1. Дэлхийн суут 10 нээлт
1.Том тэсрэлтийн онол
Жагсаалтаар том тэсрэлтийн онол энэхүү жагсаалтын нэгдүгээр байрт оржээ. Орчин үеийн
ойлголтоор, 13 миллиард жилийн өмнө ертөнцөд томоохон тэсрэлт болж, хэмжээ нь хэд дахин
нэмэгдсэн гэж үздэг.
1.Хувьсал
Хувьсал бол нэг хэлбэрээс нөгөөрүү, энгийнээс илүү нарийнруу шилжих хэлбэр билээ. Хүмүүс
энэхүү ойлголтыг нээж, амьдралд хэрэглэж эхэлснээр шинжлэх ухаан, нийгэм, эдийн засаг гээд
бүхий л салбарт хөгжлийн төрөл бүрийн онол, хандлагууд гарч, аливаа зүйлийг ойлгох,
тайлбарлах боломжтой болжээ.
3.Квантын механик
Физикийн ухааны нэгэн том салбар, макро үзэгдлээс эхлээд атом, молекул, атомын цөм хүртэлх
бүхий л биетийн хөдөлгөөний хуулийг тайлбарладаг, судалдаг ойлголт. Хорьдугаар зууны
хөгжлийг тодорхойлсон олон олон нээлтүүд энэ л онол, хуулиуд дээр үндэслэсэн. Тухайлбал,
цөмийн реакторын хүрээнд хийгдсэн бүхий л ажлууд квантын механикийн хуулиуд дээр
үндэслэгдсэн байдаг. Мөн 21­р зууны хөгжлийг тодорхойлоод байгаа төрөл бүрийн инженерийн
ухаануудад ч гэсэн чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байна.
4.Мега шинжлэх ухааны (Theory of Megascience) онол
Товчхондоо бол бүх юмны шинжлэх ухаан болсон энэ онол нь дэлхийн бүхий л зүйлсийг
системчилж, хүн төрөлхтөнд энэ талаар мэдээлэл хүргэдэг. Өөрөөр хэлбэл бүх шинжлэх ухааны
хоорондын холбоог судладаг, бүх шинжлэх ухааны шинжлэх ухаан нь юм.
5.Эрсдэл
Судалгаанд оролцсон судлаачид эрсдэл хэмээх ойлголтыг хүний оюун ухааны хөгжлийн үр дүнд
бий болгосон, хамгийн гайхамшигтай зохиомол ойлголтуудын нэг гэж үнэлжээ. Эрсдэл гэдэг бол
ямар нэгэн бодитой зүйл биш. Харагддаггүй, баригддаггүй, зөвхөн хүний ой ухаанд бодогдож,
тооцоологдож, хүний оюун ухааны хөгжлийн дүнд тоогоор илэрхийлэгдэх боломжтой болсон
дэндүү хийсвэр ойлголт. Гэвч энэ нь амьдралын бүхий л салбарт өдөр тутам хэрэглэгдэж байдаг,
чухал ач холбогдолтой ойлголт билээ. Ертөнц дээр тохиолдож буй маш олон таагүй зүйлс
тодорхойгүй нөхцөл байдалд оршдог. Харин эрсдэл хэмээх энэ зүйлсийг гаргаж ирснээр хүмүүс
өөрт буй боломжоо тооцох, болзошгүй таагүй тохиолдлыг урьдчилан харах, түүний үр дагаварыг
тооцоолох боломжтой болсон.
6.Хаос
Амьдрал дээрх бүх зүйлс хаос орчинд байдаг. Өөрөөр хэлбэл тохиолдлын, урьдчилан хэлэхийн
аргагүй. Бенжамин Франклин энэ тухайд “Хадаас байгаагүй учир тах алга болсон. Тах байгаагүй
учраас морь явж чадаагүй. Морь явж чадаагүй учир морийг унаж явсан цэрэг дайсандаа алагдсан.
Ердөө хадаас байгаагүйгээс л тэр алагджээ” гэж хэлсэн нь бий.

2. 7.Эйнштейны харьцангуйн онол
Харьцангуйн онол юуг илэрхийлдэг тухай бид бүгд мэднэ. Энэ онолоор физикийн бараг бүхий л
үзэгдэл, хууль тайлбарлагддаг. Үнэхээр Эйнштейн харьцангуйн онолыг нээгээгүй, тайлбарлаагүй
байсансан бол маш олон ээдрээтэй ойлголтын талаар бид юу ч мэдэхгүй байх байсан.
8.Цаг уурын өөрчлөлт
Хүн төрөлхтний орших, эс оршихуйг тодорхойлогч нэг том ойлголт бол яах аргагүй дэлхийн цаг
уурын өөрчлөлт. Цаг уурын өөрчлөлт гэдэг бол атмосфер дахь нүүрсхүчлийн хийн агууламжийн
өөрчлөлт билээ. Аж үйлдвэржилтийн өмнөх үед энэ агууламж харьцангуй бага байсан. Харин
урьдчилсан тооцоогоор 21­р зууны эцэст энэ хэмжээ хоёр дахин нэмэгдсэн байх тооцоо байна.
9.Тектоникийн хөдөлгөөн
Энэ бол дэлхийн газрын гадаргууны бүтэц, түүний өөрчлөлт хөдөлгөөн, гажилтыг судалдаг
геологийн салбар. Тектоникийн газрын зургууд нь томоохон газар хөдлөлт зэргийг урьдчилан
таамаглахад ихээхэн хэрэгтэй байдаг бөгөөд олон арван жилийн турш тасралтгүй судлагдаж байх
ёстой зүйл юм.
10. Шинжлэх ухаан өөрөө
Ямар нэгэн мэдлэгийн хүрээнд баримт, ажиглалтаар нотлогдсон зүйлсийн нэгдэлийг, ерөнхийд нь
дүгнэвэл хүний амьдрал, байгалийн үзэгдлийн хөдөлшгүй үнэн дэс дарааллын талаар
хуримтлагдсан системчлэгдсэн мэдлэг, мэдээллийн цогцыг бид шинжлэх ухаан гэдэг. Эрт дээр
үеэс л хүмүүс байгаль, хүний амьдралын энэхүү олон зүйлсийг бүгдийг тайлбарлаж, нэгтгэж
чадах нэг л шинжлэх ухааныг эрэлхийлсээр ирсэн. Гэвч хэдийгээр шинжлэх ухааны салбар бүр
хоорондоо тодорхой хэмжээгээр холбоотой байдаг ч тус тусын онцлогийг илэрхийлэх хуулиуд,
үзэгдлүүдээр тайлбарлагдаж байдаг билээ.