Gazimağusa kaleiçindeki tarihi taş yapılarda görülen bozunmalar

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ
DERGİSİ
Çukurova University, Journal of the Faculty of Engineering and Architecture
Sahibi
Mesut BAŞIBÜYÜK
Ç.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dekanı
Editör
Özen KILIÇ
YAZI İNCELEME KURULU (Editorial Board)
Zekeriya TÜFEKÇİ (ÇÜ) Ahmet Mahmut KILIÇ (ÇÜ)
Mustafa GÜVEN (ÇÜ) Hüseyin AKILLI (ÇÜ)
Ahmet YÜCEER (ÇÜ) Kadir AYDIN (ÇÜ)
Ulus ÇEVİK (ÇÜ) F. Duygu SABAN ÖKESLİ (ÇÜ)
Rızvan EROL (ÇÜ) R.Tuğrul OĞULATA (ÇÜ)
İsmail Hakkı ÇAĞATAY (ÇÜ) Nil YAPICI (ÇÜ)
Ulvi Can ÜNLÜGENÇ (ÇÜ)
Aralık 2016 Cilt 31 Sayı 2 Hakemleri
Rıza DİNÇER (ÇÜ) Düzgün ÇAKIRCA (BÜ)
Baki BAĞRIAÇIK (ÇÜ) Yusuf URAS (KSİÜ)
Atike NAZİK (ÇÜ) Kemal TASLI (MÜ)
Hüseyin AKILLI (ÇÜ) A. Alper ÖNER (EÜ)
Gözde ÇELİK (ÇÜ) İ. Halil GEREK (ABTÜ)
Abdulazim YILDIZ (ÇÜ) Ahmet DEMİR (OKAÜ)
Fatih ÖZCAN (NÖHÜ) Okan KARAHAN (EÜ)
Mehmet YILDIRIM (ÇÜ) Cem ŞENSÖĞÜT (DÜ)
Savaş BAYRAM (EÜ) B. Melis ÖZYILDIRIM (ÇÜ)
Ahmet DAĞ (ÇÜ) Bilgehan KEKEÇ (SÜ)
H. Hüseyin ÖZTÜRK (ÇÜ) Selçuk ASLAN (ÜÜ)
Nihat ÇELİK (ÇÜ) Serap AKCAN (AÜ)
Hasan SERİN (ÇÜ) Ertaç HÜRDOĞAN (OKAÜ)
Fuat BUDAK (ÇÜ) Meltem SARIOĞLU CEBECİ (CÜ)
Özen KILIÇ (ÇÜ) Yasin ERDOĞAN (İSTU)
Mesut ANIL (ÇÜ) Mehmet BİLGİLİ (ÇÜ)
Hakan GÜNEYLİ (ÇÜ) Hacer BİLİR ÖZHAN (BTÜ)
Nil YAPICI (ÇÜ) Engin EMSEN (AÜ)
Hüseyin R. YERLİ (ÇÜ) Serkan TOKGÖZ (ABTÜ)
Mehmet Fatih ŞAHAN (AÜ) Neslihan SEÇKİN (ÇÜ)
Selahattin KOCAMAN (İSTEÜ) Durmuş Ali BİRCAN (ÇÜ)
Kerimcan ÇELEBİ (ABTÜ) Hasan ÇETİN (ÇÜ)
M. Salih KESKİN (DÜ) Cengiz DÜNDAR (ÇÜ)
Mehmet SALTAN (SDÜ) Volkan Emre UZ (ABTÜ)
Ümit ŞAFAK (ÇÜ) Güldemin DARBAŞ (KSİÜ)
Nazan KALEBEK (GÜ) Emel Ceyhun SABIR (ÇÜ)
Turgut İKİZ (ÇÜ) Volkan Yusuf ŞENYÜREK (MÜ)
Ebru ÇORUH (GÜ) Belkıs ZERVENT ÜNAL (ÇÜ)
İlhami İLHAN (ÇÜ) Ahmet TEKE (ÇÜ)
Mehmet Emin MERAL (YYÜ) Seyhan YARDIMLI (İAÜ)
Sedat TÜRKMEN (ÇÜ) Sevda ÖZEL (CÜ)
Kemal GÜRBÜZ (ÇÜ) Erol ÖZER (MÜ)
Ahmet Duran ŞAHİN (İTÜ) Tunç TÜKEN (ÇÜ)
Hüsnü GERENGİ (DÜ) Ergül YAŞAR (İSTEÜ)
Serin MEZARCIÖZ (ÇÜ) Halil ÖZDEMİR (OKAÜ)
Duygu SABAN ÖKESLİ (ÇÜ) Tuba AKAR (MÜ)
Ümit ÖZER (İÜ) Bülent TÜTMEZ (İÜ)
Zeki YETGİN (MÜ) Ali İNAN (ABTÜ)
KILLI (Ç.Ü
YAZIŞMA ADRESİ
Ç.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergi ve Yayın Kurulu Başkanlığı Balcalı 01330 Sarıçam/ADANA
Tel : (322) 338 63 57 Fax : (322) 338 61 26 E-posta: mmfdergi@cu.edu.tr - cu.mmfdergi@gmail.com
Hakemli Bir Dergidir. Yılda İki Sayı Basılır. / Refereed Journal. Published Semi-annually.
Dergimiz TÜBİTAK ULAKBİM Mühendislik ve Temel Bilimler Veri Tabanı Listesi’nde taranmaktadır.
(Bu sayı Çukurova Mühendisler - Mimarlar Güçlendirme Derneği tarafından bastırılmıştır)

Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 31(2), Aralık 2016
Çukurova University Journal of the Faculty of Engineering and Architecture, 31(2), December 2016
AMAÇ ve KAPSAM
Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, yılda iki sayı olarak yayımlanan hakemli
bilimsel bir dergidir. Dergi akademik ve araştırma kurumlarındaki mühendislik ve mimarlık alanındaki
araştırmacı ve uygulamacılara hizmet etmeyi amaçlamaktadır. Daha önce başka bir yerde yayımlanmamış
tüm özgün ve güncel bilimsel araştırma ve uygulamaları kapsayan yenilikçi, değerli ve yararlı araştırma
makaleleri kabul edilmektedir.
AIM and SCOPE
Journal of the Engineering and Architecture of Çukurova University is a peer-reviewed scientific journal
which is currently published semi-annually. The journal aims to serve researchers and practitioners in the
fields of engineering and architecture in academic and research organizations. All innovative, valuable,
and useful research articles including original and current scientific research and applications, previously
unpublished anywhere else, will be regarded.

İÇİNDEKİLER/CONTENTS
İstanbul’un Yağmur Suyu Taşkınlarına Karşı Yeşil Teras Çatıların Önleyici Rolü............ 1
Preventive Role of Green Roofs Against Rainwater Floods of İstanbul
Deniz YILMAZ
Doğal Anhidritin Beton Bileşeni Olarak Kullanımı................................................................. 7
Utilization of Natural Anhydrite as Concrete Component
Hakan GÜNEYLİ, Nil YAPICI ve Süleyman KARAHAN
Edirne-Trakya Bölgesi Paleojen-Neojen Çökellerinin (Edirne-Keşan, Uzunköprü, Meriç,
Süloğlu Sondajları) Mikropaleontolojik İncelenmesi ............................................................ 17
Micropaleontological Investigation of Paleogene- Neogene Sediments (Edirne-Keşan,
Uzunköprü, Meriç, Süloğlu Drillings) in Edirne (Thrace) Region
Ümit ŞAFAK ve Manolya GÜLDÜREK
Eşik Mansabındaki Kritik Üstü Açık Kanal Akımının Deneysel ve Sayısal Analizi........... 33
Experimental and Numerical Analysis of Supercritical Open Channel Flow downstream
of a Sill
M.Sami AKÖZ, N.Göksu SOYDAN ve Oğuz ŞİMŞEK
Improving the Performance of Construction Projects by Employing Concurrent
Engineering................................................................................................................................ 47
Eşzamanlı Mühendislik İstihdamının İnşaat Projelerinin Performansına Etkisi
Olcay GENÇ, Hilmi COŞKUN ve Ercan ERDİŞ
Kare Temeller Altında Gerilme ve Taşıma Gücü Analizi ..................................................... 59
Stress and Bearing Capacity Analyses under Square Footings
Yakup TÜREDİ ve Murat ÖRNEK
Alkali ile Aktive Edilmiş Cüruf Harçlarının Yangın Direnci ............................................... 67
The Fire Resistance of Alkali-Activated Slag Mortars
Cahit BİLİM
Taguchi Deneysel Tasarım Metodu Kullanılarak Karadon (Zonguldak) Kömürünün
Yağ Aglomerasyonu Davranışının İncelenmesi...................................................................... 77
Investigation of Oil Agglomeration Behaviour of Karadon (Zonguldak) Coal Using Taguchi
Experimental Design
Selma DÜZYOL

Hazır Beton Üretiminde Atık Yönetimi: Türkiye’deki Taze Beton Atığının Durumu....... 85
Waste Management in Ready Mıxed Concrete Productıon: The Case of Fresh Concrete
Waste in Turkey
Emel ORAL ve Mehmet Sait ANDAÇ
Genetik Algoritma Yaklaşımı ile Şantiye Yerleşim Planlaması............................................ 93
Site Layout Planning by using Genetic Algorithm Approach
Emel ORAL, Mustafa ORAL ve Serkan KARTAL
Taş Ocaklarında Rekültivasyon Uygulaması: Uçucu Küllerin Depolanması Örneği....... 103
Reclamation of Limestone Quarry: A Case Study for the Storing of Fly Ash
Bayram Ali MERT
Farklı Isıtma-Derece-Gün (HDD) Değerlerine Bağlı Olarak Seralarda Isı Enerjisi
Gereksiniminin Belirlenmesi.................................................................................................. 119
Determination of Heat Energy Requirements for Greenhouses in Regions with Different
HDD Values
A.Nafi BAYTORUN, Sait ÜSTÜN ve Adil AKYÜZ
AHP-WRA Bütünleşik Yöntemi Kullanılarak Mobilya Sektöründe Müşteri
Şikayetlerinin Değerlendirilmesi ........................................................................................... 129
Evaluation of Customer Complaints in Furniture Industry by Using Integrated AHP-WRA
Ali KOKANGÜL, Cansu DAĞSUYU ve Elif Buçe DERE
Çapraz Akışlı Saptırılmış Boru Demeti Isı Değiştiricilerinin Ekonomik
Optimizasyonu......................................................................................................................... 139
Economic Optimization of Cross-flow Staggered Plain Tube Bank Heat Exchangers
Alper YILMAZ, M.Tahir ERDİNÇ ve Tuncay YILMAZ
Parasetamolün İçme Sularından Koagülasyonla Giderimi ve Sıcaklığın Etkisi ............... 149
Removal of Paracetamol from Drinking Water by Coagulation and Effect of Temperature
Mesut BAŞIBÜYÜK ve Fatma Elçin ERKURT
Çamlıbel (Tokat) Diyabazlarının Fiziko-Mekanik Özelliklerinin Araştırılması............... 159
Investigation of Pyhsico-Mechanical Properties of Çamlıbel (Tokat) Diabases
Esma KAHRAMAN ve Ahmet Mahmut KILIÇ

