1. Тақырыбы: Генератордың құрлысыоның ақауларынтауып реттеу жолдары.
Сабақтың мақсаты:Оқушыларға генератордыңқұрылысынжәне атқаратын қызметі
мен ақауларын тауып үйрету. Оқушының білімділігін, икемділігін жетілдіру. Оқушының
теориядан алған білімін практикада қолдана білу дағдысынқалыптастыру. Сапалы
жұмыс жасауға іскерлікке тәрбиелеп, білікті маман даярлау.
Ақпараттық: Иновациялық әдістермен оқытудыңақпараттық технологияларынқолдану
арқылы оқушылардыңойлау қабілетін арттырып, оқушылардыңқызығушылығын
қалыптастыру.
Құзіреттілік: Қазіргі заманғы білім берудің негізгі мақсаты еңбек нарығындабәсекеге
қабілетті, құзіретті, өз жұмысынжақсы білетін маман даярлау.
Проблемалық:Қазіргі заман талабына сай шәкірттерді кәсіби біліктілікке,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың барысы:
- Сұрақ – жауап арқылы үй тапсырмасынтексеру.
- Жаңа сабақты түсіндіру.
- Сабақты бекіту.
- Қортындылап, оқушылырды бағалау.
- Үйге тапсырмаберу.
Өткізілетін орны: Шеберхана.
Сабақта пайдаланатын көрнекіоқуқұрал - жабдықтары:
Арнайы кілттер8X10 12X14 17X19 22X24, балға, отвёртка ,генератор, технологиялық
нұсқау картасы, сызбалар, стендтер, ВАЗ – 2107, ВАЗ – 2108.
Ұйымдастырукезеңі:Сабақтың мақсатымен таныстыру. Шеберхананың өндірістік
оқуға дайындығынтексеру, оқушылырды түгендеу, жұмыс киімдерін кию, топты звенаға
бөлу, қажетті құрал – жабдықтарды үйлестіру.
Кіріспе нұсқау:
1. Қауіпсіздік ережелерімен таныстырып, арнайы журналға қол қойдыру.
2. Үй тапсырмасынсұрау.
Өткен сабақтардыпысықтау:
1.Автокөліктің электр ток көздерідеген не?
2. 2.Оған қандай приборлар жатады?
Электр энергиясынөндіретін приборлар электр ток көздерідеп аталады. Оған
генератор мен аккмулятор батареясы жатады.
Жұмыс жасап тұрғанқозғалтқыш генераторданүнемі заряд алып тұрады.
Жаңа сабақтытүсіндіру:
"Генераторсыз көлік құралы қозғала ала ма?" қозғалады, шамалы уақытқа ғана, тек
аккумулятор батареясы отырғанша(былайша айтқанда разрядталғанша). Ал міне, сол
АКБ зарядталуы үшін және борттықжүйені қалыпты, жұмыстықкернеумен қамтамасыз
ету үшін генератор қызмет етеді. Автокөлік генераторыныңқұрылысы бір қорапта
жиналған бөлек- бөлек элементтерден тұрады. Генератордыңқорабы бір жағынан
статордыңнегізі болыптабылады. Көбінесе дюралюминиденжасалынады. Оның жақсы
желдетілуі үшін терезе тәріздес саңылаулары бар. Қалыптың алдыңғы және артқы
жағында ротор орналасатын подшипниктеріорнатылған. Статордыңорамы мыс
сымдардантұрады. Сымдар статор сақинасындаорнатылады.Сақинамагниттік сапасы
жоғары металлдан жасалынған (трансформаторлы темір). Автокөлік генераторы үш
фазалық энергия өндіретіндіктен, статордыңүшорамы бар, өзараүшбұрыштармен
жалғанған. Фазалық орамдардыңжалғанған жері түзеткіш көпірге қосылады. Ротор
өзалдынабір орамды электромагнит болыптабылады. Орам ротор өзегіне бекітіледі.
Орам сыртындаферро магнитті материалдан жасалған сақина болады. Оның диаметрі
статордыңішкі диаметрінен 1,5-2мм кіші болады. Реттегіш реле пен ротор орамына
келетін кернеуді реттеу үшін мыс сақиналар қолданылады. Олар ротор өзегінде
орналасады, ротор орамдарыменграфитті щетка арқылы байланысып тұр. Реле-реттегіш
генератордағы кернеуді реттеп, бақылайды. Түзеткіш мостн/е диодты мост40 Ампер
тура токты алты диодтантұрады. Диодтар ток өткізгіш негізде орналасқан, қос-қостан
Ларионов схемасыменжалғанған. Мұндай байланыс айнымалы үш фазалыдан, тұрақты
кернеу алуға мүмкіндік береді.Автокөлік генераторыныңжұмыс істеу принципі.
