1. 60 1 / 2014 [08]styczeń - marzec
Etap projektowania
Realizacja strategicznych inwestycji budowlanych
niesie ze sobą ryzyko negatywnego oddziaływania
na środowisko naturalne. Są to najczęściej projekty
o dużym zasięgu powierzchniowym, wymagające
poważnych nakładów finansowych i profesjonal-
nej organizacji procesów budowlanych. Specyfika
budowy gazociągów wymaga realizacji prac na
długich, czasami kilkudziesięciokilometrowych od-
cinkach liniowych oraz na całkowitej zmianie tech-
nologii prowadzenia prac na obiektach występują-
cych na trasie gazociągu (węzły, tłocznie, zespoły
zaporowo-upustowe). Proces budowy w dużej
mierze uzależniony jest od czynności podejmowa-
nych na etapie projektowania – od wyboru trasy
gazociągu, metod przekraczania odcinków o wy-
jątkowych walorach środowiskowych oraz określe-
nia związanych z tym szczegółów wykonawczych.
Wytyczne do projektowania opierają się na:
– rozwiązaniach prawnych niezbędnych do za-
pewnienia ochrony przed zanieczyszczeniami
powstającymi w trakcie realizacji inwestycji oraz
przywracania środowiska do odpowiedniego
stanu,
– właściwych warunkach realizacji przedsięwzięć
umożliwiających uzyskanie wymaganych efek-
tów w zakresie ochrony środowiska.
Należy zaznaczyć, że zgodnie z obowiązującymi
przepisami i powyższymi wytycznymi, przy re-
alizacji inwestycji liniowych, takich jak gazociągi,
drogi, linie kolejowe i elektryczne, konieczne jest
spełnienie w szczególności dwóch ustawowych
warunków:
– ochrony walorów krajobrazowych,
– zapewnienia możliwości przemieszczania się
dziko żyjących zwierząt.
W praktyce realizacji inwestycji liniowych pierw-
szy warunek jest dość problematyczny z uwagi na
to, że wszelkie instalacje, które nie znajdują się pod
powierzchnią ziemi, wywierają wpływ na walory
krajobrazowe.
W przypadku gazociągów układanych pod zie-
mią kwestia ta ma znacznie mniejsze znaczenie
niż przy innych inwestycjach liniowych, jednak
prowadzenie prac budowlanych bez, chociażby
czasowej, ingerencji w krajobraz jest niemożliwe.
Po zakończeniu robót wymaga się, aby działki, na
których prowadzono prace budowlane, zostały do-
prowadzone do stanu sprzed rozpoczęcia inwesty-
cji, dzięki czemu walory krajobrazowe zazwyczaj
nie są zmieniane.
Praktyka projektowania koncepcji tras wskazuje
na omijanie terenów wyjątkowo cennych przyrod-
niczo i krajobrazowo, a w konsekwencji niweluje
oddziaływanie na panoramę okolicy. Nie da się
jednak całkowicie uniknąć ingerencji w krajobraz.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami gazociągi
muszą być w odpowiedni sposób oznakowane –
najczęściej za pomocą żółtych słupków. Elemen-
tami instalacji widocznymi na powierzchni terenu
są również zespoły zaporowo-upustowe, które sta-
nowią zabezpieczenie w sytuacji nagłego spadku
ciśnienia. Ze względu na ich konstrukcję projektuje
się je nad poziomem terenu i rozmieszcza w za-
leżności od długości gazociągu, warunków tech-
nologicznych i przede wszystkim klasy lokalizacji,
maksymalnie co 18 lub 36 km.
Zapewnienie swobodnej migracji zwierząt dziko
żyjących stanowi kolejne wyzwanie wykonawcze
przy budowie gazociągów. Etap projektowania
powinien uwzględniać konieczność szczególnego
traktowania siedlisk zwierząt i głównych szlaków
ich wędrówek. Problematyka ta szczegółowo okre-
ślana jest przez wykonawcę robót, który w celu mi-
nimalizacji oddziaływania na drogi migracji zwie-
rząt, przygotowując harmonogram może określić
odpowiednie terminy prac w miejscach cennych
przyrodniczo.
Dokumentem stanowiącym podstawę do pro-
jektowania i dającym wytyczne wykonawcy robót
w zakresie ochrony środowiska jest decyzja o śro-
dowiskowych uwarunkowaniach zgody na reali-
zację inwestycji. Budowa gazociągów wysokoci-
śnieniowych, ze względu na wymiary, do których
zalicza się duże średnice i znaczne długości ruro-
ciągów, kwalifikowana jest zazwyczaj do inwesty-
cji mogących znacząco oddziaływać na ekosystem.
