WS1_BS_2022_Zoemrijk grasland tips&trucs_OlivierDochy.pdf

1. 2/05/2022
1
Tips en trucs
Olivier Dochy
Provincie West-Vlaanderen
Bijensymposium Staden – 28 april 2022
Gewone wegberm 1980
Gewoon grasland 1980 Gewoon grasland 2022
Houtave Ieper
Zonnebeke Gistel
Stik-
stof
Vermesting
Herbiciden
Maar ook: verzuring, verdroging, verslemping, klimaatverstoring (te nat, te droog),
versnippering, versnelling, scheuren, …
In snel tempo verdwenen door:
glanshaver
dotter
glanshaver
vossenstaart
Eeuwenoud maaibeheer zonder mest of herbiciden
Hier geen eenheidsworst: bodem & water bepalen het vegetatietype
Argonne, NO-Frankrijk
1 2
3 4
5 6

2. 2/05/2022
2
Zoemrijk grasland: voor wie ?
Zoemrijk grasland: voor wie ? Zoemrijk grasland: voor wie ?
Ecosysteemdiensten (“natuurdiensten”)
Vandaag
1. Terminologie: waarover spreken we ?
2. Aanleg
a) Vanuit akker
b) Vanuit grasland
3. Beheer
a) Kort na aanleg
b) Instandhouding goede toestand
c) Aandachtspunten
4. Verwachtingen & communicatie
5. Voorbeelden
6. Discussie
1. Terminologie: waarover spreken we ?
• Akker / grasakker
• Grasland: weide / hooiweide / hooiland / wegberm /
gazon
• Tijdelijk / blijvend / (historisch) permanent grasland
• Eénjarigen
• Tweejarigen
• Meerjarigen = vaste planten = doorlevende planten
• Autochtoon / inheems / exoot / ingeburgerd / cultivar
• Bloemenakker / bloemenweide / bloemrijke ruigte …
• Bloemenzee…
• Zoemrijk grasland
• Gefaseerd maaibeheer / sinusbeheer
7 8
9 10
11 12

3. 2/05/2022
3
Akker Grasakker = tijdelijk grasland Grasakker = tijdelijk grasland
Blijvend grasland :
- minstens 5 jaar oud
- kan ‘tijdelijk’ zijn of ‘permanent’
Historischpermanent grasland :
- Kan eeuwenoud zijn
- ‘Altijd’ grasland geweest, ‘nooit’ gescheurd
- Rijkste bodemleven
- Meeste koolstofopslag
- Microreliëf (polders, heuvels)
Let wel: het beheer bepaalt de bloemenrijkdom
Nieuwkerke Verdronken Weide, Ieper
Futeau, Argonne (F)
Weide
Alleen begrazing (“weiland”)
Hooiweide
Eerst maaien, dan nabegrazing
Hooiland
Enkel gemaaid
(“maailand”)
Hooilanden zijn meestal bloemrijker,
maar dat is niet automatisch zo
Grasland = alle vegetaties die
gedomineerd worden door grassen
Kuipenstraat, Ruddervoorde De Patine, Zonnebeke
Wegberm
- 2 maaibeurten per jaar
- Zelden nog bloemrijk
- Te vergelijken met ‘hooiland’
Gazon
- ca 18 maaibeurten per jaar
- kan bloemrijk zijn
Andere vormen van ‘hooiland’ :
Eénjarige plant
➢ Jaar 1 = kiemen, bloeien, zaad zetten, sterven
➢ Losse wortels
➢ Geroerde grond nodig
Tweejarige plant
➢ Jaar 1 = bladrozet
voedt penwortel
➢ Jaar 2 = bloeien, zaad zetten, sterven
Vaste plant = meerjarig
= doorlevend
➢ Bloeit elk jaar, jarenlang
➢ Uitgebreide wortels of
wortelstok
Plant van hier ?
• Autochtoon = inheemse soort én hier gekiemd en
opgegroeid (= streekeigen herkomst, per ecoregio),
spontaan gevestigd sinds de laatste ijstijd
• Inheems = van ons land (niet noodzakelijk biologisch)
• Uitheems = niet inheems = exoot
• Invasieve soort = opvallend snel toenemende soort
• Uitheemse invasieve soort = invasieve exoot
• Ingeburgerd = uitheemse soort die zich zelfstandig
handhaaft in het wild
• Cultivar = door kweek en selectie gewijzigde vorm van
een wilde soort Wij willen werken met
inheemse soorten van
autochtone herkomst
13 14
15 16
17 18

