Het leest als een thriller, maar ‘Dark Side of the Boom’ van de Britse journaliste Georgina Adam over schimmige miljoenendeals, witwaspraktijken en vervalsingen in de kunsthandel is keiharde realiteit. Een gesprek over de duistere zijde van de kunsthandel die ook Tefaf Maastricht raakt.

1. © Copyright 2018 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad.
Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW,
wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Zaterdag, 10 maart 2018
Deduisterekant
vandekunsthandel
E
INTERVIEW
GEORGINA ADAM
Het leest als een thriller, maar ‘Dark Side of the Boom’ van de
Britse journaliste Georgina Adam over schimmige miljoenendeals,
witwaspraktijken en vervalsingen in de kunsthandel is keiharde
realiteit. Een gesprek over de duistere zijde van de kunsthandel
die ook Tefaf Maastricht raakt.
DOOR KIM NOACH
E
en klaterende lach
klinkt door de
digitale telefooncel
die Skype heet.
Gezeten achter de
laptop in haar
Londense flat weigert Georgina
Adam, journaliste/columniste van
onder meer de Financial Times,
haar leeftijd prijs te geven. „One
should never ask a lady her age”,
glimlacht ze door de camera. „Het
klopt dat leeftijd maar een getal is.
Maar aan dat getal wordt je
carrière wel opgehangen. Alsof je
in waarde daalt als je een bepaalde
leeftijd bereikt hebt. Nee, dank je
beleefd.” Onder de laag Britse
beleefdheid is de strekking helder.
Er volgen geen cijfertjes over het
privéleven van Adam.
Terwijl ze beroepsmatig gespecia-
liseerd is in cijfers en getallen. Zo
haalt de kunstmarkt-expert in
haar vorig jaar verschenen boek
Dark Side of the Boom, waarin ze de
excessen van de wereldwijde
kunsthandel beschrijft, onder
meer 45 rechtszaken aan. Op de
cover van het 232 pagina’s tellende
boek prijkt – hoe toepasselijk – een
dollarteken: een lichtobject van
het Britse duo Tim Noble en Sue
Webster dat dankzij de boom in de
kunsthandel van 2003 tot 2007 in
prijs steeg van ruim 42.000 euro
tot ruim 246.000 euro. En recent
van eigenaar wisselde voor 70.000
euro. Zeker. Met kunst kún je
buitensporige winst maken. Maar
kunsthandel is voor velen vooral
een manier om geld te investeren.
Alleen niet in aandelen, maar in
canvassen of sculpturen. En net
als bij speculatie in aandelen horen
verliezen – en excessen – ook in de
kunsthandel bij het spel.
Da Vinci
„Gezien de hoeveelheid geld die„Gezien de hoeveelheid geld die
momenteel in de kunstwereld
omgaat, wordt in ieder geval de
indruk gewekt dat het de deur
openzet voor misbruik”, legt Adam
uit. Gebrek aan transparantie of
speculatie met kunst is niet nieuw
in de kunsthandel. „Ik wil bena-
drukken dat niet de hele markt een
dark side heeft. Het merendeel is
prima geregeld. In mijn boek leg ik
de focus op de top, waar idiote
bedragen betaald worden en de
risico’s hoog zijn. Dat fascineert
me.” Zoals het miljardenschandaal
tussen de Russische kunstmest-
magnaat Dmitry Rybolovlev en de
Zwitserse kunsthandelaar Yves
Bouvier. Deze zaak waarin het
onder meer draait om oplichting,
heling en belastingfraude vormt de
rode draad in het boek. Adam
beschrijft hoe een zakelijke vriend-
schap uitmondt in een keiharde
juridische strijd waarbij kosten
noch moeite gespaard worden.
Rybolovlev schakelt daarbij ook de
hulp van de Zwitserse justitie in.
Over de periode van veertien jaar
investeerde de Rus bij Bouvier twee
miljard euro aan kunstwerken. Van
die twee miljard zou Bouvier
vervolgens één miljard euro in
eigen zak gestoken zou hebben, zo
claimt de Rus. Terwijl de afspraak
luidde dat Bouvier een commissie
van 2 procent op de verkopen in
rekening zou brengen. Het is niet
de eerste aanklacht tegen Bouvier,
hij werd ook al beschuldigd van
belastingfraude met betrekking tot
zijn verkopen aan Rybolovlev.