Konsekwencją tego jest konieczność przedłożenia
raportu o oddziaływaniu planowanego przedsię-
wzięcia na środowisko. Raport taki zawiera pod-
stawowe informacje dotyczące projektu, alterna-
tywnych tras gazociągu oraz wpływu poważnych
awarii na środowisko. Decyzja natomiast obejmuje
PALIWA
Ochrona środowiska
przy budowie gazociągów
wysokociśnieniowych
Łukasz Sadowski
ILF Consulting Engineers Polska sp. z o.o.
Przy budowie gazociągów
możliwe jest zachowanie
pierwotnych walorów
środowiskowych.
Podstawową kwestią
jest zrozumienie przez
wszystkich uczestników
inwestycji, że problematyka
ochrony środowiska nie
może być rozpatrywana
jako przeszkoda
w płynnej organizacji prac
budowlanych. Działania
ochronne muszą się
opierać na zaangażowaniu
osób kierujących pracami
budowlanymi oraz
pracowników fizycznych

2. Paliwa
i Energetyka
PALIWA
611 / 2014 [08]styczeń - marzec
główne wytyczne w zakresie ochrony środowiska. Dotyczy to za-
równo gospodarki odpadami, jak i minimalizowania wpływu na
tereny, przez które przebiega trasa gazociągu. Decyzja zawiera
również ścisłe wytyczne w zakresie przekraczania terenów cen-
nych przyrodniczo (np. metodami bezwykopowymi), czy omija-
nia poszczególnych siedlisk zwierząt. Z punktu widzenia projek-
towania gazociągów wysokiego ciśnienia, należy podkreślić, że
brak decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach uniemożliwia
uzyskanie pozwolenia na budowę.
Realizacja prac budowlanych
Problematyka środowiska jest jedną z podstawowych kwestii
decydujących o wykorzystaniu konkretnych technologii zarówno
w procesie projektowania, jak i wykonania inwestycji. W związku
z tym przez cały okres realizacji doświadczone i odpowiednio wy-
kwalifikowane osoby prowadzą stały nadzór przyrodniczy. Zakres
nadzoru obejmuje m.in. bieżące monitorowanie, weryfikację oraz
raportowanie zgodności prac budowlano-montażowych z decyzją
środowiskową.
Na etapie realizacji prac budowlanych dobrą praktyką jest
przygotowanie tzw. Planów Zapewnienia Ochrony Środowiska
– dokumentu zbiorczego, zawierającego wytyczne w zakresie
wszystkich działań związanych z ochroną środowiska przy bu-
dowie gazociągów. Dokument ten powinien zawierać informacje
dotyczące ochrony wód, gleb, emisji hałasu, a także działań, jakie
są przewidziane w związku z ochroną czynną cennych gatunków
oraz obszarów Natura 2000. Przygotowanie takiego dokumen-
tu odbywa się najczęściej po przeprowadzonej wizji lokalnej na
trasie budowy gazociągu. Przegląd trasy odbywa się na dwóch
etapach realizacji inwestycji: przed uzyskaniem decyzji o środowi-
skowych uwarunkowaniach i przed wejściem wykonawcy robót
na plac budowy. Wskazane jest również wykonanie monitorin-
gu przed fizycznym rozpoczęciem prac, co pozwala zweryfiko-
wać faktyczny stan środowiska. Należy wziąć pod uwagę fakt, że
etap projektowania może zająć nawet kilka lat, a w takim okresie
możliwe są nawet radykalne zmiany w środowisku naturalnym.
Praktyka wskazuje, że już w ciągu 2–3 lat możliwe jest pojawienie
się nowych gatunków flory i fauny (lub stwierdzenie ich braku).
Przeprowadzenie takiego monitoringu realizowane jest nie tylko
w bezpośredniej strefie gazociągu, ale w sąsiedztwie nawet kilku-
set metrów od jego osi.
