SlideShare a Scribd company logo
Layout
Layout
                      Bodenseecamp 2008




           Vorspiel       Vorspiel


                           Layout


                          Beispiele


                         Wirkungen


                           mittel


                        Bedingungen

Johannes Henseler
frischmil.ch



                             2
Programm für diesen Workshop                                                       Layout
                                                                                   Bodenseecamp 2008




so mo di                                                                               Vorspiel

       Workshop Phase I             Workshop Phase III             Präsentation
10:00                        10:00                         10:00                        Layout
       Präsentation                 Konzept und                    Verteilen der
       Einführung InDesign          erste Layouts                  Campzeitung
                                                                                       Beispiele
12:00 Mittagessen            12:00 Mittagessen                     Abbau
                                                           12:00
                             14:30 Workshop Phase IV
14:00 Diskussionen                                                 Heimreise
                                                           13:00
                                                                                      Wirkungen
16:00 Workshop Phase II             Erste Texte zur
  |    Einarbeiten &                Zeitung layouten
                                                                                        mittel
18:00 Test-Layouts           18:30 Abendessen
19:00 Abendessen             20:15 Präsentation der
20:15 Zeltwand                      Camp-Medien                                      Bedingungen
                             danach Finales Layouten der
danach Lagerfeuer
                                    Campzeitung
                             00:00 Deadline Druckerei




                                                                                          3
Layout
         Bodenseecamp 2008




Layout
             Vorspiel


              Layout


             Beispiele


            Wirkungen


              mittel


           Bedingungen




                4
Na ad eum dolestrud elisit lutat nullan ulluptat.

Lorem ipsum Sandip erill
                                Ratueraesenim dolor        susto eu faccum quat,     bor sum inibh ea facil
                                aute dolorem autpa-        consed magnim vo-         eugait nonse dignim
                                ting ecte facilit, cor-    lorero odolobore ma-      volor acipit ipis nul-
                                percillan henibh ero       gnibh el endit il utpat   lan utetue dolor si.
                                dolore veriuscipsum        wis ex esse dolore        Irit vulputet ad tet, con
                                num et acidunt estis-      et ad modions dolo-       utat vel dionsendio
                                cidunt ad ea feugiatet     bore tat, conullut nim    conse dolor auguerat
                                nonulluptat. Wis nul-      quipit venim dolo-        nullum veleniamcore
                                luptat vel ulla conul-     rem eugue vulputate       Obor sit, quatisi tio
                                laor si bla facincillute   te minismod estismo       elenim adignim zzri-
                                dolore exeraesenim do      dolorerillam euisl ut     ustrud dolore dolortio
                                odip er iriuscil in vul-   estrud delisi.            euguero con exer alit
                                la autem iliquipit vo-     Obore magna facilit       lamet lobor si ese mi-
                                lore modignibh etum        dit landrem dit wis et    nibh eui eum acilit do
                                velit vercil dolor sim     aliquis et at. Ut num     dipsuscipit utpat in-
                                veliscil ute dions diat,   ilit utatie doloreet      iscillaor sumsan vul-
                                quismodipis aute tem       adit lorem digna feu-     pute dit ad te magna
                                iriusci etueros augiam     guer si blamcorem irit    aliquis dit pratummy
                                doloreriure commolor       utpatinibh enit dolo-     nulput veniam, sum.
Layout
Was ist Layout?
                                                          Bodenseecamp 2008




           »Das detaillierte Sichtbarmachen
          eines gedanklichen Bildes« (Wikipedia)

aus dem englischen für Plan oder Anlage, auch: Lay-Out.
                                                              Vorspiel

Was bedeutet Layout für uns?                                   Layout

Wir werden Layout benutzen als Bezeichnung für:               Beispiele


           Verwendung von Elementen zur                      Wirkungen

              Erzielung einer Wirkung                          mittel


                                                            Bedingungen




                                                                 8
Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Beispiele                                 Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen
Layout ausserhalb des Printbereichs




                                             9
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Theaterszene

                                            10
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Fotografie

                                            11
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Kunst

                                            12
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Film

                                            13
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Fernsehen

                                            14
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Album (Zusammenstellung)

                                            15
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Musik (Komposition)

                                            16
Layout
Beispiele für Layout
                                      Bodenseecamp 2008




Layout ausserhalb des Printbereichs




                                          Vorspiel


                                           Layout


                                          Beispiele


                                         Wirkungen


                                           mittel


                                        Bedingungen




Veranstaltungen (Programmablauf)

                                            17
Layout
                    Bodenseecamp 2008




Beispiele               Vorspiel


                         Layout


                        Beispiele


                       Wirkungen


                         mittel


                      Bedingungen
  Layout im Print




                          18
Layout
Beispiele für Layout
                       Bodenseecamp 2008




Layout im Print




                           Vorspiel


                            Layout


                           Beispiele


                          Wirkungen


                            mittel


                         Bedingungen




Werbung (Plakat)

                             19
Layout
Beispiele für Layout
                                         Bodenseecamp 2008




Layout im Print




                                             Vorspiel


                                              Layout


                                             Beispiele


                                            Wirkungen


                                              mittel


                                           Bedingungen




Boulevard-Zeitung (Innenteil der BILD)

                                               20
Layout
Beispiele für Layout
                                         Bodenseecamp 2008




Layout im Print




                                             Vorspiel


                                              Layout


                                             Beispiele


                                            Wirkungen


                                              mittel


                                           Bedingungen




Magazin (1. Seite und eine Innenseite)

                                               21
Layout
Beispiele für Layout
                                                  Bodenseecamp 2008




Layout im Print




                                                      Vorspiel


                                                       Layout


                                                      Beispiele


                                                     Wirkungen


                                                       mittel


                                                    Bedingungen




Zeitung (Innenteil der Frankfurter Allgemeinen)

                                                        22
Layout
Unser Workshop
                                              Bodenseecamp 2008




behandelt Layout im Magazin- & Zeitungsstil




                                                  Vorspiel


                                                   Layout


                                                  Beispiele


                                                 Wirkungen


                                                   mittel


                                                Bedingungen




                                                    23
Layout
                                                                                   Bodenseecamp 2008




         Beispiele                                                                     Vorspiel


                                                                                        Layout


                                                                                       Beispiele


                                                                                     Wirkungen


                                                                                        mittel


                                                                                     Bedingungen
 Das Zusammenspiel der einzelnen Layout-Elemente
erzeugt eine Wirkung, die das Betrachten und erleben
              des Lesers beeinflussen.

    Es folgen nur wenige Beispiele für eine unendlich große Gestaltungsvielfalt.
                                                                                         24
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                                     Bodenseecamp 2008




                                                                                                                                      Traditionell
                                                                                          es! Sp. Et iae ne mante in dius habus
                                                                                          noraribus bons fex senater cepota eri-
                                                                                          usqua in vagilina renes? Nam eo, si-
                                                                                          misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina
                                                                                          L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus
                                                                                          et firio, ser unterfentere orunulocret C.
                                                                                          Bit.

                                                                                          Etre me igna, utus con dem inprae
                                                                                          facchuc ibununit, quam in su inte pro-
                                                                                          portidi, quium hae quemed is etra, Ti.
                                                                                          Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae
                                                                                          issenatina, Cupes pervit vivis hostidet
                                                                                          porur, quam, Catudam hin Ita, quem
                                                                                                                                                         Vorspiel
                                                                                          nos habis dees efacit C. milibus, Cate
                                                                                          ia nos hendeestati, etea clermil iisque



 Fuchs, du
                                                                                          nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei
                                                                                          pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest
                                                                                          etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-
                                                                                          mente am simantium acchuidere norur
                                                                                                                                                          Layout
 hast die Gans
                                                                                          abis perceret quam viriven daciiss ig-
                                                                                          nocchinam niquid cre, cre, concerbis.
                                                                                          Ebus occhuci senam tam mervid nuni-
                                                                                          tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi
                                                                                          confir inum nonsim tum delum pripio,




 gestohlen
                                                                                          caves C. Equa popubli sciam idellabus

                                                                                                                                                         Beispiele
                                                                                          ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-
                                                                                          um ad C. Solto talabis, fachum adhui
                                                                                          fore antemqua nir publina, ciampris?
                                                                                          Quam intem pon si susta, se nihicutu-
                                                                                          us es ses audetora conossimmors pri
                                                                                          fue nox scribus ere, is atis ad receps,

                                                                                                                                                       Wirkungen
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se     nicivideor unum alatus M. Natis bon-         nonsulia rebem labunte resunis hili-
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in   sticae fac fatum intebat inat virmihilia     ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?       nonesescris Mularternum andam ver-           pra senti, satium conestus fortemora?
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.      ortus hos, catque publibu ssunumus,          Opiessermist cotes hum fuius conIver-
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless   etiae, que in spio, es ad in senterio, nos   virmis co essedint. conihin clabemusu-
 ulius, quem quemporit est inati se ina-     foris coraet Catusciem spiocciae abem,       pio tessideo effreste, cullesus, cultusa

                                                                                                                                                          mittel
 tus ina, nosus.                             ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-       quamdium adeatifecus, iliu mores fac-
                                             rem, opon halium habefacitum, uresus?        chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-         Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus         murs labeffrei con tam simulis? Nam,
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-       firit vid dem derteliam se eo elatum          Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num      inatus, con verio, ses inatres ilibunt,      usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir
 consum ati, te ficiam vitam estreba          utusquonsi comnin detius in tem fac-         missina, qui pliem tis eo publius pret
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-      chucoenam omantum patur perorunum            vivericae con dem optimus cont? Avo-
                                                                                                                                                       Bedingungen
 re numedsdakjhl iam res aur perudea         no. Catertestem consistes pere arisunu       ludem egerfecum uscitimus addum.
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume         locuteatique rentilicipse iam etortera       Xime iamquo estiura senirio nsulus
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te   verorum til host patur. O te, videmus        oporbis is An Itam tasdam servigi lin-
 num consum ati, te ficiam vitam estreba      hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior       cull essenatra iuri poere atum tris.
 tuidesicam nonc upices crevis interita      supplis esus Maestisquo vestio, nimo
 se factum aure ne nons defacena, con        ina, quit; eto intraciem demus viveris-      Firiptim iam noc oma, noneque ipici
 sciem stiusci simoresum hin se crica;       quod ina, sedem alis publium iu con-         intiur. esendamqua Seremum te cre
 inprobuntea quam aucondum stre dum          si publicaequam orum in Itatiusa die         iacipimisque achuc mantre ex nonfex
 Rommo mantienatri senterit? Name            quod rem conessina, estrit.                  simum, peremporei intem atio, oc o
 mei inatem at acto visquem, consussit                                                    es eretiam inatquam nirivides? Sulium
 nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te       Os et; nonsul conte egerim eferae fa-        pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci-
 clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-     ciis estrivivitam fui constru nterum         pio, caequam trum es clem ad ponsul
 raequi invo.                                tem Romne con verfictu vil comneste-          henatisqua oponcervit, consum poptem
                                             re, usperorunum perum quame crudem           ips, nones caustrei conlocrium mo pat-
 noribus vid senatum, que re popoptili-      misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul        quam que a nem publi pl. Grae rei seni-
 nat publiquo men terfiris Maet? Nos-         hae rem tem in templiam et et iam ori-       quium hebatum es! Si im similicaed ca
 tiam etem sentrit imantia re me re in       misse nonscridemum endiis vercem             vis pesilicion dis, que nostant emprobse
 vem, talicae cercenducto vivid num          quonlocre con densus, nost videm ora-        essili publium hors audesilique inprae,
 diusus bonficit, nondam iam tuus bo-         et L. Forbi peribescris vagintrum ius        cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te




                                                                                                                                                           25
Layout
Wirkungen
                                                                                                                    Bodenseecamp 2008




                                                                                                         Kindlich
 
                                                                                                                Vorspiel

                                                                                                                Layout
 
                                                                                                                        Beispiele

 Hent gra tam tus C. Im nes-         consussit nonerem orum.           tem facchucoenam omantum
                                                                                                                      Wirkungen
 ta, C. Am, se publica tebus         Tum ocrid forta, sum te clari-    patur perorunum no. Cater-
 bonduc rei peri, quo is; in pos     ta, quo enatiac eridem cuscio     testem consistes pere ari-
 condactur. Mulis sto viconsul-      verraequi invo.                   sunu locuteatique rentilicipse
 vis? Em in in Itam intemqu                                            iam etortera verorum til host
 iderces eteat C. Edo, etilii se     noribus vid senatum, que re       patur. O te, videmus hus. Vi-
                                                                                                                         mittel
 teribut ia nossili ssuless ulius,   popoptilinat publiquo men ter-    vidio, vit, Ti. Serenat usupior
 quem quemporit est inati se         firis Maet? Nostiam etem sen-      supplis esus Maestisquo ves-
 inatus ina, nosus.                  trit imantia re me re in vem,     tio, nimo ina, quit; eto intra-
                                     talicae cercenducto vivid num     ciem demus viverisquod ina,
 Em efeciam res aur perudea          diusus bonficit, nondam iam        sedem alis publium iu consi
                                                                                                                      Bedingungen
 L. Habemus, nos ocatiam pri         tuus bonicivideor unum alatus     publicaequam orum in Itatiu-
 periume hor hostio, nostess         M. Natis bonsticae fac fatum      sa die quod rem conessina,
 icatisqui iam hos, te num           intebat inat virmihilia none-     estrit.
 consum ati, te ficiam vitam          sescris Mularternum andam
 estreba tuidesicam nonc itil        verortus hos, catque publibu      Os et; nonsul conte egerim
 vis nes puliuspere numero,          ssunumus, etiae, que in spio,     eferae faciis estrivivitam fui
 Ti. Tabeffres verbissum enat,       es ad in senterio, nos foris      constru nterum tem Romne
 prit atuam desta num caecii         coraet Catusciem spiocciae        con verfictu vil comnestere,
 seniricertum Rommo vis. Cu-         abem, ceps, et graesciam          usperorunum perum quame
 pices crevis interita se factum     invo, utus? Iveriorem, opon       crudem misquiusque vo, vis
 aure ne nons defacena, con          halium habefacitum, uresus?       sena, Ti. Patanul hae rem
 sciem stiusci simoresum hin         Tum inatquem et? Noc inte         tem in templiam et et iam ori-
 se crica; inprobuntea quam          cat, tabus firit vid dem der-      misse nonscridemum endiis
 aucondum stre dum Rommo             teliam se eo elatum inatus,       vercem quonlocre con den-
 mantienatri senterit? Name          con verio, ses inatres ilibunt,   sus, nost videm oraet L. Forbi
 mei inatem at acto visquem,         utusquonsi comnin detius in       peribescris vagintrum ius es!




                                                                                                                          26
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                                Bodenseecamp 2008




                                                                                                                                    Erwachsen

                                                                                                                                                    Vorspiel


                                                                                                                                                     Layout
Fuchs, Sie haben
die Gans entwendet                                                                                                                                  Beispiele

 Geben Sie sie wieder her
                                                                                                                                                  Wirkungen
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am,        noribus vid senatum, que re popoptili-     Os et; nonsul conte egerim eferae faciis
   se publica tebus bonduc rei peri,           nat publiquo men terfiris Maet? Nos-        estrivivitam fui constru nterum tem

                                                                                                                                                     mittel
   quo is; in pos condactur. Mulis sto         tiam etem sentrit imantia re me re in      Romne con verfictu vil comnestere,
   viconsulvis? Em in in Itam intemqu          vem, talicae cercenducto vivid num         usperorunum perum quame crudem
   iderces eteat C. Edo, etilii se teribut     diusus bonficit, nondam iam tuus            misquiusque vo, vis sena, Ti. Pata-
   ia nossili ssuless ulius, quem quem-        bonicivideor unum alatus M. Na-            nul hae rem tem in templiam et et
   porit est inati se inatus ina, nosus.       tis bonsticae fac fatum intebat inat       iam orimisse nonscridemum endiis
                                               virmihilia nonesescris Mularternum         vercem quonlocre con densus, nost
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-           andam verortus hos, catque publibu         videm oraet L. Forbi peribescris va-
                                                                                                                                                  Bedingungen
   mus, nos ocatiam pri periume hor            ssunumus, etiae, que in spio, es ad in     gintrum ius es! Sp. Et iae ne man-
   hostio, nostess icatisqui iam hos, te       senterio, nos foris coraet Catusciem       te in dius habus noraribus bons fex
   num consum ati, te ficiam vitam est-         spiocciae abem, ceps, et graesciam         senater cepota eriusqua in vagilina
   reba tuidesicam nonc itil vis nes pu-       invo, utus? Iveriorem, opon halium         renes? Nam eo, simisse natiferum
   liuspere numedsdakjhl lkjha dlkjh           habefacitum, uresus? Tum inatquem          inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senat-
   flhflfkjh kjhflkh phehelkj f saöfh-            et? Noc inte cat, tabus firit vid dem       quo et; et perum hosultorus et firio,
   dlkjfh föjhsdlfkjhro, Ti. Tabeffres         derteliam se eo elatum inatus, con         ser unterfentere orunulocret C. Bit.
   verbissum enat, prit atuam desta num        verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi
   caecii seniricertum Rommo vis. Cu-          comnin detius in tem facchucoenam        Etre me igna, utus con dem inprae fac-
   pices crevis interita se factum aure        omantum patur perorunum no. Ca-             chuc ibununit, quam in su inte pro-
   ne nons defacena, con sciem stiusci         tertestem consistes pere arisunu lo-        portidi, quium hae quemed is etra,
   simoresum hin se crica; inprobuntea         cuteatique rentilicipse iam etortera        Ti. Upio enatus ses! Sp. Veremus,
   quam aucondum stre dum Rommo                verorum til host patur. O te, videmus       notilicae issenatina, Cupes pervit
   mantienatri senterit? Name mei in-          hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupi-       vivis hostidet porur, quam, Catudam
   atem at acto visquem, consussit no-         or supplis esus Maestisquo vestio,          hin Ita, quem nos habis dees efacit
   nerem orum. Tum ocrid forta, sum            nimo ina, quit; eto intraciem demus         C. milibus, Cate ia nos hendeestati,
   te clarita, quo enatiac eridem cuscio       viverisquod ina, sedem alis publium         etea clermil iisque nic rec orivideniu
   verraequi invo.                             iu consi publicaequam orum in Itati-        ma, cuterurnum mei pere etis? Hena,
                                               usa die quod rem conessina, estrit.         Cupic ore, qui pulicest etem actuit;




                                                                                                                                                      27
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                                                   Bodenseecamp 2008




                                                                                                                                                        Verrückt
                      HAST DIE GANS
                         FUCHS, DU

                      GESTOHLEN
                                                                                                                                                                       Vorspiel



H
                                                                                                                       ter cepota eriusqua
                                                                                                                                                                        Layout
                                                                                                                       in vagilina renes?
                                                                                                                       Nam eo, simisse
                                                                                                                       natiferum inte, Ti.
                                                                                                                       Oves in si ina L.
ent gra tam tus C.                                                                                                               hosultorus
                                                                                                   Sp. Senatquo et; et perum
                            ica
Im nesta, C. Am, se publ                                                                                                          ulocret C.
                                                                                                   et firio, ser unterfentere orun
tebus bonduc rei peri, quo
                                                                                                                                                                       Beispiele
                                                                                                   E
                                                                              mus, etiae,          Bit.
                  actur. Mulis
is; in pos cond
                                                                              que in spio,
                             in
 sto viconsulvis? Em in
                                                                               es ad in sen-
 Itam intemqu iderces eteat
                                                                                                               tre me igna, utus con dem
                                                                                          nos
                     teribut ia                                               terio,
 C. Edo, etilii se
                                                                                                               inprae facchuc ibununit,
                                                                              foris coraet
 nossili ssuless ulius, quem                                                                                                    i, quium hae
                                                                                                   quam in su inte proportid
                                                                                             ,
                                                              Catusciem spiocciae abem
  quemporit est inati se ina-
                                                                                                                                                                     Wirkungen
                                                                                                                                   enatus ses!




  E
                                                                                                   quemed is etra, Ti. Upio
                                                                               utus? Iverio-
                                                  ceps, et graesciam invo,
  tus ina, nosus.                                                                                                                     atina, Cu-
                                                                                                   Sp. Veremus, notilicae issen
                                                                                um, uresus?
                                                  rem, opon halium habefacit                                                det porur, quam,
                                                                                                   pes pervit vivis hosti
                                                                                    cat, tabus
                                                  Tum inatquem et? Noc inte                                                           habis dees
                                                                                                   Catudam hin Ita, quem nos
                                                                              se eo elatum
              m efeciam res aur perudea           firit vid dem derteliam                                                          nos hendee-
                                                                                                    efacit C. milibus, Cate ia
                                                                         ses inatres ilibunt,
                                         pri
              L. Habemus, nos ocatiam              inatus, con verio,                                                         e nic rec orivi-
                                                                                                    stati, etea clermil iisqu
                                                                               s in tem fac-
                               ss icatisqui        utusquonsi comnin detiu
  periume hor hostio, noste
                                                                                                                                                                        mittel
                                                                                                                                       pere etis?
                                                                                                    deniu ma, cuterurnum mei
                                                                                   perorunum
                             ati, te ficiam         chucoenam omantum patur
  iam hos, te num consum                                                                                                                est etem
                                                                                                    Hena, Cupic ore, qui pulic
                                                                                 pere arisunu
                              nonc itil vis         no. Catertestem consistes
  vitam estreba tuidesicam                                                                                                        li cutumente
                                                                                                     actuit; ni peritandi, senti
                                                                                iam etortera
                    numero, Ti. Tabeffres           locuteatique rentilicipse
  nes puliuspere                                                                                                        acchuidere norur abis
                                                                                  te, videmus        am simantium
                                 desta num          verorum til host patur. O
   verbissum enat, prit atuam                                                                                                           ss ignoc-
                                                                                                     perceret quam viriven dacii
                                                                                  nat usupior
                             mo vis. Cup-           hus. Vividio, vit, Ti. Sere
   caecii seniricertum Rom                                                                                                              concerbis.
                                                                                                     chinam niquid cre, cre,
                                                                                 vestio, nimo
                        se factum aure ne            supplis esus Maestisquo
   ices crevis interita                                                                                                            mervid nuni-
                                                                                                                                                                     Bedingungen
                                                                                                      Ebus occhuci senam tam
                                                                                      s viveris-
                               stiusci simo-         ina, quit; eto intraciem demu
   nons defacena, con sciem                                                                                                             vata reissi
                                                                                                      tic enatur. Ectum, quam sua
                                                                                  ium iu con-
                              buntea quam            quod ina, sedem alis publ
   resum hin se crica; inpro                                                                                                      delum pripio,
                                                                                                      confir inum nonsim tum
                                                                         orum in Itatiusa die
                              mo mantiena-
    aucondum stre dum Rom                            si publicaequam                                                        bli sciam idellabus




                                                     O
                                                                                                      caves C. Equa popu
                                   m at acto                                      .
                                                      quod rem conessina, estrit
    tri senterit? Name mei inate                                                                                                    ltortu se qui-
                                                                                                       ius Cupios opti, Catribu
                                 rem orum.
    visquem, consussit none                                                                                                                m adhui
                                                                                                       um ad C. Solto talabis, fachu
                             clarita, quo en-
    Tum ocrid forta, sum te                                                                                                       ina, ciampris?
                                                                                                       fore antemqua nir publ




     n
                               equi invo.                         s et; nonsul conte egerim
     atiac eridem cuscio verra                                                                                                       , se nihicutu-
                                                                                                        Quam intem pon si susta
                                                                  eferae faciis estrivivitam                                         ssimmors pri
                                                                                                        us es ses audetora cono
                                                                                    ne con ver-
                                                     fui constru nterum tem Rom                                                   atis ad receps,
                                                                                                        fue nox scribus ere, is
                                                                                rorunum per-
                                            po-
              oribus vid senatum, que re             fictu vil comnestere, uspe                                                         resunis hili-
                                                                                                        nonsulia rebem labunte
                                                                                      ue vo, vis
                                          terfi-
                                                     um quame crudem misquiusq
              poptilinat publiquo men                                                                                                   steribus, nit
                                                                                                        ciis, nox nondet; nemquon
                                                                                 tem in temp-
                                     it imantia       sena, Ti. Patanul hae rem
     ris Maet? Nostiam etem sentr                                                                                                        fortemora?
                                                                                                         pra senti, satium conestus
                                                                                     cridemum
                                  cercenducto         liam et et iam orimisse nons
     re me re in vem, talicae                                                                                                hum fuius conIver-
                                                                                                         Opiessermist cotes
                                                                                   con densus,
                             cit, nondam iam          endiis vercem quonlocre
     vivid num diusus bonfi                                                                                                               clabemusu-
                                                                                                         virmis co essedint. conihin
                                                                                   i peribescris
                                     s M. Natis       nost videm oraet L. Forb
      tuus bonicivideor unum alatu                                                                                                       sus, cultusa
                                                                                                         pio tessideo effreste, culle
                                                                                  iae ne mante
                                 at inat virmi-        vagintrum ius es! Sp. Et
      bonsticae fac fatum inteb                                                                                                us, iliu mores fac-
                                                                                                         quamdium adeatifec
                                                                                       fex sena-
                              rternum andam            in dius habus noraribus bons
      hilia nonesescris Mula
                                    ibu ssunu-
       verortus hos, catque publ




                                                                                                                                                                         28
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                                     Bodenseecamp 2008




                                                                                                                                            modern
                                                                                                                                            Kühl



                                                                                                                                                         Vorspiel


 FUCHS, DU                                                                                                                                                Layout
 HAST DIE GANS
 GESTOHLEN                                                                                                                                               Beispiele


                                                                                                                                                       Wirkungen
   Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc         iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi-
   rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in     dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio,
   in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili   nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis


                                                                                                                                                          mittel
   ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus.        publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem
                                                                        conessina, estrit.
   Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri-
   ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati,        Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru
   te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere       nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum
   numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam             perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul


                                                                                                                                                       Bedingungen
   pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con-       hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum
   sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis        endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For-
   interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci          bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius
   simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre               habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina
   dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto              renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L.
   visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te             Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere
   clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo.                   orunulocret C. Bit.


   noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men terfiris        Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in
   Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae          su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena-
   cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo-            tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis
   nicivideor unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat          hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees
   inat virmihilia nonesescris Mularternum andam verortus hos,          efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque
   catque publibu ssunumus, etiae, que in spio, es ad in senterio,      nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic
   nos foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam        ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am
   invo, utus? Iveriorem, opon halium habefacitum, uresus? Tum          simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss
   inatquem et? Noc inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo        ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam
   elatum inatus, con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin     tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir
   detius in tem facchucoenam omantum patur perorunum no.               inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam
   Catertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse         idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol-




                                                                                                                                                           29
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                                       Bodenseecamp 2008




                                                                                                                                         Konservativ
                                              Fuchs stahl Ganz
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless
 ulius, quem quemporit est inati se ina-
 tus ina, nosus.

 Em efeciam res aur perudea L. Habe-
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-
                                                                                                                                                           Vorspiel
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num
 consum ati, te ficiam vitam estreba
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-
 re numedsdakjhl iam res aur perudea
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te
                                                                                                                                                            Layout
 num consum ati, te ficiam vitam estreba
 tuidesicam nonc upices crevis interita
 se factum aure ne nons defacena, con
 sciem stiusci simoresum hin se crica;
 inprobuntea quam aucondum stre dum
 Rommo mantienatri senterit? Name

                                                                                                                                                           Beispiele
 mei inatem at acto visquem, consussit         Catus num, Ti. Tatis fauctu vo, ceri, C. Simil habessilicae nonsulabem, coent is elus
 nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te
 clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-       hae rem tem in templiam et et iam ori-        nonsulia rebem labunte resunis hili-
 raequi invo.                                  misse nonscridemum endiis vercem              ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit
                                               quonlocre con densus, nost videm ora-         pra senti, satium conestus fortemora?
 noribus vid senatum, que re popoptili-        et L. Forbi peribescris vagintrum ius         Opiessermist cotes hum fuius conIver-

                                                                                                                                                         Wirkungen
 nat publiquo men terfiris Maet? Nos-           es! Sp. Et iae ne mante in dius habus         virmis co essedint. conihin clabemusu-
 tiam etem sentrit imantia re me re in         noraribus bons fex senater cepota eri-        pio tessideo effreste, cullesus, cultusa
 vem, talicae cercenducto vivid num            usqua in vagilina renes? Nam eo, si-          quamdium adeatifecus, iliu mores fac-
 diusus bonficit, nondam iam tuus bo-           misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina      chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de
 nicivideor unum alatus M. Natis bon-          L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus       murs labeffrei con tam simulis? Nam,
 sticae fac fatum intebat inat virmihilia      et firio, ser unterfentere orunulocret C.      Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,

                                                                                                                                                            mittel
 nonesescris Mularternum andam ver-            Bit.                                          usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir
 ortus hos, catque publibu ssunumus,                                                         missina, qui pliem tis eo publius pret
 etiae, que in spio, es ad in senterio, nos    Etre me igna, utus con dem inprae             vivericae con dem optimus cont? Avo-
 foris coraet Catusciem spiocciae abem,        facchuc ibununit, quam in su inte pro-        ludem egerfecum uscitimus addum.
 ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-        portidi, quium hae quemed is etra, Ti.        Xime iamquo estiura senirio nsulus
 rem, opon halium habefacitum, uresus?         Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae       oporbis is An Itam tasdam servigi lin-
 Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus          issenatina, Cupes pervit vivis hostidet       cull essenatra iuri poere atum tris.
                                                                                                                                                         Bedingungen
 firit vid dem derteliam se eo elatum           porur, quam, Catudam hin Ita, quem
 inatus, con verio, ses inatres ilibunt,       nos habis dees efacit C. milibus, Cate        Firiptim iam noc oma, noneque ipici
 utusquonsi comnin detius in tem fac-          ia nos hendeestati, etea clermil iisque       intiur. esendamqua Seremum te cre
 chucoenam omantum patur perorunum             nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei         iacipimisque achuc mantre ex nonfex
 no. Catertestem consistes pere arisunu        pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest      simum, peremporei intem atio, oc o
 locuteatique rentilicipse iam etortera        etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-      es eretiam inatquam nirivides? Sulium
 verorum til host patur. O te, videmus         mente am simantium acchuidere norur           pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci-
 hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior        abis perceret quam viriven daciiss ig-        pio, caequam trum es clem ad ponsul
 supplis esus Maestisquo vestio, nimo          nocchinam niquid cre, cre, concerbis.         henatisqua oponcervit, consum poptem
 ina, quit; eto intraciem demus viveris-       Ebus occhuci senam tam mervid nuni-           ips, nones caustrei conlocrium mo pat-
 quod ina, sedem alis publium iu con-          tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi       quam que a nem publi pl. Grae rei seni-
 si publicaequam orum in Itatiusa die          confir inum nonsim tum delum pripio,           quium hebatum es! Si im similicaed ca
 quod rem conessina, estrit.                   caves C. Equa popubli sciam idellabus         vis pesilicion dis, que nostant emprobse
                                               ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-       essili publium hors audesilique inprae,
 Os et; nonsul conte egerim eferae fa-         um ad C. Solto talabis, fachum adhui          cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te
 ciis estrivivitam fui constru nterum          fore antemqua nir publina, ciampris?          re et ina, caverimusa sulviventem hos
 tem Romne con verfictu vil comneste-           Quam intem pon si susta, se nihicutu-         sen no. maios, que rehenat ifecerf icie-
 re, usperorunum perum quame crudem            us es ses audetora conossimmors pri           natur, stemus, que acchili steat, quamdi
 misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul         fue nox scribus ere, is atis ad receps,       se te, ina, unt. Quideortu et? Palatilla




                                                                                                                                                             30
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                  Bodenseecamp 2008




                                                                                                                    Humorvoll /
 FUCHS,
                                                                                                                    plakativ
 DU
 HAST DIE
 GANS                                                                                                                                 Vorspiel
 GESTOHLEN
                                                                                                                                       Layout
 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc         se iam etortera verorum til host
 rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in     patur. O te, videmus hus. Vividio,
 in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili   vit, Ti. Serenat usupior supplis esus
 ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus.        Maestisquo vestio, nimo ina, quit; eto

                                                                                                                                      Beispiele
                                                                      intraciem demus viverisquod ina, sedem
 Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri-         alis publium iu consi publicaequam orum
 ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati,        in Itatiusa die quod rem conessina, estrit.
 te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere
 numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam             Os et; nonsul conte egerim eferae faciis
 pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con-       estrivivitam fui constru nterum

                                                                                                                                    Wirkungen
 sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis        tem Romne con verfictu
 interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci          vil comnestere,
 simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre
 dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto
 visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te
 clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo.


                                                                                                                                       mittel
 noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men ter-
 firis Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem,
 talicae cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam
 iam tuus bonicivideor unum alatus M. Natis bonsticae
 fac fatum intebat inat virmihilia nonesescris Mularternum


                                                                                                                                    Bedingungen
 andam verortus hos, catque publibu ssunumus, etiae,
 que in spio, es ad in senterio, nos foris coraet Catusciem
 spiocciae abem, ceps, et graesciam invo, utus? Iveriorem,
 opon halium habefacitum, uresus? Tum inatquem et? Noc
 inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo elatum inatus,
 con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin detius in
 tem facchucoenam omantum patur perorunum no. Ca-
 tertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicip-




                                                                                                                                        31
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                                       Bodenseecamp 2008




                                                                                                                                     Traurig / ernst

                                    Der Fuchs, der die
                                   Gans von uns nahm.                                                                                                      Vorspiel


                                                                                                                                                            Layout


                                                                                                                                                           Beispiele

 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se     sticae fac fatum intebat inat virmihilia     usqua in vagilina renes? Nam eo, si-

                                                                                                                                                         Wirkungen
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in   nonesescris Mularternum andam ver-           misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?       ortus hos, catque publibu ssunumus,          L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.      etiae, que in spio, es ad in senterio, nos   et firio, ser unterfentere orunulocret C.
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless   foris coraet Catusciem spiocciae abem,       Bit.
 ulius, quem quemporit est inati se ina-     ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-
 tus ina, nosus.                             rem, opon halium habefacitum, uresus?        Etre me igna, utus con dem inprae

                                                                                                                                                            mittel
                                             Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus         facchuc ibununit, quam in su inte pro-
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-         firit vid dem derteliam se eo elatum          portidi, quium hae quemed is etra, Ti.
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-       inatus, con verio, ses inatres ilibunt,      Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num      utusquonsi comnin detius in tem fac-         issenatina, Cupes pervit vivis hostidet
 consum ati, te ficiam vitam estreba          chucoenam omantum patur perorunum            porur, quam, Catudam hin Ita, quem
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-      no. Catertestem consistes pere arisunu       nos habis dees efacit C. milibus, Cate
 re numedsdakjhl iam res aur perudea         locuteatique rentilicipse iam etortera       ia nos hendeestati, etea clermil iisque
                                                                                                                                                         Bedingungen
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume         verorum til host patur. O te, videmus        nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te   hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior       pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest
 num consum ati, te ficiam vitam estreba      supplis esus Maestisquo vestio, nimo         etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-
 tuidesicam nonc upices crevis interita      ina, quit; eto intraciem demus viveris-      mente am simantium acchuidere norur
 se factum aure ne nons defacena, con        quod ina, sedem alis publium iu con-         abis perceret quam viriven daciiss ig-
 sciem stiusci simoresum hin se crica;       si publicaequam orum in Itatiusa die         nocchinam niquid cre, cre, concerbis.
 inprobuntea quam aucondum stre dum          quod rem conessina, estrit.                  Ebus occhuci senam tam mervid nuni-
 Rommo mantienatri senterit? Name                                                         tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi
 mei inatem at acto visquem, consussit       Os et; nonsul conte egerim eferae fa-        confir inum nonsim tum delum pripio,
 nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te       ciis estrivivitam fui constru nterum         caves C. Equa popubli sciam idellabus
 clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-     tem Romne con verfictu vil comneste-          ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-
 raequi invo.                                re, usperorunum perum quame crudem           um ad C. Solto talabis, fachum adhui
                                             misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul        fore antemqua nir publina, ciampris?
 noribus vid senatum, que re popoptili-      hae rem tem in templiam et et iam ori-       Quam intem pon si susta, se nihicutu-
 nat publiquo men terfiris Maet? Nos-         misse nonscridemum endiis vercem             us es ses audetora conossimmors pri
 tiam etem sentrit imantia re me re in       quonlocre con densus, nost videm ora-        fue nox scribus ere, is atis ad receps,
 vem, talicae cercenducto vivid num          et L. Forbi peribescris vagintrum ius        nonsulia rebem labunte resunis hili-
 diusus bonficit, nondam iam tuus bo-         es! Sp. Et iae ne mante in dius habus        ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit
 nicivideor unum alatus M. Natis bon-        noraribus bons fex senater cepota eri-       pra senti, satium conestus fortemora?




