2. • Графитті сулы реактор (ГСР).
• ГСР — бәсеңдеткіш ретінде графитті қолданатын, ал
жылутасымалдағыш ретінде суды қолданатын
ядролық реактор.
• Уран-графиттік схема бойынша алғашқы
эксперименталды реакторлар жасалды, қазіргі
уақытта олар ҮКҚР реакторларында пайдаланылады.
3. • Графитті реакторлардың белсенді аймағында отын,
баяулатқыш және жылу тасымалдағыш орнатылған.
Графитті реакторлар түрлі жылу тасымалдағыш
пайдалануы мүмкін, олардың арасында кәдімгі су
мен газ кең тараған.
• Су-сулы реакторларға қарағанда бұл реакторлардың
көлемі үлкен, ол графитті баяулатқыш қасиетімен
анықталады.
• 1954 жылы іске қосылған алғашқы АЭС электр
қуаты 5 МВт сулы жылу тасымалдағышы бар
графитті реактор орнатылған болатын. Бұл канал
түріндегі реактор, оның белсенді аймағы жеңіл
металл корпусқа орнатылған графит тәріздес.
4. • Технологиялық каналдардың негізгі конструкциялық
материалы – тот баспайтын болат. Отын ретінде 5%
дейін байытылған, молибденмен және магниймен
қосылған уран пайдаланылады.
5. Сипаттамасы РБМК-1000 РБМК-1500
Іске қосылған жылы
Қуаты, МВт
- электр
- жылу
- ПӘК, %
Белсенді аймақ
Биіктігі, м
Диаметрі, м
Каналдар саны:
- бу
- қыздыру
Металға қарай отын толтыру, U, т
Отынды байыту, %
Жану тереңдігі, МВт х тәулік/кг
ЖБЭдің диаметрі, мм
Корпус материалы
БҚЖ жинағының саны
Турбинаға бу параметрлері
Қысым, МПа
Температура, *С
1973
1000
3200
31,3
7
11,8
1693
-
192
2,0
18,5
13,6
Цирконий
балқытпасы
195
6,5
280
1985
1500
4800
31,3
7
11,8
1661
-
189
2,0 (2,4)
18,1
13,6
Цирконий
балқытпасы
235
6,5
280
6. • Газды графитті реакторлар
Газды-графитті реакторларла жылу тамалдағыш ретінде газ
пайдаланылады. Газ графитпен жоғары температураға
дейін өзара әрекеттеспейді, сондықтан мұндай
реакторларда корпусты нұсқасы жүзеге асырылады.
Газды жылу тасымалдағыштың баяулатқышпен бірігуі
белгілі бір жағдайларда ядролық отын ретінде табиғи
уранды пайдалануға мүмкіндік береді.
Газ. Негізгі газдық жылу тасымалдауыш ол көмірқышқыл
газы болып келеді. Ол қымбат еместігімен көп жылу
сыйымдылығымен тығыздығымен және т.б.
қасиеттерімен ерекшеленеді. Металдардың коррозияға
тұрақтылығы көмірқышқыл газының құрамындағы
оттегінің мөлшеріне байланысты.
7. •Графитті-газды реактор – нейтрон баяулатқыш
ретінде графит, ал жылу тасымалдағыш ретінде газ (
көміртегі диоксиді, гелий) қолданылатын жылулық
нейтронды ядролық реактор. Газ-жылу
тасымалдағышының жоғары температураға дейін қыза
алатын мүмкіндігі графитті-газды реакторлы АЭС-тің
пайдалы әрекет коэффициентін 40%-ке дейін және одан
да жоғары көтеруге мүмкіндік береді. Графитті-газды
реактор плутоний өндіруге, энергетикалық мақсатта,
т.б. қолданылады.
8. Жоғары температуралы реакторды, әдетте,
графитті-газды реактор деп атайды.
Жоғары температуралы реактор – активті
зонасының температурасы едәуір жоғары (700°С-тай)
энергетикалық ядролық реактор.
•Жоғары температуралы реакторлы атом
қондырғыларының пайдалы әрекет
коэффициенті едәуір жоғары болады. Жоғары
температуралы реакторды жасау – энергетикалық
реактор жасауда келешегі бар бағыт; ол төте
цикл бойынша жұмыс істейтін (Мысалы, газ
турбинасында) реактор жасауға мүмкіндік береді.
9. • Газды жылу тасымалдағыштың негізгі кемшілігі –
оның жылуды аз өткізгіштігінде және соның
нәтижесінде жылу бөлудің салыстырмалы
коэффициенті төмен.
• Газды-графитті реакторларды әрі қарай дамыту
AGR (Advanced gas-cooled Reactor) түрлеріндегі
реакторды жасау болып табылады. Оларда металл
табиғи уран орнына 2,5% дейін байытылған UО2
пайдаланылады.
10. • AGR түріндегі алғашқы тәжірибелік-өнеркәсіптік
реакторлар магноксты реакторлар сияқты металл
корпустардан жасалды, бірақ кейін алдын ала
толтырылған темірбетоннан жасалған корпусқа
ауысты. Реакторлардың жеке қуаты бірнеше
ондағаннан 660 МВт дейін өсті.
11. • Жылу тасымалдағыш – көмір қышқылды газ;
қысымы 4,3 МПа; белсенді аймаққа шығатын
жердегі температурасы 292*С, одан шығатын
жерде 645*С. Графитті қатардың температурасын
500*М аспайтын деңгейде ұстау үшін «салқын»
жылу тасымалдағыштың бір бөлігі отын суыту
үшін алынады, одан кейін ол белсенді аймаққа
шығатын жерде СО2 негізгі ағыммен араласады.
Темірбетон корпус сумен суытылады, оның
температурасы 70*С жуық деңгейде ұсталады.
12. • Әлемнің көптеген елдерінде жылу тасымалдағыш ретінде
гелий пайдалануға және жоғары температурадағы реакторлар
жасалуда. Гелий – инертті газ, ол графитпен байланысқанда
(болашақта 1000*С дейін және одан да асатын) онымен
әрекеттеспей жоғары температураға жол береді.
• Осы реакторлардағы негізгі конструциялық материал – тек
баяулатқыштың ғана емес, ондағы ядролық отынның
микробөлшектерін, сондай-ақ бөлінген өнімдердің жылу
тасымалдағышқа шығып кетуін болдырмайтын твэлдердің
қабаттарын диспергиялау үшін матрица ролін де атқаратын
графит.
