1. INNERLIJKE STRIJD
DOOR DAVID VAN ROON
De brug over de Uzh, die de west- en oostzijde van
het Oekraïnse grensstadje Uzhgorod met elkaar
verbindt, is op het midden van de dag altijd druk.

2. O
nverwachts sloot Oekraïne
eind vorige maand een vrij-
handelsovereenkomst met
Rusland. Hiermee komen
de besprekingen met de Europese
Unie over een zelfde soort overeen-
komst in gevaar. Oekraïnes president,
Viktor Janoekovitsj, maakte al langer
schijnbewegingen in de richting van
van oud-premier Joelia Timosjenko,
na een internationaal bekritiseerd pro-
ces, is de toenadering tot de EU een
sterk halt toegeroepen. Janoekovitsj’
bezoek aan Brussel werd afgezegd,
en nog diezelfde dag sloot hij de over-
eenkomst met Rusland.
Een man, weggestopt in een lange
zwart wollen jas, staart naar twee
groenige paspoorten in zijn hand. Zijn
vinger glijdt langs de visumstempels.
Als de zon opkomt -roze gloed achter
de bergen, stralen tussen betonnen
gevulde bus van het Slowaakse stad-
grensstad Uzhgorod. Een kort be-
zoek aan de Europese Unie; voor veel
Oekraïners op de grens is het meer dan
gebruikelijk. Veel grensbewoners in
Oekraïne zijn dan ook in het bezit van
een speciale pas waarmee ze tot 30
kilometer de EU in mogen. Bedoeld
om familie te bezoeken, maar ook
veelvuldig gebruikt om boodschap-
pen te doen. Verdergaande integratie
land een haakse bocht maakt en zich
afwendt van het Westen, lijkt deze in-
tegratie van Oekraïne in de Europese
Unie niet meer zo vanzelfsprekend.
Als de bus zich verder van de
stad, en daarmee van Slowakije, ver-
wijdert, en huizen plaatsmaken voor
een kleurloos graslandschap, verstopt
onder een deken van rijp, wordt het
rustiger in de bus. De billboards langs
de weg -ze prijzen het grote winkel-
verminderen in frequentie. De sfeer in
de bus is omgeslagen. Niet gespannen
en opgewonden zoals het was op de
heenweg -toen reclamefolders met
Westerse producten werden rondge-
van de stoelen werden verstopt. Nee,
iedereen gaat terug naar huis, terug de
grens over. De grens die vroeger het
IJzeren Gordijn was.
Oost en West, de geschiedenis en
de toekomst; een contrast dat in het
Oekraïense stadje Uzhgorod, net over
de grens met Slowakije, en vlak bij
Hongarije, tot uiting komt in de ar-
chitectuur. Hoewel de Sovjetnalaten-
schap, blokken grijs beton, de stad
nog in zijn ban heeft, treden invest-
eringen vanuit de EU de laatste jaren
geld afkomstig vanuit de Europese
Unie worden fabrieken, bedrijven en
winkelketens uit de grond gestampt.
Een fabriek die Ikea-tafels produceert
staat net buiten Uzhgorod, naast het
modern ogende Amerikaanse soft-
ware bedrijf Jabil. De grote woon-
warenwinkel Hora Ihir, afkomstig uit
de Baltische staten, staat ingeklemd
botst hedendaagse bouw met het ce-
menten verleden.
Voor het oude Sovjethotel, Intourist
Zakarpattya, dat als een grijs monster
boven de stad uittorent, staat een gev-
leugelde beer van donkere steen, zijn
langzaam maakt deze schaduwachtige
herinnering aan Rusland plaats voor
een toekomst met de EU. Dat is al-
thans wat het volk wil, weet zaken-
-
randeringen die de EU-investeringen
hebben bewerkstelligd komen nu in
gevaar. Want in de internationale poli-
tiek wordt er hard gestreden om het
lot van Oekraïne. En Rusland lijkt aan
de winnende hand.
