Материал судлал цахим хичээл.pptx2. Д/Д Чадамжийн
элементийн нэр
Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт Лекц
цаг
Семинар
цаг
1
ЧЭ 1. Арьс ширэн
материалын тухай
ойлголтыг судлах
1.1 Гутлын материалын талаарх
ойлголтыг судлах 2 2
1.2 Арьс ширэн материалыг ангилах
1.3 Арьсан материалын бүтцийг
тодорхойлох
2 2
1.4 Арьс ширний байр зүйн бүтцийг
тодорхойлох
2 2
1.5 Арьс ширэн түүхий эдийн чанар
хамгаалах хадгалах
2 2
Агуулгын төлөвлөлт
Нүүр
Дарааги
йн
Тайлбар1: Уг цахим хичээл нь лекц болон семинар хичээлүүд тус бүр 8
цагийн агуулгатай бөгөөд асуулт даалгавар, бичлэг зураг тайлбартайг
багтаасан болно багтсан болно.
Зарим гадаад үгийн тайлбар толь : 1. Чепрак- зоо 2- Вороток- Хүзүү 3.
Пола- Хээл
3. ГШҮ-1: Гутлын материалын тухай ойлголтыг судлах
Нүүр
Дарааги
йн
Гутлын материал
Туслах материал
Үндсэн
материал
Бүрдэл хэсгүүдийн эд ангиудыг
хооронд нь холбож нэгтгэхэд
зориулсан материалыг туслах
материал гэнэ. Жишээ нь :
утас, хадаас, үдээс, гуурс,
дэгээ, арал ... гэх мэт
Гутлын дээд доод бүрдэл хэсгийн
өнгө доторт зориулан
боловсруулсан материалыг үндсэн
материал гэнэ. Жишээ нь : хром,
шир, шевро, хиймэл шир, резин,
картон, цэмбэ ... гэх мэт
Гутлын материалууд нь хүний эрүүл ахуй ба эдэлгээний бөх бат, гоо зүй,
технологийн шаардлагуудыг хангасан байх шаардлагатай.
Материалын нимгэн зузаан нь бүх талбайдаа ижил байхаас гадна будаг нь тогтвортой,
олон нугаралт, ус чийг, хөлсний үйлчилгээнд тэсвэртэй, ноосны дараа хатаахад
хэмжээ нь өөрчлөгдөхгүй байх чанар нь материалын эдэлгээний бат бөх шинжийг
илэрхийлдэг.
4. ГШҮ-1: Гутлын материалын тухай ойлголтыг судлах
Нүүр
Дарааги
йн
Түүнчлэн гадаргуугийн өнгө үзэмж,
торгомсог байдал, будгийн тод, жигд байх
нь материалын гоо сайхныг тодорхойлно.
Материал нь технологийн боловсруулалт
хийхэд бүх талбайгаараа ижил зузаантай,
эсгэхэд өөдөс бага гардаг, уян хатан
байхаас гадна гутлын бүрдэл хэсгүүдийг
хадаасаар хадах,утсаар бэхлэх, цавуугаар
наахад элдэв бэрхшээлгүй бат бөх чанар нь
технологийн шаардлагыг хангасан байна.
Гутлын материалд байвал зохих эдгээр
шаардлагууд нь түүний зориулалт
эдэлгээний нөхцөл байдал, бусад
нөлөөллүүдээс болж янз бүр байдаг. Жишээ
нь: Нэг тохиолдолд түүний бөх батын ба
усыг нэвтрүүлэхгүй байх чадвар нь сайн
байхад нөгөө тохиодолд дулаанаа хадгалах
чадвар, гадаад өнгө үзэмж нь голлох
үзүүлэлт болж байх жишээтэй юм.
Хүйтэн
Ус
Хөлс чийг
Өнгөний материал
Хамгаалалтын
сүлжмэл давхарга
Тусгай доторлогоо
Шилэн давхарга
Зураг1. Гутлын түрийн материалын
эрүүл ахуйн шаардлага хангахуйц
давхаргыг харуулав.
