เป็นรายงานที่ทำสมัยเรียน Course Work วิชา การวิจัยเชิงคุณภาพ กับอาจารย์ วิชชุดา สร้างเอี่ยม ในระดับ ปริญญาเอกที่ นิด้า

1. ส่งเมื่อ 22/6/2013 โดย ธนกรม ภางาม 5510539006
การมีส่วนร่วมของชุมชนในการรับรู้ความเสี่ยงของภัยพิบัติสึนามิกับแนวทางในการปรับตัวเพื่อป้องกันบรรเทาผลกระทบ
Public participation in Tsunami risk awareness to qualify preventive and
mitigable plan
คำนำ
ภัยพิบัติเป็นสิ่งที่มนุษย์ในอดีตไม่สามารถหยั่งรู้ล่วงหน้าได้ ทาให้มนุษย์เกิดการหวาดกลัว และคิดว่าปรากฏการณ์
ต่างๆเหล่านี้เป็น การกระทาที่เกิดจากสิ่งที่มองไม่เห็น ทั้ง แผ่นดินไหว น้าท่วม สึนามิ ไต้ฝุ่น เป็นต้น ถูกผู้นาทางจิตวิญญาณ
ในอดีตนามาสร้างเรื่องราวให้เกี่ยวข้องกับสิ่งเหนือธรรมชาติ และชักจูงชุมชนให้คล้อยตามว่า ตนสามารถที่จะติดต่อกับพระเจ้า
ที่ทาให้เกิดปรากฎการณ์และสามารถนาพลังของสิ่งเหนือธรรมชาติเหล่านั้น มาป้องกันภัยธรรมชาติที่จะเกิดขึ้นในอนาคต
ต่อเมื่อมนุษย์มีการพัฒนาองค์ความรู้เกี่ยวกับการจัดการภัยพิบัติ จึงทราบว่าความสูญเสียที่เกิดจากภัยธรรมชาตินั้นเป็นสิ่งที่
แต่ละคนมีการรับรู้ที่ไม่เท่ากันและสามารถที่จะป้องกันหรือบรรเทาได้ จึงทาให้เกิดการพัฒนาทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับภัยพิบัติ
ขึ้นมา
ควำมสำคัญและที่มำของปัญหำ
เนื่องด้วยวันที่ 27 ธันวาคม 2547 บ้านเขาหลัก หาดป่าตอง และบริเวณชายหาดด้านตะวันตก ของจังหวัดภูเก็ต
เกิดคลื่นสึนามิ อันเนื่องมาจากแผ่นดินไหวขนาด 9 ริกเตอร์ บริเวณ ใกล้กับเกาะสุมาตราและมีคนตายกว่าแสนคน
(Suppasri et. al.,2011), วันที่ 11 มีนาคม 2555 ได้เกิดแผ่นดินไหวบริเวณชายฝั่งตะวันออกของเกาะฮอนชู
ประเทศญี่ปุ่นทาให้คนเสียชีวิตหลายหมื่นคน(Chini et al., 2013) ช่วงปลายปี 2554 เกิดวิกฤตน้าท่วมหนักในประเทศ
ไทยตามแนวบริเวณที่ราบลุ่มใกล้แม่น้าเจ้าพระยา ทาให้สูญเสียหลายหมื่นล้านบาทหรือการเกิดปรากฎการณ์พายุทอร์นาโด
ถล่ม มลรัฐโอคลาโฮม่า ในช่วงเดือน พฤษภาคม 2556 ที่ทาให้เมืองทั้งเมืองพังพินาศ เหล่านี้ล้วนทาให้เกิดการสูญเสียชีวิต
และทรัพย์สินเป็นจานวนมาก ก่อให้เกิดความสูญเสียทางเศรษฐกิจและต้องใช้เวลานานและเงินลงทุนจานวนมากในการฟื้นฟู
สภาพแวดล้อมกว่าจะกลับคืนดังเดิม ประเทศไทยเป็นหนึ่งในประเทศที่มีความเสี่ยงในการเกิดภัยพิบัติต่างๆ เช่น แผ่นดินไหว
และสึนามิ เนื่องจากอยู่ใกล้กับรอยเลื่อนซุนดา(Sunda) (Palasri et. al.2010) หรือการเกิดภาวะน้าท่วมหนักและการ
ถูกไต้ฝุ่นพัดผ่าน เพราะอยู่ในเขตมรสุม ดังนั้นการประเมินความเสี่ยงเพื่อวางมาตรการในการป้องกันและบรรเทาผลจากภัย
พิบัติจึงจาเป็นเพื่อลดความสูญเสียทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม อาชีวอนามัยและความปลอดภัย เป็นต้น
การที่เราเข้าใจระดับความเปราะบางและความสามารถในการปรับตัวของแต่ละชุมชนที่มีความเสี่ยงต่อภัยพิบัติสึนา
มิ จะทาให้เราสามารถนามาพิจารณาร่วมกับกระบวนวิธีการศึกษาพื้นฐาน เพื่อการคาดคะเนการเกิดภัยพิบัติ การประเมิน

