Түркия тууралуу жалпы маалымат

1. Түркия Республикасы
Эл аралык Ататүрк-Алатоо университети
Студент:ТемирбековТуратбек INT-13 A
Мугалим: Ибрахим Конжак
Сабак:Түркия дүйнөлүк саясатта

2. • Түркия РеспубликасыЧыгыш жана Батыш
маданиятынын чордонунда орун алып, түндүгүнөн
Кара, чыгышынан Эге жана түштүгүнөн Жер Ортолук
деңиздер менен чулганып турат.
• Жалпы аянты - 780 580 км2. Жери Болгария, Греция,
Грузия, Армения, Иран, Ирак жана Сирия менен
чектешет.
• Мамлекеттик түзүлүшү боюнча Президенттик жана
парламенттик башкаруу формасына ээ унитардык
мамлекет.
• Өлкө президенти парламенттик шайлоонун негизинде 7
жылдык мөөнөткө шайланат. Конституцияга ылайык, ал
кандайдыр бир партияда турбашы керек.
• Административдик-аймактык түзүлүшү боюнча 7 аймак,
80 провинция, 849 округ жана 681 волосттон турат.
• Мамлекеттин көпчүлүк бөлүгү эс алуучу жайларга,
курортторго, пансионаттарга, туристтик борборлорго
бөлүнгөн.

3. • Өлкөнүн борбору - Анкара.
• Анкара -Түркиянын эң байыркы шаарларынан, ал жөнүндөгү
алгачкы эскерүүлөр б. з. ч. 1200-жылдарга тиешелүү.
• Эң ири шаарлары - Стамбул, Измир, Бурса,Анталия, Эфес, Пергама,
Приены, Милеет.
• Стамбул - бул эки континентте тең орун алган жападан-жалгыз
шаар. Стамбулда дүйнөнү дүңгүрөткөн Ыйык София тарых музейи,
Султан Ахмет,Сүлейман Абу Аюб ал-Ансари ж.б. көптөгөн
мечиттери жана Азия менен Европа жээктерин байланыштырган
Босфор көпүрөсү сыяктуу көптөгөн архитектуралык эң кооз
курулуштар жайгашкан.
• Измир - Анкара менен Стамбулдан кийинки орунду ээлеген шаар.
Ал - айтылуу Гомердин мекени. Эфес, Пергама, Приены, Милеет -
дүйнөлүк тарых калдыктарын өзүнө каткан эң байыркы
шаарлардан.
• Жердин жети кереметинин экөөсү - Артемида храмы жана Мавсол
ханынын мавзолейи даТүркиядан орун алган.

4. Тарыхы
• Түркиянын тарыхы 7 000 жылдан ашуун убакытты камтыйт.
• Түркияны «өркүндөп-өсүү маданиятынын бешиги» деп аташат. Анткени, дал ушул чөлкөмдө тарыхта
белгилүү из калтырып кеткен хетт, перс, фригийц, македониялык уруулар жашаган.
• Түркиянын тарыхы XI кылымда түрк уруулары Кичи Азияны басып киргенде башталган. Ал эми
Анадолу чөлкөмүндөгү алгачкы түрк мамлекети 13-кылымдаЧыңгыз хандын жортуулунан улам Орто
Азиядагы огуз түрктөрүнүн басымдуу бөлүгүнүн азыркы Ирандын түндүгүнөТүркиянын чыгышына
сүрүлүп барып, түрк урууларынын хандыктарынын пайда болуусу менен түптөлө башталган. Алардын
басымдуу бөлүгүн түрк-селжуктар түзгөн. Манцкерттеги чечүүчү салгылашуудан кийин византиялык
аскерлер талкаланып, Византиядагы бийлик селжуктарга өткөн. Бийликке Сулайман хан келип, жаңы
мамлекеттин пайдубалын түптөгөн.
• 15-кылымдан баштап айтылуу Улуу Осмон империясы түзүлгөн.
• Осмон империясы XIX кылымдын акырында тарыхый жана саясий себептерден улам кыйроого учурап,
анын ордуна азыркы Түркия Республикасы курулган.
• Түркиянын тарыхы Мустафа Кемаль Ататүрк менен байланыштуу. Грек аскерлери менен көз
карандысыздык үчүн болгон согушта жеңишке жетишкен Мустафа Кемалдын иш-аракети коомчулук
тарабынан колдоого алынып, 1923-жылы 29-октябрдаТүркия көз карандысыз республика болуп
таанылган. Мустафа Кемаль өлкөнүн президенти болуп шайланып, мамлекеттин батыштык типтеги
түзүлүшүнө маани берип, милдеттүү түрдө жалпы билим берүү, латын алфавитин кабыл алуу ж.б.у.с.
реформаларды жасаган.

