اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی با وجود منابع محدود در این زمینه سعی بر دقت نظر درباره جمع آوری اطلاعات داشته ام قابل ذکر است در حال حاضر هیچ کتابی با این موضوع در بازار وجود ندارد

2. ‫مقدس‬ ‫دفاع‬ ‫ارزشهای‬ ‫با‬ ‫آشنایی‬
‫تحمیلی‬ ‫جنگ‬ ‫و‬ ‫اقتصاد‬
‫استاد‬:‫کهندانی‬ ‫قاسم‬
‫دانشجویان‬:‫مرادلو‬ ‫محدثه‬–‫سردارزاده‬ ‫حسین‬
‫هتلداری‬ ‫رشته‬

3. ‫نفت‬ ‫بازار‬ ‫دوم‬ ‫شوک‬
‫با‬‫پیروزی‬‫انقالب‬‫اسالمی‬‫قیمت‬‫نفت‬‫از‬‫حدود‬۱۲‫دالر‬‫به‬‫حدود‬۴۰‫دالر‬‫افزایش‬‫یافت‬‫که‬‫در‬‫ّات‬‫ی‬‫ادب‬
‫اقتصادی‬‫به‬‫آن‬‫شوک‬‫ّم‬‫و‬‫د‬‫بازار‬‫نفت‬‫می‬‫گویند‬.
•‫نابسامانی‬‫های‬‫سیاسی‬-‫اقتصادی‬‫کشور‬‫در‬‫یکی‬‫دو‬‫سال‬‫اول‬‫بعد‬‫از‬‫پیروزی‬‫انقالب‬‫اسالمی‬

4. ‫کشور‬ ‫نفت‬ ‫صادرات‬ ‫مقدار‬ ‫و‬ ‫درآمد‬۶۷-۱۳۵۸
۵۸۵۹۶۰۶۱۶۲۶۳۶۴۶۵۶۶۶۷
‫درآمد‬‫نفتی‬۳/۱۹۶/۱۱۴/۱۲۲۰۴/۲۰۶/۱۶۹/۱۳۹/۵۲/۹۶/۷
‫مقدار‬‫صادرات‬۱۲۸۳۷۵/۳۸۹۲۱۰۰۷۸۷۱۶۱۷۵۷۹
•‫سال‬۱۳۵۶:‫صادرات‬‫نفتی‬۲۰.۷‫میلیارد‬‫دالر‬‫و‬‫صادرات‬‫غیر‬‫نفتی‬‫برابر‬۵۲۳‫میلیون‬‫دالر‬
‫و‬‫معادل‬۴۴‫میلیارد‬‫ریال‬‫و‬‫واردات‬‫کاالئی‬‫سالیانه‬۱۴.۲‫میلیارد‬‫دالر‬
•‫سال‬۱۳۵۸:‫صادرات‬‫نفتی‬‫به‬‫طور‬‫متوسط‬۳.۸۸‫میلیون‬‫بشکه‬‫در‬‫روز‬‫معادل‬۱۹.۳
‫میلیارد‬‫دالر‬
•‫سال‬۱۳۵۹:‫صادرات‬‫نفتی‬‫به‬‫طور‬‫متوسط‬۱.۴۵‫میلیون‬‫بشکه‬‫در‬‫روز‬‫معادل‬
۱۱.۶‫میلیارد‬‫دالر‬
•‫سال‬۱۳۶۰:‫صادرات‬‫نفتی‬‫به‬‫طور‬‫متوسط‬۸۸/۳‫میلیون‬‫بشکه‬‫در‬‫روز‬‫معادل‬
۱۲.۴‫میلیارد‬‫دالر‬

5. ‫وضعیت‬‫نامطلوب‬
‫به‬‫اختصار‬‫توان‬‫می‬‫گفت‬‫که‬‫اقتصاد‬‫ایران‬‫با‬‫هر‬‫مقیاسی‬‫در‬‫آستا‬‫نه‬‫حمله‬
‫رژیم‬‫بعثی‬‫عراق‬‫به‬‫کشورمان‬‫با‬‫وضعیت‬‫نامطلوبی‬‫از‬‫منظر‬‫اقتص‬‫ادی‬‫روبرو‬
‫بود‬.
‫در‬‫شروع‬‫جنگ‬‫تحمیلی‬‫اقتصاد‬‫ایران‬‫با‬‫بحران‬‫های‬‫ّدی‬‫د‬‫متع‬‫روبرو‬‫ب‬‫ود‬‫و‬
‫شروع‬‫جنگ‬‫و‬‫گرفتار‬‫شدن‬‫شش‬‫استان‬‫کشور‬‫در‬‫آن‬‫و‬‫مختل‬‫شدن‬‫ب‬‫نادر‬
‫آبادان‬‫و‬‫خرمشهر‬‫و‬‫بندر‬‫امام‬‫و‬‫مسائل‬‫دیگری‬‫که‬‫در‬‫سال‬‫های‬‫بعد‬
‫بوجود‬،‫آمد‬‫موجب‬‫گردید‬‫بر‬‫مشکالت‬‫موجود‬‫افزوده‬‫شود‬‫ّی‬‫ت‬‫وح‬‫منجر‬‫به‬
‫توقف‬‫طرح‬‫های‬‫عمرانی‬‫به‬‫خصوص‬‫در‬‫سال‬‫های‬‫پایانی‬‫جنگ‬‫گردد‬.

6. ‫اقتصادی‬ ‫محاصرة‬
‫این‬‫محاصرة‬‫اقتصادی‬‫یا‬‫به‬‫عبارت‬‫دیگر‬‫تحریم‬‫معامله‬‫با‬‫ایران‬‫که‬‫در‬‫آن‬‫بلوک‬‫غرب‬(‫اروپا‬‫و‬‫ژ‬‫اپن‬‫و‬
‫آمریکا‬‫در‬‫رأس‬‫آن‬)‫به‬‫آن‬‫مبادرت‬‫ورزیدند‬‫هم‬‫زمان‬‫با‬‫توطئه‬‫های‬‫عظیم‬‫و‬‫شورشهای‬‫داخلی‬‫در‬
‫مناطق‬‫مختلف‬‫از‬‫جمله‬‫در‬‫کردستان‬‫و‬‫کودتای‬‫نوژه‬‫بود‬‫و‬‫جنگ‬‫نیز‬‫در‬‫همین‬‫محاصره‬‫بر‬‫کشور‬
‫تحمیل‬‫گردید‬.‫محاصرة‬‫اقتصادی‬‫و‬‫عدم‬‫خرید‬‫نفت‬‫دو‬‫سال‬‫طول‬‫کشید‬.

7. ‫پیش‬ ‫تحریم‬ ‫و‬ ‫محاصره‬ ‫ّاحان‬‫ر‬‫ط‬ ‫که‬ ‫آنگونه‬ ‫ارزی‬ ‫درآمد‬
‫نیاید‬ ‫پائین‬ ‫نمودند‬ ‫می‬ ‫بینی‬.
‫کشور‬ ‫ارزی‬ ‫حیاتی‬ ‫نیازهای‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫چه‬ ‫اگر‬(‫بود‬ ‫جنگ‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫کشوری‬ ‫آنهم‬)‫قر‬ ‫تری‬‫پائین‬ ‫سطح‬ ‫در‬‫داشت‬ ‫ار‬.

