1990’lı yıllar ile birlikte dünyada yaşanan ekonomik, sosyal ve kültürel değişim uzun süredir komünizm etkisinde yaşamış Rusya İçin birçok Avrupa ülkesine göre daha derinden ve sarsıcı olmuştur. Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla Avrupa’da komünist rejimlerin yıkılmaya başlaması, merkezden planlanan ekonomiler yerine serbest ekonomiye geçiş, küreselleşmenin hız kazanmasıyla batı kültürünün hakim olmaya başlaması ve teknoloji-iletişim ağının hızla gelişmesi ile bilgiye olan hızlı erişim Rusya’da da ardı ardına dönüşümleri beraberinde getirmiştir. Glasnost (açıklık ve şeffaflık) ve Perestroika(yeniden yapılanma) Gorbaçov hükümetinde ortaya çıkan kavramlar olmakla birlikte dönemin demokratik reformlarının göstergesi olan; ifade,düşünce ve medya özgürlüğünün de geliştiği yıllar olması bakımından önemlidir. Gorbaçov’un o zaman demokratik toplum yapısını hayata geçirmek için yaptığı çalışmalar kendi döneminde ve Avrupa’da komün bir hayattan çıkan bir milletin dönüşümü için attığı önemli adımlardır. Fakat Rusya Putin döneminde dikkate değer bir ekonomik büyüme göstermiştir. Ancak ekonomik büyüme demokratik reformları beraberinde getirememiştir. Bununla paralel olarak ekonominin büyümesi ile birlikte Rusya’da halkla ilişkiler ve reklam sektörü büyük bir gelişim göstermiştir Fakat bu büyümenin nasıl bir eksende gittiği çalışmamızın ana konusu olan ‘’Rusya’da haber alma ve verme anlayışı’ sorusunun çıkış noktasını oluşturmaktadır. Ne yazık ki ’İfade ve medya özgürlüğü konusunda Rusya bu dönemde ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Devletçi bir ekonomik sistemin hakimiyeti ve katılımcı demokratik sistem yerine tek parti yönetiminin hakim olduğu siyasal bir sistemin mevcutluğu düşünce, ifade ve medya özgürlüğü üzerinde ağır baskılar oluşturmaktadır. Devlet bilginin üretilip yayılmasında en etkili aktördür. Freedom House 2000’den önce Rusya’nın özgürlükler notunu “partially free”, 2004 yılından sonra “not free” seviyesine indirmiştir. Rusya’nın genel sosyo-ekonomik ve kültürel durumu şu andaki görüntüsüyle; baskıcı, tek iktidarla yönetilen, mali ve politik gücü merkezileştiren, parlamentonun gücünü azaltan, medyayı kontrol altında tutan ve Rus milliyetçiliği söylemine dayalı eski siyaset anlayışına dönüşü kapsayan politik prensipler dizisi içerisinde PUTİNİZM anlayışına dayalıdır . (Dolayısıyla Rusya’da genel olarak yazılı basını inceleyeceğimiz bu çalışmamızda sınıflandırma yaparken artık kesin çizgilerle ayrılmış tandanslar görememekteyiz. Genel olarak ‘’ajans haberleri’’ ile yayın yapan gazeteler, iktidarın gücünü yeniden üretmek ve güç çanları çalmaktan öteye pek bir işlev görememektedirler...

1. Seray Öney Doğanyiğit
Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi
Uluslararası Medya
Öğr.Üyesi: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu
RUS YAZILI BASININ’ DA HABER ALMA VE VERME ANLAYIŞI
RUS MEDYASI’NA GENEL BAKIŞ
1990‟lı yıllar ile birlikte dünyada yaşanan ekonomik, sosyal ve kültürel değişim uzun süredir
komünizm etkisinde yaşamış Rusya İçin birçok Avrupa ülkesine göre daha derinden ve sarsıcı
olmuştur. Berlin Duvarı‟nın yıkılmasıyla Avrupa‟da komünist rejimlerin yıkılmaya başlaması,
merkezden planlanan ekonomiler yerine serbest ekonomiye geçiş, küreselleşmenin hız
kazanmasıyla batı kültürünün hakim olmaya başlaması ve teknoloji-iletişim ağının hızla
gelişmesi ile bilgiye olan hızlı erişim Rusya‟da da ardı ardına dönüşümleri beraberinde
getirmiştir.