Бүрхүүл
6. ААрьс
Эпидер
мис
Дерма
Шар
махан
давхар
га
• Шар махан давхарга нь: арьсны хамгийн доод үе бөгөөд арьсыг махтай холбож
байдаг эслэг эдүүд юм. Энд булчингийн ширхгүүд, хуримтлагдсан өөх , цусны
судсууд оршдог. Туранхай малын арьс ширний шар махан давхарга зузаарч бор
хөрс нь нимгэрсэн байдаг.
Арьс нь амьтны биеийг гаднын үйлчлэлээс хамгаалахаас гадна ус чийг дулааны
үйлчлэлийг зохицуулж байдаг. Арьс ширний дотоод бүтцийг судлахын тулд түүний
хөндлөн огтлолоос дээж авч микроскопоор харахад өөр хоорондоо ялгаатай 3
давхаргаас тогтдог. Энэ давхаргуудыг эпидермис буюу өнгөн хөрс, дерма буюу
бор хөрс, шар махан давхарга гэж нэрлэнэ.
Эпидермис нь арьсны өнгөн талын давхарга бөгөөд нимгэн хаг хөрс юм. Арьс
ширний үс ноос хэдий чинээ өтгөн байх тусам эпидермис төдий чинээ нимгэн
байна. Арьс ширийг үйлдвэрт боловсруулах ажиллагааны явцад эпидермис нь үс
ноосны хамт авагддаг.
Дерма давхарга нь арьс ширний хамгийн бөх бат үндсэн хэсэг юм. Дерма нь
хөхөнцөр ба торлог 2 үеэс тогтоно. Хөхөнцөр үе нь дерма давхаргын дээд хэсэгт
орших ба үсний уутанцар, хөлсний ба тосны булчирхай, коллагены нарийн
багцнууд эластин ретикулины ширхэглэгүүдээс тогтоно. Торлог үе нь дерма
давхаргын доод хэсэгт байрлах бөгөөд коллагены багцнуудын ханан, гогоцоо,
долгиолог, хэвтээ хэлбэртэй сүлжээснээс тогтоно. Коллагены багцнууд нь ханан
хэлбэртэй сүлжээ үүсгэсэн бол арьс шир бөх бат шинж чанартай, долгиолог
хэвтээ сүлжээ үүсгэсэн бол арьс шир уян зөөлөн шинж чанартай байна.
ГШҮ-3 Арьс ширний
бүтэц
Нүүр Дараагийн
7. Нүүр
Дарааги
йн
Зураг 2. Арьс ширний
хөндлөн огтлолын бүтэц
1- Шар махан
давхарга
2- Дерма давхарга
3- Эпидермис
давхарга
4- Үс
5-Хөлсний булчирхай
6- Үсний уутанцар
7- Коллагены
ширхэглэгүүд
8- Тосны булчирхай
8. Арьс нь өөрийнхөө талбайн бүх хэсгүүдэд зузаан нимгэн бүтэц нь өөр өөр
байдаг. Энэ онцлогийг харгалзан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн шаардлагын
улмаас талбайг нь байрлалзүйн хэсэгт хуваасныг арьс ширний байрлалзүйн бүтэц
буюу топографи гэнэ.
Арьс ширийг
байрлалзүйн
бүтцээр нь
зоо, хүзүү,
хээл, суга
цавь, год гэж
ангилна.
Хүзүү
Хээл
Арьс ширний зоо хэсэг нь
бөх бат, суналт багатай,
нягт зузаан буюу
коллагены багц нь ханан
хэлбэрээр сүлжилдсэн
байна. Арьс ширний зоо
хэсэг зэргээсээ хамаарч
нийт талбайнхаа 45-55%-
ийг эзэлдэг.
Хүзүү хэсэг нь зоог бодвол нэлээд сэвсгэр, зузаан нь жигд биш байдаг.
Хээлний хэсэгт суга цавь орших ба хүзүүнээс нимгэн сөвсгөр, суналт
ихтэй байдаг онцлогтой.