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatun-
kowej zwierząt (Dz. U. nr 237 poz. 1419 z dn. 12.10.2011 r.) oraz
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatun-
kowej roślin (Dz. U. nr 0 poz. 81 z dn. 5.01.2012 r.) regulują dzia-
łania związane ze stwierdzeniem na terenie budowy obecności
cennych gatunków. Dokumenty te określają m.in. to, które rośliny
i zwierzęta objęte są ochroną ścisłą lub częściową, sposoby ich
ochrony, a także czynności zakazane wraz z odstępstwami od
zakazów. Czynności zakazane obejmują:
– czasowe lub nieograniczone w czasie zakazanie dokonywania
jakichkolwiek zmian elementów przyrody;
– zakaz użytkowania, używania, uszkadzania oraz zanieczyszcza-
nia elementów przyrody;
– zakaz chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt, zbioru
z dzikiego stanu niektórych roślin leczniczych lub ich części
oraz niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, zanie-
czyszczania wody i zmiany jej biegu, niszczenia gleby, wydoby-
wania skał i minerałów oraz wzniecania ognia;
– zakaz zbywania, nabywania, przewożenia lub wywożenia za
granicę elementów przyrody;
– zakaz umieszczania na określonych przedmiotach lub na okre-
ślonych terenach tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i in-
nych znaków oraz zakłócania ciszy;
– zakaz wznoszenia budowli w ogóle lub w określonym rozmia-
rze i sposobie użytkowania oraz wznoszenia i prowadzenia
zakładów przemysłowych, handlowych, urządzeń komunika-
cyjnych i innych urządzeń technicznych;
– regulowanie dostępu do określonych przedmiotów i terenów
poza ich właścicielami i użytkownikami oraz domownikami
i najemnymi pracownikami.
Budowa gazociągu jest działaniem na tyle ingerującym czasowo
w środowisko, że teoretycznie możliwe jest wystąpienie niemal
wszystkich wymienonych sytuacji. Jeżeli nie ma sposobności pro-
wadzenia inwestycji z uwzględnieniem wymienionych zakazów
oraz brak jest jakichkolwiek rozwiązań alternatywnych, podmioty
odpowiedzialne za ochronę środowiska podczas realizacji prac
budowlanych mają możliwość wnioskowania do Regionalnych
Dyrekcji Ochrony Środowiska lub Generalnej Dyrekcji Ochro-
ny Środowiska o zwolnienie z przestrzegania większości z nich
(zgodnie z ww. rozporządzeniami). Postępowanie administracyj-
ne odbywa się w oparciu o Kodeks postępowania administracyj-
nego. Decyzja derogacyjna, zezwalająca na wykonanie czynno-
ści zakazanych, zawiera najczęściej informacje dotyczące okresu
obowiązywania, lokalizacji czynności wnioskowanych, podmiotu

3. 62 1 / 2014 [08]styczeń - marzec
odpowiedzialnego za ich wykonanie, zakresu gatunkowego, wy-
maganych sprawozdań i raportów, a także inne informacje szcze-
gółowe (np. konieczność zastosowania zabezpieczeń wykopów
czy częstotliwość inspekcji na budowie).
Podczas realizacji prac budowlanych niejednokrotnie występu-
ją sytuacje awaryjne, kiedy konieczne jest podjęcie natychmiasto-
wych działań w zakresie ochrony środowiska. Przeprowadzenie
pełnej procedury związanej z formalnym uzyskaniem decyzji de-
rogacyjnej wiąże się ze znaczną stratą czasu. Z punktu widzenia
harmonogramu wykonywanych prac uzyskanie decyzji na prze-
mieszczanie gatunków chronionych, w przypadku ich przedosta-
nia się na teren budowy czy do wykopu, niesie za sobą poważne
konsekwencje, do których należą:
– wstrzymanie prac i opóźnienie ich wykonania na danym od-
cinku,
– postój czołówek spawalniczo-montażowych lub ich przenie-
sienie,
– dodatkowe nakłady finansowe,
– opóźnienia terminowe.
Podczas realizacji prac dopuszczalne jest podjęcie natychmia-
stowych działań ratunkowych zmniejszających ryzyko wpływu
inwestycji na środowisko oraz pozwalających na płynne prowa-
dzenie prac budowlanych. Poprzez zapewnienie zabezpieczenia
i ochrony interesów wszystkich stron postępowania administra-
cyjnego, możliwe jest jego znaczne skrócenie i realizacja działań
ochronnych w trybie natychmiastowej wykonalności.
Monitoring budowy prowadzony na etapie realizacji inwestycji
opiera się na codziennej weryfikacji terenu budowy przez perso-
nel posiadający udokumentowane doświadczenie oraz wykształ-
cenie w zakresie ochrony środowiska. Przed frontem prac linio-
wych przeprowadzana jest kontrola stanu środowiska naturalnego
i w razie konieczności podejmowane są działania wyprzedzające,
które najczęściej polegają na:
– wygradzaniu niektórych odcinków prac tymczasowym ogro-
dzeniem,
– zakładaniu płotków herpetologicznych,
– przenoszeniu niektórych elementów flory i fauny.