Glasnost (açıklık ve şeffaflık) ve Perestroika(yeniden yapılanma)Gorbaçov hükümetinde
ortaya çıkan kavramlar olmakla birlikte dönemin demokratik reformlarının göstergesi olan;
ifade,düşünce ve medya özgürlüğünün de geliştiği yıllar olması bakımından önemlidir.
Gorbaçov‟un o zaman demokratik toplum yapısını hayata geçirmek için yaptığı çalışmalar
kendi döneminde ve Avrupa‟da komün bir hayattan çıkan bir milletin dönüşümü için attığı
önemli adımlardır.
Fakat Rusya Putin döneminde dikkate değer bir ekonomik büyüme göstermiştir. Ancak
ekonomik büyüme demokratik reformları beraberinde getirememiştir. Bununla paralel olarak
ekonominin büyümesi ile birlikte Rusya‟da halkla ilişkiler ve reklam sektörü büyük bir gelişim
göstermiştir Fakat bu büyümenin nasıl bir eksende gittiği çalışmamızın ana konusu olan
„‟Rusya‟da haber alma ve verme anlayışı‟ sorusunun çıkış noktasını oluşturmaktadır. Ne yazık
ki ‟İfade ve medya özgürlüğü konusunda Rusya bu dönemde ciddi sıkıntılar yaşamaktadır.
Devletçi bir ekonomik sistemin hakimiyeti ve katılımcı demokratik sistem yerine tek parti
yönetiminin hakim olduğu siyasal bir sistemin mevcutluğu düşünce, ifade ve medya
özgürlüğü üzerinde ağır baskılar oluşturmaktadır. Devlet bilginin üretilip yayılmasında en etkili
aktördür.
Freedom House 2000‟den önce Rusya‟nın özgürlükler notunu “partiallyfree”, 2004 yılından
sonra “not free” seviyesine indirmiştir.
Rusya‟nın genel sosyo-ekonomik ve kültürel durumu şu andaki görüntüsüyle;baskıcı, tek
iktidarla yönetilen, mali ve politik gücü merkezileştiren, parlamentonun gücünü azaltan,
medyayı kontrol altında tutan ve Rus milliyetçiliği söylemine dayalı eski siyaset anlayışına
dönüşü kapsayan politik prensipler dizisi içerisinde PUTİNİZM anlayışına dayalıdır1.
(Dolayısıyla Rusya‟da genel olarak yazılı basını inceleyeceğimiz bu çalışmamızda
1
Russia’sManagedDemocracy – Daniel Beer, 2009)
1

2. sınıflandırmayaparken artık kesin çizgilerle ayrılmış tandanslar görememekteyiz. Genel olarak
„‟ajans haberleri‟‟ ile yayın yapan gazeteler, iktidarın gücünü yeniden üretmek ve güç çanları
çalmaktan öteye pek bir işlev görememektedirler...
2
RIA NOVOSTİ HAKKINDA
Российское агентство международных новостей («РИА Новости») Rus Uluslararası
haber ajansı sosyal-politik, ekonomik, bilimsel ve finansal konuları internet üzerinden
yayınlayan bir ajanstır.
Rusya, CIS ve 40‟a yakın ülke ile networkü ve işbirliği bulunmaktadır.
RıaNovosti‟ nin tarihi 1941lere dayanır. O zaman ki amacı savaşla ilgili haberleri ve son
durumları radyo, gazete ve dergilerden derleyip, sunmaktır. Bu Sovyet bilgi bürosu o zaman
ki Bütün Sovyet Komitesi, Sovyet Kadınlarının Anti-Nazi komitesi ve benzeri komitelerdeki
aktiviteleri yönetmiştir.Daha sonra büronun içerisinde yabancı ülkelerin propagandası için
özel bir büro kurulmuştur.
