in polish_brieff sumary on contenporary security environemen and threat

1. Dereń Jerzy dr inż.
Dolnośląska Szkoła Wyższa. Instytut Bezpieczeństwa i Spraw Międzynarodowych
Celem nauki nie jest otwieranie drzwi nieskończonej
mądrości, lecz położenie kresu nieskończonych błędów.
B. Brecht
Asymetryczność wyzwaniem dla bezpieczeństwa XXI w.
Wprowadzenie
Świat żegnał XX wiek z optymistyczna wizją F. Fukuyamy o swoistym „końcu
historii” i nastaniu warunków dla rozwijania liberalnej demokracji; rozumianymi, jako
zdeterminowana wizja pomyślnego rozwoju społeczeństw po zakończeniu ery bipolarnego
podziału świata i groźby globalnego konfliktu. Wyznacznikiem tego zwrotu był upadek
sowieckiego totalitaryzmu zwieńczony dematerializacją idei komunizmu zakończonej
upadkiem b. ZSRR1. Przyszłość po okresie zimnej wojny witały również mniej optymistyczne
prognozy, Samuel Huntington w artykule w magazynie „Foreing Affair”, a następnie w
książce „Zderzenie cywilizacji” poddał krytyce wizję Francisa Fukuyamy i postawił tezę o
nieuchronności konfliktów w przyszłości miedzy cywilizacjami, wynikającymi z różnic
kulturowych, interesów etnicznych i chęci dominacji religijnych2. Jako akademicki przykład
może służyć powstawanie nowych tożsamości państwowych na gruzach byłej Jugosławii.
Bałkany stały się na dekadę teatrem walk etnicznych, przy „niewykonalnym” oraz
„nieadekwatnym” do sytuacji mandacie ONZ i biernej bądź ambiwalentnej postawie
europejskich mocarstw. Stały się też w Europie, po raz pierwszy po drugiej wojnie światowej
teatrem czystek etnicznych na tak szeroka skalę.
Dotyczy to szczególnie mordów Serbów na Chorwatach, odwetu Chorwatów na
Serbach, a ostatecznie wypędzeniu Serbów kraińskich z Chorwacji. Po wzajemnych
masakrach w Bośni i Hercegowinie pozostają ciągle żywe rany w mentalności Bośniaków,
Serbów i Chorwatów Bośniackich; dodając do tego powodowane etniczną nienawiścią
wzajemne czystki Kosowarów i Serbów w Kosowie. Głębsza analiza tych asymetrycznych
konfliktów nie wnosi optymistycznych prognoz na przyszłość, pomimo zaangażowania
1
Fukuyama F., Koniec historii., Wydawnictwo znak., Kraków 2009
2
Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji., Wydawnictwo Literackie, Muza, Warszawa 2008; W tezach
pierwotnego artykułu., czytamy: [...] Civilizations-the highest cultural groupings of people-are differentiated
from each other by religion, history, language and tradition. These divisions are deep and increasing in
importance. From Yugoslavia to the Middle East to Central Asia, the fault lines of civilizations are the battle
lines of the future. [...] In the final analysis, however, all civilizations will have to learn to tolerate each other.
Samuel P. Huntington., The Clash of Civilizations?., Foreign Affairs, Summer 1993
1

2. NATO i Unii Europejskiej. Szanse do stabilizacji w regionie i szybkiego wygaszenia
przyczyn wzajemnej nienawiści i agresji, nie są optymistyczne a europejskie elity polityczne
zmagają się z nowymi problemami zrodzonymi z wolności globalizacji. Być może w
porównaniu z „14.5 tys. konfliktów zbrojnych, w wyniku których bezpośrednio lub pośrednio
zginęło około 3.5 mld ludzi” 3, Serbski mord na Bośniakach w Srebrnicy z 8 tys. ofiar,
inspirowany politycznie przez sądzonego w Hadze Radowana Karadicza, a realizowany przez
postawionego ostatnio przed ONZ-owski Trybunał ds. zbrodni wojennych w byłej Jugosławii
Radko Mladicza, nie poraża swym rozmiarem sumienia Europy.
Jedno jest pewne, że jak słusznie zauważa Jean Carlo „wraz z końcem zimnej wojny
znikła elegancka prostota świata dwubiegunowego . Z ładu jałtańskiego wynurzył się nieład
narodów. Reguły i prawidłowości znikły. Instytucje międzynarodowe dotknął kryzys i są
zmuszone dostosować swoja role do nowej sytuacji . <Nowy ład Światowy> zaniknął zanim
zostało podjęte jego rzeczywiste tworzenie. Globalizacji i współzależności przeciwstawiła się
fragmentacja państw i <bałkanizacja> świata. Historia rozpoczęła się na nowo wraz z
odrodzeniem potęg pokonanych w II wojnie światowej. Polityka międzynarodowa wydaje się
zdominowana przeświadczeniem, że stare demony zaczną na nowo tańczyć na swoich
grobach>”4.
Dlatego, transformacja systemu bezpieczeństwa międzynarodowego, po zakończeniu
zimnej wojny jest rezultatem wielu procesów. Między innymi za sprawą społeczeństw
otwartych ery informacyjnej i globalizacji ze wszystkimi pozytywnymi i negatywnymi
implikacjami dla bezpieczeństwa. Powoduje to, że nacjonalizmy, separatyzmy oraz trendy do
identyfikacji swojej wielowiekowo deptanej tożsamości, zwykle znajdują ujście w
odradzających się ze wzmożoną siłą ekstremizmach religijnych, przy jednoczesnym braku
tolerancji dla odmienności wyznaniowych. Rykoszetem odbijają się rezultaty „pokojowych”
inicjatyw wypracowywanych w gabinetach geopolitycznych potęg, czego przykładem może
być dzisiejsza Bośnia i Hercegowina, budowana po porozumieniu z Dayton, gdzie dziś są
wyrzucane na margines społeczny dzieci z mieszanych etnicznie małżeństw5. Jest wielce
prawdopodobna teza, że dążenia i walka o nowy kształt geograficzny i państwowość dla grup
etnicznych i plemiennych, niejednokrotnie przyjmująca formy terrorystyczne, stanowi istotę
3
Mingst K., Podstawy stosunków międzynarodowych., PWN., Warszawa 2006
4
Jean C., Geopolityka., Ossolineum., Wrocław 2007
5
Żukowska K., Pomieszani Amer i Nina: Tylko wstępowanie w związki małżeńskie ze swoimi prowadzi do
społeczeństwa bez traumy; Obywatele Bośni i Hercegowiny pochodzący z mieszanych małżeństw nie mają
prawa ubiegać się w wyborach o urząd prezydenta Bośni i Hercegowiny, gdyż są w kategorii „pozostali”.
Gazeta wyborcza , Wysokie Obcasy 19.marca.2011
2

3. współczesnych konfliktów asymetrycznych6. Dlatego ich widmo z okrutnie doświadczanymi
realiami spędza sen z oczu politykom, pod różnymi szerokościami geograficznymi7.
Rys.1. Proces stabilizacji w Afganistanie. Asymetryczność działań przeciwpartyzanckich.
Źródło: http://www.comw.org/wordpress/dsr/afghanistan-stability-coin-dynamics-chart-pa-consulting
(08 Dec 2009)
Konflikty asymetryczne, od Iraku po Afganistan, a ostatnio przez Płn. Afrykę i Bliski
Wschód osiągają swoisty pułap absurdu – biorąc pod uwagę implikacje moralne ze względu
na okrutne żniwo ofiar cywilnych, jakie „asymetria” zbiera każdego dnia8. Jest ona zmorą
Think Tank’ów i ich analityków, zwłaszcza gdy w obszar trudno definiowalnych parametrów
konfliktu (wojny), wprowadzono „złowrogi fenomen terroryzmu”9. Jak znakomicie puentuje
prof. Kuźniar, swoista wojna intelektualistów z analitykami o „prawo” definiowania
6
Wejkszner A., Wojny XXI wieku. Istota współczesnych konfliktów asymetrycznych., (dostęp:
25.05.2010)http://wnpid.amu.edu.pl/files/119-128.pdf
7
Clinton J. Ancker III. Michael D. Burke., Doctrine for asymmetric Warfare., MILITARY REVIEW l July -
August 2003
8
iCasualities: http://icasualties.org/OEF/index.aspx
9
Mingst K., Podstawy stosunków miezynarodowych., PWN Warszawa 2006
3

