Современные методы хранения плодоовощной продукции после сбора.

1. Махсулотларни совуқхонага
тайёрлаш
2015

2. Мундарижа
• Олма
• Узум
• Хурмо
• Анор (Наманган ва Бухоро)
• Сабзи

3. Олма
Теримдан кейинги илғор
тажрибалар

4. Мундарижа
• Олма хақида
• Олма терими
– Етилиш даври, Саралаш ва Қадоқлаш,
• Олмани даслтабки совутиш
• Олмани совуқхонада сақлаш
– Харорат, Намлик
• Олма сақлашда замонавий технологиялар:
– Олмани “Ўзгартирилган Газ Мухити”да
сақлаш (РГС – регулируемая газовая
среда)
– “СмартФреш” воситасидан фойдаланиш

5. Олма хақида (1)
• Олма “Климактерик” мева хисобланади
• Олма пишиш ва етилиш пайтида жуда тез нафас
олади
• Олма ўзидан “Этилин” газини ишлаб чиқада ва унга
сезувчан
• Этилин ишлаб чиқариш даражаси олманинг навларига
боғлиқ
• Одатда олманинг “Эрта” навлари юқори этилин ишлаб
чиқариш ва тез пишиш хусусиятига эга
• Олманинг “Кечки” навлари паст этилин ишлаб
чиқариш ва секин пишиш хусусиятига эга
• Мевани яроқлилик муддатини узайтириш учун унинг
этилин ишлаб чиқариш хусусиятини олдини олинади
ёки пасайтирилади
• Бунинг учун паст “ХАРОРАТ” ёки “Ўзгартирилган Газ
Мухити” орқали амалга ошириш мумкин

6. Олма хақида (2)
• 1-метилциклопропен (1-methylcyclopropane, 1-MCP)
АҚШда “СмартФреш” (SmartFresh” савдо беглиси
асосида, Россияда “Фитомаг” савдо белгиси асосида
савдо қилинадиган токсик бўлмаган востита олмани
сақлашда кенг қўлланилмоқда
– Этилин ишлаб чиқаришни тўхтади
– Мева пишиш жараёни тўхтайди
– Касалликларга чалинмайди
• Умуман олганда,
– “эрта нав олма” тез нафас олади
– “кечки нав олма” секин нафас олади
• Мевани нафас олиш даражаси тўғридан тўғри
ХАРОРАТга боғлиқ
• Шунингдек, “КЛИМАКТЕРИК” меваларни нафас олиш
даражаси 10С хароратда пасаяди
• Олма сақлаш учун, энг паст бўлган харорат бу
музлаш мумкин бўлган хароратдан юқори, шунингдек
мевани “совуқ уриш” даражасига олиб бормайдиган
хароратда бўлиши керак

7. Олмани етилиши
• Одатда, тўлиқ етилмаган ва эрта терилган олмалар
рангсиз ва мазасиз, ва хаттоки касалликларга
чалинувчан бўлади (Горькая ямчатость,
Поверхностный Ожог )
• Шунингдек, пишиб ўтиб кетган олмалар юмшоқ, ва
майиб бўлиш эхтимоли юқори бўлади, ва
касалликларга чалинувчан бўлади (watercore,
senescent breakdown)
• Узоқ муддат сақлаш учун мўлжалланган олмалар
тўлиқ етилишидан озгина олдин узилиши керак,
лекин эрта узулган олмалар мазаси нисбатан
пастроқ бўлади

8. Олмани дастлабки совутиш (1)
• Олмани совутиш тезлиги ва даражаси, унинг
сифатига ва яроқлилик муддатига катта
таъсир қилади.
• Шунингдек, олмани узоқ муддат сақлай олиш
даражасига қуйидаги омиллар таъсир қилади:
– Нав, Етилганлиги, Меванинг озуқавий
таркиби
• Эрта етилган олмалар (ёзги навлар) ни тез
вақт оралиғида совутиш жуда мухим
хисобланади, чунки эрта пишар олмалар тез
вақт оралиғида юмшаб кетишни бошлайди