5. Экономикасы
• Улуттук акчасы - түрк лирасы.
• Экономикасы боюнча өнүккөн тармагы өнөр жай болуп эсептелет.
• Тамак-аш, темир жана жыгач иштетүү, автоунаа жана самолёт куруу, айнек чыгаруу тармактары
жаңыланып, өнүгүп келүүдө.
• Нефть жана химиялык өнөр жай, электротехника, полиграфия сыяктуу жаңы тармактар пайда
болууда.
• Жаратылыш байлыктарынан сурьмага, көмүргө, хромго, боратка жана күмүшкө бай, айдоо
аянттары кенен, суу энергетикасына мол.
• Түркия айыл чарба азыктары менен өзүн-өзү толук камсыздай алган өлкөлөрдүн катарына кирет.
• Айыл чарба тармагында калктын дээрлик жарымынан көбү дыйканчылык жана мал чарбачылык
менен алектенет.

6. Калкы, тили жана дини
• Азыркы учурдаТүркиянын калкы 79,4 миллионго жетти.
• Негизги калктын 82 пайызын түрктөр түзөт.Түркияны 10 миллионго жакын курд, 1
миллиондой араб, бир нече миң гректер, армяндар, испаниялык еврейлер жана
черкестер да мекендешет.
• 1982-жылы кабыл алынган Конституциянын 66-статьясына ылайык, «түрк менен баш
кошкон жана атасы же апасы жагынан түрк каны барлардын баары - түрк атуулдары»
болуп саналат.
• Мамлекет боюнча калкы ар кандай жыштыкта отурукташкан. Эң көп калкы бар шаар
болуп Стамбул (15 миллион) эсептелет. Кийинки орундарда Анкара (6 миллион) жана
Измир (3,5 миллион) шаарлары турат.
• Калк тутунган негизги дин - ислам дини. Ислам дини бул өлкөдөVIII кылымдан баштап
эле кенен жайылган.
• Түркия мусулман өлкөсү болуп саналат, андыктан, калктын көпчүлүгү - мусулман-
суниттер. Расмий тили - түрк тили.Чоң-чоң борбордук шаарларда англис, немец,
француз тилдери да колдонулат.

7. Маданияты
• Түркиянын исламга негизделген улуттук маданияты бекем сакталган. Коомчулукта үрп-
адаттарга, көпчүлүктө өзүн алып жүрүү эрежелерине, аял-эркек ортосундагы мамилелерге
өзгөчө көңүл бурулат.
• Салт боюнча бирөөнүн үйүнө келсең бутуңду чечип кирүү үй ээсин сыйлагандык болуп
эсептелет.Ал эми конок болуп барып калсаң, сага көрсөтүлгөн сый-урмат үчүн үй ээсине
акча берүүдөн этият болгонуң оң. Анткени, мындай көрүнүш кожоюнду жаман акыбалга
калтырышы мүмкүн.
• Коомдо аял затынын баш кийимсиз жүрүүсү жакшы кабылданбайт.
• Түрк элинин маданиятында музыка да абдан маанилүү орунда турат. Улуттук элдик
музыка жана классикалык чыгармалар абдан бааланат.