More Related Content
Similar to yantra - ancient surgical instruments and modern relevance (7)
yantra - ancient surgical instruments and modern relevance
- 2. YANTRA
1. व्युत्पत्ति :
• यन्त्र्यते शस्त्र कर्म सर्ये नियन्त्र्यते रोगी रोगो वा अिेिेनत यन्त्रर्
शल्यािार्ाहरणोपायो ता यन्त्रर् (डल्हण)
2. पररभाषा :
•
S.S.7/4
•
S.S.26/4
• Blunt instruments
- 3. Yantra number and types
संख्या व् प्रकार
3a) संख्या / Number : 101
• (S.S.7/3)
3b) प्रकार/ Types : 6
•
(S.S.7/5)
- 4. 1 2 3 4 5 6
यन्त्र स्वस्तिक
यन्त्र
संदंश
यन्त्र
ताल यन्त्र नाड़ी यन्त्र शलाका
यन्त्र
उपयंत्र
संख्या
सुश्रुत
24 2 2 20 28 25 Total
101
संख्या
वाग्भट्ट
24 4 2 23 34 19 Total
106
प्रमाण 18A 16A 12A स्रोतोद्वार
पररणाहात्तन
यथायोगदीघााणी
यथायोग
पररणाह
दीघााणी
प्रमाणानुसार
प्रकार 24
(9पशुमुख ,
15
पक्षीमुख)
2
सत्तनग्रह
अत्तनग्रह
2
एकताल
त्तद्वताल
2
एकतोमुखात्तन,
उभयतोमुखात्तन
* #
कमा
USES
अस्तथथत्तवदष्ट
शल्य
उद्धरणाथाम
त्वक मांस
त्तसरा स्नायु
गत शल्य
उद्धरणाथाम
कणा नासा
नाड़ी
शल्यानाम
आहारणाथाम
1. स्रोतोगत शल्य
उद्धरणाथाम
2. रोग दशानाथाम
3. आचूषणाथं
4. त्तिया
सौकर्य्ााथाम
* #
- 5. Shalaka Yantra ( 28 )
गए सब शरपुछा बनडआ र्सूरस्रोत काप्र द्रखक्षा अजाअनि कोलिासा कलायाांजि
र्ालती र्ूत्र
i. 2 गंडुपदमुखी - एषण
ii. 2 सपाफणमुखी - व्यूहन
iii. 2 शरपुंखमुखी – चालन
iv. 2 बत्तडश यन्त्र - आहरण
v. 2 मसूरदलमात्रमुखी -
स्रोतोगत शल्य उद्धरणाथाम
vi. कापास क
ृ तोष्णी - 6- प्रमार्ान
दव्यााक
ृ त्तत 3
vii. - क्षार औषध
खल्ल मुखात्तन प्रत्तणधान
viii. र्ाम्बव वदनात्तन- 3
अत्ति कमा
ix. अंक
ु श मुखात्तन - 3
x. कोलास्तथथ दलमात्रमुखी
खल्लीतीक्ष्ण औष्ठम -1-
नासा अबुाद आहारणाथाम
xi. कलाय पररमण्डलम
उभयतो मुक
ु लाग्रम – 1-
अञ्जनाथाम्
xii.मालतीपुष्प वृन्ताग्र
प्रमाण पररमण्डल – 1-
मूत्र मागा त्तवशोधनाथाम्
- 7. 4. Yantra Dravya -
• (S.S.7/7)
5. Yantra Aakaar –
•
(S.S.7/8)
• यन्त्र क
े गुण दोष कमा
6 12 24 - Sushruta
8 14 - Vagbhatt
- 9. 7. यंत्रो क
े दोष – 12 (sushruta), 8(Vagbhatt)
(S.S.7/20)
Yantra Dosha
- 10. Yantra Dosha
• दीघा हृस्व थथूल तनु वि त्तवषम अग्राही त्तशत्तथलता इत्यष्टौ यन्त्रदोषा (वाग्भट्ट)(A.S)
• X
• X त्तवषम
• तनु √
- 14. स्वस्तिक यन्त्र
•
(S.S.7/10)
• Praman- 18A
• Number- 24 ( 9 पशुर्ुख , 15 पक्षीर्ुख)
•
• Uses- अस्तथथत्तवदष्ट शल्य उद्धरणाथाम
• स्वस्तिकनर्व स्वस्तिकर् दनक्षणस्य बाहो: वार्े गर्ि वार्स्य दनक्षणे इनत स्वस्तिकता
(वाग्भट्ट )
• Cruciform Instruments / Cruciform Forceps
Eg.- Lion’s Forcep, Dental hawkbill Forceps, Mouse Teeth Forceps, Alligator
forceps, Crocodile Forceps, Bulldog Volsella Forceps, Haemostatic Artery
Forcep, Mosquito, Allis, Babcock forcep and other Bone and Dental forceps.
- 18. Vrika Mukh, Kanka, Kaak, Kraunch
Simha, Kurar, Sanigrah Sandansh,
Bhringraj Mukh
Simha, Shanku Y, Sanigrah Sandansh, Vrika,
Kank, Nadi Y, Basti Y, Ashmaryaharan Y, Kartari,
Yoni Vranekshan Y
- 21. संदंश यन्त्र
•
(S.S.7/11)
• Praman- 16A
• Number/ Types- 2
• ( 1. सत्तनग्रह - with catch/lock, 2. अत्तनग्रह - without catch )- Sushruta
( 1. सत्तनबन्धन , 2. त्तनत्तनाबन्धन ) - A.S.
( 1. कीलबद्ध , 2. त्तवमुक्तग्रो ) - A.H.