2. งานด้านภัยพิบัติ ความเสี่ยงต่อภัยพิบัติ เพื่อนาไปสู่การกาหนดรูปแบบ วิธีการและองค์ประกอบที่สาคัญในการป้องกันและ
บรรเทาภัยพิบัติและการวางแผนผังเมืองที่สามารถที่สามารถใช้ประโยชน์จากแผนผังเหล่านั้นได้อย่างถูกต้อง(Alca´ntara-
Ayala,2002)
คำถำมกำรวิจัย
อยากทราบความสัมพันธ์ของการรับรู้ความเสี่ยงว่ามีผลต่อแนวทางในการปรับตัวของชุมชนที่มีความเสี่ยงอย่างไร
วัตถุประสงค์กำรวิจัย
1. เพื่อศึกษาปัจจัยสาคัญที่มีผลต่อการรับรู้ความเสี่ยงต่อภัยพิบัติสึนามิของชุมชนที่มีความเสี่ยง
2. เพื่อศึกษาปัจจัยสาคัญที่มีผลต่อระดับความไวต่อการรับรู้ความเสี่ยงต่อภัยพิบัติสึนามิของชุมชนที่มีความเสี่ยง
3. เพื่อศึกษาระดับของความเปราะบางที่มีผลต่อการตัดสินใจปรับตัวเพื่อรับมือภัยพิบัติสึนามิของชุมชนที่มีความ
เสี่ยง
4. เพื่อศึกษาความสามารถในการรับมือภัยพิบัติสึนามิของชุมชนที่มีความเสี่ยง
ขอบเขตกำรวิจัย
ขอบเขตด้านเนื้อหา
1. การประชุมกลุ่มย่อยเพื่อรวบรวมข้อมูลของปัจจัยต่างๆที่มีผลต่อการรับรู้ความเสี่ยงและความไวต่อการรับรู้
รวมถึงระดับของความเปราะบางที่มีการตัดสินใจปรับตัวเพื่อรับมือต่อภัยพิบัติสึนามิของชุมชนที่มีความเสี่ยง
2.การทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง
3. การลงพื้นที่ที่เคยเกิดภัยพิบัติสึนามิเพื่อประเมินพื้นที่จริงร่วมกับกลุ่มตัวอย่าง
ขอบเขตด้านประชากร
กลุ่มชาวบ้านที่อยู่ในเขตภาคตะวันออกของอ่าวไทยที่มีโอกาสเป็นผู้มีส่วนได้เสีย ที่มีวิถีชีวิตใกล้เคียงกับชุมชนบ้าน
น้าเค็มที่เป็นหมู่บ้านชาวประมง อันได้แก่ชุมชนปากน้าประแสร์ จังหวัดระยอง และชุมชนเขาหลักที่เป็นแหล่งท่องเที่ยว อัน
ได้แก่ ชุมชนบ้านเพ จังหวัดระยอง

3. นิยำมศัพท์
ภัยพิบัติ (Disaster) หมายถึง เหตุการณ์หรือสภาวะที่ไม่เป็นปกติของสิ่งแวดล้อม ส่งผลกระทบรุนแรงต่อการดารงอยู่ของ
ชุมชน ทาความเสียหายอย่างกว้างขวางต่อมนุษย์ เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ขนาดชุมชนเล็กหรือใหญ่ เป็นตัวกาหนด
ความรุนแรงและผลกระทบของภัยพิบัติ ทั้งนี้ไม่ว่าจะเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติหรือมนุษย์เป็นผู้กระทาให้เกิดขึ้น
ภัยพิบัติอาจเกิดขึ้นได้อย่างเฉียบพลัน เกิดขึ้นอย่างฉุกเฉิน มีผลกระทบในระยะสั้นๆ หรืออาจเกิดสะสมมาเป็นระยะเวลาหนึ่ง
แล้วจึงมีผลกระทบอย่างต่อเนื่องยาวนานก็ได้ ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับรูปแบบและลักษณะของความผิดปกติที่เกิดขึ้นนั้นๆประเภทของ
ภัยพิบัติที่เกิดขึ้น
ภัยอันตราย (Hazard) หมายถึงเหตุการณ์ ปรากฏการณ์ ตามธรรมชาติ หรือจากกิจกรรมของมนุษย์หรือสิ่งอื่นใด ที่
สามารถสร้างความเสียหายต่อร่างกาย ชีวิต ทรัพย์สิน หรือความเสื่อมโทรมต่อสิ่งแวดล้อม
ความเสี่ยงต่อภัยพิบัติ (Risk) หมายถึงความเป็นไปได้ที่จะเกิดความเสียหายหรือคาดว่าจะมีความเสียหายทั้งในชีวิต การ
บาดเจ็บ สูญเสียทรัพย์สิน ส่งผลกระทบต่อความเป็นอยู่ ต่อธุรกิจ เศรษฐกิจ หรือความเสียหายต่อสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็น
ผลกระทบมาจากปฏิสัมพันธ์ระหว่างธรรมชาติ หรือมนุษย์ และสภาวะที่มีความเปราะบาง
การลดความเสี่ยงของภัยพิบัติ (Mitigation) หมายถึงองค์ประกอบของกรอบความคิดที่พิจารณาว่าจะลดความเปราะบาง
และความเสี่ยงต่อภัยพิบัติที่มีต่อปัจเจกบุคคล กลุ่ม ชุมชน และสังคมทั้งหมดลงได้ การหลีกเลี่ยงโดยการป้องกัน กาหนด
ขอบเขตโดยการบรรเทา และการเตรียมพร้อมต่อผลกระทบที่จะเกิดจากภัยพิบัติ ภายใต้การพัฒนาอย่างยั่งยืน
การจัดการภัยพิบัติ (Disaster Management) หมายถึงการดาเนินการ ต่างๆ ในช่วงก่อน ระหว่าง และหลัง
เหตุการณ์ภัยพิบัติ เพื่อควบคุมภัยพิบัติ และเพื่อจัดหากรอบให้ความช่วยเหลือบุคคล และ/หรือชุมชนที่อยู่ในอันตราย ให้
หลีกเลี่ยง ลด และฟื้นตัวจากผลกระทบจากภัยพิบัติ