Daar komt bij dat een schoolvoor-
beeld van excessen in de kunsthan-
del zich concentreert rondom de
aankoop van Salvator Mundi van
Leonardo da Vinci. Bouvier koopt
het werk in eerste instantie voor
tachtig miljoen dollar via een
privéveiling bij Sotheby’s. Verkoopt
het werk daarna door aan zijn
goede klant Rybolovlev voor het
mooie prijsje van 127,5 miljoen.
Rybolovlev komt erachter wat
Bouvier betaald heeft tijdens de
(niet-openbare) veiling van Sothe-
by’s, voelt zich bij de neus genomen
en verkoopt de Da Vinci op zijn
beurt weer op een veiling van
Christie’s in november 2017. „Waar
het werk voor 450 miljoen dollar
verkocht wordt”, vertelt Adam.
Helaas heeft ze die laatste transac-
tie niet in haar boek kunnen
vermelden, want toen lag het
manuscript al bij de drukkerij. Ze
baalt er nog steeds van.
TefafTefaf
Uiteraard is de Britse ook te
vinden op de Tefaf in Maastricht
dit jaar. Een beurs zoals Tefaf met
een hoge kwaliteit kunst, dat mag
ze als kunsthandelkenner niet
missen. Heeft Tefaf een dark side?
Adam denkt even na. Niet dat zij
weet. Maar de dark side raakt
Tefaf wel. Ze verwijst naar een
witwasschandaal in de VS dat
vorige week door haar collega’s
van The Art Newspaper werd
onthuld. De Londense kunsthan-
delaar Matthew Green, zoon van
Tefaf-standhouder Richard Green
en tot recent betrokken bij de zaak
van zijn vader, is daarbij een van
de verdachten. Het Amerikaanse
Ministerie van Justitie maakte
bekend dat Green specifiek een rol
gehad zou hebben om zes miljoen
euro – aangeboden door een
undercoveragent van de FBI – wit
te wassen door de aankoop van
onder meer een Picasso-schilderij.
„Het gaat nog om beschuldigingen,
maar dit soort onthullingen zijn
bijzonder schadelijk voor de
kunsthandel.”
Het is dan ook niet verwonderlijk
dat de roep om transparantie
steeds luider wordt. En de invoe-
ring van meer (zelf)regulatie een
thema is dat gisteren uitgebreid
ter sprake kwam tijdens het
Tefaf-symposium in Maastricht.
Vertrouwen
Adam interviewde bestuursvoor-
Vertrouwen
Adam interviewde bestuursvoor-
zitter Nanne Dekking over trans-
parantie in de kunsthandel.
Dekking is topman en medeop-
richter van Artory, een bedrijf dat
vanuit New York en Berlijn
probeert het afgenomen vertrou-
wen in de kunstmarkt, de handela-
ren en veilinghuizen te herstellen.
Adam: „Ik denk dat meer transpa-
rantie bijdraagt aan een toene-
mend vertrouwen in de kunsthan-
del. Meer kopers zullen de markt
op gaan als ze beter inzicht krijgen
in de handel en wandel. Niet alles
hoeft openbaar te worden, begrijp
me niet verkeerd. Ik kan me best
voorstellen dat het uit veiligheids-
oogpunt beter is als niet te veel
mensen weten dat je Picasso’s in je
woonkamer hebt hangen.”
Het kostte Adam ruim een jaar om
alle informatie uit research en
interviews samen te vegen. Zes
maanden daarvan was ze ook nog
in de weer met advocaten van de
uitgeverij. Die hadden vijftig (!)
pagina’s vol bezwaren genoteerd
uit de proefdruk. Vervelend vond
ze het niet, vertelt ze laconiek. „Ik
ben blij dat ze hun werk goed
gedaan hebben. Wat we moeten
voorkomen, is dat ik voor de
rechter gedaagd wordt. Tot nu toe
ben ik nog niet aangeklaagd.” En
weer klinkt die schaterlach.
Haar boek Dark Side of the Boom is
– zeker in de kunsthandel en
-wereld – een veelbesproken item.
Adam interviewde over de hele
wereld galeriehouders, veiling-
huismedewerkers, kunstenaars,
verzamelaars, curators, taxateurs,
maar ook belastinginspecteurs en
(FBI)agenten.