1961‟de NovostiPress ajansı olarakSovyet cumhuriyetindeki bütün haberleri ve basını yöneten
bir kurum haline gelmiştir.
Ajansın Mottosu: Ulusların Dostluğu ve Huzur için Bilgi. 120 ülkede ofise sahipolan ajans
yaklaşık 60 gazete ve dergiyi 45 farklı dilde 4.3. milyon kopya ile yayınlamaktadır.
RıaNovosti ajans haberlerine göz attığımızda fark edilen; ajans olması dolayısıyla haberlerde
objektif bir tavır sergilenmiş olmasıdır. Genellikle Amerikan haber ajanslarından direkt olarak
alınan haberler kişilerin söylemlerinden alıntılarla verilmiş ve herhangi bir yorum
yapılmamıştır. Özellikle İran haberlerini tararken, genel olarak Obama‟nın röportajları ve
söylemleri göz önüne alınmış İran olayları çoğunlukla Amerika‟nın bakış açısından verilmiştir.
Rusya çoğunlukla barışçıl ve ortada bir duruş sergilemeye çalışarak beri yandan Rusya‟nın
stratejik ortağı gibi davranmakta ve savaş çığırtkanlığı yapmamaktadır.
Fransa ile ilgili seçimleri takip ettiğimizde yine politik bir duruş sergileyen Putin her defasında
Sarkozy ile olan dostluğuna vurgu yapmakta ama bu durumun yeni gelen başkan Hollande ile
bir problem yaşatmayacağını anlamaktayız.
3
PRAVDA.RU HAKKINDA
Pravda (Rusça:Правда, Gerçek), Rusya'da yayımlanan günlük gazete.
1991'de iktidardan uzaklaştırılıp yasadışı ilan edilmesine değin Sovyetler Birliği Komünist
PartisiMerkez Komitesi'nin resmi yayın organı olmuştur.Kapanmasından hemen sonra eski
çalışanları tarafından aynı adla tekrar kurulmuştur.llk
kez 1908'de LevTroçki yönetiminde Viyana'da basılmaya başlanarak, kaçak yollardanRusya'ya
sokulmaktaydı. 1912'de Petersburg'da gizli bir gazete olarak yayımlanmaya devam
edilmiştir.Çarlık rejiminin polis örgütü tarafından sürekli olarak kapatılan gazete, her
defasında başka bir adla yeniden çıkmış, sonunda 1917 Sovyet Devrimi'nden sonra partinin
resmi yayın organı haline gelmiştir (1918).
Ağustos 1991'de Mihail Gorbaçov'un yönetimine karşı girişilen darbenin başarısızlığa
uğramasının ardından, Boris Yeltsin tarafından çıkarılan bir kararnameyle Sovyetler Birliği
Komünist Partisikapatılmıştır.Bunun üzerine gazete çalışanları da Pravda'nın Komünist Partiyle
2
http://ria.ru/
3
http://www.pravda.ru/
2

3. olan ilişkisini kesmişlerdir.Pravda'nın logosundaki parti amblemleri çıkarılmış ve gazete
bağımsız bir organ durumuna gelmiştir. Mart 1992'de yayımına ara verilen ve sonraki izleyen
ay küçültülmüş boyutlarla yayımına yeniden başlamıştır. .1999'da internet üzerinden
yayınlanmaktadır.
Pravda.Ru gazetesi eski Sovyet gazetesi olması bakımından günümüzde artık internet
üzerinden haber yapmaktadır. Haberleri günlük bir sıralama ile vermeyip, genel olarak
haberler yapılan röportajlar ile verilmektedir. İran olayında daha önce belirttiğimiz üzere
Amerikan bakış açısı ile referans verirken daha çok Amerikan‟ın uzlaşmaya çalıştığını fakat
İran‟ın hiçbir yaptırımı kesin olarak kabul etmeyeceği konusunda sert duruşundan taviz
vermeyerek aktardığını görmekteyiz.