4. ทบทวนวรรณกรรม
1. แนวคิด ความเปราะบาง และความเสี่ยงจากภัยพิบัติ
ความเปราะบางมีหลายนิยาม โดย ดร.วิเชียร เกิดสุข นิยามความเปราะบาง ว่า ความเปราะบาง หมายถึง การที่
ระบบไม่สามารถรับมือในการที่จะ แก้ไขผลกระทบในเชิงลบและความเสียหายอันเป็นผลจากการเปลี่ยนแปลงหรือความ
แปรปรวนของสภาพแวดล้อม ทั้งนี้เป็นผลจาก ความรุนแรงของผลกระทบ และความสัมฤทธิ์ผลของความรับมือ ขณะที่ ดร.
อัมมารและคณะให้ความหมายว่า ความเปราะบาง (vulnerability) เป็นสถานการณ์ที่บุคคลไม่สามารถช่วยเหลือตนเอง
ได้ภายหลังจากเกิดเหตุการณ์ เนื่องจากไม่ได้เตรียมการจัดการหรือไม่สามารถเตรียมการจัดการกับความเสี่ยงไว้อย่างเพียงพอ
การประเมินความเปราะบางไม่สามารถที่จะอธิบายในมุมมองด้านเดียวได้(Neale et. al., 2009)และ
(Chhotray และFew, 2012) ผลของการเกิดภัยพิบัติมีผลกระทบต่อบุคคลแต่ละกลุ่มไม่เท่ากัน เช่น คนไร้บ้านในโตเกียว
สามารถอดทนต่อการไม่มีที่อยู่อาศัยและการจากัดในเรื่องที่อยู่ เพราะพวกเขาได้พัฒนาความคาดหวังว่าตนเองจะต้องเจอกับ
ปัญหารายได้ต่าและไม่มีที่อยู่อาศัยจากเศรษฐกิจตกต่าอยู่แล้ว(Takahashi, 1998) ในขณะที่ Hinkel, 2011 ได้
ศึกษาในเรื่องตัวชี้วัดความเปราะบางและความสามารถในการเยียวยา พบว่าเกิดความสับสนว่าสิ่งไหนที่นามาเป็นตัวชี้วัด
ความเปราะบางได้และชนิดของปัญหาเชิงนโยบายที่จะใช้ในการให้ความหมายของตัวชี้วัด โดยได้ชี้ให้เห็นถึงปัจจัยที่ทาให้เกิด
ความสับสนอันได้แก่ การให้ความหมายของอุปสรรค การให้ความหมายของความเปราะบางของบุคคล ชุมชน ภูมิภาค การ
ยกระดับความตระหนักถึง การจัดสรรกองทุนเยียวยา การติดตามผลของมาตรการเยียวยา และการจัดการวิจัยเชิง
วิทยาศาสตร์ ซึ่งทาให้ความเปราะบางเป็นสิ่งที่ไม่สามารถชี้วัดได้ เพราะปัจจัยที่มีผลต่อความเปราะบางของแต่ละบุคคลมี
กรอบการวิเคราะห์จาก 3 ทาง อันได้แก่ ความไวต่อการรับรู้ความสูญเสีย การแสดงออก และประสบการณ์ในอดีต (Luers,
2005) งานศึกษากรณีของเขาหลัก จ.พังงา อธิบายถึงการศึกษาภาคสนาม ตัวชี้วัด 13 ตัวแปรที่มีความเกี่ยวเนื่องกัน เพื่อ
จาแนกและเข้าใจแรงขับเคลื่อนของความเปราะบางและกรอบแนวคิดของสิ่งที่มีอิทธิพลมากต่อการท่องเที่ยวในวงกว้าง
จากการที่ความเปราะบาง เป็นภาวะที่ไม่สามารถช่วยเหลือตนเอง อันเนื่องมาจากการที่ไม่ได้มีการเตรียมพร้อมเพื่อ
รับมือภัยพิบัติมาก่อน เช่น ผลกระทบที่มีย่อมเกิดขึ้นต่อ ตัวบุคคลที่ได้รับผลกระทบทั้ง กายภาพและจิตใจ เช่นการได้รับความ
เจ็บปวดทางร่างกายจากการถูกคลื่นสึนามิซัดและได้รับความเจ็บปวดทางจิตใจจากการสูญเสียญาติพี่น้อง เป็นต้น
สังหาริมทรัพย์หรืออสังหาริมทรัพย์ที่บุคคลนั้นถือครองอยู่(Chini et al., 2013) เช่นการสูญเสียรถยนต์และบ้าน ไปกับ
การถูกคลื่นสึนามิซัดหายไป เป็นต้น การสูญเสียโครงสร้างพื้นฐานของระบบสาธารณูปโภค เช่น โรงไฟฟ้า ฟูกิชิมะ ที่เกิดการ
เสียหายและเกิดการรั่วไหลของสารกัมมันตรังสี ต้องมีการดาเนินการเพื่อกาจัดและแก้ไข เป็นต้น ความสูญเสียทางเศรษฐกิจ

