1. nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. Bïi ThÞ Thu *
1. tv n v c này ã ư c pháp i n hóa và tr
Trư c xu th phát tri n m nh m c a thành ngu n lu t quan tr ng m b o cho
các quan h thương m i qu c t trên ph m các giao d ch thương m i ư c th c hi n
vi toàn c u, pháp lu t v h p ng thương thu n l i như Công ư c Viên 1980 v
m i qu c t là m t trong nh ng v n mua bán hàng hóa qu c t , Công ư c
quan tr ng ư c các qu c gia quan tâm, Rome 1980 v lu t áp d ng i v i nghĩa
ây ư c coi là công c pháp lý ph bi n v h p ng…
th c hi n các giao d ch trong các quan Bài vi t này t p trung i vào tìm hi u
h thương m i qu c t . Do tính ch t c m ts v n pháp lý v vi c ch n lu t áp
thù c a h p ng qu c t là lo i h p ng d ng i u ch nh các quan h pháp lu t v
có liên quan n hai hay nhi u h th ng h p ng qu c t theo Công ư c Rome
pháp lu t khác nhau nên trong quá trình ngày 19/6/1980, có hi u l c ngày
giao k t và th c hi n ã gây ra không ít 1/4/1991 v lu t áp d ng i v i quan h
nh ng v n pháp lý ph c t p. c bi t, nghĩa v h p ng. ây là i u ư c qu c
khi phát sinh các tranh ch p v h p ng t quan tr ng ư c xây d ng trên cơ s
trong lĩnh v c thương m i qu c t , các th ng nh t các nguyên t c c a tư pháp
bên trong tranh ch p thư ng lúng túng, qu c t trong lĩnh v c h p ng thương
không bi t vi c gi i quy t các tranh ch p m i qu c t . Công ư c ã ư c các nư c
ó s ra sao. thành viên c a Liên minh châu Âu phê
gi i quy t các khó khăn nói trên, chu n m t cách nhanh chóng và tr thành
các qu c gia không ng ng n l c xây ngu n lu t th c nh quan tr ng i u
d ng và hoàn thi n h th ng pháp lu t v ch nh các v n v lu t áp d ng i v i
h p ng qu c t . Có th nh n th y ph n quan h nghĩa v h p ng hi n nay.
l n ngu n lu t i u ch nh các quan h 2. S c n thi t ph i ch n lu t áp
pháp lu t v h p ng qu c t ư c hình d ng i v i các h p ng qu c t
thành b i các quy ph m t p quán nhưng V m t nguyên t c, các v n lý lu n
trư c nhu c u c a quá trình thương m i
* Gi ng viên Khoa lu t qu c t
toàn c u, nhi u các quy nh trong lĩnh Trư ng i h c Lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc sè 1/2005 53

2. nghiªn cøu - trao ®æi
chung c a h p ng qu c t phù h p v i tình hu ng có th phát sinh trong tương
lý lu n v h p ng trong pháp lu t qu c lai, do v y n u h p ng không quy nh
gia. Trong h th ng pháp lu t c a nhi u m tv n nào ó thì khi tranh ch p phát
nư c, nguyên t c t do ý chí, t do th a sinh, gi i quy t, c n căn c vào h
thu n là nguyên t c quan tr ng hàng u th ng lu t áp d ng cho h p ng ó.
