2. "دعوت" به سقط جنین
نگاهی به موضوع سقط جنین به بهانه اکران فیلم دعوت
در تبلیغات فیلم دعوت این جمله را می‌شنویم یا می‌بینیم که : دعوت، متفاوت‌ترین فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا.
بر این گمانم که این ادعای تفاوت، نه از لحاظ ارزش داورانه و هنری، که از جنبه کارنامه کاری به نوعی مصداق دارد. دعوت اولین فیلم حاتمی‌کیا
ٔ ٔ
است که مستقیم و غیر مستقیم به جنگ، آدم‌ها، پیامدها و روابطش نمی‌پردازد.
دعوت، شاید از این منظر دعوتی است برای دیدن حاتمی‌کیایی دیگر... آیا حاتمی‌کیا موفق به نمایش چهره‌ای دیگر از خود شده است ؟
در این فیلم می‌بینیم که انگار جنگ برای حاتمی‌کیا پایان یافته و حاال کم کم سعی می‌کند، جامعه پیرامونش را ببیند. جامعه‌ای که پس از جنگ،
ٔ
سرعت دگرگونی و تطورش به حدی بوده که درنگی کوچک، ناظر بیرونی را از درک و همراهی‌اش باز می‌داشت. این دگرگونی‌ها سبب پیدایش مفاهیم،
ِ
پرسش‌ها و دغدغه‌هایی شد که پیشتر از آن شاید جایی در گفتمان غالب جامعه نداشت.
حاتمی‌کیا در رویکرد جدیدش به جامعه، شهر و آدم‌هایش سعی کرده به سراغ موضوع کمتر صحبت شده و رسانه‌ای شده‌ای برود که علی رغم همه
ِ ٔ
پرده‌پوشی‌ها و سکوت‌ها دغدغه و معضلی است که می‌توان از آن به عنوان یک مساله اجتماعی نام برد.
ٔ
مساله بارداری ناخواسته و سقط جنین موضوعی است که حاتمی‌کیا برای ساختن فیلم دعوت انتخاب کرده است.
ٔ
فیلم ساختاری اپیزودیک دارد. پنج اپیزود مجزا که داستان زنانی را روایت می‌کند که درگیر ماجرای بارداری شده‌اند و خواسته یا ناخواسته، قصد
سقط جنین دارند.
Print search Prev 2 Next Home Full Exit
3. سقط جنین
مطابق آمارهای ارایه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، ساالنه از حدود ۰۱۲ میلیون بارداری در سطح جهان، به ۵۴ میلیون بارداری خاتمه داده
می‌شود که حدود ۹۱ تا ۰۲ میلیون مورد آن، در شرایط غیر پزشکی و غیر سالم انجام می‌شود.
سقط جنین زنان جوان ۵۱ تا ۴۲ ساله، حدود ۰۴ درصد از این سقط جنین‌های غیر سالم را شامل می‌شود. تقریباً بر اثر سقط جنین‌های غیر پزشکی
و ناسالم، ساالنه حدود ۰۰۰۸۶ زن در سر تا سر جهان جان‌شان را از دست می‌دهند.
با توجه به غیر قانونی بودن و جرم بودن عمل سقط جنین در ایران، آمار قابل استناد و موثقی در دست نیست، ولی برخی گزارش‌های غیر رسمی و
ِ
تحقیقات، حاکی از چشمگیر بودن آمار است.
عدم آگاهی کامل از مناسبات جنسی، روابط جنسی بی‌محافظ، فقدان اطالعات و خدمات کافی و نیز تابوهای اجتماعی، همه سبب بروز بارداری‌های
ناخواسته‌ای می‌شود که بی‌شک سر منشا سقط جنین‌های غیر قانونی است.
لزوم بحث و گفت و گو
ٔ ِ ٔ
علی رغم همه سکوت رسمی که پیرامون این مساله وجود دارد، لزوم مطرح شدن و بحث در خصوص همه جوانب مساله سقط جنین، از سوی اندیشمندان
ِ ٔ
و فعالین اجتماعی در جامعه ایران بارها مورد تاکید قرار گرفته است.