9. Олмани дастлабки совутиш (2)
• Олмаларни 3 хил йўл билан совутиш мумкин:
– (1) Совуқхонада оддий совутиш
– (2) Совуқхонада мажбурий совутиш
– (3) Гидро совутиш
• (2) “Мажбурий Совутиш” ва (3) “Гидросовутиш”
олма хароратини тез вақт оралиғида
пасайтириш учун ишлатилиши мумкин бўлган
тизим.
• (1) “Совуқхонада оддий совутиш” усули кўп
давлатларда кенг қўлланиладиган
технологиялардан хисобланади. Лекин муздек
хаво йўналиши мевалар атрофидан эмас,
булки яшиклар атрофида ўтиб юради, яъни бу
усул самарасиз ва секин хисобланади

10. Олмани дастлабки совутиш (3)
Агар совуқхона мевалар билан тўлган ва совутгич
ускунаси катта миқдрдаги мевани совутиш кучига
эга бўлмаса, мевани тез совутиш қийин бўлади
Бу муаммони ечимини 2 хил йўл билан хал қилиш
мумкин:
А) Асосий сақлаш камерасига қўйишдан олдин,
мевалар бир неча камераларга бўлиб
ташланиши мумкин
Б) Камерага фақат совутгич ускунаси совута
оладиган мевани олиб кириш
Агар совутгич қуввати чекланган бўлса,
совуқхонага махсулотлар навбат билан олиб
кириш керак
Агар махсулот қўйилган кунни эртасига хаво
харорати 0 га тушмаган бўлса, келгуси махсулотни
қўймаслик зарур

11. Олмани дастлабки совутиш (4)
• Махсулотларни тез совутиш учун, улар камера
ичида ёйилган холда жойлаштирилиши совуқ
хаво бир хилда айланади
• Мевани совутиш даражаси, совутгич
ускунасининг қуввати, меванинг катталиги,
қадоқлаш материали ва хонанинг дизайнига
боғлиқ.
• Махсулот сифатини бир маромда ушлаб туриш
учун нафақат теримдан кейин совутиш ва паст
хароратда сақлаш, балки ташиш, саралаш,
қадоқлаш жараёнларида ва чакана савдо
растасида совутгичдан доимий фойдаланишдир,
бундай ёндашувни хозирда “СОВУҚ ЗАНЖИР”,
яъни теримдан харидоргача бўлган жараёнда
махсулотни доимий совуқ холтада ушлаб уни
табиий кўриниши ва мазасини харидорга етказиб
беришдир.

12. Сақлашда учрайдиган физиологик ўзгаришлар
Горькая ямчатость
(Bitter Pit)
Поверхностный Ожог
(Superficial Scald)

13. Узумни сақлаш усуллари
• “Баклашка” методи совуқхонада
• “Олтингугурт” қоғози билан совуқхонада
• Узумни токда сақлаш

14. Узум сақлаш усуллари
“Баклашка” усули “Олтингугуртли
о оз” усулиқ ғ
Узумни токда сақлаш

15. “Баклашка” усули
• Узум бошлари 12-16 см
калтаклари билан узилади
• Калтакларини бир тарафга
қилиб яшикларга
жойлаштирилади.
• Бу усулда сақлаш учун махсус
баланд тиргакли яшиклар
керак бўлади
• Калтаклар кесилган
“баклашка”га тиқиб қўйилади
• Баклашкаларга сув қуйилади
• Вақти-вақти билан баклашкага
сув қуйиб турилади.
• Сақлаш ҳарорати 2-3 С,
нисбий намлик 90%
• 8-9 ойгача
• Бу усул ёрдамида “совуқхона”
ҳамда “уй” да сақлаш мумкин.
• Уй шароитида Март ойигача
яхши туради

16. Узум сақлашда махаллий усул

17. “Олтингугуртли” қоғозларини
жойлаштириш
1 2 3 4 5
876

18. “Олтингугуртли” қоғозлар ёрдамида
• Узумлар тонгда терилади
• Яшикларга целлофан
пакетлар қўйилади ва
узумлар яшик ичига
жойлаштирилади
• Яшикдаги узум ҳароратини
тушириш учун совуқхонага
қўйилади
• Узум ҳарорати 5 градусга
тушгандан сўнг олтингугуртли
қоғозлар устига қўйиб ва
боғлаб қўйилади
• Сақлаш ҳарорати 0-2 С,
нисбий намлик 90%
• Ҳозирги тажрибамиз бўйича
3-4 ойгача сифатли туради
• Бу усул янги бўлганлиги учун,
ўрганиш ва тажриба тўплаш
жараёнидамиз.

19. Афзаллик ва камчиликлар
“Баклашка” усули
Афзаллиги:
•Таъми ўзгармайди
•Шираси ўзгармайди
•Ранги ўзгармайди
•Уй шароитида яхши
туради
Камчилиги:
•Қўл меҳнати кўплиги
•Махсус яшиклар керак
бўлади
•Кўп жойни эгаллайди
•Калтаклар билан кесилади
“Олтингугурт” қоғози усули
Афзаллиги:
•Кўп миқдорда қўйиш мумкин
•Қўл меҳнати камроқ
Камчилиги:
•5-6 ой вақт давомида
турибди
•Ранги ва мазаси ўзгариб
қолаяпти
•Бу усул халигача ўрганиш
жараёнида
Сизни фикрингиз?

20. Узумни токда сақлаш (1)
Узумлар токдан
узилмаган, тепаси
целлофан пакет ва
хашаклар билан ёпилган
Узумлар о оз биланқ ғ
“варанка” илиб ўралганқ

21. Узумни токда сақлаш (2)
• Сентябр-Октябр:
– Узумлар қоғозлар ёрдамида “варанка” қилиб ўраб чиқилади
– Токни тепаси Хашак, Похол ёки Макка жўхори пояси билан совуғдан
сақлаш учун ёпилади
– Полиэтилин билан устки тарфи ёмғирдан сақлаш учун ёпилади
– Токларнинг тагига устунлар қўйилади (қор ёки ёмғир юки босиб
қолмаслиги учун)
• Ноябр-Декабр:
– Токларни ён тарафлари макка пояси ва брезент ёки полиэтилин
билан ёпилади, кириб чиқиш учун эшиклар қилинади
– Ток майдониниг катталигига қараб, махсус иситгичлар қўйилади.
Ўтинда ишлайдиган иситгичлар ёки замонавий қилиб “радиатор”лик
махсус иситгичлар ёрдамида иситиш мумкин.
– 3-4 харорат даражаси таъминланиши керак, кун исиши ёки
пасайишига қараб эшиклар очиб-ёпиб турилади, ёки иситгичлар
ёқилади.
– Бундай сақлашда узумлар Март-Апрел ойларигача туради
• Камчиликлари: Ток чарчайди, мехнати оғир, совуқ пайтда харажат ва
вақтни талаб этади.
• Ютуқлари: Узум ўзнинг табиий сифтини сақлаб қолади, шакар миқдори
ортади

22. Узумни токда сақлаш (3)Токнинг тепаси ва ён тарафлари
хашак ва брезент ёрдамида
беркитилган
Узумлар о оз билан ўрабқ ғ
чи илганқ

23. Хурмо Сақлашнинг илғор
тажрибалари

24. Мундарижа
• Хурмо
– Терим, Саралаш, Қадоқлаш
– Махсулотни дастлабки совутиш
– Совуқхонада сақлаш
– Намликни назорат қилиш
– Этилен газини назорат қилиш

25. Хурмонинг терим ва саралаш ишлари
1.Хурмо тонгда ёки хаво салқин пайтда териш
тавсия этилади
2.Терилган мевалар Хажми, Сифати ва Ранги
бўйича сараланади
3.Сараланган махсулотлар яшикларга бир ёки икки
қатор қилиб терилади
4.Совуқхонага қўйишдан олдин, махсулот совутиб
олиниши керак, бу унинг яроқлилик муддатини
узайтиради. Махсулот узилгандан кейин қанча
тез вақт мобайнида совутилса, унинг яроқлилик
муддати шунча узаяди
5.Хурмони сифатли сақлаш бўйича тавсия этилган
харорат -1 ва намлик даражаси 90-95 %
6.Хурмо Этилин газига сезгир меваларда
хисобланади,

26. Хурмони қадоқлаш
• “Ромашка” ва
“Шоколод” сортлари
сақлашга яхши
• Сараланган мевалар,
яшикларга катта
кичиклигидан келиб
чиқиб, 1 ёки 2 қатор
қилиб терилади
• Меваларни бир бирига
ва яшикка тегмаслиги
учун тагига ва
ораларига қоғоз
қўйилади

27. Махсулотни дастлабки совутиш
• Махсулотни
олдиндан тез вақт
ичида совутиб олиш
зарур
• Агар камералар сони
кўп бўлса, бирини
совутиш хонаси
сифатида
фойдаланиш мумкин
бўлади
• Махсулот харорати
туширилгандан
кейин, асосий
сақлаш хонасига
олиб кириш мумкин.

28. Махсулотни совуқхонада сақлаш (1)
• Харорат: -1 - 0 C
– Хароратни кўтариш
махсулотни нафас
олишини
тезлаштириб
юборади
• Сақлаш жараёнида,
хаво пуркагичдан
узоқроқ масофада
жойлашган
махсулотларни
хароратини ўлчаб
назорат қилиб бориш
тавсия қилинади

29. Махсулотни совуқхонада сақлаш (3)
• Намлик: 90-95 %
– Замонавий намлатгич
– Махаллий усулда
намлатиш: ерга сув қуйиб
туриш
• Махсулот совуқхонага
киргандан сўнг, 5-7 кун
давомида намлик
даражасини кўтариш тавсия
қилинади
• Намликни керакли маромда
ушлаб туриш унинг вазни
йўқолишини олди олинади
ва махсулотни яроқлилик
муддати зам узаяди
Замонавий
НАМЛАТГИЧ

30. Махсулотни совуқхонада сақлаш (3)
• Хурмо ЭТИЛИН газига сезувчанлиги
ўта юқори бўлади
• Лекин Хурмо ўзидан Этилин газини
нисбатан камроқ чиқаради
• Этилин гази мевани пишишини
тезлаштирадиган табиий мева гази
• ЭТИЛИН газини совуқхонадан чиқариб
ташлаш мухим:
– 1) Копрессор ўчирилади
– 2) Этилин гази совуқхона тепасига
кўтарилади
– 3) Махсус қурилган вентиляция
тизими орқали газлар чиқариб
ташланади
– Оддий вентилятор орқали зам
тўпланган газларни чиқазиб
ташлаш мумкин
• Хурмони бошқа ЭТИЛИН гази
чиқазадиган мевалар билан қўймаслик
керак, ОЛМА билан умуман қўйиб
бўлмайди

31. Хурмони янгича усулда қадоқлаш
• Хурмолар целлофан
пакетларга жойлаштирилади
• Махсулот харорати
туширилади,
• Целлофан пакетлар оғзи
беркитилади,
• Махсулот харорати
туширмасдан беркитиш унинг
терлашига ва турли зил
замбуруғларни
ривожланишига сабаб бўлади
• Намлик йўқотилмайди ва
махсулот вазнига таъсир
қилмайди.
• Зарур харорат бўлса,
махсулот пишиб кетмайди

32. Анор сақлашда
Тўрақўрғон тажрибаси
Наманган вилояти

33. Анор сақлашда маҳаллий усуллар
• 1) Ёғоч қипиғи орасида сақлаш
–Совуқхонада ёки уйнинг ер тўласида
• 2) Қоғоз ва целлофандан фойдаланиш
–Совуқхонада ёки Ер Тўлада
• 3) Совуқхонада яшикларда сақлаш

34. Ёғоч Қипиғида Сақлаш
• Меҳнати оғирроқ
• Яхши саралаб қўйилган
анорларни Май-Июнь
ойигача сақлаш мумкин
• Чириса бир-бирига ўтмайди
• Таъми ва Ранги ўзгаради
• Олдин совутиб кейин қўйиш
керак

35. Анорни қипиқ билан қадоқлаш (1)

36. Анорни қипиқ билан қадоқлаш (2)
Уринмаган ва сараланган
анорлар яшикларга тахланади
ар бир атордан кейинҲ қ
ипи тўкиладиқ қ
Яшикни ички хар тарафидан
о оз ўйилади ва ёпиладиқ ғ қ
Яшик усти беркитилади

37. Целлофан ёрдамида сақлаш
• Қоғозга ўраб
целлофан пакетга
солинади
• Меҳнати камроқ
• Камроқ вақт туради
(3-4 ой)
• Терлаб қолиш
эҳтимоли бор
• Одатда 2 тадан
солинади
• Совуқхонада
сақланса яхши
туради