Kostiv zit samen met zijn vrouw
Violetta aan de keukentafel als de ra-
dio hen krakend het nieuws van de
handelsovereenkomst met Rusland
verkondigt. Even is het stil, de stem
van de nieuwslezer vult de kamer,
verstikt al het andere. Violetta legt
haar hoofd in haar handen. ‘Janoeko-
vitsj is afschuwelijk. Eindelijk waren
we vrijer, en nu, nu bewegen we terug
naar Rusland.’
Verraden door de president, zo
voelt het voor de inwoners van Uzh-
gorod. ‘Niemand zag dit aankomen’,
vertelt Viktor Kostiv. Hij is een
drukke ondernemer en heeft voor
verscheidene internationale bedrij-
ven in Uzhgorod gewerkt. In zijn
auto scheurt hij door de straten, en
daarmee de geschiedenis van de stad.
Van de eeuwenoude woningen, langs
de grauwe Sovjetgebouwen, over de
brug die de oost- en westzijde van de
Uzh met elkaar verbindt.
Door het regelmatig verplaatsen
van grenzen is Uzhgorod een stad die
door de eeuwen heen achtereenvol-
gens bij Hongarije, Tsjecho-Slowakije
en de Sovjet-Unie heeft gehoord. Dat
de Oekraïense stad niet langer bij zijn
Westerse buren hoort, is zuur, vindt de
‘Dan waren we nu deel van de EU.’
Samen met twee vriendinnen zit ze in
een cafeetje, vlak bij de universiteit.
over de toekomst van hun land.
Het gevoel van de Oranje Revo-
lutie van 2004, waarbij de toenmalige
president werd afgezet -het gevoel van
vrijheid, het gevoel dat alles mogelijk
revolutie ligt haar nog vers in het ge-
heugen. ‘We moesten van onze leraar
binnen blijven, maar we sprongen
uit de ramen van de klaslokalen en
renden de straat op. Op dat moment
geloofden we dat alles zou verand-
eren,’ vervolgt ze, ‘Er zijn ook dingen
veranderd -de pers is vrijer, de sala-
rissen zijn gestegen- maar het is niet
de beloofde gouden toekomst.’ Yana
Bilynets (21) vult haar aan: ‘Toetred-
ing, of verdere toenadering tot de EU
kan Oekraïnes levensstandaard verbe-
teren.’
de Europese Unie. De keuze tussen
West en Oost lijkt te zijn gemaakt. De
Russische deal is het gesprek van de
dag. Over de tafeltjes buigen mensen
zich naar elkaar toe, druk pratend.
Oekraïne bevindt zich op een
tweesprong. Kiest het voor Rusland of
voor de Europese Unie? Het afgelo-
pen half jaar onderhandelde het land
nog druk met Europa. Oekraïne zou
in december een vrijehandelsovereen-
komst met de EU tekenen, maar Ja-
noekovistj stuurt nu richting Rusland.
Het is een innerlijke strijd, waarbij
de Oekraïnse politiek, en dat is voor-
namelijk Janoekovitsj, moet kiezen
Rusland, of een democratische Eu-
ropese Unie.
Zakenman Viktor Kostiv (midden) instrueert werkers die bezig zijn met het verwezenlijke van zijn droomhuis in Uzhgorod.
REPORTAGE WILDE OOSTEN
Bij de Japanse multinational Yazaki, tussen de oude Sovjetflats, waaien de vlaggen van de EU en Oekraïne gezamenlijk. ‘Nu nog wel.
Straks moeten de EU-vlaggen plaatsmaken voor Russische’, meent Viktor Kostiv.

3. De EU ligt maar enkele kilometers
van Uzhgorod; en van net over de
grens klinkt een lokroep, een roep van
grote winkelcentra, hogere lonen en
een betere levensstandaard. Violetta
Kostiv is zwanger; haar buik bol, zit ze
met één van haar kinderen op schoot.