5. เช่น โรงงานอุตสาหกรรมและแหล่งท่องเที่ยวในเมือง ฟูกิชิมะ ที่ต้องกู้เงินมาลงทุนในการก่อสร้างใหม่ เป็นต้น ความสูญเสีย
ทางสังคมเช่น การพลัดพรากของคนในครอบครัว ที่ได้เสียชีวิตไปทาให้ขาดคนเลี้ยงดูบุตรหลาน เป็นต้น ความสูญเสียทางด้าน
สิ่งแวดล้อม เช่นระบบนิเวศน์ที่เปลี่ยนแปลงไปเนื่องจากป่าชายเลนบริเวณบ้านน้าเค็มและบ้านเขาหลัก จ.พังงา ถูกทาลาย
หรือการที่มีสารกัมมันตภาพรังสีรั่วไหลออกมาจากโรงงานผลิตกระแสไฟฟ้าจากพลังงานนิวเคลียร์ ของ ฟุกุชิมพะ ทาให้ตรวจ
พบสารกัมมันตรังสีตกค้างอยู่ในสัตว์ทะเลบริเวณ จ. ฟูกุชิมะ ในปริมาณที่สูงกว่าค่ามาตรฐานปกติ อย่างมาก เป็นต้น เหล่านี้
ล้วนเป็นผลกระทบจากภัยพิบัติโดยที่ไม่ได้เตรียมพร้อมเพื่อรับมือภัยพิบัติ หรือ กรณีศึกษาภัยพิบัติแผ่นดินไหวที่พบในประเทศ
จีน พบว่า เหตุที่ทาให้เกิดความเสียหายมาจากโครงสร้างขาดความแข็งแรงและการขาดประสิทธิภาพในการอพยพหลบภัยของ
ประชาชน (Ma, X. & Ohno, R. ,2011) หรือ ในกรณีของจังหวัด ฟุกุชิมะ มีการเตรียมการรับมือไว้แล้ว แต่ประเมิน
ไว้ที่ แผ่นดินไหวขนาด 8 ริกเตอร์ แต่มีการเกิดจริงที่ระดับ 9 ริกเตอร์เป็นต้น
ขนาดและความรุนแรงจากภัยพิบัติ เป็นการพิจารณาถึงความเสียหายที่เกิดขึ้นจากภัยพิบัติ (กรมทรัพยากรธรณี.
ม.ป.ป. ) ในส่วนของขนาดของภัยพิบัติได้แก่บริเวณพื้นที่ทีได้รับผลกระทบ เช่น ขนาดของเนื้อที่ของพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ และ
ความหนาแน่นของชุมชน เป็นต้น ประเภทของภัยพิบัติ เช่น สึนามิที่จะมีผลกระทบในเขตใกล้ชายฝั่ง พายุไซโคลน ไต้ฝุ่น
ทอร์นาโด ที่จะมีผลต่อบริเวณที่พายุพัดผ่าน แผ่นดินไหวที่จะมีผลกระทบทั้งจากตัวแผ่นดินไหวเองและสึนามิ ในบริเวณที่
ได้รับอิทธิพลของแผ่นดินไหว เป็นต้น ในส่วนของความรุนแรงจากภัยพิบัติ จะพิจารณาจากการปลดปล่อยพลังงานของการ
เกิดภัยพิบัตินั้นๆ ที่สามารถวัดได้เป็นตัวเลขด้วยหน่วยต่างๆ เช่น แผ่นดินไหวขนาด 9 ริกเตอร์ พายุไต้ฝุ่นความเร็วลมใกล้
ศูนย์กลาง 300 กิโลเมตรต่อชั่วโมง หรือคลื่นสึนามิ ความสูง 20 เมตร ซัดเข้าหาชายฝั่งเป็นต้น และพิจารณาจากความถี่
ของการเกิดภัยพิบัตินั้นๆ เช่น การเกิด อาฟเตอร์ช็อค จานวน 200 ครั้งตามมา หรือ ปีนี้มีพายุไต้ฝุ่นเข้า 30 ลูก เป็นต้น
โดยขนาดและความรุนแรงจากภัยพิบัติจะเป็นส่วนหนึ่งของการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ
ในการพิจารณาผลกระทบที่เกิดจากภัยพิบัติไม่สามารถที่จะวัดผลจากการประเมินด้วยความเปราะบางอย่างเดียวได้
ต้องมีความเสี่ยงจากภัยพิบัติร่วมด้วยเพราะความรุนแรงและความถี่ของโอกาสที่จะเกิดจะเป็นผลรวมของความเสี่ยงในการ
เกิดภัยพิบัติ ให้ความหมายของความเสี่ยงคือ เหตุการณ์ที่ไม่สามารถพยากรณ์ได้ว่าจะเกิดขึ้นหรือไม่ หรือเกิดขึ้นได้อย่างไร
อย่างไรก็ตาม อาจมีแนวทางที่กาหนดความน่าจะเป็นที่จะเกิดเหตุการณ์ขึ้นล่วงหน้าได้ กล่าวอีกนัยหนึ่งความเสี่ยงเป็นเรื่อง
ของการพิจารณาเหตุการณ์ที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต (ดร. อัมมารและคณะ,2007) ต่างจากอีกความหมายของความเสี่ยง
หมายถึง โอกาส หรือความน่าจะเป็นที่ระบบจะได้รับผลกระทบ อันเป็นผลรวมของความถี่หรือความน่าจะเป็นของเหตุการณ์ที่
เกิดขึ้น ร่วมกับผลที่เกิดตามมา ทั้งนี้ความเสี่ยงที่มีการประเมินไว้ในเหตุการณ์หนึ่งอาจไม่ได้มีผลกระทบกับทุกคน อาจเป็นสิ่ง
ที่มีผลต่อบางคนเท่านั้น(ดร.วิเชียร เกิดสุข,2012) นอกจากนี้ความเสี่ยงยังไม่ได้หมายถึงสิ่งที่เกิดผลกระทบทางด้านลบ
เท่านั้น ยังอาจหมายถึงผลด้านบวกได้เช่นการถูกล็อตเตอรี่ก็ได้(ดร. อัมมารและคณะ,2007)

6. ทั้งนี้ระดับของความเปราะบางสามารถอธิบายความสัมพันธ์โดยใช้ความสัมพันธ์ของ 3 ปัจจัย คือ ความสัมพันธ์
แบบที่ 1 คือความเปราะบาง เป็นอัตราส่วนของ ความเสี่ยงต่อความสามารถในการรับมือภัยพิบัติ ความสัมพันธ์แบบที่
2 คือ ความเปราะบางเป็นอัตราส่วนระหว่าง ผลคูณของการเปิดเผยและความไวต่อการรับรู้ ต่อ ความสามารถในการรับมือภัย
พิบัติ(United Nation ISDR ,2004 )
ความสัมพันธ์แบบที่ 1 Vulnerability =
ความสัมพันธ์แบบที่ 2 Vulnerability =
ดังนั้นผลกระทบจากการเกิดภัยพิบัติจึงเป็นการพิจารณาปัจจัยประกอบกันระหว่างความเปราะบางและความเสี่ยง
จากภัยพิบัติ เช่น การศึกษานี้ จะเป็นการประเมินความเปราะบางต่อชุมชนในเขตพื้นที่ชุมชนบ้านเพและชุมชนปากน้าประ
แสร์ ที่จะได้รับกรณีเกิดภัยพิบัติสึนามิ เป็นต้น เพื่อการวางมาตรการในการบรรเทาผลกระทบจากภัยพิบัติสึนามิที่จะเกิดขึ้น
ทั้งในพื้นที่เดิมและพื้นที่อื่นในอนาคตต่อไป
กรอบแนวคิดในกำรศึกษำ
มีกรอบแนวคิดในการศึกษาดังต่อไปนี้
Risk
Coping Capacity
(Exposure x Sensitivity)
Coping Capacity
ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นก่อนความเสี่ยง(คาดการณ์)
ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นหลังความเสี่ยง(ผลจากภัยพิบัติ)
การปรับปรุงแผนการ
จัดการความเสี่ยง

7. ที่มา ดัดแปลง จาก ดร.อัมมาร สยามวาลาและคณะ
กรอบความคิดเรื่องความเปราะบาง จะถือว่าผู้เดิมช่วยเหลือตนเองได้ที่ได้รับผลกระทบจากภัยพิบัติแล้วไม่สามารถ
ช่วยเหลือตนเองได้ เป็นผู้ที่มีความเปราะบาง แต่ถ้าเดิมเป็นผู้ที่ช่วยเหลือตนเองได้เมื่อได้รับภัยพิบัติแล้วยังช่วยเหลือตนเองได้
ถือว่าเป็นผู้มีความมั่นคง ส่วนผู้ที่เดิมไม่สามารถช่วยตัวเองได้เมื่อเจอภัยพิบัติแล้วไม่สามารถช่วยตนเองได้มากกว่าเดิม คือผู้
อ่อนแอทางสังคม
ดัดแปลงจาก ไมตรี ,2548 และ อัมมาร ,2549
กรอบความคิดในการประเมินความเสี่ยงในการเกิดภัยพิบัติ
ความเสี่ยงในการเกิดภัยพิบัติต้องประเมินในระดับ บุคคล ชุมชน และสังคม โดยความเสี่ยงของภัยพิบัติประเมินได้ 2
ประเภท คือความเสี่ยงที่สามารถเตรียมการได้ล่วงหน้า และความเสี่ยงที่ไม่สามารถประเมินได้ล่วงหน้า
และการประเมินความเสี่ยงในการเกิดภัยพิบัติสึนามิ พิจารณาดังนี้
ความเสี่ยงที่สามารถเตรียมการได้ล่วงหน้า
ความเสี่ยง ลักษณะของความเปราะบาง
บุคคล ความขาดแคลนปัจจัย 4 ได้แก่ ที่อยู่อาศัย ยารักษาโรค เครื่องนุ่งห่ม และอาหาร
ชุมชน การขาดความช่วยเหลือ
สังคม การขาดกาลังใจ
ผู้มีความมั่นคง
ผู้ที่มีความเปราะบาง
ผู้อ่อนแอทางสังคม

8. ความเสี่ยงที่ไม่สามารถเตรียมการได้ล่วงหน้า
ความเสี่ยง ลักษณะของความเปราะบาง
บุคคล การได้รับบาดเจ็บจากการถูกคลื่นซัด
การพิการเนื่องจากการสูญเสียอวัยวะ
การเสียชีวิตจากการจมน้า
การสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก
การเกิดความหวาดกลัวแบบฝังใจ
การสูญเสียทรัพย์สินทั้งสังหาริมทรัพย์และอสังหาริมทรัพย์
การเป็นหนี้สินจากการต้องกู้ยืมเงินมาผ่อนใช้หนี้ที่เกิดจากการทาลายของสึนามิ
ชุมชน การสูญเสียระบบนิเวศน์เดิม
การสูญเสียเอกลักษณ์ของชุมชนเช่น ชาวมอร์แกนต้องย้ายหมู่บ้านไปอยู่ในที่ๆสูงขึ้น
จากระดับน้าทะเล
การสูญเสียระบบสาธารณูปโภคหลักของชุมชนเช่น ท่าเรือ ถนน สะพานเป็นต้น
การสูญเสียสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ของชุมชน
สังคม การสูญเสียทางเศรษฐกิจ ที่ต้องกู้ยืมเงินมาฟื้นฟูความเสียหาย
การสูญเสียทางสังคม ที่หลายครอบครัวต้องสูญเสียสมาชิกในครอบครัวไป
การสูญเสีย สภาพแวดล้อม ระบบนิเวศน์และความหลากหลายทางชีวภาพลดลง
การสูญเสียภาพลักษณ์ในเรื่องความปลอดภัยจากภัยธรรมชาติ
เมื่อมีการประเมินความเสี่ยง แล้วจึงนามาประเมินผลเพื่อทาเป็นมาตรการในการป้องกันบรรเทาผลที่เกิดจากภัย
พิบัติสึนามิ
ความเสี่ยงที่ป้องกันได้
ความเสี่ยง มาตรการป้องกันความเสี่ยง มาตรการบรรเทาความเสี่ยง
บุคคล จัดตั้งองค์กรบริหารจัดการปัจจัย 4 เพื่อเหตุฉุกเฉิน จัดเตรียมปัจจัย 4 สารองไว้ยามฉุกเฉิน
ชุมชน จัดตั้งเครือข่ายหน่วยงานบรรเทาสาธารณะภัย การให้ความช่วยเหลืออย่างทันท่วงที
สังคม จัดตั้งหน่วยงานเพื่อควบคุมและดูแลการสื่อสารอย่างอย่าง
สร้างสรรค์ยามเกิดภัยพิบัติ
การสื่อสารประชาสัมพันธ์เพื่อสร้างกาลังใจ
อย่างทันที