Суга
цавь
Год
Зоо
Нүүр Дарааги
йн
ГШҮ-4 Арьс ширний байрзүйн бүтцийг тодорхойлох
9. Арьс ширний анхны
чанарыг
бууруулахгүйгээр
боловсруулах
үйлдвэрүүдэд
тушаахын тулд
хийх нэмэгдэл
боловсруулалтыг
чанар хамгаалах
анхан шатны
ажиллагаа гэнэ.
Нидэргээ: Арьс
ширэнд наалдсан цус,
цас, мөс, өөх, мах,
хэвийн хэмжээнээс
хэтэрсэн ус чийгийг
цэвэрлэх ажиллагааг
нидэргээ гэнэ.
Нидэргээ нь чанар
хамгаалах
ажиллагааны эхлэл нь
бөгөөд хатаах
хөлдөөх давслахын
өмнө заавал хийнэ.
Хөлдөөх арга: Арьс ширний чанарыг хамгаалах хамгийн түгээмэл хялбар аргын нэг нь
хөлдөөлт юм. Нидэрч цэвэрлэсэн нойтон арьсыг ялзарч гэмтэхээс хамгаалахын тулд
байгалийн хүйтнийг ашиглан хийх арга ажиллагааг хөлдөөлт гэнэ. Хөлдөөхийн тулд
нидэрч цэвэрлэсэн арьс ширийг тодорхой хэлбэр дүрсэд оруулж 6-24 цагийн хугацаанд
гадаа байлгаж хөлдөөнө. Хөлдөөсөн арьсыг хадагалахдаа гадаа байлгаж нар салхи
уринд идүүлэхээс хамгаалах хэрэгтэй. Хөлдөөсөн арьс нь тээвэрлэх явцад хугарах,
хөрсөн тал нь шалбарах элдэв зүйлд урагдаж гэмтэх зэргээр гэмтэнэ.
Нүүр
Дарааги
йн
ГШҮ-5 Арьс ширэн түүхий эдийн чанар хамгаалах хадгалах
Арьс ширэн
түүхий
эдийн
чанар
хамгаалах
хадгалах
аргууд
Хатаах
Хөлдөөх
Давслах
Нидэрч
цэвэрлэ
х
10. Давслах арга: Хоолны давсны үйлчлэлээр нойтон
арьсанд явагдаж болох уургийн бодисуудын задралтын
явцыг түр саатуулан түүний анхны чанарыг
хамгаалахын тулд хийгдэж байгаа нэмэгдэл
ажиллагааг давсалгаа гэнэ. Арьсыг давслах
ажиллагааг цаг алдахгүй хийх нь чухал бөгөөд
нядалсан өдөр нь багтааж давслах шаардлагатай.
Арьс ширний чанарыг давсалж хамгаалах олон аргууд
байдаг. Үүнд: Вандангийн давсалгаа, Гандах
давсалгаа, Хатаах давсалгаа гэх мэт
Нүүр Дарааги
йн
Хатаах арга: Нидэрч цэвэрлэсэн арьс ширийг байгалийн
буюу дулаалгатай байрны дулааныг ашиглан хатааж,
ялзарч гэмтэхээс хамгаалах ажиллагааг хатаалт гэнэ.
Арьсыг хатаахдаа нарны шууд тусгалаас хамгаалагдсан
саравчинд хатаана. Арьсыг хатаахдаа тусгай тавиур
дээр үрчлээсийг сайн арилгаж тэнийлгэж тэлж дэлгэж
хатаана. Хатаасан арьсыг хадгалах тээвэрлэх явцад өт
хорхой хивэнд идэгдэх, хугарах зэргээр гэмтэхээс
гадна талбайн хэмжээ нь багасдаг муу талтай.
Зураг 3. Арьсыг нидэрч
цэвэрлэх
Зураг 4. Арьсыг давсалж
хатаах
11. “Гутлын материалыг судлах” чадамжийн
нэгжийн “ Гутлын материалын тухай
ойлголтыг судлах” элементийг шалгах
интерактив хэлбэрийн тест
30 даалгавар тус бүр 4 хувилбартай;
сонгох, богино хариулттай, үнэн худлыг
тодорхойлох тестийн хэлбэрүүдтэй
Нүүр Эхлэх
13. 1. Гутлын үндсэн материал гэж
юу вэ?