4. środowiska strategicznego, a co za tym idzie określania interesów i wpływów potęg
geopolitycznych jest zmorą w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego10.
Poza tym, ciągle jawi się pytanie, czy to już schyłek Clausewitz’owskiej teorii wojny
konwencjonalnej, biorąc pod uwagę poszukiwanie adekwatnych zdolności w potencjale
obronnym w odniesieniu do niedefiniowalnych zagrożeń przy formułowania koncepcji
11
strategicznych . Asymetryczność zagrożeń i konfliktów inicjuje uczonych w ich wysiłkach
do tworzenia adekwatnych modeli opisujących złożoną rzeczywistość. Algorytm o wysokim
stopniu komplikacji prowadzonych operacji przeciwko afgańskim Talibanom, zmieniony z
GWOT (Global War on Terror – Globalnej wojny z terroryzmem) na - COIN (Counter
Insurgency Operatios – Operacje przeciw partyzanckie), to „dziecko” zdymisjonowanego za
niesubordynację w hierarchii łańcucha dowodzenia, byłego dowódcy ISAF gen(rezerwy)
McChristala12. Bez wątpienia jest on analizowany w niejednym laboratorium badań
systemowych (Rys.1.). Pobieżne zapoznanie się z elementami i procesami tego systemu,
wskazuje, że jedynie wsparcie metodami z obszaru stochastyki w przestrzeni
probabilistycznej jest w stanie wspierać proces decyzyjny w tego typu wojnie 13. Na ile jest to
efektywne pokazują relacje z rejonów konfliktów.
Czy koniec zimnej wojny początkiem asymetrycznego niepokoju?
Dla planistów strategicznych obszar asymetryczności jest wyznaczany zbiorem
danych o wymaganiach i zdolnościach stron konfliktu. W sojuszniczych i koalicyjnych
operacjach połączonych, takich jak OEF (Operation Enduring Freedom – Operacja Trwała
Wolność) oraz ISAF (International Security assisstance Force – Międzynarodowe siły
wsparcia bezpieczeństwa) w Afganistanie, braki w zdolnościach technologicznych i
proceduralnych generują ograniczenia, które determinują powodzenie w toczonym konflikcie
asymetrycznym14. Opracowane typologie i metody wynikające z analiz dotychczasowych
konfliktów przenoszone na praktykę likwidowania współczesnych zagrożeń asymetrycznych
nie zdają egzaminu. Klasyczne modele Lancastera (1914) stosowane do szacowania
10
Kuźniar R., Dziś i jutro studiów strategicznych., www.pte.pl/pliki/0/278/dzis%20i%20jutro%20ststr.pdf
(dostęp:27.102011)
11
Clausewitz von. Carl, O wojnie, Lublin, 1995 r., s. 763, 767 „Wojna jest niczym innym, jak dalszym ciągiem
polityki przy użyciu innych środków. [...] Jednym słowem sztuka wojenna z jej najwyższego punktu widzenia
staje się polityką, oczywiście polityką, która zamiast pisać noty - stacza bitwy”. (Autor uważa, że określenie
wojny jako narzędzia jest zbyt rygorystyczne. To „narzędzie”, poprzez które narzucamy wrogowi swoją
polityczną wolę, nie pozostaje bowiem obojętne dla aktywności walczących ludzi i jako czynnik pośredniczący
między wrogami uzyskuje znaczną autonomię, kieruje się własną „logiką”).
12
Hastings M., Runway General., Rolling Stone: Jun 22, 2010
13
http://www.comw.org/rma/fulltext/asymmetric.html (dostęp: 22.06.2010)
14
Deren J., Closing the Capabilities gap., Aug 31, 2010; http://www.atlantic-
community.org/index/Open_Think_Tank_Article/Closing_the_Capabilities_Gap (11.04.2009)
4

5. efektywności potencjałów (jak i zadawania strat) nie znajdują szerszego zastosowania, ze
względu na nieprzewidywalność działań przeciwnika. Potężne laboratoria amerykańskie,
pracujące w Afganistanie nad technologiami eliminowania zagrożeń IED (Improvised
Explosive Device – Improwizowane ładunki wybuchowe) nie są w stanie zapewnić
niezawodnych rozwiązań taktyczno – technicznych dla zabezpieczenia wojsk. Na szczególną
uwagę zasługuje pogląd T Szubrychta, że „W niemieckiej interpretacji asymetryczności
występuje pewna niekonsekwencja. Z jednej strony analizy zawierają stwierdzenie, że
<zachodnia sztuka prowadzenia wojen (działań) opiera się na myśleniu systemowym i
ukierunkowana jest na środki ciężkości przeciwnika, a takie myślenie nie występuje raczej po
stronie terrorystów czy innych uczestników konfliktu asymetrycznego>. Ale jednocześnie A.
Stahel w artykule Null-Verluste Strategie und virtueller Krieg stwierdza, że <uderzenia
wykonywane przez organizacje terrorystyczne lub kryminalne skierowane są na najbardziej
wrażliwe systemy wielokrotnie przeważającego przeciwnika, aby poprzez wywołany strach i
emocje ludności sprowokować je do podjęcia błędnych decyzji, a tym samym do
niewłaściwego działania>. Zacytowana wypowiedź jednoznacznie wskazuje, że przeciwnik
asymetryczny podejmuje działania wymierzone właśnie w środki ciężkości>15”.
Wiele wskazuje, że niepełna wiedza o klasycznych i nowoczesnych metodach
planowania strategicznego i operacyjnego ogranicza badaczy w poprawnym formułowaniu
problemów badawczych, jak i weryfikowaniu hipotez. Dotyczy to szczególnie koncepcji i
procesu planowania według algorytmu: ((CG - Center of Gravity, środek ciężkości) – (CC –
Critical Capabilities, krytyczne zdolności) (CC – Critical Requirement, krytyczne
wymagania) – (CV – Critical Vulnerabilities, obszary krytycznej podatności na działania
przeciwnika)16. Inny aspekt to harmonizacja proces planowania operacyjnego z procesem
decyzyjnym, czego atrybutem jest dowodzenie i kierowanie (C2 - Command and Control), tak
często w Polsce mylnie określane jako „dowodzenie i kontrola”17. Holistyczne podejście do
sfery intelektualnej i technologicznej zawartej w akronimie C2 jest podstawą do właściwego
15
Szubrycht T., Analiza podobieństw operacji militarnych innych niż wojna oraz działań pozwalających
zminimalizować zagrożenia asymetryczne., ZN AMW., rk XLVII. Nr 1 (164) 2006 s.147. Tamże w przypisie
nr.19 o środku ciężkości: “Środek ciężkości (Centre of Gravity – CoG) stanowi tę charakterystyczną zdolność
czy szczególne miejsce, z którego siły militarne, państwo czy sojusz czerpią swoją swobodę działania, fizyczną
siłę lub wolę walki. Zaatakowanie i zniszczenie, wyeliminowanie lub zneutralizowanie CoG przeciwnika
doprowadza do nieuchronnej klęski lub powoduje chęć strony przeciwnej do zawarcia pokoju na drodze
negocjacji”.
16
Strange Joe., Centres of Gravity & Critical Vulnerabilities (Building on the Clausevitzian Foundation (So That
We Can All speak the Same Language) Marine Corps War College 1996
17
Coakley P. Thomas., Command and Control for war and peace., National Defence University Press.,
Washington D.C. 1992.
5

6. interpretowania pojęcia środka ciężkości18. Szczególnego znaczenia nabierają te procesy w
warunkach asymetryczności, gdy, jak np. twierdzi prof. A.D. Rotfeld, konflikty te opisują się
formułą trzech „n”: „ niepewności, niejasności, nieprzewidywalności oraz współzależnej
niestabilności. Brak synergii w realizacji wymienionych procesów jest jedną z przyczyn
wpisywania przez potęgi ekonomiczno militarne do swojej historii bolesnych porażek z
asymetrycznych scenariuszy pola walki. Stany Zjednoczone, doświadczone wojnami w
kampaniach Koreańskiej i Wietnamskiej, przewidując rozwój sytuacji po „rozszczelnieniu”
się zimnowojennego świata dwubiegunowego po ’89 rozpoczęły intensywne prace studyjne
określane jako RMA (Revolution in Military Affair)19.
Badania miały na celu rozwiązanie problemu, który nie od dziś nurtuje strategów, a
mianowicie na ile wiarygodne są przewidywane zagrożenia, aby mogły stanowić wiarygodne
źródło formułowania wymagań dla budowania koniecznych zdolności. Czyli, jakie posiadać
na danym etapie zdolności, aby uzyskać przewagę w działaniach określonych
prawdopodobnymi scenariuszami. Te kosztowne i skomplikowane procesy można sprowadzić
do akademickiego pytania: co statystycznie jest bardziej prawdopodobne, czy wojna
konwencjonalna, czy operacje ekspedycyjnych w kategorii OOTW (Operations other than
War) -, czyli udział w konfliktach asymetrycznych20.
Rewolucja w sprawach wojskowych (RMA -Revolution in Military Affairs)
W projekcie analiz w ramach RMA, biorąc pod uwagę geopolityczne wpływy USA,
świat podzielono na regiony pokoju i potencjalnych niepokojów. Do pierwszego zaliczono
stabilne demokracje przemysłowe, charakteryzujący się małym prawdopodobieństwem
wystąpienia konfliktów21. Drugi region włączał kraje z wieloma nierozwiązanymi
problemami natury politycznej, ekonomicznej i socjalnej, do których zaliczono między
Rosję22 , Chiny, Turcję, Indie oraz Koreę23, które – zakładano - mogą szukać rozwiązania ich
problemów przy pomocy użycia siły militarnej. Biorąc pod uwagę kryteria narodowego
bezpieczeństwa USA, projekt zakładał, że jedynie działania militarne Rosji i Chin w Europie i
18
Ricii F.J., Schutzer D., U.S. Military Communications: A C3I Force multiplier., Computer Science Press.,
Maryland 1986
19
RMA: The US Army Roundtable on the Revolution in Military Affairs., Science Applications International
Corporation., Strategic Assessment Center., Fort Monroe, Virginia 1993
20
Howard N., Confrontation Analysis: How to win Operations Other than war., DoD C4ISR (DERA) 1997
21
Op. Cit., RMA...
22
W 1991 r. doszło do rozwiązania ZSRR i od tej pory Rosja jest samodzielnym państwem Od 17 kwietnia 1992
roku używa 2 równorzędnych nazw Rosja i Federacja Rosyjska.
23
Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, Korea została podzielona na dwa państwa: Republikę Korei
(Korea Południowa) oraz Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (Korea Północna). Od 1948 roku do
1950 (wybuch wojny koreańskiej) granica pomiędzy Koreą Północną a Koreą Południową przebiegała dokładnie
przez 38° równoleżnik, jednak od 1953 roku granice uległy zmianie.
6

