1. BOERDERIJ 101 — no. 32 (3 mei 2016)
Steenmeel repareert
een versleten bodem
M
ET het gebruik van steenmeel
in de akkerbouw zijn opmerke-
lijke resultaten gehaald. Dat
blijkt uit een steenmeelproject
dat in het kader van het netwerk ‘Agenda
voor de Veenkoloniën’ is uitgevoerd.
In het driejarig demonstratieproject
dat op akkerbouwbedrijf Schrör in Mus-
selkanaal (Gr.) is aangelegd, bleek dat de
zetmeelaardappelen na toediening van
BIO-LIT steenmeel een 13 procent hoge-
re veldopbrengst gaven en de zetmeelop-
brengst 7 procent hoger was dan van het
onbehandelde deel. Ook toont het pro-
ject dat de resultaten de eerste jaren na
toedienen niet eenduidig zijn.
Het project in Musselkanaal is in 2013
gestart met een eenmalige toediening
van de steenmeelsoorten Basa Box en
BIO-LIT op een paar stroken binnen een
In 2015 is ook nog een zogenoemd
overbruggingsproject uitgevoerd. Daarin
zijn de soorten BIO-LIT en Actimin-BT op
vier akkerbouwpraktijkpercelen vergele-
ken met onbehandeld. Van ieder product
is de voorgaande herfst 2 ton per hectare
toegediend. Op twee percelen zijn zet-
meelaardappelen geteeld, op de andere
twee zomergerst.
Bij een van de zetmeelaardappelperce-
len was bij BIO-LIT de kilo-opbrengst
2 procent lager en was het zetmeelgehal-
te gelijk aan de referentie. Het andere
perceel gaf een 1 procent hogere op-
brengst en een 1 procent lager zetmeel-
gehalte. Het proefdeel met Actimin-BT
leverde op beide percelen zowel een ho-
gere kilo- als zetmeelopbrengst.
De zomergerst leverde op beide perce-
len zowel bij de steenmeelsoorten BIO-
LIT als Actimin-BT een hogere opbrengst
en een hoger eiwitgehalte.
Terugvaljaar
Het valt projectbegeleider Bert Carpay
mee dat de balans in het eerste jaar na
toepassing al naar de goede kant door-
slaat. De ervaring is dat het eerste jaar na
toediening de opbrengsten soms dalen.
In een Veenkoloniaal bouwplan heeft steenmeel
een positieve invloed op de gewasopbrengst en
kwaliteit. Dat blijkt uit demonstratieprojecten.
a k k e r b o u w
perceel zandgrond. Van beide producten
is toen een strook met 5 en een strook
met 10 ton product per hectare aange-
legd. Het eerste jaar na toediening, 2013,
zijn hier suikerbieten op geteeld. De
steenmeelstroken deden het wisselend,
het eerste jaar meestal minder dan de
referentie. Wel was de winbaarheid van
de suiker in de proefstroken hoger.
Het tweede jaar stonden er zet-
meelaardappelen op het perceel. Zoals
hiervoor genoemd gaven de BIO-LIT
stroken een hogere opbrengst. De stro-
ken met Basa Box bleven daarentegen
ten opzichte van onbehandeld zo’n 3 pro-
cent achter in opbrengst.
Het derde jaar is op het perceel winter-
tarwe geteeld. In alle objecten gaf de tar-
we een hogere opbrengst met hogere ei-
witgehaltes ten opzichte van de referentie.
Steenmeel is een verzamel-
naam voor gemalen vulka-
nisch gesteente. Het product
wordt via mijnbouw gewon-
nen en wordt normaliter ge-
bruikt als grondstof voor de
industrie en in de bouw en
wegenbouw.
Steenmeel is onverweerd
gesteente dat alle elementen
die bij de vorming van het
gesteente aanwezig waren
nog bevat: een cocktail aan
nutriënten en sporenelemen-
ten. Het idee achter steen-
meel is dat bodems verslijten
door de verwering van mine-
ralen. Daardoor komen be-
paalde elementen steeds
minder in de bodem voor en
dus ook minder voor de plant
beschikbaar. Met de aanvoer
van steenmeel komen weer
verse mineralen in de bodem
die weer kunnen verweren en
zo de voorraad aanvullen.
Niet iedere steenmeel is
geschikt voor toepassing in
de landbouw. Een bruikbaar
steenmeelproduct bestaat
minimaal voor de helft uit
mineralen die onder de gege-
ven bodemcondities met
hulp van bodembiologie kun-
nen verweren tot voor de
plant beschikbare nutriënten.
