โครงการธน..[1]
- 1. " ... โครงการที่ได้ปฏิบัติมาจนถึงเดี๋ยวนี้ก็ได้ใช้ข้าวเป็น
จานวนมาก สาหรับส่งไปสงเคราะห์ในบริเวณชายแดน โดยอาศัย
การส่งไปให้แก่เจ้าหน้าที่เพือที่จะได้แจกจ่ายแก่ผู้ที่ขาดแคลน
่
นอกจากนี้ก็ได้ปฏิบัติอีกวิธีหนึ่ง คือนอกจากจะไปแจกแก่ผู้ที่ขาด
แคลนคือ ได้ไปตั้งเป็นคลัง เป็นฉางข้าวในบางแห่ง คือ บางแห่งมี
ความขาดแคลนข้าว โดยเฉพาะอย่างยิ่งปีที่แล้วก็มีความเดือดร้อน
เพราะว่ามีการขาดน้า ทาให้ข้าวไม่ได้ผลเพียงพอจึงได้ให้ข้าว
จานวนหนึ่งแก่หมู่บ้านและตั้งเป็นฉางข้าว กล่าวคือ ให้ข้าวไว้และก็
ถ้าต่อมาเขามีรายได้เพิ่มขึ้นหรือปลูกข้าวได้ก็เอามาคืน โดยมี
ดอกเบี้ยเพิ่มเติมเข้ามา ข้าวที่ให้ไปจึงเป็นข้าวที่หมุนเวียนและทา
ให้ประชาชนสามารถที่จะเข้าใจถึงการประหยัดถึงวิธีที่จะร่วมมือ
กัน มีชีวิตเป็นกลุ่ม ..."
- 2. โครงการธนาคารข้าว
ปัจจุบัน ประเทศไทยมีผลผลิตข้าวปีละประมาณ ๑๙ ล้านตัน เป็นประเทศส่งออก
ข้าวรายใหญ่รายหนึ่งของโลก นับเป็นประเทศที่มีธัญพืชและทรัพยากรอุดม
สมบูรณ์ยิ่งแห่งหนึ่ง แต่ก็ยังมีผู้คนในชนบทจานวนมาก ภายหลังจาก ที่ได้เก็บ
เกี่ยวข้าวในนาของตนไปแล้ว กลับขาดแคลนข้าวที่จะบริโภค หรือใช้ทาพันธุ์ใน
ฤดูเพาะปลูกครั้งต่อไป
- 3. การขาดแคลนข้าวของชาวนาในชนบทเป็นความเดือดร้อนอย่างยิง
่
ครัวเรือนที่ยากจนมักแก้ไขปัญหา โดยวิธีกู้ยืมจากพ่อค้าคนกลาง ซึ่ง
อาจจะกู้ยืมเป็นข้าว หรือเป็นเงิน โดยต้องเสียดอกเบี้ยในอัตราที่สูงมาก
เฉลี่ยแล้วราวร้อยละ ๓๐-๑๒๐ บาทต่อปี ในบางกรณีก็ต้องกู้ยืมโดย
วิธีการขายข้าวเขียว ซึ่งเป็นผลให้ผู้กู้เสียเปรียบอย่างมาก ทาให้ผลผลิต
ข้าวที่ได้ไม่เพียงพอสาหรับการบริโภค และการชาระหนี้ ในที่สุดก็
กลายเป็นผู้ที่มีหนี้สินพอกพูน ตกอยู่ในสภาพที่ยากจน ล้าหลัง ไม่
สามารถพึ่งตนเองได้ และเป็นที่มาของปัญหาการพัฒนาด้านอื่น ๆ
ต่อไปอีก
- 4. การที่ประเทศเรามีธัญพืชมากพอที่จะเลี้ยงดูคนทั้งประเทศ แต่ก็ยังมีผู้
ที่ไม่มีข้าวพอกินเป็นสองภาพที่ขัดแย้งกันของชนบทไทย ปรากฏการณ์
เช่นนี้เกิดขึ้นด้วยปัจจัยหลายประการประกอบกัน นับแต่ความเสื่อม
โทรมของทรัพยากรดินและน้้า ประสิทธิภาพของการผลิต การควบคุม
ระบบตลาด กลไกราคา และภาวะการค้าต่างประเทศ แม้ว่า รัฐบาลจะ
ก้าหนดนโยบายและวางแผนที่จะแก้ไขปัญหาแหล่านี้ด้วยมาตรการต่าง
ๆ จ้านวนมาก แต่การเปลี่ยนแปลงแก้ไขก็เป็นเรื่องระยะยาวที่มองไม่
เห็นผลในทันที
- 5. แนวพระราชดาริเกี่ยวกับโครงการ
ธนาคารข้าว
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จฯ สู่ภูมิภาคต่าง ๆ ในท้องถิ่นชนบทของ
ประเทศอย่างสม่าเสมอมานับสิบปี ด้วยเหตุนี้ พระองค์จึงทรงเห็นสภาพความ
