ZHVILLIMI TEKNOLOGJIK BASHKËKOHOR-NOCIONE THEMELORE, KARAKTERISTIKAT DHE KLAS...
Metodika 1
1. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
INOVACIONET TEKNOLOGJIKE TË SISTEMEVE
PRODHUESE
Me qëllim të organizimit të resurseve për shfrytzimin e teknologjisë efikase apo asaj në
zhvillim, lypset të studiohet procesi i ekzistimit dhe i vënies në zbatim të plotë të
teknologjisë. Në mbështetje të njohurive të domozdoshme në lëmin e zhvillimit të disa
teknologjive ku ato ndahen në tri faza :
1. Zbulimi
2. Inovimi
3. Përhapja (difuzimi)
Secila nga këto faza kanë specifikat e tyre pavarsisht teknologjisë e që paraqet
vështirsi të mëdha, me çka të bëjë me parashikim të zhvillimit të teknologjisë së re, kjo
që më parë kur nuk ka të bëjë me dimenzionet e pastërta tekniko teknologjike, porë me
ndikimet shumë dimenzionale të shoqërisë komplekse. Këto përfitime paraqiten mu
me një vonesë të cilat paraqesin kohën e vonuar të ketij sistemi kompleks.
o Me cilën teknologji ka të bëjë ky konstatim ?
o Çfar klasifikimi të teknologjis mundë të konstatohet
Kishte përpjekje që shpikjet e deritashme të rëndësishme gjatë zvillimit të civilizimit të
sistemohen. Me siguri se aktiviteti i tersishëm i njeriut ka elemente të risisë të cilat sot
-1-
2. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
janë masovikishtë prezente. Gruoin e dytë të shpikjeve teknokogjike është vështirë të
përcillen nga mesi ku përgatiten. Nëse ka të bëj me shpikjet teknologjike në kuadër të
një industrie ose fabrike, atëher ato mundë të tregojnë një dinamizim të zhvillimit të
asaj organizate çfarë mundëson orientimin veprues në kuptim të ngritjes të nivelit
teknologjik.
Lidhjet e ndërlikuara të aktivitetit, asimilimit dhe të eksploatimit të njohurive të reja
mund të menagjohen si në fig. 1.
Fig.1.Lidhja në mes të prodhimit dhe bilancit financiar
Në këto shqyrtime mundë të ndalojmë në shembujt e zbatimit të teknologjisë së re, e
cila ka një rëndësi të veqantë. Ndërkaq zbatimi i metodikës së analizës mundëson
zbatimin në kuadër të industries apo të fabriks.
-2-
3. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
1. ZBULIMI (SHPIKJA)
Me inovacion (shpikje) nënkuptojmë konceptin e parë në materialin e ri të makinës apo
procesit teknologjik. Inovacioni (shpikja) zë fill kryesisht si rezultat i nevojës dhe
botkuptimit të njohurive në lëmij të ndryshme gjegjëse. Zbulimet janë rezultat i
përpjekjeve të individëve apo grupeve, pavarësishtë problemit me të cilin ka të bëj, apo
të përfshijë zbulimi. Kështu makina me avull është shpikje individuale e zbuluar nga
Xhems Ëati, ndërsa zbulimet në fushën e aviacionit si dhe procesi zingjiror i botimit janë
zbulime të një sër grupesh inovatorësh.
Shpuarjet në natyrë paraqesin interës të posaqëm të shkencave të ndryshme por jo edhe
grupeve të tëra, në industri në mënyrë që të sigurohen përpjekjet e organizuara në
sigurimin dhe depërtimin e mjaftueshëm të thellësive në natyrë, me qëllim të plotësimit të
nevojave të njerzimt si dhe nevojave të shoqërisë së gjerë.
Nevoitet zbatimi dhe shqyrtimi i thelbit të çështjes, siq janë: intuita, kreativiteti,
abstraksioni, koncepti, ligjshmëria, imitimi. Në skemë mundë të tregohet se për një
shpikje në mënyrë zingjirore është e lidhur intuita, abstraksioni si dhe aftësia
profesionale etj.
Me kreativitet nënkuptohet aftësia për zbulim të diçkahje të re. Kjo mund të realizohet
duke vënë në dukje nga kuadri, korniza gjegjëse, ose me ndërrimin e tër të kornizës në
fjalë.
Me përcjelljen e historisë së zbulimeve në shkencë, mund të shihet se gjenit janë
paraqitur kryesishtë në grupe, psh. në shekullin XVII paraqiten një plejadë të gjeniv e si
janë: Bakoni, Galileu, Kepleri, Dekarti, Newtoni, Lajbnici etj. ku ngjashëm është edhe në
shekullin e XX, ngase kemi një numër të gjenive siç janë: Plank, Einstain, dhe shumë
të tjerë. Këto fenomene nuk mundë të neglizhohen, por shihet se egziston ndikimi
reciprok i disa, si dhe sjellja e tyre në kushtet e diktuara shoqërore. Duhet cekur dy gjëra:
• Mos suksesi është nëna e suksesit
• Prezenca e ndikimit i cili nënkuptohet përmes ndërgjegjies së kopjimit.
-3-
4. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Këtë e hasim tek problemi i iritimit i cili ëstë në kundërshtim me kreativitetin. Imitimi
është kreativiteti i diqkaje e cila egziston. Mirpo imitimi fillon së ekzistuari në kuptim të
gjërë të aftësive të memories pa të cilën vështirë të realizohet kreativiteti.
Në nivelin e sotëm të zhvillimit të shkencës dhe teknolagjisë, janë zhvilluar mjete te reja
teknike për mbledhjen dhe eksperimentimin e vërtetimit të paraqitjes. Këtu shprehimisht
është prezent kompjuteri si forcë intelektuale e shkencëtarve dhe ingjinjerëve. Pavarsishtë
mundësive të papritura të cilat i mundëson kompjuteri, proceset e ndërlikuara të
lartëpërmendura jane të lidhura me njeriun.
Duke shqyrtuar këtë problematikë, nobelisti Hideki Yukava thekson “bindshëm theksoi
dhe besoj se imagjinata e guximshme është aq e rëndësishme, sa edhe makinat e mëdha
të cilat në përpjekje për të zbuluar të vërtetën e fshehur në natyrë ia dalin me sukses.
Shtrohet pyetja komplekse e organizimeve industriale i orientojnë përgjigjiet e tyre në
konceptimin e veprimit. Si shembull mirret elektrokoncerni Japonez Matasushita
elektronik të cilin autori e ka vizituar në vitin 1974, kjo organizat në programin e vet ka
10.000 prodhime të cilat shiten nën emrin Nacional panasonik në 120 vende të botës .