Ermenistan haberlerinde ise daha taraflı bir yan çizdiğini ve Ermenistan‟ı daha mağdur
gösterdiğini söyleyebiliriz.
4
KOMMERSANT
İlk olarak 1909 tarihinde yayınlanan gazete, 1917‟de Bolşevik devrimini takiben, sansürcülük
tanımıyla kapatılmıştır
1989 yılında sahibi olan gazeteci ve iş adamı Vladimir Yakovlevtarafından tekrar
yayımlanmıştır. Gazetenin Sovyet rejiminden daha fazla dayandığına dikkat çekmek için
modern Rus alfabesinde sert bir sessiz olan ama cümle sonunda sessizce okunan bir harf
olan (miyakkiznak) harfi „‟kommersant‟ın sonuna bir imza şeklinde konmuştur.
2009 yılından beri gazete İngiltere‟de de basılmaktadır.
Gerek İran gerekse Suriye‟ye karşı haberlerde olsun, diğer gazetelerde de gördüğümüz üzere
Rusya Amerika‟nın genel olarak savaş yanlısı olmadığı süreçleri sonuna kadar değerlendirdiği
herhangi bir savaş söz konusu olduğunda elinden gelenin en iyisini yaptığı gibi bir izlenim
oluşturmaya çalışmaktadır.
Fransa seçimlerinde Putin‟in tavrı Kommersant gazetesinde de aynı çizgiyle verilmektedir.
Fransa seçiminde seçime dair istatistiki açıdan verdiği araştırma raporu Rusya‟nın genel
olarak stratejik ortaklık benimsediği ülkelerin farklı haber anlayışlarına yer verilmeyen Rus
haber politikasında görmek adına ilginçtir. Kommersant‟ ın biraz da olsa kuruluş amacına
riayet eden araştırmacı gazetecilik anlayışına burada rastlamaktayız.5
SONUÇ
Genel olarak yazılı Rus basınında (Kommersant ve Pravda. Ru) dünya basınında sıcak ve
önem arzeden haberlerin sıklıkla yayınlanmamakta olduğu görülmektedir. Yine haberlerin
çoğunun Amerikan ajanslarından alıntı olduğu ve dolayısıyla eleştirel bir bakış
sergilenmeksizin sadece haber vermekten ileri gidilmediği gözlemlenmiştir. Putin diktatörlüğü
altında basının pek de gazete işlevi yapamadığını söyleyebilmekteyiz. Haber vermede her ne
kadar objektif bir hava çerçeve çizseler ve 3. Tekil şahıs ve geniş zamanda cümleler kursalar
da Rusya‟nın İran ve Suriye olayında olduğu gibi Amerika ile stratejik bir ortaklık yürüttüğü
görülmektedir. Suriye olayların daha ne kadar en büyük silah alıcıları olması bakımından en
başta destekçi görünselerdi bu diğer ülkelere gövde ve güç gösterisi yapmaktan başka bir şey
değildir. Kaldı ki daha sonra yüzünü Amerika‟ya çeviren Rusya bu konudaki tezimizi haklı
çıkarmaktadır.
Ekonomik büyüme ile birlikte finansal ilişkiler, hissedarlarla ilişkiler, yatırımcılarla ilişkiler gibi
alanlarda büyük ilerlemeler kaydedilmeye devam eden Rusya ana akım medya ve sosyal
medya alanında yatırımlarda yapmaya devam etmektedir .Ana akım medya dışında sosyal
medya uygulamaları için ayrılan bütçe 2009 yılında 10 milyon dolar iken bu rakam 2010
4
http://www.kommersant.ru/
5
Bknz: http://www.kommersant.ru/doc/1888341
3

4. yılında ise 25 milyon dolara yükselmiştir. Ülkede 40 milyon Facebook ve Vkontakte kullanıcısı,