4. 2/05/2022
4
Alles gemaaid…
Gefaseerd gemaaid
= niet alles ineens (laat 10-30 % over)
Blokbeheer
Strokenbeheer
Sinusbeheer
Babylonische spraakverwarring…
Bloemenakker Bloemenweide
Bloemrijk hooiland
Is dit maakbaar ?
Is dit houdbaar ?
Bloemenzee ?…
Bloemrijk hooiland
Nu: ZOEMRIJK GRASLAND
• Structurele maatregel in het landschap = blijvend
• Doel: basisbiodiversiteit opkrikken, in het bijzonder ‘klein grut’
• Als het zoemt is het goed
• Mikt zowel op bloei als op insecten (gefaseerd beheer !)
• Beperkt aantal soorten inzaaien: typische (verdwenen) bermplanten
Samenstelling mengsel Zoemrijk Grasland
• Gewone rolklaver
• Gewoon biggenkruid
• Gewoon duizendblad
• Groot streepzaad
• Kleine klaver
• Knoopkruid
• Margriet
• Rode klaver
• Scherpe boterbloem
• Smalle weegbree
• Smalle wikke
• Veldzuring
• Wilde peen
• Korenbloem (1j)
• Grote klaproos (1j)
• Reukgras
• Kamgras
• Rood zwenkgras
• Veldbeemdgras
• Gewoon struisgras
• Echte koekoeksbloem
• Heelblaadjes
• Moerasrolklaver
• Pinksterbloem
• Grote ratelaar
Ingezaaid à 1,5 g/m² = 15 kg/ha. Kostprijs ca. 3.000 €/ha
Knoopkruid…
Genetische diversiteit binnen
de soort groter dan regionale
verschillen (INBO, 2016)…
Streven naar ijl grasland
Verschil in ‘doorzichtigheid’
tussen ijl perceel (links, ingezaaid)
en dicht witbolgrasland (rechts)
19 20
21 22
23 24

5. 2/05/2022
5
IJL ‘HELDER’ GRASLAND
DICHT “TROEBEL” GRASLAND
2. Aanleg ‘Zoemrijk grasland’
• Maaien & afvoeren (in bestaand grasland)
• Eenvoudig
• Goedkoop
• Traag tot zeer traag
• Zaden (nog) aanwezig ?
• Doorzaaien na verticuteren of zode afsnijden (in bestaand grasland)
• Niet zo makkelijk
• Eerder duur
• Arbeidsintensief voor én na
• Bodemleven blijft intact
• Zadenrijk hooi enten (op open onkruidenarme grond)
• Klinkt makkelijk
• Goedkoop
• Weinig controle over resultaat, mogelijk veel graszaden
• Veel praktisch organiseerwerk
• Zaaien (op open onkruidenarme grond)
• Klinkt makkelijk
• Eerder duur
• Enige controle over resultaat
• Makkelijk te organiseren
Altijd: minstens 4 jaar van dichtbij opvolgen !!
2.1. Maaien & afvoeren (Aanleg)
• Klassiek systeem
• 2 à 3 maaibeurten per jaar
• Maaisel altijd afvoeren
• Hoe meer productie, hoe vroeger de 1e maaidatum
6 “fasen”
 fase 0 : raaigras
 fase 1 : grassenmix
 fase 2 : gras-kruidenmix
 fase 3 : dominant stadium
(Gestr. witbol/Grote vosssenstaart/
Glanshaver)
 fase 4 : bloemrijk grasland
 fase 5 : schraalland
Tip van de dag !
Extra vroeg maaien (eind april)
• Bij dominantie van Gestreepte witbol, Glanshaver of Grote
vossenstaart (fase 2 cfr. Veldgids)
• Maaien tijdens ‘stengelstrekking’ = vóór de bloei
• Periode is beperkt: ca. 20 april – 10 mei
• Kruidachtige soorten krijgen dan alle licht !
• Is sturen op competitie voor licht i.p.v. competitie voor nutriënten
(vaak hopeloos)
• Niet makkelijk om landbouwer of conservator te overtuigen…
Grote vossenstaart Glanshaver Gestreepte witbol
19 mei
25 26
27 28
29 30