De term mineraal is hier ge-
bruikt in de geologische be-
tekenis. De definitie van een
mineraal is hier een chemi-
sche verbinding met een kris-
talstructuur gevormd door
geologische processen. Van
deze mineralen zijn er tiental-
len soorten, zoals albiet, illiet,
chloriet, kaliveldspaat etc.
Nutriënten zijn plantenvoe-
dingsstoffen zoals K, Ca, P, S
en Mg die bij de verwering
van mineralen vrijkomen.
Steenmeel is gemalen vulkanisch gesteente
BOERDERIJ 101 — no. 32 (3 mei 2016)
Fijngemalen steenmeel kan met een gewo-
ne kalkstrooier over het perceel verdeeld
worden. Het idee is om jaarlijks 1 tot 2 ton
per hectare toe te dienen.
Carpay geeft hiervoor als verklaring dat
steenmeel het bodemleven stimuleert.
Om te kunnen groeien, concurreert dat
op korte termijn op nutriënten met het
gewas. Op wat langere termijn komen
deze voedingsstoffen weer beschikbaar
voor de plant.
Het positieve effect van steenmeel
komt volgens Carpay door de manier
waarop de nutriënten uit het product
beschikbaar komen voor de plant. In
tegenstelling tot nutriënten uit gangbare
bemesting, die aan de plant opgedron-
gen worden, regelt de plant zelf met tus-
senkomst van het bodemleven welke en
hoeveel voedingsstoffen er voor hem be-
schikbaar komen.
Hoe het precies werkt, is niet duidelijk,
maar telers die proefstroken aanleggen
zien en meten positieve effecten op de
gewasopbrengsten. Steenmeel lijkt het
meest kansrijk op de mineralogisch ar-
mere gronden, zoals de zand en veen-
gronden. De demoprojecten zijn dan ook
in deze gebieden aangelegd.
Zeer fijn gemalen basalten of fonolie-
ten, zoals gebruikt in het project in de
Veenkoloniën, leveren veel spoor- en
hoofdelementen en spelen volgens Car-
pay een belangrijke rol bij opbouw van
organische stof en pH-stabilisatie. Het
zijn juist deze bodemdeeltjes die door
verwering uit de bodem zijn verdwenen
en die met dit type steenmeel worden
aangevuld.
Zo als het nu lijkt, is de eerste jaren
een gift van 2 ton per hectare voldoende
om een basis te leggen. Daarna is de
vuistregel om jaarlijks een ton per hecta-
re toe te dienen om het effect te behou-
den. Steenmeel wordt door leveranciers
voor €200 tot €350 per ton in big bags
op het erf geleverd. Het product kan met
een gewone kalkstrooier over het perceel
verdeeld worden. Het advies is om het
steenmeel al in de herfst op het perceel
te brengen, zodat het met de grondbe-
werkingen ingewerkt wordt. Het bodem-
leven kan er dan al mee aan de slag.
Niet in mestwetgeving
Steenmeel bevat geen stikstof en nauwe-
lijks fosfaat. Als product wordt het niet in
de mestwetgeving genoemd. Het heeft
wel een zogenoemde kalkvervangende
waarde die afhankelijk van de soort vari-
eert van 20 tot 90 procent.
Er zijn verschillende soorten steen-
meel. Globaal onder te verdelen in drie
hoofdgroepen: basalten en fonolieten,
zeolieten en kleimineralen. Deze worden
onder diverse merknamen verkocht.
Ieder product heeft z’n eigen eigen-
schappen en nutriënteninhoud. Op de
site www.steenmeelinfo.nl staat een
steenmeellijst met daarin van iedere
soort de eigenschappen. De keus voor
welk product is afhankelijk van wat
bodem en gewas nodig hebben. Zit er
bijvoorbeeld veel kalium in de bodem,
dan moet juist magnesium en calcium
aangevuld worden. Carpay Advies ont-
wikkelt hiervoor samen met de Biogeo-
loog een perceelsgericht advies.
Om alle zwakke schakels in de bodem
aan te pakken is een brede benadering
vereist. Daarom willen de initiatiefne-
mers in nieuwe projecten meer onder-
zoek doen naar de relatie tussen de bo-
dembiologie, de kwaliteit van de organi-
sche stof in de bodem en de mineralogie.
Luuk Meijering
FOTO:HENKRISWICK