1. Dijital Koruma Kültürü
Yaşar Tonta
H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 1
2. Plan
• Kültür tanımı
• Dijital Koruma - Tanımlar
• Dijital Koruma yaklaşımları
• Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans
Modeli (ISO standardı – 2002)
• Dijital Koruma Politikası Çerçevesi
• Sonuç
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 2
3. Kültür
• Yaptığımız her şey (entellektüel ve
sanatsal eserler, performanslar, vs. );
geçici, zamanla unutuluyor
• Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler; daha
uzun ömürlü ama eskiyor
Lyman ve Kahle (1998)
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 3
4. Web kültürü
“Web’in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm
kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından
ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor,
ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi
süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal
olarak etkileşmemize olanak veren bir şey
varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı
süzgeçlere sahip olmamızdır.”
Umberto Eco
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 4
5. Dijital belgeler / nesneler
• Sonradan olma dijital belgeler
– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders
notları, resimler, vs.
• Anadan doğma dijital belgeler
– Web, benzetim yazılımı (SimCity),
görselleştirme ve senaryo yazılımları,
sanal topluluklar, vs.
– Kopyalanması, dağıtımı, işlenmesi kolay
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 5
6. Tanımlar I
Dijitalleştirme
- dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital
forma dönüştürme
Dijital arşivleme
– dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv
yaratma)
Dijital koruma
–uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden
saklama
Dijital arkeoloji
- Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda
depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu
bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 6
7. Tanımlar II
Yenileme
- bir dijital nesneyi işletim sistemi ve donanım çevresi
aynı kalmak suretiyle aynı depolama ortamının yeni
bir türüne aktarma
Göç
- bir programın belli bir sürümü, işletim sistemi ya da
donanımı üzerinde çalışan bir dijital ürünü zamanla
başka bir donanıma/yazılıma aktarma
Yakalama
- kaynakta yapılan değişiklikleri kopyalayarak arşiv
sürümüne yansıtma
Öykünme (emulation)
- gerçekte eski donanım ve yazılımı kullanmadan eski
donanım ve yazılım çevresini yeniden yaratarak eski
ürünleri çalıştırma
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 7
8. Geleneksel koruma – Dijital koruma
• Geleneksel bilgi taşıyan nesneyi ve çevresini
korumak entellektüel içeriği korumak ve bu
içeriğe erişimi garantilemek demek
• Dijital nesnelerin ömrü kısa
• Dijital içerik teknolojiyle birlikte “bohçalanıyor”
• Hem içeriğin hem teknolojinin korunması gerekli
• Dijital bilginin korunması kopyalamaya dayalı
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 8
9. Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 9
10. Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 10
11. Dijital koruma yaklaşımları
• Donanım / yazılım müzesi
– Eski sistemleri, tüm modelleri, platformları ve işletim sistemlerini
koruma
• Dijital arkeoloji
– Kazançlı bir iş olabilir
• Yenileme / İkileme
– Verileri ve üstverileri yeni ortamlara kopyalama, aralarındaki
ilişkileri koruma
• Öykünme
– Veri ve yazılımı saklayıp, bir işletim sistemi ve donanım
öykünücüsü üzerinde çalıştırma
• Göç
– Eski donanım/yazılım ile yazılmış olan belgelerin zaman geçtikçe
eskimesi ve erişilmez olması
– Potansiyel veri kaybı
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 11
12. Neler kayıp?
• 1960 ABD nüfus sayımı sonuçları
(sonradan kurtarıldı)
• Amerikan Havacılık ve Uzay Ajansı’nın
(NASA) ilk dijital fotoğrafları
– Mars’ın ilk fotoğrafları
– Dünyanın Uzaydan çekilen ilk fotoğrafları
• İlk elektronik posta mesajı
• Brezilya’nın 1970’lerdeki uydu gözlemleri
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 12
22. Millî Kütüphane - 1996
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 22
23. Millî Kütüphane - 2000
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 23
24. Millî Kütüphane - 2004
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 24
25. Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS)
Referans Modeli
Preservation Planning
4-1.2
P Descriptive Data Descriptive C
R Info Management Info O
O queries N
D S
Ingest result sets
U Access U
C SIP Archival orders
M
E Storage E
AIP AIP
R DIP R
Administration
MANAGEMENT
SIP – Submission Information Packet (what is submitted or acquired from the producer)
AIP – Archival Information Packet (the object that is archived)
DIP – Dissemination Information Packet (the object that is distributed based on access requests)
Descriptive Info – metadata
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 25
26. OAIS Referans Modelinin bileşenleri
• Elektronik bilginin üretilmesi ve yaratılması
• Sağlama ve derme geliştirme (Ingest)
• Veri yönetimi – koruma üst verisi
(metadata)
• Arşivsel depolama – koruma formatları
• Koruma planlama – göç ve öykünme
• Erişim
– Erişim mekanizmaları
– Hakların yönetimi ve güvenlik gerekirlikleri
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 26
27. Örnekler
• NEDLIB (Networked European Digital Library)
• ERPANET (Electronic Resources Preservation
and Access Network)
• DPC (Digital Preservation Coalition)
• NINCH (National Initiative for Networked Cultural
Heritage)
• CALIMERA (Cultural Applications: Local
Institutions Mediating Electronic Resources)
• DIAS (Digital Information Archive System)
• PANDAS (PANDORA Digital Archiving System)
• LOCKSS (Lots of Copies Keep Stuff Safe)
• CEDARS (CURL Exemplars in Digital Archives)
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 27
28. Yönelimler ve sorunlar
• Pratik dijital arşivleme uygulamaları
• İşbirliği
• Dijital bilgiyle ilgili entellektüel mülkiyet hakkı
yasaları
• Dijital arşivlemenin faturasını kim yüklenecek?
– Teknolojik değişme, dijital nesne türlerinin
çeşitliliği, nesne türlerinde standart olmaması,
neyin önemli/önemsiz olduğuna karar verilmesi
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 28
29. Dijital koruma politikası çerçevesi
• Seçim ölçütleri
– neyi atıp neyi saklayacağız?
• Desteklenecek dosya formatları
• Üst veri
• Mimari
• Tarihi değer
• Birden fazla kopya
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 29
30. Ne yapılmalı? I
• Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli
– Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı
hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme
– Hızlı bir veri ağı geliştirme
• Dijital yayın teknolojileri
• Dijital kütüphane, arşiv ve müze
teknolojileri
– Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete
sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama
• Zaman kapsülü teknolojileri
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 30
31. Ne yapılmalı? II
KURUMSAL ARŞİV
• Kurumsal
arşivler
kurulmalı
– Bir ya da daha
çok üniversite
topluluğunun
entellektüel
çıktısını
yakalayan ve
koruyan dijital
derme
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 31
32. Dijital Koruma Kültürü
Yaşar Tonta
H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
41. Kütüphane Haftası, Ankara
28 Mart – 3 Nisan 2005 - 32