W związku z tym, że prace liniowe spawalnicze i ziemne pro-
wadzone są zazwyczaj na kilku frontach, ogrodzenie całego te-
renu budowy jest dość kłopotliwe. Takie rozwiązanie w zakresie
ochrony środowiska ma zastosowanie głównie w miejscach, gdzie
znajdują się głębokie wykopy, realizowane są przekroczenia pod
drogami i rzekami oraz wykonywane są obiekty technologiczne.
Każde działanie polegające na odłowieniu zwierząt z wykopów
lub pasa montażowego podlega szczegółowej inwentaryzacji. Ze-
stawienia odłowionych zwierząt, z podziałem na gatunki, stano-
wią główny element raportowania do organów wydających ze-
zwolenie na wykonanie czynności zakazanych.
Płotki herpetologiczne standardowo zakładane są na odcin-
kach, gdzie może wystąpić wzmożony ruch gadów i płazów, za-
zwyczaj w okresie ich migracji. Płotki montowane są najczęściej:
– na trasach migracyjnych płazów i gadów,
– przy zlewniach,
– w sąsiedztwie zbiorników wodnych, cieków, rzek i terenów
podmokłych,
– na pozostałych terenach o korzystnych warunkach dla wystę-
powania gadów i płazów.
Przenoszenie okazów flory i fauny realizowane jest zgodnie
z wymaganiami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
oraz decyzji derogacyjnych. Problematyka ta jest o tyle istotna, że
powodzenie przeniesienia cennego gatunku uzależnione jest od
zlokalizowania terenu o podobnych warunkach siedliskowych,
zmniejszających ryzyko niepowodzenia operacji. Najczęściej za-
bieg ten realizowany jest w ramach pasa montażowego i w miarę
możliwości – w ramach tej samej działki. W takim przypadku wa-
runki gruntowo-wodne są podobne lub takie same, a teren jest
objęty pozwoleniem na budowę. Pozwala to uniknąć konieczno-
ści uzyskania zgody od właścicieli działek nieobjętych pozwole-
niem na budowę na przeniesienie cennych przyrodniczo okazów.
Ponadto podczas prowadzenia prac ziemnych głębokich możliwe
są sytuacje, kiedy dziko żyjące zwierzęta przedostaną się do wy-
kopu. Popularnym rozwiązaniem jest wykonanie co kilkadziesiąt
metrów wyjść pod kątem około 45. Rozwiązanie takie znacz-
nie ułatwia czynności związane z wydostaniem zwierząt na po-
wierzchnię terenu bez dodatkowego mobilizowania sprzętu czy
pracowników i nie powoduje zwiększenia kosztów inwestycji.
Osobnym zagadnieniem jest wstrzymanie prac w związku z po-
jawieniem się na budowie gatunków chronionych lub wystąpie-
niem innych problemów w zakresie ochrony środowiska. Przy re-
alizacji gazociągów możliwe jest zasiedlenie terenu budowy przez
cenne gatunki, np. jaskółki brzegówki, w wykopach głębokich.
W takich przypadkach jedynym rozwiązaniem jest oznakowanie
takiego siedliska i wstrzymanie wszelkich prac budowlanych do
momentu opuszczenia kolonii przez młode osobniki. Do podjęcia
jakichkolwiek działań w takim terenie konieczne jest uzyskanie
wymaganych przepisami zgód od podmiotów zajmujących się
ochroną środowiska na budowie.
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach najczęściej na-
rzuca na wykonawcę robót szereg obostrzeń, np. w postaci.:
– ograniczenia możliwości prowadzenia prac w terenie do okre-
ślonych godzin w ciągu doby;
– zawężenia pasa montażowego na odcinkach o wysokich walo-
rach przyrodniczych;
– zastosowania określonych rozwiązań technologicznych przy
przekraczaniu cennych terenów (np. Natura 2000) w postaci
technologii bezwykopowych;
– wskazanie wymogów, jakie powinny być spełniane przez ma-
teriały zastosowane przy realizacji inwestycji.