80.000 Twitter kullanıcısı bulunmaktadır6.
Genellikle kritik zamanlarda Putin‟in basın karşısına çıkarak kendi ağzından yaptığı duruma
dair konuşmalar, şu anda ülkemizde de örneğini gördüğümüz „‟halkın inandığı ve ihtiyaç
duyduğu lider‟‟ anlayışından uzak değildir. Propaganda, taktik teknikleri, mezenfermasyon ve
dezenfermasyonun oldukça yaygın kullanıldığı basında Putin hakkında herhangi bir kötü
habere rastlanamamaktadır. Özellikle seçim dönemlerinde kendisi hakkında eleştirel haber
veren basın organlarını kapattığı bilinmektedir.7
Özetle; bugün PUTİNİZM adı altında anılan Rus ekonomisi ve Rus devleti Putin
diktatörlüğünün ve siyaset anlayışının ötesine geçememektedir. Dolayısıyla devletin bütün
ideolojik aygıtları Putin hükümetine hizmet etmektedir. Halkı ekonomik olarak daha güçlü,
daha çıkarcı bir Rusya anlayışı ile yönlendiren liderin aşağıda Putin‟in bu yıl tekrar seçimle
geldiği görevinden hemen sonra Rusya‟nın dış politikası ve tavrı hakkında yaptığı konuşma
buraya kadar anlattıklarımızın bir son sözü olarak yorumsuz yayınlanmaktadır…
РОССИЯ И МЕНЯЮЩИЙСЯ МИР8 (Rusya ve Değişen Dünya)
Rusya Başbakanı Vladimir Putin batının Arap Baharı'nı kendi çıkarları için desteklediğini
belirterek Suriye'ye karşı askeri güç kullanılmaması ve İran'a saldırılmaması uyarısında
bulundu. MOSKOVA.A.A Rusya Başbakanı Vladimir Putin batının Arap Baharını kendi çıkarları
için desteklediğini belirterek Suriye'ye karşı askeri güç kullanılmaması ve İran'a saldırılmaması
uyarımında bulundu. Putin MoskovskıyNovosti gazetesinde bugün yayımlanan makalesinde
Arap Baharı'nın söz konusu ülkelerde demokrasiyi geliştirmek yerine dini aşinalığı daha da
artırdığını ifade ederek batının Arap Baharı ihtilallerini kendi çıkarları için kullandığını kaydetti.
Suriye lideri Beşşar Esad'ın muhalifleri güç kullanarak dağıtmasını kınayan bir BM kararını Çin
üye veto etme kararlarını destekleyen Putin şunları kaydetti." Moskova NATO'nun hava
saldırılarıyla Muammer Kaddafi karşıtlarına yardım ettiği Libya'daki olayların benzerinin
tekrarına izin veremez. Bu deneyimden aldığımız ders yüzünden Suriye'deki iç sürece askeri
müdahale sinyali gibi algılanabilecek her türlü BM Güvenlik Konseyi kararına karşıyız." BM'nin
onayı alınacak bir askeri harekat kararının her şeyden önce BM'nin üstlendiği rolün altını
dinamitleyeceğini ve küresel güvenliğe zarar vereceğini belirten Putin „‟ABD ve diğer ülkelerin
bu üzücü deneyimden ders çıkarmalarını ve Suriye'de güç kullanımına dayalı bir senaryoya
yönelmemelerini ümit ederim. Ben bu savaş arzusunu anlayamıyorum‟‟ ifadesini kullandı.