А. Эд ангиудыг хооронд нь
холбож нэгтгэхэд
зориулсан материал
С. Түрийн өнгөнд
зориулан боловсруулсан
материал
D. Түрийн өнгө доторт
зориулан боловсруулсан
материал
В. Түрийн доторт
зориулан боловсруулсан
материал
15. 2. Гутлын туслах материал гэж юу
вэ?
А. Эд ангиудыг хооронд нь
холбож нэгтгэхэд
зориулсан материал
С. Түрийн өнгөнд
зориулан боловсруулсан
материал
D. Түрийн өнгө доторт
зориулан боловсруулсан
материал
В. Түрийн доторт
зориулан боловсруулсан
материал
17. 3. Гутлын үндсэн материал аль нь
вэ?
А. Шир , шевро, эсгий,
хром, хиймэл шир, картон
С. Шир , шевро, эсгий,
хром, хиймэл шир, картон,
утас
D. Шир , шевро, эсгий, хром,
хиймэл шир, хадаас, картон
В. Шир , шевро, эсгий, хром,
хиймэл шир, цавуу, картон
19. 4. Гутлын туслах материал аль нь
вэ?
А. Утас, хадаас, гуурс,
шир, дэгээ, хөвөрдөг товч
С. Утас , хадаас, цавуу,
гуурс, дэгээ, хөвөрдөг
товч
D. Утас , хадаас, цавуу,
арьс, дэгээ, хөвөрдөг товч
В. Утас, шир, цавуу, гуурс,
дэгээ, хөвөрдөг товч
21. 5. Гутлын материалд тавигдах
шаардлагуудыг сонгоорой?
А. Гоо зүйн, эрүүл ахуйн,
эдэлгээний бөх батын,
хэвэлгээний
С. Гоо зүйн, эрүүл ахуйн,
эдэлгээний бөх батын,
уллагааны
D. Гоо зүйн, эрүүл ахуйн,
эдэлгээний бөх батын,
технологийн
В. Гоо зүйн, эрүүл ахуйн,
эдэлгээний бөх батын, оёдлын
23. 6. Эрүүл ахуйн шаардлагад хамаарах
хэсгийг сонгоорой?
А. Гадаргуугын өнгө үзэмж,
торгомсог байдал,
С. Чийг шингээж
гадагшлуулах, дулаанаа
хадгалах, өнгө үзэмж
D. Гоо зүйн, эрүүл ахуйн,
эдэлгээний бөх батын,
технологийн
В. Чийг шингээж
гадагшлуулах, дулаанаа
хадгалах, хөлийг гаднын
нөлөөнөөс хамгаалах
25. 7. Технологийн шаардлагад хамаарах
хэсгийг сонгоорой?
А. Материал нь эсгэхэд өөдөс бага
гардаг, уян хатан байхаас гадна
гутлын бүрдэл хэсгүүдийг хадаасаар
хадах,утсаар бэхлэх, цавуугаар
наахад элдэв бэрхшээлгүй байх
С. Материал нь технологийн
боловсруулалт хийхэд бүх
талбайгаараа ижил зузаантай, эсгэхэд
өөдөс бага гардаг, уян хатан байхаас
гадна гутлын бүрдэл хэсгүүдийг
хадаасаар хадах,утсаар бэхлэх,
цавуугаар наахад элдэв бэрхшээлгүй
байх
В. Материал нь технологийн
боловсруулалт хийхэд бүх
талбайгаараа ижил зузаантай,
эсгэхэд өөдөс бага гардаг, уян
хатан байхаас гадна гутлын бүрдэл
хэсгүүдийг хадаасаар хадах,утсаар
хадагддаг байх.
В. Материал нь технологийн
боловсруулалт хийхэд бүх
талбайгаараа ижил зузаантай,
эсгэхэд өөдөс их гардаг, уян хатан
байхаас гадна гутлын бүрдэл
хэсгүүдийг хадаасаар хадах,утсаар
хадагддаг байх.
27. 8. Гоо зүйн шаардлагад хамаарах
хэсгийг сонгоорой?