Ze bevalt over 10 weken, maar niet
in een ziekenhuis in Oekraïne. ‘Daar-
voor ga ik naar Hongarije, de kwaliteit
van de medische zorg is daar stukken
beter.’ Op de grens is al sprake van
vergaande integratie. Bewoners van
de Oekraïense grensgebieden kunnen
een zogenaamd kleinvisum aanvra-
gen. Hiermee kunnen ze tot 30 kilom-
eter de EU in. Wat het mogelijk maakt
om daar boodschappen te doen bij de
enorme winkelcentra die net over de
grens verrijzen; het succesverhaal van
de EU.
De wil om bij de EU te horen, is
dan ook nergens sterker dan in het
grensgebied. Langzaam kruipt de Eu-
ropese Unie zelf de grens over. De EU
is zichtbaar aanwezig in Uzhgorod.
Verscholen achter zijn zonnebril, wijst
Viktor de investeringen aan die va-
nuit de Europese Unie zijn gedaan in
de stad. Bedrijven, opgezet met geld
uit het Westen staan langs de weg,
en steken met hun glazen en metalen
platen af tegen de historische huizen,
en cementen Sovjetblokken. Blauwe,
met sterren bedrukte vlaggen wap-
peren naast de Oekraïense. ‘Straks
hangen daar weer Russische vlaggen,’
Viktor lacht, maar in zijn stem klinkt
bitterheid door.
Olga Andrusiv (24) komt net van
haar werk als ze het nieuws over de
overeenkomst met Rusland hoort.
Ze werkt voor Yazaki, een grote Ja-
panse multinational in Uzhgorod. Een
bedrijf waar veel Europees geld inzit.
Andrusiv vreest voor Oekraïnes toe-
komst, die er na de Oranje Revolutie
dan wel even rooskleurig uitzag, maar
nu lijkt terug te glijden in het verleden.
Ze buigt zich over de tafel in een klein
pizza restaurantje, waar ze vaak komt
na het werk, neemt een slok bier
-naast wodka, dé Oekraïense drank-
en vertelt: ‘De eerste keer dat ik in de
EU kwam, ik weet het nog goed. We
waren nog deel van de Sovjet-Unie.
Ik ging met mijn ouders naar Duits-
land, zag producten die ik niet kende,
at kaas die ik nog nooit geproefd
had, het was een droom. Nu nog zie
ik geen democratie in Rusland. Als
we die kant op gaan, verliezen we de
Oekraïnse identiteit, in de EU kunnen
we die behouden.’ Andrusiv is zeker
van haar zaak, maar ook machteloos.
‘Eerst was ik kwaad over het Timos-
jenko-proces, maar je kunt toch niets
doen. We geloven er niet meer in. Na
de revolutie zijn we teruggevallen, en
dat zal alleen nog maar erger worden
als we dichter tegen Rusland aans-
churken. Al onze politici stelen geld.
Oekraïne wordt weer corrupt onder
Janoekovitsj.’
Viktor Kostiv deelt Andrusivs’
mening. ‘Voordat Janoekovitsj aan de
macht was, moesten mensen ook wel
smeergeld betalen, maar dat ging toen
tenminste nog onder tafel. Nu is het
iets heel alledaags, niemand schaamt
zich ervoor’, vertelt hij terwijl hij de
auto langs grote landhuizen stuurt. De
ommuurde huizen ogen imposant en
zien eruit alsof ze in een West Europ-
ees land beter tot hun recht zouden
komen. ‘Hier wonen politiechefs en
douanebeambten, en die verdienen
echt niet zoveel. Kijk naar die poort,
die kost al meer dan mijn huis.’
