Warsztaty edukacyjne: sok z owoców czarnego bzu (Sambucus nigra) jako bioindykator kwasowości.

1. Warsztaty
Uwolnij kolory z soku z czarnego bzu
czyli tajemnicze właściwości
antocyjanów
JOANNA BOISSE © 2015
HANNA BĘDKOWSKA© 2015

2. Soczyste owoce jagodowe i pestkowe w stanie dojrzałym mają szczególnie
piękne barwy. Kolor nie jest dziełem przypadku: służy przywabianiu
zwierząt, przede wszystkim ptaków żywiących się nimi.
Temu samemu służy ciemne zabarwienie niektórych owoców, np. bzu
czarnego (Sambucus nigra), które człowiek skłonny jest uważać za
zabarwienie maskujące.

3. Badania wykazały, że ptaki doskonale je widzą i owoce
te są chętnie przez nie zjadane.
Soczyste owoce zdobią krzewy bzu czarnego,
przywabiają ptaki, są przetwarzane przez ludzi…

7. Trochę teorii
Bez czarny (Sambucus nigra) z rodziny Caprifoliaceae
jest pospolity w całej Polsce. To duży krzew - do 7 m
wysokości. Występuje w lasach, zaroślach, lubi gleby
wilgotne i żyzne.

8. Kwiaty bzu czarnego są białe, zebrane w duże,
baldachowate wiechy.

10. Dojrzały owocostan jest zwieszony, z
czarnymi kulistymi owocami na
czerwonych szypułkach.
niedojrzały
owocostan

11. Owoce bzu czarnego są podobne do
czarnych jagód, kuliste, czarne,
lśniące, bardzo soczyste.
Owoce bzu czarnego to pestkowce.
Owoc powstaje z jednego
owocolistka. Owocnia jest wyraźnie
zróżnicowana na trzy warstwy:
skórkę, miąższ i wewnętrzną, mniej
lub bardziej zdrewniałą,
okrywającą pojedyncze nasienie.
Tak powstaje pestka.

12. Dojrzewają od sierpnia. Owocujące krzewy spotkamy w
parkach, lasach, urozmaicają krajobraz. Cieszą oczy, sprzyjają
rekreacji i wypoczynkowi.

13. Soczysty miąższ i barwa są atrakcyjne dla ptaków. Zjadają apetyczne owoce, a
niestrawione nasiona po przejściu przez przewód pokarmowy, są przenoszone w inne
miejsce. To doskonały sposób rozprzestrzeniania się gatunku - ornitochoria. Dzięki
temu pojawia się w nowych miejscach najczęściej niezagospodarowanych.

14. Owoce bzu czarnego są atrakcyjne
także dla ludzi. Roślina ta znana
była już w dawnej Europie.
Odgrywa wielka role w medycynie
ludowej.
Owoce bzu czarnego posiadają
potwierdzone działanie prozdrowotne –
wpływają korzystnie na wzrok, działają
przeczyszczająco, wchodząc w skład
mieszanek odchudzających, zawierają
dużo witaminy C – syrop na przeziębienie
– Sambucol.

15. Owoce czarnego bzu to najcenniejsze
rodzime dzikie owoce. Ścina się całe
owocostany, a następnie obrywa z nich
owoce. Dojrzałe owoce, zbierane w
sierpniu i wrześniu, są suszone,
przetwarzane na soki, galaretki, dżemy,
kompoty, bogate w pektyny, witaminy A i
C, związki mineralne. Pomagają w
leczeniu przeziębień, wrzodów, zaparć,
niestrawności, oczyszczają organizmu z
toksyn, i szkodliwych produktów
przemiany materii.

16. Antocyjany
Antocyjany to naturalne barwniki,
nadające barwę kwiatom i owocom.
Występują w soku komórkowym w
postaci różnej wielkości granulek. W
zależności od pH soku komórkowego
mogą przyjmować barwę od czerwonej po
fioletową. Najobficiej występują w
borówkach, jeżynach, malinach, aronii,
bakłażanach, wiśniach i żurawinach,
owocach bzu czarnego.