9. ความเสี่ยงที่ป้องกันไม่ได้
ความเสี่ยง มาตรการป้องกันความเสี่ยง มาตรการบรรเทาความเสี่ยง
บุคคล การทาประกันชีวิต
การให้ความรู้เกี่ยวกับการป้องกันตัวเองจากสึนามิ
การสอนทักษะในการเอาตัวรอดเมื่อเกิดสึนามิ
การสนับสนุนทางการเงิน
ชุมชน การสร้างแนวป้องกันคลื่นสึนามิ
การส่งเสริมความรู้ในการประยุกต์ธรรมชาติเพื่อป้องกันสึนามิ
การเสริมความแข็งแรงของสิ่งปลูกสร้างเดิม
การสร้างรายได้เพิ่มให้กับคนในพื้นที่
สังคม การสนับสนุนการระวังภัยจากภาครัฐ
การสนับสนุนการสร้างเครื่องมือป้องกันภัยในระดับมหภาค
การให้เงินเยียวยาผู้ประสบภัย
การสนับสนุนทุนในการฟื้นฟูพื้นที่จากภัย
พิบัติ
เมื่อได้มีการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติและสร้างมาตรการในการป้องกันและบรรเทาผลที่เกิดจากภัยพิบัติสึนามิ
แล้วจึงนามาทาเป็นแผนการจัดการภัยพิบัติสึนามิ โดยแผนจะต้องครอบคลุมทั้งระยะสั้นและระยะยาว และต้องคานึงถึง ใน
ระดับ บุคคล ชุมชนและสังคม เพื่อให้เกิดความมั่นคง ในการจัดการความเสี่ยงจากภัยพิบัติอย่างยั่งยืน
วิธีกำรศึกษำ
การพิจารณาปัจจัยที่นามาใช้ในการศึกษานี้ จะมีหัวข้อหลัก 5 กลุ่ม ได้แก่ การรับรู้ ความไวต่อการรับรู้
ความสามารถในการจัดการความเสี่ยง ระดับความเปราะบางที่ทาให้เกิดการวางแผนรับมือภัยพิบัติ และมาตรการเพื่อ
ป้องกันบรรเทาภัยพิบัติ โดยจะเป็นการศึกษาประชากร ที่คาดว่าจะได้รับความเสี่ยงจากภัยพิบัติสึนามิ ได้แก่ชุมชนบ้านเพ
ชุมชนปากน้าประแสร์จังหวัดระยอง เพราะเป็นชุมชนที่มีอาชีพเกี่ยวกับการท่องเที่ยวและการประมงเป็นหลักเช่นเดียวกับ บ้าน
น้าเค็ม และ บ้านเขาหลัก ที่เกิดภัยพิบัติสึนามิในภาคใต้ โดยกลุ่มตัวอย่างที่ศึกษาจะต้องเป็นกลุ่มคนที่เป็นผู้มีส่วนได้เสียถ้า
หากเกิดภัยพิบัติสึนามิ อันได้แก่ กลุ่มผู้ประกอบธุรกิจเรือประมง(ชุมชนปากน้าประแสร์) กลุ่มผู้ประกอบธุรกิจโฮมสเตย์หรือ
โรงแรม(ชุมชนปากน้าประแสร์และชุมชนบ้านเพ) กลุ่มของผู้ที่มีที่อยู่อาศัยใกล้ทะเลไม่เกิน 200 เมตร กลุ่มของเจ้าหน้าที่
บรรเทาสาธารณภัย กลุ่มของปราชญ์ท้องถิ่น และกลุ่มของผู้มีความเปราะบางโดยธรรมชาติ เช่น สตรีมีครรภ์ และคนชราอายุ
เกิน 75 ปี เป็นต้น โดยจะมีการแบ่งออกเป็น 4 ขั้นตอน ของการศึกษา คือ การค้นหาปัจจัยสาคัญและการประเมินระดับของ

10. ความเปราะบาง การคิดมาตรการเพื่อป้องกันและบรรเทาผลที่เกิดขึ้นจากภัยพิบัติ การปรับปรุงมาตรการเพื่อป้องกันและ
บรรเทาผลที่เกิดขึ้นจากภัยพิบัติ และการทบทวน ปัจจัยสาคัญและมาตรการเพื่อป้องกันบรรเทาภัยพิบัติ
โดยขั้นตอนแรกจะเป็นประชุมกลุ่มย่อยของกลุ่มตัวอย่างให้ครอบคลุมทุกกลุ่ม เพื่อสนทนาจากประสบการณ์ในอดีตเพื่อ
ค้นหาปัจจัยสาคัญและการประเมินระดับของความเปราะบางของชุมชนแต่ละชุมชน แห่งละ 1 ครั้ง
ขั้นตอนที่ 2 จะเป็นประชุมกลุ่มย่อยเพื่อระดมความคิดในการวางมาตรการและแผนการดาเนินการเพื่อป้องกันบรรเทา
ภัยพิบัติสึนามิ แห่งละ 1 ครั้ง
ขั้นตอนที่ 3 การประชุมกลุ่มย่อยเพื่อปรับปรุงการวางมาตรการและแผนการดาเนินการเพื่อป้องกันบรรเทาภัยพิบัติสึนา
มิภายหลังจากการเข้าเยี่ยมชมพื้นที่จริงที่เกิดภัยพิบัติสึนามิแล้ว แห่งละ 1 ครั้ง
ขั้นตอนที่ 4 การประชุมกลุ่มย่อย เพื่อทบทวนตรวจสอบ ปัจจัยสาคัญและการประเมินระดับของความเปราะบางของ
ชุมชนแต่ละชุมชน รวมถึงการประเมินมาตรการและแผนการดาเนินงานเพื่อป้องกันบรรเทาภัยพิบัติสึนามิ แห่งละ 1 ครั้ง
ประโยชน์ที่คำดว่ำจะได้รับ
1. สามารถนาความรู้ที่ได้รับไปใช้ในการสื่อสารประชาสัมพันธ์ให้เห็นถึงความจาเป็นในการรับมือภัยพิบัติสึนามิใน
ระดับประเทศ
2. สามารถประเมินความพร้อมในการรับมือภัยพิบัติของชุมชนที่มีความเสี่ยงต่อภัยพิบัติสึนามิของชุมชนที่มีความเสี่ยง
3. สามารถนาไปใช้เป็นข้อมูลประกอบการตัดสินใจในการของบประมาณเพื่อป้องกันความเสี่ยงภัยพิบัติสึนามิของชุมชนที่มี
ความเสี่ยง