ยากจน เดือดร้อนและเข้าพระราชหฤทัยอย่างลึกซึ้งแจ่มชัดถึงสาเหตุแห่งปัญหา
พระองค์ทรงริเริ่มและพระราชทานแนวพระราชดาริในการแก้ไขปัญหาในระดับต่าง
ๆ อย่างเหมาะสม ทรงตั้งพระราชหฤทัยที่จะให้ประชาชนพึ่งตนเอง ให้พึ่งพาอาศัย
ปัจจัยภายนอกให้น้อยที่สุด ในบางเรื่องทรงเห็นว่าการจัดสรรทรัพยากรและ
โครงสร้างพื้นฐานที่สาคัญ ๆ จะช่วยแก้ไขปัญหาได้ในระยะยาวและในบางกรณีก็
ทรงเห็นว่า จาเป็นต้องมีมาตรการแก้ไขความเดือนร้อนเฉพาะหน้าของราษฎร
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในเรื่องข้าว ทรงพยายามทาทุกวิถีทางในเกษตรกรมีข้าวพอกิน
อาจกล่าวได้ว่า "ธนาคารข้าว" เป็นผลมาจากพระปรีชาดังกล่าว
- 6. เป็นความพยายามด้านหนึ่งที่จะแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้า และเป็นพะราช
ประสงค์โดยตรงทีจะให้ทางราชการไปช่วยเหลือในการจัดตั้งธนาคารข้าว เพื่อ
่
ประโยชน์แก่เกษตรกรที่ยากจนโดยทัวไป อาจกล่าวได้ว่าพระองค์ทรงมี
่
บทบาทสาคัญยิ่งในการก่อรูป "ธนาคารข้าว" ขึ้น และทาให้ธนาคารข้าว
กลายเป็นแนวคิดที่แพร่หลาย เป็นนโยบายของรัฐและเป็นแผนงานสาคัญแผน
หนึ่งของการพัฒนาชนบทยากจนที่ผ่านมา
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงสนับสนุนให้มีการจัดตั้งธนาคารข้าว ขึ้น
ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๑๙ เมื่อครั้งทรงเสด็จพระราชดาเนินไปเยียมราษฎรชาวเขา
่
เผากะเหรี่ยง ในเขตอาเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ ได้พระราชทาน
ข้าวเปลือกจานวนหนึ่งให้แก่ผู้ใหญ่บ้านหลายหมู่บ้าน เพื่อให้เป็นทุนเริ่ม
ดาเนินกิจการธนาคารข้าว ได้พระราชทานแนวทางดาเนินงานไว้อย่างละเอียด
ชัดเจน ดังบันทึกดังต่อไปนี้
- 7. "ให้มีคณะกรรมการควบคุม ที่คัดเลือกจากราษฎรในหมู่บ้าน
เป็นผู้เก็บรักษาพิจารณาจานวนข้าวที่จะให้ยืมและรับข้าวคืน
ตลอดจนจัดทาบัญชีทาการของธนาคารข้าว ราษฎรที่
ต้องการข้าวไปใช้บริโภคในยามจาเป็น ให้ลงบัญชียืมข้าวไป
ใช้จานวนหนึ่ง เมื่อสามารถเก็บเกี่ยวข้าวได้แล้ว ก็นามาคืน
ธนาคาร พร้อมด้วยดอกเบี้ยจานวนเล็กน้อยตามแต่ตกลงกัน
ซึ่งข้าวที่เป็นดอกเบี้ยดังกล่าวก็จะเก็บรวมไว้ในธนาคาร และ
ถือเป็นสมบัติของส่วนรวม สาหรับกรรมการควบคุมข้าวนั้น
มีสิทธิในการขอยืมข้าวเท่ากับราษฎรทุกประการ ต้องอธิบาย
ให้กรรมการและราษฎรเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง ถึงหลักการของ
ธนาคารข้าว
- 8. โดยพยายามชี้แจงอย่างง่าย ๆ แต่ต้องให้แน่ใจว่า ทุกคนเข้าใจดี
กรรมการและราษฎรก็ต้องมีความซื่อสัตย์ต่อหลักการ เมื่อยืมข้าวจาก
ธนาคารข้าว ซึ่งเป็นของส่วนรวมไปใช้ และถึงกาหนดเวลาที่สัญญาไว้
ก็ต้องนาข้าวมาคืนพร้อมด้วยดอกเบี้ย นอกจากว่ามีเหตุสุดวิสัย ซึ่งต้องชี้
แจ้งให้กรรมการพิจารณาข้อเท็จจริง ราษฎรต้องร่วมมือกันสร้างยุ้งที่
แข็งแรง ทั้งนี้หากปฏิบัติตามหลักการที่วางไว้ จานวนข้าวที่หมุนเวียน
ในธนาคารจะไม่มีวันหมด แต่จะค่อยๆ เพิ่มจานวนขึ้น และจะมีข้าว
สาหรับบริโภคตลอดไปจนถึงลูกหลาน ในที่สุดธนาคารข้าวก็จะเป็น
แหล่งที่รักษา ผลประโยชน์ของราษฎรในหมู่บ้าน และเป็นแหล่งอาหาร
สารองของหมู่บ้านด้วย"
- 9. สรุป
รัฐบาลโดยหน่วยงานต่าง ๆ โดยเฉพาะกรมการพัฒนาชุมชน ได้รับ
สนองพระบรมราโชบาย ขยายขอบเขตการดาเนินงานธนาคารข้าว
ออกไปอย่างกว้างขวาง จนถึงปี พ.ศ. ๒๕๒๘ มีธนาคารข้าวที่จัดตั้งขึ้น
ในท้องถิ่นต่างๆ ทั่วประเทศ มากกว่า ๔,๓๐๐ แห่ง ครอบคลุมพื้นที่ ๕๗
จังหวัด จานวนข้าวหมุนเวียนในธนาคารข้าวมากกว่า ๑๔.๕ ล้าน
กิโลกรัม หลักการดาเนินงานของธนาคารข้าว ปัจจุบันสามารถปรับใช้ได้
กับสภาพปัญหาและความจาเป็นที่แตกต่างกันของแต่ละพื้นที่ เช่น
ลักษณะการให้บริการ ซึ่งมีทั้งให้เปล่า ให้โดยแลกแรงงาน ให้ยืมหรือให้
กู้สาหรับทุนดาเนินงานนั้น อาจหาทุนได้หลายวิธี เช่น การรับบริจาค
การเรียกหุ้น ฯลฯ และในกรณีที่ไม่สามารถจัดตั้งกองทุนเริ่มต้นขี้นมาได้
เอง ก็อาจเสนอแผนงานเพื่อขอรับงบประมาณสนับสนุนจากรัฐได้
- 10. ธนาคารข้าว เป็นโครงการในเชิงการให้สวัสดิการสังคม สิ่งที่เกิดขึ้นเท่ากับเป็นการ
โอนรายได้ (Transfer income) จากคนรวยไปยังคนจนและเป็นการกระจาย
รายได้ที่ทุกฝ่ายได้รับประโยชน์ ราษฎรมีแหล่งข้าวกลางของหมู่บ้านที่สามารถกู้ยืมไป
บริโภคหรือทาพันธุ์ โดยเสียดอกเบี้ยในอัตราต่ากว่าอัตราซึ่งต้องเสียให้แก่พ่อค้าคน
กลางเป็นอันมาก ช่วยบรรเทาความเดือดร้อนจากการอดอยากขาดแคลน ช่วย
ยกระดับฐานะความเป็นอยู่ และระดับรายได้ของเกษตรกรที่ยากจน เป็นการแก้ปัญหา
ที่ได้ผลและตรงจุดประการหนึ่ง
- 11. สิ่งที่ได้มานอกจากนั้น เป็นเรื่องที่มองไม่เห็นผลโดยตรง แต่เป็นเรื่องที่สาคัญ
ยิ่ง เพราะเป็นการสร้างพื้นฐานสาคัญของการพัฒนาสร้างความสมัครสมาน
สามัคคีของชุมชนในการ ที่จะเรียนรู้และดาเนินการแก้ไขปัญหาของตนซึ่งเป็นสิ่ง
ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงย้าอยู่เสมอ ในเรื่องความเข้าใจของราษฎร
ความรับผิดชอบ ความซื่อสัตย์ และความรู้สึกมีส่วนร่วม พระองค์ทรงเห็นว่า สิ่ง
เหล่านี้ปลูกฝังได้ ธนาคารข้าวอาจทาหน้าที่เป็นโรงเรียนที่ดี ในขณะเดียวกัน ก็
เป็นตัวชี้ถึงประสิทธิภาพ และความเข้มแข็งของชุมชน นั้น ๆ ธนาคารข้าวที่
ประสบความสาเร็จมิได้บรรลุเพียงจุดมุ่งหมายพื้นฐานในการบรรเทาการขาด
แคลนข้าวเท่านั้น แต่ยังได้สร้างกิจกรรมต่อเนื่องอื่น ๆ ที่ส่งผลต่อการพัฒนา
คุณภาพ สร้างการมีส่วนร่วมภาวะผู้นา และความร่วมมือในระดับชุมชนอีกด้วย
