review

1. Geslaagde grensverkenning met de klankkleur
en de mogelijkheden van de gamelan
Ensemble Multifoon & Aurelia Saxofoon Kwartet.
Ton Maas
Het is even wennen, de gamelan van het Nederlandse Ensemble Multifoon is
chromatisch gestemd en bovendien worden de gongs en metallofoons niet
zittend, maar staand bespeeld. Maar geheel conform de Javaanse traditie zijn er
voortdurend changementen in de bezetting.
De gamelan is een orkesttraditie zonder dirigenten en bovendien zonder notatie
systeem.
Om het orkest tot een organisch geheel te smeden, leert elke muzikant alle
instrumenten bespelen en wordt er ook tijdens uitvoeringen voortdurend van
plaats gewisseld.
Doel van Multifoon is het integreren van de traditionele gamelan uit Java en
Bali in de westerse kunstmuziek. Sinds zeven jaar beschikt men over een
chromatisch gestemd instrumentarium, zeg maar de 'zwarte-toetsen-witte-
toetsen stemming', wat samenspelen met westerse instrumenten
vergemakkelijkt.
Na een eerder project met het Odyssey String Kwartet presenteert de groep rond
componiste Sita Wullur nu een programma met het Aurelia Saxofoon Kwartet.
Er worden acht werken uitgevoerd, waarvan er zes speciaal voor de nieuwe
combinatie zijn geschreven.
Het optreden is niet alleen in muzikaal opzicht een belevenis.
De met exotische boventonen overladen klanken van de gamelan weerkaatsen
tegen de wanden van de zaal.
Dat resulteert in staande golven die maken dat het soms net lijkt alsof er niet op
het podium maar in je oor wordt gemusiceerd. Het gevoel dat er aan deze
muziek niet te ontsnappen valt, wordt er door versterkt.

2. Het is niet verwonderlijk dat de meest geslaagde grensverkenning van de
avond afkomstig is van iemand die met de klankkleur en de mogelijkheden
van de gamelan is opgegroeid: de jonge Indonesische componist Philemon
Mukarno.
Terwijl de vier saxofonisten met behulp van 'sircular breathing' lange,
aanzwellende en wegstervende lijnen trekken, laat Mukarno de
slagwerkers van Ensemble Multifoon de klankstaven van hun metallofoons
[die luisteren naar de exotische namen als saron peking, saron barung, en
slenthem] met strijkstokken bewerken.
Het geblazen koper versmelt met het verchroomde brons van de
klankstaven tot een synthese waarin de instrumen ten hun aardse
karakter verliezen en opgaan in een groter geheel. Wat er, misschien
onbedoeld, in doorklinkt, is Mukarno's achtergrond in de elektronische
muziek.
Alleen realiseert hij zijn klankvisioen dit keer met strikt akoestische
middelen.
Een ander hoogtepunt van de voorstelling is het stuk Postnuclear
Winterscenario no. 10, dat Jacob ter Velthuis schreef voor
saxofoonkwartet.
In deze welluidende compositie krijgen de blazers van het Aurelia Kwartet
alle kans om hun meesterschap te bewijzen.
Vooral de vermomming van de sopraan sax als hobo en die van de
baritonsax als fagot spreken tot de verbeelding.
22 december, KIT Tropentenheater, Amsterdam.
Nog te zien op 19 december in De Witte Dame, Eindhoven.