Në këto prodhime janë të angazhuar 64.000 punëtorë, nga të cilët 8500 ingjinjer dhe
shkencëtar, nga ky numër 110 janë doctor të shkencave. Hulumtimi dhe zhvillimi është i
organizuar në 13 organizata të pavarura hulumtuese dhe në mbi 60 grupe hulumtuesish.
Si rezultat i këtij organizimi Matsushita elektrinik ka 29.000 patente, ndërsa njësit e
pavarura kërkimore në mes vete janë të lidhura ngusht.
Fabrika e radioaparateve në kuadër të Macushita elektronik ka të punsuar 1000
punëtorë dhe prodhon rreth 300 prodhime të ndryshme, ku çdo sekondë prodhohet një
radipaparat. Nga këto prodhime shiten mbi 70 % në mbi 30 vende të botës.
Në pajtim me këto të dhëna vlënë të theksohet ndikimi i traditës dhe kulturës së
përgjithshme të prodhimtarisë. Në të vërtet shfrytëzimi i traditës siq është ceremonia e
pirjes së qajit, bëhet aranzhimi i luleve dhe filozofisë Zen - a duke ndihmuar
kreativitetin në disa radioaparate.
Ky shembull mundë të shërbejë në tërë kompleksitetin e procesit të hulumtimit dhe të
egzistimit të një prodhimi. Veçmas duhet pasur parasysh se ky është një process në
masën më të mirë të organizimit.
-4-
5. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
2.INOVIMI
Derisa shpikja paraqet vetëm konceptin e parë për diq të re, ndërkaq procesi i inovimit
është zbatimi hulumtues në ekonomi. Me procesin e shpikjes bartet rreziku i cili është
drejtëpërsëdrejti i lidhur me të panjohurën në procesin e ri të teknologjisë. Për krijimin e
inovimit duhet imituar në teknologjin e re dhe në faktorin e ri njerzor. Kjo do të thotë se
në këtë proces duhen mjete të konsiderueshme, kurse sa i përket fitimit as të mos
bisedohet.
Në fig.1 tregohet karakteri i ndryshimit të të ardhurave dhe të shpenzimeve(bilanci
financiar) në programin e shpikjeve të një prodhimi, diagrami shënon lidhjen në mes të
shekullit të një prodhimi në varsi të kohës dhe bilancit financiar (njësi moneetare).
Lakorja e hyrjes tregon mjetet e nevojshme për një process të zbuluar, kursr lakorja e
daljes paraqet mjetet e fituara nga procesi i inovimit për një njësi prodhuse. Në linjën në
lakoren e ndërprerë është dhënë bilanci në mes hyrjes dhe daljes dhe paraqet një lloj
fitimi i cili është si rezultat i procesit të zbuluar. Ky fitim paraqitet vetëm pas kohës ( t1)
e cila paraqet kohën e humbur për këte sistem.
3.DIFUZIONI
Përhapja e inovimit paraqet një proces të domozdoshëm të valorizimit të inovimit në
kuptim të gjerë teknologjik. Përhapja e inovimit pavarsisht se a ka të bëj me sistemin
teknologjik apo shoqëror paraqet problem sociologjik në kuptim më të gjërë. Në
procesin e përhapjes së inovacionit janë të njohura katër elemente:
-5-
6. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
1. Inovimi
2. Komunikimi
3. Sistemi shoqëror
4. Koha e tërsishme
Inovimi si proces tash më është definuar. Komunikimi është proces kompleks si fillim
mund të mirret komunikim mes individit i cili njeh risitë e inovimit dhe atë i cili duhet ti
pranoj ato. Sot sistemi i komunikimit paraqet një sistem të organizimit dhe përfshinë
një tërsi të sistemit komunikues. Për përhapjen ose difuzimin e risive teknologjike, duhet
të rivendosen në linjen kryesore të komunikimit dhe një sër linjash të cilat ky sistem i
mundëson pa i lidhur. Sistemi shoqëror kushtëzon sisemin e komunikimit dhe në të
njejtën kohë krijon klimë të caktuar për përhapjen e inovimit. Struktura e sistemit
shoqëror dhe struktura e sistemit komunikativ duhet të jetë në atë mënyrë e organizuar,
në mënyrë që të mundësoj përhapjen maksimiale të invimit.
Me kuptimin të kohës së tërsishme nënkuprohet koha nga momenti i njohjes me idenë e
re e deri te pranimi i saj. Meqë këtu paraqitet periudha e adaptimit nga kur është marrë
vendimi për tu vazhduar shfrytëzimi i inovimit.
Disa probleme të inovimeve
Theksimi i tri karakteristikave të procesit për zbatimin dhe shfrytëzimin e një prodhimi
të ri, japin vetëm parqitjen e thjeshtë gjatë pushtimit të materialit të ri të makinës apo të
procesit prodhues. Sigurisht se inovimi mundë të mirret nën disa koncepte shumë
dimenzionale. Lidhja e përbashkët me qëllim të krijimit të tërsis inovimi paraqet
problem të pazgjidhur në një shkallë të tillë të zhvillimit. Prandaj bëhet përkufizimi në
disa nga problemet themelore të zhvillimit.
-6-
7. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Parasegjithash inovimi bartë komponente dinamike në strukturën e industrisë. Ka
përpjekje që të përcaktohet ndikimi i zbulimit në rritjen ekonomike të një vendi. Zbatimi i
analizave tregon se ky ndikim variron nga industria në industri. Njëra ndër arsyet është
se duhet ndarë ndikimin e numrit të zbulimeve teknologjike dhe shkallën e përhapjes në
rritjen ekonomike. Për përcaktimin e këtij ndikimi, zbatimi i analizës bëhet përmes
strukturës së fitimit, si në fig. 2
Fig. 2.Ndikimi i procesit të inovimit dhe i tregut në prodhim
E gjith hapsira është ndarë në tri pjesë. Sipërfaqja e parë përcakton fitimin të cilin vet
prodhimi në vete përmbanë verzionin fillestar (e ashtaquajtura pjesë kuazistatike ). Me
zhvillimin e tregut dhe të inovimit teknologjik, kjo sipërfaqe e fitimit fillestar
dyfishohet. Dy linjat e para për kufizuse tregojnë tendencat e rënjës pas një kohe, kurse
lakesa për kufizuse e zbulimit teknologjik, tregon karakterin e rritjes monotone. Koha e
kufizuar e fillimit të rënjes të këtyre linjave është e ndryshme varsishtë llojeve të
industrisë. Sot mirret se kjo periudhë përfshinë rreth pesë vjet. Mirpo industria e lojrave
kap një periudhë mjaft të shkurtër të prodhimit e cila arrinë në 1 -2 vite. Jeta e një
prodhimi përmes procesit të inovimit është e lidhur me fitimin përmes të cilit,
realizohet ai, dhe në formë diagnose mundë të tregohet si në fig. 3.
