Presentatie voor seminariereeks van het Interfacultair Centrum Agrarische Geschiedenis (ICAG, KU Leuven), 2015.

1. Van Mineralentheorie tot Mestdecreet
Een geschiedenis van de bemestingsleer
en –adviesverlening in België, 1840-1991
Dra. Hanne De Winter
Hanne.dewinter@icag.kuleuven.be

2. Inhoud
• Deel 1: Het ontstaan en de verspreiding van de mineralentheorie (1840-1884)
• Deel 2: Steeds meer vragen naar bemestingsadviezen (1884-1914)
• Deel 3: Oorlog en crisis als motor van vernieuwing (1914-1945)
• Deel 4: De Belgische bemestingsadvisering na 1945 (1945-1971)
• Deel 5: Vervlechting van ecologische en economische drijfveren (1971-1991)

3. Deel 1: Het ontstaan en de verspreiding van de mineralentheorie, 1840-1884
• Snel stijgende bevolking (midden 19de eeuw)
• Oogstmislukkingen (1845-1846)
• => Meer aandacht voor landbouwwetenschap!

4. 1.1: Justus von Liebig
• ‘humustheorie’
• Justus von Liebig (1803-1878)
• Die Organische Chemie (1840)
• ‘mineralentheorie’
• => minerale meststoffen

5. 1.2: Circulatie van nieuwe kennis
• Innoverende grootgrondbezitters (bemestingsexperimenten)
• Landbouwhogescholen van Gembloux (1860) en Leuven
(1878)
• De overheid (Hoge Landbouwraad en landbouwcomicen)
• Eerste Belgische minerale meststoffenfabrieken
(Foto van de bibliotheek van de
landbouwhogeschool van
Gembloux (1939)

6. 1.3: De Belgische bemestingspraktijk in context
• Dierlijke mest (stalmest)
• Organische handelsmeststoffen (stadsmest, oliekoeken,
houtas,…)
• Guano
• Minerale meststoffabrieken
 Start Lawes Chemical Company (1842)
 Vanaf 1850 eerste Belgische
superfosfaatfabrieken
Bron: Mayhey, 1967 (1861-1864): London
labour and the London poor: the
condition and earnings of those that will
work, those that cannot work, and those
that will not work, London, deel 2, p. 243

7. 1.3: De Belgische bemestingspraktijk in context
Locaties van de meststoffenfabrieken (organische
en anorganische) in België, 1880
(Kaart samengesteld op basis van gegevens uit de Recensement Général 31 décembre 1880, 442-443)

8. Deel 2: Steeds meer vragen naar bemestingsadviezen, 1884-
1914
Ce qu’il nous faut, en Belgique, c’est avant tout un guide pour
l’emploi des engrais, un guide sûr, qui puisse, avec un
minimum de délais et de dépenses, nous renseigner sur les
fumures à employer (E. Leplae , 1908)
(Het uitspreiden van stalmest
over het veld )

9. 2.1: Een kennisnetwerk in volle ontwikkeling
• Ministerie van Landbouw ( 1884) : rijksagronomen (1885)
• Eerste landbouwersorganisaties (bv. Belgische Boerenbond 1890)
• Uitbreiding landbouwonderwijs
⇒ kennisuitdragers:
 Voordrachten
 Bemestingsexperimenten
Bron: Wauters, Algemeene plantenteelt, 28.
1.
Stalmest
Stikstof
Fosfor
Potas
Kalk
2.
Stalmest
Fosfor
Potas
Kalk
3.
Stalmest
Stikstof
Potas
Kalk
4.
Stalmest
Stikstof
Fosfor
Kalk
5.
Stalmest
Stikstof
Fosfor
Potas
6.
Stalmest

10. 2.2: Bemestingsleer voor de praktijk
 plantenvoeding
 meststoffenleer
 bemestingsproeven
 potproeven
 bemestingsrichtlijnen
• De eerste algemene handleidingen ‘bemestingsleer’
(Bemestingspotproef van A. Proost waarbij een volledige bemesting staat
voor een NPK-bemesting.)

11. 2.3: De groeispurt van de meststoffenindustrie
Bron: Blomme, The economic development, 240.
Evolutie van het minerale meststoffenverbruik en van het
landbouwareaal in België, 1880-1913 (1880 = 100)

12. Deel 3: Oorlog en crisis als motor van vernieuwing, 1914-1945
De verwoeste gewesten na afloop van de Eerste Wereldoorlog,
1919. Bewaarinstelling: stadsarchief Brugge
=> Landbouwkundig onderzoek won aan belang tijdens het
interbellum

13. 3.1: De institutionalisering van het bodemkundig onderzoek
• 1909: eerste agrogeologisch congres te Boedapest (86 deelnemers)
• 1924: vierde agrogeologisch/pedologische Congres te Rome (463 deelnemers)
-> oprichting van de ISSS
(Deelnemers van de eerste Internationale Conferentie voor
Agrogeologie, 1908)

14. 3.2: Internationale Bodemkundige Vereniging (1924)
• In de schaduw van het IIA
• Bodemanalysemethodes
• Bodemclassificaties
• Europese bodemkaart
• Promoten van bodemkunde in het landbouwonderwijs
• Organisatie congressen
• Verspreiding nieuwsbrief
• Publicatie wetenschappelijke tijdschriften