38. Совуқхонада сақлаш
• Узоқ муддат сақлаш
бўйича тажриба йўқ
• Тавсия этилган
температура 5-7, паст
хароратда турса
совуқ уриш эхтимоли
мавжуд
• Олдиндан совутиш
керак бўлади

39. Умумий тавсиялар
• Сақлаш учун анорлар эхтиёткорлик билан
терилиши керак, яъни уринтирмасдан
• Фақат сараланган ва уринмаган анорларгина
сақлаш учун қўйилади
• Совуқхонага қўйиладиган анорни олдиндан
совутиш шарт (предварительное
охлаждение)
• Тажрибамиз бўйича, ширин анор узоқ муддат
турмайди (15-20 Декабргача туради)
• “Қай Анор”ни узоқ муддат сақлаш мумкин
(Июнь)
• Совуқхонада анорлар 5-7 даражадан пастга
тушганда совуқ уриш ҳолати юз беради

40. Анор сақлашда тўпланган маҳаллий
тажрибалар
Бухоро мисолида

41. Бухорода анор сақлаш
• Анорлар сентябрь ва октябрь ойларида узилади
• Анорлар совуқ уришини олдини олиш учун кўмилади
• Анор сақлашнинг асосий 3 ҳил усули мавжуд:
– Банан Коробка, 3-4 та қатор анор (катта кичиклигидан
келиб чиқиб жами 60 тадан -120 тагача анор терилади),
қатор орасига “гофракортон”, коробка четларига “пакет”
қоғоз қўйилади ва целлофан пакет билан ўралади. Бу янги
усул ҳисобланади. Тайёр упаковка бўлганлиги учун
бозорда сотилиши ҳам осон. Апрель ойигача сақлаш
мумкин.
– Тахта сандиғ ичида сақлаш, ҳар бир қатор орасига
“гофракортон” қўйилади (150-200 кг анор жойлаштириш
мумкин). Бу эски усуллардан хисобланади. Апрель
ойигача сақлаш мумкин.
– Уй ичида, қум орасида сақланади. Полга бир қатор қилиб,
бир-бирига тегизмасдан терилади, ва устига яна қум
тўкилади. Худди шундай қилиб 2-3 қатор қилиб териб
чиқилади. Бу эски усуллардан ҳисобланади. Апрель
ойигача сақлаш мумкин.

42. Анорлар сентябрь ойларида узилади
Анорлар са лаш ва адо лаш учун олиб келинганқ қ қ

43. Анорларни қадоқлаш (1)
Банан коробкага қадоқлаш
•Фақат сараланган ва уринмаган анорлар
сақлаш учун ишлатилади
•Коробка четларига қоғоз ва целлофан пакет
қўйилади
•Ҳар бир қатор орасига “гофракортон” қўйилади
(эзилмаслик учун)
•Шундай ҳолатда март-апрель ойларигача
салқин хонада ёки уйнинг ер тўласида сақлаш
мумкин.

44. Анорларни қадоқлаш (2)
1чи сорт анор, 20 тадан
3 атор илиб терилади,қ қ
жами 60 та анор ёки 28-
32 кг анор
жойлаштириш мумкин.
2чи сорт анор, 30 тадан
4 аторқ
илиб терилади, жамиқ
120 та
анор ёки 35-40 кг анор
жойлаштириш мумкин

45. Сабзи сақлашда махаллий ва илғор
тажрибалар

46. Мундарижа
• Сабзи
–Терим, Саралаш, Тозалаш ва
Қадоқлаш
–Махсулотни дастлабки совутиш:
• дала хароратини тушириш
–Совуқхонага олиб кириш ва сақлаш
• Намлик, Харорат ва Этилин гази
• Сабзини сақлашда замонавий ва илғор
тажрибалар
• Хулоса ва таклифлар

47. Сабзини терими
• Сабзини қазиб олиш
– Ноябр ойлари
– Узоқ муддат сақлаш учун кузги сабзи яхши
– Фақат тўлиқ етилган сабзилар
– Сув кам берилган сабзилар ЯРАМАЙДИ
– Ер совуқ ёки салқин пайтда қазиб олиш:
• сабзини яроқлилик муддатини
узайтиради,
• Касалликларга чалинмайди
• Намлигини йўқотмайди, балки тиклайди
• Дастлабки совутиш вақтини
қисқартиради

48. Сабзини саралаш
Оғирлиги, Катталиги,
Кўриниши, Синган ва
Касалланган, Қуёш
урган ва бозор
талабларига жовоб
бермайдиган
сабзилар ажратилади

49. Сабзиларни тозалаш
• Сабзиларни тозалаш
–Сабзиларни қадоқланишидан олдин
тозаланиши ШАРТ
• Сабзидаги лойлар ва бошқа бегона
насрсалардан тозаланиши керак
• Сетка қопда тозалаш мумкин
• Муздек сувда ювиш мумкин
–Сувда ювишнинг афзаллиги:
• намлик даражаси ортади,

50. Сабзиларни қадоқлаш
• Сабзиларни қадоқлаш
–Полипропилин қопларга
қадоқлаш
• 30-50 кг хажмдаги
қоплар
–Қоп оғзилари целлофан
пакет билан ёпилиши
зарур (намликни сақлаш
учун)
–Сабзиларнинг
ўлчамидан келиб чиқиб
қоплаш зарур

51. Сабзини дастлабки совутиш
• Дастлабки совутиш афзалликлари
–Намликни йўқотмайди
–Касалликларга чалинмайди
–Қарсиллайдиган холатда бўлади
–Янги узилгандай холатда туради
• 2 хил совутиш усули мавжуд:
–1) “Гидро-Совутиш” хлорлик муздек сувда
ювиш орқали (бир вақтни ўзида ювиш,
дизинфексия ва совутиш)
–2) Оддий совуқхонада совутиш
• Ўзбекистон шароитида мавжуд камераларда
фойдаланиш мумкин

52. Совуқхонада сақлаш
• Намлик даражаси: 98-100 %
• Сақлаш харорати: 0
• Музлаш Даражаси: -1.2
• Сақлаш муддати: 9 ойгача
• Шамоллаш/совуқ уриш этимоли: Йўқ
• Этилин газига сезгирлиги: Юқори
–Этилин гази чиқазадиган махсулотлар
билан сақламаслик зарур
–Этилин гази Сабзини пишириб
юборади ва мазасини тахир қилиб
қўяди
• РГС совуқхонасида яхши турмайди

53. Қопланган сабзилар совуқхонада
Совуқ хаво тўғри
айланиши учун қоплай
орасида жой қолдириш
тавсия этилади

54. Сабзини замонавий саралаш технологияси
(1) Сабзилар катта
яшикларда
саралаш ва
қадоқлаш жойига
олиб келинган
(2) Сабзиларни
қабул қилиб олиш,
ва улардаги бегона
ўт ва баргларни
ажратиб олиш

55. (3) Сабзилар хлорлик сувда тозаланади
ва ювилади

56. Сабзини замонавий саралаш технологияси
(4) Сабзилар орасидаги
тош, метал ва бошқа
бегона нарсаларни
ажратиб олиш

57. Сабзини замонавий саралаш технологияси
Гидросовутиш: тозаланган сабзилар
муздек сув қўйиш/сепиш орқали дала
харорати туширилади

58. Сабзини замонавий саралаш технологияси
Сабзилар тозалаш ва устини ялтиратиш жараёни

59. Сабзиларни катталиги ва оғирлиги бўйича
саралаш жараёни

60. Сабзини замонавий саралаш технологияси
Сараланган ва тозаланган сабзилар инсон
томонидан якуний кўздан кечирилади ва сараланади:
– бегона нарсалар,
– синган ва ёрилган
– Нотўғри шаклга эга бўлган
– бозор стандартларига жавоб бермайдиган

61. Хулоса ва Таклифлар
• Фақат етилган сабзилар сақлашга яроқли
• Сабзилар кун салқин пайтда териш зарур
• Сабзиларни саралаш жуда мухим
• Сабзилар тез вақт оралиғида
совутилиши шарт: гидро ёки
совуқхонада
• Этилин гази ишлаб чиқазадиган
махсулотлар билан сақламаслик
• Намлик 95-100, Харорат 0

62. Эътиборингиз учун Рахмат!