Автокөлік генераторыныңжұмысыныңнегізіне статор орамдарындаротор орамында
болатын магнит өрісінің көмегімен тұрақты ауыспалы электр кернеуін тудыру.
Қозғалтқышгенератор роторынременарқылы қозғалысқакелтіреді. Электр
энергиясыныңкөздеріАвтокөліктегі электрэнергиясыныңкөзі - АКБ мен генератор.
Автокөлік төмеңгі айналымда не қозғалтқыш іске қосылмағанкезде АКБ энегрия көзі
болыптабылады. АКБ 2 полюсі бар: “+” электр тізбек тұтынушыларына жалғау үшін, “-”
көлік қаңқасына жалғау үшін. АКБ тек 12 В кернеулі тұраұты ток береді, ал генератор
орташа және жоғарғы айналымдардаэлектр энергиясынбереалады. Генератор электр
тізбекте АКБ-ге параллель жалғанған. Егер генератор кернеуі АКБ кернеуінен жоғары
болсаол оны зарядтайалады.Электрэнергиясынтұтынушылар Автокөліктегі электр
тогынтұтынушы – оныңсыртқы жарықтандыруаспаптары(көлемдік оттар, шамдар,
бұрылыс көрсеткіштері, артқы номер жарығы), қозғалтқышты іске қосу жүйесі, бақлап-
өлшеу аспаптары, терезе тазалағыш, кабина жарығы, дыбыстықсигнал, терезе көтергіш
және т.б. Генератор дегеніміз- механикалық энергияны электр энергиясына
айналдырушы құрал. Иінді біліктен алынған айналым ремень арқылы шкивқа беріледі,
шкив ротор бірлігіне жалғанған. Айналу кезінде ротордағыоңполярлықдиод пен теріс
полярлықдиодта магнит өрісі пайда болады. Двигательдегі айналым жай жүріс болған
жағдайда өз қуаты 20- 25 % -ды береді. Электр тогын өндіреді.Ротордажиікездесетін
ақаулар Ақауларды жою жолдары 1. Токбермей қалуы 2. Валдың желінуі 3. Сымдардың
үзілуі 4. Бұранданыңкетуі 1. Щетканы ауыстырыпсалу. 2. Вал желінген жағдайда
жаңадан вал мен подчивниксалынады. 3. Сымдар үзілген жағдайда олар балқып жанады,
3. сондықтаноларды балқыған сымдарды алып жаңартып салынады. 4. Бұрандасы кеткен
болса, бұранданы токорьгеапарыпрезбасынқайта жондырыпреткекелтіру. Генераторда
жиеі кездесетін ақаулары Ақаулардың жою жолдары 1. Жетекші ременнің тозуы 1.
Ременді жаңартып ауыстыру 2. Щетканың желінуі 2. Желінген щетканы ауыстыру 3.
Подшипнигінің шашылуы 3. Подшипнигі шашылған жағдайда оны жаңадан ауыстырып
салу 4. Валдың желінуі 4. Егер вал желінген жағдайда валды жондырыпқайта салады. 5.
Орамдардыңбір -бірімен жабысыпқалуы 5. Орамдары бір-біріне жабысыпбалқыған
болса, онда сымдардыңорындарынжаңартыпсаламыз 6. Диоттардыңжануы 6. Диоттар
жанған жағдайда диоттарды ауыстырамыз 7. Генератордыңшкивінің шығып кетуі 7.
Болтыныңрезбасынқалыпқа келтіру
1.Электр энергиясыныңкөздерідеп нені айтады? Генератор дегеніміз не?
2. Генератордыңатқаратын қызметі?
3. Генератордакездесетін ақаулар?
4.Техникалық қауіпсіздік ережелерін ата? Жаңа сабақтан сұрақ- жауап
Нұсқаукартасы Тапсырма1. Оқушылардыңтеорияданалған білімдерін практикамен
ұштастыру
Сабақтың мазмұны:Генератордыңқұрылысыментаныстыру.
Сабаққапайдаланатын құрал жабдықтар: 1. Генератор, 2. Әр түрлі кілттер,
3.Бұрағыштар. 4. Қысқаш, 5. Плакаттар, 6.Оқулықтар, 7. Алғашқы медициналық қызмет
көрсету. Сабақтың уақыты: 6 сағ.