11. ระยะเวลำในกำรวิจัย
1 กรกฎาคม พ.ศ. 2556 ถึง 30 มิถุนายน พ.ศ. 2557
งบประมำณ
1.ค่าอานวยความสะดวกในการเข้าศึกษาวิจัย 50,000 บาท
2. ค่าจัดทาสื่อสิ่งพิมพ์เพื่อให้ความรู้แก่ชุมชนเกี่ยวกับภัยพิบัติสึนามิ 50,000 บาท
3. ค่าใช้จ่ายในการจัดประชุมกลุ่มย่อย 2 ชุมชน ครั้งละ 10,000 บาทชุมชนละ 4 ครั้ง เป็นเงิน รวม 80,000 บาท
ครั้งแรก การประชุมกลุ่มย่อย เพื่อสนทนาเกี่ยวกับประสบการณ์ในอดีต เพื่อหาข้อสรุปเบื้องต้นของปัจจัยสาคัญที่มี
ต่อการรับรู้ความเสี่ยง ปัจจัยสาคัญที่มีผลต่อระดับความไวต่อการรับรู้ความเสี่ยงต่อภัยพิบัติสึนามิ และการประเมินระดับ
ความเปราะบางที่มีผลต่อการตัดสินใจปรับตัวเพื่อรับมือภัยพิบัติสึนามิ
ครั้งที่ 2 การประชุมกลุ่มย่อย เพื่อระดมความคิดในการวางมาตรการและแผนการดาเนินการเพื่อป้องกันบรรเทาภัย
พิบัติสึนามิ
ครั้งที่ 3 การประชุมกลุ่มย่อย เพื่อระดมความคิดในการวางมาตรการและแผนการดาเนินงานเพื่อป้องกันบรรเทาภัย
พิบัติสึนามิภายหลังจากการเข้าเยี่ยมชมพื้นที่จริงที่เกิดภัยพิบัติสึนามิแล้ว
Jul Aug Sep Oct Nov Dec Jan Feb Mar Apr May Jun
1. ติดต่อประสานงานในการเข ้าพื้นที่
2 การประชุมกลุ่มย่อย ครั้งที่ 1
3.การประเมินปัจจัยสาคัญโดยผู ้เชี่ยวชาญ
4. ให ้ความรู ้เกี่ยวกับภัยพิบัติสึนามิ
5. การประชุมกลุ่มย่อย ครั้งที่ 2
6. การทัศนศึกษาพื้นที่จริง
7. การประชุมกลุ่มย่อย ครั้งที่ 3
8. ให ้ความรู ้เกี่ยวกับการป้องกันภัยพิบัติสึนามิ
9. การประชุมกลุ่มย่อย ครั้งที่ 4
10. การประเมินปัจจัยสาคัญโดยผู ้เชี่ยวชาญครั้งที่ 2
11. การจัดทาเล่มรายงาน
12. การตรวจสอบเนื้อหาและการแก ้ไขเล่มรายงาน
13. จัดส่งเล่มรายงาน
2556 2557
หัวข ้อ

12. ครั้งที่ 4 การประชุมกลุ่มย่อย เพื่อทบทวนตรวจสอบ ปัจจัยสาคัญที่มีต่อการรับรู้ความเสี่ยง ปัจจัยสาคัญที่มีผลต่อ
ระดับความไวต่อการรับรู้ความเสี่ยงต่อภัยพิบัติสึนามิ และการประเมินระดับความเปราะบางที่มีผลต่อการตัดสินใจปรับตัว
เพื่อรับมือภัยพิบัติสึนามิ รวมถึงการประเมินมาตรการและแผนการดาเนินงานเพื่อป้องกันบรรเทาภัยพิบัติสึนามิ
4. ค่าจ้างผู้เชี่ยวชาญในการประเมินปัจจัยที่ได้จากการสนทนากลุ่มย่อย 40,000 บาท
5. ค่าใช้จ่ายในการเดินทางไปทัศนศึกษา บริเวณ บ้านเขาหลัก และบ้านน้าเค็ม จ.พังงา 50,000 บาท
6. ค่าใช้จ่ายในการจ้างเจ้าหน้าที่ช่วยทาการวิจัย 30,000 บาท
รวมค่าใช้จ่าย 300,000 บาท