Jeotermal Rezervuar Modelleme ve JMP Programı ile Model Parametre Değerleri
Tahmini.................................................................................................................................... 167
Geothermal Reservoir Modeling and Estimation of Model Parameter Values with JMP
Program
Özen KILIÇ ve Sedat TORAMAN
Solar Radiation Modeling for Turkey Using Atmospheric Parameters with
Artificial Neural Networks ..................................................................................................... 179
Yapay Sinir Ağları ile Atmosferik Parametreler Kullanılarak Türkiye için Güneş
Radyasyonu Modellemesi
Ozan ŞENKAL
Donatı Tabakasının Optimum Derinliğinin Farklı Temel Şekilleri İçin
Değerlendirilmesi... ................................................................................................................. 187
Evaluation of the Reinforcement Layer’s Optimum Depth under Different Shape of Footing
Baki BAĞRIAÇIK
Çağalalı ve Bezardağı (Adıyaman) Mangan Cevherleşmesinin Jeokimyasal
Özellikleri…............................................................................................................................. 195
The Geochemical Features Of Manganese Mineralization In The Çağalalı ve Bezardağı
(Adıyaman)
Mustafa AKYILDIZ ve Burcu KARATAŞ
Geçirimli Betonların Basınç Dayanımı Üzerine Deneysel Bir Çalışma.............................. 209
An Experimental Study on Compressive Strength of Pervious Concretes
Ahmet AKKAYA ve İsmail Hakkı ÇAĞATAY
The Effect of Edge Ratio and Fiber Orientation on Free Vibration Analysis of
Laminated Composite Plates on Elastic Foundation ........................................................... 217
Elastik Zemin Üzerine Oturan Tabakalı Kompozit Plaklarda Kenar Oranlarının ve Fiber
Açılarının Değişiminin Serbest Titreşim Analizi Üzerine Etkisi
Ali DOĞAN
Yapay Sinir Ağı Yöntemleri ile Aşağı Seyhan Ovası Alt Havzası Yağış-Akış
İlişkisinin Modellenmesi ve Yağışlı-Kurak Dönemler Açısından İrdelenmesi.................. 227
Modelling of Rainfall-Run off Relation with Artificial Neural Network Methods for
Lower Seyhan Plain Sub-Basin and Assessment in Point of Rainy-Droughty Terms
Evren TURHAN, Hatice ÖZMEN ÇAĞATAY ve Abdurrahim ÇETİN

Weight Reduction of Intercity Bus by Different Seat Construction Design in
Compliance with APTA and FMVSS Standards.................................................................. 243
Şehirlerarası Otobüslerde APTA ve FMVSS Standartları’na Uygun Farklı Koltuk
Yapısı Dizaynları ile Ağırlık Azaltılması
Gonca DEDE ve Mustafa ÖZCANLI
Investigation of the Uplift Capacity of Group Anchor Plates in Geogrid-Reinforced
Sand……………………………………………………………………………………………257
Geogrid Donatılı Kumda Grup Ankraj Plakalarının Çekme Kapasitesinin İncelenmesi
Mustafa LAMAN, Buse EMİRLER ve Mustafa TOLUN
Dolgu Duvarlı Yapılarda Yumuşak Kat ve Zayıf Kat Düzensizliklerinin
İncelenmesi............................................................................................................................... 269
Investigation of Soft Story and Weak Story Irregularities on the Structures with
Infill Walls
Duygu ERTÜRKMEN ve İsmail Hakkı ÇAĞATAY
Yüksek Hızlı Tren Hatlarında Hat Kalitesine Etki Eden Parametreler Üzerine
Bir Çalışma .............................................................................................................................. 279
A Study on Parameters Affecting the Track Quality of High Speed Rail Tracks
Murat V. TACİROĞLU, Mustafa KARAŞAHİN ve Mesut TIĞDEMİR
KB Türkiye (Şile-İstanbul) Entomozoacean Ostrakodları.................................................. 293
Entomozoacean Ostracodes of NW Turkey (Şile -İstanbul )
Emine ŞEKER ZOR ve Atike NAZİK
Kaplamalı Denim Kumaşlarda Performans Özellikleri Üzerine Deneysel Bir Çalışma .. 307
An Experimental Study on Performance Properties of Coated Denim Fabrics
Füsun DOBA KADEM ve Şehpal TÖLEK
Halı Üretiminde İletken Filamentlerin Kullanım Olanaklarının Araştırılması................ 317
Investigation of Usage Possibilities of Conductive Filaments in Carpet Production
Pınar DURU BAYKAL ve İlkan ÖZKAN
Bebek Bezi Üretimi ................................................................................................................. 327
The Production of Baby Diaper
Pınar DURU BAYKAL ve Seval UYANIK