OR मूल - कीलबद्ध अग्र भाग - मुक्त
• Uses- कणा नासा नाड़ी शल्यानाम आहारणाथाम
Two extra sandansh yantra by Vagbhatt- A.H. S. 25/ 8-9
•
•
3. 6A प्रमाण - संदंश यन्त्र – for
4. संदंश यन्त्र – for अ
• Plain Forceps / Pincer Like Instruments
- 22. Plain and
Toothed
forceps
Fine forcep
Fine curved forcep
Epilation forcep
Capsule forcep
Barraquer Colibri forcep
Plain forcep with serrations
Miltex Adson Tissue forcep
Moorfield forcep
Muchundi like
sandansh yantra
Pierce Colibri Corneal forcep
Bulldog Clamp forcep
- 23. ताल यन्त्र
• (S.S.7/12)
• Praman- 12A
• Number/ Types- 2 ( वत ) (Sushruta, Vagbhatt)
एक (single scoop) (double scoop)
• Uses- त्वक मांस त्तसरा स्नायु गत शल्य उद्धरणाथाम
• 1. एक यन्त्र- मत्स्य मुखाद्धााकारम यंत्रम एकतालकम (डल्हण)
• चिपात्तण - ½ A, एक तालमनवबद्ध शल्य
• 2. यन्त्र - मत्स्य सवामुखाकारम त्तद्वतालकम (डल्हण)
• चिपात्तण - प्रत्तत ताल ½ A, त्तद्वताल अवबद्ध शल्य
• Surgical Scoops (single / double), Curettes, Spatulas, Spoon shape Instruments
- 25. नाड़ी यन्त्र
• (A H 25/11)
• नाडीयन्त्राणीत्तत नाडीवन्मध्यस्तिद्रात्तण| एकतोमुखात्तन रक्ताहरणाथाान्यलाबूभगन्दराशोयन्त्रादीत्तन; उभयतोमुखा
त्तन बस्त्युिरबस्तिधूमयन्त्रादीत्तन| (डल्हण)
•
(S.S.7/13-14)
• Praman-
• Number - 20
• Types -
- एकतोमुखात्तन, उभयतोमुखात्तन
- 12
- 26. • 6 extra Nadi Yantra by Vagbhatt-
1. क
ं ठ शल्य अवलोत्तकनी नाड़ीयन्त्र – 10A
2. शल्य त्तनघाात्ततनी नाड़ीयन्त्र - 12A
3. अंगुत्तल त्राणक यन्त्र - 4A
4. शमी यन्त्र for अशा पीड़न
5. घ्राण अबुाद अशो यन्त्र
6. योत्तन व्रणेक्षण यन्त्र – 16A
• Uses of NADI YANTRA -
1. स्रोतोगत शल्य उद्धरणाथाम (Therapeutic Use of Scopes, Speculums e.g. Laparoscope,
Endoscope, Colonoscope Etc.)
2. रोग दशानाथाम ( Diagnostic Use of Scopes, Speculums etc )
3. आचूषणाथं (Suction Cannula, Drains, Catheter, Breast Pump, Aspirator, Evacuator , Cupping
Glasses Etc )
4. त्तिया सौकर्य्ााथाम (Various Directors- Fistula D, Probe D, Hernia D, Syringes, Irrigators,
Enema tubes, Rectal and urethral Dilators)
1.) भगन्दर यन्त्र 2 7.) दकोदर यन्त्र 1
2.) अशोयन्त्र 2 8.) धूम यन्त्र / धूम नेत्र 3
3.) व्रण यन्त्र 1 9.) त्तनरुद्ध प्रकश यन्त्र 1
4.) वस्ति यन्त्र 4 10.) सत्तिरुद्ध गुद यन्त्र 1
5.) उिर वस्ति यन्त्र 2 11.) अलाबू यन्त्र 1
6.) मूत्र वृस्तद्ध यन्त्र 1 12.) श्रृंग यन्त्र 1
i.e. NADI YANTRA
Total Types = 12
But
Total Number = 20
- 33. Red Rubber Catheter
Enema
tube set
Malecot’s
Catheter
Rectal Dilator
Urethral Dilators Endotracheal Bougie
Endotracheal tube
Irrigation tube set
Pigtail Catheter
- 37. Shalaka Yantra
( total types-12, total number- 28 )
गए सब शरपुछा बनडआ र्सूरस्रोत काप्र द्रखक्षा अजाअनि कोलिासा कलायाांजि
र्ालती र्ूत्र
i. 2 गंडुपदमुखी - एषण
ii. 2 सपाफणमुखी - व्यूहन
iii. 2 शरपुंखमुखी – चालन
iv. 2 बत्तडश यन्त्र - आहरण
v. 2 मसूरदलमात्रमुखी -
स्रोतोगत शल्य उद्धरणाथाम
vi. कापास क
ृ तोष्णी - 6- प्रमार्ान
दव्यााक
ृ त्तत 3
vii. - क्षार औषध
खल्ल मुखात्तन प्रत्तणधान
viii. र्ाम्बव वदनात्तन- 3
अत्ति कमा
ix. अंक
ु श मुखात्तन - 3
x. कोलास्तथथ दलमात्रमुखी
खल्लीतीक्ष्ण औष्ठम -1-
नासा अबुाद आहारणाथाम
xi. कलाय पररमण्डलम
उभयतो मुक
ु लाग्रम – 1-
अञ्जनाथाम्
xii.मालतीपुष्प वृन्ताग्र
प्रमाण पररमण्डल – 1-
मूत्र मागा त्तवशोधनाथाम्