6. 2/05/2022
6
19 mei 23 juni
Nog niet gemaaid:
Witbol dominant
Nauwelijks kruidachtigen
Vroege maaibeurt:
Kruidachtigen aan de macht !
Gras maar ‘half’ teruggegroeid
2.2. Doorzaaien na verticuteren
of zode afsnijden (Aanleg)
• Perceel (of stroken) kort afmaaien + maaisel afvoeren
• Minstens 3x verticuteren
• Alle bovengrondse gras is weg
• 3 cm bodem is los als kiembed
• Veel los ‘maaisel’ + aarde af te voeren
• Ofwel zode afsnijden over 3-5 cm (in rollen af te voeren)
• Heel oppervlakkig inzaaien (max. 0,5 cm diep!) + rollen
• Best in sept-okt (dauw = betere hechting en kieming), anders
maa-apr
• Groot materieel = bij sportveldenaannemer
• NAZORG: extra maaibeurt(en) in volgende groeiseizoen (tegen
schaduw van hergroei grassen) !! -> opvolgen ! [“onkruidsnede”]
• Bodem:
• Werkt best op voedselarme bodem
• Bodembewerking door verticuteren stimuleert grasgroei en klavers op
rijke bodem (klei), extra maaibeurt(en) zeker nodig !
Park Zonnebeke
(i.s.m. Natuurpunt afd. Westland)
Na 3x verticuteren: “zaaibed” is klaar
Zeer ondiep zaaien = minder dan 0,5 cm
31 32
33 34
35 36

7. 2/05/2022
7
Niet goed gelukt in Zonnebeke:
- Weinig kieming van gezaaide soorten (was het zaaizaad wel OK ?)
- Stimulatie van Witte klaver die snel domineerde
- Nadien extra groei van forse grassen
- Ook de jaren nadien weinig effect
Conclusie: verticuteren niet toepassen op zeer rijke bodem (betere ervaringen op zandgrond)
6 juli 2019 22 mei 2020
2.3. Zadenrijk hooi enten (Aanleg)
• Niet eenvoudig:
• Zaden niet tegelijk rijp
• Verhouding tussen soorten kan scheef trekken
• Logistiek ingewikkeld:
• Werken op elkaar afstemmen, maar is weersafhankelijk
• Veel werk: verzamelen, transport, uitspreiden (dun!)
• Enten op pas gemaaid perceel of kale bodem
• Best meerdere keren per jaar doen (meer soorten)
• Nauwelijks of geen controle over resultaat
• Bekende herkomst
Perceel geënt met maaisel
van vorige oktober
19 mei
Veel Gestreepte witbol
Beetje Jakobskruiskruid, Peen, Duizendblad
Bijna geen andere soorten
28 juli
2.4. Zaaien (Aanleg)
• Makkelijk
• Bestel ‘het juiste mengsel’ -> afhankelijk van bodem, (grond)water, regio, …
• Zaaien is courante praktijk
• Resultaat onvoorspelbaar
• Grote evolutie in eerste 4 jaar, nadien ‘stabieler’: nauw opvolgen voorcorrect
beheeradvies
• Voorbereiding
• Maak de bodem kaal: grasland frezen (niet voorHPG!), akker zaaiklaar leggen
• Indien veel onkruid te verwachten
• Op akker die al een tijdje braak ligt
• Op ex-grasland (vnl. grassen)
• Niet zo op ‘verse’ en ‘propere’ akker
Met herbiciden (liever niet) of via ‘vals zaaibed’ werken (voorkeur): tijdig beginnen !
• Best in sept-okt, maar kan ook maart-mei (meer onkruiddruk, meer kans op
droogte, latere bloei)
• Zaaidiepte = diameter zaad = zeer ondiep of oppervlakkig (rollen) !!
• Nazorg met onkruidsnede(s): uiterst belangrijk !
Heb geduld …
37 38
39 40
41 42