7. Azji mogą generować i mnożyć scenariusze wymagające uwagi. Jakkolwiek, już wówczas
Iran był wymieniany, jako kraj mogący w istotny sposób wnosić i stwarzać wyzwania dla
USA. Biorąc powyższe czynniki pod uwagę, Centrum Ocen Strategicznych (SAC - Startegic
Assessment Center) zakładało, że RMA skupi się na trzech zasadniczych kierunkach:
innowacjach technologicznych, działaniach operacyjnych oraz organizacyjnych, przy
jednoczesnym zaangażowaniu w rozwijanie nowych technik walki obejmujących: precyzyjne
uderzenia, walkę informacyjna i przewagę manewrową. Co istotne, zakładano, że nawet nie
znając wymiernych i oczywistych przesłanek zagrożeń przyszłości, należy podejmować
konkretne działania w doskonaleniu procesu decyzyjnego i planowania. Analitycy RMA
przywoływali Tefflera i jego tezę z trzeciej fali, o wieku wojny informacyjnej, na
potwierdzenie przewidywanych zmian w strukturach armii24. Już wówczas ! – (1993) -
przyjęto, że ”wynikającym ze strategii kamieniem węgielnym dla doktryn planowania w armii
powinno być planowanie ukierunkowane na zdolności zamiast planowania opartego o
analizę zagrożeń”25.W uzasadnieniu przytaczano Fryderyka Wielkiego, który twierdził, że
„ten kto broni wszystkiego, broni niczego” – nawiązując do dzisiejszych zwolenników
jednoczesnego planowania operacji o wysokiej i niskiej skali intensywności. Przewidując
scenariusze działań na dalsze 20-30 lat, zakładano, że zdolności ekspedycyjne będą
kluczowym czynnikiem sprostania wymaganiom bezpieczeństwa USA. Nie przewidywano
wówczas, że taka wizja strategiczna będzie dużym problemem w formułowania narodowych
koncepcji bezpieczeństwa dla niektórych sojuszników w dzisiejszym NATO26.
24
Tofflera Alvin, Heidi., Trzecia Fala, pierwsze wydanie pełne: PIW, Warszawa 1997
25
Op.cit. RMA: Future Competitors
26
Kuźniar R., Sojusz prowincjonalny. Nie możemy trwonić swojej wiarygodności w misjach, które nie dotyczą
bezpośrednio naszego bezpieczeństwa .Polska Zbrojna z dnia 19.03.2009., Od 1999 roku, po przyjęciu przez
NATO nowej koncepcji strategicznej trwa spor: czy rozwijać zdolności konwencjonalne (Art.5), czy tez
ekspedycyjnej. Obecny doradca Prezydenta RP, prof. Roma Kuźniar pisał: „W dyskusjach towarzyszących
konferencji ministrów obrony NATO w Krakowie wróciła idea „sojuszu globalnego”. Po raz pierwszy pojawiła
się w końcu lat dziewięćdziesiątych w związku z transformacją NATO, której częścią były zarówno rozszerzenie
sojuszu na wschód, jak i operacje reagowania kryzysowego prowadzone na Bałkanach. Optymizm strategiczny
Stanów Zjednoczonych i niektórych innych państw był tak wielki, że zaczęto mówić o „sojuszu globalnym”, czyli
takim, który może wszystko w dowolnym miejscu świata. […]Odbywało się to w przemożnym stopniu pod presją
Stanów Zjednoczonych George’a W. Busha, które chciały uczynić sojusz instrumentem swej globalnej strategii;
jeśli nie cały sojusz, to przynajmniej jego zdolności wojskowe (koncepcja NATO, jako „skrzynki z narzędziami”
– tool box). Kulminacyjnym punktem był iście imperialny, największy w historii szczyt NATO w kwietniu
ubiegłego roku w Bukareszcie. Sojusz zdawał się zastępować ONZ, a swymi misjami i porozumieniami oplatać
cały glob. Takie były wizja i oczekiwania wielu polityków i komentatorów. Przypominało to znany skądinąd
„kolorowy zawrót głowy”. Polska przez dłuższy czas wtórowała Amerykanom w tym popychaniu NATO ku
globalnej misji. […]Dla interesów bezpieczeństwa państw członkowskich, a zwłaszcza dla Polski, ważniejszy jest
sojusz wiarygodny niż globalny. Nie możemy trwonić wiarygodności w misjach, które nie dotyczą bezpośrednio
naszego bezpieczeństwa. Z doświadczeń ostatniego roku wynika imperatyw strategicznej powściągliwości.
Potrzebny jest większy realizm”. http://www.polska-
zbrojna.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2036:sojusz-prowincjonalny&catid=100:roman-
kuniar&Itemid=190 (dostęp: 20.03.2009)
7

8. Geneza konfliktów asymetrycznych
Kwerenda źródeł wskazuje, że historia asymetrii datuje się od pierwszych wojen
toczonych od zarania ludzkości. W dziele Sun Tzu „O wojnie” znajdujemy określenie, że
„Wszystkie wojny opierają się na podstępie (fortelu)”27. Co więcej, Sun Tzu w swej pracy
eksponuje analizę mocnych i słabych stron adwersarzy, co w odniesieniu do dzisiejszych
zasad planowania operacji jest przygotowaniem potencjału zorientowanym na zagrożenia.
Także, od czasów Sun Tzu, możemy identyfikować cechy asymetryczności niemal w każdym
z badanych konfliktów, oczywiście w określonym kontekście28.
T. Szubrych analizując filozoficzne aspekty postrzegania konfliktów asymetrycznych
przez różne państwa, przywołuje między innymi poglądy niemieckie według których
„Pojęcie”- „małej wojny” wprowadził po raz pierwszy Karl von Clausewitz. Charakteryzuje
się ona tym, że w trakcie jej prowadzenia brak jest uznanych reguł. „Małe” wojny są więc
przeciwieństwem „dużych” wojen prowadzonych między państwami z przestrzeganiem
wzajemnie uznanych reguł”29. Zatem wynika z tego, że w tym przypadku nie kryteria
podmiotowości (państwowość) aktorów konfliktu, a jego rozmiar mają decydować o
kwalifikowaniu konfliktów w formułowaniu kryteriów dla ich typologii. W praktyce, do
działań asymetrycznych zalicza się na przykład niemiecki „blitzkreig w II WŚ”, użycie przez
USA przeciwko Japonii bomby wodorowej w II WŚ, wykorzystanie torped w operacjach
morskich w Rosyjsko – Japońskiej wojny i II WŚ, strategia Wietkongu w wojnie
Wietnamskiej z USA, aż po asymetryczne taktyki, techniki i procedury (TTP) w II wojnie w
Iraku i obecnie Afganistanie. W 1999 roku amerykanie zamieścili w przeglądzie
strategicznym zapis o podejściu asymetrycznym do planowania : „podejście asymetryczne to
próba oszukania lub podkopania siły oponenta poprzez uwypuklenie jego słabości dzięki
zastosowaniu takich metod, które diametralnie odbiegają od powszechnie stosowanych metod
działania. Wyszukują one zasadnicze obszary psychologicznego oddziaływania, takie jak
zastraszenie, zamieszanie, szok czy destabilizacja. To właśnie dzięki nim przeciwnik
asymetryczny może przejąć inicjatywę i swobodę działania. Wymagają one jednak
precyzyjnego rozpoznania i identyfikacji czułych miejsc obu oponentów (własnych i
przeciwnika)”30. Znakomitą wykładnię doktrynalnych zasad wojny asymetrycznej prezentuje
27
Sun Tzu. The Art of War. Page 66.
28
Paul K. Davis., 100 Decisive Battles from Ancient Times to the Present: The World’s Major battles and how
they shaped history., OXFORD University Press 2001
29
Op. cit., Szubrycht T., Analiza s.146
30
Joint Strategy Review 1999 Report., DoD Joint Staff, Washington 1999
8

9. Clinton J. Ancker III w stwierdzeniu, że „ zasady działania (taktyki31) są wykorzystywane na
czas walki z asymetrycznym przeciwnikiem, jakkolwiek nie istnieje regulamin specyfikujący
takie działania z tej przyczyny, że każde działanie jest specyficzne. Działaniami taktycznymi są
wszystkie nasze akcje naszych sił przeciwstawienia się asymetrycznemu oponentowi”32 oraz,
że „przykłady asymetryczności i sposoby przystosowania do niej mogą być poszukiwane w
teorii wojen partyzanckich oraz formułowaniu doktryn i budowaniu sił przeciw
partyzanckich”33. Dlatego, analizą konfliktów asymetrycznych zajmowano się na wiele lat
wcześniej zanim doszło do pierwszych spektakularnych aktów terrorystycznych przeciwko
USA zorganizowanych przez fundamentalistów islamskich (np. USS Cole, World Trade
Center 1993 r. i 2001 r., WTC, Pentagon).
Amerykański politolog T.V. Poul w książce z 1994 roku zatytułowanej “Asymmetric
Conflicts: War Initiation by Weaker Powers” przedstawia klasyczną definicję konfliktu
asymetrycznego, która brzmi (tłum. autora): „konflikt asymetryczny to konflikt pomiędzy
34
dwoma krajami o nierównych potencjałach militarnych i ekonomicznych” . Bogatszy o
empiryczne doświadczenia z operacyjnych misji z US Marines Corps, teoretyk wojskowości z
Narodowego Uniwersytetu Obrony Kenneth McKenzie w 2001 r. uaktualnił przytoczoną
wcześniej definicję konfliktu nazywając go już „wojną asymetryczną” odzwierciedlającą
„nową erę terroryzmu” i zawarł w niej następujące stwierdzenia: „wojna asymetryczna to
umiejętne wykorzystanie prymitywnego potencjału taktyczno –operacyjnego przeciwko
wrażliwym dziedzinom silniejszego przeciwnika, dla osiągnięcia nieproporcjonalnych do
zaangażowania efektów z zamiarem zachwiania woli przeciwnika, aby strona działająca w
sposób asymetryczny osiągnęła strategiczne cele”(tłum. autora)35. Dla przykładu, Saddam
Hussein składając zeznania, o sytuacji „słabszej strony” w wojnie Koalicja USA – Irak,
podczas wyzwalania Kuwejtu w 1990 mówił tak o asymetrii: „ jeżeli wy wykorzystujecie
naciski, my wykorzystamy naciski i siłę. Wiemy, że możecie nas krzywdzić, jakkolwiek my nie
31
FM 3-0, par. 2-12. W sensie, że: „ Tactics deals with how units are employed during combat. Tactics vary
constantly with the situation. There is no playbook of tactical solutions; the tactics manual only offers a menu
from which to choose”
32
Op. Cit., Colonel Clinton J. Ancker III, U.S. Ar., s.18
33
Ibidem., s.19
34
T.V. Paul: Asymmetric Conflicts: War Initiation by Weaker Powers. Cambridge University Press 1994.
Tamże: Asymmetric conflict is a “conflict involving two states with unequal overall military and economic
power resources.”s. 20
35
McKenzie Kenneth, Jr., author of “The Rise of Asymmetric Threats: Priorities for Defense Planning”, Chapter
3, Quadrennial Defense Review 2001, s.2; available at:
http://www.ndu.edu/inss/press/QDR_2001/sdcasch03.html. Tamże: Asymmetric warfare is “leveraging inferior
tactical or operational strength against the vulnerabilities of a superior opponent to achieve disproportionate
effect with the aim of undermining the opponent’s will in order to achieve the asymmetric actor’s strategic
objectives.”
9

10. stanowimy dla was zagrożenia. Ale i my możemy was skrzywdzić. Każdy może powodować
szkody adekwatnie do jego możliwości i potencjału. Nie zjawimy się wszyscy w USA, ale
przedstawiciele świata arabskiego mogą was dosięgnąć”(tłum. autora)36. W tym kontekście
zasadny jest sformułowanie tezy: dlaczego strony o słabszym potencjale angażują się w
konflikty z silniejszym przeciwnikiem?
Paul twierdzi, że funkcjonuje pięć zmiennych mających wpływ na decyzje o
działaniach wojennych podejmowane przez liderów słabych aktorów przeciwko silniejszemu
przeciwnikowi37:
ü Strategia polityczno-wojskowa;
ü Posiadanie systemów broni ofensywnych;
ü Wsparcie silnym potencjałem obronnym;
ü Zmiana struktury lokalnego zaplecza oraz
ü Presja czasu
Szczegóły dotyczące charakterystyki poszczególnych zmiennych możemy znaleźć w
cytowanej pracy T.V. Paula, gdzie klasyfikując stosowane strategie autor wymienia:
A. Polityczno – wojskową strategię rozpoczęcia konfliktu asymetrycznego (trzy
koncepcje):
a. szacowanych start / manewru;
b. uderzeń błyskawicznych38;
c. ograniczonych celów/faktów dokonanych.
Strategia szacowanych strat/manewru obejmuje obezwładnienie przeciwnika w
kolejnych wieloetapowych walkach w odróżnieniu od uderzeń błyskawicznych (blitzkrieg),
gdy obezwładnianie przeciwnika odbywa się z wykorzystaniem strategicznie głębokiej
penetracji. Zarówno w Iraku i Afganistanie siły rebeliantów są „na stałe” w ugrupowaniu
mocniejszego aktora uderzając znienacka i błyskawicznie we wrażliwe cele (decisive points).
Np. przy wykorzystaniu IED lub samobójców z ładunkami. W strategii osiągania
ograniczonych celów/faktów dokonanych (fait accompli) stosuje się rozwinięcie sił
militarnych dla osiągnięcia ograniczonego celu np. częściowego zajęcia terytorium
36
SEMP Biot #151 “How Saddam Hussein thinks” available at: http://www.semp.us/biots/biot_151.html
Tamże:” “If you use pressure, we will deploy pressure and force. We know that you can harm us although we do
not threaten you. But we too can harm you. Everyone can cause harm according to their ability and their size.
We cannot come all the way to you in the United States, but individual Arabs may reach you”.
37
Op. cit., T.V. Paul.,..
38
Ivo Pukanic., US Role in Storm., National, Croatian weekly magazine. May 24, 2005
http://www.nacional.hr/index3e.php?b...english&id=516
10

11. przeciwnika, co nie jest adekwatne do decydującego obezwładnienia i okrążenia przeciwnika.
Celem głównym strategii ograniczonych celów/faktów dokonanych (faith accompli) jest
postawienie przeciwnika wobec politycznych i wojskowych faktów dokonanych, bądź w innej
nieodwracalnej sytuacji, która nie musi przesądzać o zakończeniu wojny, jakkolwiek strona
broniąca się mogła uwzględniać takie czynniki przed rozpoczęciem konfliktu. Nadrzędnym
atrybutem tej strategii jest czynnik zaskoczenia, gdyż pozwala inicjatorowi takiego konfliktu
na wybór czasu, miejsca i metody uderzeń przy jednoczesnym uniemożliwieniu takich działań
oponentowi. Dalsza klasyfikacja stosowanych strategii według T.V. Paula, to:
B. Broń ofensywna, ograniczone zdolności (potencjał), w kontekscie rozpoczęcie wojny
asymetrycznej;
C. Wsparcie sojuszników i kalkulacja rezultatów zakończenia wojny;
D. Struktura władzy lokalnej, a rozpoczęcie wojny asymetrycznej;
E. Presja czasu.
Istniejące możliwości i posiadany potencjał (zdolności) do przeprowadzenia ofensywy
krótkoterminowej często są uzależnione od sprzyjającego czynnika czasowego, który
wywiera presję na podejmowane decyzji przez słabszą stronę.
Dylematy terminologiczne
Definiowanie zjawisk i procesów, dotyczących współczesnych konfliktów jest
skomplikowanych wyzwaniem dla badaczy, gdyż wymaga korzystania z metodologii badań
operacyjnych i systemowych. Poszukiwanie metod dających największe prawdopodobieństwo
weryfikowania stawianych hipotez, jest dziś cenioną umiejętnością, gdyż bywa poddane
rozległym ograniczeniom, ze względu na interdyscyplinarność obszaru badań. Autor napotkał
takie problemy, w trakcie badań procesów zachodzących w sferze proceduralnej,
organizacyjnej i technologicznej w odniesieniu do ich związków z planowaniem obronnym
ukierunkowanym na generowanie zdolności operacyjnych spełniających wymagania
interoperacyjności i standaryzacji dla sojuszniczych sił NATO39. Dziś, do opisu i
charakterystyki konfliktu, konieczne jest holistyczne podejście, aby spełnić wszystkie kryteria
naukowości prowadzonych badan. T. Szubrycht w swoich rozważaniach o asymetrii, poddaje
analizie semantycznej różne definicje „wojny” w celu znalezienia związków, bądź wykluczeń
z definicjami „operacji innych niż wojna” na przykładzie amerykańskiej doktryny MOOTW –
Military Operations Other Than War40. Uzasadniając podjęcie takich badań, autor konkluduje,
39
Dereń J., Standaryzacja w silach zbrojnych sojuszu w aspekcie procesu planowania obronnego w NATO.,
Rozprawa doktorska pod kierownictwem naukowym prof. Piotra Sienkiewicz., AON., Warszawa 2008
40
Op.cit., Horward N., Confrontation Analysis..
11

12. że ” Problem definiowania Military Operation Other Than War (MOOTW) jest interesującym
wyzwaniem. Już w nazwie tych specyficznych działań militarnych zawarta jest <negacja
definicyjna>, a mianowicie u podstaw ich wydzielenia leży swoista logika określenia, czym
operacje inne niż wojna nie są. Dlatego, aby w pełni zrozumieć ich specyfikę, celowym wydaje
się przeanalizowanie różnych definicji „wojny”, aby w ten sposób uzyskać odpowiedź na
pytanie, czym są te działania”41. Natomiast w opinii eksperta prawa międzynarodowego J.
Symonidesa rola i funkcja sił zbrojnych w zażegnywaniu współczesnych zagrożeń dla
bezpieczeństwa międzynarodowego uległa istotnym zmianom, w odróżnieniu od
prowadzenia działań konwencjonalnych, czyli konfliktów o dużej skali intensywności, gdyż
jak twierdzi: ” Żyjemy w czasach, kiedy funkcje siły militarnej istotnie się zmieniają. Teraz
wojsko ma zapewnić utrzymanie pokoju, zapobiegać ciężkim, masowym naruszeniom praw
człowieka oraz uczestniczyć w operacjach pokojowych. Prawo międzynarodowe zakazuje
użycia siły zbrojnej. Nie wolno jej stosować przeciw integralności terytorialnej i
niepodległości politycznej jakiegokolwiek kraju ani w żaden inny sposób niezgodny z celami
Narodów Zjednoczonych. Jeśli jednak jakieś państwo dokona napaści zbrojnej na inne, to
napadniętemu zawsze przysługuje prawo do obrony, indywidualnej lub zbiorowej. Rada
Bezpieczeństwa ONZ (RB ONZ), kiedy działa w sytuacjach zagrożenia, naruszenia pokoju lub
aktu agresji, może, zgodnie z rozdziałem VII artykuł 42 Karty Narodów Zjednoczonych
(KNZ), użyć środków o charakterze wojskowym”42.
W próbie oceny konfliktu, czy też zagrożeń T. Szubrycht wyróżnia dwa pojęcia
nieproporcjonalność i asymetryczność, co uzależnia od statusu państwa w kontekście prawa
międzynarodowego. Analizując, autor kwalifikuje hipotetyczny konflikt USA – Monako,
następującym uzasadnieniem: „ Odpowiedź zależy od przyjętego kontekstu analizy. Jeżeli
będziemy go rozpatrywać w oparciu o prawo międzynarodowe, należy stwierdzić, że jest to
konflikt symetryczny, ponieważ jest prowadzony przez dwa podmioty prawa
międzynarodowego. Jeśli zaś kryterium porównania będą potencjały (polityczny,
gospodarczy, ekonomiczny czy militarny), to wówczas można nazwać go konfliktem
asymetrycznym. Jednak dla uniknięcia niejednoznaczności pojęć powinniśmy go określać jako
konflikt nieproporcjonalny”43. Przyczyny i okoliczności o decyzjach użycia siły przez tzw.
„war powers”, czyli dzisiejsze mocarstwa we współczesnych konfliktach asymetrycznych
powinny być szczególnie istotne dla badaczy z powodu nadinterpretacji prawnych w
41
Op. cit., Szubrycht T., Analiza…s.134
42
Symonides C., Wywiad nt: „Wojna ma swoje prawa”., (PZ 18-19/2011)., 28.04.2011
43
Op.cit., Szubrycht., s 141
12

13. stanowieniu „new world order”44. Odnosząc się do tez Herfried’a Münklera nie sposób nie
zauważyć, że nowe milenium, na pewno z korzyścią dla ludzkości przenosi konflikty między
państwami historii, do czego nawiązuje A Wejkszner45. Charakteryzując środowisko
bezpieczeństwa międzynarodowego autor uważa, że „ Miejsce państw we współczesnych
wojnach zajmują podmioty i struktury niepaństwowe. Potencjałowi militarnemu państwa
przeciwstawiony zostaje niewspółmiernie mniejszy potencjał owych podmiotów. Ten
najbardziej widoczny element, charakteryzujący pozimnowojenne konflikty, a także inne
przesłanki zarówno natury prawnej, jak strukturalnej oraz funkcjonalnej wskazują na
potrzebę zredefiniowania wojen klasycznych i wskazania istoty nowych konfliktów zbrojnych
XXI wieku – konfliktów asymetrycznych..46”. Polemizując z tym stwierdzeniem, należy
przypomnieć, że „wojna klasyczna” zasłużyła sobie na poczesne miejsce w niezmierzonych
annałach bibliotecznych – i nijak ją redefiniować, ona poddawała się określonemu
modelowaniu, a „wojny asymetryczne” pozostają nadal niedookreślonym obiektem – wprost
niemożliwą do odwzorowania rzeczywistością dla jej modelowania, przy wykorzystywaniu
nawet najbardziej ekstrawaganckich (effect based) metod, w porównaniu z metodami
opisującymi „przebrzmiałą” wojnę konwencjonalną. To co istotne, to potrzeba bliskiej
współpracy polityków i wojskowych przy szacowaniu ryzyka udziału w misji, której
następstwem jest potencjalny konflikt asymetryczny, co należy objąć wysokimi rygorami w
definiowaniu wszystkich „za i przeciw” w procesie planowania47. Pierwsza wojna z Irakiem,
Koalicji woli z wiodącym państwem USA, dla wyzwolenia Kuwejtu, pozostaje przykładem
toczonego w ostatnich dekadach klasycznego konfliktu (konwencjonalnego) w ramach
wielonarodowej operacji połączonej, co też podkreśla A. Wejkszner, że „Poprzez termin
klasyczne konflikty należy rozumieć konflikty, w ramach których używana jest siła militarna
w stosunkach międzypaństwowych niezgodnie z artykułem 2 paragraf 4 lub zgodnie z
artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Innymi słowy chodzi o użycie siły przeciwko
integralności terytorialnej innego państwa lub w celu samoobrony przed agresją ze strony
innego państwa”48.
Wojny czwartej generacji – czyli nadal asymetryczność
"The Americans control what they see49”, to stwierdzenie, oparte na opiniach dużej
populacji badanych, oddaje prawdę, jak postrzegają obecność NATO mieszkańcy Helmandu
44
Henkin L(red Swing F.T)., Right versus Might., CFR Press., NY 1991
45
Op.cit., A Wejkszner., Wojny….s.1
46
Ibidem.,s.1
47
Zarówno w planowaniu konwencjonalnym jak i EBAO występuje faza analiz „ constraints and restraints”
48
Op. cit., A Wejkszner..s.1
49
Gilles Dorronsoro., The Afghanistan Problem, Los Angeles Times, October 20, 2009
13

14. i Kandaharu, dwóch prowincji na południowym wschodzie Afganistanu, gdzie ISAF ponosi
najbardziej dotkliwe straty, pomimo olbrzymiego zaangażowania, realizując wynikające ze
strategii COIN (operacji przeciwpartyzanckich) techniki, taktyki i procedury walki
przeciwpartyzanckiej. Pomimo nieporównywalnej przewagi technologicznej i liczebnej, armia
amerykańska wspierana w różnym stopniu zaangażowaniem innych armii NATO w operacji
ISAF oraz sił będących w koalicji z USA w operacji (OEF - Operation Enduring Freedom),
ponosi straty i nie uzyskuje zakładanego powodzenia w osiągnięciu precyzyjnie
zaplanowanych celów wojskowo politycznych. Jednym z czynników ograniczającym
interoperacyjność wielonarodowych połączonych sił jest uzasadnione twierdzenie M
Ojrzanowskiego, że „Siły zbrojne zorganizowane i wyposażone w tradycyjny sposób,
funkcjonujące na podstawie tradycyjnej doktryny i według niej szkolone, będą w stanie
wypełnić jedynie zadania tradycyjne. W nowych warunkach takie siły stają się całkowicie
nieprzydatne. Generał R. Smith (The Utility of Force. The art of War in the Modern World.
New York 2007) stwierdza: <Typowym problemem jest obecnie wynik zmiany paradygmatu
wojny i stałego oporu wobec niego: politycy i żołnierze myślą nadal w kategoriach starego
paradygmatu i zgodnie z nim starają się wykorzystywać swoje tradycyjnie urządzone wojska,
podczas gdy przeciwnik i pole walki uległy przemianie. W rezultacie skuteczność wysiłków
jest minimalna: użyte siły mogą być potężne i imponujące, lecz nie przyniosą oczekiwanego
rezultatu, ponadto jakikolwiek osiągnięty realny skutek nie będzie proporcjonalny do
zakładanych możliwości>. M Ojrzanowski konkluduje dalej, podkreślając istotę i
konsekwencje braku zrozumienia nowego paradygmatu wojny: „Brak owego zrozumienia
doprowadził do klęski wojska amerykańskie w Wietnamie (1975 r.), Libanie (1983 r.) i
Somalii (1993 r.); francuskie w Wietnamie (1956 r.) i Algierii (1962 r.); rosyjskie w
Afganistanie (1988 r.) i Czeczenii (1996 r.). Nowy asymetryczny konflikt o charakterze walki
partyzanckiej, w jaki są uwikłane siły koalicyjne w Iraku i Afganistanie, ukazuje ogromne
trudności dla zaangażowanych sił z Europy i Ameryki Północnej. Widać tu wyraźnie zmianę
paradygmatu strategicznego: z konfliktów międzypaństwowych na paradygmat aktorów
niepaństwowych, czyli wojny wśród ludzi. Ma ona wiele wspólnego z wojną czwartej
generacji, terminem wprowadzonym przez amerykańskich marines dwadzieścia lat temu (W.
S. Lind, K. Nightengale, J. F. Schmitt, J. W. Sutton, G. I. Wilson: The changing Face of War:
Into the Fourth Generation. “US Marines Corps Gazette”, October 1989). Pułkownik US
Marines Thomas Hammes w książce (The Sling and The Stone. On War in The 21st Century.
14