-7-
8. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Fig.3.”jeta”prodhimi dhe procesi zhvëllimor i inovacioneve .
Janë dhënë tri nivele në të cilat është arritur një prodhim. Ndërsa deri në nivelin e parë
është ndarë në tre intervale. Intervali njihet me A-B dhe i përgjigjet periudhës kur
zhvillimi i prodhimit është shpikur me aktivitet primar me një ndërmarrje. Gjatë lësaj
periudhe rrol kryesor kanë inxhinierët dhe shkencëtarët. Kjo fazë përfundon me
programin e standardizuar.
Intervalin B-C e karakterizon ekspanzioni komercial i prodhimit. Me këtë zvoglohen një
pjesë e inovimeve dhe përpjekje kryesore rreshtohen në procesin prudhues në mënyrë që
të realizohet prodhim sa më i lirë. Zvoglimi i çmimit kushtues me zhvillimin e ekonomis
konkurrente është 67% mbrenda një viti. Në këtë periudhë në të njëjtën kohë, puna
udhëheqëse u besohet komercialistëve dhe organizatorëve.
Intervali C-D dukshëm zvoglon fitimin, prandaj lypset të kërkohen mundësi të zgjerimit
të tregut, duke zbatuar ciklin e ri të inovacioneve në prodhimtari. Për këtë periudhë të
ngritjes së ndërmarrjes nevoiten njerëz udhëheqës me përvojë, lidhur me problemin e
-8-
9. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
marketingut. Zgjerimi i tregut mundëson ngritjen në nivelin e dytë II me intervale të
njejta të zhvillimit. Niveli i parë ka të bëj me përhapjen e radiodifuzionit nëpër shtëpi
familjesh. Që të arrihet niveli i dytë ka nevojë të kalohet në radiotelevizion, me ç’rast
tregu ka fituar rritje të ndieshme. Dhe për fundë sot zhvillimi dhe përdorimi i shum
mjeteve të informacionit ka fituar edhe një dimension të ri përfitues. Mendohet në
reklamimin që iu bëhet prodhimeve fig. 3.
Problemi i veçant i kompleksit ka të bëj me procesin e ekzistimit të inovimit dhe të
definimit të mjedisit, me të cilën projekt duke e rritur nivelin e pushtimit të tregut. Është
thënë se është shumë vështirë të ipen përgjigjie të sakta në këtë pyetje, varsisht
kompleksitetit të sistemit industrial dhe shoqëror. Prandaj sot janë të ballafaquar me të
dhënat se është koha që risit dhe aftësit e reja të zbatohen në zhvillinin e teknologjis së
re, sa më të gjatë 30-40 vjetë. Qështje që ka të bëj me kompleksitetin sistemor, ndërsa
periudha e përhapjes (difuzimit )është më e shkurë, në disa raste është sjellë në disa javë
apo muaj, si kohëzgjatja e inovacioneve, prandaj rol të rëndësishëm luan sistemi i
komunikimit. Me analizën, të cilen e ka zbatuar general elektrik me qëllim që të
përcaktojë se cilët janë faktorët kryesor të cilët ndikojn në realizimin e 75 novacioneve
kryesore teknologjike në shekullin e 20, me ç’rast është përfituar kjo renditje :
1. Përdorimi i natyrës së njerzve inovues
2. Mundësit e financimit
3. Egzistimi i bazës për financim
4. Niveli i diturisë
5. Faktorët e rastit
nga kjo renditje del se procesi i inovimit teknologjik të një organizimi procesor me
katër dimenzione kryesore është i domozdoshëm në shoqëri. Mbështetja në faktorët e
rastit në fazën e tanishme të zhvillimit të teknologjisë nuk jep mundësi të depërtimit
serioz në lamij të ndryshme teknologjike. Katër faktorët e parë janë lëndë e shqyrtimit të
mëtejmë me çrast ndalemi në faktorin e parë si mjaft i rëndësishëm poashtu fillestar.
Mbase për të sqaruar natyra e inovomit është me interes që të theksohet një fjalë
karakteristike për shumicën e nobelistëve. Nobelistët në paraqitjet e ligjëratave të tyre
-9-
10. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
kanë shprehur sygjerimet e mësimeve të tyre që të përpiqen të paraqesin problemet,
ngase rezultatet janë vërtet të tjera. Sygjerimet e tjera të mësuesve të tyre kanë të bëjnë
me fillimin e punëve të cilat sjellin zbulimet, nga të cilat janë arritur shpërblimet. Nëse
kjo çështje përkthehet në gjuhën e inovimeve ose të organizimit i cili merret me
zbulime, çështja themelore: a mjafton kjo në mënyrë që të paktën të kemi punë të
reja, nëse jo është industri ose teknologji e re, nëse ja dalim atëher nuk do të
rrezikojmë, si shembull mundë të sjellim orientimin teknologjik të industris të cilat
janë zhvilluar mirë për prodhimin e televizorve, të aeroplanëve supersonik, si dhe të
kompjuterëve.
Në vitet e 50-ta këto prodhime për treg nuk kanë egzistuar, në mënyrë që në vitet e 60-ta
vetëm në SHBA janë dhënë, përkatësisht, marrin pjesë me 13 miliard dollarë me mbi
900.000 të punësuar. Pos kësaj këto industri patën ndikim të madh në ndryshimin e
mënyrës së jetesës. Është karakteristik ky konstatim se kjo ka bartë një rrezik pa të cilin
do të ishte procesi i pa kuptimt i rezultateve të inovimit. Sigurisht se ndërmarrjet e
mëdha mundë të marrin barrën e rrezikut vetanak ose pjesërisht me përkrahjen e shtetit.
Ndërmarrjet e vogla nuk janë në gjendje që këtë barrë ta bartin vetë. Për to nevoitet
ndihma dhe përkrahja e domozdoshme e shtetit ose e bashkësis së gjerë. Rreziqet
paraqiten në dy drejtime.
o I pari ka të bëjë më rrezikun tekniko- teknologjik se investimi është i madh,
nuk mundë të rikthehet në dobi, sepse prodhimi apo materiali e ka realizuar
përhapjen apo difuzionin e paraparë në treg.
o Dhe e dyta, nëse ka të bëj me prodhimin e ri të plotë egziston skema që të
shpërndahet tregu apo të humbet procesi.
Grupi i dytë i rrezikut lidhet me kundërshtimet e brendëshme të cilat paraqiten në një
organizat. Kjo zakonishtë ka të bëjë me ndërmarrjet e mëdha në të cilat ekzistojnë kushtet
për financimin e inovacioneve, por organizimi i brendshëm nuk vepron mjaftueshëm në
procesin inovues teknologjik. Arsyrja për ketë është se, organizimi i këtyre ndërmarrjeve
është nën planifikimin afatgjat i cili duhet të mundësoj minimizimin e humbjeve, ndërsa
procesi inovimit është lidhur me maksimumin e rezultateve të mundëshme.