8. 2/05/2022
8
Vandaag
1. Terminologie: waarover spreken we ?
2. Aanleg
a) Vanuit akker
b) Vanuit grasland
c) Kosten
3. Beheer
a) Kort na aanleg
b) Instandhouding goede toestand
c) Aandachtspunten
d) Kosten
4. Verwachtingen & communicatie
5. Voorbeelden
6. Discussie
3.1. Kort na aanleg (Beheer)
• Nazorg
• Zeer belangrijk !!!
• Cruciaal !!!
• Niet onderschatten !!!
• Ga maandelijks eens kijken in maart-nov = zeer leerzaam + snel ingrijpen mogelijk!
• ‘Pestmaaibeurt’ tegen onkruiden of grassen [“onkruidsnede”]
• Van zodra deze duidelijk hoger en dichter staan dan wat je gezaaid hebt (meestal in mei)
• Niet te lang wachten of de kiemplanten verpieteren
• Maaihoogte max. 10 cm
• Kiemplanten zijn dan nog te klein/laag en hebben er geen last van
• Niet doen als er éénjarigen zijn meegezaaid en als die goed groeien (en dus meegemaaid
zouden worden)
• Meer problemen bij voorjaarszaaibeurt (warmtekiemers worden geactiveerd:
Melganzenvoet, Hanenpoot, Zwarte nachtschade, …)
• Na viertal jaar: vegetatie stabiliseert maar blijft dynamisch o.i.v. het weer
3.1. Kort na aanleg (Beheer)
Typisch verloop:
• Jaar 1 = soms lukt het meteen, soms geenéén
[onvoorspelbaar, niet panikeren, pestmaaibeurt(en)
onkruid/gras !! ]
• Jaar 2 = margrietenzee
• Jaar 3 = margrieten ribbedebie[extra ‘vermiste’ soorten
komen toch nog op]
• Jaar 4 = mix daar en hier [margrieten sterk verminderd,
soorten meer gemengd, grassen nemen toe]
• Jaar 5 = resultaten buiten kijf [mooie mix (voedselarm)
of toename grassen (voedselrijk) -> dan
‘graspestmaaibeurt’ (eind april-begin mei, net voor de
bloei)]
• Nadien = we zullen zien
3.2. Instandhouding goede toestand
(Beheer)
• Standaard: maaibeurt half juni-begin juli
• Klimaatverstoring vereist flexibiliteit:
• Nat, warm: vroeger maaien… (té nat: later maaien!)
• Koud, droog: later maaien…
• Maai niet ‘op datum’, maar ‘op groei’
• Niet te vergeten: gefaseerd werken (10-25% niet maaien)
Gefaseerd maaien : er zit meer in de ruigtes dan je denkt ! Gefaseerd maaien : er zit meer in de ruigtes dan je denkt !
43 44
45 46
47 48

9. 2/05/2022
9
3.3. Aandachtspunten (Beheer)
Do’s
• Weet wat je doet: leer bij over grassen/kruidachtige
planten en hun kiemplanten/vegetaties/abiotiek
• Heb geduld (zoek kiemplanten als je vooruit wil kijken)
• Bekijk op voorhand waar je met het maaisel terecht kunt
(jaar 1 en 2 zijn het moeilijkst)
• Jakobskruiskruid: toom het in als het maaisel voor vee
moet dienen (dwz: wieden) of composteer het
• Aandacht voor kwaliteitsvol werken
• Na grondwerken: gebruikvoedselarme ondergrond als
bovenlaag i.p.v. teelaarde !
3.3. Aandachtspunten (Beheer)
Dont’s
• Natte percelen: moeilijker want pestmaaibeurt in lente
vaak niet mogelijk (nog te nat) + zeer productief
• Geen ‘slagen rijden’ = jaren miserie !
• Plaggen = duur en complex; combineer “werk met werk”.
Teelaarde kan verkoopbaar zijn. Als het kan is het een
super goede maatregel.
• Verticuteren: niet op voedselrijke grond: stimuleert de
hergroei, kan wel op schrale bodem (zand).
• Stroken inzaaien in dichte grasmat: soorten verspreiden
zich niet gemakkelijk
• Historisch permanent grasland: niet frezen. Indien te
voedselrijk en soortenarm: alleen véél geduld kan de
situatie omkeren (niet bemesten, geen herbiciden meer)
3.3. Kosten (Beheer)
• Werk zonder zaaizaad 1,1 €/m² inclusief pestmaaibeurt
• 205 € / kg zaaizaad, aan 1,5 g/m² = ca. 3.000 €/ha
• Werk + zaaizaad : 2,5 à 3 €/m² (manueel, sociale
tewerkstelling, 600 m²)
• Beheer 0,30 €/m²/jaar (300 € voor 1.000 m²)
• …
4. Verwachtingen en communicatie
Veel éénjarige
‘carnavalsmengsels’
op de markt: geen
meerwaarde voor
biodiversiteit
“Bloemenakker”
Dit is geen “Zoemrijk grasland” (want éénjarig)
• Eénjarigen meezaaien voor het ‘jaar 1’:
o Schept soms foute verwachtingen… Goed informeren…
o Geen pestmaaibeurt (onkruidsnede) mogelijk
• Niet doen in ex-grasland
• Kan wel op ‘propere’ ex-akker
• Promoot niet een ‘bloemenzee’ maar een ‘Zoemrijk
grasland’ of ‘vlindergrasland’
• Maai kronkelende wandelpaadjes door het perceel, dan
is alles mooi te zien
• Maai een smalle buitenste strook als gazonberm, dat
toont ‘properder’ (in park of tuin)
• Leg uit dat ruigtes en gefaseerd beheer nodig zijn voor
insecten (infobord, communicatie gemeente, …)
4. Verwachtingen en communicatie
49 50
51 52
53 54