15. St. Paul 2004) charakteryzuje taką wojnę, przedstawia przy tym ewolucję kolejnych generacji
konfliktów”50. Analizując generacje wojen, od pierwszej (wojny rewolucji francuskiej i wojny
napoleońskie), poprzez drugą generację bitew pierwszej wojny światowej, w których
hołdowano taktyce na wyczerpanie z francuską doktryną: artyleria zdobywa a piechota
zajmuje, przechodzi do wojen manewrowych trzeciej generacji zapoczątkowanej w 1939 roku
przez Niemców dzięki nowym możliwościom, jakie miały bardziej niezawodne czołgi,
mobilna artyleria, zmotoryzowana piechota, efektywne wsparcie powietrzne i łączność
radiowa. Przywróciło to manewr na pola bitew i doprowadziło do uznania natarcia za
najważniejszą formę walki. Cytowany przez M Ojrzanowskiego Pułkownik T Hammes z
doświadczeniem bojowym w operacjach ekspedycyjnych charakteryzuje wojnę czwartej
generacji, określanej również w literaturze NATO, jako „4 block operations”, jako zupełnie
odmienną wskazując, że różnice polegają na tym, że:” Wykorzystuje ona wszelkie możliwe
powiązania – polityczne, ekonomiczne, społeczne i wojskowe – do przekonania politycznych
decydentów przeciwnika, że ich cele strategiczne są nieosiągalne i zbyt kosztowne w
stosunku do planowanych korzyści. Jej istota polega na ugruntowanym przeświadczeniu, że
silniejsza wola polityczna odpowiednio użyta może pokonać znacznie mocniejszego
ekonomicznie i militarnie przeciwnika. Wojna tego typu nie polega na pokonaniu siły
zbrojnej przeciwnika. Łączy natomiast kombinację taktyki walk partyzanckich lub rozruchów
ludności cywilnej z miękkimi powiązaniami społecznymi, kulturalnymi i ekonomicznymi, z
kampanią dezinformacyjną i niestandardowymi decyzjami politycznymi. Wszystkie te
elementy mają bezpośrednio uderzać w polityczną wolę silniejszego przeciwnika. W
rezultacie w wojnie czwartej generacji mamy do czynienia z sieciowo połączonymi
działaniami na płaszczyźnie politycznej i społecznej. Jest ona również wydłużona w czasie.
Wojna taka jest zaprzeczeniem błyskawicznych, na wysokim poziomie technologicznym
wojen, do jakich między innymi przygotowują się Stany Zjednoczone. Problem w tym, że nie
bardzo widać równorzędnego przeciwnika, który podjąłby ryzyko bezpośredniej konfrontacji
na amerykańskich warunkach. Natomiast wojny czwartej generacji dotychczas przegrywali
zarówno Amerykanie, jak i inne silne państwa. Wojna wśród ludzi ma wiele cech wspólnych z
wojną czwartej generacji. Przede wszystkim, jej cele nie są związane z konfliktami
państwowymi, lecz raczej społecznymi i indywidualnymi. Rozgrywa się nie na polach bitew,
ale w miastach, na ulicach czy nawet w każdym domu. Dodatkowo jej efekty są wzmacniane
przez media. Czas zawsze jest po stronie „słabszej”. Fakt, że konflikt trwa, oznacza, że strona
50
Ojrzanowski M., (gen bryg.) Kwartalnik Bellona 2/2008
15

16. „słabsza” nie przegrywa i tym samym w oczach opinii publicznej odnosi sukces. Taki konflikt
może trwać dziesięciolecia. Nowoczesna technika, którą dysponuje strona „silniejsza”,
zawodzi w konfrontacji ze środkami podręcznymi stosowanymi przez bojowników
wtopionych w lokalną społeczność”51. Jakie można proponować rozwiązania? Jest ich wiele,
a czynnikiem nie do przecenienia jest holistyczne podejście do planowania operacyjnego
opartego na liniach operacyjnych najbardziej zbliżonych do realiów otoczenia -
przewidywanych i oczekiwanych efektów - (przedstawione w prezentacji do referatu)
połączone z synergią wysiłku operatorów. Ono jedynie może stanowić szansę na uzyskanie
powodzenia w konflikcie asymetrycznym – wojnie czwartej generacji. To już intelektualny i
neurochirurgiczny obszar - porównując armie do sztuki medycznej.
Doświadczenia z konfliktów asymetrycznych
W prowadzonych analizach charakteru wojen (konfliktów) asymetrycznych pojawia
się na poczesnym miejscu „polityczna wola” - w kontekście uzasadnienia celu udziału w
konflikcie i samej walki w ujęciu klasycznej strategii52. Jest to bardzo uzasadniony wniosek
badawczy, gdyż niejednokrotnie wola polityczna demokratycznie wybranych władz poddana
jest presji opinii publicznej na skutek zmian okoliczności uzasadniających decyzje o udziale
w konflikcie asymetrycznym53.
W przypadku Polski i jej byłego już udziału w operacji (Operation Iraqi Freedom –
OIF) oraz obecności w Afganistanie, od 2001 roku w operacji (Operation Enduring Freedom)
obserwujemy znaczący spadek poparcia dla udziału polskiego kontyngentu w tych
koalicyjnych działaniach. Ponieważ w opinii publicznej jest trudno rozpoznawalny udział we
wspomnianych operacjach w porównaniu kontrybucją do sojuszniczej misji NATO
(Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczenstwa - International Security Assisstance Force
– ISAF), warto przypomnieć, że jesteśmy w niej obecni od 2007 roku z planowanym
zakończeniem w 2014.
Zaangażowanie Koalicji amerykańskiej jak i NATO w Afganistanie rosło od 2001
roku z obecności kilku państw z kilkoma batalionami do kilkudziesięciu krajów (48) z ponad
130 tys. wojsk w roku 2011, obserwując obecnie stopniowe zmniejszanie kontyngentów.
(Rys.2.). Stan ten jest wyznacznikiem trendów, które wynikają z analizy poprzednich
konfliktów Badania obecności potęg militarnych w rejonach Indochin w latach (1946-54),
51
Ibidem., s.50
52
Mack A., Why big nations lose small wars: The politics of asymmetric conflict., The J Hopkins University
Press, Jan 1975 p.175-200
53
Deren J., The battle for public opinion., http://www.atlantic-
community.org/index/articles/view/The_Battle_for_Public_Opinion
16

17. Indonezji (1947-49), Algerii, Cyprze, Adenie, Maroku i Tunezji wskazują jednoznacznie, że
ugrupowania lokalne walczące w asymetrycznych konfliktach osiągnęły swe cele w
konfrontacji z technologicznie nowoczesnymi armiami, które mogły liczyć na sukces w
wojnie konwencjonalnej.
Rys.2. Polityczno-militarny proces stabilizacyjny w Afganistanie w ramach operacji ISAF
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Dowództwa Operacyjnego WP (marzec2011)
Można wnioskować, że przewaga technologiczna nie zawsze gwarantuje osiąganie
celów wojny, co dowodzi Andrew Mack, badający przypadki wojen asymetrycznych na
zlecenie Fundacji Rockefellera54. Autor zwraca uwagę na przełom przy porównaniu
rezultatów tych wojen z nieodległą przeszłością, gdy np. Francja przez sześćdziesiąt lat
sprawowała z powodzeniem kontrolę nad Indochinami dysponując piętnastotysięcznym
garnizonem, do czasu, gdy po 1946 roku Wietnamczycy wzniecili zbrojne powstanie, co
zmusiło Francje do rozwinięcia kontyngentu ekspedycyjnego w sile 200 tys. aby ostatecznie
ponieść sromotna porażkę i wycofać się z Indochin. W następnym dwudziestoleciu
54
Op. Cit. Mack A., s.175
17