Kostiv studeerde Europese Integra-
REPORTAGE WILDE OOSTEN
Viktor Kostiv en zijn vrouw zitten in de keuken van hun oude huis als de radio hen het nieuws over de handelsovereenkomst met Rus-
land brengt. Hoewel het de twee raakt, proberen ze snel verder te gaan met hun dagelijks leven. ‘Meer kun je niet doen.‘
De grauwe Chroetsjovflats staan sterk in contrast met de moderne fabrieks- en kantoorgebouwen, die Uzhgorod langzaam overnemen.

4. tie en Recht in Duitsland. Zijn hart
arbeidsmarkt in Duitsland was verza-
digd, en hier, hier hebben ze goedkope
grond, hier kan ik met mijn familie
een bestaan opbouwen.’ En dat
doet hij zelf, op een stuk grond
-
gebouw waar hij
woont, verrijst
een nieuw,
modern huis.
‘Ik wil
d a t
dit huis straks in de EU staat. Ik ben
een échte EU-patriot.’ Viktor Kostiv
k i j k t naar zijn nieuwe
huis, instrueert
de werkers, en
laat zien waar
het dakterras
moet komen.
De onder-
gaande zon
werpt een
schaduw op
de muur, en
even is Kostiv
groter dan ooit,
als hij spreekt
over de richting die
zijn land op moet,
waar zijn kinderen
moeten opgroeien. De
belichaming van de
EU in Oekraïne.
Voor de bewon-
ers van Uzhgorod
is het maar al te
Rusland mee, is
de verkeerde kant op. En de EU, dat
is een zoete droom die ze bijna kun-
nen aanraken. ‘We moeten ons niet
terug storten in het verleden’, preekt
Tranchych. De lonen in Oekraïne
liggen laag -maar de verwachtingen
en de hoop op toekomst zijn groot.
Oekraïners willen wat de EU heeft:
zekerheid. ‘In de Europese Unie is
het zo goed als onmogelijk om van
de honger te sterven, maar hier, hier
moet je vechten om te overleven’,
vertelt Viktor Kostiv, en grijpt het
stuur stevig vast.
De studentes in het café praten
door, raken verloren in hun eigen ar-
gumenten, dwalen af en komen terug
op de Europese Unie, en wat deze voor
hen betekent. ‘Het gaat om vrijheid.
Nú kunnen we niet even naar Finland
reizen; een visum aanvragen kost tijd,
en vooral veel geld. We willen naar
de EU, maar de corruptie en ons poli-
Oekraïne kan veranderen en dat zal
in de toekomst ook gebeuren. Wij zijn
ouder dan dat ons land onafhankelijk
REPORTAGE WILDE OOSTEN
is. We zijn in twintig jaar al zoveel
gegroeid, dat mag Janoekovitsj ons
nu niet afnemen. We moeten blijven
woorden vol emotie, maar in haar
stem klinkt ook ongeloof, ze probeert
Oekraïnes toenadering tot Rusland
weg te praten, te overschreeuwen.
Oekraïnes toekomst is allesbehalve
lijkt nu wel ten einde te zijn gekomen.
En Rusland ligt in het verschiet. Viktor
Kostiv kijkt uit over de Uzh, zijn ogen
glijden langs de roerige geschiedenis
van de stad -de grauwe Sovjet-erfenis,
de afbrokkelende barokke huizen en
de moderne bedrijven, uit de grond
gestampt met geld uit de EU. Hij
staart over het water, zoekend bijna,
naar de toekomst voor zijn gezin, zijn
stad; de toekomst van zijn land.
Monica Tranchych houdt hoop op een betere toekomst voor
Oekraïne. Een toekomst die volgens haar bij de EU ligt.
Yana Bilynets wil niet opgesloten zitten, ze wil vrij zijn om rond
te reizen in de EU, zonder eerst een visum hoeven aan te vragen.
Het typische straatbeeld van Uzhgorod. Een oude vrouw loopt rustig door de oude straten, leunend op haar wandelstok.
Uzhgorod staat vol met Russische kerken, zoals hier boven afgebeeld.