Қорытынды сұрақтар:
1. Шкивтің гайкасын немен ағытамыз?
2. Генератордыңекі қақпағы немен ағытылады?
3. Валдың подшипнигін қалай аламыз?
Техникалық қауіпсіздік ережелер:
Генераторды бұзғанжағдайдабалғаның басы бос болмауы керек. Бұрағыштыңұштары
талапқа сай болуы керек. Соны мен қатар бұрағыштар қолға тайып кетуін қадағалау
қажет. Қол сүртугенемесе бөлшектерді алған кезде қолдары май болмауыүшін шүберек
пайдаланамыз. Суырғышты пайдаланған кезде үш тырнақшаларытехникалық
4. пайдалануға сай болуы қажет. Р/с ТапсырмаОрындаубағыты 1 Генераторды бөлшектеу
1. Генераторды тазалау 2. Гайкасын ағытыпшкивті аламыз 3. Төртболтты ағытып
аламыз 10-ші кілтпен және бұрағышты пайдаланамыз 4. 1-ші қақпағы алынады 5.
Подшипнигін аламыз 6. Щеткасын бұрғышпеналу 7. Подшипнигінен бірге валды аламыз
8. Ротордыаламыз 9. Диоттарданбөліп айырып алып, орама бөлініп түседі. 10. Соңғы
қақпақтан диоттарды айырыпаламыз. Диоттар пайкіленген немесе гайка мен бекітіліп
тұрады.
Нұсқаукартасы Тапсырма2.
Оқушылардыңөндірістік оқуға деген қызығушылығын, ой-өрісін, шеберлігін дамыту.
Сабақтыңмазмұны:Токтыңқызметі.
Сабаққапайдаланатын құрал жабдықтар: Генератор. 2. Арнайы кілттер. 3. Балға. 4.
Шапқы. 5. Қысқаш. 6. Әр түрлі бұрандалар. 7. Плакаттар. 8. Оқулықтар. Сабақтың
уақыты: 6 сағат Сабақ өту барысы:
Қорытынды сұрақтар:
1. Қандай себептен ток бермейқалады?
2. Бұрандалы не себептен кетеді?
3. Сымныңүзілу себебі?
Қауіпсіздік ережелер:
Балғамен жұмыс істеген кезде, соныменқатар шапқы, қысқаш, бұрағыштарды қолданған
кезде қолдарымызға, көздерімізгемұқиятболу керек. Пайкілеген кезде ұқыпты
пайкіленуін қарап қадағалау, тексеру. Сақтық шараларын қатерге алу. р/с ТапсырмаЖиі
кездесетін ақаулар Ақауларды жоюжолдары 1 Ротордыңақаулары Токбермей қалуы
Валдың желінуі Сымдардыңүзілуі Бұранданыңкетуі Щетканы ауыстырыпсалу. Вал
желінген жағдайда жаңадан вал мен подчивниксалынады. Сымдар үзілген жағдайда олар
балқып жанады, сондықтаноларды балқыған сымдарды алып жаңартып салынады.
Бұрандасы кеткен болса, бұранданы токорьгеапарып резбасынқайта жондырыпретке
келтіру.
Нұсқаукартасы Тапсырма3.Оқушылардыңтеорияданалған білімдерін дұрыс
пайдалануға үйрету
Сабақтың мазмұны:Генератордыңақауларын реттеу жолдары.
Сабаққапайдаланатын құрал жабдықтар:
1. Генератор.
2. Арнайы кілттер- 9, 12 және 19мм.
3.Түрлібұрағыштар.
4. Қысқаш.
5. Балға.
5. 6.Шапқы.
7.Плакаттар.
8.Оқулықтар.
9.Алғашқы көмек көрсетужабдықтар.
Сабақтың уақыты:6 сағ.
Сабақ өтубарысы: Қорытынды сұрақтар:
1. Генератордыңремені үзілген кезде мотор немен жұмыс жасап тұрады?
2. Щеткасы не себептен желінеді?
3. Подшипниктер не себептен шашылады?
4. Генератордыңремені ұзарғанкезде қалай анықтаймыз?
Техникалық қауіпсіздік ережелер:
Балғамен жұмыс істеген кезде, балғаның сабына көңіл аударамыз. Егер балғаның сабы
бос немесе жарылған болса басқа балғаны пайдаланамыз. Бұрағышпен жұмыс жасаған
кезде қолдарына мұқиятболу керек. Шапқы мен жұмыс жасаған кезде мұқият ұстап
тұрсаңдар қолдарыңызды соғыпалуларыңыз мүмкін, себебі шапқы соққан кезде тайып
кетуі мүмкін. Егер қолдарыңды жарақаттап алған жағдайда медициналық көмек жасалу
керек.