trong pháp lu t v h p ng. Pháp lu t Như v y, m i quan h gi a pháp lu t
nhi u nư c cũng th a nh n h p ng là và h p ng là gì? S c n thi t c a vi c
(1)
“lu t gi a các bên”, do v y t ng trong xác nh lu t áp d ng i v i h p ng vì
h p ng luôn ti m n s c m nh ràng th ư c t ra v i các bên ngay t khi
bu c trách nhi m c a các bên và nh m àm phán, thương lư ng xây d ng h p
“b o v mong mu n gi a các bên”. (2) Tuy ng và v i các cơ quan tài phán khi có
nhiên, nguyên t c t do ý chí trong h p tranh ch p phát sinh trong lĩnh v c h p
ng cũng có gi i h n c a nó và pháp lu t ng qu c t . Vi c l a ch n lu t áp d ng
v h p ng c a m i qu c gia s v ch ra i v i các h p ng qu c t có ý nghĩa
gi i h n ó. Do v y, khi giao k t các h p quan tr ng vì nh ng lý do sau:
ng qu c t , các bên cũng c n bi t gi i Th nh t, i v i các bên tham gia
h n t do th a thu n c a mình như th giao k t h p ng thì lu t áp d ng có ý
nào và c n căn c vào cơ s pháp lý nào nghĩa quan tr ng trong vi c b o m các
xác nh. Trên th c t , m c dù các bên quy n l i chính áng c a h , vì h thư ng
có quy n t do giao k t h p ng nhưng l a ch n h th ng pháp lu t g n gũi nh t
quy n t do h p ng cũng luôn n m v i h và h hi u rõ nh t v s l a ch n
trong khuôn kh cho phép c a pháp lu t. ó. i v i các cơ quan tài phán thì lu t
Không có h p ng nào n m ngoài m t h áp d ng i v i h p ng còn là cơ s
th ng pháp lu t nh t nh, nói cách khác pháp lý xem xét giá tr pháp lý c a h p
“h p ng luôn ch u s i u ch nh c a ng và gi i quy t tranh ch p, vì n u ch
m t h th ng pháp lu t nh t nh” và căn c vào h p ng thì trong nhi u
không t n t i khái ni m “h p ng không trư ng h p, h p ng không quy nh h t
lu t”.(3) Vì lý do ó, trong quá trình giao m i v n có th phát sinh trong quá
k t và th c hi n h p ng, các bên c n trình th c hi n.
quan tâm h p ng gi a h s ư c chi Th hai, vi c ch n lu t áp d ng i
ph i ho c ư c i u ch nh b i h th ng v i h p ng còn nh m m b o s n
pháp lu t nư c nào. nh, tính th ng nh t cho vi c th c hi n
M t khác, không có h p ng nào là các h p ng qu c t , tránh s thi u hi u
hoàn h o c , vì s th a thu n c a các bên bi t l n nhau, gây b t ng và tranh ch p.
không ph i lúc nào cũng lư ng trư c m i c bi t, có th coi lu t áp d ng cho h p
54 T¹p chÝ luËt häc sè 1/2005

3. nghiªn cøu - trao ®æi
ng là m t hành lang pháp lý an toàn, thành t nguyên t c t p quán trong
m b o kh năng d li u trư c ư c m i thương m i qu c t và nó ư c coi là
tình hu ng có th phát sinh trong tương “n n t ng c a tr t t kinh t qu c t
lai, tránh r i ro, thi t h i áng ti c có th mang tính c nh tranh và theo nh hư ng
x y ra. th trư ng m c a”. (5)
Như v y, vi c ch n lu t áp d ng i Nguyên t c này cũng ư c quy nh
v i các h p ng qu c t có ý nghĩa h t t i kho n 1 i u 3 Công ư c Rome 1980:
s c quan tr ng vì ch căn c vào lu t áp “H p ng ư c i u ch nh b i lu t do
d ng c a h p ng ó m i xác nh các bên l a ch n”.
ư c li u h p ng có giá tr pháp lý Vi c ch n lu t áp d ng i v i h p
hay không. ng qu c t có th th c hi n theo hai
V y vi c ch n lu t áp d ng ư c th c cách th c ho c do các bên trong h p
hi n như th nào, trư c h t c n tìm hi u ng t th hi n ý chí mong mu n l a
các nguyên t c cơ b n c a vi c ch n lu t ch n m t h th ng pháp lu t nào ó (có
áp d ng i v i các h p ng qu c t . th b ng m t i u kho n trong h p ng)
3. Nguyên t c ch n lu t áp d ng i ho c n u các bên không ch n lu t thì cơ
v i các h p ng qu c t quan tài phán (tr ng tài) có th m quy n
T cu i th k th XVI do nh hư ng gi i quy t tranh ch p s là cơ quan ch n
c a tư tư ng tri t h c c a ch nghĩa t do, lu t trên cơ s các nguyên t c chung c a
nguyên t c “t do ý chí” (principe tư pháp qu c t .
d’autonomie) ã ư c th a nh n trong 3.1. Trư ng h p các bên l a ch n lu t
pháp lu t v h p ng và án l c a các áp d ng i v i h p ng
(4)
nư c phương Tây. Nguyên t c t do h p Trên cơ s nguyên t c “t do ý chí”
ng ã t o i u ki n thu n l i cho vi c ngay t khi giao k t h p ng các bên có
thúc y các giao d ch trong lĩnh v c th th hi n ý chí c a mình trong vi c
thương m i qu c t . ch n lu t áp d ng i v i h p ng theo
N i dung c a nguyên t c này là các hình th c nh t nh.
bên có toàn quy n trong vi c àm phán - Hình th c ch n lu t áp d ng: Theo
tho thu n t t c m i v n có liên quan quy nh t i o n 2 i u 3.1 c a Công
t i h p ng (t t nhiên là tr m t s ư c thì vi c l a ch n lu t áp d ng i v i
trư ng h p ngo i l ). Do v y, ngay c v n h p ng ph i ư c th c hi n m t cách
l a ch n lu t áp d ng i u ch nh “… rõ ràng trên cơ s các i u kho n
quan h h p ng cũng do các bên t do trong h p ng ho c trong m t tình hu ng
nh o t. ây ư c coi là m t trong th c t ”. Như v y, Công ư c ã kh ng
nh ng nguyên t c cơ b n nh t, ư c hình nh nguyên t c “t do h p ng” b ng
T¹p chÝ luËt häc sè 1/2005 55

4. nghiªn cøu - trao ®æi
vi c cho phép các bên l a ch n lu t áp trư ng h p ngo i l khác.
d ng i v i h p ng, ví d các bên có Ví d : Pháp lu t Vi t Nam không
th xây d ng m t i u kho n m u trong th a nh n giá tr pháp lý c a các h p
h p ng như sau: ng có liên quan n vi c mua bán ph
“Trong h p ng này, m i v n liên n , tr em…
quan n ho c phát sinh t vi c hình Tuy nhiên, trong th c ti n các bên
thành cũng như hi u l c, gi i thích và thư ng l a ch n h th ng pháp lu t có
th c hi n h p ng s ư c i u ch nh m i quan h v i h p ng, h th ng pháp
(6)
b i pháp lu t c a…”. lu t mà h am hi u và g n gũi v i l i ích
V y lu t áp d ng i v i h p ng c a các bên. V m t nguyên t c, trong h p
i u ch nh nh ng v n gì trong h p ng qu c t các bên có th l a ch n m t
ng? Thông thư ng, v i m t i u kho n trong các lo i ngu n lu t sau:
ch n lu t như trên thì lu t áp d ng cho + H th ng pháp lu t c a m t qu c
h p ng s i u ch nh nh ng v n gia: Lu t nơi giao k t ho c nơi th c hi n
ư c quy nh trong i u kho n ó. Ví d h p ng, lu t nơi m t trong các bên có
như các v n v i u ki n hình thành tr s chính…
h p ng ( i u ki n v hình th c, v n i + i u ư c qu c t (ví d như ch n
dung, v ch th tham gia ký k t h p Công ư c Viên 1980 v mua bán hàng hoá
ng...), các v n v hi u l c, gi i thích, qu c t ).
quy n và nghĩa v c a các bên trong quá + T p quán qu c t , n u chúng ư c
trình th c hi n h p ng... Tuy nhiên, pháp lu t c a các bên công nh n giá tr
cũng c n chú ý m t i m là vi c các bên pháp lý (ví d như INCOTERMS 2000).