Ilustrimi i kësaj, janë thënë dy shembuj nga historiati i firmës, general elektronik është
prodhues më i madhë i gypave elektronike. Me zbulimin e tranzistorit, firma ka
- 10 -
11. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
financuar për zhvillimin e teknologjis e ka investuar 6.000.000 dollarë përkundër
kundërshtimit që iu është bërë firmës, nuk ja ka dalë që të depërtojnë në prodhimin e
tranzistorëve. Pra praktikisht është parë se në firmën e vjetër nuk kishte mundësi të
përfshihet zbulimi i ri. Shembulli i dytë ka të bëjë me përpjekjen e prodhimit të gypave
katodike të televizorëve me ngjyra. Në hulumtimin e zbulimeve të televizorëve me
ngjyra, u investuan 15.000.000 dollar, ku u vendos të ndërpriten këto hulumtime. Me
këtë u mundësuan 75.000.000 milion të tjera që të mos shpenzohen për hulumtimet e
mëtejme të vëna në rrezik, të cilat e bartin procesin e inovacioneve. Në të njejtën kohë
general elektronik dispononte me një organizim të fuqishëm për hulumtimin dhe
organizimin e tregut, të cilin e kishte marrë mbi vete zhvillimin e më tejmë të tregut,
kurse me firmën tjetër u lidhën kontrata e punës për blerjen e gypave me ngjyra. Me këtë
rast u evitua rreziku i zhvillimit të general elektronik.
Me këtë evituan çfar mundë të ndodhë me organizatat, të cilat bartin rrezikun e zhvillimit
përmes investimeve, parasegjithash i destinuar kur të arrin nivelin e zhvillimit, ngase
zvoglohen humbjet dhe nuk sigurohet fitimi, janë të detyruar ti futen rrezikut të inovimit,
në mënyrën që përmes teknologjis të kenë realizuar zgjerimin e tregut ( fig. niveli i dytë
dhe i lartë ).
Kjo, sot është evidente në industrin e çelikut në SHBA, e cila përherë të parë është sanuar
me intervenimin financiar të qeverisë. Investimet në industri tjera të cilat me vetëdije
hyjnë rrezikut të inovacioneve, dukshëm dhe në mënyrë dinamike të sigurojnë ngritje
(fig.2.). si shembull shkollor mundë të shërbej kampioni amerikan fig.4.
Firma shitja neto vëllimi i punëve
Polariod 13.4 % 7.5 %
IBM 17.5 % 12.1 %
Xeror 22.5 % 17.8 %
Fig. 4. Pasqyra krahasuse të ngritjrs dinamike të tri firmave në periudhëb 20 vjeqare
Ështëë kjo një mesatare për periudhën 20 vjeçare. Ç’donjëra nga këto kompani me
inovacione në programin prodhues, ka siguruar tregje të reja me çrast është krijuar një
dinamizëm i tillë, sa i përket rritjes së shkallës neto të shitjes dhe vëllimit të punëve të
veprimtarisë në periudhën 20 vjeqare. Nëse lexohet raporti vjetorë i korporatës corp për
- 11 -
12. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
vitin 1967, konstatohet se niveli i lartë i rritjes është arritur duke iu falenderuar parrullës
të prodhohet ai prodhim që askush s’do të mundë ta prodhonte dhe në të njejtën kohë të
punohet për zgjerimin e tregut, me atë që është zbuluar. Kështu vetëm gjatë viteve 1967,
janë mbrojtur 114 shpikje të reja, kështuqë tani kjo kompani ka 870 patente. Nga ky
numër 757 shpikje kan të bëjnë me lëmin e fotografisë (zhvillimi i filmit me një hap).
Duke ju falënderuar një procesi të tillë dinamik të zhvillimit, të shpikjeve dhe të
prodhimit, kushtëzuar me inovacione të reja, është fituar një eksponent i rritjes së
karakterit të të ardhurave të përgjithshme të kompanisë në fjalë fig. 5.
Fig, 5. shitja dhe të ardhurat tjera të firmës polariod.
- 12 -
13. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Fig. 6.Shitja dhe eksporti i firmës DEC
Që të arrihet një proces komplet i inovacioneve, kjo rritje është përcjellë në të njejtën
karakter të ndryshimeve positive. Kjo firmë e sheh mundësin e mëtutjeshme të rritjes dhe
të zgjërimt, me zbatimin në lëmin e kompjuterizmit të dokumenteve dhe të prodhimit të
makinave kopjuese. Pavarsisht konkurencës së lartë nga prodhuesit egzistues të këtyre
prodhimeve, analizat kanë treguar mundësi të hyrjes dhe pushtimit e tregjeve,
respektivisht të hapsirave të reja në këtë lami, pothuajse në shumicën e vendëve të botës.
Industritë, të cilat përher kanë prezente procesin e inovimit, mundë të zbusin procesin e
elemeteve të recensionit, për të arritur rezultate të dukëshme. Kemi dy shembuj ; i pari ka
të bëjë me prodhimin më të lartë të minikompjuterëve digjital eguipoment. Corporation –
DEC në SHBA, dhe i dyti, në prodhimin e njësive për udhëheqjen numerike FUJITSU-
FANOG në Japoni.
- 13 -
14. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Fig. 7 . Historia e prodhimit të NU njësive
Firma DEC projekton, prodhon servison kompjuter, profesional dhe pjesë të tjera
ndimëse, duke shfrytëzuar teknikën digjitale. Këto punime shfrytëzohen për kërkime
shkencore dhe për llogaritjen dhe komunikim , ushtrim , analiz të të dhënave , sisteme për
udhëheqje në industri, system për punë të ndarjes së kohës (orareve), për punim të të
dhënave në sistemet shërbyese atyre medicionale, në industri dhe simulim etj. Në fig.6
është dhënë diagrami i pasqyrës të shitjes dhe eksportit për periudhën (1970-1974).
- 14 -
15. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Vetëm në vitin e fundit 1973 -1974 rritja neto e të ardhurave arrinë në 59 % në
krahasimin me një vitë më parë fiscal. Për një vitë numri i të punësuarve ëshë rritë nga
13.000 në 17.600. janë shitur 12.000 kompjuter. Rritja e shitjes së paisjeve ka të bëjë me
blersit, të cilët ngrisin prodhimin e DEC-së në prodhimin autokton final në të
ashtaquajturin OEM me zbatimin e projektimit të ri, të memorjeve të tipit PDP -11/35 ka
përmirsuar verzionin fillestarë, duke zbritur çmimin prodhues në 30% domethënë
prodhohet me çmim të ulët kushtues PDP-8a, miniprocesor dhe mikroprocesor.