Р/с Тапсырма Жие кездесетін ақаулары Ақаулардың жою жолдары 1 Генератордың
ақауларын табу 1. Жетекші ременнің тозуы 1. Ременді жаңартып ауыстыру2. Щетканың
желінуі 2. Желінген щетканы ауыстыру 3. Подшипнигінің шашылуы 3. Подшипнигі
шашылған жағдайда оны жаңадан ауыстырыпсалу 4. Валдың
желінуі 4. Егер вал желінген жағдайда валды жондырыпқайта
салады. 5. Орамдардыңбір -бірімен жабысыпқалуы 5.
Орамдары бір-біріне жабысыпбалқыған болса, онда
сымдардыңорындарынжаңартыпсаламыз 6. Диоттардың
жануы 6. Диоттар жанған жағдайда диоттарды ауыстырамыз 7.
Генератордыңшкивінің шығып кетуі 7. Болтыныңрезбасын
қалыпқа келтіру. Генератордыңщетка ұстағышыныңвинтін
ағытамыз, щеткаұстағышты аламыз. Генератор шкивін
бекітетін гайканы ағытамыз (генератор ременін пайдалана).
Генератордыңшкивінің шпонкасыналамыз. Сьемник
пайдаланып шкивті ротор білігінен аламыз. Генератордың
артқы қақпағын статорыменбірге аламыз Генератор артқы қақпағының 4 бекітетін
гайкасын ағытамыз.Алдыңғы подшипникбекітілетін гайкаларды ағытамыз.
6. Роторды артқы подшипнигімен бірге генератордыңалдыңғы қақпағынан аламыз. Аралық
сақинаны жоғалтпа!Алдыңғы подшипниктің сыртқы, ішкі қақпағын аламыз. Ротор
білігінің алдыңғы подшипнигін генератордыңалдыңғы қақпағынан аламыз.
Ротор білігінің алдыңғы подшипнигін генератордыңалдыңғы қақпағынан аламыз.
Генератордыңартқы қақпағынан сымдардыңшетін ағытқышпен ішке итере отырып
статорды аламыз.Генератордыңартқы қақпағынан диодтар мостыналамыз. «30»-
шығысыныңұстағышгайкасынағытамыз. Сьемник көмегімен артқы подшипникті ротор
білігінен аламыз Щетка ұстағыштанщетканың шығуын тексереміз.
( 12 мм кем болмауы тиіс)
Жаңа сабақтыбекітусұрақтары. Сұрақ-жауап:
1. Генератор қызметін түсіндіріңіз?
7. 2. Генератордыңқұрылысықандай бөліктерден тұрады?
3. Генератордакездесетін ақауларды атап көрсетіңіз?
Ағымдағы нұсқау:
Оқушылардыңөз бетімен жұмыс жасауға дайындығынтексеру, жұмысты атқаруға
қажетті құрал – жабдықтарды үйлестіріп , оқушыларды жұмыс орындарына
орналастыру. Берілген тапсырманыңорындалунұсқау карталары арқылы өз бетімен
жұмыстандыру, құрал– жабдықтарды орынды және дұрыс пайдалануынқадағалау, қажет
болсаолоарды пайдаланудың тиімді тәсілдерін жасап көрсету. Техника қауіпсіздігі
ережелерінің сақталуын бақылау, егер одан қателіктер кетіп жатса дереу жұмысты
тоқтатып, қайтадан техника қауіпсіздігі ережелері нұсқауын өткізіп, жұмыс барысын
қайта жалғастыру.
-Жұмыс
барысында
оқушылырға
қосымшанұсқаулар
беру.
- Жұмыс
барысында
тиянақты, ұқыпты
болуды ескерту.
Қортынды нұсқау:
- Оқушылардыңжұмыс орындарынажеке – жеке тоқталу.
- Қатемен жұмыс.
- Жаңа тақырып бойынша түсінгендерін сұрау.
- Орындағанжұмыстарынасәйкес оқушыларды бағалау.
- Үйге тапсырмаберу.
Үйге тапсырма: Бүгінгі өткен жаңа тақырыпты қайталап оқу. Үйлеріңізде қандай техника
бар солтехникада қолданылатын генераторлардыңмаркасынбіліп келу.
Бағалау:
