SlideShare a Scribd company logo
1 of 2
Download to read offline
De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg   De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg                                                                               De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg




                                                                      Colofon




                                                                                                                                                                                                                                                 Wat is de
                                                                      Titel
                                                                      De kracht van sociaal ondernemen in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg

                                                                      Auteurs
                                                                      Thijs Geijer (Rabobank Nederland)
                                                                      Anouk Smeltink-Mensen (Rabobank Nederland)
                                                                      Willem van der Velden (Rabobank Nederland)




acht                                                                                                                                                                                                                                     Krac
                                                                      Eindredactie
                                                                      Enrico Versteegh (Rabobank Nederland)

                                                                      Vormgeving
                                                                      Knijnenburg Producties




                                                                      ?
                                                                      Druk
                                                                      Blomsma Print & Sign

                                                                      Publicatiedatum
                                                                      30 november 2011




 de                                                                                                                                                                                                                                       van
                                                                      In opdracht van
                                                                      Rabobank Vlietstreek-Zoetermeer
                                                                      Kamer van Koophandel Den Haag
                                                                      Gemeente Zoetermeer
                                                                      Gemeente Leidschendam-Voorburg




 nemer                                                                                                                                                                                                                                 Ondern
                                                                      Contactadressen
                                                                      Rabobank Vlietstreek-Zoetermeer


                                                                                                                                                         De kracht van sociaal ondernemen
                                                                      Eleanor Rooseveltlaan 29
                                                                      Postbus 21, 2700 AA Zoetermeer
                                                                      (079) 317 17 17 / (079) 317 17 61 (bedrijven)
                                                                                                                                                         in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg
                                                                      Kamer van Koophandel Den Haag, Kantoor Zoetermeer
                                                                      Dublinstraat 26
                                                                      2713 HS Zoetermeer
                                                                      (088) 588 83 31
                                                                                                                                                                                        Economische Thermometer 2010
                                                                      Blijf ons volgen via Twitter                                                                                      Thema: Sociaal ondernemen
                                                                      (KrachtvandeO) en
                                                                      www.dekrachtvandeondernemer.nl


                                                                      © Rabobank Nederland, 2011
                                                                      Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door
                                                                      middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan daaronder mede begre-
                                                                      pen gehele of gedeeltelijke bewerking van het werk, zonder voorafgaande toe-
                                                                      stemming van RabobankNederland.
                                                                      No part of this publication may be reproduced in any form by print, photo print,
                                                                      microfilm or any other means without written permission by Rabobank Nederland.                                                                                                                                        D
De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg



                                                                                                                                                Economische groei                                                         Voorburg ging het rapportcijfer van een 5,2 naar een 5,4. In Zoe-          Vlietstreek-Zoetermeer. Daar is het totale aantal werkzoekenden            De vraag naar arbeid                                                                                                                             Conclusie
                                                                                                                                                De economische groei in de regio Vlietstreek-Zoetermeer lag in 2010       termeer daalde het cijfer van een 6,1 naar een 5,6. Vooral op de ar-       het afgelopen jaar nauwelijks afgenomen (figuur 3). Daarnaast zal          De groeiverwachting voor de Nederlandse economie is gematigd.                                                                                    Afgezien van de onzekere economie liggen de uitdagingen voor
      De kracht van sociaal ondernemen                                                                                                          op een lager niveau dan in de rest van Nederland. In Zoetermeer           beidsproductiviteit en de werkgelegenheidsfunctie scoren de twee           de krimp van de Rijksoverheid naar alle waarschijnlijkheid ook terug       Als gevolg hiervan is er nauwelijks sprake van banengroei. De voor-                                                                              ondernemers voor een groot deel op de arbeidsmarkt. Vergrijzing
                                                                                                                                                daalde het rapportcijfer van een 6,5 naar een 5,1; in Leidschendam-       gemeenten minder dan het landelijke gemiddelde.                            te zien zijn in de instroom van het aantal werkzoekenden in de ko-         naamste groei zit in de zorg en de zakelijke dienstverlening. Voor                                                                               kan de krapte op de arbeidsmarkt binnen een paar jaar weer doen
      in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg                                                                                                    Voorburg van een 6,3 naar een 4,9. Op alle vier de groei-indicatoren                                                                                 mende jaren.                                                               industrie, bouw (2011), financiële instellingen en overheid wordt een                                                                            terugkeren. In dat geval is het een belangrijke rem op de groeimo-
                                                                                                                                                scoren de beide gemeenten onder het landelijke gemiddelde. Dit              Figuur 2 Rapportcijfers economische kracht (2010)                                                                                                   daling van het aantal arbeidsplaatsen voorzien (figuur 5). Als we de                                                                             gelijkheden van het bedrijfsleven. Mensen die momenteel langs de
                                                                                                                                                is met name het geval bij de investeringsgroei, een beeld dat ook                                                                                      Figuur 3 Index ontwikkeling aantal werkzoekenden                         landelijke verwachtingen voor sectoren en achterliggende bran-                                                                                   kant van de arbeidsmarkt staan en graag mee willen doen, kunnen
                                                                                                                                                                                                                                                                                          NL-gem=6              (januari 2007-augustus 2011)
                                                                                                                                                                                                                             Rendement
                                                                                                                                                in voorgaande onderzoeken naar voren is gekomen. We kunnen                        eigen                                                                                                                                         ches toepassen op de structuur van de werkgelegenheid in de twee                                                                                 een deel van de toekomstige arbeidsvraag invullen. Zij vragen soms
Inleiding                                                               de werkende leeftijd af. Dit kan leiden tot krapte op de arbeidsmarkt   dan ook constateren dat de extra aandacht die we vorig jaar aan               vermogen
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                gemeenten dan blijft het aantal banen in Zoetermeer stabiel. Leid-                                                                               wel extra begeleiding. Het blijft als ondernemer dan ook van belang
De kracht van sociaal ondernemen in Zoetermeer en Leidschendam-         en vormt een potentiële rem op de economische ontwikkeling. Om          het belang van investeringen hebben gegeven, zich nog niet heeft                                                                                      110                                                                       schendam-Voorburg profiteert naar verwachting wat meer van de                                                                                    om het reeds aanwezige personeel actief te houden (bijvoorbeeld
                                                                                                                                                                                                                               Arbeids-
Voorburg is een gezamenlijk onderzoek van Rabobank Vlietstreek-         welvarend te blijven, zullen we dan ook moeten zorgen dat we zo-        uitbetaald. Maar wellicht vraagt dat een iets langere adem en het          productiviteit                                                                                                                                       groei in de zakelijke diensten en de zorg en vertoont een lichte groei.                                                                          waar het gaat om bijscholing), perspectief te bieden en hun arbeids-
Zoetermeer, de Kamer van Koophandel Den Haag en de gemeenten            veel mogelijk mensen aan de arbeidsmarkt binden en actief houden.       economisch klimaat en de vertrouwensindicatoren hebben uiter-                                                                                         100                                                                                                                                                  Sociaal ondernemerschap in de praktijk                                productiviteit te verhogen. De geïnterviewde ondernemers geven
                                                                                                                                                                                                                            Investerings-
Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg. In deze studie brengen we          Sociaal ondernemerschap kan hier aan bijdragen. Op basis van een        aard ook niet echt meegezeten.                                                       ratio                                                                                                                                        Figuur 5 Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling per sector               Vanuit hun sociale betrokkenheid bieden de geïnterviewde onder-       aan dat sociaal ondernemerschap vooral moet voortkomen uit visie
traditiegetrouw de economische prestaties van het regionale bedrijfs-   uitgebreide analyse van de regionale arbeidsmarkt en interviews met                                                                                                                                                            90                                                                                                                                                  nemers werk aan mensen met een achtergestelde positie op de           en overtuiging, maar de financiële randvoorwaarden kunnen wel
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       Landbouw
leven in kaart. Thema dit jaar is sociaal ondernemen in Zoetermeer en   ondernemers laten we zien dat sociaal ondernemen meer oplevert,           Figuur 1 Rapportcijfers economische groei (2010)                         Werkgelegen-                                                                                                                                                                                                                    arbeidsmarkt. Op die manier geven zij uiting aan de diversiteit van   een handje helpen.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         Industrie
Leidschendam-Voorburg. Hierbij ligt de focus op de arbeidsmarkt.        voor uzelf, voor uw bedrijf en voor de samenleving als geheel.                                                                                      heidsfunctie                                                               80                                                                                                                                                  onze samenleving. Voldoening speelt daarbij een grotere rol dan
                                                                                                                                                                                                               NL-gem=6                                                                                                                                                                      Bouw
                                                                                                                                                    Winstgroei                                                                               3          4       5        6          7      8     9                                                                                   Groothandel                                                           geld maar zonder financiële tegemoetkoming van de overheid ligt
Mede door de groei van de beroepsbevolking hebben we de afge-           Voor de uitgebreide analyse en de uitwerking van de interviews ver-                                                                                                      Leidschendam-Voorburg       Zoetermeer                70                                                                            Detailhandel                                                          er een (te) groot gat tussen kosten en opbrengsten, omdat deze        Aanbevelingen
lopen decennia kunnen bouwen aan een zeer welvarende samen-             wijzen we u naar het volledige onderzoeksrapport dat is te vinden op:                                                                                                                                                                                                                                               Horeca                                                         groep meer begeleiding en aandacht vraagt.                            Wees je als ondernemer bewust van de gevolgen die een toekom-
                                                                                                                                                    Productie-                                                                                                                                                                                                                        Logistiek en
leving. Door vergrijzing en ontgroening neemt het aantal mensen in      www.dekrachtvandeondernemer.nl                                                  groei                                                             Bron: Rabobank                                                               60                                                                                                                                                                                                                        stige krapte op de arbeidsmarkt kan hebben voor de continuïteit van
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           telecom
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Jan      Jul    Jan   Jul    Jan    Jul    Jan     Jul   Jan      Jul            Financiële
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        ‘07      ‘07    ‘08   ‘08    ‘09    ‘09    ‘10     ‘10   ‘11      ‘11          instellingen                                                        De belangrijkste succesfactoren bij de inzet van werknemers met       de onderneming. Maak een personeelsplanning voor verschillende
                                                                                                                                                  Investerings-                                                                                                                                                                                                                 Zakelijke diensten
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Leidschendam-Voorburg      Zoetermeer                                                                                                        een arbeidsbeperking zijn volgens hen:                                scenario’s, zowel aan de vraag- als aanbodzijde van de arbeidsmarkt.

Regionaal-Economische Thermometer 2010
                                                                                                                                                          groei                                                                                                                                               Haaglanden     Nederland                                                   Overheid
                                                                                                                                                                                                                          Vooruitzichten 2011-2012
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               Zorg
                                                                                                                                                      Arbeids-                                                            De Rabobank voorziet dat de economische groei in 2011 uitkomt op           Bron: UWV Werkbedrijf, bewerking Rabobank                                         Vrije tijd en                                                         	 Een goede begeleiding op de werkvloer;                            De populatie van werkenden en werkzoekenden zal voor een
Met de Regionaal-Economische Thermometer vergelijken we de              in en blijft Leidschendam-Voorburg staan op de 22e plaats ondanks         volumegroei                                                             1,75 procent. In 2012 loopt dit terug tot 1 procent doordat de over-                                                                                        ov. Diensten                                                             Inlevingsvermogen van de ondernemer in de situatie                steeds groter deel gaan bestaan uit ouderen. Zorg ervoor dat zij hun
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             	
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             Totaal
economische prestaties van een regio met die van Nederland als          een lager rapportcijfer.                                                                                                                          heid minder gaat uitgeven en de investeringen van private partijen                                                                                                                                                               	 en de mogelijkheden van de werknemer;                               waarde voor de onderneming behouden en maak gebruik van de
                                                                                                                                                                  3          4       5        6          7     8      9                                                                                                                                                                                -3,0    -2,0     -1,0     0,0     1,0   2,0   3,0
geheel. Daarbij kijken we zowel naar economische kracht als naar                                                                                                      Leidschendam-Voorburg       Zoetermeer              minder hard stijgen dan in 2011 het geval was .                            Door conjuncturele ontwikkelingen zit er op de korte termijn nog                                   2011 (prognose)      2012 (prognose)                 	 De drive om maatschappelijk verantwoord te ondernemen;            beschikbare regelingen om hen in dienst te nemen of te houden.
economische groei. De economische kracht is gebaseerd op het            Tabel 1 Rapportcijfer economische prestatie en positie gemeenten                                                                                                                                                             potentie in het arbeidsaanbod. Figuur 4 laat echter zien dat de po-                                                                                     	 De mogelijkheid om vanuit de overheid steun te krijgen.
rendement op eigen vermogen, de investeringsratio, de arbeids-          regio Den Haag (2010)                                                   Bron: Rabobank                                                            Landelijk lag de werkloosheid in 2010 op 5,5 procent. In 2011 komt         tentiële beroepsbevolking in Leidschendam-Voorburg en Zoeter-              Bron: Rabobank/EIM                                                                                                                               Houd alle kanalen open wanneer u op zoek bent naar mensen en
                                                                                                                    2010
productiviteit en de werkgelegenheidsfunctie van het bedrijfsleven                                       Rang              Prestatie
                                                                                                                                                                                                                          deze naar verwachting uit op 5 procent om in 2012 weer licht op            meer al krimpt.                                                                                                                                          Hans van Hoven (Directeur Blomsma PrintSign):                     kijk op regionale schaal. Zowel binnen de beide gemeenten, het
in een regio. De score voor economische groei komt voort uit de          Pijnacker-Nootdorp                1                  6,7               Economische kracht                                                        te lopen naar 5,25 procent. De licht oplopende werkloosheid is het                                                                                       Nicolette Mak (Directeur Valid Group): “Bedrijven die                      “De achterliggende gedachte voor ons MVO-beleid is                 WGSP en het UWV Werkbedrijf is er veel kennis over het nog te be-
winstgroei, de investeringsgroei, de productiegroei en de arbeids-       Lansingerland                     2                  6,6               De economische kracht van de regio Vlietstreek-Zoetermeer kwam            gevolg van het feit dat het arbeidsaanbod vermoedelijk iets gaat               Gert Jongerius (directeur Jongerius Bakker/voorzitter                     nu actief aan diversiteit werken, zijn beter voorbereid                    dat je als ondernemer niet alleen bent op deze wereld”             nutten arbeidspotentieel. Deze instanties helpen u graag verder in
                                                                         Den Haag                          3                  6,5
volumegroei. Daarbij is de score voor Nederland vastgesteld op 6,0.      Boskoop                           4                  6,4
                                                                                                                                                in 2010 iets onder het landelijke gemiddelde uit. In Leidschendam-        toenemen terwijl de werkgelegenheid maar beperkt groeit.                       stichting MVO Zoetermeer):“Leeftijd is nooit een reden                    op de toekomst”                                                                                                                               uw zoektocht naar geschikt en gemotiveerd personeel.
                                                                         Alphen aan den Rijn               5                  6,4                                                                                                                                                                        om iemand niet aan te nemen”                                                                                                                         Petra van der Vlist (PO-manager Hoogvliet super-
Voor het grootste deel van het Nederlandse bedrijfsleven stond           Westland                          6                  6,3                                                                                                                                                                                                                                               De krapte op de arbeidsmarkt                                                  markten): “Motivatie moet vooral uit het hart komen,               Bent u een idealist of een realist? Sociaal ondernemerschap toont uw

                                                                                                                                                Thema: Sociaal ondernemen
                                                                         Midden-Delfland                   7                  6,1
2010 in het teken van (voorzichtig) economisch herstel dat met           Leiderdorp                        8                  6,1                                                                                                                                                                        Alwin Voogel (Vestigingsmanager Het GOED                               Door de vergrijzing bestaat er een serieuze kans dat de Nederlandse           niet uit de portemonnee”                                           maatschappelijke betrokkenheid en straalt af op uw onderneming
name werd gedragen door het aantrekken van de wereldhandel.              Noordwijk                         9                  6,1                                                                                                                                                                        Leidschendam-Voorburg): “We willen dat onze                            economie op de middellange termijn te maken krijgt met een situ-                                                                                 en werknemers. Maar u creëert hiermee ook een concurrentievoor-
                                                                         Voorschoten                      10                  6,0
Het tempo van het herstel verschilde sterk per regio. De regio’s met                                                                            De themastudie ‘De kracht van sociaal ondernemen in Zoetermeer            tentieel dan elders in ons land. Anders gezegd: de arbeidsreserves             medewerkers meer open in de samenleving staan”                         atie waarbij het arbeidsaanbod te kort zal schieten. In welke secto-          Laura Huijsman (locatiemanager De Zoetelaar):                      deel en onderscheidend vermogen en het kan zelfs noodzakelijk
                                                                         Delft                            11                  5,9
een groot belang van exportgeoriënteerde sectoren (zoals Groot-          Leiden                           12                  5,9               en Leidschendam-Voorburg’ is uitgevoerd aan de hand van een               zijn relatief beperkt. In de periode 2008-2010 nam het aantal werk-                                                                                   ren en branches er problemen ontstaan, ligt aan de combinatie van             “Zorgmensen denken wel eens: we gaan lekker                        zijn om deel te nemen aan (regionale) aanbestedingen. Overweeg
Amsterdam) profiteerden als eerste en deden het goed in 2010. De         Rijswijk                         13                  5,7               kwantitatieve analyse van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt,           zoekenden landelijk en regionaal wel sterk toe. De positieve omslag                                                                                   economische groei en vergrijzing. In verschillende deelsegmenten              restaurantje spelen. Maar zo werkt het niet”                       op welke manier het kan bijdragen aan uw bedrijfsvoering.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Figuur 4 Prognose ontwikkeling potentiële beroepsbevolking
                                                                         Oegstgeest                       14                  5,6
regio Den Haag (met veel overheidsdiensten) en het deelgebied                                                                                   gesprekken met arbeidsmarktdeskundigen en interviews met on-              die we landelijk hebben gezien vanaf 2010, herkennen we niet in                      (index 2010 = 100)                                               van de arbeidsmarkt zullen er tekorten optreden. Voor ondernemers
                                                                         Nieuwkoop                        15                  5,5
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      110
Vlietstreek-Zoetermeer bleven in 2009 enigszins beschut voor de          Hillegom                         16                  5,5               dernemers.                                                                                                                                                                                                                      kan dit een rem op hun groeiambities en een bedreiging voor de
krimp. In 2010 zakte de regio echter terug omdat de prestaties van       Noordwijkerhout                  17                  5,4                                                                                                                                                                     105                                                                       continuïteit van hun bedrijf betekenen.
                                                                         Zoetermeer                       18                  5,4
het bedrijfsleven minder waren dan elders in ons land.                   Kaag en Braassem                 19                  5,3               Het aanbod van arbeid                                                                                                                                 100
                                                                         Wassenaar                        20                  5,2               Het bedrijfsleven in Vlietstreek-Zoetermeer opereert in een regio-                                                                                                                                                              Werkgevers kunnen eventuele krapte op verschillende manieren
                                                                         Rijnwoude                        21                  5,2                                                                                                                                                                      95
De economische prestatie van het bedrijfsleven in Leidschendam-                                                                                 naal georiënteerde arbeidsmarkt. De regio Haaglanden wordt ge-                                                                                                                                                                  voor zijn of oplossen. Het onderzoek toont diverse opties. De inzet
                                                                         Leidschendam-Voorburg            22                  5,1
Voorburg en Zoetermeer is in 2010 weer iets teruggezakt ten op-          Lisse                            23                  5,1               kenmerkt door veel pendel en bedrijven vissen uit het arbeidsaan-                                                                                      90
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                van het beschikbare arbeidspotentieel onder allochtonen, jongeren,
zichte van Nederland. Dit komt doordat andere gebieden in ons            Katwijk                          24                  4,9               bod in de gehele regio.                                                                                                                                                                                                         vrouwen, ouderen en mensen met een arbeidsbeperking is hier een
                                                                         Zoeterwoude                      25                  4,7                                                                                                                                                                      85
land sterker wisten te profiteren van het (inter)nationale herstel.      Teylingen                        26                  4,6
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                van. Ook kunnen ondernemers door scholing en training de toe-
Het rapportcijfer van Leidschendam-Voorburg daalde naar een 5,1          Bodegraven                       27                  4,5               In beide gemeenten is de arbeidsparticipatie hoog in alle leeftijds-                                                                                                                                                            komstige inzetbaarheid en de productiviteit van hun huidige perso-
                                                                                                                                                                                                                                                                                                       80
en in Zoetermeer daalde het cijfer naar een 5,4. Op de ranglijst van    Bron: Rabobank
                                                                                                                                                klassen. Zowel mannen als vrouwen participeren gemiddeld meer                                                                                                 2010          2015        2020        2025           2030         neel vergroten en er voor zorgen dat werknemers meer uren gaan
gemeenten in de regio Den Haag neemt Zoetermeer de 18e plaats                                                                                   dan elders in Nederland. Er is daardoor relatief minder onbenut po-                                                                                           Leidschendam-Voorburg      Zoetermeer                             werken.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Haaglanden      Nederland

                                                                                                                                                                                                                                                                                                     Bron: Abf Research, bewerking Rabobank

More Related Content

More from Willem van der Velden

Economie Barneveld 2012, presentatie
Economie Barneveld 2012, presentatieEconomie Barneveld 2012, presentatie
Economie Barneveld 2012, presentatieWillem van der Velden
 
Regionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapport
Regionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapportRegionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapport
Regionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapportWillem van der Velden
 
Sociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvatting
Sociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvattingSociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvatting
Sociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvattingWillem van der Velden
 
Sociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatie
Sociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatieSociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatie
Sociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatieWillem van der Velden
 
Toeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatie
Toeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatieToeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatie
Toeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatieWillem van der Velden
 
Toeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
Toeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoekToeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
Toeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoekWillem van der Velden
 
Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek
Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoekTriple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek
Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoekWillem van der Velden
 
Tuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoek
Tuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoekTuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoek
Tuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoekWillem van der Velden
 
Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek
Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek
Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek Willem van der Velden
 
Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting
Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvattingWonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting
Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvattingWillem van der Velden
 
Wonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoek
Wonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoekWonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoek
Wonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoekWillem van der Velden
 
De Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapport
De Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapportDe Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapport
De Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapportWillem van der Velden
 
Maakindustrie in Noord-Brabant, presentatie
Maakindustrie in Noord-Brabant, presentatieMaakindustrie in Noord-Brabant, presentatie
Maakindustrie in Noord-Brabant, presentatieWillem van der Velden
 
Logistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochure
Logistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochureLogistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochure
Logistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochureWillem van der Velden
 
De Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
De Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoekDe Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
De Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoekWillem van der Velden
 
De Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvatting
De Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvattingDe Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvatting
De Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvattingWillem van der Velden
 

More from Willem van der Velden (20)

Economie Barneveld 2012, presentatie
Economie Barneveld 2012, presentatieEconomie Barneveld 2012, presentatie
Economie Barneveld 2012, presentatie
 
Economie Almere 2012, presentatie
Economie Almere 2012, presentatieEconomie Almere 2012, presentatie
Economie Almere 2012, presentatie
 
Regionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapport
Regionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapportRegionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapport
Regionaal economisch onderzoek Uden Veghel, volledige rapport
 
Sociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvatting
Sociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvattingSociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvatting
Sociaal-economische visie op Land van Cuijk en Maasduinen; samenvatting
 
Sociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatie
Sociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatieSociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatie
Sociaal economische schets Nederlands-Duitse grensstreek, 2008, presentatie
 
Toeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatie
Toeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatieToeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatie
Toeristisch-recreatief perspectief Groningen, presentatie
 
Toeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
Toeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoekToeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
Toeristische kracht Land van Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
 
Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek
Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoekTriple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek
Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek
 
Tuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoek
Tuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoekTuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoek
Tuinbouwvisie Bommelerwaard, volledig onderzoek
 
Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek
Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek
Vestigen in de Duitse grensstreek, 2008, volledig onderzoek
 
Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting
Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvattingWonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting
Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting
 
Wonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoek
Wonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoekWonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoek
Wonen, werken en winkelen in De Liemers, 2012, volledig onderzoek
 
De Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapport
De Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapportDe Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapport
De Kracht van de Ondernemer Vlietstreek-Zoetermeer, 2012, volledig rapport
 
Nieuw Haags Peil, brochure
Nieuw Haags Peil, brochureNieuw Haags Peil, brochure
Nieuw Haags Peil, brochure
 
Maakindustrie in Noord-Brabant, presentatie
Maakindustrie in Noord-Brabant, presentatieMaakindustrie in Noord-Brabant, presentatie
Maakindustrie in Noord-Brabant, presentatie
 
Logistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochure
Logistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochureLogistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochure
Logistieke kansen voor de Zeeuwse Delta, brochure
 
De Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
De Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoekDe Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
De Toeristische Kracht van het Land canb Cuijk en Maasduinen, volledig onderzoek
 
De Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvatting
De Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvattingDe Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvatting
De Kracht van Stad en Midden Groningen, samenvatting
 
De Kracht van Oss, volledig rapport
De Kracht van Oss, volledig rapportDe Kracht van Oss, volledig rapport
De Kracht van Oss, volledig rapport
 
De Kracht van Oss, samenvatting
De Kracht van Oss, samenvattingDe Kracht van Oss, samenvatting
De Kracht van Oss, samenvatting
 

De Kracht van Vlietstreek-Zoetermeer 2011, samenvatting

  • 1. De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg Colofon Wat is de Titel De kracht van sociaal ondernemen in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg Auteurs Thijs Geijer (Rabobank Nederland) Anouk Smeltink-Mensen (Rabobank Nederland) Willem van der Velden (Rabobank Nederland) acht Krac Eindredactie Enrico Versteegh (Rabobank Nederland) Vormgeving Knijnenburg Producties ? Druk Blomsma Print & Sign Publicatiedatum 30 november 2011 de van In opdracht van Rabobank Vlietstreek-Zoetermeer Kamer van Koophandel Den Haag Gemeente Zoetermeer Gemeente Leidschendam-Voorburg nemer Ondern Contactadressen Rabobank Vlietstreek-Zoetermeer De kracht van sociaal ondernemen Eleanor Rooseveltlaan 29 Postbus 21, 2700 AA Zoetermeer (079) 317 17 17 / (079) 317 17 61 (bedrijven) in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg Kamer van Koophandel Den Haag, Kantoor Zoetermeer Dublinstraat 26 2713 HS Zoetermeer (088) 588 83 31 Economische Thermometer 2010 Blijf ons volgen via Twitter Thema: Sociaal ondernemen (KrachtvandeO) en www.dekrachtvandeondernemer.nl © Rabobank Nederland, 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan daaronder mede begre- pen gehele of gedeeltelijke bewerking van het werk, zonder voorafgaande toe- stemming van RabobankNederland. No part of this publication may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means without written permission by Rabobank Nederland. D
  • 2. De Kracht van de Ondernemer in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg Economische groei Voorburg ging het rapportcijfer van een 5,2 naar een 5,4. In Zoe- Vlietstreek-Zoetermeer. Daar is het totale aantal werkzoekenden De vraag naar arbeid Conclusie De economische groei in de regio Vlietstreek-Zoetermeer lag in 2010 termeer daalde het cijfer van een 6,1 naar een 5,6. Vooral op de ar- het afgelopen jaar nauwelijks afgenomen (figuur 3). Daarnaast zal De groeiverwachting voor de Nederlandse economie is gematigd. Afgezien van de onzekere economie liggen de uitdagingen voor De kracht van sociaal ondernemen op een lager niveau dan in de rest van Nederland. In Zoetermeer beidsproductiviteit en de werkgelegenheidsfunctie scoren de twee de krimp van de Rijksoverheid naar alle waarschijnlijkheid ook terug Als gevolg hiervan is er nauwelijks sprake van banengroei. De voor- ondernemers voor een groot deel op de arbeidsmarkt. Vergrijzing daalde het rapportcijfer van een 6,5 naar een 5,1; in Leidschendam- gemeenten minder dan het landelijke gemiddelde. te zien zijn in de instroom van het aantal werkzoekenden in de ko- naamste groei zit in de zorg en de zakelijke dienstverlening. Voor kan de krapte op de arbeidsmarkt binnen een paar jaar weer doen in Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg Voorburg van een 6,3 naar een 4,9. Op alle vier de groei-indicatoren mende jaren. industrie, bouw (2011), financiële instellingen en overheid wordt een terugkeren. In dat geval is het een belangrijke rem op de groeimo- scoren de beide gemeenten onder het landelijke gemiddelde. Dit Figuur 2 Rapportcijfers economische kracht (2010) daling van het aantal arbeidsplaatsen voorzien (figuur 5). Als we de gelijkheden van het bedrijfsleven. Mensen die momenteel langs de is met name het geval bij de investeringsgroei, een beeld dat ook Figuur 3 Index ontwikkeling aantal werkzoekenden landelijke verwachtingen voor sectoren en achterliggende bran- kant van de arbeidsmarkt staan en graag mee willen doen, kunnen NL-gem=6 (januari 2007-augustus 2011) Rendement in voorgaande onderzoeken naar voren is gekomen. We kunnen eigen ches toepassen op de structuur van de werkgelegenheid in de twee een deel van de toekomstige arbeidsvraag invullen. Zij vragen soms Inleiding de werkende leeftijd af. Dit kan leiden tot krapte op de arbeidsmarkt dan ook constateren dat de extra aandacht die we vorig jaar aan vermogen gemeenten dan blijft het aantal banen in Zoetermeer stabiel. Leid- wel extra begeleiding. Het blijft als ondernemer dan ook van belang De kracht van sociaal ondernemen in Zoetermeer en Leidschendam- en vormt een potentiële rem op de economische ontwikkeling. Om het belang van investeringen hebben gegeven, zich nog niet heeft 110 schendam-Voorburg profiteert naar verwachting wat meer van de om het reeds aanwezige personeel actief te houden (bijvoorbeeld Arbeids- Voorburg is een gezamenlijk onderzoek van Rabobank Vlietstreek- welvarend te blijven, zullen we dan ook moeten zorgen dat we zo- uitbetaald. Maar wellicht vraagt dat een iets langere adem en het productiviteit groei in de zakelijke diensten en de zorg en vertoont een lichte groei. waar het gaat om bijscholing), perspectief te bieden en hun arbeids- Zoetermeer, de Kamer van Koophandel Den Haag en de gemeenten veel mogelijk mensen aan de arbeidsmarkt binden en actief houden. economisch klimaat en de vertrouwensindicatoren hebben uiter- 100 Sociaal ondernemerschap in de praktijk productiviteit te verhogen. De geïnterviewde ondernemers geven Investerings- Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg. In deze studie brengen we Sociaal ondernemerschap kan hier aan bijdragen. Op basis van een aard ook niet echt meegezeten. ratio Figuur 5 Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling per sector Vanuit hun sociale betrokkenheid bieden de geïnterviewde onder- aan dat sociaal ondernemerschap vooral moet voortkomen uit visie traditiegetrouw de economische prestaties van het regionale bedrijfs- uitgebreide analyse van de regionale arbeidsmarkt en interviews met 90 nemers werk aan mensen met een achtergestelde positie op de en overtuiging, maar de financiële randvoorwaarden kunnen wel Landbouw leven in kaart. Thema dit jaar is sociaal ondernemen in Zoetermeer en ondernemers laten we zien dat sociaal ondernemen meer oplevert, Figuur 1 Rapportcijfers economische groei (2010) Werkgelegen- arbeidsmarkt. Op die manier geven zij uiting aan de diversiteit van een handje helpen. Industrie Leidschendam-Voorburg. Hierbij ligt de focus op de arbeidsmarkt. voor uzelf, voor uw bedrijf en voor de samenleving als geheel. heidsfunctie 80 onze samenleving. Voldoening speelt daarbij een grotere rol dan NL-gem=6 Bouw Winstgroei 3 4 5 6 7 8 9 Groothandel geld maar zonder financiële tegemoetkoming van de overheid ligt Mede door de groei van de beroepsbevolking hebben we de afge- Voor de uitgebreide analyse en de uitwerking van de interviews ver- Leidschendam-Voorburg Zoetermeer 70 Detailhandel er een (te) groot gat tussen kosten en opbrengsten, omdat deze Aanbevelingen lopen decennia kunnen bouwen aan een zeer welvarende samen- wijzen we u naar het volledige onderzoeksrapport dat is te vinden op: Horeca groep meer begeleiding en aandacht vraagt. Wees je als ondernemer bewust van de gevolgen die een toekom- Productie- Logistiek en leving. Door vergrijzing en ontgroening neemt het aantal mensen in www.dekrachtvandeondernemer.nl groei Bron: Rabobank 60 stige krapte op de arbeidsmarkt kan hebben voor de continuïteit van telecom Jan Jul Jan Jul Jan Jul Jan Jul Jan Jul Financiële ‘07 ‘07 ‘08 ‘08 ‘09 ‘09 ‘10 ‘10 ‘11 ‘11 instellingen De belangrijkste succesfactoren bij de inzet van werknemers met de onderneming. Maak een personeelsplanning voor verschillende Investerings- Zakelijke diensten Leidschendam-Voorburg Zoetermeer een arbeidsbeperking zijn volgens hen: scenario’s, zowel aan de vraag- als aanbodzijde van de arbeidsmarkt. Regionaal-Economische Thermometer 2010 groei Haaglanden Nederland Overheid Vooruitzichten 2011-2012 Zorg Arbeids- De Rabobank voorziet dat de economische groei in 2011 uitkomt op Bron: UWV Werkbedrijf, bewerking Rabobank Vrije tijd en Een goede begeleiding op de werkvloer; De populatie van werkenden en werkzoekenden zal voor een Met de Regionaal-Economische Thermometer vergelijken we de in en blijft Leidschendam-Voorburg staan op de 22e plaats ondanks volumegroei 1,75 procent. In 2012 loopt dit terug tot 1 procent doordat de over- ov. Diensten Inlevingsvermogen van de ondernemer in de situatie steeds groter deel gaan bestaan uit ouderen. Zorg ervoor dat zij hun Totaal economische prestaties van een regio met die van Nederland als een lager rapportcijfer. heid minder gaat uitgeven en de investeringen van private partijen en de mogelijkheden van de werknemer; waarde voor de onderneming behouden en maak gebruik van de 3 4 5 6 7 8 9 -3,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 geheel. Daarbij kijken we zowel naar economische kracht als naar Leidschendam-Voorburg Zoetermeer minder hard stijgen dan in 2011 het geval was . Door conjuncturele ontwikkelingen zit er op de korte termijn nog 2011 (prognose) 2012 (prognose) De drive om maatschappelijk verantwoord te ondernemen; beschikbare regelingen om hen in dienst te nemen of te houden. economische groei. De economische kracht is gebaseerd op het Tabel 1 Rapportcijfer economische prestatie en positie gemeenten potentie in het arbeidsaanbod. Figuur 4 laat echter zien dat de po- De mogelijkheid om vanuit de overheid steun te krijgen. rendement op eigen vermogen, de investeringsratio, de arbeids- regio Den Haag (2010) Bron: Rabobank Landelijk lag de werkloosheid in 2010 op 5,5 procent. In 2011 komt tentiële beroepsbevolking in Leidschendam-Voorburg en Zoeter- Bron: Rabobank/EIM Houd alle kanalen open wanneer u op zoek bent naar mensen en 2010 productiviteit en de werkgelegenheidsfunctie van het bedrijfsleven Rang Prestatie deze naar verwachting uit op 5 procent om in 2012 weer licht op meer al krimpt. Hans van Hoven (Directeur Blomsma PrintSign): kijk op regionale schaal. Zowel binnen de beide gemeenten, het in een regio. De score voor economische groei komt voort uit de Pijnacker-Nootdorp 1 6,7 Economische kracht te lopen naar 5,25 procent. De licht oplopende werkloosheid is het Nicolette Mak (Directeur Valid Group): “Bedrijven die “De achterliggende gedachte voor ons MVO-beleid is WGSP en het UWV Werkbedrijf is er veel kennis over het nog te be- winstgroei, de investeringsgroei, de productiegroei en de arbeids- Lansingerland 2 6,6 De economische kracht van de regio Vlietstreek-Zoetermeer kwam gevolg van het feit dat het arbeidsaanbod vermoedelijk iets gaat Gert Jongerius (directeur Jongerius Bakker/voorzitter nu actief aan diversiteit werken, zijn beter voorbereid dat je als ondernemer niet alleen bent op deze wereld” nutten arbeidspotentieel. Deze instanties helpen u graag verder in Den Haag 3 6,5 volumegroei. Daarbij is de score voor Nederland vastgesteld op 6,0. Boskoop 4 6,4 in 2010 iets onder het landelijke gemiddelde uit. In Leidschendam- toenemen terwijl de werkgelegenheid maar beperkt groeit. stichting MVO Zoetermeer):“Leeftijd is nooit een reden op de toekomst” uw zoektocht naar geschikt en gemotiveerd personeel. Alphen aan den Rijn 5 6,4 om iemand niet aan te nemen” Petra van der Vlist (PO-manager Hoogvliet super- Voor het grootste deel van het Nederlandse bedrijfsleven stond Westland 6 6,3 De krapte op de arbeidsmarkt markten): “Motivatie moet vooral uit het hart komen, Bent u een idealist of een realist? Sociaal ondernemerschap toont uw Thema: Sociaal ondernemen Midden-Delfland 7 6,1 2010 in het teken van (voorzichtig) economisch herstel dat met Leiderdorp 8 6,1 Alwin Voogel (Vestigingsmanager Het GOED Door de vergrijzing bestaat er een serieuze kans dat de Nederlandse niet uit de portemonnee” maatschappelijke betrokkenheid en straalt af op uw onderneming name werd gedragen door het aantrekken van de wereldhandel. Noordwijk 9 6,1 Leidschendam-Voorburg): “We willen dat onze economie op de middellange termijn te maken krijgt met een situ- en werknemers. Maar u creëert hiermee ook een concurrentievoor- Voorschoten 10 6,0 Het tempo van het herstel verschilde sterk per regio. De regio’s met De themastudie ‘De kracht van sociaal ondernemen in Zoetermeer tentieel dan elders in ons land. Anders gezegd: de arbeidsreserves medewerkers meer open in de samenleving staan” atie waarbij het arbeidsaanbod te kort zal schieten. In welke secto- Laura Huijsman (locatiemanager De Zoetelaar): deel en onderscheidend vermogen en het kan zelfs noodzakelijk Delft 11 5,9 een groot belang van exportgeoriënteerde sectoren (zoals Groot- Leiden 12 5,9 en Leidschendam-Voorburg’ is uitgevoerd aan de hand van een zijn relatief beperkt. In de periode 2008-2010 nam het aantal werk- ren en branches er problemen ontstaan, ligt aan de combinatie van “Zorgmensen denken wel eens: we gaan lekker zijn om deel te nemen aan (regionale) aanbestedingen. Overweeg Amsterdam) profiteerden als eerste en deden het goed in 2010. De Rijswijk 13 5,7 kwantitatieve analyse van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, zoekenden landelijk en regionaal wel sterk toe. De positieve omslag economische groei en vergrijzing. In verschillende deelsegmenten restaurantje spelen. Maar zo werkt het niet” op welke manier het kan bijdragen aan uw bedrijfsvoering. Figuur 4 Prognose ontwikkeling potentiële beroepsbevolking Oegstgeest 14 5,6 regio Den Haag (met veel overheidsdiensten) en het deelgebied gesprekken met arbeidsmarktdeskundigen en interviews met on- die we landelijk hebben gezien vanaf 2010, herkennen we niet in (index 2010 = 100) van de arbeidsmarkt zullen er tekorten optreden. Voor ondernemers Nieuwkoop 15 5,5 110 Vlietstreek-Zoetermeer bleven in 2009 enigszins beschut voor de Hillegom 16 5,5 dernemers. kan dit een rem op hun groeiambities en een bedreiging voor de krimp. In 2010 zakte de regio echter terug omdat de prestaties van Noordwijkerhout 17 5,4 105 continuïteit van hun bedrijf betekenen. Zoetermeer 18 5,4 het bedrijfsleven minder waren dan elders in ons land. Kaag en Braassem 19 5,3 Het aanbod van arbeid 100 Wassenaar 20 5,2 Het bedrijfsleven in Vlietstreek-Zoetermeer opereert in een regio- Werkgevers kunnen eventuele krapte op verschillende manieren Rijnwoude 21 5,2 95 De economische prestatie van het bedrijfsleven in Leidschendam- naal georiënteerde arbeidsmarkt. De regio Haaglanden wordt ge- voor zijn of oplossen. Het onderzoek toont diverse opties. De inzet Leidschendam-Voorburg 22 5,1 Voorburg en Zoetermeer is in 2010 weer iets teruggezakt ten op- Lisse 23 5,1 kenmerkt door veel pendel en bedrijven vissen uit het arbeidsaan- 90 van het beschikbare arbeidspotentieel onder allochtonen, jongeren, zichte van Nederland. Dit komt doordat andere gebieden in ons Katwijk 24 4,9 bod in de gehele regio. vrouwen, ouderen en mensen met een arbeidsbeperking is hier een Zoeterwoude 25 4,7 85 land sterker wisten te profiteren van het (inter)nationale herstel. Teylingen 26 4,6 van. Ook kunnen ondernemers door scholing en training de toe- Het rapportcijfer van Leidschendam-Voorburg daalde naar een 5,1 Bodegraven 27 4,5 In beide gemeenten is de arbeidsparticipatie hoog in alle leeftijds- komstige inzetbaarheid en de productiviteit van hun huidige perso- 80 en in Zoetermeer daalde het cijfer naar een 5,4. Op de ranglijst van Bron: Rabobank klassen. Zowel mannen als vrouwen participeren gemiddeld meer 2010 2015 2020 2025 2030 neel vergroten en er voor zorgen dat werknemers meer uren gaan gemeenten in de regio Den Haag neemt Zoetermeer de 18e plaats dan elders in Nederland. Er is daardoor relatief minder onbenut po- Leidschendam-Voorburg Zoetermeer werken. Haaglanden Nederland Bron: Abf Research, bewerking Rabobank