Firma japoneze FUJITSU në programin e sajë prodhues ndahet në pjesën për prodhimin e
kompjuterve (FACOM) dhe në pjesën për prodhimin e njësive për udhëheqjen numerike
llogaritore dhe të motorëve lëvizës (FANUC ). Në vitet e 60-ta fanuc kishte bërë
patentimin e motorëve lëvizes, në të cilët mbajti të drejtën plot 10 vjetë. Me rritjen e
prodhimit të makinave për sistemin llogaritor. Kështu fanuc rriti asortimentin dhe serit të
njësive NU. Në fig.7 është dhënë historia e prodhimit të NU- njësive për konceptin e
sistemit të drejtëpërdrejtë të llogaritur, me robot industrial për udheheqjen e lendëve
udhëheqëse nga makina në makinë. Në fabrikë u krijua motoja ; të ngritet besushmëria,
të ulen shpenzimet. Kjo moto u gjend e shkruar në çdo hyrje a portë të fabrikës.
Aktiviteti Shpenzimet
Inovimi dhe zhvillimi i shpikjeve 5 – 10 %
Projektimi i prodhimit 10 – 20 %
Paisjet për prodhimin prodhues 40 – 60 %
Fillimi i prodhimit 5 – 15 %
Dalja në treg 10 – 25 %
Fig. 8. shpërndarja e shpenzimeve për procesin e inovimeve
Është më interesante të shihet se çfar shpërndarje të shpenzimeve është bërë për procesin
e suksesshëm të inovacioneve. Në fig,8 janë dhënë shpenzimet sipas fazave të realizimit
- 15 -
16. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
të prodhimeve të reja. Nga kjo shihet se vëllimi i deponimit është më i madhë kur kalohet
në proceisn e përparimit të prodhimit të ri(40-60 %). Situatë e ngjashme është edhe në
dinamikën e përfshirjes të kuadrit në procësin e inovacioneve, fig. 9 .
Pasiqë është kryer definimi programor, u rritë mjaft numri i eksporteve të cilët u përfshin
në projektet e reja me qëllim të përcaktimit dhë zhvillimit. Tipi i projektit kushtëzon
strukturën e nevojshme të kuadrove. Kjo përpjekje që vëllimi i inovacioneve të shprehet
në disa të dhëna u tregua e suksesëshme. Ndonse numri i komponentëve mbrenda një viti
nuk jep një pasqyrë të plotë të inovacioneve edhe pse kjo mundë të jetë njëra prej
indikatorëve. Hemi Kord ishte një shpikës edhe pse ai nuk kishte asnjë patent.
Ai kishte mësuar një numër të elementëve për rritje të lartë të industries së automobilëve
siq janë; prodhimtaria masovike, tregtia masovike dhe fitimi në prodhimin e
automobilave.
Fig. 9. Dinamika e përtrirjes së kuadrove në procesin e inovimit
- 16 -
17. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Kompleksi problemor lidhur me procesin teknologjik të inovacioneve sot mësohet dhe
ushtërohet me intenzitet, në mënyrë që të zbulohet ligjshmëria dhe ekuilibri i ngritjes të
sistemit ekonomik të vendit.
Duke u mbështetur në pretendimet tona, që të zhvillojmë bazën teknologjike, dhe
inovimet teknologjike që paraqesin dinamikën e domozdoshme, e cila duhet të zotëroj në
nivelet të ndërmarrjes, industrisë si dhe në përgjithësi në ekonomi të vendit. Në lidhje me
këtë duhet shtypur mundësin e zhvillimit dhe të organizimit të procesit mekanik të
inovacioneve, në mënyrë që kjo komponentë e çmueshme të siguroj rritjen dhe
zhvillimin racional, duke ngritur sistemin e prodhimit në vendë.
Shembujtë karakteristik të shpikjeve (inovimeve)
Me qëllim të krijimit të bazës themelore mbi procesin e inovimeve mbi prodhimet
teknologjike është perudha e analizës sinkronizuse të inovacioneve të deritanishme.
Selektimi i mardhënjeve duhet të i nënshtrohet principeve të caktuara, varësishtë
analizave të cilat dëshirohen të zbatohen. Kështu është e mundur të konfirmohete
inovacioni në nivel të një ndërmarrje apo të një sektori, vendit apo në tër bazën. Lypset
që në mënyrë sistematike tu përmbahet hulumtimeve dhe teknikës, në këtë drejtim
nivelesh. Për shkak të vetë metodologjis dhe rëndësis së këtyre shqyrtimeve vlenë të
prodhohen 20 inovacione teknologjike të nivelit të katërt (me rëndësi të përgjithshme për
njerzimin).
Përcjelljet e inovacioneve të ndara janë bërë në disa linja. E para ka të bëjë me matjen e
shkallës së afërme të përhapjes dhe zhvillimit të shpikjeve teknologjike.
Si njësi është marrë koha e cila përbëhet nga;
1. Periudha e kërkimit dhe e hulumtimit themelor, ku krijohet dija për
prodhimin ose procesin (nga krijimi i idesë origjinale).
2. Periudha e inkubacionit – kjo periudhë fillon nga momenti kur bëhet e
qartë se, shpikja mundë të aplikohet në zgjedhjen teknike, deri te
momenti i zbatimit komercial.
3. Zhvillimi komercial fillon nga momenti kur të vërtetohet mundësia e
zbatimit teknologjik të inovacionit deri te bartja dhe zhvillimi i procesit
komercial të prodhimit.
- 17 -
18. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Rritja komerciale e difuzionit ose përhapjes drejtë blerësit dhe industries. Kjo pjesë e
ciklit ndikon në rritjen dhe zhvillimin e ekonomis. Prore është vështirë të përcaktohen
kufijtë e sakt, si dhe zgjatja e intervalit për disa periudha. Megjithatë, merren si
vetëpërsëritëse kur kanë ndodhur ndonjë ngjarje e cila karakterizon ndonjë fazë të
zhvillimit të shpikjeve. Vështirsia tjetër është se disa shpikje, kanë ndodhur në të njejtën
kohë në dy ose më shumë vende, apo ndërmarrje në vend. Kështuqë, është vështirë të
arrihet objektiviteti historik, gjatë analizës të zgjidhjes, pra të përcaktimit teknologjik të
inovacionit. Komenti i prestigjit për të cilin garojnë disa kombe, edhe më shumë e
vështirsojnë dëshirën e përcaktimit objektiv të një shpikje të tijë. Mirpo, ne nuk kemi për
qëllim që të japim pasqyrën historike të shpikjeve të përzgjedhura teknologjike, por të
tregojmë sipërfaqsishtë se për çfar intervale kohësh, ka të bëjë me disa etapa në rastin e
përcaktimit të shkallës së zhvillimit dhe përmbajtjes të zbulimeve, pra çpikjeve inovative
teknologjike.