10. 2/05/2022
10
Nog meer tips (‘varia’)
• Ratelaar mee zaaien: niet direct (overleeft
pestmaaibeurt niet). Moet zelf in zaad kunnen komen,
dus enkel voor verschraalde percelen die laat gemaaid
kunnen worden (juli).
• Op brede rijen zaaien: dan kun je schoffelen in jaar 1
(geen pestmaaibeurt)
• ‘Olsen-fosfor’ meten: zinvol voor heideontwikkeling, niet
van groot belang voor zeer voedselrijke grond (sowieso
‘te hoog’).
• Bloembollen voor vroege bestuivers: optie in parken en
tuinen, niet in natuurgebieden
• Experimenteer in parken met kalkrijke bodem, gebruik
ondergrond als bovenlaag, maak gradiënten, … (bv. De
Groene Long in Kuurne)
5. Voorbeelden
Polderbos, Staden
Ex-weide op klei
21 sept + 9 okt 2018 : frezen
(vals zaaibed)
15 apr 2019: veel opkomst maar ook
heel veel 1-jarige ‘onkruiden’
(Herderstasje, Vogelmuur, Paarse
dovenetel) en lokaal Akkerdistel
 Pestmaaibeurt uitgevoerd
(begin mei)
Eind juni: beetje bloei van Margriet, Knoopkruid en Reukgras,
veel Rolklaver, Gewoon biggenkruid en Smalle weegbree
Door pestmaaibeurt zit er vertraging op de groei: maaibeurt pas einde juli 10 april 2020
Veel opkomst van ingezaaide kruiden
20 mei 2020
Margrietenzee !
Te maaien in juli
2021 : Margrieten minder dominant
22 juni 2016 13 juni 2017
31 juli 2017
Gefaseerd maaien zorgt voor langere
bloeiboog
gemaaid in mei nog niet gemaaid
Kemmelberg, Heuvelland
Gezaaid in oktober 2015
Voorgeschiedenis: overwinterende graanakker,
dus hoge onkruiddruk
2019: vierde groeiseizoen (foto’s 29.05.2019)
Situatie stabiliseert en is meer gevarieerd, Margrieten minder dominant
29.05.2019
55 56
57 58
59 60

11. 2/05/2022
11
13 juni 2021
Ex-gescheurd historisch permanent
grasland (heringezaaid met raaigras)
in Vijfwegen (Staden) in 2017
22 mei 2021
• Na frezen ingezaaid met
mengsel rond 1 okt 2019.
• Jaar 1 beperkte opkomst in
april, maar na
pestmaaibeurt in mei sterke
groei van bloemen én
raaigras
• Jaar 2 margrietenzee! Kleine reliëfverschillen en verschillen in expositie zorgen vanzelf voor variatie in de vegetatie.
Tillegembos Brugge
Sterrebos Roeselare
Oud en soortenrijk bloemrijk grasland : prioritair !!
Droog Nat
Droog Droog
Meer weten?
www.ecopedia.be/graslandbeheer/graslanden_leren_beheren
Conclusies
ZORG GOED VOOR DE OUDJES !!
= bloemrijke percelen die er nog zijn !
BEZINT EER GE AAN
EEN NIEUW PERCEEL BEGINT
= bereid goed voor (grond, maaisel, werk)
+ volg minstens 4 jaar van nabij op!!
DE PERSOON OP DE MAAIMACHINE
IS DE SLEUTEL TOT SUCCES
= niet alleen de chef moet overtuigd zijn
6. Discussie
1. Zijn er nog vragen ?
61 62
63 64
65 66

12. 2/05/2022
12
Bedankt !
Olivier Dochy
Met dank aan mijn collega’s:
Pieter Blontrock, Foeke Van
Weverberg, Wouter Goffin,
Wouter Demey, e.a.
Blankenberge
2018
2020
67