ٔ
بابک احمدی طی یک سخنرانی با محوریت اخالق پزشکی در این باره چنین می‌گوید :
"... من شک ندارم که هر بحث اخالقی باید به جنب های اجتماعی هم بپردازد، اما برای یک کار، حدی از آزادی فکر الزم است. باید بحث دربارهٔ
ه
آن امکا پذیر باشد. به نظرِ من آغاز این بحث به هیچ وجه لطمه و ضرری به هیچ کس نم زند... برای من هیچ چیز رق بارتر از این نیست که ما
ت ی ن
Print search Prev 3 Next Home Full Exit
4. این مباحث را ببندیم، به ادعای اینکه در فالن کتاب، جور دیگری آمده است... بعضی مسائل مانند اعدام و سقط جنین نیازمند بح های طوالنی
ث
و سخت است، ولی راهش این است که این بح ها عمومی شود، همه درگیر آن بشوند و همه از تجرب های شخص شان بگویند و همه از نحوهٔ
ی ه ث
نگاه شان به دنیا بگویند.... اگر چنین نشود ما، در همین بیغول ای زندگی م کنیم که اتفاقات مهیب در آن م افتد، ولی ما چشم خود را به روی
ی ی ه
آن م بندیم..."
ی
آیا حاتمی‌کیا دعوت به شروع بحث می‌کند ؟
ولی آیا فیلم حاتمی‌کیا، دعوتی است برای شروع بحثی که به هر حال جزو ممنوعیات جامعه است ؟ یا اینکه فیلم‌ساز، موضوعی جنجالی و تماشاگر پسند
یافته و قصد آن دارد تا مدتی سر و صدا راه انداخته، چشم‌ها را متوجه خود کند و احتماالً گیشه را هم ببرد ؟
اگرچه نیت‌خوانی کارگردان عمالً غیر ممکن است، اما شواهد و کدهایی که خود فیلم ارائه می‌دهد به گونه‌ای دیگر قابل تاویل است. اگر چه جسارت
ِ
حاتمی‌کیا در ارائه و پرداخت به موضوع ارزشمند است، ولی بالتکلیفی، شک و تردید او نسبت به سوژهٔ انتخابی‌اش، ملموس است.
انگار حاتمی‌کیا مساله را نمی‌شناسد و دغدغه‌اش نیست. می‌داند نکته‌ای را که دست رویش گذاشته، مساله اجتماعی امروزِ ما هست، به نوعی قصد
ِ ٔ
بیانش را هم دارد. ولی به خاطر عدم اشرافش به موضوع که به هر حال زنانه است، تالش‌هایش از دست می‌رود. آیا این از آنجایی نمی‌آید که به هر حال
فضای مورد عالقه او ( یعنی جنگ و آدم‌هایش ) با همه باال و پایینش، یک فضای مردانه است ؟
ٔ
آیا این بدان سبب نیست که در سیر تاریخی و روند کاری حاتمی‌کیا یک جور نوستالژی جنگ و تقدیس آن وجود دارد ؟ جنگی که سوای هر نوع نگاه
به آن، به هر حال موجد بسیاری ویرانی، تباهی، معضالت و مشکالت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... شد ؟
و آیا این بدان سبب نیست که زن و زنانگی در کارهای او وجود نداشته و با اگر بوده نقشی حاشیه‌ای را بر عهده داشته ؟
Print search Prev 4 Next Home Full Exit
5. قصدم بر این نیست که بگویم موضوع زنان را الزاماً زنان باید روایت کنند یا به گونه‌ای به تفکیک جنسیتی در بیان هنری معتقدم؛ لیکن هنگامی که
ِ
با همان پارادایم‌های مردساالرانه به موضوع نگاه کنی، این می‌شود که نشان حاملگی می‌شود دائم عُق زدن، بارداری به مثابه بیماری است و یا با نشان
دادن دائم سفیدی برف، قصد القای معصومیت کودکی را داری و در این میان آن چیزی که می‌ماند، پرسش و دغدغه‌ای که می‌ماند؛ این است که پس
تبیین جهان بینی و فلسفه حق زن برای سقط جنین چه شد ؟
ٔ
این تازه در موقعیتی است که حضور یک فیلم‌نامه‌نویس زن ( چیستا یثربی ) علی‌القاعده باید نقشی در تعدیل فضا ایجاد کرده باشد و گرنه معلوم
ِ
نیست چه اتفاقی می‌افتاد.
البته گفته‌های چیستا یثربی تردیدهایی در این خصوص در ذهن آدمی ایجاد می‌کند :
"... این فیلم اثری تلخ و زنانه در تکریم ذات انسان است که با طرح موضوع سقط جنین قصد دارد راه حلی برای حفظ فرزندان ارائه دهد... نگاه
روانشناسی ما به سقط جنین، نگاهی همدالنه و با احترام به جایگاه زن در خانواده است و ما اصالً قصد نداشتیم تنها در رابطه با سقط جنین صحبت
ِ
کنیم، بلکه نگاه اصلی ما این بود که بگوییم در عصری که نهایت ب احترام ها به نهاد خانواده م شود اگر فیلم بتواند نگاهی را ایجاد کند که مانع
ی ی ی
سقط جنین در میان خانواد ها شود توانست ایم، حرف خود را بزنیم..."
ه ه
در این میان آن چیزی که به آن توجه نشده، دغدغه، تردید و فلسفه دربارهٔ داشتن یا نداشتن حق سقط جنین برای زن است. در حالی که سقط جنین،
یکی از اصلی‌ترین مطالبات زنان در جنبش‌های زنان و فعالیت‌های فمینیستی در سر تا سرجهان است.
به طور خالصه می‌توان گفت که فیلم‌نامه‌نویسان و کارگردان، جانب دارانه و با داشتن موضع با موضوع برخورد کرده‌اند و به نوعی زاویه و مخالفت آنها
با سقط جنین، علی رغم داشتن پایان بازِ اپیزودها، از سوی مخاطب قابل درک است.
ِ ِ
Print search Prev 5 Next Home Full Exit
6. سقط جنین در ایران
سقط جنین در ایران تا اواسط دهه ۰۷ خورشیدی کامالً ممنوع بود و بعد از آن هم فقط به مادرانی که جنین شان مبتالً به بیماری تاالسمی بود،
ٔ
مجوز سقط داده می‌شد.
ِ
در ابتدای دهه ۰۸، سقط جنین در ۱۵ مورد مجاز اعالم و توسط شورای نگهبان به تایید رسید. به این صورت که با تشخیص قطعی سه پزشک
ِ ٔ
متخصص و تایید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که پس از والدت موجب جرح والدین یا طفل می‌شود و یا بیماری مادر که جان مادر را تهدید
کند، قبل از ولوج روح ( ۴ ماه و ۰۱ روز ) با رضایت زن و شوهر مجاز است.
آیین مجازات اسالمی مصوب مجلس شورای اسالمی ایران در خصوص سقط جنین چنین تصریح می‌دارد :
مادهٔ ۹۸۴ : هر گاه زنی جنین خود را سقط کند، دیه آن را در هر مرحله‌ای که باشد، باید بپردازد و خود از آن دیه سهمی نمی‌برد.
ٔ
مادهٔ ۲۲۶ : هر کس عالماً و عامداً به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود، عالوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد
ِ ٔ
به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.
مادهٔ ۳۲۶ : هر کس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگر، موجب سقط جنین زن گردد به شش ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود و اگر عالماً و
ٔ
عامداً زن حامله‌ای را داللت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد، به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد. مگر اینکه
ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می‌باشد و در هر مورد، حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.
مادهٔ ۴۲۶ : اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام می‌کنند، وسایل سقط جنین
فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت
Print search Prev 6 Next Home Full Exit
7. خواهد پذیرفت.
مادهٔ ۵۱۷ : هرگاه یکی از جهات مذکور در مادهٔ ۴۱۷ موجب مرض جسمی یا دماغی که غیر قابل عالج باشد و یا از بین رفتن یکی از حواس یا از کار
افتادن عضوی از اعضای بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد یا تغییر شکل دائمی عضو یا صورت شخص یا سقط جنین شود؛
مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می‌شود.
فتاوای موجود
آیت الله خمینی : سقط جنین بعد از ولوج روح به هیچ وجه جایز نیست و قبل از ولوج روح اگر ماندن آن باعث خطر جانی و ضرر غیر قابل تحمل
برای مادر باشد، اشکال ندارد.
آیت الله خامنه‌ای : سقط جنین شرعاً حرام است و در هیچ حالتى جایز نیست، مگر آنکه استمرار حاملگى براى حیات مادر خطرناک باشد که در این
صورت سقط جنین قبل از ولوج روح، اشکال ندارد، ولى بعد از دمیدن روح جایز نیست. حتّى اگر ادامه حاملگى براى حیات مادر خطرناک باشد، مگر
ٔ
آنکه استمرار باردارى، حیات مادر و جنین هر دو را تهدید کند و نجات زندگى طفل به هیچ وجه ممکن نباشد ولى نجات زندگى مادر به تنهایى با سقط
جنین امکان داشته باشد.
آیت اللّه مکارم شیرازی : سقط جنین در هیچ مورد جایز نیست، مگر در موارد ضرورت؛ مثالً هرگاه مراحل ابتدایی جنین باشد و جنین به صورت انسان
کامل در نیامده باشد و باقی ماندن جنین برای جان مادر خطر داشته باشد و یا باقی ماندن جنین در آن حالت و سپس تولد ناقص آن باعث عسر و حرج
شدید برای پدر و مادر گردد، سقط در این صورت مانعی ندارد، ولی احتیاط این است که دیه آن را بدهند. ( استفتاآت جدید، ص۲۵۴ )
آیت اللّه صانعی : سقط جنین مطلق حرام است ( یعنی چه قبل از روح پیدا کردن و چه بعد از آن، لکن برای رفع خطر از مادر با توجه به نظرِ کارشناسی
Print search Prev 7 Next Home Full Exit
8. و حرج غیر قابل تحمل در صورتی که هنوز روح پیدا نکرده، نمی‌توان گفت حرام است. ( مجمع المسائل، ص۳۶۴ )
آیت اللّه فاضل لنکرانی : اسقاط جنین بعد از ولوج روح ( یعنی بعد از اینکه جنین روح پیدا کرد که معموالً بعد از تمام شدن چهار ماهگی است ) به
هیچ وجه و در هیچ حال جایز نیست و قبل از ولوج روح نیز جایز نمی‌باشد، مگر اینکه جان مادر در معرض خطر باشد یا بقای جنین منجر به بیماری
غیر قابل تحمل مادر شود که با احراز یکی از این دو امر، اسقاط مانعی ندارد. ( جامع المسائل، ص۰۹۴ )
آیت اللّه سیستانی : سقط جنین بعد از ولوج روح ( یعنی از چهار ماهگی به بعد ) به هیچ وجه جایز نیست؛ اما قبل از ولوج روح در صورتی که ضرورت
ایجاب کند ( یعنی برای جان مادر خطر داشته باشد ) و یا مستلزم عسر و حرج شدید باشد. مثل اینکه بچه ناقص الخلقه متولد می‌شود و بزرگ کردن آن
برای مادر و پدر موجب عسر و حرج شدید است، در این صورت نطفه اشکال ندارد. ولی کسی که سقط می‌کند، باید دیه شرعی آن را بدهد
ٔ
سقط جنین در جهان
در بیشتر کشورها در اواخر قرن نوزدهم ( دهه ۰۶۸۱ ) سقط جنین غیر قانونی اعالم شد. روند آزادی سقط جنین در کشورها به شرح زیر است :
ٔ ِ
روسیه سال ۲۵۹۱، انگلستان سال ۹۶۹۱، آمریکا سال ۳۷۹۱، هلند سال ۴۸۹۱
زمان مجاز برای سقط جنین در فرانسه ۰۱ هفته و در هلند ۴۲ هفته است. در کشور آمریکا ۵۳ درصد زنان تا پیش از ۵۴ سالگی دست کم یک بار
سقط را تجربه می‌کنند.
Print search Prev 8 Next Home Full Exit