Het levert een smakelijk boek op
dat ook voor niet-kunstkenners
interessant is met verhalen over
witwaspraktijken, vervalsingen die
zo goed zijn dat niemand ze van
echt kan onderscheiden en
schimmige miljoenendeals in
achterkamertjes. Die deals vinden
tegenwoordig veelal plaats in
freeports – of vrijhavens – die
overal ter wereld gevestigd zijn.
Een zo’n locatie is de freeport in
Luxemburg. Adam begint haar
verhaal in deze extreem beveiligde
bunker, waar ze op een warme
herfstdag in 2014 te gast is tijdens
de grote opening die door de
Groothertog van Luxemburg zelf
verricht wordt.verricht wordt.
Obscure zaakjesObscure zaakjes
Freeports trekken niet alleen
klanten aan vanwege hun zeven
ton stalen deuren. Items hier
opgeslagen zijn belastingvrij en
blijven uit het zicht van douanebe-
ambten. De geografische locatie
speelt een sleutelrol, de meeste
vrijhavens zijn op het vliegveldter-
rein gevestigd. Bezoekers vliegen
in, bezoeken de opslag, doen zaken
en vliegen weer weg. Zonder ook
maar een keer met hun paspoort
te flitsen.
Adam vat ze in haar boek onder
‘wetteloze zones’ samen. Op zich is
er niets illegaals aan opslag in een
freeport. Juridisch gezien. Er
bestaan ook genoeg valide argu-
menten om het te doen, denk aan
veiligheid. Maar ze lenen zich wel
voor obscure zaakjes en kunst
waarvan de herkomst vaag is. Als
een van de talrijke voorbeelden
haalt de journalist de sensationele
invallen aan uit 2016. Opsporings-
diensten vallen in Genève de
kamer van de in ongenade gevallen
antiquiteitenhandelaar Robin
Symes binnen. 45 kratten worden
geopend. Een van de ontdekkingen
blijkt een Etruskische sarcofaag te
zijn die geroofd is uit Toscane. De
totale waarde van de ‘buit’ in deze
kamer: negen miljoen euro.
CommercieCommercieCommercie
Biedt meer transparantie of
wellicht regulering een oplossing?
Adam laat het in haar boek in het
midden. Als journalist is het niet
aan haar om oplossingen aan te
dragen. Haar doel is een beeld te
schetsen van de kunsthandel.
Zorgen maakt ze zich zeker en die
wil ze wel uiten. Dat kunst verwor-
den is tot handelswaar, met als
gevolg dat heel veel topkwaliteit
kunst buiten het zicht van publiek
weggeborgen ligt in freeports. Dat
de kunstwereld akelig dicht tegen
de luxegoederen-industrie aan-
schurkt en een toenemend aantal
kunstenaars zoals Damien Hirst of
Jeff Koons puur marktgericht
produceren en niet vanuit hun
kunstenaarschap werkt. Maar de
grootste zorg van Adam is toch
wel de vercommercialisering van
de kunstwereld. Commercie die
musea betaalt en daarmee bepaalt
welke werken aangekocht worden
of getoond. „Wordt een tentoon-
stelling samengesteld door een
museum omdat het inhoudelijk de
moeite waard is? Of omdat zijn
investeerders een vinger in de pap
hebben, dan wel andere commerci-
ele belangen meespelen?” Welkom
in de dark side of the boom.
Reageren?
kim.noach@delimburger.nl
ee
W
HetkostteAdam
ruimeenjaarom
alleinformatieuit
researchen
interviewssamen
tevegen.
Zesmaanden
daarvanwasze
ooknoginde
weermet
advocatenvande
uitgeverij.Die
haddenvijftig(!)
pagina’svol
bezwaren
genoteerduitde
proefdruk.
CV Georgina
Adam
dam ruim een jaar om
Schrijft al meer dan dertig
jaar als kunsthandel-expert
in onder meer Financial
Times (vaste columniste)
en The Art Newspaper. Ook
heeft ze voor de BBC
gewerkt. Ze schreef twee
boeken: ‘Big Bucks: The
Explosion of the Art Market
in the 21st Century’ (2014)
en recent ‘Dark Side of the
Boom’. Adam woont met
haar man in Londen.
is
s,
en die
ILLUSTRATIE MARCO JEURISSEN