17.  Uważa się, po spożyciu przez człowieka, pełnią w jego organizmie funkcje
ochronne, m.in. przeciwbakteryjne – posiadają własności wnikania do wnętrza
bakterii i hamuje ich rozwój i rozmnażanie. Utrudnia to działalność
chorobotwórczą i rozprzestrzenianie się. Wprawdzie bakterie nie giną, jednak
wskutek zatrzymania wzrostu przechodzą w stan zastoju. Dlatego mówi się o
bakteriostatycznym działaniu antocyjanów.
 Owoce bzu czarnego to przeciwutleniacze – wykazują własności antyoksydacyjne –
neutralizują wolne rodniki. W konsekwencji zmniejszają ryzyko powstawania
chorób cywilizacyjnych – nowotworów, zaburzeń układu krążenia, miażdżycowych.

19. W przemyśle spożywczym antocyjany
otrzymuje się w wyniku ekstrakcji liści
czerwonej kapusty lub skórek
winogron. Otrzymany produkt jest
chemicznym dodatkiem do żywności
oznaczony jako E 163. Używany jako
purpurowy barwnik spożywczy w takich
produktach jak napoje, oranżady w
proszku, dżemy, lody, wina, jogurty,
cukierki, konserwy, wyroby cukiernicze
i do barwienia tabletek.

20. OKREŚLANIE KWASOWOŚCI
W warunkach szkolnych uczniowie wykonują
doświadczenie pozwalające zbadać pH – kwasowość
substancji, wykorzystując wywar z liści czerwonej
kapusty. Jest on wyjątkowo czuły.

21. W warunkach domowych to zjawisko obserwować można pijąc herbatę,
okazuje się bowiem, że ona jest także wskaźnikiem kwasowości.
Proponujemy po zaparzeniu herbaty podzielić ją na 3 części. Pierwsza to
próba kontrolna, druga zawiera sok z cytryny – herbata jaśnieje, do
trzeciej dodajmy sody oczyszczonej – herbata ciemnieje.

22. Część praktyczna: wykonywane doświadczenie
 Proponujemy zebranie owoców bzu czarnego, wyciśnięcie z
nich soku i przeprowadzenie serii doświadczeń.
PROBLEM BADAWCZY:
Czy sok z owoców bzu czarnego może być wskaźnikiem
(bioindykatorem) kwasowości (pH)?
HIPOTEZA BADAWCZA:
Sok z owoców dzikiego bzu czarnego zmienia barwę w
zależności od pH substancji lub roztworu.

23. MATERIAŁY:
Owoce czarnego bzu
Turystyczne talerzyki jednorazowe, łyżeczki plastikowe, plastikowe
pipety pasterowskie, soda oczyszczona, kwasek cytrynowy, proszek do
prania, woda z kranu, proszek do pieczenia, ocet winny.

25. UWAGA!
Uczestnicy warsztatów mogą zbadać pH swojego
drugiego śniadania: owoców, chleba, napojów,
soku z cytryny, mleka, twarożku.

26. OPIS DOŚWIADCZENIA:
1. Wyciśnij do miseczki sok z owoców czarnego bzu
2. Na folii celofanowej lub talerzyku umieść w pewnej odległości
od siebie pół łyżeczki sody oczyszczonej, kwasku
cytrynowego, proszku do prania, wody z kranu, proszku do
pieczenia
3. Na poszczególne substancje nanieś po kilka kropli soku z
owoców czarnego bzu
4. Ponów eksperyment z wybranymi substancjami np.
składnikami własnego śniadania – soki, herbata, mleko, sok
z cytryny, twarożek, sery, pieczywo.
5. Porównaj zabarwienie badanych produktów i spróbuj
określić ich kwasowość

27. WYNIK DOŚWIADCZENIA:
Sok z owoców bzu czarnego zmienia w kontakcie z
kwaskiem cytrynowym i wodą z kranu barwę na
różową.
Sok z owoców bzu czarnego zmienia w kontakcie z
sodą oczyszczoną i proszkiem do prania, barwę na
zieloną.

28. WNIOSKI:
Sok z bzu
czarnego może
być
wskaźnikiem
stopnia
kwasowości
roztworów.
Dziękujemy za
uwagę!