Tipi i tregut në të cilin inovacioni zbatohet, gjithashtu paraqet një element me rëndësi për
krahasime. Kështu kemi dy grupe të inovacioneve.
1. Inovacioni i cili dedikohet shpenzuesit dhe
2. Inovacioni i cili i dedikohet industeisë.
Inovacioni që i dedikohet shpenëzuesit duhet patur kujdes në kërkesën e tijë të dëshiruar ,
ndërsa madhësia e tregut ndikon në çmim. Inovacionet në industri janë të lidhura me
shpenzime të ulëta, kualiteti më i mirë i cilësis ia shtojnë shitjen.
Mjetet për zhvillimin ndahen në dy grupe;
1. Shtetrore
1. Individuale.
Inovacionet janë të lidhura me tipin e industrisë, pra me llojin e sajë, e cila është
standarte;
• Primare – industria egzistuese
• Sekondare – industria e re
- 18 -
20. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Duke i patur parasysh vërejtjet e theksuara në tabelën 10 ku është dhënë pasqyra e 20
inovacioneve teknologjike me paraqitjen e specifikimit [8], me këtë është fituar periudha
e mesme e inkubacionit të 19 vjetëve, si dhe zhvillimi komercial për 7 vite. Kjo do të
thotë se për këto inovacione teknologjike vlera e mesme e zhvillimit të përgjithshëm
është 26 vjetë. Data e udhëheqjes komerciale fitohet kur në filliim ttë udhëheqjes
komerciale udhëhiqet dhe jep kohën e zhvillimit komercial. Nëse këto tregus kohor
organizohen sipas shembullit 11 mundë të përcaktohen tendëncat e caktuara kohore.
Zgjatja e kohës së mesme ( vitet)
Periudha e Zhvillimi komercial
Periudha kohore Zhvillimi i përgjithshëm
inkubacionit
1890-1910 30 7 37
1920-1944 16 8 24
1945-1964
9 5 14
Zbatimet e llojeve
të
tregjeve
shpenzues 13 7 20
industrial
Fondet zhvëllimore
Industria 24 7 31
Qeveria 12 7 19
Lloji i inovacioneve
Primare 19 6 25
Sekondare 18 8 26
tab.11 Pasqyra e shkurtër e kohzgjatjes së inovacioneve karakteristike me tabelën 10
periudha e përgjithshme prej 76 vjetësh është ndarë në intervale kohore intervali i fundit
kohor tregon shprehimisht procesin e përshpejtuar të inovacioneve me faktorin mbi 2.5.
Lloji i tregut tregon se lypset periudh më e gjatë për zbatimin e inovacioneve në industri
se sa përmbushjen e nevojave në treg.
Gjithashtu burimi i mjetreve për zhvillim tregon se shpenzimet e mjeteve qeveritare
përshpejton procesin e inovacioneve. Për shtatë prodhimet e përzgjedhura në mënyr
- 20 -
21. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
tabelare është treguar koha e nevojshme e zgjatjes së zhvillimit dhe bartja zhvëllimore që
shihet në tabelën 12. në tabelën 9 shihet haptazi shkalla e zhvillimit të përshpejtuar të
prodhimeve i treguar nëpërmjet të zvoglimit të kohës të udhëhequr dhe të zhvilluar
përkundër të dhënave të shkalllës së ngritjes të prodhimeve të ndërlikkuara.
Për përcjelljen e parashikimeve të zhvillimit të një inovacioi teknologjik duhet të krijohet
sistematizimi i përvojave të deritashme kështu janë përzgjedhur disa teknologji
karakteristike me ç’rast është ditur për rrugën e zdhvillimit.
Fig. 12. zhvillimi dhe udhëheqja e procesit si dhe shkalla e progresit teknik
Kohëzgjatja e përgjithshme teknologjike apo e prodhimeve është ndarë në katër etapa
karakteristike:kërkimet , inkubacioni zhvëllimor komercial dhe rritja komerciale. Qëllimi
themelor i këryre shembujve është bërë me metodën e analizës të inovaciaoneve
teknologjike, me qëllim të lehtësimit të procesit të parashikimit të prodhimtaris të
mëtejme. Meqë ky sistematizim është për nevojat e SHBA –së ky material ka një
rëndësi përkufizuse [10] shembulli i parë ka të bëjë me metalet e lehta ; alumini,
magnezi, dhe titani. Alumini është metali m ëi përhapur kurse magnesi arrinë në vendin
e tretë pas hekurit.
Alumini gjenë zbatim dhe përdorim të gjerë. Kapaciteti i prodhiimit të aluminit më të
madh shtrihet dhe zgjerohet përdorimi i tijë, për të gjitha etapat janë dhënë disa të dhëna
- 21 -
22. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
karakteristike të cilat paraqesin kthesë në zhvillimet e mëtutjeshme. Kurse sa i përket
magnezit është interesant se arritja e tijë e rëndësishme komerciale është një dukuri e re
kështuqë në SHBA vëllimi i prodhimt është rritur për 10 herë.
Falë vetive titani mendohet si metal i së ardhmes. Edhe pse njihet gati 200 vjet më parë,
shtimi komercial është duke u zhvilluar vetëm viteve të 60, janë duke u bër përpjekje për
zbulimin dhe përdorimin e tijë në industrin e aviacionit , industrisë së raketave dhe në
industrin petrokimike. Është ndërtuar një tip i aeroplanve ku parashikohet shfrytëzimi i
titanit për aeroplanët supersonik.