8. ‫و‬ ‫خام‬ ‫نفت‬ ‫صادرات‬ ‫میزان‬ ‫و‬ ‫خام‬ ‫نفت‬ ‫اسمی‬ ‫قیمت‬ ‫نمودار‬
‫کشور‬ ‫نفتی‬ ‫های‬‫فرآورده‬
0
5
10
15
20
25
30
35
NominalDollarsperBarrel
0
2500
5000
7500
10000
12500
15000
17500
20000
22500
25000
27500
‫دالر‬‫ن‬‫ميليو‬
‫خام‬‫نفت‬‫قيمت‬ ‫نفتي‬‫هاي‬‫فرآورده‬‫و‬ ‫خام‬‫نفت‬ ‫صادرات‬

9. ‫نفت‬ ‫درآمد‬(‫ریال‬ ‫میلیارد‬)

10. ‫تولید‬ ‫میزان‬ ‫نمودار‬‫نفت‬ ‫صادرات‬ ‫و‬

11. ‫نفت‬ ‫صدور‬ ‫قطع‬ ‫و‬ ‫نفت‬ ‫قیمت‬ ‫کاهش‬‫ایران‬
‫گری‬‫سیك‬(‫کاخ‬ ‫ملی‬ ‫امنیت‬ ‫مشاور‬‫سفید‬:)
‫تا‬‫یافت‬ ‫خواهد‬ ‫ادامه‬ ‫جنگ‬ ،‫شود‬ ‫می‬ ‫صادر‬ ‫ایران‬ ‫نفت‬ ‫که‬ ‫موقعی‬.
‫قطع‬ ‫را‬ ‫ایران‬ ‫نفت‬ ‫صدور‬ ‫جریان‬ ‫باید‬ ‫بنابراین‬‫کرد‬.
‫غربی‬ ‫پرداز‬ ‫فایر،نظریه‬ ‫ویلیام‬:
‫ما‬‫با‬‫ایران‬‫چه‬‫کنیم؟هرچه‬‫پول‬‫در‬‫رگهای‬‫عراق‬‫تزریق‬،‫شد‬‫نتیجه‬
‫نداده‬‫است‬.‫اگر‬‫عراق‬‫از‬‫دست‬،‫برود‬‫فردا‬‫کویت‬‫و‬‫پس‬‫فردا‬‫هم‬‫سعود‬‫ی‬
‫نیز‬‫خواهد‬‫رفت‬.‫تنها‬‫یك‬‫روزنه‬‫ی‬‫امید‬‫هست‬.‫با‬‫سقوط‬‫قیمت‬‫نف‬‫ت‬
‫ایران‬‫بر‬‫شکست‬‫می‬‫شود‬‫و‬‫ماشین‬‫جنگی‬‫آن‬‫از‬‫کار‬‫می‬‫افتد‬.‫شای‬‫د‬‫این‬
‫درمان‬‫کارگر‬‫شد‬‫و‬‫این‬‫آخرین‬‫شانس‬‫ماست‬.

12. ‫دوره‬‫تا‬ ‫شروع‬‫جنگ‬ ‫خاتمه‬
‫دالیل‬ ‫به‬ ‫اولیه‬ ‫سالهای‬ ‫در‬ ‫کشور‬ ‫اقتصاد‬ ‫بر‬ ‫آن‬ ‫محدود‬ ‫تأثیر‬ ‫و‬ ‫جنگ‬ ‫شروع‬:
‫ک‬ ‫بر‬ ‫حاکم‬ ‫معنوی‬ ‫فضای‬ ‫از‬ ‫متأثر‬ ‫مردم‬ ‫تقاضای‬ ‫و‬ ‫توقعات‬ ‫بودن‬ ‫محدود‬ ،‫انقالبی‬ ‫روحیه‬ ‫وجود‬،‫شور‬
‫متمرکز‬ ‫اقتصادی‬ ‫های‬ ‫سیاست‬ ‫اعمال‬(‫کوپن‬ ‫و‬ ‫سهمیه‬ ‫براساس‬ ‫کاال‬ ‫توزیع‬ ،‫قیمت‬ ‫کنترل‬،)...‫؛‬
‫سال‬ ‫در‬ ‫تاریخ‬ ‫آن‬ ‫تا‬ ‫کشور‬ ‫ارزی‬ ‫آمدهای‬ ‫در‬ ‫اوج‬۱۳۶۳-۱۳۶۲
‫سال‬ ‫در‬ ‫منفی‬ ‫نفتی‬ ‫شوک‬ ‫اولین‬۱۳۶۵‫جنگ‬ ‫بر‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫کشور‬ ‫ابعاد‬ ‫همه‬ ‫بر‬ ‫آن‬ ‫مخرب‬ ‫تأثیر‬ ‫و‬
‫کشور‬ ‫ارزی‬ ‫آمدهای‬ ‫در‬ ‫شدید‬ ‫کاهش‬(‫حدود‬ ‫از‬ ‫نفت‬ ‫قیمت‬۳۰‫حدود‬ ‫به‬ ‫دالر‬۸‫سقوط‬ ‫دالر‬
‫کرد‬)
‫شدید‬ ‫کاهش‬ ‫با‬ ‫همزمان‬ ‫کشور‬ ‫اقتصادی‬ ‫عمده‬ ‫تأسیسات‬ ‫به‬ ‫عراق‬ ‫رژیم‬ ‫حمالت‬ ‫گسترش‬
‫کشور‬ ‫ارزی‬ ‫درآمدهای‬

13. ‫نفت‬ ‫قیمت‬ ‫سقوط‬ ‫عوامل‬
‫از‬ ‫عراق‬ ‫و‬ ‫عربستان‬ ‫نفت‬ ‫تولید‬ ‫افزایش‬۵‫به‬ ‫روز‬ ‫در‬ ‫بشکه‬ ‫میلیون‬۱۱‫بشکه‬ ‫میلیون‬
‫آالسک‬ ‫و‬ ‫مکزیك‬ ‫تولید‬ ‫افزایش‬ ‫و‬ ‫شمال‬ ‫دریای‬ ‫از‬ ‫انگلیس‬ ‫تولید‬ ‫افزایش‬‫ا‬
‫تاسیس‬‫سازمان‬‫بین‬‫المللی‬‫انرژی‬‫در‬‫سال‬۱۹۷۴‫که‬‫در‬‫جریان‬‫فوق‬‫با‬‫سازماندهی‬
‫و‬‫سازی‬‫یکسان‬‫سیاست‬‫نفتی‬‫در‬‫دو‬‫زمینة‬،‫زیر‬‫کشورهای‬‫بزرگ‬‫سرمایه‬‫دا‬‫ری‬
‫جهت‬‫کاهش‬‫وابستگی‬‫به‬‫نفت‬‫اقدام‬‫نمودند‬:
‫الف‬)-‫مصرف‬ ‫در‬ ‫جویی‬ ‫صرفه‬
‫ب‬)-‫برای‬ ‫نفتی‬ ‫ذخایر‬ ‫ایجاد‬۴‫ماه‬
‫نفت‬ ‫با‬ ‫انرژی‬ ‫انواع‬ ‫دیگر‬ ‫جایگزینی‬

14. ‫جنگ‬ ‫در‬ ‫ایران‬ ‫اقتصادی‬ ‫های‬‫خسارت‬ ‫برآورد‬۱۳۶۷-۱۳۵۹
‫از‬‫نیمه‬‫دوم‬‫سال‬۱۳۵۶‫اقتصاد‬‫ایران‬‫وارد‬‫یك‬‫دوره‬‫رکودی‬‫شده‬‫بود‬‫که‬‫در‬‫سال‬
۱۳۵۷‫با‬‫گیری‬‫اوج‬‫انقالب‬‫اسالمی‬‫و‬‫پیوستن‬‫روزافزون‬‫اقشار‬‫و‬‫های‬‫گروه‬‫مخ‬‫تلف‬
‫مردم‬‫به‬‫آن‬‫و‬‫آغاز‬‫موج‬‫گسترده‬‫و‬‫فراگیر‬‫اعتصابات‬‫شرایط‬‫خاصی‬‫را‬‫پدید‬‫آ‬‫ورده‬
‫بود‬‫که‬‫در‬‫های‬‫سال‬‫اول‬‫پس‬‫از‬‫پیروزی‬‫انقالب‬‫با‬‫موج‬‫گسترده‬‫فرار‬‫سردمدارا‬‫ن‬
‫های‬‫عرصه‬‫گذاری‬‫سیاست‬‫و‬‫اجرای‬‫امور‬‫اقتصادی‬‫کشور‬‫نیز‬‫گره‬‫خورده‬‫و‬‫همزمان‬
‫با‬‫امواج‬‫انقالبی‬‫که‬‫شورانگیز‬‫و‬‫در‬‫عین‬‫حال‬‫همراه‬‫با‬‫آثار‬‫منفی‬‫برای‬‫فعال‬‫های‬‫یت‬
‫تولیدی‬‫بود‬‫در‬‫هم‬‫آمیخته‬‫شده‬‫بود‬.‫هنوز‬‫اقتصاد‬‫ایران‬‫خود‬‫را‬‫با‬‫این‬‫شوک‬‫های‬
‫درپی‬‫پی‬‫دمساز‬‫و‬‫همراه‬‫نکرده‬‫بود‬‫که‬‫دومین‬‫شوک‬‫نفتی‬‫به‬‫وقوع‬‫پیوست‬‫و‬‫با‬‫دو‬
‫برابر‬‫شدن‬‫قیمت‬‫نفت‬‫در‬‫فاصله‬‫های‬‫سال‬۱۳۵۷‫تا‬۱۳۵۹‫بار‬‫دیگر‬‫اقتصاد‬‫ایران‬
‫در‬‫معرض‬‫تکرار‬‫های‬‫بحران‬‫ناشی‬‫از‬‫بیماری‬‫هلندی‬‫نیز‬‫قرار‬،‫گرفت‬‫ضمن‬‫آن‬‫که‬‫به‬
‫فاصله‬‫کوتاهی‬‫پس‬‫از‬‫سقوط‬‫رژیم‬‫نشانده‬‫دست‬‫پهلوی‬‫مساله‬‫مسدود‬‫شدن‬‫ذخایر‬
‫ارزی‬‫کشور‬‫و‬‫تحریم‬‫اقتصادی‬‫نیز‬‫به‬‫مسائل‬‫پیش‬‫گفته‬‫اضافه‬‫شد‬.

15. ‫ل‬ ‫سا‬ ‫ی‬ ‫اقتصاد‬ ‫د‬ ‫رش‬ ‫رخ‬‫ن‬ ‫تورم‬ ‫رخ‬‫ن‬ ‫ل‬ ‫سا‬ ‫ی‬ ‫اقتصاد‬ ‫د‬ ‫رش‬ ‫رخ‬‫ن‬ ‫تورم‬ ‫رخ‬‫ن‬ ‫ل‬ ‫سا‬ ‫ی‬ ‫اقتصاد‬ ‫د‬ ‫رش‬ ‫رخ‬‫ن‬ ‫تورم‬ ‫رخ‬‫ن‬
1339 10.3 7.9 1355 17.6 16.6 1371 4 24.4
1340 7.4 1.6 1356 2.3- 25.1 1372 1.5 22.9
1341 6.4 0.9 1357 7.4- 10 1373 0.5 35.2
1342 5.7 1 1358 4.2- 11.4 1374 2.9 49.4
1343 7.5 4.5 1359 15.1- 23.5 1375 6.1 23.2
1344 15.8 0.3 1360 4.4- 22.8 1376 2.8 17.3
1345 9.4 0.8 1361 12.6 19.2 1377 2.9 18.1
1346 10.8 0.8 1362 11.1 14.8 1378 1.6 20.1
1347 12.2 1.5 1363 2- 10.4 1379 5 12.6
1348 12.7 3.6 1364 2 6.9 1380 3.3 11.4
1349 9.8 1.5 1365 9.1- 23.7 1381 7.6 15.8
1350 13.6 5.5 1366 1- 27.7 1382 6.8 15.6
1351 16.7 6.3 1367 5.5- 28.9 1383 4.8 15.2
1352 7.5 11.2 1368 5.9 17.4 1384 5.7 10.4
1353 12.5 15.5 1369 14.1 9 1385 6.2 11.9
1354 4.8 9.9 1370 14.1 20.7

16. ‫ارقام‬ ‫و‬ ‫آمار‬ ‫برخی‬
‫جنگ‬‫تحمیلی‬‫عراق‬‫علیه‬‫ایران‬۲۸۸۷‫روز‬‫به‬‫طول‬‫انجامید‬‫که‬‫طی‬‫آن‬:
۱۰۰۰‫روز‬‫نبرد‬‫فعال‬‫صورت‬‫گرفت‬
۷۹۳‫روز‬‫حمله‬‫از‬‫سوی‬‫رزمندگان‬‫اسالم‬‫بود‬‫و‬۲۰۷‫روز‬‫از‬‫سوی‬‫ارتش‬‫متجاوز‬‫بعثی‬
‫در‬‫طول‬‫جنگ‬‫شمار‬۳۸۱‫هزار‬‫و‬۶۸۰‫نفر‬‫از‬‫نیروهای‬‫دشمن‬‫کشته‬‫و‬‫یا‬‫زخمی‬‫شدند‬
‫و‬۷۲‫هزار‬‫نفر‬‫به‬‫اسارت‬‫نیروهای‬‫اسالم‬‫در‬‫آمدند‬.
‫در‬‫این‬‫هشت‬‫سال‬۳۷۱‫فروند‬‫هواپیما‬‫و‬۸۲‫فروند‬‫بالگرد‬‫دشمن‬‫منهدم‬‫شد‬.۱۷۰۰
‫دستگاه‬‫تانك‬‫و‬،‫نفربر‬۴۸۰‫قبضه‬‫توپ‬‫و‬‫سه‬‫هزار‬‫و‬۳۶۳‫دستگاه‬‫خودرو‬‫نظامی‬‫به‬
‫غنیمت‬‫ایران‬‫در‬‫آمد‬‫و‬‫و‬‫پنج‬‫هزار‬‫و‬۷۵۸‫دستگاه‬‫تانك‬‫و‬،‫نفربر‬۵۳۲‫قبضه‬‫توپ‬‫و‬
‫پنج‬‫هزار‬‫و‬۱۵۲‫دستگاه‬‫و‬‫خودرو‬‫نظامی‬‫دشمن‬‫منهدم‬‫گردید‬.
‫ذخایر‬‫ارزی‬‫عراق‬‫که‬‫در‬‫ابتدای‬،‫جنگ‬‫حدود‬‫سی‬‫میلیارد‬‫دالر‬،‫بود‬‫پس‬‫از‬‫شکست‬‫در‬
‫عملیات‬‫بیت‬‫المقدس‬‫و‬‫فتح‬‫خرمشهر‬‫به‬‫صفر‬‫برسد‬‫و‬‫پس‬‫از‬‫پایان‬،‫جنگ‬‫این‬‫کشور‬
‫بیش‬‫از‬‫هفتاد‬‫میلیارد‬‫دالر‬‫بدهی‬‫داشته‬‫باشد‬

17. ‫روایت‬ ‫چند‬
‫حسن‬‫عابدی‬،‫جعفری‬‫دومین‬‫وزیر‬‫بازرگانی‬‫دولت‬‫جنگ‬‫گوید‬‫می‬:
«‫کشور‬‫با‬‫شش‬‫میلیارد‬‫دالر‬‫اداره‬‫شد‬‫می‬.‫از‬‫این‬‫شش‬‫میلیارد‬‫بیش‬‫از‬
‫نیمی‬‫از‬‫آن‬‫مستقیما‬‫صرف‬‫های‬‫هزینه‬‫نظامی‬‫شد‬‫می‬‫و‬ً‫ال‬‫اص‬‫جدا‬‫از‬‫هزین‬‫ه‬
‫کاالهای‬‫عمومی‬‫بود‬.‫این‬‫میزان‬‫ارز‬‫باید‬‫برای‬‫تامین‬‫مایحتاج‬‫عمومی‬‫و‬
‫همچنین‬‫ترمیم‬‫ها‬‫خسارت‬‫و‬‫دیگر‬‫کارها‬‫استفاده‬‫شد‬‫می‬.»

18. ‫شاید‬‫االن‬‫کسی‬‫باور‬‫نکند‬‫اما‬‫زمانی‬‫که‬‫ما‬‫وارد‬‫وزارت‬‫بازرگانی‬‫شدیم‬‫هیچ‬‫گونه‬
‫عدد‬‫ورقمی‬‫در‬‫مورد‬‫وضعیت‬‫کاالهای‬،‫اساسی‬‫وضعیت‬،‫موجودی‬‫وضعیت‬
‫سفارش‬‫و‬...‫وجود‬‫نداشت؛‬‫یعنی‬‫ما‬‫دانستیم‬‫نمی‬‫چقدر‬‫گندم‬‫سفارش‬‫دادیم‬،
‫چقدر‬‫در‬‫سیلو‬‫موجودی‬‫داریم‬‫یا‬‫چقدر‬‫مصرف‬‫داریم‬.‫هیچ‬‫آمار‬‫و‬‫ارقامی‬‫وجود‬
‫نداشت‬.‫در‬‫حوزه‬‫های‬‫شبکه‬‫توزیع‬‫اینکه‬‫ما‬‫چه‬‫تعداد‬‫فروشنده‬‫داریم؟‬‫وضعیت‬
‫پراکندگی‬‫آنها‬‫چطور‬‫است؟‬‫نسبتشان‬‫به‬‫اقتصاد‬‫کالن‬‫کشور‬‫چقدر‬‫است‬‫و‬‫چقدر‬
‫باید‬‫باشد؟‬‫کدام‬‫هیچ‬‫از‬‫این‬‫محاسبات‬‫وجود‬‫نداشت‬.‫وقتی‬‫جوان‬‫بودم‬‫در‬‫یك‬
‫بقالی‬‫کار‬‫کردم‬‫می‬.‫ما‬‫در‬‫بقالی‬‫خودمان‬‫حساب‬‫چیز‬‫همه‬‫را‬‫داشتیم‬‫اما‬‫در‬‫وزارت‬
‫بازرگانی‬‫هیچ‬‫وکتابی‬‫حساب‬‫وجود‬‫نداشت‬‫چون‬‫از‬‫قبل‬‫قرار‬‫بود‬‫وضعیت‬‫آز‬‫اد‬‫و‬
‫شناوری‬‫باشد‬‫که‬‫هرکس‬‫در‬‫آن‬‫هرکار‬‫بخواهد‬‫بکند‬.‫بنابراین‬‫کار‬‫از‬‫اینجا‬‫ش‬‫روع‬
‫شد‬‫که‬‫ما‬‫مدیریتی‬‫را‬‫تحت‬‫عنوان‬‫طرح‬‫و‬‫برنامه‬‫قرار‬‫دادیم‬‫که‬‫ماموریت‬،‫آنها‬‫این‬
‫بود‬‫که‬‫ولو‬‫صورت‬‫به‬‫دستی‬‫اطالعات‬‫و‬‫ارقامی‬‫را‬‫تهیه‬‫و‬‫تبدیل‬‫به‬‫نمودار‬‫م‬‫کردند‬‫ی‬
‫و‬‫ما‬‫از‬‫روی‬‫نمودار‬‫وضعیت‬‫سیلوها‬‫را‬‫فهمیدیم‬‫می‬.
‫از‬ ‫روایتی‬‫حسن‬‫جعفری‬ ‫عابدی‬

19. ‫صفر‬ ‫ارزی‬ ‫بدهی‬
‫ما‬‫بعد‬‫از‬‫جنگ‬‫گزارشی‬‫از‬‫بانك‬‫جهانی‬‫داشتیم‬‫که‬‫در‬‫آخر‬‫آن‬‫ای‬‫جمله‬
‫نوشته‬‫بود‬:‫این‬‫شبیه‬‫معجزه‬‫است‬‫که‬‫این‬‫اقتصاد‬‫در‬‫دوران‬‫جنگ‬‫سق‬‫وط‬
‫نکرد‬!‫در‬‫واقع‬‫این‬‫شبیه‬‫افسانه‬‫است‬‫که‬‫ما‬‫توانستیم‬‫با‬‫بدهی‬‫ارزی‬‫صفر‬‫از‬
‫شرایط‬‫جنگ‬‫عبور‬‫کنیم‬.
‫دلم‬‫خواهد‬‫می‬‫در‬‫آخر‬‫از‬‫این‬‫نکته‬‫هم‬‫یاد‬‫بکنم‬‫که‬‫در‬‫همان‬‫شرایط‬
‫سناریویی‬‫تنظیم‬‫شد‬‫که‬‫اگر‬‫درآمد‬‫ارزی‬‫کشور‬‫به‬‫صفر‬،‫رسید‬‫چگ‬‫ونه‬‫کشور‬
‫را‬‫اداره‬‫کنیم‬.‫چندین‬‫سناریو‬‫تهیه‬‫کردیم‬‫که‬‫یکی‬‫از‬‫آنها‬‫درآمد‬‫ارزی‬‫صفر‬
‫بود‬.‫برای‬‫هریك‬‫از‬‫ها‬‫وزارتخانه‬‫و‬‫دیگر‬‫نهادهای‬‫مسوول‬‫شرح‬‫وظایفی‬‫ته‬‫یه‬
‫شده‬‫بود‬‫که‬‫چنانچه‬‫همه‬‫مرزهای‬‫ما‬‫را‬‫بستند‬‫و‬‫اجازه‬‫هیچ‬‫تبادلی‬‫به‬‫ما‬
‫ندادند‬‫چگونه‬‫کشور‬‫را‬‫اداره‬‫کنیم‬.

20. ‫ا‬‫نو‬‫ا‬‫ع‬‫خسارت‬‫که‬ ‫جنگی‬‫باید‬‫نظر‬ ‫در‬‫گرفت‬
‫ا‬-‫های‬‫خسارت‬‫مستقیم‬‫مادی‬‫و‬‫فیزیکی‬
۲-‫های‬‫خسارت‬‫مستقیم‬‫انسانی‬
۳-‫های‬‫خسارت‬‫غیرمستقیم‬

21. ‫تحمیلی‬ ‫جنگ‬ ‫خسارات‬
‫به‬‫گفته‬‫سرهنگ‬‫جعفری‬:«‫در‬‫این‬‫جنگ‬‫طبق‬‫برآوردهای‬‫اولیه‬‫بیش‬‫از‬‫یك‬‫هزار‬‫میل‬‫یارد‬
‫دالر‬‫به‬‫ایران‬‫خسارت‬‫زده‬‫شد‬.‫سازمان‬‫ملل‬‫میزان‬‫خسارت‬‫وارده‬‫به‬‫ایران‬‫را‬‫حدود‬۲۰۰
‫میلیارد‬‫دالر‬‫برآورد‬‫کرده‬‫است‬.‫عراق‬‫با‬‫این‬‫رقم‬‫خسارت‬‫موافقت‬‫نکرد‬‫و‬‫در‬‫نهایت‬‫با‬
‫های‬‫کارشناسی‬‫انجام‬‫شده‬‫میزان‬‫نهایی‬‫خسارت‬‫وارده‬‫به‬‫ایران‬۹۷‫میلیارد‬‫دالر‬‫تعیین‬‫شد‬.»
‫پس‬‫از‬‫اشغال‬‫کویت‬‫توسط‬‫ارتش‬‫عراق‬‫و‬‫بیرون‬‫راندن‬‫آنها‬‫توسط‬‫نیروهای‬‫آمریکایی‬،‫عراق‬
‫مجبور‬‫شد‬‫تا‬‫سالیانه‬‫بخشی‬‫از‬‫درآمد‬‫نفتی‬‫خود‬‫را‬‫برای‬‫جبران‬‫خسارات‬‫به‬‫کویت‬‫پ‬‫رداخت‬
‫کند‬.‫بدین‬،‫ترتیب‬‫از‬‫آن‬‫زمان‬‫تاکنون‬‫کویت‬‫در‬‫حال‬‫گرفتن‬‫خسارات‬‫خود‬،‫است‬‫در‬‫ح‬‫الی‬
‫که‬‫ایران‬‫تاکنون‬‫یك‬‫دالر‬‫هم‬‫از‬‫عراق‬‫بایت‬‫تجاوز‬‫و‬‫اشغال‬‫دریافت‬‫نکرده‬‫است‬.
‫تداوم‬‫جنگ‬‫پس‬‫از‬‫فتح‬‫خرمشهر‬:‫پس‬‫از‬‫فتح‬‫خرمشهر‬‫برخی‬‫از‬‫کشورها‬‫طرح‬‫صلحی‬
‫پیشنهاد‬‫کردند‬‫که‬‫مطابق‬‫آن‬‫به‬‫ایران‬‫حدود‬۶۰‫میلیارد‬‫دالر‬‫خسارت‬‫پرداخت‬‫شد‬‫می‬.‫اما‬
‫اهلل‬‫آیت‬‫خمینی‬‫و‬‫دیگر‬‫رهبران‬‫جمهوری‬‫اسالمی‬‫آن‬‫ها‬‫طرح‬‫را‬‫به‬‫دالیلی‬‫رد‬‫کردند‬.

22. ‫فیزیکی‬ ‫و‬ ‫مادی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬
‫شامل‬‫امکانات‬‫و‬‫تجهیزات‬‫و‬‫های‬‫ظرفیت‬‫مادی‬‫که‬‫بر‬‫اثر‬‫ضربه‬‫مست‬‫قیم‬
‫دشمن‬‫نابود‬‫اند‬‫شده‬‫و‬‫خود‬‫به‬‫سه‬‫گروه‬‫قابل‬‫تقسیم‬‫است‬:‫ساختم‬‫ان‬‫و‬
،‫تاسیسات‬‫آالت‬‫ماشین‬‫و‬‫تجهیزات‬‫و‬‫مواد‬‫و‬‫کاال‬.

23. ‫فیزیکی‬ ‫و‬ ‫مادی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬
‫میزان‬‫خسارتهای‬‫مستقیم‬‫وارد‬‫شده‬‫به‬‫ایران‬‫از‬‫محل‬‫تخریب‬
‫ساختمان‬‫ها‬‫و‬،‫تاسیسات‬‫ماشین‬‫آالت‬‫و‬‫تجهیزات‬‫و‬‫مواد‬‫کاالها‬‫سر‬
‫جمع‬‫رقمی‬‫بالغ‬‫بر‬۳۰۸۱‫میلیارد‬‫تومان‬‫به‬‫نرخ‬‫جاری‬‫سال‬۵۹‫تا‬۶۷
‫خواهد‬‫بود‬‫این‬‫رقم‬‫در‬‫صورتی‬‫که‬‫بر‬‫مبنای‬‫دالر‬‫رسمی‬‫و‬‫تغییر‬‫آ‬‫ن‬‫به‬
‫ریال‬‫و‬‫دالر‬‫تبدیل‬‫شود‬‫می‬‫توان‬‫گفت‬‫سرجمع‬‫خسارات‬‫جنگ‬
‫تحمیلی‬‫برای‬‫ایران‬‫رقمی‬‫معادل‬۴۴۰‫میلیارد‬‫دالر‬‫بوده‬،‫است‬‫این‬
‫رقم‬‫در‬‫صورتی‬‫که‬‫بر‬‫مبنای‬‫تغییر‬‫نرخ‬‫ارز‬‫رسمی‬‫از‬۷‫تومان‬‫به‬۲۶۷۰
‫تومان‬‫امروز‬‫مورد‬‫محاسبه‬‫قرار‬‫گیرد‬‫به‬‫نرخ‬‫روز‬‫رقمی‬
‫معادل‬۱.۱۷۴.۸۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰‫تومان‬‫را‬‫شامل‬‫می‬‫شود‬.

24. ‫انسانی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬
‫شامل‬‫مجموعه‬‫افراد‬‫و‬‫نیروهای‬‫جان‬‫باخته‬‫اعم‬‫از‬‫نظامی‬‫و‬‫غیرنظامی‬‫و‬
‫همچنین‬‫نیروی‬‫انسانی‬‫مصدوم‬‫و‬‫معلول‬‫که‬‫عالوه‬‫بر‬‫صدمات‬‫غیرقاب‬‫ل‬
‫جبران‬،‫روحی‬‫قدرت‬‫کار‬‫کردن‬‫و‬‫امرار‬‫معاش‬‫خود‬‫را‬‫به‬‫طور‬‫کامل‬‫یا‬
‫جزئی‬‫از‬‫دست‬‫دهند‬‫می‬‫و‬‫برای‬‫خانواده‬‫یا‬‫های‬‫دولت،هزینه‬‫معالجه‬‫و‬
‫مراقبت‬‫در‬‫پی‬‫دارند‬.‫طی‬۱۵۰‫ساله‬‫اخیر‬‫تنها‬‫در‬‫دوره‬‫جنگ‬‫تحمیلی‬
‫است‬‫که‬‫حتی‬‫یك‬‫مورد‬‫ثبت‬‫شده‬‫مرگ‬‫و‬‫میر‬‫ناشی‬‫از‬‫ها‬‫قحطی‬‫یا‬
‫ها‬‫اپیدمی‬‫مشاهده‬‫شود‬‫نمی‬.‫این‬‫ای‬‫پدیده‬‫است‬‫منحصر‬‫به‬‫فرد‬‫در‬‫طو‬‫ل‬
‫تاریخ‬‫ایران‬‫است‬.

25. ‫انسانی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬

26. ‫انسانی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬

27. ‫انسانی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬

28. ‫انسانی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬

29. ‫انسانی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬
‫براساس‬‫آماری‬‫که‬‫ثبت‬‫شده‬‫است‬‫پس‬‫از‬‫پایان‬‫جنگ‬‫ایران‬‫و‬‫عراق‬‫هشت‬‫هزار‬‫و‬۲۴۳‫نفر‬
‫قربانی‬‫مین‬،‫اند‬‫شده‬‫اما‬‫هنوز‬‫سطحی‬‫وسیع‬‫از‬‫مناطق‬‫غرب‬‫ایران‬‫آغشته‬‫به‬‫مین‬‫است‬.

30. ‫انسانی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬
‫پس‬‫از‬۲۵،‫سال‬‫هنوز‬‫عوارض‬‫جنگ‬‫در‬‫زندگی‬‫روزمره‬‫مردم‬‫و‬‫روان‬،‫ها‬‫آن‬‫بر‬‫اقتصاد‬‫ایران‬‫و‬
‫چهره‬‫ظاهری‬‫ها‬‫شهر‬‫و‬‫ها‬‫روستا‬‫مشهود‬‫است‬.

31. ‫شهدا‬
‫تعداد‬‫کل‬‫شهدای‬‫رزمندگان‬‫اسالم‬‫در‬‫جنگ‬‫تحمیلی‬‫عراق‬‫بر‬‫ایران‬،
‫طی‬‫آخرین‬‫آمار‬۱۸۸۰۱۵(‫صد‬‫و‬‫هشتاد‬‫و‬‫هشت‬‫هزار‬‫و‬‫پانزده‬)‫نفر‬
‫اعالم‬‫شده‬‫است‬.
‫در‬‫جنگ‬‫تحمیلی‬۱۷۲۰۵۶‫نفر‬‫در‬‫جبهه‬‫ها‬‫و‬۱۵۹۵۹‫نفر‬‫در‬
‫بمباران‬‫شهر‬‫ها‬‫به‬‫شهادت‬‫رسیدند‬.
‫در‬‫بین‬‫شهدای‬‫دفاع‬‫مقدس‬:‫شهدای‬‫معلم‬‫سه‬‫هزار‬‫و‬‫هفتصد‬‫و‬‫بیس‬‫ت‬
‫و‬‫هشت‬‫نفر؛‬‫شهدای‬‫دانش‬‫آموز‬‫سی‬‫و‬‫شش‬‫هزار‬‫و‬‫صد‬‫و‬‫شصت‬‫و‬
‫هفت‬‫نفر؛‬‫شهدای‬‫روحانی‬‫دو‬‫هزارو‬‫هفتصد‬‫و‬‫پنجاه‬‫و‬‫هفت‬‫نفر؛‬
‫شهدای‬‫ارتش‬‫چهل‬‫و‬‫هشت‬‫هزار‬‫نفر؛‬‫شهدای‬‫بسیجی‬‫هشتاد‬‫و‬‫پنج‬
‫هزار‬‫و‬‫دویست‬‫و‬‫بیست‬‫و‬‫دو‬‫نفر‬‫بوده‬‫اند‬.

32. ‫جانبازان‬
‫در‬‫رزمندگان‬ ‫از‬ ‫نفر‬ ‫هزار‬ ‫بیست‬ ‫و‬ ‫سیصد‬ ،‫مقدس‬ ‫دفاع‬ ‫سال‬ ‫هشت‬ ‫طول‬
‫شدند‬ ‫جانباز‬ ‫اسالم‬.
‫در‬‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫کشور‬ ‫در‬ ‫شیمیایی‬ ‫جانباز‬ ‫هزار‬ ‫صد‬ ‫حاضر‬ ‫حال‬.‫هشت‬ ‫حدود‬
‫می‬ ‫بحرانی‬ ‫شرایط‬ ‫در‬ ‫نیز‬ ‫جانباز‬ ‫هزار‬‫باشند‬.
‫در‬‫این‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫جانباز‬ ‫زن‬ ‫هزار‬ ‫پنج‬ ‫از‬ ‫بیش‬ ‫کشور‬ ‫در‬ ‫حاضر‬ ‫حال‬
‫باالی‬ ‫نفر‬ ‫هزار‬ ‫سه‬ ‫میان‬۲۵%‫دارند‬ ‫جانبازی‬.

33. ‫غیرمستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬
‫شامل‬‫ارزش‬‫تولید‬‫حاصل‬‫از‬‫امکانات،تجهیزات‬‫و‬‫هایی‬‫ظرفیت‬‫که‬‫در‬
‫صورت‬‫عدم‬‫وقوع‬،‫جنگ‬‫قابل‬‫حصول‬‫و‬‫برداری‬‫بهره‬،‫بود‬‫مانند‬
‫های‬‫خسارت‬‫ناشی‬‫از‬‫عدم‬‫تولید‬‫بر‬‫اثر‬‫از‬‫بین‬‫رفتن‬‫ها‬‫دارایی‬‫و‬‫ذخای‬‫ر‬
‫ای‬‫سرمایه‬(‫ساختمان‬‫و‬،‫تاسیسات‬‫آالت‬‫ماشین‬‫و‬،‫تجهیزات‬‫مواد‬‫و‬‫کا‬‫ال‬)،
‫ها‬‫هزینه‬‫و‬‫منابع‬‫اختصاص‬‫داده‬‫شده‬‫به‬‫جنگ‬‫که‬‫در‬‫صورت‬‫وقوع‬‫عدم‬
‫جنگ‬‫جزء‬‫های‬‫هزینه‬‫دفاعی‬‫کشور‬‫بود‬‫نمی‬‫و‬‫به‬‫مصارف‬‫دیگر‬‫رس‬‫می‬‫ید‬.

34. ‫فیزیکی‬ ‫و‬ ‫مادی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬
‫جمع‬‫های‬‫خسارت‬‫وارده‬‫شده‬‫بر‬‫ایران‬‫در‬‫جنگ‬‫تحمیلی‬‫عراق‬‫معادل‬
۷/۶۵۳۵۳‫میلیارد‬‫ریال‬(‫حدود‬۱۰۰۰‫میلیارد‬‫دالر‬)‫برآورد‬‫شده‬،‫است‬‫که‬
‫های‬‫خسارت‬‫مستقیم‬‫آن‬۴/۳۰۸۱۱‫میلیارد‬‫ریال‬‫و‬‫های‬‫خسارت‬‫غیر‬
‫مستقیم‬۳/۳۴۵۴۲‫میلیارد‬‫ریال‬‫است؛‬‫و‬‫در‬‫مورد‬‫های‬‫خسارت‬‫مستقیم‬
‫انسانی‬‫این‬‫جنگ‬‫برآوردی‬‫تا‬‫کنون‬‫صورت‬‫نگرفته‬‫یا‬‫منتشر‬‫نشد‬‫ه‬‫است‬.
‫خسارت‬‫دالری‬‫جنگ‬‫تحمیلی‬‫در‬‫کل‬۹۳۲‫میلیارد‬‫دالر‬‫بوده‬‫است‬‫که‬‫در‬
‫صورتی‬‫که‬‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬‫متوسط‬‫کشور‬‫در‬‫دوران‬‫جنگ‬‫تحمیلی‬‫را‬۴۵‫میلیون‬
‫نفر‬‫در‬‫نظر‬‫بگیریم‬‫به‬‫هر‬‫ایرانی‬‫بطور‬‫متوسط‬۲۰٫۰۰۰‫دالر‬‫و‬‫اگر‬‫ابعاد‬
‫خانوار‬‫ایرانی‬‫را‬‫پنج‬‫نفر‬‫در‬‫نظر‬‫بگیریم‬‫به‬‫هر‬‫خانوادة‬‫ایرانی‬۱۰۰٫۰۰۰‫دالر‬
‫خسارت‬‫وارد‬‫شده‬‫است‬.

35. ‫فیزیکی‬ ‫و‬ ‫مادی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬

36. ‫فیزیکی‬ ‫و‬ ‫مادی‬ ‫مستقیم‬ ‫های‬‫خسارت‬

37. ‫نیروی‬ ‫و‬ ‫ادوات‬ ‫آمار‬‫نظامی‬‫جنگ‬ ‫آغاز‬
‫آمار‬‫در‬ ‫کشور‬ ‫دو‬ ‫نظامی‬ ‫نیروی‬ ‫و‬ ‫تسلیحاتی‬‫آخر‬ ‫و‬ ‫اول‬‫جنگ‬‫ب‬ ‫بیانگر‬‫از‬ ‫خشی‬
‫است‬ ‫کشور‬ ‫دو‬ ‫نظامی‬ ‫نیروی‬ ‫و‬ ‫تسلیحاتی‬ ‫نابرابری‬ ‫این‬.
‫جنگی‬ ‫هواپیمای‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۴۴۵‫فروند‬‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫؛‬:۳۳۲‫فروند‬
‫هلی‬‫کوپتر‬(‫بالگرد‬):‫ایران‬ ‫موجودی‬:۵۰۰‫فروند‬‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫؛‬:۴۰‫فروند‬
‫تانك‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۱۷۴۰‫دستگاه‬‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫؛‬:۲۷۰۰‫دستگاه‬.
‫توپخانه‬‫برد‬ ‫دور‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۶۰۰‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫دستگاه؛‬:۳۹۰۰
‫دستگاه‬.
‫نظامی‬ ‫نیروی‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۶۵۵۰۰۰‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫نفر؛‬:۸۰۰۰۰۰‫نفر‬.

38. ‫نیروی‬ ‫و‬ ‫ادوات‬ ‫آمار‬‫نظامی‬‫جنگ‬ ‫پایان‬
‫جنگی‬ ‫هواپیمای‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۶۵‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫فروند؛‬:۶۱۰‫فروند‬+۹۰‫فروند‬
‫بودن‬ ‫فارس‬ ‫خلیج‬ ‫در‬ ‫کشورها‬ ‫این‬ ‫ناوهای‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫اروپایی‬ ‫و‬ ‫آمریکایی‬ ‫هواپیمای‬‫د‬.
‫کوپتر‬ ‫هلی‬(‫بالگرد‬):‫ایران‬ ‫موجودی‬:۶۵‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫فروند؛‬:۱۵۰‫فروند‬+‫تعدادی‬
‫بود‬ ‫فارس‬ ‫درخلیج‬ ‫غربی‬ ‫کشورهای‬ ‫درناوهای‬ ‫که‬ ‫بالگرد‬.
‫زرهی‬ ‫خودروی‬ ‫و‬ ‫تانك‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۱۰۵۰‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫دستگاه؛‬:۶۲۳۰
‫دستگاه‬.
‫برد‬ ‫دور‬ ‫توپخانه‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۶۰۰‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫دستگاه؛‬:۳۹۰۰‫دستگاه‬.
‫نظامی‬ ‫نیروی‬:‫ایران‬ ‫موجودی‬:۶۵۵۰۰۰‫عراق‬ ‫موجودی‬ ‫نفر؛‬:۸۰۰۰۰۰‫نفر‬.
(‫ارت‬ ‫مقدس‬ ‫دفاع‬ ‫های‬‫ارزش‬ ‫نشر‬ ‫و‬ ‫آثار‬ ‫حفظ‬ ‫بنیاد‬ ‫جانشین‬ ،‫جعفری‬ ‫مجتبی‬ ‫سرهنگ‬‫ش‬)

