1. Өнөөдөр дэлхий нийтийн хог хаягдлыг жигнэж үзвэл гялгар уут 30 хувийг, зай талбайгаар нь
тооцвол 7 сая 500 мянган ам.метр талбайг эзлэж байна. Дэлгүүр орох бүртээ 50-100 төгрөг
төлж гялгар уут худалдаж авна. Ингээд бодохоор бид сард хамгийн багаар л бодоход 3000
төгрөг зарцуулдаг. Үүнээс гадна хамгийн гол зүйлээ алдаж байдаг. Энэ бол эрүүл мэнд,
байгаль орчин. Тэгвэл 06-р сарын 01-нээс эхлэн бид энэ үнэт зүйлсээ өөртөө хадгалан авч
үлдэх боломжтой боллоо.
Энэ бол нийслэл хотын хэмжээнд гялгар уут хэрэглэхийг хориглосон нийслэлийн Засаг
даргын захирамж юм.
Эрдэмтдийн судалгаанаас үзэхэд гялгар уутыг иргэн та 12 минут л ашигладаг гэнэ. 12 минут
ашиглагдсан гялгар уут нь байгаль дээр 100-400 жил оршиж таныг болон таны үр хүүхэд
цаашлаад оршин тогтнох байгаль орчныг чинь бохирдуулсаар байдаг. Энэ хугацаанд гялгар
уут нь химийн хорт хий ялгаруулж хөрс, ус, агаарыг бохирдуулсаар байдаг. Тодруулж хэлбэл
сүүлийн 10 жилийн хугацаанд манай улсад бий болсон гялгар уутны хог нь 2400 он хүртэл та
бидний эрүүл мэнд, байгаль орчинд заналхийлсээр байх болно гэсэн үг.
Хаа сайгүй хөглөрч, өнгийн “цэцэг” мэт алаглаж байдаг гялгар уутнаас сэргийлэх гэж манай УИХ хориг хүртэл
тавьсан. Энэ нь гялгар уутнаас салах гайгүй сайн “бодлого”. Гэтэл жирийн нэг жижигхэн үйлдвэр үүнийг хэрэг-
жүүлж байх юм. Дархан-Уул аймаг дахь “Сан Оргиу” компанийн хог боловсруулах үйлдвэрт амралтын өдөр
зочиллоо. Тус компанийн гүйцэтгэх захирал О.Пүрэвдорж “2005 онд байгуулагдсан, анхны хаягдал боловсруулах
үйлдвэр” гэж танилцуулав. Эднийд орон тооны 20 гаруй хүн ажилладаг. Харин аймгийн хэмжээнд хог, хаягдал
түүдэг 200 гаруй хүн бий гэнэ. “Хог хаягдалтай харьцдаг болохоор хүн бүр хийх ажил биш. Голдуу нэн ядуу, орон
гэргүй, өрх толгойлсон, олон хүүхэдтэй эмэгтэйчүүд ажилладаг” гэж тэр тайлбарлав. Тэд ажилтнуудын гэр бүл
байрлах нийтийн байр ч гаргаж өгчээ.
“Гялгар уут 100-400 жилийн дараа задардаг гэдэг. Энэ олон зуун жилийн настай эдийг хайлуулж хийсэн
бүтээгдэхүүн урт настай байх нь аргагүй” гэж О.Пүрэвдорж бүтээгдэхүүнээ сурталчлаад авав. Аймгийн иргэд
чөлөөт цагаа өнгөрөөдөг гол газрын нэг болох “Миний Монгол” цэцэрлэгт хүрээлэнд эднийх 60 гаруй сандал
нийлүүлжээ. Автобусны буудлуудын сандал ч эдний бүтээл. Улаанбаатараас ч захиалга авдаг аж.
“Хэцүү анги” киноны нэлээд олон кадр дээр манай сандал гарч байна лээ гэж эзэн нь бахархав. Модон сандал
эвдэрч хэмхэрч, төмөр бол хулгайд алдагддаг. Хулгайч тоодоггүй түүхий эдээр сандлаас гадна хайс, хашааны
шон, траншейны таг, хогийн сав зэрэг гуч орчим төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг аж. Сонирхолтой захиалга ч
ирдэг гэнэ. Эднийх нэг удаа 20 гаруй эмээл захиалгаар хийжээ. Гялгар уутны хэрэглээг хязгаарлах УИХ-ын хориг
тэдний санааг төдийлөн зовоохгүй байгаа бололтой. “Гялгар уут шиг хямд савалгаа байхгүй. Доторх нь нэвт
харагдаж байдаг. Хүнсний савалгаанаас гадна тавилга, хувцас, сантехникийн хэрэгсэл ч гялгар уутанд ирдэг шүү
дээ” гэсэн. Мөн сам, товч, бал зэрэг ахуйн хэрэглээний хуванцар эдийн түүхий эд болдог юм билээ. Монголын хог
хаягдлын 37 хувийг гялгар уут, хуванцар эзэлдэг гэсэн судалгааны дүн байдаг аж. Харин эдний ганц сандал гэхэд
л 8750 гялгар уут “далд оруулдаг”. Гялгар уут, хуванцар боловсруулахад хортой утаа ялгардаг эсэхийг лавлахад
“Манайх гялгар уут, хуванцарыг шатаах биш зохих хэмд халааж, хайлмаг болгодог учраас хортой хий ялгардаггүй”
гэв.
Хотын хогноос дундалж, модоор хийдэг хашаа, хайсыг хаягдлаар орлуулж, байгальд ээлтэй үйлдвэрлэл эрхэлж
байгаа болохоор элдэв дэмжлэгт умбадаг шахуу юм бодсон маань эндүү болж таарав. Улаанбаатар хотын хөрс
75 хувийн бохирдолттой.
Мөн ил задгай хаясан нийт хог хаягдлын 90 гаруй хувийг нийлэг уут эзэлдгээс гадна хөрсийг ихээр
бохирдуулж, булчин задрах, гэдэсний хижиг, цусан суулга, бруцеллёз зэрэг олон өвчин дэгдэх суурь
болдог" гэж тайлабарлаж байна лээ.