3. ■ Բանահյուսությունը բանավոր ավանդվող, փոխանցվող
ստեղծագործությունների համակարգ է։
■ Այս տերմինը կազմված է «բան»՝ խոսք և «հյուս»՝ հյուսել
արմատներից՝ խոսք հյուսել ինչ-որ բանի շուրջ։
■ Բանահյուսական ստեղծագործությունները հորինվում և
տարածվում են բերանացի և փոխանցվում սերնդեսերունդ։
■ Դրանք, պատկանելով ժողովրդին, բերանից բերան
փոխանցվելով, ժամանակի ընթացքում առաջացնում են
տարբերակներ ,քանի որ ամեն մեկն իր լսածը պատմում է
յուրովի՝ որոշ բառեր ավելացնելով կամ պակասեցնելով, ու
այդպես ծնվում են նույն հեքիաթի կամ անեկդոտի տասնյակ
տարբերակներ։
4. ■ Մարդիկ դարերի ընթացքում
հորինել են տարբեր
պատմություններ՝ կապված
իրենց բնակավայրի հետ,
նախնիների հետ։ Հորինել են
ծիծսղաշար պատմություններ,
երեխային քնեցնելու համար
օրորոցային երգեր,
նորապսակներին
բարեմաղթանքներ են տվել,
երդվել, վատ բառեր ասել մեկի
հասցեին և այլն։ Այս
տարբերակները մասնագետները
խմբավորել են ամեն մեկն իր
տեսակին, տիպին
համապատասխան։
5. ■ Այսպես ստեղծվել են բանահյուսական բազմաթիվ ժանրեր՝
հեքիաթ, առասպել, ավանդություններ,ավանդազրույցներ։
■ Ամենատարածված տեսակներից է հեքիաթը, որը
նշանակում է պատմություն, զրույց։
■ Հեքիաթները լինում են հրաշապատում կամ կախարդական,
իրապատում և կենդանական, որոնց հիման վրա
հետագայում ձևավորվել են առակները։
■ «Զմրուխտ հավքը»,«Մարդագելի հեքիաթը», «Հազարան
բլբուլը», Առասպելներ՝ հնուց ավանդված զրույցներ՝ «Հայկ և
Բել», «Արա Գեղեցիկ և Շամիրամ», որևէ բանի մասին
ավանդություն՝ կենդանու, բույսի ,վայրի և այլն,
սնահավատական զրույցներ ոգիների, չար աչքի,
մարդագայլի, սատանայի և այլնի մասի։
6. ■ Փոթորիկն աստծո պատիժն է, Տրդեզի մոխիրը ցանում են արտերի
վրա, որ բերքառատ տարի լինի։ Ձուն էստեղ փջի, գորտնուկն էլ
էստեղ փջի։ Առ քըզի շան ատամ, տուր ընձի գառի ատամ․․․
■ Անեկդոտ- Երկու այծ մեկը սև, մյուսը՝ սպիտակ, մտնում են
հարևանի այգին, տերը բռնում է սպիտակին ու ասում․
-Նա ջահել է, չի հասկանում, դու հո ծեր ես, մազերդ սպիտակել են,
չե՞ս ամաչում, եկել ես գողության։
■ Առած-ասացվածք՝ Ուրիշի համար փոս թորողը ինքը կընկնի մեջը։
Գայլի անունն է ելել, աղվեսն աշխարհ է քանդում։ Արգելված
պտուղը քաղցր կլինի։
■ Հանելուկ՝ Էրկու տուն, մի սյուն, Մսե շամփուր, էրկաթե խորոված
■ Անեծք, օրհնանք- աստծո աչքից ընգնիս, խեր չտենաս, խուրիմ քեզ,
Աստված մեկը հազար անի, օղորմի քու խոր, աչքդ լույս,
■ Հաշվելուկներ, դարձվածքներ, խաղերգեր, երդումներ,
■ Երգեր՝ հարսանեկան, օրորոցային, պանդուխտի, սգո,
աշխատանքային, ջանգյուլումի,տոնական և այլն
7. • Այս ամենով զբաղվում է գիտության մի
ենթաճյուղ, որը կոչվում է բանագիտություն, իսկ
մասնագետները՝ բանագետներ։
• Բանագետները մեկնում են գործուղումների՝
ճամփորդության տեսքով, Հայաստանի որևէ
շրջան, գտնում մարդկանց, փորձում նախապես
կազմած հարցերի միջոցով խոսեցնել նրանց։ Ինչ
արմատներ ունեն նրանց նախնիները, ինչ գիտեն
իրենց ազգի մասին, գյուղի ստեղծման մասին,
գյուղի հայտնի սրբերի, աղբյուր- հուշարձանների
մասին, հայտնի մարդկանց մասին։ Ինչպես են
իրենց մոտ նշում տոները, որտեղ, տանը ինչպես
են պատրաստվում, ինչ են եփում, ինչպես են
տոնում հարսանիքը, կնունքը, ծնունդը, ինչ
մաղթանքներով, օրհնանքներով և այլն, և այլն։
• Նյութերը գրառում են ձայնագրիչով, ապա
վերծանում դրանք՝ հետագայում տպագրելու
նպատակով։
8. ■ Մենք՝ որպես պատանի բանագետներ, անելու ենք
այն, ինչ անում են արդեն մասնագետ բանագետները:
Այսինքն՝ միասին ճամփորդելու ենք Հայաստանի
տարբեր շրջաններով, այցելելու տեղի մշակութային
վայրեր, տեղաբնակների հետ խոսելու, փորձելու
պարզել՝ իրենց նախնիների ու նրանց ապրելակերպի
մասին ի՞նչ գիտեն, ի՞նչ հին հայկական
ավանդույթներ են եղել, որոնք այլևս չկան, որտեղի՞ց
է ծագում տվայլ շրջանի՝ գյուղի, քաղաքի, եկեղեցու
անունը, ի՞նչ գիտեն ծագման պատմության մասին և
այլն:
9. ■ Մարդկանց խոսեցնելու արդյունքում կիմանանք, թե
հնում ինչպիսի՞ն է եղել հայի առօրյան, ինչ երգեր
են երգել հաց թխելիս, երեխային քնեցնելիս,
ինչպե՞ս են օրհնել նորածին երեխային, նորապսակ
զույգերին, ի՞նչ հեքիաթներ են հորինել, պատմել և
այլն:
■ Այս ամենը, բնականաբար, ձայնագրելու ենք, ապա
վերարտադրելու տեքստի, որպեսզի ներկայացնենք
հանրությանը:
■ Այսինքն՝ ակումբի նպատակն է թե՛ ճանաչել մեր
երկիրը, մեր պատմամշակութային վայրերը, թե՛
սովորել այդ վայրերի ծագման ու մեր նախնիների
ապրած կյանքի, մշակույթի մասին:
