In ZIN een interview met kijkcijferkanon Erica Terpstra. Cisca Dresselhuys probeert haar succes met behulp van een aantal experts te verklaren. Pacelle van Goethem verheldert vanuit haar expertise de sympathie die Terpstra heeft. “Omdat ze aardig is, relativeert, zelfspot heeft, maar ook een autoriteit is, bijvoorbeeld op sportgebied..."

1. Knap, hip, jong, gevat en scherp. Om maar eens paar kwaliteiten te noemen
die je moet hebben om op televisie te overleven. Behalve als je Erica Terpstra heet.
En je al jaren een kijkcijferkanon bent met je reisprogramma, 71 jaar oud
of niet. Cisca Dresselhuys probeert, met tal van experts, het succes te verklaren.
Erica.Kanj er!
Of je het nu vraagt aan televisiekenner en regisseur
Bert van der Veer of collega-presentatrice Tineke
de Nooij, aan Herman Meijer, eindredacteur van
Pauw & Witteman en nu van Pauw, of Jean-Pierre
Geelen, televisierecensent van de Volkskrant, over
één ding zijn ze het eens: met Erica erbij wordt een
programma altijd gezellig. Ze is goedlachs, positief,
vindt alles interessant, leuk of lekker en iedereen een
kanjer. En – heel belangrijk – ze is nooit somber,
cynisch of vals. Altijd geïnteresseerd in haar mede-gasten.
Zo iemand wil je wel in je programma heb-ben.
Hoewel: ook weer niet te vaak. Of zoals Bert van
der Veer het uitdrukt: “Tante Erica mag niet te vaak
op de koffie komen, want ik kan niet zo goed tegen te
veel blijmoedigheid.”
Maar net als Herman Meijer vraagt hij haar geregeld
te gast in een talkshow. Natuurlijk niet voor elk
onderwerp. Terwijl Erica Terpstra toch een lange
staat van dienst heeft als politica – 22 jaar Tweede
Kamerlid voor de VVD en vier jaar staatssecretaris
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport – wordt ze als
het om politiek gaat vrijwel nooit uitgenodigd. Het
gaat bij haar altijd om sport of, vooral de laatste tijd,
om spiritualiteit. Bijvoorbeeld als de Dalai Lama in
Nederland is. Ze noemt zichzelf geen boeddhist,
maar wel ‘een levenslange student van het boed-dhisme’
en is derhalve een groot bewonderaar van
deze geestelijk leider.
Vooral het beeld van een juichende Erica in een
oranje T-shirt met een oranje sjaal staat op het net-vlies
van tv-kijkers: als het om sportieve evenemen-ten
gaat, de Olympische Spelen, WK of EK, is ze erbij.
Ook als deelneming aan zo’n toernooi omstreden is
vanwege mensenrechtenschendingen in het land
waar het evenement wordt gehouden, staat zij pal.
Herman Meijer: “Fameus was het debat in Pauw &
Witteman tussen haar en cabaretier Erik van Muis-winkel
over de vraag of Nederland de Spelen in
Erica Georgina Terpstra
(Den Haag, 1943) deed als
zwemster mee aan de
Olympische Spelen, in
Rome (1960) en Tokio
(1964, waar ze zilver en
brons behaalde). Ze was
docent Chinees-Nederlands
en journalist. Vanaf 1977
was ze Tweede Kamerlid
(VVD) en staatssecretaris.
Van 2003 tot 2010 was ze
voorzitter van NOC*­NSF.
Erica was getrouwd,
heeft twee zoons en twee
kleindochters.
Peking zou moeten boycotten. Erik vond van wél,
Erica van niet. Het werd een fikse discussie. De
manier waarop Terpstra zich daar teweer stelde
tegen Van Muiswinkel, was geweldig. Niemand had
de sporters beter kunnen vertegenwoordigen. Tijdens
zo’n debat komen haar verschillende kwaliteiten het
best tot uiting. Ze kan goed zakelijk debatteren, geen
eigenschap waarvan ze publiekelijk vaak gebruik-maakt.
Tegelijkertijd houdt ze ook haar goedmoedige
kant. Ze bleef Van Muiswinkel ‘Erik’ noemen en de
kijker voelde dat ze erg boos op hem moest zijn, maar
na afloop vast wel een bitterbal met hem zou eten.”
Betekent dat dat veel van haar optreden ‘gespeeld’ is?
Herman Meijer: “Ik heb een behoorlijk wantrou-wende,
journalistieke achtergrond. De neiging om
aan bedoelingen van mensen te twijfelen, zit er bij
mij diep in. Maar cynisch oordelen over de optredens
van Erica kan ik niet. Ze is zoals ze is en dat is haar
kracht. Ik denk dat dat ook het geheim is achter haar
reisprogramma. Ze is werkelijk geïnteresseerd, ze wil
iets meemaken. Ze probeert mooie dingen te ervaren
en staat open voor de mensen die ze ontmoet. Ze is
daarbij niet zuinig op zichzelf; ze gaat in een modder-bad
als de regisseur dat vraagt. Dat ze daarmee de
lachlust van veel kijkers opwekt, kan haar niet sche-len.
Want ze heeft geen vals ego, haar motief klopt.”
Bert van der Veer is het met hem eens: “Erica heeft
door de jaren heen krediet opgebouwd door haar rol
in het sportmilieu, als bestuurslid van NOC*NSF en
daarvoor als zwemster. Erica de sportvrouw, de
‘Ze streeft niet naar
perfectie. En dat vinden
wij allemaal heerlijk’
152 153

2. vrouw die nu door de hele wereld reist, op zoek naar
goeroes en andere leidspersonen. Ze sleept de kijkers
mee over bergen en door dalen in haar zoektocht naar
spirituele figuren en je hebt altijd het gevoel dat ze
dat met plezier, interesse en een open mind doet. Ze
neemt het allemaal heel serieus, ze is nooit cynisch.
In haar programma is ze de grens van gêne en terug-houdendheid
helemaal voorbij en dat is wel fijn voor
een reisprogramma, waarin zij nooit gestyled is, zoals
andere presentatrices, die een kapper, stylist en gri-meur
meenemen naar verre oorden. Haar uiterlijk kan
haar weinig tot niets schelen, ze is redelijk los van
ijdelheid. Ik denk dat ze op reis alleen
een paar flinke dozen Kleenex bij
zich heeft om zich het zweet van het
hoofd te vegen. Op de schaal van
zichzelf-zijn scoort ze heel hoog. Nie-mand
is op tv helemaal zichzelf,
maar zij komt er dichtbij en daarom is
ze geloofwaardig. Aan tafel bij Pauw
& Witteman, op reis of op een sport-tribune,
het is altijd dezelfde Erica.”
Jean-Pierre Geelen: “Erica wordt door
de kijkers gewaardeerd als tegenpool
van al die mooie, jonge meiden die je
op tv ziet. Zij is daar het tegenoverge-stelde
van. Bovendien is ze al heel
lang een Bekende Nederlander. Dat
heeft omroepdirecteur Jan Slagter
goed begrepen. Hij heeft gezien dat
deze vrolijke VVD’er het goed doet bij
MAX. Haar reisserie wordt wel erg op
effect gemaakt, mij is dat te veel. Ik
kijk één, twee keer per serie, elke
week trek ik niet. Je ziet wel iets van
verre landen, maar je ziet bijna een cabaret. Ik moet
bij haar altijd aan Koefnoen denken. Ze is niet voor
niets vaak als typetje gebruikt door dat cabaretpro-gramma.
Er zit iets kolderieks in Erica, ze is haar
eigen persiflage, een beetje een karikatuur. Overigens
geloof ik wel in haar goedlachsheid en haar eerlijke
verbazing. Ze heeft iets aanstekelijks. Dat ze iedereen
een kanjer vindt, geloof ik best, dat acteert ze niet.”
Zou ze met haar programma ook een kans maken bij
een andere omroep?
Jean-Pierre Geelen: “Ja, het zou zo bij RTL4 of bij de
Avro-Tros kunnen. En ook bij de EO,
maar dan in een speciaal spiritueel
jasje. Ze past niet bij de Vara, het is
geen Vara-vrouw, want ze is een
echte VVD’er. Geen intellectueel,
van wie je wat kunt leren, het is toch
vooral clownerie. Je hebt twee soor-ten
liberalen: de serieuze, de intel-lectuele,
daar is Frits Bolkestein een
voorbeeld van en de Bourgondische,
de leve-de-lol-types, zoals Erica.”
Herman Meijer: “Erica op reis is voor
mijn gevoel geen Vara-programma.
De Vara is toch meer van de Muize-winkels,
zal ik maar zeggen. De
Vara wil wel genieten, maar moet
ook altijd ergens iets van vinden.
We kijken daar wel naar de Olympi-sche
Spelen, heel fanatiek zelfs,
maar geven eerst heftig af op het
gastland. De onbekommerde levens-houding
van Erica zal je niet snel
aantreffen bij een Vara-presentator.
beeld: Reuters, ANP, Hollandse Hoogte
Het is wel iets waarvan we kunnen leren, daarom blij-ven
we haar graag als gast uitnodigen.”
Zet Erica een trend in het optreden van oudere vrouwen
op de tv?
Jean-Pierre Geelen: “Best mogelijk. Het is in elk geval
niet meer zo dat er tegenwoordig helemaal geen
oudere vrouwen meer op de buis zijn, zoals Catherine
Keyl vaak klaagt. Er is een opleving van oudere-dames-
sidekicks bij De wereld draait door. Gerdi Ver-beet,
Martine Bijl, Sonja Barend, een feest om te zien.
Van die dames kun je tenminste wat opsteken.
Waarom Erica daar nooit zit? Mis­schien
past ze niet bij de sfeer en
het beeld dat DWDD wil uitstralen,
toch wat intellectueler. Maar wel-licht
ook omdat ze niet zo van de
oneliners is, zij heeft tijd nodig om
een verhaal te vertellen. En misschien ook gewoon
omdat ze te vaak bij Pauw & Witteman zat.”
Bert van der Veer: “Erica ontsnapt aan het mecha-nisme
dat oudere vrouwen vervangen worden door
jonge meiden. Erica is onze eigen Barbara Walters.”
Waarom willen we Erica Terpstra zo graag zien en horen?
Pacelle van Goethem, psycholoog, imagodeskundige
en schrijfster van het boek IJs verkopen aan Eskimo’s,
de psychologie van overtuigen, heeft twintig jaar prak-tijkervaring,
doet onderzoek naar overtuigingskracht
en coacht politici: “Omdat ze aardig is, relativeert,
zelfspot heeft, maar ook een autoriteit is, bijvoorbeeld
op sportgebied. Ze streeft niet naar perfectie. En dat
vinden wij allemaal heerlijk, want we geloven niet in
perfectie. Niemand zou naar Pisa gaan als daar een
rechte toren zou staan, we gaan er juist heen om de
scheve, imperfecte, toren te zien. Verder heeft Erica
lef en beweegt ze zich gemakkelijk door de wereld. Zij
heeft koninginnengedrag, waarmee ik bedoel dat ze
gedrag vertoont dat hoort bij mensen die op hun
gemak zijn in de wereld, omdat ze overzicht hebben.
Die kunnen zich permitteren niet perfect te zijn. Dat
vonden wij ook altijd zo vertederend aan Tommy
Cooper, de Engelse goochelaar, wiens trucs meestal
fout afliepen. Erica heeft dat ook: ‘Kijk, ik heb een
flinke maat en toch sta ik hier weer in m’n T-shirt in
de jungle met mijn overgewicht.’ Dat is aandoenlijk,
dat herkennen we en dat kunnen we niet weerstaan.
Maar het allerbelangrijkste
aan Erica is haar positieve
visie op de wereld. Voor dat
soort mensen vallen we en
masse. Ze hoort in het rijtje
onweerstaanbare mensen,
dat bestaat uit onder anderen koningin Máxima,
Linda de Mol, Obama, Bill Clinton en Mandela. Van
deze mensen kunnen of konden we nooit genoeg krij-gen.
Ze richten zich op de ander. Ik heb Erica een paar
keer ontmoet. Ik interviewde haar, zij niet mij, maar
toch wist ze zich bij een volgende ontmoeting allerlei
dingen van mij te herinneren. Die interesse neemt
mensen voor haar in.”
Tenslotte zegt Tineke de Nooij, oud tv-presentatrice
bij Veronica, nu radiomaakster bij MAX: “Erica is
geliefd omdat ze zo écht is. Daar houden mensen van.
Ze doet zich nooit mooier of anders voor dan ze is.
Dan zit ze eens een keer dronken in een radio-uitzen-ding.
Dat geeft ze dan ook toe. Dat vinden mensen
fijn, want iedereen heeft wel eens een slok te veel op.
Erica is Erica, onder alle omstandigheden. Nooit bere-kenend.
Ik ben dol op haar.” ■
‘Niemand is op tv helemaal
zichzelf, maar zij
komt er wel erg dichtbij’
Heel belangrijk:
ze is nooit somber,
cynisch of vals
Erica op reis,
vanaf 14 novem-ber,
zes weken
lang op de
vrijdagavond,
omroep MAX,
NPO 1, 22.10
kijkcijferkanon
Op 3 januari 2011 zond MAX
voor het eerst Erica op reis uit.
In het najaar van 2011 keken
gemiddeld 1.270.000 mensen,
in 2012 1.050.000 en in het
najaar van 2013 1.160.000. De
waardering varieerde van 8,0
tot 8,2. De gemiddelde leeftijd
van de kijkers is 61 jaar. Het
publiek bestaat voor 58% uit
vrouwen en 42% uit mannen.
Het kijkerspubliek is niet erg
hoog opgeleid, maar heeft wél
een meer dan gemiddelde
interesse in cultuur.
Verhoudingsgewijs kijken er
veel CDA-stemmers en heel
weinig PVV’ers.
Bron: René van Dammen, Stichting
Kijkonderzoek (SKO)
154 155