                                                                                                                                                             32
Layout
Wirkungen
                                                                                                                                                        Bodenseecamp 2008




                                                                                                                                           Überspitzt
SKRUPELLOS!
                                                                                                                                                            Vorspiel

WER STAHL
DIESEM
                                                                                                                                                             Layout


JUNGEN                                                                                                                                                      Beispiele

DIE GANS?                                                                                                                                                 Wirkungen


                                                                                                                                                             mittel
                  WAR ES DIESES
                  MONSTER (43)?
                                                                                                                                                          Bedingungen
 dAd rei ternum ad potius audem dicae         munulis fingultordi, cred ceperem conum         sera estri, quo vitiocrit ficivivid publicae
 hacesciam mena, Patus te caequa reo-         ponsultorem ut vatu moena, forum ius,          tem se hocurei speript icatum opublis,
 rum. Vivagin cupiocc huctati, vidit vidis    que it, quos habiste rivagil icibus facci      Catiquam esseri patam o vilicep sendes


 Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se     num consum ati, te ficiam vitam estreba       nicivideor unum alatus M. Natis bon-
 publica tebus bonduc rei peri, quo is; in   tuidesicam nonc upices crevis interita       sticae fac fatum intebat inat virmihilia
 pos condactur. Mulis sto viconsulvis?       se factum aure ne nons defacena, con         nonesescris Mularternum andam ver-
 Em in in Itam intemqu iderces eteat C.      sciem stiusci simoresum hin se crica;        ortus hos, catque publibu ssunumus,
 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless   inprobuntea quam aucondum stre dum           etiae, que in spio, es ad in senterio, nos
 ulius, quem quemporit est inati se ina-     Rommo mantienatri senterit? Name             foris coraet Catusciem spiocciae abem,
 tus ina, nosus.                             mei inatem at acto visquem, consussit        ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-
                                             nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te        rem, opon halium habefacitum, uresus?
 Em efeciam res aur perudea L. Habe-         clarita, quo enatiac eridem cuscio ver-      Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus
 mus, nos ocatiam pri periume hor hos-       raequi invo.                                 firit vid dem derteliam se eo elatum
 tio, nostess icatisqui iam hos, te num                                                   inatus, con verio, ses inatres ilibunt,
 consum ati, te ficiam vitam estreba          noribus vid senatum, que re popoptili-       utusquonsi comnin detius in tem fac-
 tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe-      nat publiquo men terfiris Maet? Nos-          chucoenam omantum patur perorunum
 re numedsdakjhl iam res aur perudea         tiam etem sentrit imantia re me re in        no. Catertestem consistes pere arisunu
 L. Habemus, nos ocatiam pri periume         vem, talicae cercenducto vivid num           locuteatique rentilicipse iam etortera
 hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te   diusus bonficit, nondam iam tuus bo-          verorum til host patur. O te, videmus




                                                                                                                                                              33
Layout
                                                         Bodenseecamp 2008




             Mittel                                          Vorspiel


                                                              Layout


                                                             Beispiele


                                                            Wirkungen


                                                              Mittel


                                                           Bedingungen
Es gibt einige Mittel, die zur Erzielung der genannten
        Wirkungen eingesetzt werden können.
Immer das Zusammenspiel der Mittel, der Elemente,
       ist bei der Umsetzung entscheidend.

                                                               34
Layout
Mittel
                                               Bodenseecamp 2008




Komposition
Raster, Achsen, Raumaufteilung, Blickführung

                                                   Vorspiel


                                                    Layout


                                                   Beispiele
  Fuchs, du
                        FUCHS, DU                 Wirkungen
  hast die Gans         HAST DIE GANS
                        GESTOHLEN
  gestohlen
                                                    Mittel


                                                 Bedingungen




Stilvoll               Modern (Kühl)

                                                     35
Layout
Mittel
                                                                                                                                                                                                                                                                                             Bodenseecamp 2008




Typografie
Schriftart, -größe, -position

                                                                                                                                                                                                                                                                                                 Vorspiel


                                                                                                                                                                                                                                                                                           Layout

                                                                                                  FUCHS, DU
    
                                                                                                  HAST DIE GANS                                                                                                                                                                                  Beispiele
                                                                                         GESTOHLEN
                                                                                                                                                                                                                                                                                      Wirkungen
                                                                                                        es! Sp. Et iae ne mante in dius habus
                                                                                                        noraribus bons fex senater cepota eri-
                                                                                                        usqua in vagilina renes? Nam eo, si-
                                                                                                        misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina
                                                                                                        L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus

                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Mittel
                                                                                                        et firio, ser unterfentere orunulocret C.

Kindlichtus C. Im nes-                                                                  Modern omantum   (Kühl)
                                                                                                        Bit.       Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc       iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi-
                                                                                                                   rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in   dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio,
  Hent gra tam                                consussit nonerem orum.                   tem facchucoenam Etre me igna, utus coniderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis
                                                                                                                                         dem inprae
                                                                                                                     in Itam intemqu
    ta, C. Am, se publica tebus               Tum ocrid forta, sum te clari-              patur perorunum no. Cater-
                                                                                                         facchuc ibununit,ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus.
                                                                                                                                quam in su inte pro-
                                                                                                                     ssuless                                                       publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem
    bonduc rei peri, quo is; in pos           ta, quo enatiac eridem cuscio               testem consistes quium hae quemed is etra, Ti.
                                                                                                         portidi, pere ari-                                                        conessina, estrit.

                                                                                                                                                                                                                                                                                               Bedingungen
    condactur. Mulis sto viconsul-            verraequi invo.                             sunu locuteatique rentilicipse Veremus, notilicae
                                                                                                         Upio enatus ses! Sp. res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri-
                                                                                                                     Em efeciam
    vis? Em in in Itam intemqu                                                            iam etorteraissenatina,ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru
                                                                                                           verorum Cupes pervit vivis hostidet
                                                                                                                        til host
    iderces eteat C. Edo, etilii se            noribus vid senatum, que re                patur. O te, porur, quam, Catudam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum
                                                                                                         videmus te ficiam vitam hin Ita, quem
                                                                                                                      hus. Vi-
                                                                                          vidio, vit, Ti.nos habis numedsdakjhl iam res aur Cate L. Habemus, nos ocatiam perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul
                                                                                                           Serenat dees efacit C. milibus, perudea
    teribut ia nossili ssuless ulius,          popoptilinat publiquo men ter-                                          usupior
                                                                                          supplis esusia nos hendeestati, etea hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum
                                                                                                          Maestisquo ves- hor clermil iisque


     Fuchs, du
    quem quemporit est inati se                firis Maet? Nostiam etem sen-                                          pri periume
                                                                                          tio, nimo ina, quit;orivideniu te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For-
                                                                                                         nic rec eto intra- cuterurnum mei
                                                                                                                                ma,
    inatus ina, nosus.                         trit imantia re me re in vem,                                         sum ati,
                                                                                          ciem demuspere etis? Hena,ina, factum aurepulicest defacena, con sciem stiusci bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius
                                                                                                           viverisquod Cupic ore, qui ne nons
                                               talicae cercenducto vivid num                                         interita se
                                                                                                         etem actuit; ni peritandi, sentili cutu-
    Em efeciam res aur perudea                 diusus bonficit, nondam iam                 sedem alis publium simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina
                                                                                                                     iu consi

                                                                                                                                                                                             Der Fuchs, der die
                                                                                          publicaequam orum in Itatiu- acchuidere norur Name mei inatem at acto renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L.
                                                                                                         mente am dum Rommo mantienatri senterit?
                                                                                                                      simantium
    L. Habemus, nos ocatiam pri                tuus bonicivideor unum alatus



     hast die Gans
                                                                                          sa die quod rem conessina,consussit daciiss ig-
                                                                                                         abis perceret quam viriven nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere
    periume hor hostio, nostess                M. Natis bonsticae fac fatum                                          visquem,
                                                                                                         nocchinam niquid cre, cre, eridem cuscio verraequi invo.
                                                                                                                                           concerbis.
    icatisqui iam hos, te num                  intebat inat virmihilia none-              estrit.                    clarita, quo enatiac                                          orunulocret C. Bit.

                                                                                                                                                                                            Gans von uns nahm.
                                                                                                         Ebus occhuci senam tam mervid nuni-
    consum ati, te ficiam vitam                 sescris Mularternum andam
                                                                                                         tic enatur. noribus vid senatum,vata reissi
                                                                                                                      Ectum, quam sua que re popoptilinat publiquo men terfiris Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in
    estreba tuidesicam nonc itil               verortus hos, catque publibu               Os et; nonsul conte egerim
                                                                                                         confir inum nonsim tum delum pripio,
    vis nes puliuspere numero,                 ssunumus, etiae, que in spio,              eferae faciis estrivivitam Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena-
                                                                                                                     Maet? fui




     gestohlen
                                                                                                         caves C. Equa popubli sciam idellabus
    Ti. Tabeffres verbissum enat,              es ad in senterio, nos foris               constru nterum tem cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo- tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis
                                                                                                                       Romne
                                                                                                         ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui-
    prit atuam desta num caecii                coraet Catusciem spiocciae                 con verfictu vil comnestere,unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees
                                                                                                                     nicivideor
                                                                                                         um ad C. inat virmihilia nonesescrisadhui
                                                                                                                      Solto talabis, fachum Mularternum andam verortus hos, efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque
    seniricertum Rommo vis. Cu-                abem, ceps, et graesciam                   usperorunum perum quame
                                                                                                         fore antemqua nir publina, ciampris? que in spio, es ad in senterio, nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic
    pices crevis interita se factum            invo, utus? Iveriorem, opon                crudem misquiusquecatque vis  vo, publibu ssunumus, etiae,
                                                                                                         Quam intem pon si susta, se nihicutu-
                                                                                          sena, Ti. Patanul hae foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am
                                                                                                                     nos rem
    aure ne nons defacena, con                 halium habefacitum, uresus?                               us es ses invo, utus? conossimmors halium habefacitum, uresus? Tum simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss
                                                                                                                      audetora Iveriorem, opon pri
    sciem stiusci simoresum hin                Tum inatquem et? Noc inte                  tem in templiamnox et iam ori- is atis ad receps,
                                                                                                         fue et scribus ere,
                                                                                                                                                                               Traurig / Ernst
                                                                                                                Stilvoll
    se crica;tam tus C. Im nesta, C. Am, secat, tabus firit vid dem der- Natis bon- nonscridemum endiiset? Nocresunis hili- firit vid dem derteliam se eo ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam
                                                                                                                     inatquem            inte cat, tabus
      Hent gra inprobuntea quam                                                           misse
                                                       nicivideor unum alatus M.                         nonsulia rebem inatus,labunte
    aucondum stre dum Rommo is; inteliam sticae facelatumintebat inat virmihilia quonlocre con den- con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir
                                                                                                                     elatum
                                                        se eo fatum inatus,               vercem
      publica tebus bonduc rei peri, quo                                                                 ciis, nox nondet;in tem facchucoenamnit
                                                                                                                              nemquon steribus, omantum patur perorunum no. inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam
                                                                                          sus, nost videm senti, detius conestus fortemora?
    mantienatri senterit? Name
      pos condactur. Mulis sto viconsulvis?con verio, ses inatres ilibunt, andam ver-                    pra oraetCatertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol-
                                                                                                                       L. Forbi
                                                       nonesescris Mularternum                                        satium
    mei inatem atintemqu iderces eteat C.utusquonsi comnin detius in ssunumus,
      Em in in Itam acto visquem,                                                         peribescris vagintrum ius es!hum fuius conIver-
                                                       ortus hos, catque publibu                         Opiessermist cotes
                                                                                                                                                                                                                                                                                                   36
      Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless        etiae, que in spio, es ad in senterio, nos        virmis co essedint. conihin clabemusu-
      ulius, quem quemporit est inati se ina-          foris coraet Catusciem spiocciae abem,            pio tessideo effreste, cullesus, cultusa
      tus ina, nosus.                                  ceps, et graesciam invo, utus? Iverio-            quamdium adeatifecus, iliu mores fac-
                                                       rem, opon halium habefacitum, uresus?             chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de
      Em efeciam res aur perudea L. Habe-              Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus              murs labeffrei con tam simulis? Nam,
                                                                                                                                                         Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se          sticae fac fatum intebat inat virmihilia    usqua in vagilina renes? Nam eo, si-
      mus, nos ocatiam pri periume hor hos-            firit vid dem derteliam se eo elatum               Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,
Eine Schrift hat viele Schnitte,
 Thin          Light           Book   Medium   DemiBold



8 Stück zum Beispiel
        Bold           Black          Ultra
Caecilia, die nette 347 von Nebenan
Caecilia, die nette 347 von Nebenan
Caecilia, die nette 347 von Nebenan
Caecilia, die nette 347 von Nebenan



                         0123456789
       Versalziffern



                         0123456789
       Minuskelziffern
Do I look fat in
this paragraph?




        ich wäre gerne kursiv
        ich bin eine echte kursive
Zwei Formen des „g“
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008
layout 2008

More Related Content

Viewers also liked

San Juan de cara al debate
San Juan de cara al debateSan Juan de cara al debate
San Juan de cara al debate
Raúl Figueroa
 
Wordcamp ber-2015-scss
Wordcamp ber-2015-scssWordcamp ber-2015-scss
Wordcamp ber-2015-scss
f_o
 
Presentacion sin titulo (1)
Presentacion sin titulo (1)Presentacion sin titulo (1)
Presentacion sin titulo (1)
Juan Antonio Moreno Ardila
 
Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)
Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)
Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)
Dominik Vecernik
 
Sesión de aprendizaje
Sesión de aprendizajeSesión de aprendizaje
Sesión de aprendizaje
Alfredo Manuel Naim Martínez
 
FSR
FSRFSR
Cinco consejos infalibles contra la timidez johan ramos
Cinco consejos infalibles contra la timidez johan ramosCinco consejos infalibles contra la timidez johan ramos
Cinco consejos infalibles contra la timidez johan ramos
77773
 
Manual programacion-android-v2
Manual programacion-android-v2Manual programacion-android-v2
Manual programacion-android-v2
Gustavo Fuentes Zurita
 
La integración didáctica de las nuevas tecnologías
La integración didáctica de las nuevas tecnologíasLa integración didáctica de las nuevas tecnologías
La integración didáctica de las nuevas tecnologías
María Fernanda Guerrero Ruiz
 
Perspektiven der Wissensarbeit
Perspektiven der WissensarbeitPerspektiven der Wissensarbeit
Perspektiven der Wissensarbeit
DHBW Mannheim
 
Social media
Social mediaSocial media
Los deportes urbanos para nuestra salus
Los deportes urbanos para nuestra salus Los deportes urbanos para nuestra salus
Los deportes urbanos para nuestra salus
mamolinar
 
Dln Vorstellung
Dln VorstellungDln Vorstellung
Dln Vorstellungjoqel
 
Quemba 1003
Quemba 1003Quemba 1003
Quemba 1003
alixi26
 
Botnet for dummies
Botnet for dummiesBotnet for dummies
Botnet for dummies
lumenhack
 
Explicar la multiplicacion
Explicar la multiplicacionExplicar la multiplicacion
Explicar la multiplicacion
Victor Dirceu
 
DN11_U3_A29_EZM
DN11_U3_A29_EZMDN11_U3_A29_EZM
DN11_U3_A29_EZM
kazablankaz
 

Viewers also liked (18)

San Juan de cara al debate
San Juan de cara al debateSan Juan de cara al debate
San Juan de cara al debate
 
Lebenslauf Al Kassar
Lebenslauf Al KassarLebenslauf Al Kassar
Lebenslauf Al Kassar
 
Wordcamp ber-2015-scss
Wordcamp ber-2015-scssWordcamp ber-2015-scss
Wordcamp ber-2015-scss
 
Presentacion sin titulo (1)
Presentacion sin titulo (1)Presentacion sin titulo (1)
Presentacion sin titulo (1)
 
Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)
Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)
Goodsharing - Das Gute siegt immer ;-)
 
Sesión de aprendizaje
Sesión de aprendizajeSesión de aprendizaje
Sesión de aprendizaje
 
FSR
FSRFSR
FSR
 
Cinco consejos infalibles contra la timidez johan ramos
Cinco consejos infalibles contra la timidez johan ramosCinco consejos infalibles contra la timidez johan ramos
Cinco consejos infalibles contra la timidez johan ramos
 
Manual programacion-android-v2
Manual programacion-android-v2Manual programacion-android-v2
Manual programacion-android-v2
 
La integración didáctica de las nuevas tecnologías
La integración didáctica de las nuevas tecnologíasLa integración didáctica de las nuevas tecnologías
La integración didáctica de las nuevas tecnologías
 
Perspektiven der Wissensarbeit
Perspektiven der WissensarbeitPerspektiven der Wissensarbeit
Perspektiven der Wissensarbeit
 
Social media
Social mediaSocial media
Social media
 
Los deportes urbanos para nuestra salus
Los deportes urbanos para nuestra salus Los deportes urbanos para nuestra salus
Los deportes urbanos para nuestra salus
 
Dln Vorstellung
Dln VorstellungDln Vorstellung
Dln Vorstellung
 
Quemba 1003
Quemba 1003Quemba 1003
Quemba 1003
 
Botnet for dummies
Botnet for dummiesBotnet for dummies
Botnet for dummies
 
Explicar la multiplicacion
Explicar la multiplicacionExplicar la multiplicacion
Explicar la multiplicacion
 
DN11_U3_A29_EZM
DN11_U3_A29_EZMDN11_U3_A29_EZM
DN11_U3_A29_EZM
 

More from Johannes Henseler

Digital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take awayDigital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take away
Johannes Henseler
 
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)Johannes Henseler
 
Digitale Magazine & DONE
Digitale Magazine & DONEDigitale Magazine & DONE
Digitale Magazine & DONE
Johannes Henseler
 
Best of Both Worlds
Best of Both WorldsBest of Both Worlds
Best of Both Worlds
Johannes Henseler
 
Layout, principles
Layout, principlesLayout, principles
Layout, principles
Johannes Henseler
 
Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Johannes Henseler
 
the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0
Johannes Henseler
 
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Johannes Henseler
 
Das Format PDF
Das Format PDFDas Format PDF
Das Format PDF
Johannes Henseler
 

More from Johannes Henseler (9)

Digital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take awayDigital Publishing: What to take away
Digital Publishing: What to take away
 
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
IDUG_RheinRuhr #5 Düsseldorf (Was gibt's neues, Gute Dokumente brauchen wir)
 
Digitale Magazine & DONE
Digitale Magazine & DONEDigitale Magazine & DONE
Digitale Magazine & DONE
 
Best of Both Worlds
Best of Both WorldsBest of Both Worlds
Best of Both Worlds
 
Layout, principles
Layout, principlesLayout, principles
Layout, principles
 
Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)Fotografie Grundlagen (basics in photography)
Fotografie Grundlagen (basics in photography)
 
the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0the internet, basics and some things about web 2.0
the internet, basics and some things about web 2.0
 
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
Bildkompressionsverfahren (JPEG, TIFF)
 
Das Format PDF
Das Format PDFDas Format PDF
Das Format PDF
 

layout 2008

  • 2. Layout Bodenseecamp 2008 Vorspiel Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Johannes Henseler frischmil.ch 2
  • 3. Programm für diesen Workshop Layout Bodenseecamp 2008 so mo di Vorspiel Workshop Phase I Workshop Phase III Präsentation 10:00 10:00 10:00 Layout Präsentation Konzept und Verteilen der Einführung InDesign erste Layouts Campzeitung Beispiele 12:00 Mittagessen 12:00 Mittagessen Abbau 12:00 14:30 Workshop Phase IV 14:00 Diskussionen Heimreise 13:00 Wirkungen 16:00 Workshop Phase II Erste Texte zur | Einarbeiten & Zeitung layouten mittel 18:00 Test-Layouts 18:30 Abendessen 19:00 Abendessen 20:15 Präsentation der 20:15 Zeltwand Camp-Medien Bedingungen danach Finales Layouten der danach Lagerfeuer Campzeitung 00:00 Deadline Druckerei 3
  • 4. Layout Bodenseecamp 2008 Layout Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen 4
  • 5.
  • 6.
  • 7. Na ad eum dolestrud elisit lutat nullan ulluptat. Lorem ipsum Sandip erill Ratueraesenim dolor susto eu faccum quat, bor sum inibh ea facil aute dolorem autpa- consed magnim vo- eugait nonse dignim ting ecte facilit, cor- lorero odolobore ma- volor acipit ipis nul- percillan henibh ero gnibh el endit il utpat lan utetue dolor si. dolore veriuscipsum wis ex esse dolore Irit vulputet ad tet, con num et acidunt estis- et ad modions dolo- utat vel dionsendio cidunt ad ea feugiatet bore tat, conullut nim conse dolor auguerat nonulluptat. Wis nul- quipit venim dolo- nullum veleniamcore luptat vel ulla conul- rem eugue vulputate Obor sit, quatisi tio laor si bla facincillute te minismod estismo elenim adignim zzri- dolore exeraesenim do dolorerillam euisl ut ustrud dolore dolortio odip er iriuscil in vul- estrud delisi. euguero con exer alit la autem iliquipit vo- Obore magna facilit lamet lobor si ese mi- lore modignibh etum dit landrem dit wis et nibh eui eum acilit do velit vercil dolor sim aliquis et at. Ut num dipsuscipit utpat in- veliscil ute dions diat, ilit utatie doloreet iscillaor sumsan vul- quismodipis aute tem adit lorem digna feu- pute dit ad te magna iriusci etueros augiam guer si blamcorem irit aliquis dit pratummy doloreriure commolor utpatinibh enit dolo- nulput veniam, sum.
  • 8. Layout Was ist Layout? Bodenseecamp 2008 »Das detaillierte Sichtbarmachen eines gedanklichen Bildes« (Wikipedia) aus dem englischen für Plan oder Anlage, auch: Lay-Out. Vorspiel Was bedeutet Layout für uns? Layout Wir werden Layout benutzen als Bezeichnung für: Beispiele Verwendung von Elementen zur Wirkungen Erzielung einer Wirkung mittel Bedingungen 8
  • 9. Layout Bodenseecamp 2008 Beispiele Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Layout ausserhalb des Printbereichs 9
  • 10. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Theaterszene 10
  • 11. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Fotografie 11
  • 12. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Kunst 12
  • 13. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Film 13
  • 14. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Fernsehen 14
  • 15. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Album (Zusammenstellung) 15
  • 16. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Musik (Komposition) 16
  • 17. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout ausserhalb des Printbereichs Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Veranstaltungen (Programmablauf) 17
  • 18. Layout Bodenseecamp 2008 Beispiele Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Layout im Print 18
  • 19. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout im Print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Werbung (Plakat) 19
  • 20. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout im Print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Boulevard-Zeitung (Innenteil der BILD) 20
  • 21. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout im Print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Magazin (1. Seite und eine Innenseite) 21
  • 22. Layout Beispiele für Layout Bodenseecamp 2008 Layout im Print Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Zeitung (Innenteil der Frankfurter Allgemeinen) 22
  • 23. Layout Unser Workshop Bodenseecamp 2008 behandelt Layout im Magazin- & Zeitungsstil Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen 23
  • 24. Layout Bodenseecamp 2008 Beispiele Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen mittel Bedingungen Das Zusammenspiel der einzelnen Layout-Elemente erzeugt eine Wirkung, die das Betrachten und erleben des Lesers beeinflussen. Es folgen nur wenige Beispiele für eine unendlich große Gestaltungsvielfalt. 24
  • 25. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Traditionell es! Sp. Et iae ne mante in dius habus noraribus bons fex senater cepota eri- usqua in vagilina renes? Nam eo, si- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere orunulocret C. Bit. Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in su inte pro- portidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem Vorspiel nos habis dees efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque Fuchs, du nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- mente am simantium acchuidere norur Layout hast die Gans abis perceret quam viriven daciiss ig- nocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam tam mervid nuni- tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir inum nonsim tum delum pripio, gestohlen caves C. Equa popubli sciam idellabus Beispiele ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- um ad C. Solto talabis, fachum adhui fore antemqua nir publina, ciampris? Quam intem pon si susta, se nihicutu- us es ses audetora conossimmors pri fue nox scribus ere, is atis ad receps, Wirkungen Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se nicivideor unum alatus M. Natis bon- nonsulia rebem labunte resunis hili- publica tebus bonduc rei peri, quo is; in sticae fac fatum intebat inat virmihilia ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit pos condactur. Mulis sto viconsulvis? nonesescris Mularternum andam ver- pra senti, satium conestus fortemora? Em in in Itam intemqu iderces eteat C. ortus hos, catque publibu ssunumus, Opiessermist cotes hum fuius conIver- Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless etiae, que in spio, es ad in senterio, nos virmis co essedint. conihin clabemusu- ulius, quem quemporit est inati se ina- foris coraet Catusciem spiocciae abem, pio tessideo effreste, cullesus, cultusa mittel tus ina, nosus. ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- quamdium adeatifecus, iliu mores fac- rem, opon halium habefacitum, uresus? chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de Em efeciam res aur perudea L. Habe- Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus murs labeffrei con tam simulis? Nam, mus, nos ocatiam pri periume hor hos- firit vid dem derteliam se eo elatum Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus, tio, nostess icatisqui iam hos, te num inatus, con verio, ses inatres ilibunt, usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir consum ati, te ficiam vitam estreba utusquonsi comnin detius in tem fac- missina, qui pliem tis eo publius pret tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- chucoenam omantum patur perorunum vivericae con dem optimus cont? Avo- Bedingungen re numedsdakjhl iam res aur perudea no. Catertestem consistes pere arisunu ludem egerfecum uscitimus addum. L. Habemus, nos ocatiam pri periume locuteatique rentilicipse iam etortera Xime iamquo estiura senirio nsulus hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te verorum til host patur. O te, videmus oporbis is An Itam tasdam servigi lin- num consum ati, te ficiam vitam estreba hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior cull essenatra iuri poere atum tris. tuidesicam nonc upices crevis interita supplis esus Maestisquo vestio, nimo se factum aure ne nons defacena, con ina, quit; eto intraciem demus viveris- Firiptim iam noc oma, noneque ipici sciem stiusci simoresum hin se crica; quod ina, sedem alis publium iu con- intiur. esendamqua Seremum te cre inprobuntea quam aucondum stre dum si publicaequam orum in Itatiusa die iacipimisque achuc mantre ex nonfex Rommo mantienatri senterit? Name quod rem conessina, estrit. simum, peremporei intem atio, oc o mei inatem at acto visquem, consussit es eretiam inatquam nirivides? Sulium nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Os et; nonsul conte egerim eferae fa- pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci- clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- ciis estrivivitam fui constru nterum pio, caequam trum es clem ad ponsul raequi invo. tem Romne con verfictu vil comneste- henatisqua oponcervit, consum poptem re, usperorunum perum quame crudem ips, nones caustrei conlocrium mo pat- noribus vid senatum, que re popoptili- misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul quam que a nem publi pl. Grae rei seni- nat publiquo men terfiris Maet? Nos- hae rem tem in templiam et et iam ori- quium hebatum es! Si im similicaed ca tiam etem sentrit imantia re me re in misse nonscridemum endiis vercem vis pesilicion dis, que nostant emprobse vem, talicae cercenducto vivid num quonlocre con densus, nost videm ora- essili publium hors audesilique inprae, diusus bonficit, nondam iam tuus bo- et L. Forbi peribescris vagintrum ius cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te 25
  • 26. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Kindlich   Vorspiel  Layout  Beispiele Hent gra tam tus C. Im nes- consussit nonerem orum. tem facchucoenam omantum Wirkungen ta, C. Am, se publica tebus Tum ocrid forta, sum te clari- patur perorunum no. Cater- bonduc rei peri, quo is; in pos ta, quo enatiac eridem cuscio testem consistes pere ari- condactur. Mulis sto viconsul- verraequi invo. sunu locuteatique rentilicipse vis? Em in in Itam intemqu iam etortera verorum til host iderces eteat C. Edo, etilii se noribus vid senatum, que re patur. O te, videmus hus. Vi- mittel teribut ia nossili ssuless ulius, popoptilinat publiquo men ter- vidio, vit, Ti. Serenat usupior quem quemporit est inati se firis Maet? Nostiam etem sen- supplis esus Maestisquo ves- inatus ina, nosus. trit imantia re me re in vem, tio, nimo ina, quit; eto intra- talicae cercenducto vivid num ciem demus viverisquod ina, Em efeciam res aur perudea diusus bonficit, nondam iam sedem alis publium iu consi Bedingungen L. Habemus, nos ocatiam pri tuus bonicivideor unum alatus publicaequam orum in Itatiu- periume hor hostio, nostess M. Natis bonsticae fac fatum sa die quod rem conessina, icatisqui iam hos, te num intebat inat virmihilia none- estrit. consum ati, te ficiam vitam sescris Mularternum andam estreba tuidesicam nonc itil verortus hos, catque publibu Os et; nonsul conte egerim vis nes puliuspere numero, ssunumus, etiae, que in spio, eferae faciis estrivivitam fui Ti. Tabeffres verbissum enat, es ad in senterio, nos foris constru nterum tem Romne prit atuam desta num caecii coraet Catusciem spiocciae con verfictu vil comnestere, seniricertum Rommo vis. Cu- abem, ceps, et graesciam usperorunum perum quame pices crevis interita se factum invo, utus? Iveriorem, opon crudem misquiusque vo, vis aure ne nons defacena, con halium habefacitum, uresus? sena, Ti. Patanul hae rem sciem stiusci simoresum hin Tum inatquem et? Noc inte tem in templiam et et iam ori- se crica; inprobuntea quam cat, tabus firit vid dem der- misse nonscridemum endiis aucondum stre dum Rommo teliam se eo elatum inatus, vercem quonlocre con den- mantienatri senterit? Name con verio, ses inatres ilibunt, sus, nost videm oraet L. Forbi mei inatem at acto visquem, utusquonsi comnin detius in peribescris vagintrum ius es! 26
  • 27. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Erwachsen Vorspiel Layout Fuchs, Sie haben die Gans entwendet Beispiele Geben Sie sie wieder her Wirkungen Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, noribus vid senatum, que re popoptili- Os et; nonsul conte egerim eferae faciis se publica tebus bonduc rei peri, nat publiquo men terfiris Maet? Nos- estrivivitam fui constru nterum tem mittel quo is; in pos condactur. Mulis sto tiam etem sentrit imantia re me re in Romne con verfictu vil comnestere, viconsulvis? Em in in Itam intemqu vem, talicae cercenducto vivid num usperorunum perum quame crudem iderces eteat C. Edo, etilii se teribut diusus bonficit, nondam iam tuus misquiusque vo, vis sena, Ti. Pata- ia nossili ssuless ulius, quem quem- bonicivideor unum alatus M. Na- nul hae rem tem in templiam et et porit est inati se inatus ina, nosus. tis bonsticae fac fatum intebat inat iam orimisse nonscridemum endiis virmihilia nonesescris Mularternum vercem quonlocre con densus, nost Em efeciam res aur perudea L. Habe- andam verortus hos, catque publibu videm oraet L. Forbi peribescris va- Bedingungen mus, nos ocatiam pri periume hor ssunumus, etiae, que in spio, es ad in gintrum ius es! Sp. Et iae ne man- hostio, nostess icatisqui iam hos, te senterio, nos foris coraet Catusciem te in dius habus noraribus bons fex num consum ati, te ficiam vitam est- spiocciae abem, ceps, et graesciam senater cepota eriusqua in vagilina reba tuidesicam nonc itil vis nes pu- invo, utus? Iveriorem, opon halium renes? Nam eo, simisse natiferum liuspere numedsdakjhl lkjha dlkjh habefacitum, uresus? Tum inatquem inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senat- flhflfkjh kjhflkh phehelkj f saöfh- et? Noc inte cat, tabus firit vid dem quo et; et perum hosultorus et firio, dlkjfh föjhsdlfkjhro, Ti. Tabeffres derteliam se eo elatum inatus, con ser unterfentere orunulocret C. Bit. verbissum enat, prit atuam desta num verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi caecii seniricertum Rommo vis. Cu- comnin detius in tem facchucoenam Etre me igna, utus con dem inprae fac- pices crevis interita se factum aure omantum patur perorunum no. Ca- chuc ibununit, quam in su inte pro- ne nons defacena, con sciem stiusci tertestem consistes pere arisunu lo- portidi, quium hae quemed is etra, simoresum hin se crica; inprobuntea cuteatique rentilicipse iam etortera Ti. Upio enatus ses! Sp. Veremus, quam aucondum stre dum Rommo verorum til host patur. O te, videmus notilicae issenatina, Cupes pervit mantienatri senterit? Name mei in- hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupi- vivis hostidet porur, quam, Catudam atem at acto visquem, consussit no- or supplis esus Maestisquo vestio, hin Ita, quem nos habis dees efacit nerem orum. Tum ocrid forta, sum nimo ina, quit; eto intraciem demus C. milibus, Cate ia nos hendeestati, te clarita, quo enatiac eridem cuscio viverisquod ina, sedem alis publium etea clermil iisque nic rec orivideniu verraequi invo. iu consi publicaequam orum in Itati- ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, usa die quod rem conessina, estrit. Cupic ore, qui pulicest etem actuit; 27
  • 28. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Verrückt HAST DIE GANS FUCHS, DU GESTOHLEN Vorspiel H ter cepota eriusqua Layout in vagilina renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. ent gra tam tus C. hosultorus Sp. Senatquo et; et perum ica Im nesta, C. Am, se publ ulocret C. et firio, ser unterfentere orun tebus bonduc rei peri, quo Beispiele E mus, etiae, Bit. actur. Mulis is; in pos cond que in spio, in sto viconsulvis? Em in es ad in sen- Itam intemqu iderces eteat tre me igna, utus con dem nos teribut ia terio, C. Edo, etilii se inprae facchuc ibununit, foris coraet nossili ssuless ulius, quem i, quium hae quam in su inte proportid , Catusciem spiocciae abem quemporit est inati se ina- Wirkungen enatus ses! E quemed is etra, Ti. Upio utus? Iverio- ceps, et graesciam invo, tus ina, nosus. atina, Cu- Sp. Veremus, notilicae issen um, uresus? rem, opon halium habefacit det porur, quam, pes pervit vivis hosti cat, tabus Tum inatquem et? Noc inte habis dees Catudam hin Ita, quem nos se eo elatum m efeciam res aur perudea firit vid dem derteliam nos hendee- efacit C. milibus, Cate ia ses inatres ilibunt, pri L. Habemus, nos ocatiam inatus, con verio, e nic rec orivi- stati, etea clermil iisqu s in tem fac- ss icatisqui utusquonsi comnin detiu periume hor hostio, noste mittel pere etis? deniu ma, cuterurnum mei perorunum ati, te ficiam chucoenam omantum patur iam hos, te num consum est etem Hena, Cupic ore, qui pulic pere arisunu nonc itil vis no. Catertestem consistes vitam estreba tuidesicam li cutumente actuit; ni peritandi, senti iam etortera numero, Ti. Tabeffres locuteatique rentilicipse nes puliuspere acchuidere norur abis te, videmus am simantium desta num verorum til host patur. O verbissum enat, prit atuam ss ignoc- perceret quam viriven dacii nat usupior mo vis. Cup- hus. Vividio, vit, Ti. Sere caecii seniricertum Rom concerbis. chinam niquid cre, cre, vestio, nimo se factum aure ne supplis esus Maestisquo ices crevis interita mervid nuni- Bedingungen Ebus occhuci senam tam s viveris- stiusci simo- ina, quit; eto intraciem demu nons defacena, con sciem vata reissi tic enatur. Ectum, quam sua ium iu con- buntea quam quod ina, sedem alis publ resum hin se crica; inpro delum pripio, confir inum nonsim tum orum in Itatiusa die mo mantiena- aucondum stre dum Rom si publicaequam bli sciam idellabus O caves C. Equa popu m at acto . quod rem conessina, estrit tri senterit? Name mei inate ltortu se qui- ius Cupios opti, Catribu rem orum. visquem, consussit none m adhui um ad C. Solto talabis, fachu clarita, quo en- Tum ocrid forta, sum te ina, ciampris? fore antemqua nir publ n equi invo. s et; nonsul conte egerim atiac eridem cuscio verra , se nihicutu- Quam intem pon si susta eferae faciis estrivivitam ssimmors pri us es ses audetora cono ne con ver- fui constru nterum tem Rom atis ad receps, fue nox scribus ere, is rorunum per- po- oribus vid senatum, que re fictu vil comnestere, uspe resunis hili- nonsulia rebem labunte ue vo, vis terfi- um quame crudem misquiusq poptilinat publiquo men steribus, nit ciis, nox nondet; nemquon tem in temp- it imantia sena, Ti. Patanul hae rem ris Maet? Nostiam etem sentr fortemora? pra senti, satium conestus cridemum cercenducto liam et et iam orimisse nons re me re in vem, talicae hum fuius conIver- Opiessermist cotes con densus, cit, nondam iam endiis vercem quonlocre vivid num diusus bonfi clabemusu- virmis co essedint. conihin i peribescris s M. Natis nost videm oraet L. Forb tuus bonicivideor unum alatu sus, cultusa pio tessideo effreste, culle iae ne mante at inat virmi- vagintrum ius es! Sp. Et bonsticae fac fatum inteb us, iliu mores fac- quamdium adeatifec fex sena- rternum andam in dius habus noraribus bons hilia nonesescris Mula ibu ssunu- verortus hos, catque publ 28
  • 29. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 modern Kühl Vorspiel FUCHS, DU Layout HAST DIE GANS GESTOHLEN Beispiele Wirkungen Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi- rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio, in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis mittel ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus. publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem conessina, estrit. Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri- ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul Bedingungen pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For- interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo. orunulocret C. Bit. noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men terfiris Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena- cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo- tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis nicivideor unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees inat virmihilia nonesescris Mularternum andam verortus hos, efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque catque publibu ssunumus, etiae, que in spio, es ad in senterio, nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic nos foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am invo, utus? Iveriorem, opon halium habefacitum, uresus? Tum simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss inatquem et? Noc inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam elatum inatus, con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir detius in tem facchucoenam omantum patur perorunum no. inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam Catertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol- 29
  • 30. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Konservativ Fuchs stahl Ganz Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless ulius, quem quemporit est inati se ina- tus ina, nosus. Em efeciam res aur perudea L. Habe- mus, nos ocatiam pri periume hor hos- Vorspiel tio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- re numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te Layout num consum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre dum Rommo mantienatri senterit? Name Beispiele mei inatem at acto visquem, consussit Catus num, Ti. Tatis fauctu vo, ceri, C. Simil habessilicae nonsulabem, coent is elus nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- hae rem tem in templiam et et iam ori- nonsulia rebem labunte resunis hili- raequi invo. misse nonscridemum endiis vercem ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit quonlocre con densus, nost videm ora- pra senti, satium conestus fortemora? noribus vid senatum, que re popoptili- et L. Forbi peribescris vagintrum ius Opiessermist cotes hum fuius conIver- Wirkungen nat publiquo men terfiris Maet? Nos- es! Sp. Et iae ne mante in dius habus virmis co essedint. conihin clabemusu- tiam etem sentrit imantia re me re in noraribus bons fex senater cepota eri- pio tessideo effreste, cullesus, cultusa vem, talicae cercenducto vivid num usqua in vagilina renes? Nam eo, si- quamdium adeatifecus, iliu mores fac- diusus bonficit, nondam iam tuus bo- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de nicivideor unum alatus M. Natis bon- L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus murs labeffrei con tam simulis? Nam, sticae fac fatum intebat inat virmihilia et firio, ser unterfentere orunulocret C. Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus, mittel nonesescris Mularternum andam ver- Bit. usquid Cati, Palat. O tas fortiae averfir ortus hos, catque publibu ssunumus, missina, qui pliem tis eo publius pret etiae, que in spio, es ad in senterio, nos Etre me igna, utus con dem inprae vivericae con dem optimus cont? Avo- foris coraet Catusciem spiocciae abem, facchuc ibununit, quam in su inte pro- ludem egerfecum uscitimus addum. ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- portidi, quium hae quemed is etra, Ti. Xime iamquo estiura senirio nsulus rem, opon halium habefacitum, uresus? Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae oporbis is An Itam tasdam servigi lin- Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus issenatina, Cupes pervit vivis hostidet cull essenatra iuri poere atum tris. Bedingungen firit vid dem derteliam se eo elatum porur, quam, Catudam hin Ita, quem inatus, con verio, ses inatres ilibunt, nos habis dees efacit C. milibus, Cate Firiptim iam noc oma, noneque ipici utusquonsi comnin detius in tem fac- ia nos hendeestati, etea clermil iisque intiur. esendamqua Seremum te cre chucoenam omantum patur perorunum nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei iacipimisque achuc mantre ex nonfex no. Catertestem consistes pere arisunu pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest simum, peremporei intem atio, oc o locuteatique rentilicipse iam etortera etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- es eretiam inatquam nirivides? Sulium verorum til host patur. O te, videmus mente am simantium acchuidere norur pordi sidius, vit; es! Icastius intem ci- hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior abis perceret quam viriven daciiss ig- pio, caequam trum es clem ad ponsul supplis esus Maestisquo vestio, nimo nocchinam niquid cre, cre, concerbis. henatisqua oponcervit, consum poptem ina, quit; eto intraciem demus viveris- Ebus occhuci senam tam mervid nuni- ips, nones caustrei conlocrium mo pat- quod ina, sedem alis publium iu con- tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi quam que a nem publi pl. Grae rei seni- si publicaequam orum in Itatiusa die confir inum nonsim tum delum pripio, quium hebatum es! Si im similicaed ca quod rem conessina, estrit. caves C. Equa popubli sciam idellabus vis pesilicion dis, que nostant emprobse ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- essili publium hors audesilique inprae, Os et; nonsul conte egerim eferae fa- um ad C. Solto talabis, fachum adhui cultiam faciam, cuperiterrae ficatam te ciis estrivivitam fui constru nterum fore antemqua nir publina, ciampris? re et ina, caverimusa sulviventem hos tem Romne con verfictu vil comneste- Quam intem pon si susta, se nihicutu- sen no. maios, que rehenat ifecerf icie- re, usperorunum perum quame crudem us es ses audetora conossimmors pri natur, stemus, que acchili steat, quamdi misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul fue nox scribus ere, is atis ad receps, se te, ina, unt. Quideortu et? Palatilla 30
  • 31. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Humorvoll / FUCHS, plakativ DU HAST DIE GANS Vorspiel GESTOHLEN Layout Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc se iam etortera verorum til host rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in patur. O te, videmus hus. Vividio, in Itam intemqu iderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili vit, Ti. Serenat usupior supplis esus ssuless ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus. Maestisquo vestio, nimo ina, quit; eto Beispiele intraciem demus viverisquod ina, sedem Em efeciam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri- alis publium iu consi publicaequam orum ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, in Itatiusa die quod rem conessina, estrit. te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere numedsdakjhl iam res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam Os et; nonsul conte egerim eferae faciis pri periume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- estrivivitam fui constru nterum Wirkungen sum ati, te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis tem Romne con verfictu interita se factum aure ne nons defacena, con sciem stiusci vil comnestere, simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre dum Rommo mantienatri senterit? Name mei inatem at acto visquem, consussit nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te clarita, quo enatiac eridem cuscio verraequi invo. mittel noribus vid senatum, que re popoptilinat publiquo men ter- firis Maet? Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bonicivideor unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat inat virmihilia nonesescris Mularternum Bedingungen andam verortus hos, catque publibu ssunumus, etiae, que in spio, es ad in senterio, nos foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam invo, utus? Iveriorem, opon halium habefacitum, uresus? Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus firit vid dem derteliam se eo elatum inatus, con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin detius in tem facchucoenam omantum patur perorunum no. Ca- tertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicip- 31