Suriye'de hem iktidar hem de muhalif güçlerin kan akmasını durdurmak için yerleşim
birimlerinden çıkmaları gerektiğini kaydeden Putin batının Esad karşıtlarından böyle bir
talepte bulunmamasının da alaya bir durum oluğunu vurguladı Putin. Arap Baharı yaşanan
ülkelerde Rus şirketlerinin zemin kaybettiğini ve onların yerini söz konusu ülkelerdeki rejim
değişikliğini destekleyen ülkelerin şirketlerinin aldığını belirterek şu yorumda bulundu." Bu da
bu trajik olayların insan haklan konusunda duyulan endişe ne deniyle değil piyasaların
yeniden dağıtılması arzusu yüzünden yaşandığı görüşlerinin baskın olmasına yol açıyor‟‟ Biz
bunu ilahi bir sakinlikle izlememeliyiz." Rusya'nın başkalarının kendisine dikte ettiği hedefler
yerine geleceğiyle ilgili kendi çıkar ve amaçlan bulunduğunu kaydeden Putin." Rusya sadece
6
Fadeeva, E. (2008). Thetruescale of PR in Russia. http://www.ipra.org/secciones.p
hp?sec=7&fid=191&mes2=08&anio2=2009
7
http://metinunder.wordpress.com/2012/02/29/rusyada-yine-medyaya-mudahale/
8
http://putin2012.ru/
4

5. güçlü olduğunda ve kendi ayaklan üzerinde durduğu zaman saygı duyulan bir ülke olur.
Rusya her zaman bağımsız dış politika izleme ayrıcalığının semeresini aldı ve bunu böyle
yapmaya da devam edecek. Küresel güvenliğin sadece Rusya ile işbirliği yapılarak mümkün
olacağına inanıyorum „‟ ifadesini kullandı. NATO ve ABD'nin Avrupa'daki füze kalkanı projesine
ve NATO'nun genişlemesine de değinen Putin şöyle devam etti." Bu planlar Rusya sınırına
yakın bölgelerde meydana gelmeseydi ve eğer bu durum genel olarak güvenlik ve küresel
istikramı altını dinamitlemeseydi bu konulara değinmeyecektim. Bizim argümanımız son
derece iyi bilinmekte ve ben bunları bir kez daha tekrarlamayacağım." Putin İsrail Filistin
çatışmasına da değindiği konuşmasında tarafların yemden müzakere masasına dönüp nihai
bir çözüm bulmaları hedefinden vazgeçmenin mümkün olmadığını belirterek." İsrailli ve
Filistinli liderlerle yakın işbirliğimiz göz önünde bulundurulduğunda Rus diplomasisi Arap
Birliği ile koordinasyon içinde barış sürecinin hem ikili hem de Ortadoğu Dörtlüsü temelinde
yeniden başlaması için çalışmalarını sürdürecek „‟ifadesini kullandı. İran'ın hala uluslararası
gündemin odağındaki ülkelerden biri olduğunu kaydeden Putin." Rusya'nın İran'a karşı bir
askeri saldın olasılığının giderek artmasından endişeli olduğunu saklamak yersiz. Eğer böyle
bir şey olursa bunun sonuçlan felaket olur‟‟ değerlendirmesinde bulundu. Putin İran
konusunun tamamen barışçıl yollardan çözülmesi gerektiğini belirterek." Biz İran in uranyum
zenginleştirmesi de dahil sivil nükleer program geliştirme hakkının tanınmasını öneriyoruz.
Ancak bu tamamen Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun UAEK denetimi altında yapılmalı.
Eğer bu yapılırsa İran'a karşı tek taraflı olanlar da dahil tüm yaptırımlar askıya alınmalı. Size
19.veya 20.yüzyılda olmadığımız hatırlatayım‟‟ ifadesini kullandı. Kuzey Kore'nin nükleer
programıyla ilgili konunun da son derece ciddi olduğunu belirten Putin Pyonyang' ın Kuzey
Kore Nükleer Silahının Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'nı ihlal ederek çok açık bir şekilde
atom silahı geliştirdiğini açıkladı. Konuşmasını sonlandırırken ancak bağımsız ve kendi diş
politikasını izleyen, kendi milliyetçi değerlerine sahip çıkan toplumların ilerleme kaydedeceğini
vurguladı…
5