De wereld is een nieuw virus rijker, zika. Overgebracht door muggen kan het ongeboren kinderen ernstige schade toebrengen. Maar ook volwassenen kunnen behoorlijk ziek worden van dit virus. Bart Knols (Meerssen, 1965), muggenspecialist en medisch deskundige op gebied van infectieziekten legt uit.

1. © Copyright 2016 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad.
Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt
uitdrukkelijk voorbehouden. Woensdag, 27 januari 2016
Kleine mug, groot effect
MICROCEFALIE
ZIKA-VIRUS
RUIM 20 LANDEN
De wereld is een
nieuw virus rijker.
Zika wordt door
muggen overge-
bracht en is al in 21
(Zuid-)Amerikaanse
landen opgedoken.
En deze zomer ook
in Zuid-Europa,
zegt Bart Knols
(1965, Meerssen),
muggenexpert en
medisch specialist
infectieziekten.
door Kim Noach
„W„W
elkom in het
muggenpa-
leis”, glim-
lacht weten-
schapper
Bart Knols
(50) vanuit zijn Wageningse kan-
toor waar hij als directeur van
In2Care met een team van vijf men-
sen werkt. Overal waar je kijkt, zijn
de irritant zoemende insecten te
vinden. Op levensgrote foto’s, wel-
teverstaan. Als stoffen ‘knuffel’, vro-
lijk gestipt. Juist dat exemplaar
staat voor de boosdoener. De Aedes
aegypti, zoals zijn wetenschappe-
lijke naam luidt, brengt het zika-
virus over. Bart Knols heeft geen
hekel aan muggen. Nee, hij háát ze.
Bestrijden is niet goed genoeg, de
krengen moeten uitgeroeid wor-
den. Weggevaagd van deze aarde.
Als medisch entomoloog (insecten-
expert) en specialist infectieziekten
bestrijdt Knols de muggen al ruim
twintig jaar. Hoofdzakelijk in Afri-
ka, waar malaria nog steeds veel
slachtoffers eist. Maar er is de laat-
ste jaren in hoog tempo veel meer
ellende bijgekomen. De Aedes ae-
gypti en haar zus - de tijgermug -
kunnen 24 verschillende ziektes bij
zich dragen. De bekendste voorbeel-
den daarvan zijn dengue (knokkel-
koorts) en het westnijlvirus.
Globalisering draagt natuurlijk bij
aan de snelle verspreiding van
(nieuwe) ziektes. „Hoe meer men-
sen en goederen kriskras over de
aarde reizen, hoe groter het gevaar
voor de volksgezondheid”, meent
Knols. „Iemand die in Congo een
virus oppikt, staat morgen op
Schiphol.” Ondanks zijn grote zor-
gen vanwege alle (nieuwe) ziektes,
is wetenschapper Knols allesbehal-
ve een somber mens. Hij typeert
zichzelf als een rasoptimist. Hij
weet met zijn passie en enthousias-
me veel mensen te bereiken en be-
langrijker: te inspireren. Zijn toe-
spraak op TEDx in Maastricht in
2012 was en is een hit op YouTube
en leverde hem een plek op bij de
talkshow van Pauw en Witteman.
Dankzij zijn TED-presentatie van-
uit een ziekenhuisbed, gekleed in
boxershort en T-shirt, had Knols
onmiddellijk de aandacht van de
zaal te pakken. En in 2006 kreeg hij
de Ig Nobelprijs voor zijn onder-
zoek naar wat de irritante insecten
het meest aantrekt: een mix van
zweetvoeten en Limburgse Rom-
medoekaas. In zijn werkkamer
denkt Knols lachend daaraan terug.
Het wetenschappelijk onderzoek
was overigens bloedserieus; het re-
sulteerde in een muggenval die in
Afrika gebruikt wordt en waarbij
de dieren gelokt worden door die
bijzondere geurmelange.