l a ch n lu t áp d ng trong h p ng nói Tuy nhiên, các bên có th l a ch n
trên là ch n lu t n i dung còn i v i lu t lu t áp d ng là các quy nh không thu c
hình th c thì do cơ quan tài phán quy t h th ng pháp lu t qu c gia hay không? ví
nh l a ch n theo các nguyên t c c a tư d như các quy nh do các t ch c tư t p
pháp qu c t . h p xây d ng như t p “Các nguyên t c cơ
- Ph m vi ch n lu t: V nguyên t c, b n v h p ng thương m i qu c t ” c a
các bên có th l a ch n b t c h th ng UNIDROIT. V v n này Công ư c
pháp lu t nư c ngoài nào mà h mu n v i không quy nh và có th coi ây là
i u ki n h p ng ó không vi ph m các trư ng h p các bên không ch n lu t áp
quy ph m m nh l nh (thu c lĩnh v c tr t d ng i v i h p ng (chúng ta s xem
t công) c a pháp lu t qu c gia ó ( i u xét ph n sau).
3.3 Công ư c Rome 1980 v lu t áp d ng - V th i i m l a ch n lu t áp d ng:
i v i h p ng qu c t ) và tr m t s Cũng trên cơ s nguyên t c t do h p
56 T¹p chÝ luËt häc sè 1/2005

5. nghiªn cøu - trao ®æi
ng, vi c ch n lu t áp d ng vào th i h p ng l n, ph c t p luôn có s an xen
i m nào cũng do các bên quy t nh. Các nhi u nghĩa v nh ho c là t ng h p c a
bên có th ch n lu t áp d ng vào th i nhi u h p ng nh khác nhau. Theo quy
i m giao k t h p ng b ng m t i u nh t i i u 3.1 c a Công ư c, các bên
kho n trong h p ng ho c có th s a có quy n ch n lu t áp d ng i v i toàn
i i u kho n ó trong ho c sau quá b hay m t ph n c a h p ng. Nói cách
trình th c hi n h p ng, h cũng có th khác, trong m t h p ng các bên có th
thay i vi c l a ch n lu t áp d ng b ng l a ch n hai hay nhi u h th ng pháp lu t
h th ng pháp lu t khác so v i s l a khác nhau v i i u ki n s l a ch n ó
ch n ban u ( i u 3.2 Công ư c ph i có s th ng nh t v i nhau.
Rome). Quy nh này ã kh ng nh 3.2. Trư ng h p các bên không ch n
thêm v quy n t do cho các bên trong lu t áp d ng i v i h p ng
vi c ch n lu t áp d ng i v i h p ng, ây là trư ng h p khi m t trong các
m b o nguyên t c "h p ng luôn ch u bên không l a ch n lu t áp d ng i v i
s chi ph i, i u ch nh c a m t h th ng h p ng v m t n i dung thì th m quy n
pháp lu t nh t nh''. ch n lu t áp d ng gi i quy t các tranh
Tuy nhiên, c n lưu ý, n u sau khi ký ch p trong h p ng s thu c v các cơ
h p ng các bên m i ch n lu t áp d ng quan tài phán (thông thư ng là thu c các
ho c có s thay i thì i u kho n lu t áp t ch c tr ng tài qu c t ).
d ng m i này v n có hi u l c tính t khi Trong trư ng h p các bên không l a
giao k t tr hai trư ng h p ngo i l : ch n lu t áp d ng i v i h p ng thì
+ N u h p ng ã có hi u l c v hình nguyên t c chung ư c gi i quy t theo
th c thì vi c ch n h th ng pháp lu t khác quy nh c a Công ư c là cơ quan tài
ph i không làm nh hư ng n hi u l c v phán s áp d ng lu t nơi có m i quan h
hình th c c a h p ng. g n bó nh t i v i h p ng ( i u 4.1)
+ Vi c l a ch n lu t áp d ng m i xác nh lu t áp d ng v m t n i dung
không làm nh hư ng n quy n l i c a i v i h p ng. ây là nguyên t c
bên th ba. chung ã ư c th a nh n trong h th ng
- V vi c l a ch n ng th i nhi u h pháp lu t c a nhi u qu c gia trên th gi i
th ng pháp lu t trong cùng m t h p ng: như trong pháp lu t Hoa Kỳ và C ng hoà
H p ng luôn là m t th th ng nh t. Tuy Pháp... Nguyên t c này ư c áp d ng trên
nhiên, không ph i m i h p ng ch có cơ s quan i m cho r ng h p ng luôn
th ư c i u ch nh b i m t h th ng là m t th th ng nh t cho nên bao gi nó
pháp lu t nh t nh, do trong m t h p cũng có m i quan h v i m t qu c gia
ng, nh t là các h p ng qu c t , các nh t nh. (7)
T¹p chÝ luËt häc sè 1/2005 57

6. nghiªn cøu - trao ®æi
Tuy nhiên, “khái ni m nơi h p ng c u hoá. Tuy nhiên, có th nh n th y h
có m i quan h g n bó” là khái ni m th ng pháp lu t trong lĩnh v c thương m i
tương i tr u tư ng và khái ni m này qu c t c a Vi t Nam còn chưa y và
ư c Công ư c quy nh c th t i i u chưa phù h p v i các chu n m c qu c t
4.2, ây thư ng là nơi “… cư trú c a b như trong lĩnh v c pháp lu t v h p ng.
ơn ho c nơi có tr s chính c a bên có Trong th i gian t i, nhi u văn b n pháp
nghĩa v chính trong h p ng”. lu t m i s ư c ban hành ho c s a i
Công ư c không quy nh thêm v b sung như B lu t dân s năm 1996,
vi c xác nh bên có nghĩa v chính trong Lu t thương m i năm 1997... nh m d n
h p ng nhưng theo quy nh c a pháp ti n t i phù h p v i h th ng pháp lu t
lu t qu c gia v h p ng thì tuỳ thu c qu c t , t o i u ki n thu n l i cho quá
vào t ng lo i h p ng xác nh lu t trình h i nh p, thúc y các quan h qu c
áp d ng cho h p ng ó. Ví d như trong t trên m i lĩnh v c, th c hi n m c tiêu
h p ng mua bán hàng hoá thì áp d ng phát tri n kinh t c a t nư c. Hy v ng
lu t nư c ngư i bán; h p ng b o hi m r ng v i nh ng thông tin tìm hi u pháp
thì áp d ng lu t c a bên b o hi m; h p lu t qu c t trên ây s có ý nghĩa tham
ng v n t i thì áp d ng lu t c a bên v n kh o cho các cơ quan l p pháp và các nhà
t i; h p ng cho vay thì áp d ng lu t c a nghiên c u, các thương nhân ang và s
bên cho vay... tham gia các giao d ch trong lĩnh v c
c bi t, Công ư c cũng cho phép thương m i qu c t ./.
trong trư ng h p ngo i l “n u m t trong
(1).Xem: Droit du commerce international- Jean
các bên trong h p ng có m i quan h
Michel Jacquet et Philippe Delebeque Dalloz 1999.
g n bó v i m t qu c gia khác thì cũng có
(2).Xem: Droit international privé.
th áp d ng h th ng pháp lu t c a qu c (3).Xem: Le nouveau droit international privé des contrat
gia này” nhưng v i i u ki n vi c áp d ng après l’entrer en vigueur de la convention de Rome du
ó không làm phá v tính th ng nh t c a 19/6/1980. Paul Lagarde Professeure a L’Université de
h p ng. Paris I. Rev. crit. dr. internat. priv, 80 (2) 1991.
4. K t lu n (4).Xem: Droit international prive.
(5).Xem: Nguyên t c h p ng thương m i qu c t -
Vi t Nam ang trong quá trình h i
UNIDROIT
nh p qu c t , ang ng trư c nhi u khó
(6).Xem: Nguy n Tr ng àn “H p ng thương m i
khăn th thách c a quá trình phát tri n. qu c t ”.
Trong th i gian qua, h th ng pháp lu t (7).Xem: L’entrer en vigueur de la convention de Rome
trong lĩnh v c thương m i qu c t không du 19/6/1980 sur la loi applicable aux obligations
ng ng ư c xây d ng và hoàn thi n nh m contractuelles. Jacques Foyer J.D.I. 3, 1991.
áp ng nhu c u t ra c a quá trình toàn
58 T¹p chÝ luËt häc sè 1/2005