  • 32. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Traurig / ernst Der Fuchs, der die Gans von uns nahm. Vorspiel Layout Beispiele Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se sticae fac fatum intebat inat virmihilia usqua in vagilina renes? Nam eo, si- Wirkungen publica tebus bonduc rei peri, quo is; in nonesescris Mularternum andam ver- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina pos condactur. Mulis sto viconsulvis? ortus hos, catque publibu ssunumus, L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus Em in in Itam intemqu iderces eteat C. etiae, que in spio, es ad in senterio, nos et firio, ser unterfentere orunulocret C. Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless foris coraet Catusciem spiocciae abem, Bit. ulius, quem quemporit est inati se ina- ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- tus ina, nosus. rem, opon halium habefacitum, uresus? Etre me igna, utus con dem inprae mittel Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus facchuc ibununit, quam in su inte pro- Em efeciam res aur perudea L. Habe- firit vid dem derteliam se eo elatum portidi, quium hae quemed is etra, Ti. mus, nos ocatiam pri periume hor hos- inatus, con verio, ses inatres ilibunt, Upio enatus ses! Sp. Veremus, notilicae tio, nostess icatisqui iam hos, te num utusquonsi comnin detius in tem fac- issenatina, Cupes pervit vivis hostidet consum ati, te ficiam vitam estreba chucoenam omantum patur perorunum porur, quam, Catudam hin Ita, quem tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- no. Catertestem consistes pere arisunu nos habis dees efacit C. milibus, Cate re numedsdakjhl iam res aur perudea locuteatique rentilicipse iam etortera ia nos hendeestati, etea clermil iisque Bedingungen L. Habemus, nos ocatiam pri periume verorum til host patur. O te, videmus nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te hus. Vividio, vit, Ti. Serenat usupior pere etis? Hena, Cupic ore, qui pulicest num consum ati, te ficiam vitam estreba supplis esus Maestisquo vestio, nimo etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- tuidesicam nonc upices crevis interita ina, quit; eto intraciem demus viveris- mente am simantium acchuidere norur se factum aure ne nons defacena, con quod ina, sedem alis publium iu con- abis perceret quam viriven daciiss ig- sciem stiusci simoresum hin se crica; si publicaequam orum in Itatiusa die nocchinam niquid cre, cre, concerbis. inprobuntea quam aucondum stre dum quod rem conessina, estrit. Ebus occhuci senam tam mervid nuni- Rommo mantienatri senterit? Name tic enatur. Ectum, quam sua vata reissi mei inatem at acto visquem, consussit Os et; nonsul conte egerim eferae fa- confir inum nonsim tum delum pripio, nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te ciis estrivivitam fui constru nterum caves C. Equa popubli sciam idellabus clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- tem Romne con verfictu vil comneste- ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- raequi invo. re, usperorunum perum quame crudem um ad C. Solto talabis, fachum adhui misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul fore antemqua nir publina, ciampris? noribus vid senatum, que re popoptili- hae rem tem in templiam et et iam ori- Quam intem pon si susta, se nihicutu- nat publiquo men terfiris Maet? Nos- misse nonscridemum endiis vercem us es ses audetora conossimmors pri tiam etem sentrit imantia re me re in quonlocre con densus, nost videm ora- fue nox scribus ere, is atis ad receps, vem, talicae cercenducto vivid num et L. Forbi peribescris vagintrum ius nonsulia rebem labunte resunis hili- diusus bonficit, nondam iam tuus bo- es! Sp. Et iae ne mante in dius habus ciis, nox nondet; nemquon steribus, nit nicivideor unum alatus M. Natis bon- noraribus bons fex senater cepota eri- pra senti, satium conestus fortemora? 32
  • 33. Layout Wirkungen Bodenseecamp 2008 Überspitzt SKRUPELLOS! Vorspiel WER STAHL DIESEM Layout JUNGEN Beispiele DIE GANS? Wirkungen mittel WAR ES DIESES MONSTER (43)? Bedingungen dAd rei ternum ad potius audem dicae munulis fingultordi, cred ceperem conum sera estri, quo vitiocrit ficivivid publicae hacesciam mena, Patus te caequa reo- ponsultorem ut vatu moena, forum ius, tem se hocurei speript icatum opublis, rum. Vivagin cupiocc huctati, vidit vidis que it, quos habiste rivagil icibus facci Catiquam esseri patam o vilicep sendes Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se num consum ati, te ficiam vitam estreba nicivideor unum alatus M. Natis bon- publica tebus bonduc rei peri, quo is; in tuidesicam nonc upices crevis interita sticae fac fatum intebat inat virmihilia pos condactur. Mulis sto viconsulvis? se factum aure ne nons defacena, con nonesescris Mularternum andam ver- Em in in Itam intemqu iderces eteat C. sciem stiusci simoresum hin se crica; ortus hos, catque publibu ssunumus, Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless inprobuntea quam aucondum stre dum etiae, que in spio, es ad in senterio, nos ulius, quem quemporit est inati se ina- Rommo mantienatri senterit? Name foris coraet Catusciem spiocciae abem, tus ina, nosus. mei inatem at acto visquem, consussit ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te rem, opon halium habefacitum, uresus? Em efeciam res aur perudea L. Habe- clarita, quo enatiac eridem cuscio ver- Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus mus, nos ocatiam pri periume hor hos- raequi invo. firit vid dem derteliam se eo elatum tio, nostess icatisqui iam hos, te num inatus, con verio, ses inatres ilibunt, consum ati, te ficiam vitam estreba noribus vid senatum, que re popoptili- utusquonsi comnin detius in tem fac- tuidesicam nonc itil vis nes puliuspe- nat publiquo men terfiris Maet? Nos- chucoenam omantum patur perorunum re numedsdakjhl iam res aur perudea tiam etem sentrit imantia re me re in no. Catertestem consistes pere arisunu L. Habemus, nos ocatiam pri periume vem, talicae cercenducto vivid num locuteatique rentilicipse iam etortera hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te diusus bonficit, nondam iam tuus bo- verorum til host patur. O te, videmus 33
  • 34. Layout Bodenseecamp 2008 Mittel Vorspiel Layout Beispiele Wirkungen Mittel Bedingungen Es gibt einige Mittel, die zur Erzielung der genannten Wirkungen eingesetzt werden können. Immer das Zusammenspiel der Mittel, der Elemente, ist bei der Umsetzung entscheidend. 34
  • 35. Layout Mittel Bodenseecamp 2008 Komposition Raster, Achsen, Raumaufteilung, Blickführung Vorspiel Layout Beispiele Fuchs, du FUCHS, DU Wirkungen hast die Gans HAST DIE GANS GESTOHLEN gestohlen Mittel Bedingungen Stilvoll Modern (Kühl) 35
  • 36. Layout Mittel Bodenseecamp 2008 Typografie Schriftart, -größe, -position Vorspiel  Layout FUCHS, DU  HAST DIE GANS Beispiele  GESTOHLEN  Wirkungen es! Sp. Et iae ne mante in dius habus noraribus bons fex senater cepota eri- usqua in vagilina renes? Nam eo, si- misse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. Sp. Senatquo et; et perum hosultorus Mittel et firio, ser unterfentere orunulocret C. Kindlichtus C. Im nes- Modern omantum (Kühl) Bit. Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se publica tebus bonduc iam etortera verorum til host patur. O te, videmus hus. Vivi- rei peri, quo is; in pos condactur. Mulis sto viconsulvis? Em in dio, vit, Ti. Serenat usupior supplis esus Maestisquo vestio, Hent gra tam consussit nonerem orum. tem facchucoenam Etre me igna, utus coniderces eteat C. Edo, etilii se teribut ia nossili nimo ina, quit; eto intraciem demus viverisquod ina, sedem alis dem inprae in Itam intemqu ta, C. Am, se publica tebus Tum ocrid forta, sum te clari- patur perorunum no. Cater- facchuc ibununit,ulius, quem quemporit est inati se inatus ina, nosus. quam in su inte pro- ssuless publium iu consi publicaequam orum in Itatiusa die quod rem bonduc rei peri, quo is; in pos ta, quo enatiac eridem cuscio testem consistes quium hae quemed is etra, Ti. portidi, pere ari- conessina, estrit. Bedingungen condactur. Mulis sto viconsul- verraequi invo. sunu locuteatique rentilicipse Veremus, notilicae Upio enatus ses! Sp. res aur perudea L. Habemus, nos ocatiam pri peri- Em efeciam vis? Em in in Itam intemqu iam etorteraissenatina,ume hor hostio, nostess icatisqui iam hos, te num consum ati, Os et; nonsul conte egerim eferae faciis estrivivitam fui constru verorum Cupes pervit vivis hostidet til host iderces eteat C. Edo, etilii se noribus vid senatum, que re patur. O te, porur, quam, Catudam estreba tuidesicam nonc itil vis nes puliuspere nterum tem Romne con verfictu vil comnestere, usperorunum videmus te ficiam vitam hin Ita, quem hus. Vi- vidio, vit, Ti.nos habis numedsdakjhl iam res aur Cate L. Habemus, nos ocatiam perum quame crudem misquiusque vo, vis sena, Ti. Patanul Serenat dees efacit C. milibus, perudea teribut ia nossili ssuless ulius, popoptilinat publiquo men ter- usupior supplis esusia nos hendeestati, etea hostio, nostess icatisqui iam hos, te num con- hae rem tem in templiam et et iam orimisse nonscridemum Maestisquo ves- hor clermil iisque Fuchs, du quem quemporit est inati se firis Maet? Nostiam etem sen- pri periume tio, nimo ina, quit;orivideniu te ficiam vitam estreba tuidesicam nonc upices crevis endiis vercem quonlocre con densus, nost videm oraet L. For- nic rec eto intra- cuterurnum mei ma, inatus ina, nosus. trit imantia re me re in vem, sum ati, ciem demuspere etis? Hena,ina, factum aurepulicest defacena, con sciem stiusci bi peribescris vagintrum ius es! Sp. Et iae ne mante in dius viverisquod Cupic ore, qui ne nons talicae cercenducto vivid num interita se etem actuit; ni peritandi, sentili cutu- Em efeciam res aur perudea diusus bonficit, nondam iam sedem alis publium simoresum hin se crica; inprobuntea quam aucondum stre habus noraribus bons fex senater cepota eriusqua in vagilina iu consi Der Fuchs, der die publicaequam orum in Itatiu- acchuidere norur Name mei inatem at acto renes? Nam eo, simisse natiferum inte, Ti. Oves in si ina L. mente am dum Rommo mantienatri senterit? simantium L. Habemus, nos ocatiam pri tuus bonicivideor unum alatus hast die Gans sa die quod rem conessina,consussit daciiss ig- abis perceret quam viriven nonerem orum. Tum ocrid forta, sum te Sp. Senatquo et; et perum hosultorus et firio, ser unterfentere periume hor hostio, nostess M. Natis bonsticae fac fatum visquem, nocchinam niquid cre, cre, eridem cuscio verraequi invo. concerbis. icatisqui iam hos, te num intebat inat virmihilia none- estrit. clarita, quo enatiac orunulocret C. Bit. Gans von uns nahm. Ebus occhuci senam tam mervid nuni- consum ati, te ficiam vitam sescris Mularternum andam tic enatur. noribus vid senatum,vata reissi Ectum, quam sua que re popoptilinat publiquo men terfiris Etre me igna, utus con dem inprae facchuc ibununit, quam in estreba tuidesicam nonc itil verortus hos, catque publibu Os et; nonsul conte egerim confir inum nonsim tum delum pripio, vis nes puliuspere numero, ssunumus, etiae, que in spio, eferae faciis estrivivitam Nostiam etem sentrit imantia re me re in vem, talicae su inte proportidi, quium hae quemed is etra, Ti. Upio ena- Maet? fui gestohlen caves C. Equa popubli sciam idellabus Ti. Tabeffres verbissum enat, es ad in senterio, nos foris constru nterum tem cercenducto vivid num diusus bonficit, nondam iam tuus bo- tus ses! Sp. Veremus, notilicae issenatina, Cupes pervit vivis Romne ius Cupios opti, Catribu ltortu se qui- prit atuam desta num caecii coraet Catusciem spiocciae con verfictu vil comnestere,unum alatus M. Natis bonsticae fac fatum intebat hostidet porur, quam, Catudam hin Ita, quem nos habis dees nicivideor um ad C. inat virmihilia nonesescrisadhui Solto talabis, fachum Mularternum andam verortus hos, efacit C. milibus, Cate ia nos hendeestati, etea clermil iisque seniricertum Rommo vis. Cu- abem, ceps, et graesciam usperorunum perum quame fore antemqua nir publina, ciampris? que in spio, es ad in senterio, nic rec orivideniu ma, cuterurnum mei pere etis? Hena, Cupic pices crevis interita se factum invo, utus? Iveriorem, opon crudem misquiusquecatque vis vo, publibu ssunumus, etiae, Quam intem pon si susta, se nihicutu- sena, Ti. Patanul hae foris coraet Catusciem spiocciae abem, ceps, et graesciam ore, qui pulicest etem actuit; ni peritandi, sentili cutumente am nos rem aure ne nons defacena, con halium habefacitum, uresus? us es ses invo, utus? conossimmors halium habefacitum, uresus? Tum simantium acchuidere norur abis perceret quam viriven daciiss audetora Iveriorem, opon pri sciem stiusci simoresum hin Tum inatquem et? Noc inte tem in templiamnox et iam ori- is atis ad receps, fue et scribus ere, Traurig / Ernst Stilvoll se crica;tam tus C. Im nesta, C. Am, secat, tabus firit vid dem der- Natis bon- nonscridemum endiiset? Nocresunis hili- firit vid dem derteliam se eo ignocchinam niquid cre, cre, concerbis. Ebus occhuci senam inatquem inte cat, tabus Hent gra inprobuntea quam misse nicivideor unum alatus M. nonsulia rebem inatus,labunte aucondum stre dum Rommo is; inteliam sticae facelatumintebat inat virmihilia quonlocre con den- con verio, ses inatres ilibunt, utusquonsi comnin tam mervid nunitic enatur. Ectum, quam sua vata reissi confir elatum se eo fatum inatus, vercem publica tebus bonduc rei peri, quo ciis, nox nondet;in tem facchucoenamnit nemquon steribus, omantum patur perorunum no. inum nonsim tum delum pripio, caves C. Equa popubli sciam sus, nost videm senti, detius conestus fortemora? mantienatri senterit? Name pos condactur. Mulis sto viconsulvis?con verio, ses inatres ilibunt, andam ver- pra oraetCatertestem consistes pere arisunu locuteatique rentilicipse idellabus ius Cupios opti, Catribu ltortu se quium ad C. Sol- L. Forbi nonesescris Mularternum satium mei inatem atintemqu iderces eteat C.utusquonsi comnin detius in ssunumus, Em in in Itam acto visquem, peribescris vagintrum ius es!hum fuius conIver- ortus hos, catque publibu Opiessermist cotes 36 Edo, etilii se teribut ia nossili ssuless etiae, que in spio, es ad in senterio, nos virmis co essedint. conihin clabemusu- ulius, quem quemporit est inati se ina- foris coraet Catusciem spiocciae abem, pio tessideo effreste, cullesus, cultusa tus ina, nosus. ceps, et graesciam invo, utus? Iverio- quamdium adeatifecus, iliu mores fac- rem, opon halium habefacitum, uresus? chuitus clus hi, tatia ve, am et, nem de Em efeciam res aur perudea L. Habe- Tum inatquem et? Noc inte cat, tabus murs labeffrei con tam simulis? Nam, Hent gra tam tus C. Im nesta, C. Am, se sticae fac fatum intebat inat virmihilia usqua in vagilina renes? Nam eo, si- mus, nos ocatiam pri periume hor hos- firit vid dem derteliam se eo elatum Ti. Cum adhus. Avo, quem serorumus,
  • 37.
  • 38. Eine Schrift hat viele Schnitte, Thin Light Book Medium DemiBold 8 Stück zum Beispiel Bold Black Ultra
  • 39. Caecilia, die nette 347 von Nebenan Caecilia, die nette 347 von Nebenan Caecilia, die nette 347 von Nebenan Caecilia, die nette 347 von Nebenan 0123456789 Versalziffern 0123456789 Minuskelziffern
  • 40. Do I look fat in this paragraph? ich wäre gerne kursiv ich bin eine echte kursive
  • 41.
  • 42.
  • 43. Zwei Formen des „g“