Simulation of Urban Electric Vehicle Transport and Charging Station
Implementation at Çukurova University .............................................................................. 343
Çukurova Üniversitesinde Kentsel Elektrikli Araç Ulaşımı ve Şarj İstasyonu
Uygulama Simülasyonu
Mehmet Uğraş CUMA, Adil Hakan CENGİZ ve Mehmet TÜMAY
Gazimağusa Kaleiçindeki Tarihi Taş Yapılarda Görülen Bozunmalar............................. 355
Deterioration of the Historic Stone Building of the City Gazimagusa Kaleiçi
Murat DAL, Mahmut YALÇIN ve Ali Duran ÖCAL
İzmit Körfezinin Sığ Sismik Verilerle Sismik Startigrafik İncelenmesi............................. 365
Seismic Stratigraphical Investigation of Izmit Bay with Shallow Seismic Data
Hatice KARAKILÇIK
Levent (Akçadağ-Malatya) Bölgesinin Tektono-Stratigrafisi............................................. 379
Tectono-Stratigraphy of Levent (Akçadağ- Malatya) Region
Ulvi Can ÜNLÜGENÇ, Selim SOLAK ve Ahmet Can AKINCI
Tuz Gradyentli Bölgenin Güneş Havuzunun Performansı Üzerine Etkisi ........................ 391
The Effect on Performance of the Salt Gradient Zone of the Solar Pond
Mehmet KARAKILÇIK
Bronz Yapıtların Atmosferik Korozyonunda Hava Kirleticilerin Etkisi ve İnhibitörle
Korunması ............................................................................................................................... 401
The Influence of Air Pollutants on the Atmospheric Corrosion of Bronze Artefacts and
Protection with Inhibitor
Gözde TANSUĞ
Characterisation of Tufanbeyli (Adana) Lignite Ashes....................................................... 415
Tufanbeyli (Adana) Linyit Küllerinin Karekterizasyonu
Abdulkadir ÜRÜNVEREN
Rins Yıkamanın Kumaş Performansı Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması .................... 421
Investigation of Effects of Rince Washing on Performance for Denim Fabrics
R.Tuğrul OĞULATA

Adana ve Kuzey Kıbrıs’ta Yer Alan Camiye Dönüştürülmüş Kilise Yapıları
Üzerine Bir Karşılaştırmalı Çalışma..................................................................................... 437
A Comparative Study for the Appropriation of Church Buildings in Adana and
Northern Cyprus
Hülya YÜCEER
Kriging Tekniği ile Nokta ve Alansal Kestirim: Tenör Dağılımlarının Haritalanması
Örneği....................................................................................................................................... 453
The Prediction of Point and Block Using Kriging Technique: A sample of Grade Distribution
Mapping
Bayram Ali MERT, Ahmet DAĞ ve Ali Can ÖZDEMİR
An Experimental Investigation of Document Vector Computation Methods for
Sentiment Analysis of Turkish and English Reviews........................................................... 467
Türkçe ve İngilizce Yorumların Duygu Analizinde Doküman Vektörü Hesaplama
Yöntemleri için Bir Deneysel İnceleme
Furkan GÖZÜKARA ve Selma Ayşe ÖZEL

Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 31(2), ss. 355-363, Aralık 2016
Çukurova University Journal of the Faculty of Engineering and Architecture, 31(2), pp. 355-363, December 2016
Ç.Ü.Müh.Mim.Fak.Dergisi, 31(2), Aralık 2016 355
Gazimağusa Kaleiçindeki Tarihi Taş Yapılarda Görülen Bozunmalar
Murat DAL*1
, Mahmut YALÇIN1
, Ali Duran ÖCAL2
1
Munzur Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli
2
Universidad Nacional de Colombia, Fakultad de Ciencias Humanas, Departamento de
Antropologia, Bogota (Kolombiya)
Geliş tarihi: 13.06.2016 Kabul tarihi: 23.11.2016
Öz
Bu çalışmada Kıbrıs’taki Gazimağusa liman kentinde Kaleiçi bölgesindeki tarihi eserlerin karşılaştığı
sorunlar ele alınmıştır. Bu bölgedeki tüm anıt ve yapıların bozunmaya uğramış olması endişe
vericidir. Yapı taşlarında gözlenen ayrışma formları, birbirleriyle etkileşen bozunma faktörlerinin neden
olduğu ve geliştirdiğini bozunma sürecinin sonuçlarını örneklemektedir. Kaleiçi'ndeki antik binalar ve
anıtlarda gözlenen ayrışma formları ve ayrışma ürünleri, taşlardaki bozunmanın, Akdeniz’den gelen
tuzların nemle etkileşimi sonucu oluştuğunu göstermektedir. Bu çalışmada, Gazimağusa’nın bu tarihi
bölgesinde gözlenen tahribatın ilk sonuçları sunularak eski eserlerin koruma önlemlerinin gerekliliği ve
aciliyeti vurgulanmak istenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tarihi eser, Bozunma, Tahribat, Doğal yapı taşı
Deterioration of the Historic Stone Building of the City Gazimagusa Kaleiçi
Abstract
In this study the problems faced by the historical monuments in Old City port town of Famagusta in
Cyprus are discussed. All monuments and buildings of this area have suffered weathering damage and the
destruction is worrying. Weathering forms exemplify the observable consequences of weathering
progressions which are originated and controlled by interacting weathering elements. For these ancient
buildings and monuments in the Kaleiçi the valuation of weathering forms and weathering products
indicates the correlations between the development of weathering damage and salt from Mediterranean
Sea loading to the stones as a consequence of humidity. The first results of weathering damage on these
historic area in Gazimagusa are presented and they exhibit the need and urgency of monuments
preservation measures.
Keywords: Historic buildings, Deterioration, Destruction, Natural building stone
*
Sorumlu yazar (Corresponding author): Murat DAL, teknikmurathoca@gmail.com

356 Ç.Ü.Müh.Mim.Fak.Dergisi, 31(2), Aralık 2016
1. GİRİŞ
Gazimağusa, Kıbrıs’ın doğusunda, kuzeyde
Karpaz Yarımadası ile güneyde Poyraz Burnu
arasında, kuzey ve güney rüzgarlarına kapalı
Gazimağusa Körfezinin daha yakın bir noktasında
konumlanmıştır [1]. Geçmişten gelen, günümüze
ve geleceğimize ışık tutan çok değerli olan fakat
birçok kişinin farkında olmadığı tarihi eserlerimiz
maalesef birçok sebepten dolayı görünümünü,
yapısını ve etkisini göz göre göre kaybetmektedir
[2].
Peki bizim için çok önemli olan bu tarihi eserler
neden bozunmaya uğramaktadır? Tarihi eserlerde
meydana gelen bozunmaları önlemek, sadece bu
tür bozunmaları engellemek için kurulan
kuruluşlardan beklenmemelidir. Her fert bu önemli
konuda üzerine düşen yükümlülüğü yerine
getirmelidir. Aksi taktirde geleceği geçmişi
görmeyerek kuramayız buda tecrübe olmadan
yaşamak demektir. Yeni doğan bir bebeğin aniden
çok daha ileriki yaşlarda yaşaması demektir, aynı
zamanda geçmiş olmadan geleceğe yürümek
demektir.
Bu çalışmada Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
sınırları içerisindeki Gazimağusa liman kentinde
Kaleiçi bölgesindeki (Şekil 1) tarihi eserlerin
karşılaştığı sorunlar ele alınmıştır. Bölgede
bulunan tarihi eserler yerli ve yabancı turistler
tarafından çok ilgi görmektedir. Fakat kayıp giden
mirasın önüne geçilememekte ve bu konuda bir
farkındalık yaratılamamaktadır.
Şekil 1. Gazimağusa Kaleiçi çarşı merkezden
genel bir görünüm
2. MATERYAL VE METOT
Araştırmada, ana materyal olarak, Kuzey Kıbrıs
Türk Cumhuriyeti sınırları içerisindeki
Gazimağusa liman kentindeki tarihi taş eserlerdeki
bozunmalar ele alınmıştır. Gazimağusa Kaleiçi
yapılarında gözlemler yapılmış, farklı bozunmalara
yönelik örnekler verilmiş, çeşitli yöntemler
kullanılarak belgelenmiş [3] ve değerlendirilmiştir.
Bu yapı taşlarındaki bozunmalar tespit edilerek
literatür bilgileri ile karşılaştırılmıştır [4-14]. Bu
araştırmada, gözlem analiz sentez yöntemi [3]
kullanılmış, taş bozunmalarına dikkat çekilmeye
çalışılmıştır.
3. TARİHİ TAŞ YAPILARDAKİ
BOZUNMALAR
Yapı taşlarının bulunduğu çevrenin iklimsel
özellikleri onların bozunmasında önemli bir rol
oynamaktadır. Bunun yanında, bozunma türünün,
kayacın fiziksel ve kimyasal yapısı ile dış ve iç
etkilerin özelliklerine bağlı olduğu bilinmektedir.
Taş yapıların yıpranması ve bozunmasındaki
süreci hazırlayan etmenler, genellikle bir çoğu
birlikte etkili olan fiziksel, kimyasal ve biyolojik
nedenlerdir (Şekil 2).
Şekil 2. Taşların bozunmasına neden olan
ayrışmaların genel bir sınıflandırması [2]

Murat DAL, Mahmut YALÇIN, Ali Duran ÖCAL
Sıcaklığın, nemin ve tuz oranının fazla olduğu
Gazimağusa liman kentinde de yeterli tedbirlerin
alınamadığı ve kaybın önüne geçilemediği
görülmektedir. Kaleiçi’ndeki tarihi eserlerde
gözlenen tahribatları genel olarak fiziksel
bozunmalar (çatlaklar, kırıklar, petek gözlülük ve
parça kaybı), kimyasal bozulmalar (siyah
tabakalar, tuzlanmalar, tozlaşmalar) ve biyolojik
bozulmalar (köklü ve yapraklı bitkiler) olarak
sınıflandırmak mümkündür. Ayrıca biyolojik
bozulmalar hem kimyasal hem de fiziksel
ayrışmaya neden olduğundan bazı durumlarda bu
iki bozulma grubu içinde de incelenebilir.
3.1. Fiziksel Bozunmalar
Tarihi eserlerde fiziksel bozunma deyince akla ilk
olarak dış etkenlerden kaynaklanan kuvvet sonucu
yapısının değişmesi akla gelir. Başka bir deyişle
taşlardaki fiziksel ayrışma, taşları oluşturan
minerallerin yapılarında bir değişme oluşmadan,
bağlarının zayıflanarak parçalara ayrılıp
ufalanmasıdır.
Özellikle Gazimagusa kentinin bulunduğu yerdeki
yüksek sıcaklık farkı, tuz, buz ve kök çatlatmasıyla
kayaları oluşturan minerallerin bağlarının
gevşemesi sonucu taşların fiziksel (mekanik)
olarak parçalanması sıkça gözlenen bir olaydır.
Mekanik çözünmede taşların fiziksel yapıları etkili
olmakla birlikte, iklim koşulları daha fazla
etkilidir. Zira sıcaklık farkının artması, mekanik
çözünmeyi artırır.
Tarihi eserleri fiziksel olarak etkileyen faktörler,
bir eserin uygun yerleştirilememesi, amacından
farklı bir biçimde kullanılması ve günümüzde de
tarihi eser değil de daha çok işe yarar yapılar
olarak görülmesi gibi etkenlerde eserin
bozunmasına neden olabilir.
Çatlaklar: Tarihi eserlerde; bütün olan parçada,
doğrusal veya doğrusal olmayan belli bir
doğrultuda oluşan boşluklu kıvrımlardır. Eserlerde
oluşan çatlaklar; birleştirici maddenin yapısını
kaybetmesi, dış etkenlerden dolayı, eserin
yapısında kullanılan taşın cinsi, yağan asidik
yağmurlar, sıcaklık, nem vb. nedenlerden dolayı
oluşmaktadır (Şekil 3, Şekil 4). Kılcal ve yapısal
olarak tanımlanan çatlaklar Gazimağusa
Kaleiçi’ndeki birçok heykel ve yapılarda
gözlenmektedir.
Şekil 3. Gazimağusa Kaleiçi Çarşı Merkezdeki
aslan heykelindeki büyük parça kayıpları
Şekil 4. Gazimağusa Kaleiçi Çarşı Merkez aslan
heykeli alt boyun kesimindeki çatlak
Kırıklar: Olumsuz dış etkilerden dolayı, uygulanan
kuvvetten dolayı ve taşların minerallerini
kaybetmesi sonucu parçaların tamamen birbirinden
ayrılmasıdır. Bu bölgede insanların da fazla tahrip
etmesi sonucu çok fazla kırıklar meydana gelmiştir
(Şekil 5).
Şekil 5. Gazimağusa Kaleiçi Lala Mustafa Paşa
Camiisi giriş cephesinde görülen
kırılmalar

Petek Gözlülük: Tarihi eserlerin yüzeylerinde
birbirine bağlanan birbirinden bağımsız çukurların
meydana gelmesidir. Genelde taşların yüzeyleri
süngerimsi bir yapıya sahip olur ve özellikle fosil
içeren taneli yapıdaki taşlarda gözlenen bir
bozunma türüdür. Alveolar ayrışma veya
oyuklanma olarak ta tanımlanabilen petek
gözlülüğün oluşmasının sebebi atmosferden gelen
farklı kimyasal maddeler örneğin asidik yağmurlar,
denize yakın yerlerde nem ve tuz oranının
fazlalığından da meydana gelir (Şekil 6-8). Ayrıca
yüzeyde oluşan bu oyuklar nedeniyle taştaki
bozunmaya eğilimli olan bölge arttığından taşın
yıpranması daha da hızlanır.
Camiisi giriş cephesinde görülen
çukurlaşmalar
Şekil 7. Gazimağusa Kaleiçi St. Nikolas Katedrali
giriş cephesinin iç kısmının yapı
taşlarında görülen oyuklanmalar
Şekil 8. Gazimağusa Kaleiçi St. Nikolas Katedrali
giriş cephesinin iç kısmının yapı
taşlarında görülen parça kayıpları,
yüzeysel erimeler ve çukurlaşmalar
Parça Kaybı: Özellikle heykel gibi tarihsel ve
sanatsal değeri olan tarihi eserlerin; parmak, kol,
burun gibi detayların farklı kuvvetlerin etkisiyle
eserlerden ayrılmasıdır (Şekil 9-11). Eserlerdeki
parça kaybı yüzeyin zaman içerisinde aşınarak
erozyona uğraması veya dış bir etkenden dolayı
kırılması şeklinde gerçekleşebilir.
Şekil 9. Gazimağusa Kaleiçi St. Nikolas
Katedralindeki yapı taşlarında görülen
büyük parça kayıpları

Katedrali girişindeki oturmuş durumdaki
aslan heykelinin arka bacaklarında
görülen büyük parça kayıpları
Katedralindeki yapı taşlarında görülen
erime ile oluşmuş büyük parça kayıpları
3.2. Kimyasal Bozunmalar
Taşın kimyasal bileşiminde oluşan değişim
sonucunda yapı taşını oluşturan minerallerin başka
minerallere dönüşmesi olayı “kimyasal çözünme”
olarak nitelendirilir ve karbondioksit, su, oksijen
ve mikroorganizmaların etkisiyle hep birlikte
hareket etmesi ile gelişir. Kimyasal bozunmadaki
temel etkenler nem oranı ve sıcaklıktır.
Eserlerin oluşturulduğu taşların yapısının
değişmesi sonucu yapı taşlarında meydana gelen
renk değişimi, tuzlaşma, gölgelenme gibi
tahribatların oluşması sözkonusudur.
Siyah Tabakalar: Bu tür bozunmalar direk olarak
yağmura maruz kalan taş eserlerde meydana gelir.
Bu bölgede de nem oranının fazla olmasından
dolayı meydana gelen siyah tabakalar oldukça
fazladır (Şekil 12-13).
Camiisi güney cephesinde yapı
taşlarında görülen siyah lekelenmeler
Camiisi güney cephesindeki yapı
taşlarında su-nem etkisi ile oluşmuş
renk farklılıkları
Tuzlanmalar: Taş eserlerin yapısında bulunan tuz
mineralleri, nem veya yağmur etkisiyle çözünürler.
Bu bölgede sıcaklık derecesi yüksek olduğundan
hemen buharlaşıp kristalleşirler (Şekil 14-16).

Şekil 14. Gazimağusa Kaleiçi kale surları ön
cephesindeki yapı taşlarında tuz etkisi
ile oluşmuş yüzeysel erozyonlar
cephede tuzların oluşturduğu erozyon
cephesindeki yapı taşlarında tuz etkisi
ile oluşmuş aşınmalar
Camiisi giriş cephesi yapı taşlarına sık
sık insan eli dokunmalarından dolayı
oluşan parlaklık
Tozlaşmalar: Tozlaşmalar granüllü taşlarda
görülür. Taşın yüzeyindeki granüller
bağlayıcılarını kaybederek toz halinde yüzeyden
ayrılır. Yüzeye dokunma, iklim şartları gibi
nedenlerle eserlerin yüzeylerinde tozlaşma
meydana gelir (Şekil 17, Şekil 18, Şekil 19).
Camiisi giriş cephesindeki yapı
taşlarında görülen tozlanmalar
Camiisi giriş cephesi yapı taşları

3.3. Biyolojik Bozunmalar
Taş yapıların ve eserlerin bozunmasına neden olan
etmenlerden birisi de canlılardır. Değişik türden
hayvanlar ve böcekler, kazıma ve tırmanma gibi
mekanik olgularla veya çıkardıkları asitler
dolayısıyla kimyasal ayrışmaya neden olmakla
birlikte fiziksel ayrışmaya da neden olabilirler.
Oyucu hayvanlar ise kayaçları oymakla hem
kayacın dayanıklılığını azaltır hem de kimyasal
ayrışmayı hızlandırır. Bitki kökleri veya gövdeleri
büyüme sırasında yapı taşlarını da kolayca
parçalayabilir.
Kuşlar, tırmanıcılar, solucan gibi büyük hayvanlar
da taşlarda delikler ve oyuklar meydana
getirebilmelerinin yanında, organik madde ve
atmosferden nitrojen tutan bakteriler de ayrışmış
taş yüzeylerinde ve çatlaklarında yığışarak taşların
daha hızlı bozunmasına neden olabilirler.
Gazimagusa Kaleiçi’ndeki tarihi eserlerde
meydana gelen biyolojik bozunmalar da yukarıda
sözü edilen etmenlerden dolayı gerçekleştiği
gözlenmektedir. Aynı şekilde buradaki taş
eserlerin yapısındaki mineralerin çözünmesine,
duvarlardaki derz aralarına yerleşen canlıların veya
bitkilerin neden olduğu anlaşılmaktadır.
Köklü ve Yapraklı Bitkiler: Rüzgarlar yardımıyla
taşınarak derzlere ve taş yüzeyindeki mikro-
boşluklara yerleşen tohumların, zaman içinde
büyüyerek bitki haline gelmesi çok yaygın bir
döngüdür. Buralarda gelişerek zamanla ağaca
dönüşen bu bitkilerin kökleri ve düşen yaprakları
eserlere oldukça fazla zarar verir. Aynı zararı otsu
bitkiler de verirler fakat ağaçlar kadar tahrip
etmezler (Şekil 20-22).
Şekil 20. Gazimağusa Kaleiçi duvarındaki yüksek
bitki tahribatı
Şekil 21. Gazimağusa Kaleiçi yapı taşları
üzerindeki otsu bitkilerin oluşturduğu
hasarlar
Şekil 22. Gazimağusa Kaleiçi duvarlarındaki
yüksek bitki damarları zamanla taş
duvarı hasara uğratacaktır
4. SONUÇLAR
Taş yapılarda oluşan bozunmanın veya ayrışmanın
hızı ve niteliği iklime ve zamana bağlıdır.
Yukarıda sözü edilen etkenler az veya çok oranda
katkı sağlamakla birlikte, iklim süreçleri
ayrışmanın niteliğini doğrudan etkileyen en önemli
öğedir.
Fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozunmalar
birbirleriyle etkileşerek gelişirler. Fiziksel ayrışma
taşları küçük parçalara ayırarak yüzey alanını
arttırırken kimyasal ayrışmayı hızlandırır.
Kimyasal bozunma da ana minerallerini
güçsüzleştirerek fiziksel ayrışmaya yardımcı

olurken biyolojik etmenler de kök uzatarak
parçalama, bakteri ve asidik solüsyon üreterek
çözme gibi olgularla yapı taşlarının ayrışmasını
hızlandırırlar.
Sonuç olarak bölgedeki tarihi taş eserlerde
meydana gelen bozunmaların en genel nedenleri;
sıcaklık ve nemden dolayı taşların yapısının
değişmesi, ada olmasından ötürü ve denizdeki tuz
oranının fazla olmasından dolayı tuzlaşma ve tarihi
eserlere insanların dikkatsiz, bilinçsiz yaklaşımı
eserlere zarar vermektedir.
Bu konu hakkında insanlar daha çok
bilinçlendirilmeli ve eserlerin restorasyonları
zamanında bilirkişiler tarafından periyodik olarak
yapılmalıdır.
Uluslararası platformda, anıt-eserlerdeki
bozunmaların onarılması için, ayrışmalara neden
olan kaynakların gözlenerek belirlenmesi,
çalışmaların ilk aşamasını oluşturur. Yerinde
yapılacak ilk bozunma türü saptamaları yine
uluslararası kabul edilen genel terminoloji
yardımıyla belgelenerek ortaya konulmalı ve bu
bilgiler daha sonrasındaki tarihi eserle ilgili gerekli
koruma yöntemlerini belirlemede kullanılmalıdır.
5. KAYNAKLAR
1. Uluca, E., 2006. Gazimağusa Kaleiçi’nin
Tarihsel Süreç İçindeki Kentsel Gelişimi ve
Değişimi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora
Tezi, İstanbul.
2. Öcal, A.D., Dal, M., 2012. Doğal Taşlardaki
Bozunmalar, Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi,
İstanbul.
3. Fitzner, B., 2004. Documentation and
Evaluation of Stone Damage on Monuments.-
In Kwiatkowski, D. & Löfvendahl, R. (ed.):
Proceedings of the 10th
International Congress
on Deterioration and Conservation of Stone, 27
June-2 July 2004, Stockholm, Vol. II,
677-690, ICOMOS, Sweden.
4. Fitzner, B., Heinrichs, K., 2004. Photo Atlas of
Weathering Forms on Stone Monuments.-
www.stone.rwth-aachen.de, Internet homepage
der Arbeitsgruppe, Natursteine und
Verwitterung des Geologischen Instituts der
RWTH Aachen.
5. Fitzner, B., Heinrichs, K., Kownatzki, R.,
1995. Weathering Forms-classification and
Mapping. In: SNETHLAGE, R. (ed.)
Denkmalpflege und Naturwissenschaft,
Natursteinkonservierung I. Ernst and Sohn,
Berlin, 41–88.
6. Fitzner, B., Kownatzki, R., 1991.
Klassifizierung der Verwitterungsformen und
Kartierung von Natursteinbauwerken.
Jahresberichte aus dem BMFT-
Forschungsprogramm Steinzerfall–
Steinkonservierung, 1, 1–13.
7. Heinrichs, K., 2004. Weathering Progression
on Rock-cut Monuments in Petra / Jordan.-In
Akasheh, T.S. (ed.): First International
Conference on Science and Technology in
Archaeology and Conservation, 12-17 August
2002, Jordan, 207-279, Actas, Fundación El
Legado Andalusi, Granada / Spain.
8. Kownatzki, R., 1997. Verwitterungszustandserfa-
ssung von Natursteinbauten unter Besonderer
Berücksichtigung Phänomenologischer Verfahren.
Aachener Geowissenschaftliche Beiträge, 22.
9. Siegesmund, S., Auras, M., Snethlage, R.
(eds.), 2005. Stein. Zerfall und Konservierung.
Edition Leipzig, Leipzig.
10. Vergès-Belmin, V., Anson Cartwright, T.,
Cassar, J., Charola, E., De Witte, E., Delgado-
Rodriguez, J., Fassina, V., Fitzner, B., Fortier,
L., Franzen, C., Garcia de Miguel, J.-M.,
Klingspor-Rotstein, M., Krumbein, W.E.,
Lefèvre, R.-A., Maxwell, I., Nishiura, T.,
Queisser, A., Pallot-Frossard, I., Snethlage, R.,
Tourneur, F., Vallet, J.-M., Van Hees, R.,
Varti-Matarangas, M., Warscheid, T.,
Winterhalter, K., 2004. An Internet-Accessible
Multilingual Illustrated Glossary on Stone
Deterioration.–Proceedings of the 10th
International Congress on Deterioration and
Conservation of Stone, 27 June-2 July 2004,
Stockholm, Vol. II: 699-706, ICOMOS,
Sweden.
11. Küçükkaya, A.G., 2004. Taşların Bozulma
Nedenleri, Koruma Yöntemleri, İstanbul.
12. Öcal, A.D., 2001. Deterioration of
Archaeological Environment in the Eastern
Mediterranean, in: Günisiginda Anadolu-

Anatolia in Daylight, Essays in Honour of
Cevdet Bayburtluoglu, C. Özgünel, O. Bingöl,
V. Idil, S. Doruk, K. Gorkay, M. Kadioglu
(eds), Homer Kitabevi, İstanbul.
13. Öcal, A.D., Dal, M., 2013. Investigations on
Stone Weathering of Ottomn Architecture: A
Kirklareli Hizirbey Kulliye Case Study, In:
Indian Journal of Research, Volume: 2,
Issue:11, Nov 2013.
14. Orballı, A., 2008. Architectural Conservation:
Principles and Practice, Blackwell Science,
Oxford.

Gazimağusa kaleiçindeki tarihi taş yapılarda görülen bozunmalar

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Ahmet Konus

More from Ahmet Konus (20)

Gazimağusa kaleiçindeki tarihi taş yapılarda görülen bozunmalar