Deze teksten horen bij de les over Jan Van Eyck

1. Over het Portret van Arnolfini en zijn vrouw
Over het portret van Giovanni di Nicolao Arnolfini en zijn vrouw
Als afbeelding op de webstek is gekozen voor het Portret van Giovanni Arnolfini di Nicolao
en zijn vrouw Giovanna Cenami, dat in olieverf op hout geschilderd is door Jan van Eyck in
1434. Het schilderij hangt sinds 1842 in de National Gallery in Londen.
Betekenis
In het schilderij zien we 15e eeuwse opvattingen over het huwelijk en man-vrouwpatronen.
Giovanni Arnolfini is zakelijk gekleed. Hij staat op het punt om het huis te verlaten om het
inkomen voor de familie te gaan verdienen. Het open raam naast hem is een symbool voor
zijn wereldse leven. Zijn vrouw, daarentegen, staat naast het bed, als symbool van haar rol
als verantwoordelijke voor het huishouden. Giovanni kijkt direct naar de toeschouwer, zijn
vrouw kijkt dienstig naar haar man op.
Huwelijksvoltrekking
Omtrent de betekenis en duiding van dit schilderij bestaan verschillende theorieën.
Gewoonlijk wordt het schilderij geïnterpreteerd als afschift van een huwelijksvoltrekking.
Arnolfini en zijn vrouw treden in het huwelijk en het schilderij beeldt het moment dat de
verbintenis aangegaan wordt, af. De bolronde spiegel aan de achtermuur van de kamer
reflecteert naast Arnolfini en zijn vrouw nog twee figuren in de deur. Hiermee zijn er twee
getuigen aanwezig om de huwelijksvoltrekking te legaliseren. Eén van hen is wellicht de
schilder zelf, die hierdoor als eerste in de historie zichzelf als getuige / aanwezige in een
schilderij afbeeldt.De omlijsting van de spiegel bevat afbeeldingen van het Lijden van
Christus en representeert Gods belofte om de personen in de bolronde spiegel te redden. De
spiegel zelf is een symbool voor Maria, en refereert aan de onbevlekte ontvangenis en
puurheid van de Heilige Maagd, en representeert daarnaast het Oog van God, die op deze
wijze getuige is van de huwelijksbeloften.
Het hondje kan gezien worden als een embleem van de Lust en symboliseert de wens van
het paar om een baby te krijgen in dat grote rode bed. Het hondje kan ook gezien worden als
een symbool van Trouw; huiselijke stabiliteit en rust (‘Fido’, de gebruikelijke naam voor
honden in het Latijn, betekent ‘vertrouwen’).
De zevenarmige kandelaar bevat slechts één kaars, waarschijnlijk de kaars die de bruid
volgens traditioneel Vlaams gebruik aan haar bruidegom gegeven heeft. Een brandende
kaars bij daglicht symboliseert vaak de altijd aanwezige Heilige Geest of het Oog van God.
De sinaasappelen op de tafel bij het raam verwijzen wellicht naar vruchtbaarheid en
symboliseren de puurheid en onschuld in de Hof van Eden vóór de zondeval. Achter het
echtpaar zijn de gordijnen van het huwelijksbed geopend, hetgeen een voorstelling is van
bezoek en zegen van de Heilige Drie-eenheid.
Noch Arnolfini, noch zijn vrouw dragen schoenen. Dit wijst op respect en bewustheid van de
heiligheid en zaligheid van het huwelijk. De klompen op de voorgrond zijn wellicht een
signaal van respect voor de huwelijksceremonie en wijzen er ook op dat deze gebeurtenis
plaatsvindt op heilige grond. Traditioneel schenken echtgenoten klompen aan hun vrouwen.
De rode bedgordijnen verwijzen naar het fysieke bedrijven van de liefde, de vleselijke
gemeenschap van het getrouwde stel. Het groen van de jurk van de vrouw symboliseert
hoop (de hoop om moeder te worden, wellicht). Haar witte kapje symboliseert puurheid.
Het contrast tussen het naast elkaar voorkomende rood en groen suggereert het tot elkaar

2. komen van tegenpolen.
Het schilderij is gesigneerd, van een inscriptie voorzien en gedateerd op de muur boven de
spiegel:
Johannes de Eyck fuit hic. 1434
De inscriptie (Jan van Eyck was hier. 1434) wijst erop dat de schilder Van Eyck aanwezig was
om de huwelijksvoltrekking te schilderen. Hij heeft zijn handtekening geschreven in het
lettertype dat gangbaar was in wettige documenten. Het doel van het schilderij lijkt derhalve
het afschrift en de vastlegging van het huwelijk te zijn en geldt dus als een
huwelijkscertificaat.
Indruk maken op toeschouwer
Een andere theorie over dit schilderij interpreteert de afbeelding in de economisch-
historische situatie in Brugge in de 15e eeuw. Brugge was aan het begin van de 15e eeuw het
belangrijkste handelsknooppunt in Noord Europa, en trok dus veel buitenlandse diplomaten,
handelaren en kooplieden aan. Arnolfini, stammend uit een zeer belangrijke
koopmansfamilie in het Italiaanse Lucca, woonde zijn hele leven in Brugge waar hij in dure
stoffen, objecten en tapijten handelde. Het schilderij representeert de geboorte van een
rijke burgerij van internationale handelaren die in een zeer korte periode van ongeveer 10
jaar groeide van onbeduidend naar schatrijk en machtig genoeg om schilderijen te kunnen
kopen. Het schilderij is daarmee een afbeelding van de rijke koopmansklasse, die als
'nouveau riche' dolgraag haar bezittingen tentoonspreidt.
We zien mevrouw Arnolfini gekleed volgens de laatste mode. Haar japon, gemaakt van de
beste en duurste stoffen, is zelfs afgezet met hermelijn. Achteloos ligt er een sinaasappel in
het raam, een teken van rijkdom, daar alleen de rijke elite zich deze vruchten kon
veroorloven. Het schilderij toont niet zozeer wat Arnolfini en zijn vrouw bezitten, maar juist
meer wat ze willen tonen hoe rijk ze zijn en hoe goed ze het hebben.
Jan van Eyck (c. 1385–1441)
Jan van Eyck was een 15e eeuwse Vlaamse schilder, en één van de eerste schilders die
olieverf gebruikte. Jan van Eyck is de jongere broer van Hubert van Eyck. Hij stierf in Brugge
en werd daar op 9 juli 1441 begraven. Het schilderij Arnolfini en zijn vrouw wordt als een van
Van Eycks meesterwerken en ook als een hoogtepunt in de kunstgeschiedenis beschouwd.
Het is de eerste keer dat in een huiselijke scene twee zo normale mensen in een normaal
interieur in interactie / conversatie geportreteerd zijn. Ook is het de eerste keer dat een
schilder zo'n duidelijke handtekening in een schilderij zet.

3. Wat is er te zien op het Portret van Arnolfini en zijn vrouw
Wie enwat zie je?
Op de voorgrond:eenman,die eenjonge vrouw bij de handhoudt.Hetisde rijke Italiaanse
koopmanGiovanni Arnolfinimetzijnvrouw.Zij woondeninBrugge. De mandraagt eenlange,
donkere,metbontafgezettetabbaard,korte laarsjeseneengrote zwarte strohoed;de jonge vrouw,
die zwangerlijkt,isgehuldineenzwaargedrapeerdgroenoverkleedmetwijdemouwen,waaronder
ze eenblauwkleeddraagt.Ophethoofdheeftzij eenhoofddoekafgeboordmeteensoortkant,
waarondereenbruinkapje te zienis. Opde voorgrond,inhetmidden,eenhondje;linkseenpaar
witte,houten‘klompen’;rechtsopde achtergrondeenbedmetopengordijnen;achteraan,naasthet
bedeengebeeldhouwdehoutenzetel methoge leuningendaarnaast(nietzogoedzichtbaar) een
bank,bedektmeteenroodkleedeneenroodkussen,metrode pantoffelservoor;aanhetplafond
eenprachtige koperenluchtermetéénbrandendekaars;aande muur eenronde,bolle spiegel met
daarboveneentekst;linksdaarvaneensoortkralensnoermetkwastjes;aande leuningvande zetel
bij hetbedeenhandborsteltje,linksvoorhetraamopde kistenop hetraamkozijn:fruit.
Wat betekentdat allemaal?
Het interieurisdatvan eenrijke Vlaamse patriciërsfamilie uitdie tijd.De vloerisvervaardigduit
genagelde houtenplanken,waarvanelke nerf zichtbaaris.Hetzoukunnengaanomeenvertrekop
eenbovenverdieping.Linksopde voorgrondstaaneenpaarwitte,ongeverfde overschoenen,die
mentrippenof patijnennoemde.Ze komenookvoorinde ‘Spreekwoorden’vanBruegel,(links,in
eenvensteropeningvande taveerne).Trippenzijneensoortvoorlopersvande klompen.Zij lijkenop
wat meninJapan nunog draagt als sandalenbij de traditionele klederkracht.Bij onswerdenze
gedrageninde modderige stratenvande steden,omde fraaie lerenlaarzenof puntschoenente
beschermen.Tussenhetpaarinkan je op de achtergrondnog eenstel rode schoentjeszien.Ditzijn
waarschijnlijkgeentrippen,maarslippers(vande vrouw) voorbinnenshuis.Zij symboliseren
huiselijkheid(tegenoveruithuizigheid,beschouwdalseenondeugd).Links,naastde man,staat een
kist,metdaarop fruit.Inde weerspiegelingvande spiegelkanje de vormvan de kistbeterzien.Het
iseendekenkist,eenvoorlopervande kleerkast,waarinmenbeddengoedenklerenbewaarde,met
geurige enmottenwerende kruidenertussengelegd.
Op de kisten het raamkozijn liggen sinaasappelen. Diekwamen in deze periode voor het eerst bij ons op de
markt. Het is duur luxefruituitZuid-Europa, en dus een statussymbool,zoals zoveel op ditschilderij.Maar
zij hebben tevens een symbolischebetekenis: vruchtbaarheid (= kinderzegen).
Het hemelbed is het belangrijkstemeubel in de kamer. Het kon in de winter in een knus kamertje
veranderd worden door middel van de zware gordijnen,niet alleen voor de intimiteit, maar vooral voor de
warmte. Nu zijn de gordijnen weggeschoven en opgeborgen in een zak van dezelfde stof. Het rood
symboliseertde passievan de huwelijksliefde.

4. GIOVANNI ARNOLFINI EN ZIJN BRUID (1434) -
JAN VAN EYCK
Belangrijk in de schilderijen van de Vlaamse schilders is de symboliek van weergegeven
voorwerpen. Hoewel een ruimte er heel alledaags uit kan zien, ligt er vaak door combinaties
van objecten en dieren een religieuze boodschap in besloten. Zo ook in dit schilderij Giovanni
Arnolfini en zijn bruid van Jan van Eyck, dat door The National Gallery in Londen wordt
beschouwd als één van de topstukken uit de collectie.
De kamer waarin het jonge bruidspaar wordt afgebeeld doet inderdaad heel gewoon aan. Er
loopt een klein hondje rond en er ligt een paar schoenen ogenschijnlijk nonchalant op de
vloer. Toch heeft hier elk voorwerp en zelfs het hondje een verborgen betekenis of functie, die
gerelateerd kan worden aan het huwelijk. De schoenen linksvoor geven aan dat het echtpaar
op heilige bodem staat. In de hangende kroonluchter brandt slechts één kaars, dat blijkt
symbool te staan voor de alwetende Christus. Het hondje staat symbool voor de echtelijke
trouw. De leer van de iconologie is een tak van de kunstgeschiedenis, die al die betekenissen
van voorwerpen en dieren in kunstwerken bestudeert, in kaart brengt, en probeert op de juiste
wijze te interpreteren.
Kunstenaar Jan van Eyck
Land België
Stijl / Stroming / Periode
Vlaamse primitieven /
middeleeuwen gotiek,
Noordelijke renaissance /
15e eeuw
Locatie / Museum The National Gallery, Londen