Emir Periudha Viti Përshkrimi i aktivitetit
1 2 3 4
Al
Hulumtimet 1825 Wohler përfiton aluminin
- 22 -
23. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
umini
Inkubacioni 1845 Woler përfiton sasi të mjaftueshme të aluminit
1854 Përforcohet baza për procesin e përfitimit komercial
1882 Zbulohet gjeneratori për prodhim të mjaftueshëm të rrymes elektrike
Zhvillimi 1886 Sistemi i shpërndarjes së rrymës elektrike
Komercial 1888 Pitzburg ,firma për prodhimin e aluminit
Shtimi 1892 Fillon përdorimi intenziv i aluminit
Komercial 1965 Procesi i përfitimit të lëgurave të aluminit
Magnezi
hulumtimi 1808 Davy përfiton magnezin
1828 Buss përfiton magnezin e pastërt
Inkubacioni 1883 Faraday përfiton magnezin e pastër
1857 Dejville me përdorim të sodës nxjerr magnezin
Zhvillimi 1886 Fisher zhvillon mëtutje metodën e elektrolizës
Komercial 1909 Zbulohet lëgura e parë në mënyr komerciale
Shtimi 1918 Nga firma DOW CHEMICAL fillon prodhimi industrial
Komercial 1924 i magnezit me 2500 t në vitë
1966 Kapaciteti i shfrytzimit të thëngjillit rritet për 10 herë
Titani
Kërkimet 1789 Gregori zbulon titanin
Inkubacioni 1910 Hunteri bëri izolimin e titanit
Zhvillimi 1936 Krolli zhvillon procesin teknologjik
Komercial 1946 Në SHBA prodhohet titani në fabrikë
Shtimi 1950 Metal corp në SHBA fillon prodhimin e titanit
1962 Titani fillon të përdoret në industrin e aviacionit
Komercial
1964 Prodhimi I aeroplanit A 11 nga titani
Fig. 13.procesi i inovimeve të metaleve
- 23 -
24. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Në figurën 14 është dhënë pasqyra e vëllimit të shfrytëzimit të këtyre tri metodave. Në
ordiant është dhënë sasisa e treguar përmes çmimit, por duket se pjesmarrja e alluminit
është dominante, kurse përdorimi i magnezit dhe titanit përher është më e varfër. Në
figurën 14 diagrami i viteve të aluminit, magnezit, titanit të përdorura në SHBA.
Fig. 14. Diagrami i jetës së aluminit , magnezit dhe titanit
Shembulli i dytë ka të bëjë me zhvillimin e grupeve elektronike , të gjysëmpërquesve
integraleve (fig. 15 ).
Për gypat elektronik është karakteristik zhvillimi komercial. Përpunimi komercial i
grupeve elektronike fillon në vitin 1920 kur fillon ekspanzioni i prodhimeve të
radioaparateve. Njëzet vjet pas fillon zhvillimi i radarve me çrast bëhet zgjerimi i
zbatimit të gypave elektronik. Ekspanzioni i dytë ka të bëj me fillimin e prodhimit të
aparateve televizive (1947 ) atëher kur zbatimi dhe përdorimi i gypave elektronik
zgjerohet me zbatimin dhe përdorimin e gypave katodik (katodave ). Gjysëmpërquesit i
zbuluan në t ë njëjtën kohë, por ishin nën presionin e zhvillimit të gypave elektronik, e që
kishte për pasoj ndërprerjen dhjetvjeqare të hulumtimit në këtë drejtim.
- 24 -
25. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
1 2 3 4
Gypat elektronik
1880 Gibel ekspermenton me sfera xhami që ruajn elektricitetin
1883 Edisoni shpik efektin e rrjes së rrymës elektrike
Hukumtimet 1904 Flamingo patentoi diodën
Inkubacioni 1906 U prodhua triada
1912 Foresti dhe amstrongu demostrojn përdorimin e triodës
Shtimi komercial 1915 Përdorimi i vakumit tek gypat elektronik
Zhvillimi 1912 Fillon prodhimi komercial i gypave me vakum
1941 Zhvillimi i radarve
komercial 1947 Prodhimi i televizorve
Stabilimente me
Hulumtimet 1885 Zbulohet point kontakti
1931 Krijim i teoris mbi gjysëmprodhimet
1941 Diodat e siliciumit dhe germaniumit
1942 Zhvillohet komutatori i siliciumit
Inkubacioni 1946 Zhvillohen fotoqelit e siliciumit
1947 Përforcohet teknologjia e gjysëmpërquesve
Zh. Komercial 1948 U zhvillua tranzistori
Shtimi 1951 Filloi prodhimi komercial i tranzistorve
1954 Grovn junction fillon prodhimin e tranzistorve
komercial 1955 Prodhimi i tranzistorve
1964 Prodhimi i tranzistorve
gjysëmpërques
integruara
Hulumtimet 1916 Teoria e pare për fenomenet e filmave të hollë
1948 Prodhimi i tranzistorve
Inkubacioni 1955 Vendoset programi për hulumtim të qarqeve të integruara
1957 Teoria e qarqeve të integruara
Zh. Komercial 1958 U zhvilluan stabilimente të thjeshta të qarqeve int.
1958 Qarqet e integruara u futën në kompjuter
Çarqe të
Shtimi 1961 Stabilimentet e para të qarqeve të integruara
1963 Teknologjia e përsosur e qarqeve te integruara
komercial 1964 Zvoglimi i çmimit nga 90$ në 14 për ½ e vitit
Fig. 15. Procesi inovues të gypave elektronik , gjysëmpërçuesve dhe të çarqeve integruese
Radari bëri kthese në lidhje me vazhdimin e kërkimrve të gjysëmpërquesve elektronik e
që kishte për pasojë ndërprerjen dhjetvjetshe të hulumtimeve në këtë drejtim. Në 15 vitet
e fundit u hap rritja komerciale e stabilimenteve me gypa gjysëmpërques.
- 25 -
26. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Teknologjitë e reja në këto lëmi mbetën qarqet e integruara. Shekulli i plotë nga fillimi i
hulumtimeve deri më sot përfshin diç më shum se 50 vjetë, sidomos në vitet e fundit u
ngrit me shpejtësi zbatimi i tyre (patentit dhe shpikjeve) për çarsyr solli lirimin e fuqisë
punëtore për ma tepër se pesë herë. Pra përsosja e teknologjisë dukshëm ndikon në
zëvendësimin e fuqisë punëtore. Në tabelën nr. 15 inovacionet e procesit të gypave
elektronik , gjysëmpërquesve dhe të qarqeve integruese.
Fig. 16. Diagrami i jetgjatsis së gypave elektronik, gjysëmpërqusve dhe qarqeve të integruara
Rritja e vëllimit prodhues për teknologjin e hekurit në fig. [16] sigurisht duhet të pritur
rritje të më tutjeshme të prodhimtaris të gjysëmpërquesve dhe qarqeve integruese, koha e
stagnimit elektronik shif fig. [16] diagrami i rrjetës së gypave elektronik, gjysëmpërqusve
dhe qarqeve integruese. Në mënyr sistematizuse tregohet zhvillimi i kësaj teknologjie
padyshim tregon se çfarë është ngritja teknologjike me kalimin nga gypat elektronik në
qarqet e integurara përkatsisht në qarqet integruese në masë te konsiderushme siç janë ,
- 26 -
27. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
• kompleksiteti i treguar përmes numrit të komponenteve
• Njësis vëllimore për operacionin flip – flop
• Shpejtësia e punës në k. h z
• Njësia shpenzuse e energjis
• Qmimi njësus
• Tregusit relative të ndërprerjeve (prishjeve)
Në mënyr tabelare është dhënë pasqyra krahasuse fig 17 , kështuqë rritja e kompleksitetit
është l:1000 ; vëllimi 100 : 2 ⋅10 −2 ; shpejtësisa L:2500 , Çmimi 2 : 10 −2 dhe
−4
ndërprerja (Pushimet ) 1 : 10 .