W przypadku budowy gazociągów dalekiego zasięgu szczegól-
nie istotna jest ochrona wód. Wynika to z faktu, że bardzo często
konieczne jest prowadzenie odwodnienia wykopów na długich
odcinkach. Prowadzenie odwodnień wykonywane jest na podsta-
wie operatów wodnoprawnych, w których określone są warunki
realizacji prac, takie jak: okres odwadniania, przewidywane ilo-
ści wody czy miejsce zrzutu. Osoby odpowiedzialne za działania
ochronne w zakresie środowiska weryfikują, czy czynności zwią-
zane z odwodnieniem wykopów nie wpływają negatywnie na
otoczenie. W przypadku wykonania prób wytrzymałości i szczel-
ności na zrealizowanych już odcinkach gazociągu jako medium
próbne najczęściej używa się wody – ze względu na jej niewielką
ściśliwość. Zgodnie z wytycznymi decyzji wodnoprawnej przed
napełnieniem odcinka oraz przy zrzucie wody powinny zostać
wykonane badania jej składu chemicznego w celu określenia
wpływu wykonanych prób i pomiarów na środowisko.
Jednym z ważniejszych elementów ochrony środowiska jest
odpowiednia gospodarka odpadami. Wykonawca robót zobo-
wiązany jest do prowadzenia jej zgodnie z wymogami ustawo-
wymi i projektowymi. Do najważniejszych kwestii należy stała
kontrola kart charakterystyki materiałów użytych podczas bu-
dowy, z których wynika, jakie należy stosować formy zabez-
PALIWA

4. Paliwa
i Energetyka
PALIWA
631 / 2014 [08]styczeń - marzec
pieczania i segregacji odpadów. W związku z tym, że pas mon-
tażowy może przebiegać przez tereny sąsiadujące z obszarami
cennymi przyrodniczo, konieczne jest zastosowanie takich me-
tod zbiórki odpadów, które maksymalnie zabezpieczą środo-
wisko naturalne. Dotyczy to zwłaszcza materiałów użytych do
prac spawalniczych oraz materiałów izolacyjnych. Odpady uty-
lizowane są przez zakłady posiadające specjalne uprawnienia.
Wszystkie pozostałości – zarówno budowlane, jak i bytowe, są
ewidencjonowane i weryfikowane przez organy nadzorujące
prowadzenie prac budowlanych.
Działania końcowe
Zakończenie fazy realizacji prac budowlanych wiąże się z ko-
niecznością raportowania w zakresie wykorzystania uzyskanych
decyzji administracyjnych oraz wykonania czynności ochronnych
i ratujących środowisko naturalne. Kompleksowe raportowanie
obejmuje zazwyczaj szereg zagadnień, w tym m.in.:
– gatunki odłowionych zwierząt w pasie montażowym wraz
z liczbą odłowionych osobników;
– opis działań polegających na przeniesieniu określonych w de-
cyzjach okazów flory;
– dane statystyczne w zakresie wykorzystania derogacji;
– pozostałe informacje, np. kilometraż, opis technik przemiesz-
czania cennych gatunków, zastosowane metody badawcze
w przypadku stwierdzenia nowych siedlisk itp.
Osobnym zagadnieniem jest raportowanie w zakresie wypro-
dukowanych odpadów. Wszystkie odpady powstałe na czołów-
kach montażowych, spawalniczych oraz podczas prac na obiek-
tach technologicznych są ewidencjonowane. Podczas przekazania
odpadów do utylizacji sporządzane są karty przekazania odpa-
dów. Na ich podstawie prowadzi się statystyki, które są punktem
wyjścia do przygotowania raportów przekazywanych corocznie
do marszałków województwa.
Podsumowanie
Minimalizacja wpływu prac budowlanych na ekosystem możli-
wa jest do osiągnięcia przy spełnieniu kilku warunków:
– dostosowaniu harmonogramu prac do warunków środowisko-
wych;
– realizacji prac budowlanych zgodnie z wymaganiami organów
odpowiedzialnych za ochronę środowiska;
– współpracy z organami administracji publicznej odpowiedzial-
nymi za ochronę środowiska;
– koordynacji działań ochronnych realizowanych przez wyko-
nawcę robót, nadzór inwestorski i pozostałe zaangażowane
podmioty.
Praktyka wskazuje na to, że przy budowie gazociągów moż-
liwe jest zachowanie pierwotnych walorów środowiskowych.
Podstawową kwestią jest zrozumienie przez wszystkich uczestni-
ków inwestycji, że problematyka ochrony środowiska nie może
być rozpatrywana jako przeszkoda w płynnej organizacji prac
budowlanych. Działania ochronne muszą się opierać na zaan-
gażowaniu osób kierujących pracami budowlanymi oraz pra-
cowników fizycznych. Taki efekt możliwy jest do osiągnięcia
poprzez systematyczne szkolenia personelu wykonawców robót,
zaangażowanie w prace budowlane wykwalifikowanych i do-
świadczonych specjalistów w zakresie ochrony środowiska oraz
dostosowanie rozwiązań projektowych do zastanych warunków
środowiskowych. 