А. Гадаргуугын өнгө үзэмж,
торгомсог байдал,
С. Чийг шингээж
гадагшлуулах, дулаанаа
хадгалах, өнгө үзэмж
D. Гоо зүйн, эрүүл ахуйн,
эдэлгээний бөх батын,
технологийн
В. Чийг шингээж
гадагшлуулах, дулаанаа
хадгалах, хөлийг гаднын
нөлөөнөөс хамгаалах
29. 9. Гутлын материалд тавигдах
шаардлагуудаас өвлийн гуталд чухал гэж
үзсэн хэсгийг сонгоорой?
А. Гадаргуугын
өнгө үзэмж
С. Дулаанаа
хадгалах
D. Чийгнээс
хамгаалах
В. Чийг шингээх
31. 10. Арьс ширэн материалыг зориулалтаар
нь яаж ангилдаг вэ?
А. Гутлын,
техникийн, хувцас
жижиг эдлэлийн
С. Гутлын,
тоноглолын,
техникийн, хувцасны
D. Гутлын,
тоноглолын, хувцас
жижиг эдлэлийн
В. Гутлын,
тоноглолын,
техникийн, хувцас
жижиг эдлэлийн
33. 11. Арьс ширэн материалыг зориулалтаар
нь хэд ангилдаг вэ?
А. 4
С. 3 D.5
В. 2
35. 12. Гутлын улны эд ангид хэрэглэгдэх
материал аль нь вэ?
А. Шир
С. Шевро
В. Хром
D.
Булигар
37. 13. Гутлын зориулалттай арьс ширэн
материалыг яаж ангилдаг вэ?
А. Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн
өнгөнд зориулсан арьсан
материал
Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн
доторт зориулсан арьсан
материал
Гутлын доод бүрдэл хэсгийн
уланд зориулсан ширэн материал
C. Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн
өнгөнд зориулсан арьсан
материал
Гутлын доод бүрдэл хэсгийн
доторт зориулсан арьсан
материал
Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн
уланд зориулсан ширэн материал
B. Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн
өнгөнд зориулсан арьсан материал
Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн доторт
зориулсан арьсан материал
Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн уланд
зориулсан ширэн материал
D. Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн
өнгөнд зориулсан арьсан материал
Гутлын дээд бүрдэл хэсгийн уланд
зориулсан арьсан материал
Гутлын доод бүрдэл хэсгийн уланд
зориулсан ширэн материал
39. 14. Гутлын доод бүрдэл хэсгийн
зориулалттай ширэн материалыг яаж
ангилдаг вэ?
А. Рантан уллагаанд зориулсан
ширэн материал,
Наалтан уллагаанд зориулсан ширэн
материал, Винтэн уллагаанд
зориулсан ширэн материал
C. Рантан уллагаанд зориулсан
ширэн материал
Утсан уллагаанд зориулсан
ширэн материал, Хадаасан
уллагаанд зориулсан ширэн
материал
B. Рантан уллагаанд зориулсан
ширэн материал
Наалтан уллагаанд зориулсан
ширэн материал, Хадаасан
уллагаанд зориулсан ширэн
материал
D. Рантан уллагаанд зориулсан
ширэн материал
Утсан ба наалтан уллагаанд
зориулсан ширэн материал,
Хадаасан ба винтэн уллагаанд
зориулсан ширэн материал
41. 15. Гутлын доод бүрдэл хэсгийн
зориулалттай ширэн материалыг хэд
ангилдаг вэ?
А. 3
С. 2 D. 5
В. 4
43. 16. Гутлын доод бүрдэл хэсгийн
зориулалттай ширэн материалыг 3
ангилдаг. Үнэн худлыг тодорхойл?
А. Үнэн
В.
Худал
45. 17. Арьс ширэн материалыг зориулалтаар
3 ангилдаг. Үнэн худлыг тодорхойл?
А. Үнэн
В.
Худал
47. 18. Арьс ширэн материалыг зориулалтаар
нь гутлын, техникийн, хувцас жижиг
эдлэлийн гэж 3 ангилдаг. Үнэн худлыг
тодорхойл?
А. Үнэн
В.
Худал
49. 19. Гутлын материалыг, техникийн,
тоноглолын хувцас жижиг эдлэлийн гэж
4 ангилдаг. Үнэн худлыг тодорхойл?
А. Үнэн
В.
Худал
51. 20. Гутлын материалыг, техникийн,
тоноглолын хувцас жижиг эдлэлийн гэж
4 ангилдаг. Үнэн худлыг тодорхойл?
А. Үнэн
В.
Худал
53. 21.Арьс ширний хөндлөн огтлолын бүтцийг
нэрлэнэ үү?
А. Эпидермис,
дерма, шар махан
давхарга
В. Өнгөн хөрс,
бор хөрс,
эпидермис
А. Эпидермис,
дерма, бор хөрс
А.Эпидермис,
өнгөн хөрс, шар
махан давхарга
55. 22. Эпидермис давхарга нь арьсны аль
хэсэгт байралдаг вэ?
А. Арьсны дунд
талын давхарга юм.
В. Арьсны дээд
талын давхарга юм.
D. Хөхөнцөр
давхаргын доор
байралдаг давхарга
юм.
С. Арьсны доод
талын давхарга юм.
57. 23. Дерма давхарга нь ямар ямар үеэс
бүтдэг вэ?
А. Хөхөнцөр ба
торлог үеэс
бүтнэ.
В. Хөхөцөр үе ба
тос хөлсний
булчирхай
D. Торлог үе ба,
тосны булчирхай
С. Хөхөнцөр үе
ба, коллагены
нарийн
багцнуудаас
59. 24. Коллагены багц нь ханан хэлбэрийн
сүлжээ үүсгэсэн бол арьс шир ямар шинж
чанартай байх вэ?
А. Уян зөөлөн В. Сунамтгай
D. Нимгэн зөөлөн
С. Бөх бат
61. 25. Коллагены багцууд нь хэвтээ
долгиолог хэлбэрийн сүлжээ үүсгэсэн бол
арьс шир ямар шинж чанартай байх вэ?
А. Уян зөөлөн В. Суналтгүй
D. Зузаан
С. Бөх бат
63. 26. Арьс ширийг байрлалзүйн бүтцээр нь
юу юу гэж ангилдаг вэ?
А. Зоо, хүзүү,
хээл, суга, цавь
В. Зоо, хүзүү,
хээл, суга,
цавь, год
D. Зоо, хүзүү,
суга, цавь, год
С. Хүзүү, хээл,
суга, цавь, год
65. 26. Арьс ширний зоо хэсэг талбайнхаа
хэдэн хувийг эзлэх вэ?
А. 40-
50%
В. 50-
60%
D. 45-
55%
С. 45-
50%
67. 27. Арьс ширний зоо хэсэг нь бөх бат, суналт
багатай, нягт зузаан буюу коллагены багц нь
ханан хэлбэрээр сүлжилдсэн байдаг.
А. Тийм В. Үгүй
69. 28. Хүзүү хэсэг нь зоог бодвол нэлээд
сэвсгэр, зузаан нь жигд биш байдаг.
А. Тийм В. Үгүй
71. 29. Арьс ширэн түүхий эдийн чанар
хамгаалах хадгалах аргуудыг нэрлэнэ үү?
А. Нидэрч
цэвэрлэх давслах,
хатаах, хөлдөөх,
В. Нидэрч цэвэрлэх
хатаах, хөлдөөх,
D. Давслах,
хатаах, хөлдөөх,
С. Нидэрч
цэвэрлэх давслах,
хөлдөөх,
73. 30. Арьс ширний чанар хамгаалахын өмнө
ямар ажиллагааг заавал эхэлж хийх вэ?
А.
Нидэрч
цэвэрлэх
В.
Хөлдөөх
D.
Хатаах
С.
Давслах
75. ГШҮ 5-ийн видео: Түүхий эдийн
чанар хамгаалах хадгалах
ГШҮ 3 ба 4-ийн видео: Арьс
ширний хөндлөн огтлолын ба
байрлалзүйн бүтэц
Нүүр