LSI
1969
0.02
25000 1969
0.04
2$
0.0001
rrjetëFunksionimi i qarqeve
< 1000
E katërta
- 27 -
28. Karakteristikat Një gypore Transistor Qarqe të integruara
Gjeneratat E para E dyta E treta
Viti i paraqitjes 1952 1958 1963
METODIKA E KONSTRUKTIMIT
Komponentet themelore Gyp Diod tranzistori Qarqe të integruara
- 28 -
Eve sipas punesKompleksi i element- Një component Një komponent 8 -100
Vëllimi i pakos 100 5 0.25
kHzShpejtsia e punës në 10 1955 1000 ( 1962) 10000 (1967)
Fig. 17 . katër gjenerata të zhvillimit të teknologjis elektronike
Shpenzimet e energjis 8 1 0.10
Çmimi për paket 30$ 25$ 5$
prerjesTeoria relative e ndër- 1 0.01 0.001
Ing. M. Ameti
29. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Makina llogaritse e Lajbnicit dhe
Paskalit në shek. XVII
Fig. 18. Tri etapa të zhvillimit të makinave llogaritse
Me qëllim që të përshpejtohet llogaritja, njeriu qysh 2600 vjet para erës së re në Kinë
vendoseshin shkopij në sipërfaqen e drurit me numra. Në njërën pjesë të fundme të
shkopit vendoseshin 5 numra e kurse në tjetrën dy të ndara mes tyre. Kjo shpikje quhej
- 29 -
30. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
abacus, dhe mundë të thuhet se kjo shpikje është kalkulator i parë me të cilin njerzit në
lindje bënin llogaritjet. Vetëm në shek. XVII Paskali dhe Lajbnici me njërin nga
kalkulatorët e tijë (kalkulatori me dhëmbëzor)por që nuk gjetën zbatimin e tyre
komercial. Paskalil njërin nga kalkulatorët e tij i dërgoi në bootën më të lartë sunduese
mbretit suedez Kristinit. Vetëm gjatë viteve të 60-ta të shekullit 20-të u zhvilluan
kompjuterët e fuqishëm elektronik. Në 150 vitet e fundit u përsosën lloj lloj makinash
për llogaritje. Në mes dy luftrave botrore u përsos makina e parë llogaritse elektronike
duke u përfshirë me gypa elektronik. Prej vitit 1965 u zhvillua tri gjenerata llogaritsish
elektronik , duke u përfshirë gypat elektronik, qarqet integrrale
1 2 3 3
Kompjuter llogarits
1822 janë bër disa përpjekje derisa u sollën
1925 makinar – tabulator
Hulumtimet
1928 kartelat e shpuara
1929 u zhvillua një numër i madh i makinave për llogaritje
inkubacioni
1945 rritet shpejtsia e makinave llogaritse
zhvillimi 1946 llogaritsi i parë me gypa elektronik
komercial
rritja 1952 makina e parë llogaritare elektronike komerciale
komerciale UNIVAC
1956 kompjuteri me memorje magnetike
1965 kompjuterët me qarqe të integruara komerciale
Fig.19 Procesi inovues i kompjuterve
Sipas analizës OECD 1969 vlera instaluese e kompjuterve në botë arrinë në 30 miliard
dollarë. Ndërsa në vitin 1975 është bërë një rritje për tri herë më e madhe deri ne 95
miliard dollarë. Në fig 21 është treguar me lakoren shtimi i vëllimit të përpunimit
elektronik të të dhënave.
- 30 -
31. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
Gjeneratat Teknologjia Organizimi dhe struktura e kompjuterve
Një program dhe rendi i radhës të njësive të
I Llampat sistemeve (humbje e madhe e kohës)
Përpunim grupor i sistemit programor të
II Gjysëmpërquesit përpunimit automatic të të dhënave
Ka të bëj me ndarjen e kohës të multiprogramit
III Qarqet integruese puna në koh reale
Mënyra e përpunimit kompjuterik, shkallë e lartë
IV Në zhvillim të ndarjes së procesit llogaritar me shfrytëzim të
procesit operacional
Fig. 20. Gjeneratat e kompjuterve dhe karakteristikat e tyre
Fig. 21 Diagrami i rrjetës të të dhënave të përpunuar në mënyr elektronike si dhe udhëheqja
numerike
Pjesa tjetër e cila zhvillohet dhe më pak se 250 vjet e fundit është e lidhur me udhëheqjen
numetike llogaritare në disa procese fig. 22. makinat e para me udhëheqje numerike u
- 31 -
32. METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti
zhvilla në proceset e indstris së tekstilit endje , thurje si dhe në qepje të tekstileve. Mirpo
në periudhën mes dy luftrave botrore e sidomos pas luftës së dytë botrore njëra ndër
orjentimet kryesore të zhvillimit u zbatua në udhëheqjen e makinave llogaritare, në
makinat vegla.
Në 20 vitet e fundit karakteri eksponencial i rritjes së makinave të veglave me udhëheqje
numerike, kështuqë në fillim të viteve të 70 –ta në botë kishte 40 000 njësi. Në fig. nr. 21
është dhëne vlera e sistemit numerik.
1 2 3 4
numerik
1725 Falkon në Francë patenton makinën për thurje të
Hulumtimet tekstilit
1804 Jakuardi në Francë zbulon makinën për qëndisje
1916 Scheyer zbulon makinën për prerjen e tekstilit
1930 Udhëheqja e makinave me kartela të perferuara
Dirigjimi
Inkubacioni 1946 U bën përpjekje për përsosjen e makinave dhe
veglave
1948 Hulumtim i mundësive të shfrytëzimit të dirigjimit
Zhvillimi numerik të makinave
komercial 1949-51 Zhvillimi i prototipeve të makinave me dirigjim
numerik
1952 Prototipi i par i NU makinave
1954 Gidine Leëis zhvillon sistemin e dirigjimit numerik
1955 Makina e par me dirigjim numeric komerciale
Rritja 1957 Makina e parë numerike e vendosur në fabrikë
komerciale 1960 5% të hapsirës në ekspozit në SHBA zën makinat me
dirigjim numeric
1965 Përdorim i gjerë i makinave numerike
Fig.22.Procesi i inovimeve të makinave me dirigjim numerik
Procesi i inovimit të udhëheqjes numerike, numri i makinave me udhëheqje numerike
(këtu përfitohen të gjitha llojet për zbatimin dhe përdorimin të gjërave të shumë lëmejve )
tregon karakterin e zbatimit linear. Ndikimet e caktuara në rritjen e sistemit numerik të
dirigjimit ka ndikuar në shtimin e vëllimit të prodhimit të kompjuterve dhe çmimeve të
- 32 -