40. ‫گذاری‬‫سرمایه‬ ‫و‬ ‫سرمایه‬ ‫تشکیل‬
‫در‬‫دوران‬‫ها‬‫جنگ‬‫معموال‬‫رشد‬‫و‬‫رونق‬‫چندانی‬‫ندارد‬‫زیرا‬‫در‬‫نتیجه‬
‫جنگ،چشم‬‫انداز‬‫آینده‬‫مبهم‬‫و‬‫گاه‬‫تیره‬‫است‬‫و‬‫فعاالن‬‫اقتصادی‬‫ا‬‫گر‬
‫حداکثر‬‫بتوانند‬‫به‬‫جبران‬‫استهالک‬‫ها‬‫ساختمان‬‫و‬‫ماشین‬‫آالت‬
‫بپردازند،موفقیت‬‫چشمگیری‬‫خواهد‬‫بود‬.‫سرمایه‬‫گذاری‬‫در‬‫ساخت‬‫مان‬
‫و‬‫ماشین‬‫آالت‬‫و‬‫لوازم‬‫کسب‬‫و‬‫کار‬‫یا‬‫آن‬‫قسمت‬‫از‬‫تولیدات‬‫داخلی‬‫و‬
‫واردات‬‫کاالهای‬‫ای‬‫سرمایه‬‫که‬‫در‬‫طی‬‫هر‬‫سال‬‫مورد‬‫مصرف‬‫قرار‬
‫نگرفته‬‫یا‬‫صادر‬‫نشده‬‫باشد،در‬‫دوران‬‫جنگ‬‫ایران‬‫و‬،‫عراق‬‫دستخو‬‫ش‬
‫ها‬‫نوسان‬‫و‬‫افت‬‫و‬‫خیزهایی‬‫بوده‬‫که‬‫در‬‫اکثر‬‫های‬‫سال‬‫این‬‫دوره‬‫قادر‬‫ب‬‫ه‬
‫جبران‬‫ها‬‫خسارت‬‫مستقیم‬‫جنگ‬‫نبوده‬‫است‬.

41. ‫اینفوگرافیك‬

42. ‫صدام‬ ‫خدمت‬ ‫در‬ ‫کویت‬ ‫خاک‬ ‫و‬ ‫نفت‬ ،‫پول‬
‫دکتر‬«‫بدر‬ ‫فواص‬»‫کویتی‬ ‫مستقل‬ ‫دان‬ ‫اقتصاد‬ ،:
‫ک‬‫ویت‬‫به‬ ‫قریب‬ ‫ایران‬ ‫علیه‬ ‫عراق‬ ‫جنگ‬ ‫جریان‬ ‫در‬۱۵‫پول‬ ‫دالر‬ ‫میلیون‬
‫جد‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫داده‬ ‫قرار‬ ‫بغداد‬ ‫اختیار‬ ‫در‬ ‫بالعوض‬ ‫وام‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫نقد‬‫از‬ ‫ا‬
‫می‬ ‫صادر‬ ‫عراق‬ ‫برای‬ ‫کویت‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫نفتی‬‫کرد‬.
‫افسران‬‫ا‬ ‫عراق‬ ‫هوایی‬ ‫نیروی‬ ‫که‬ ‫کردند‬ ‫اذعان‬ ‫کویت‬ ‫هوایی‬ ‫نیروی‬‫ز‬
‫استفاده‬ ‫کرات‬ ‫به‬ ‫جنگ‬ ‫طول‬ ‫در‬ ‫کویت‬ ‫السام‬ ‫علی‬ ‫هوایی‬ ‫پایگاه‬‫می‬
‫است‬ ‫کرده‬.‫را‬ ‫عراق‬ ‫راه‬ ‫داشت‬ ‫قرار‬ ‫خلیج‬ ‫رأس‬ ‫در‬ ‫چون‬ ‫پایگاه‬ ‫این‬
‫خارک‬ ‫نفتی‬ ‫سکوهای‬ ‫دادن‬ ‫قرار‬ ‫هدف‬ ‫برای‬۲۰۰‫می‬ ‫تر‬ ‫کوتاه‬ ‫کیلومتر‬
‫می‬ ‫شایانی‬ ‫کمك‬ ‫عراقی‬ ‫خلبانان‬ ‫به‬ ‫امر‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫کرد‬‫نمود‬.

43. ‫دریافت‬ ‫و‬ ‫درآمدها‬ ‫برخی‬ ‫با‬ ‫نفت‬ ‫درآمد‬ ‫مقایسه‬‫ها‬

44. ‫جنگ‬ ‫دوران‬ ‫در‬ ‫نفت‬ ‫صنعت‬‫عراق‬ ‫و‬ ‫ایران‬
‫در‬‫طول‬‫جنگ‬‫ایران‬‫و‬‫عراق‬‫میادین‬‫و‬‫تاسیسات‬‫نفتی‬‫ایران‬‫مورد‬‫حم‬‫له‬
‫هوایی‬‫ارتش‬‫عراق‬‫قرار‬‫گرفت‬‫می‬.‫از‬‫میان‬‫نقاط‬‫هدف‬‫صنعت‬‫نفت‬‫ایر‬‫ان‬
‫برای‬‫عراق‬‫در‬‫طول‬‫جنگ‬‫تاسیسات‬‫نفتی‬‫جزیره‬‫خارک‬‫و‬‫پاالیشگ‬‫اه‬
‫آبادان‬‫از‬‫اهمیت‬‫ای‬‫ویژه‬‫برخوردار‬‫بودند‬.‫هدف‬‫عراق‬‫از‬‫این‬‫حمالت‬‫قطع‬
‫صادرات‬‫نفت‬‫ایران‬،‫بود‬‫با‬‫این‬‫حال‬‫حتی‬‫یك‬‫روز‬‫نیز‬‫صادرات‬‫نفت‬‫ایران‬
‫در‬‫طول‬‫جنگ‬‫قطع‬‫نگردید‬.
‫در‬‫نهایت‬‫صنعت‬‫نفت‬‫ایران‬‫در‬‫طول‬‫جنگ‬۸‫ساله‬‫در‬‫حدود‬۱۰۰۰
،‫شهید‬۹۷۰۰‫مجروح‬‫و‬۱۱۸۰‫اسیر‬‫را‬‫متحمل‬‫شد‬.

45. ‫باالترین‬‫سهم‬‫ساالنه‬‫درآمد‬‫نفت‬‫طی‬‫های‬‫سال‬‫گذشته‬‫مربوط‬‫به‬‫دولت‬‫نهم‬‫و‬
‫ترین‬‫پایین‬‫آنها‬‫مربوط‬‫به‬‫دولت‬‫میرحسین‬‫موسوی‬‫بوده‬‫است‬.
‫بر‬‫اساس‬‫آمارهای‬‫منتشر‬‫شده‬‫از‬‫سوی‬‫سازمان‬‫اوپك‬‫در‬‫سال‬۲۰۰۷‫دولت‬‫محمود‬
‫نژاد‬‫احمدی‬‫با‬‫متوسط‬‫درآمد‬‫نفتی‬‫بالغ‬‫بر‬۶۲‫میلیارد‬‫درسال‬‫طی‬‫های‬‫سال‬۲۰۰۶
‫و‬۲۰۰۷‫میالدی‬‫بیشترین‬‫سهم‬‫درآمدهای‬‫نفتی‬(‫تنها‬‫از‬‫محل‬‫صادرات‬‫نفت‬‫خام‬)‫ب‬‫ین‬
‫تمام‬‫های‬‫دولت‬‫پس‬‫از‬‫انقالب‬‫اسالمی‬‫از‬‫آن‬‫خود‬‫کرده‬‫است‬‫در‬‫حالی‬‫که‬‫دولت‬‫میر‬
‫حسین‬‫موسوی‬‫که‬‫به‬‫کابینه‬‫جنگ‬‫معروف‬‫است‬‫با‬‫متوسط‬‫درآمد‬‫ساالنه‬۸.۱۲‫میلیون‬
‫دالر‬‫در‬‫سال‬‫ترین‬‫پایین‬‫سهم‬‫ساالنه‬‫از‬‫درآمدهای‬‫نفتی‬‫را‬‫بین‬‫های‬‫دولت‬‫سه‬‫دهه‬
‫گذشته‬‫داشته‬‫است‬.‫البته‬‫نکته‬‫قابل‬‫تأمل‬‫آنکه‬‫مقایسه‬‫آمارها‬‫نشان‬‫دهد‬‫می‬‫ن‬‫رخ‬‫رشد‬
‫تولید‬‫ناخالص‬‫داخلی‬‫در‬‫دولت‬‫میر‬‫حسین‬‫موسوی‬‫معادل‬۴.۶‫درصد‬‫بوده‬‫است‬‫در‬
‫حالی‬‫که‬‫همین‬‫نرخ‬‫در‬‫دولت‬‫هاشمی‬‫رفسنجانی‬‫که‬‫ترین‬‫نزدیك‬‫دولت‬‫از‬‫نظر‬
‫درآمدهای‬‫نفتی‬‫به‬‫کابینه‬‫جنگ‬‫بوده‬‫است‬‫منفی‬۴‫درصد‬‫بوده‬‫است‬.‫البته‬‫از‬‫نظر‬‫نرخ‬
‫رشد‬‫تولید‬‫ناخالص‬‫داخلی‬‫باالترین‬‫رقم‬‫مربوط‬‫به‬‫دولت‬‫محمود‬‫نژاد‬‫احمدی‬‫با‬‫ن‬‫رخ‬
۵.۲۵‫درصد‬‫بوده‬‫که‬‫بر‬‫اساس‬‫گزارش‬‫اوپك‬‫تنها‬‫مربوط‬‫به‬‫دوسال‬‫اول‬‫نخست‬‫فع‬‫الیت‬
‫این‬‫دولت‬‫بوده‬‫است‬.
‫در‬ ‫نفت‬ ‫درآمد‬ ‫مقایسه‬۴‫دولت‬