Dankzij zijn uitzonderlijk grote
kennis van muggen wordt hij deze
dagen platgebeld door de landelijke
én Nederlandstalige Caribische
pers. Zijn mail loopt over met vijf-
tig à zestig vragen per dag van be-
zorgde mensen. ‘Kan ik nog naar
Zuid-Amerika?’ ‘Hoe lang mag ik
nu niet zwanger worden?’ ‘Ook als
ik niet zwanger ben, wat zijn dan
de risico’s?’ Een van de meest ge-
stelde vragen: waarom komt die uit-
braak nú? Knols vermoedt dat het
virus gemuteerd is en daardoor lan-
ger overleeft in mens en dier.
Alles rondom het zika-virus is hot.
Niet alleen omdat de verspreiding
razendsnel verloopt, maar vooral
omdat er heftige gevolgen aan kle-
ven. Ongeboren kinderen van geïn-
fecteerde zwangere vrouwen heb-
ben kans op permanente hersen-
schade omdat ze geboren worden
met te kleine schedels, in de medi-
sche wereld microcefalie genoemd.
Ook volwassenen zijn kwetsbaar:
door de beet van een besmette
mug lopen ze risico op de spier- en
zenuwziekte Guillain-Barré met als
mogelijke gevolgen hartritmestoor-
nissen of ademhalingsproblemen.
„Bij dengue (knokkelkoorts) of chi-
kugunya ben je zeker een paar we-
ken grieperig en voel je je beuh,
maar je knapt op. Zika is wel even
andere koek. Het heeft een enorme
impact. Dit is echt extreem.”
Nee, dit is geen bangmakerij van
Knols’ kant. Hij lepelt moeiteloos
de uitbraken op van het chikungun-
ya-virus in La Réunion in 2006,
waarbij 255.000 mensen in een
paar maanden tijd besmet raakten.
Of het westnijlvirus dat zich in een
paar jaar zo rap verspreidde dat het
inmiddels in de hele Verenigde Sta-
ten voorkomt. „Er bestaat geen en-
kele twijfel dat dit zika-virus reist.
De tijgermug komt al in grote aan-
tallen in Zuid-Europa voor. Deze
zomer zal zika daar ook voor het
eerst voorkomen.”
Is er een oplossing?
Zeker. Knols wijst naar de weten-
schapper Fred Soper, de Ameri-
kaanse epidemioloog die dankzij
een haast militaristische campagne
van 1930 tot 1970 bereikte dat des-
tijds de gelekoortsmug op elf mil-
joen vierkante meter in Zuid-Ame-
rika uitgeroeid was. Het continent
was schoon op een klein stukje in
het noorden na. Totdat het geld op
was en de klad erin kwam.
Eenzelfde militaristische operatie -
gedwongen preventiemaatregelen
opleggen per huishouden - is de
enige maatregel die werkt voor zi-
ka, weet Knols. En voor alle nieu-
we ziekten.
is de Aedes aegypti.
MICROCEFALIE
GUILLAIN-BARRÉ
VEROORZAKER
Het virus is vermoedelijk verantwoordelijk voor
microcefalie bij ongeboren kinderen, dat is een
geboorteafwijking waarbij hersenen niet goed
ontwikkelen als gevolg van te kleine schedel.
Er is vrijwel zeker een link met het Guillain-Barré
syndroom, dat het autonome zenuwstelsel
aantast. In ernstige gevallen raken mensen
(tijdelijk) verlamd of moeten ze aan
de zuurstof omdat ademen moeilijk wordt.
Brazlië
Mexico
RUIM 20 LANDEN
SYMPTOMEN
NEDERLANDERS
ZWANGER
Symptomen zijn mild: lichte koorts,
hoofd- en spierpijn, soms ontstoken
ogen en huiduitslag. Klachten
verdwijnen na een week.
Er zijn (voor zover bekend)
twaalf Nederlanders geïnfecteerd.
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid
en Milieu (RIVM) adviseert zwangere
vrouwen om gebieden waar het zika-virus
heerst zo veel mogelijk te mijden.
Het zika-virus is inmiddels in ruim twintig Zuid-
en Midden-Amerikaanse landen (zoals Suriname)
aangetroffen.
infographic MGL
Kleine mug, groot effect
infographic MGL