18. amerykańska potęga militarna w sile 500 tys. została również zmuszona do wycofania z
Wietnamu. Cofając się do niezbyt nieodległych czasów, wojen brytyjsko – afgańskich
(trzech) nie sposób pominąć pierwszej wojny z 1842 r. i tragicznego odwrotu brytyjsko –
indyjskiego z garnizonu kabulskiego, gdy do Gandamaku z korpusy ekspedycyjnego
liczącego 16.500 wojska i cywili dotarł jedynie jeden żywy weterynarz Dr Brydon.
To rezultat asymetrycznych taktyk plemion Pusztuńskich z okolic Ghazni, które
Pasztuni – Mudżachednini - Talibanowie dziedziczą i wykorzystują do dziś po swoich
przodkach. Na podstawie rezultatów badań prof..T.V Poul’a, zespól prof. Catherine Gerard
przeprowadził analizę zgromadzonej bazy danych z wojen w ostatnich dwóch wiekach, której
rezultaty wskazują jednoznacznie na wzrastającą tendencję ponoszenia porażek przez
silniejszą stronę w konfliktach asymetrycznych55. Z analizy tych danych wynika, że:
Ø W latach 1800 – 1849 miały miejsce 34 konflikty asymetryczne z czego 88.2% były
rozstrzygnięte na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn. w Greckiej
wojna o niepodległość z imperium Otomańskim 1821-1830, w drugiej amerykańskiej
wojnie ze szczepami Seminoli (o Florydę) 1835-42, w pierwszej wojnie Zulusów 1838-
42, w pierwszej wojnie brytyjsko - afgańskiej 1838-42.
Ø W latach 1850 – 1899 miało miejsce 69 konfliktów asymetrycznych, z czego 79.5 % były
rozstrzygniętych na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn. w
drugiej wojnie opiumowej 1856-60, zbrojna interwencja kolonialna Wielkiej Brytanii i
Francji w Chinach rządzonych przez dynastię Qing, Wojna duńska, znana także (głównie
w historiografii anglosaskiej) jako II wojna o Szlezwik lub wojna duńsko-pruska to
konflikt między koalicją Austrii i Prus oraz Danią, mająca miejsce w 1864 roku, II wojna
brytyjsko-afgańska 1878 – 1880, wojna Rosyjsko – Turecka w latach 1877-1878,
podporządkowanie przez Rosje w 1868 zachodniego Turkmenistanu, Druga wojna burska
– wojna toczona pomiędzy burskimi republikami Transwalu i Oranii a Imperium
brytyjskim w latach 1899-1902.
Ø W latach 1900 – 1949 miało miejsce 31 konfliktów asymetrycznych z czego 61.1 % było
rozstrzygniętych na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn. Wojna
rosyjsko-japońska - wojna pomiędzy Imperium Rosyjskim a Imperium Japonii toczona w
okresie od 8 lutego 1904 do 5 września 1905 na Dalekim Wschodzie zakończona
traktatem z Portsmouth i zwycięstwem Japonii, która dzięki temu awansowała do grona
55
Maxwell School of Syracuse University, PPA 601 Asymmetric Conflict, Spring 2007
18

19. światowych potęg, Pierwsza wojna bałkańska (9 października 1912 - 30 maja 1913) -
konflikt zbrojny pomiędzy Ligą Bałkańską, czyli antytureckim sojuszem państw
bałkańskich (Bułgaria, Serbia, Grecja, Czarnogóra), a samą Turcją. Iracka wielka
rewolucja przeciwko Brytyjczykom maj 1920 – do kairskiej konferencji w marcu 1921,
amerykańska okupacja US Marines Corps Nikaragui 1927 - 1933
Ø W latach 1950 – 1998 miało miejsce 36 konfliktów asymetrycznych z czego jedynie 45 %
było rozstrzygniętych na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn.
Wojna koreańska – wojna tocząca się w latach 1950 –1953 na terytorium Półwyspu
Koreańskiego między komunistycznymi siłami KRLD (północnokoreańskimi) i
wspierającymi je wojskami ChRL, a siłami ONZ (głównie amerykańskimi) wspierającymi
wojska Republiki Korei południowokoreańskie); Wojna wietnamska, (zwana też drugą
wojną indochińską, a w Wietnamie wojną amerykańską) – działania militarne na
Półwyspie Indochińskim w latach 1957-1975. W konflikt zaangażowane były z jednej
strony komunistyczna Demokratyczna Republika Wietnamu (Wietnam Północny,
wspierany przez inne kraje komunistyczne, gł. Związek Radziecki oraz Chiny) i
kontrolowane przez to państwo organizacje komunistyczne w Wietnamie Południowym,
Laosie i Kambodży oraz z drugiej strony Republika Wietnamu wraz ze wspierająca ją
międzynarodowa koalicją obejmująca Stany Zjednoczone i ich sojuszników – Koreę
Południową, Tajlandię, Australię, Nową Zelandię i Filipiny. De facto stronami konfliktu
były również Kambodża i Laos. Angola - wojna narodowo – z Portugalską kolonialną
okupacją 1961 -1975 (Portugalia wycofuje się, bez formalnego przekazania władzy
któremuś z ugrupowań partyzanckich)56; Wojna niepodległościowa – Mozambik –
Portugalia, zbrojny konflikt pomiędzy siłami partyzanckimi Mozambique Liberation Front
or FRELIMO (Frente de Libertação de Moçambique), a Portugalią od 25 września 1964
do czasu podpisania porozumienia o zawieszeniu broni w dniu 8 września 1974 -
skutkującego negocjacjami uzyskania niepodległości w 1975; I wojna w Czeczenii –
konflikt zbrojny pomiędzy Czeczenami i Rosjanami, datowany na okres od 11 grudnia
1994 roku, do 31 sierpnia 1996 roku - do republiki Czeczeni wkroczyły wojska rosyjskie,
chcące zapobiec postępującym działaniom niepodległościowym na jej terenie. Pomimo
56
FNLA - National Front for the Liberation of Angola (Frente Nacional de Libertação de Angola);
MPLA - Popular Liberation Movement of Angola (Movimento Popular de Libertação de Angola);
UNITA - National Union for the Total Independence of Angola (União Nacional para a Independência Total
de Angola);
UPA - Union of Angolan Peoples (Unão das Populações de Angola);
PDA - Democratic Party of Angola (Partido Democrático de Angola);
19

20. początkowych niepowodzeń - próba zdobycia Groźnego na Nowy Rok -– Rosjanie zajęli
stolicę Czeczenii (luty 1995).
Zakończenie
Analizując przyczyny utrzymywania sie (pogłębiania) wykazanych tendencji w
uzyskiwaniu przewagi przez słabsze strony w konfliktach asymetrycznych, osiąganie
takiego stanu należy upatrywać w:
O W systemach społeczno – politycznych - formach sprawowania władzy państw - stron
biorących udział w konfliktach: demokratycznie wybrane władze w państwach rozwiniętych
vs. władze systemów autorytarnych (plemiennych, szczepowych, dyktatury państw upadłych,
dyktatury organizacji terrorystycznych itp.).
O W dostępie do zaawansowanych technologii i łatwości pozyskiwania uzbrojenia, w
tym zagrożenie proliferacją BMR: zorganizowany światowy handel bronią (szczególnie
małokalibrową), minami, środkami pirotechnicznymi podnosi ryzyko i koszty państw
rozwiniętych angażowania się w konflikty w tzw. krajach rozwijających się.
O W czynnikach kulturowych (cywilizacyjnych (Huntington), religijnych): ideologiczne
przeciwieństwa, przywódcy walk narodowo – wyzwoleńczych i populacje są bardzo
zdeterminowani i pełni woli do poświęceń w osiąganiu celów.
O W wyborze decydujących rozstrzygnięć (determinacja jako czynnik psychologiczny):
poświęcenie i determinacja słabszych aktorów względem interesów i pozycji silniejszych. Dla
mocarstw zagrożenie przetrwania i przeżycia nie wchodzi w grę, dlatego ich wola walki
zawsze będzie niższa według zasady, ze zawsze można się wycofać pod przykryciem dobrego
PR-u.
O W wyborze koncepcji strategicznych: niewłaściwie definiowane strategie – (różne)
mocarstw w odniesieniu do oceny potencjałów słabych aktorów może skutkować porażkami,
co potwierdzają dane z analiz zespołu prof. Catherine Gerard57. Czynnikiem decydującym jest
czas (Obecność koalicji amerykańskiej sojuszników NATO w Afganistanie – 10 lat). Brak
rozstrzygnięcia faworyzuje słabszych, jak słusznie zauważył dr H. Kissinger 58.
Dlatego zbyt dużym uproszczeniem problemu są analizy w których semantyka przeważa
nad merytorycznością rozpatrując konflikty „o dużej skali intensywności, konwencjonalne”
57
Ibidem.
58
Kisinger H., The Vietnam Negotiation., Foreign Affair., XLVII, January 1969, p.214
20

21. vs. „małym i nieregularnym wojnom”59. F Hoffman, słusznie zauważa, że: „ Pojawienie się
wojen hybrydowych nie oznacza zakończenia wojen tradycyjnych, konwencjonalnych”.
Reasumując, z badanych konfliktów o charakterze asymetrycznym wynika, że dla osiągnięcia
zwycięstwa bezwarunkowym i nadrzędnym celem walki musi być złamanie politycznej woli
walki przeciwnika, co jest zbyt mało eksponowane w ocenach wielu analityków
strategicznych. Porównywanie potencjałów technologicznych, czego dowodzi praktyka,
prowadzi do przecenienia oczekiwanych rezultatów walki. Nie upraszczając, można uznać za
powszechnie funkcjonujące przekonanie kręgów wojskowych, że jeżeli środki przeciwnika
decydujące o przechyleniu szali zwycięstwa w wojnie ulegną zniszczeniu, jego dalsza wola
walki i poświęceń jest nic nie znacząca, ponieważ nie dysponuje on zapleczem wsparcia i
zabezpieczenia działań. Takie przekonanie nie powinno budzić zdziwienia, w nowoczesnych
społeczeństwach ery przemysłowo – informacyjnej: doktryny strategiczne są kształtowane na
miarę dostępnych technologii, co twierdza jednoznacznie krytycy strategicznych broni
ofensywnych. Nie należy wątpić, ze stratedzy wszystkich ruchów partyzanckich, narodowo –
wyzwoleńczych i terrorystycznych formułują swoją strategię w oparciu o inne zasady. Nie
posiadając zdolności technologicznych oraz podstawowych środków wsparcia i
zabezpieczenia działań bojowych, do zwalczania zewnętrznego przeciwnika, słabsi aktorzy
muszą niszczyć jego polityczną wolę walki.
I jeżeli wola polityczna do poświęceń związanych z prowadzeniem wojny
asymetrycznej silniejszego oponenta zostanie złamana, jego zdolności wojskowe niezależnie
od tego jak duże, nie będą już odgrywać żadnego znaczenia.
Bibliografia
Clausewitz von. Carl, O wojnie, Lublin, 1995.
Clinton J. Ancker III, Michael D. Burke Doctrine for asymmetric Warfare., MILITARY
REVIEW l July -August 2003 Coakley P. Thomas., Command and Control for war and
peace., National Defence University Press., Washington D.C. 1992.
Dereń J., Closing the Capabilities gap., Aug 31, 2010; http://www.atlantic-
community.org/index/Open_Think_Tank_Article/Closing_the_Capabilities_Gap
Dereń J., Standaryzacja w silach zbrojnych sojuszu w aspekcie procesu planowania
obronnego w NATO., Rozprawa doktorska., AON., Warszawa 2008
59
Hoffman F. G ., Conflict in the 21st Century: The Raise of Hybrid Wars., Potomac Institute for Policy Studies.,
Arlington, Virginia, December 2007s.5 Tamże: s.9: The rise of Hybrid Warfare does not represent the end
of traditional or conventional warfare. But it does present a complicating factor for defense planning in
the 21st Century. The implications could be significant, but will have to be carefu lly thought through. The
historical foundation for much of our understanding about war requires fresh and creative approaches if we are
going to draw out the correct implications. As Dr. John Arquilla of the Naval Postgraduate School has noted,
“While history provides some useful examples to stimulate strategic thought about such problems, coping with
networks that can fight in so many different ways—sparking myriad, hybrid forms of conflict —is going to
require some innovative thinking.”
21

22. Dereń J., The battle for public opinion., http://www.atlantic-
community.org/index/articles/view/The_Battle_for_Public_Opinion
Davis Paul K., 100 Decisive Battles from Ancient Times to the Present: The World’s Major
battles and how they shaped history., OXFORD University Press 2001
FM 3-0, par. 2-12. (Field Manual)
Gilles Dorronsoro., The Afghanistan Problem, Los Angeles Times, October 20, 2009
Fukuyama F., Koniec historii., Wydawnictwo znak., Kraków 2009
Hastings M., Runway General., Rolling Stone: Jun 22, 2010
http://www.comw.org/rma/fulltext/asymmetric.html
Henkin L(red Swing F.T)., Right versus Might., CFR Press., NY 1991
Hoffman F. G ., Conflict in the 21st Century: The Raise of Hybrid Wars., Potomac Institute for
Policy Studies., Arlington, Virginia, December
Howard N., Confrontation Analysis: How to win Operations Other than war., DoD C4ISR
(DERA) 1997
Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji., Wydawnictwo Literackie, Muza, Warszawa 2008
Huntington S.P., The Clash of Civilizations?., Foreign Affairs, Summer 1993
iCasualities: Statystyki z operacj OIF & OEFi., http://icasualties.org/OEF/index.aspx
Jean C., Geopolityka., Ossolineum., Wrocław 2007
Joint Strategy Review 1999 Report., DoD Joint Staff, Washington 1999
Kisinger H., The Vietnam Negotiation., Foreign Affair., XLVII, January 1969
Kuźniar R., Sojusz Globalny.,Polska Zbrojna z dnia 19.03.2009
Kuźniar R., Kuźniar R., Dziś i jutro studiów strategicznych.,
www.pte.pl/pliki/0/278/dzis%20i%20jutro%20ststr.pdf
Mack A., Why big nations lose small wars: The politics of asymmetric conflict., The J
Hopkins University Press, Jan 1975
Maxwell School of Syracuse University, PPA 601 Asymmetric Conflict, Spring 2007
McKenzie Kenneth, Jr., The Rise of Asymmetric Threats: Priorities for Defense Planning,
Chapter 3, Quadrennial Defense Review 2001, s.2; available at:
http://www.ndu.edu/inss/press/QDR_2001/sdcasch03.html
Mingst K., Podstawy stosunków międzynarodowych., PWN., Warszawa 2006
Ojrzanowski M., (gen bryg.)., Zdolności operacyjne.., Kwartalnik Bellona 2/2008
Ricii F.J., Schutzer D., U.S. Military Communications: A C3I Force multiplier., Computer
Science Press., Maryland 1986
RMA: The US Army Roundtable on the Revolution in Military Affairs., Science Applications
International Corporation., Strategic Assessment Center., Fort Monroe, Virginia 1993
SEMP Biot #151(z protokołu przesłuchania):“How Saddam Hussein thinks” available at:
http://www.semp.us/biots/biot_151.html.
Strange Joe., Centres of Gravity & Critical Vulnerabilities (Building on the Clausevitzian
Foundation (So That We Can All speak the Same Language) Marine Corps War College 1996
Sienkiewicz P., Analiza systemowa, Bellona, Warszawa 1995
Sun Tzu. The Art of War. (wyd. elektroniczne: by LIONEL GILES, M.A. Assistant in the
Department of Oriental Printed Books and MSS in the British Museum).
22

23. Szubrycht T., Analiza podobieństw operacji militarnych innych niż wojna oraz działań
pozwalających zminimalizować zagrożenia asymetryczne., ZN AMW., rk XLVII. Nr 1 (164)
2006
Symonides C., Wywiad nt: „Wojna ma swoje prawa”., (PZ 18-19/2011)., 28.04.2011
Tofflera Alvin, Heidi., Trzecia Fala, pierwsze wydanie pełne: PIW, Warszawa 1997
T.V. Paul: Asymmetric Conflicts: War Initiation by Weaker Powers. Cambridge University
Press 1994
Żukowska K., Pomieszani Amer i Nina., Gazeta wyborcza , Wysokie Obcasy 19.marca.2011
Wejkszner A., Wojny XXI wieku. Istota współczesnych konfliktów asymetrycznych.,
http://wnpid.amu.edu.pl/files/119-128.pdf
Summary
Presented research outcome is focused on international security environment and its
substantial feature created by asymmetry. Author is trying to confront his practical
observations of various conflicts with scientific theory relevant to asymmetrical conflicts.
Study on subject matter thesis has been conducted by author during long lasting UN and
NATO missions within hostile environment. Operational assessments, reports and other
reliable sources of data were used to make analysis solid and proven. On the other hand
interrelation amid policy and strategy guiding global powers are a key factor to keep this
paper close to contemporary international security environment. Worldwide known Think
tanks and Institutes publications were used with aim to indentify origin of asymmetrical
conflicts, and its essential features in order to present the closest nature of conflicts fought by
strong against weak actors. National policy and strategy were taken into account when the
US influence primary on GWOT, and then on COIN strategy development were analyzed. In
addition, both of strategies were crucial in formulation, and execution of operational
deployment against asymmetrical adversary.
Jerzy Dereń - dr inż. (płk rez.), ekspert w zakresie analiz i planowania strategicznego,
pracownik naukowy Instytutu Bezpieczeństwa i Spraw Międzynarodowych Wrocławskiej
DSW, w latach 1994-2005 (2007) pracował w organizacjach międzynarodowych (ONZ
KBWiE oraz NATO) w zespołach zadaniowych planowania sił i formowania dowództw
(DHQTF) oraz instytutach badan i rozwoju NATO (RTO, NC3A). Współautor ekspertyzy dla
nt. Zarządzania Kryzysowego w UE dla UKIE (MSZ). Autor ekspertyzy nt. certyfikowania
zdolności Wojsk Specjalnych. Uczestniczył w przygotowaniu i egzekwowaniu planów
operacyjnych w centrach operacyjnych NATO w regionach wojennych i kryzysów (JOC:
SHAPE, AFSOUTH). Był koordynatorem działań w misjach NATO na Bałkanach ,
konsultantem z ramienia NATO w sztabie Wojskowym UE w dziedzinie planowania
obronnego i reagowania kryzysowego, szefem zarządu zasobów osobowych HRM (G-1) w
formowanym dowództwie Korpusu NRDC-T w Stambule w Turcji, szefem logistyki (G-4)
sektora MINURSO na Saharze Zachodniej, ekspertem UNSCOM w inspekcji pałaców
prezydenckich w Iraku oraz głównym specjalistą w zespole doradcy NATO przy Ministrze
Obrony Islamskiej Republiki Afganistanu.. Był asystentem Szefa Sztabu 2KZ , .po. Szefa
Sztabu oraz z-cy Dowódcy w latach 2005-8.
23