46. ‫مصوبه‬ ‫چند‬
‫جهت‬ ‫ریال‬ ‫میلیارد‬ ‫دو‬ ‫اختصاص‬ ‫و‬ ‫اعتبار‬ ‫تأمین‬
‫تحمیلی‬ ‫جنگ‬ ‫مهاجرین‬ ‫امور‬ ‫بنیاد‬ ‫تحمیلی‬ ‫جنگ‬ ‫از‬ ‫ناشی‬ ‫های‬‫هزینه‬ ‫انجام‬
1362.12.21
‫مبلغ‬ ‫اختصاص‬ ‫و‬ ‫اعتبار‬ ‫تأمین‬۲۰‫میلیون‬
‫دفاع‬ ‫عالی‬ ‫شورای‬ ‫جنگ‬ ‫تبلیغات‬ ‫ستاد‬ ‫به‬ ‫تحمیلی‬ ‫جنگ‬ ‫تبلیغی‬ ‫های‬‫هزینه‬ ‫برای‬ ‫ریال‬
1363.09.28
‫های‬‫نامه‬‫تصویب‬ ‫اصالح‬۴۵۵۰۶‫ـ‬۶۰.۵.۳‫و‬۵۸۹۱۸‫ـ‬۶۰.۶.۵
‫تأمین‬ ‫جنگ‬ ‫های‬‫خرابی‬ ‫ترمیم‬‫و‬ ‫تحمیلی‬ ‫جنگ‬ ‫از‬ ‫ناشی‬ ‫جاری‬ ‫بودجه‬ ‫کمبود‬ ‫جبران‬ ‫زمینه‬ ‫در‬
‫جنگی‬ ‫آوارگان‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫های‬‫هزینه‬ ‫جهت‬ ‫اعتبار‬
1360.12.12

‫تشکیل‬‫قسمتی‬‫به‬ ‫ذیربط‬ ‫سازمانهای‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫ها‬‫وزارتخانه‬ ‫از‬ ‫یك‬ ‫هر‬ ‫در‬ ‫جنگ‬ ‫امور‬ ‫ستاد‬ ‫نام‬ ‫به‬
‫محوله‬ ‫امور‬ ‫انجام‬ ‫و‬ ‫جنگ‬ ‫نیازمندیهای‬‫به‬ ‫رسیدی‬ ‫در‬ ‫تسریع‬ ‫منظور‬
1364.03.01

47. ‫آن‬ ‫دهندة‬ ‫تشکیل‬ ‫های‬ ‫گروه‬ ‫سهم‬ ‫و‬ ‫غیرنفتی‬ ‫صادرات‬(‫دالر‬ ‫میلیون‬)
‫سال‬۵۷۵۸۵۹۶۰۶۱۶۲۶۳۶۴۶۵۶۶۶۷
‫غیرنفتی‬ ‫صادرات‬۵۴۲۸۱۱۴۶۵۳۳۹۲۸۳۳۵۶۳۶۱۴۶۵۹۱۵۱۱۶۰۱۰۳۵
‫سنتی‬ ‫کاالهای‬ ‫سهم‬۱۵۵۰۶۶۴۴۲۳۲۵۲۵۷/۲۴۳۹۵/۴۱۳۰
‫کشاورزی‬ ‫کاالهای‬ ‫سهم‬۵۲۳۹۲۷۵۰۶۶۶۴۵۷۵۵۴۶۴۴۶/۴۴
‫صنعتی‬ ‫کاالهای‬ ‫سهم‬۳۰۸۷/۳۴۵/۷۷۶/۷۸/۱۳۱۲۴/۱۱۴/۲۲
‫وفلزی‬ ‫کانی‬ ‫کاالهای‬ ‫سهم‬۲۲۳۵/۱۵/۲۵/۳۸/۱۰۴/۶۷/۲۳/۳۲/۳

48. ‫تورم‬
‫در‬‫دو‬‫سال‬‫ّل‬‫و‬‫ا‬‫جنگ‬‫که‬‫هم‬‫زمان‬‫تحریم‬‫نیز‬‫به‬‫ایران‬‫تحمیل‬‫شده‬‫بو‬،‫د‬
‫تورم‬‫تشدید‬‫گردید‬‫و‬‫به‬‫رقم‬‫سابقه‬‫بی‬‫تا‬‫آن‬‫زمان‬‫یعنی‬۲۳.۶‫و‬۲۳‫درصد‬
‫در‬‫سال‬‫ّل‬‫و‬‫ا‬‫و‬‫ّم‬‫و‬‫د‬‫رسید‬‫و‬‫شاخص‬‫کل‬‫نیز‬‫که‬‫در‬‫سال‬۵۸‫نسبت‬‫به‬‫سال‬
‫پایة‬۵۳‫در‬‫حدود‬۱۹۶‫بود‬‫در‬‫سال‬‫ّل‬‫و‬‫ا‬‫به‬۲۴۲‫و‬‫در‬‫سال‬‫ّم‬‫و‬‫د‬‫به‬۲۹۷
‫رسید‬.

50. ۸‫صادرات‬ ‫کل‬ ‫دالرمبلغ‬ ‫میلیارد‬
‫گردد‬‫می‬ ‫مقایسه‬ ‫جنگ‬ ‫دوران‬ ‫طی‬ ‫زیر‬ ‫جدول‬ ‫در‬ ‫نفتی‬ ‫غیر‬ ‫و‬ ‫نفتی‬ ‫صادرات‬ ‫رشد‬.
‫رشد‬ ‫نرخ‬۵۸۵۹۶۰۶۱۶۲۶۳۶۴۶۵۶۶۶۷
‫نفت‬ ‫صادرات‬۴/۱۳-۷/۳۳-۲۱-۸/۸۴۴۳۷-۶/۶۴۲-۴/۳۲۲-
‫صادرات‬
‫غیرنفتی‬
۵/۴۹۵/۱۹-۴۱-۶/۱۱
-
۳۰۵/۶۵/۲۳۷/۷۱۷/۱۵۱۲-

51. ‫کشور‬ ‫نفت‬ ‫صادرات‬ ‫مقدار‬ ‫و‬ ‫درآمد‬۶۷-۱۳۵۸
۵۷۵۸۵۹۶۰۶۱۶۲۶۳۶۴۶۵۶۶۶۷
‫صادرات‬
‫غیرنفتی‬
۵۴۲۸۱۱۴۶۵۳۳۹۲۸۳۳۵۶۳۶۱۴۶۵۹۱۵۱۱۶۰۱۰۳۵
‫کاالهای‬ ‫سهم‬
‫سنتی‬
۱۵۵۰۶۶۴۴۲۳۲۵۲۵۷/۲۴۳۹۵/۴۱۳۰
‫کاالهای‬ ‫سهم‬
‫کشاورزی‬
۵۲۳۹۲۷۵۰۶۶۶۴۵۷۵۵۴۶۴۴۶/۴۴
‫کاالهای‬ ‫سهم‬
‫صنعتی‬
۳۰۸۷/۳۴۵/۷۷۶/۷۸/۱۳۱۲۴/۱۱۴/۲۲
‫کاالهای‬ ‫سهم‬
‫وفلزی‬ ‫کانی‬
۲۲۳۵/۱۵/۲۵/۳۸/۱۰۴/۶۷/۲۳/۳۲/۳