15. 3.3: De bodemkunde in België
• Gembloux: Station de Chimie et de Physique Agricoles (A. Grégoire )
 agrologie als vak 1932
• Leuven: Bodemkundig Laboratorium (J. Baeyens)
 agrologie als vak 1935
 Groningen (J. Hissink)
 Duitsland (E.A. Mitcherlich en H. Neubauer)

16. 3.4: De eerste opdrachtgevers van het Bodemkundig
Laboratorium
• INEAC (1933-1937)
• Belgische Boerenbond
• Agroindustrie (meststoffen en suiker)
• Ministerie van Landbouw (1937)
(Jozef Baeyens op
prospectieonderzoek voor
het INEAC in Belgisch-
Congo, 1933-1934)
Het laboratorium voor bodemanalyse van het INEAC te
Yangambi (1937-1954)

17. 3.5: Bemestingsadviezen op perceelsmaat
• Start 1941
• subsidiëring NLVC (overheid)
• Pool van vrijwillige staalnemers

18. 3.5: Bemestingsadviezen op perceelsmaat
jaar Aantal adviezen
1941 4.151
1942 8.201
1943 16.878
1944 9.324
1945 13.265
Evolutie van het totaal aantal bodemanalyses geanalyseerd door het
Bodemkundig Laboratorium, 1941-1945
(Bron: Baeyens en Stenuit, De bodemvruchtbaarheidstoestand, 99)

19. Deel 4: De Belgische bemestingsadviesverlening na 1945
Ten allen kanten worden pogingen aangewend om de puinen op te
ruimen, die een vijfjarige bezetting op stoffelijk en geestelijk gebied
gestapeld heeft. Moest men geen aandacht wijden aan de zoo
belangrijke taak, die land- en tuinbouw in de nationale economie en in
gansch het nationaal leven te vervullen hebben, dan zou het
onbegonnen werk zijn te droomen van een meer welvarend volk in dit
land, dat het kruispunt is van Europa en dat steeds het gelukkigste land
van den aardbol had kunnen zijn.
Baron Robert De Kerckhove D’Exaerde
(Bron: Nationaal Congres voor Landbouwhernieuwing. Verhandelingen en Wensen, 21)

20. 4.1: Nationaal Congres voor Landbouwhernieuwing
• landbouwmodernisering
• productieverhoging en kwaliteitsverbetering
• Rationele bemesting op basis van bodemanalyses en bemestingsadviezen
stimulerren

21. 4.2. Oprichting van de Bodemkundige Dienst van België
• 9 november 1945
• Raad van Bestuur:
 Landbouwinstituut
 Landbouwersorganisaties
 Ministerie van Landbouw

22. 4.3. Jaren van groei
• Aantal analyses BDB: 13.000 (1945) -> 46.000 (1954)
• Staatssteun BDB: 1,6 miljoen (1945)-> 2 miljoen (1949) -> 3 miljoen
(1951)
-> netwerk van vrijwillige staalnemers!

23. 4.4. De staalnemer als kennisverspreider
• Kennisoverdracht
 media, brochures, handleidingen
 Netwerk van 800 staalnemers
-> lokale propagandavoering
-> stalen nemen en inlichtingenbulletin invullen
-> melden van bemestingsproblemen
-> overdragen van de bemestingsadviezen

24. 4.5. Van communautaire scheidingen
(Bron: ABDB, Statistieken)
Evolutie van de staatssubsidies verleend door het Ministerie van
Landbouw aan de grondanalyses uitgevoerd door de Bodemkundige
Dienst van België (in BEF, linkeras) en van het aantal binnengekomen
grondstalen (bouwlaag) bij de Bodemkundige Dienst van België
(rechteras), 1945-1971

25. 4.6. De BDB als onderzoeksinstelling
• Onderzoek naar bodem-en bemestingsproblemen die voorkomen in de
praktijk
• IWONL
• 1947: studie van de problematiek van de zure gronden in België
• Onderzoek naar bodemgeschiktheid tuinbouw
• Sporenelementen

26. Deel 5: Vervlechting van ecologische en economische drijfveren,
1971-1991
• Green Revolution
⇒ Maatschappelijke gevoeligheid inzake landbouw en milieu (vanaf jaren 1970)
⇒ Legt druk op de landbouwsector

27. 5.1. De drijfmestproblematiek
• Mestoverschot
• Sterke groei van de veestapel (vooral in Vlaanderen)
• Toename verbruik minerale handelsmeststoffen
• Verontreiniging van grond- en oppervlaktewater
• Drijfmestproeven BDB
• BDB signaalfluiter

28. 5.2. De stuurgroep Vlaamse Mestproblematiek
• Eind jaren 1980 : start uitwerking Mestdecreet (Minister van Leefmilieu
Theo Kelchtermans)
• Richt in 1991 de Stuurgroep Vlaamse Mestproblematiek op
 VLM (Mestbank)
 SERV
 BBL
 4 wetenschappers
-> BDB
-> UA
-> Ugent
-> KU Leuven

29. Besluit