13. References
Akin, M., Topal, T., & Kramer, S. (2013). A newly developed seismic microzonation model of Erbaa
(Tokat, Turkey) located on seismically active eastern segment of the North Anatolian Fault Zone (NAFZ). Nat
Hazards, 65, 1411–1442. DOI 10.1007/s11069-012-0420-1
Alca´ntara-Ayala, I. (2002). Geomorphology, natural hazards, vulnerability and prevention of natural
disasters in developing countries. Geomorphology, 47, 107–124
Alshehri, S.,Rezgui, Y., & Li, H. (2013). Public perception of the risk of disasters in a developing
economy: the case of Saudi Arabia. Nat Hazards, 65, 1813–1830. DOI 10.1007/s11069-012-0445-5
Chini, M., Piscini, A., Cinti, F., Amici, S., Nappi, R., & Martini, P. (2013). The 2011 Tohoku (Japan)
Tsunami Inundation and Liquefaction Investigated Through Optical, Thermal and SAR Data. IEEE Geoscience
and remote sensing letter, 10(2), 347-351.
Cui, P. & Zhu, X.(2011). Surge Generation in Reservoirs by Landslides Triggered by the Wenchuan
Earthquake. Earthquake and Tsunami, 5(5), 461-474.
Chen, N., Hu, G., Deng, M., Zhou, W., Yang, C., Han, D. & Deng, J.(2011). Impact of Earthquake on
Debris Flows – A Case Study on the Wenchuan Eartquake. Earthquake and Tsunami, 5(5), 493-508.
Erdik, M., Sesetyan, K., Demircioglu, M. B., Hancilar, U., & Zulfikaa, C.(2011). Rapid earthquake loss
assessment after damaging earthquakes. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 31, 247- 266.
United Nations ISDR (2004). Living with Risk A global review of disaster reduction initiatives.

14. Ho, B. & Kuang, S.(2012). Damage Evolution Spectra for Seismic Analysis of High-rise Building.
Earthquake and Tsunami, 6(3) 19 pages, DOI: 10.1142/S1793431112500212
Kang, M., Banerjee, S., Lee, F., & Xie, H.(2012). Dynamic Soil-pile-raft Interaction in Normally
Consolidated Soft Clay During Earthquakes. Earthquake and Tsunami, 6(3), 12 pages DOI:
10.1142/S1793431112500315.
Lin, P., Wu, Y., Bai, J. & Lin, Q.(2011). A Numerical Study of Dam-Break Flow and Sediment Transport
from a Quake Lake. Earthquake and Tsunami, 5(5), 401-428.
Lukkunaprasit, P., Ruangrassamee, A., Stitmannaithum, B., Chintanapakdee, C. & Thanasisathit,
N.(2010). Calibration of Tsunami Loading on a Damaged Building. Earthquake and Tsunami, 4(2), 105-114. DOI:
10.1142/S1793431110000753
Maung, T., Than, M., Soe, T. T. & Tint, S.(2009). Earthquake and Tsunami Hazard in Myanmar.
Earthquake and Tsunami, 3(2), 43-57.
Ma, X. & Ohno, R.(2011). Examination of Vulnerability of Various Residential Areas in China for
Earthquake Disaster Mitigation. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 35, 369 – 377.
Mwafy, A.(2012). Effect of Bidirectional Excitations on Seismic Response of RC Buildings. Earthquake
and Tsunami, 6(3) 20 pages, DOI: 10.1142/S1793431112500194
Nandasena, N., Tanaka, N. & Tanimoto, K.(2008). Tsunami Current Inundation of Ground with Coastal
Vegetation Effects; An Initial Step Towards a Natural Solution for Tsunami Amelioration. Earthquake and Tsunami,
2(2), 157-171.
Natawidjaja, D. & Triyoso, W.(2007). The Sumatran Fault Zone from Source to Hazard. Earthquake and
Tsunami, 1(1), 21-47.
Nimbalkar, S. & Shoudhury, D.(2008). Effect of body Waves and Soil Amplification on Seismic Earth
Pressure. Earthquake and Tsunami, 6(3), 33-52.

15. Palasri, C. & Ruangrassamee, A.,(2010). Probabilistic Seismic Map of Thailand. Earthquake and
Tsunami, 4(4), 369-386.
Suppasri, A., Imamura, F. & Koshimura, S.(2011). Tsunami Hazard and Casualty Estimation in a Coastal
Area that Neighbors The Indian Ocean and South China Sea. Earthquake and Tsunami, 6(2), (25 pages) DOI:
10.1142/S1793431112500108
Triatmamadja, R.and Nurhasanah, A.(2012). Tsunami Force on Buildings with Openings and Protection.
Earthquake and Tsunami, 6(4), 17 p. DOI: 10.1142/S1793431112500248
Wang, X., & Liu, P.,(2007). Numerical Simulations of the 2004 Indian Ocean Tsunami-Coastal Effects.
Earthquake and Tsunami, 1(3), 273-297.
Wijetunge, J., Wang, X. & Liu, P.(2008). Indian Ocean Tsunami on 26 December 2004 : Numerical
Modeling of Inundation in Three Cities on the South Coast of Sri Lanka. Earthquake and Tsunami, 2(2), 133-155
Zebardast, E. (2013). Constructing a social vulnerability index to earthquake hazards using a hybrid
factor analysis and analytic network Process (F’ ANP) model. Nat Hazards, 65, 1331-1359.
กรมทรัพยากรธรณี. ม.ป.ป. ความร้ายแรงของแผ่นดินไหว. ค้นวันที่ 5 มิถุนายน 2556 จาก
http://www.dmr.go.th/main.php?filename=severity
วิเชียร เกิดสุข(2555). ความเปราะบางและการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของภาคอีสาน. งาน
สัมมนา เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้งานวิจัยด้านสิ่งแวดล้อม: การปรับตัวของชุมชนเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงภุมิอากาศโลก.
อัมมาร สยามวาลา และคณะ (2549).การประเมินความเสี่ยงและความเปราะบางทางสังคม: การวัดภาวะความ
ยากไร้และความเปราะบางสังคม สู่แนวทางนาไปปฏิบัติได้ในประเทศไทย, สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย.