1. 6
18 november 2016 • #46 • www.vraagenaanbod.nl
SPECIAL EDITION VERBINDINGSTECHNIEKEN
Gerwan van Dijk, technisch directeur van Lutec Lucht-
techniek (Amerongen), presenteerde op het NILBIL
Lassymposium in Gorinchem de verticale verdrin-
gingsventilatie met geïntegreerde en geautomatiseer-
de klimaatbeheersing en warmterugwinning. Onder in-
vloed van las- en machinewarmte neemt ventilatielucht
de vervuiling via de convectiestromen mee naar de 99,9
procent-afvoerfilters. Een mooi systeem in de lastige uit-
daging om, bij toegenomen lasintensiteit per vierkante
meter werkruimte, toch onder de lasrook-grenswaarde
van 1 mg/m3 te komen. Caterpillar en Bombardier heb-
ben het al en binnenkort haalt de nieuwe lashal van Vlas-
tuin in Kesteren met meer dan 80 ton lasdraad per jaar
naar verwachting een gemiddelde ruimteconcentratie van
0,7 mg/m3. Hoe fraai het systeem ook werkt, de inleider
zat ingeklemd tussen bedrijfsarts/arbeidstoxicoloog Bas
‘Risicomodel: rvs-lasrook veel gevaarlijker dan sigaretten roken’
Lasrook aanpakken
bij de bron
Waar vuur is, is geen rook demontreert Hans Lom-
merde (Laspartners Multiweld) het effect van de Ex-
tractor-toortsafzuiging. De mede door TNO ontwikkel-
de en bekroonde toorts is ergonomisch en functioneel
geoptimaliseerd. De belangstelling neemt snel toe.
Het inzetje rechtsboven laat zien wat uitgeschakelde
afzuiging teweeg brengt, rechtsonder de filterinhoud
na enkele uren inschakeltijd.
de Barbanson (Tox Guide, Terneuzen) en André Moons
(TNO, Delft). Zij hamerden er op allereerst aan te pak-
ken wat er ‘echt toe doet’, zoals proces, toortsafzuiging,
helm/filtering en werkplekinrichting, en daarna pas ande-
re, ook goede maatregelen, te nemen. TNO introduceert
binnenkort een serie gestyleerde informatie-etiketten die
met een kleurcode de effectiviteit van de verschillende be-
heersmaatregelen duidelijk maakt. Daarin kon Van Dijk
zich overigens prima vinden: ‘We willen meer dan de wet-
telijke 1 mg-grens, zoals moderne procestechnologie, vei-
lige pbm’s en een schone, lichte werkomgeving.’
‘10xMinder’
De Barbanson interpreteert de uitdaging rond lasrook
met een kernachtig ‘10xMinder’, met een serieuze knipoog
naar het ‘5xBeter’-arboprogramma in de metaalnijverheid.
Liever nog honderd maal minder lasrook. Vast staat im-
mers dat de carcinogene rookcomponenten bij rvs-lassen
chroom-VI, nikkel en kobalt in de huidige praktijk scha-
delijker zijn dan roken en ook veel schadelijker uitwerken
dan vaak wordt aangenomen. Cr-VI-verbindingen tasten,
zo stelt de Gezondheidraad in het advies ter aanscherping
van de normen, het menselijk DNA aan. Bovendien staan
ook overige lasrookcomponenten als aluminium, ijzer en
mangaan ernstig ter discussie in verband met dementie
(aluminium), leverkanker (ijzerstapeling) of mangaanver-
gifitiging c.q. ‘metal madness’.
De Barbanson ging uitgebreid in op de sterfterisico’s aan
de hand van normen van de wereldgezondheidsorga-
nisatie WHO, de Nederlandse Gezondheidsraad en het
Duitse equivalent BAuA. Daarin komt naar voren dat bij-
voorbeeld de advieswaarde van de SER voor oplosbare
Cr-VI-verbindingen van 10 microgram/m3 bij een tijdge-
wogen gemiddelde dagelijkse blootstelling van acht uur
tijdens het werkzame leven leidt tot vierduizend sterf-
gevallen op honderdduizend mensen: dat is 2,5 maal het
risico van roken en duizend keer het streefcijfer voor ar-
beidsgerelateerde sterfgevallen. Hierbij dient te worden
aangetekend dat dit is gebaseerd op een veertigjarige ac-
tiviteit als voltijd lasser en dat de voorgeschreven grens-
waarden in de praktijk dikwijls worden overschreden.
‘Zodra de lasser de toorts
in zijn handen neemt, moet
hij zich veilig weten’
Ewald Lohmann
Slecht nieuws en goed nieuws liggen in de lastechniek dicht bij
elkaar. ‘Zo’n mooie techniek, zo’n prachtig vak, laten we er trots op
zijn’, klonk het bij de opening van het NILBIL Lassymposium 2016 in
Gorinchem. In het programma-onderdeel ‘Arbeidsomstandigheden’
viel de lasrook echter bijna te ruiken. Het blijkt ondanks het grens-
waardenbeleid schadelijker dan gedacht en gevaarlijker dan roken.
Rode draad: een pleidooi voor luchtmetingen en biomonitoring. En
praktisch: vat het probleem bij de toorts. Begin aan de bron, met de
verbeterde en effectieve lastoorts met geïntegreerde afzuiging.
Biomonitoring
Aan de hand van praktijkmetingen en onderzoeksresulta-
ten, zowel binnen als buiten de helm, betoogde De Bar-
banson dat het systeem van grenswaarden voor blootstel-
ling aan lasrook en met name rvs-lasrook niet goed werkt
en moet worden vervangen door een risicomodel met in-
zet van biomonitoring. ‘Vanuit mijn achtergrond als arts
is het eerste gebod geen schade aan mensen toebrengen.
Lassen doet dat echter wel. Het grenswaardensysteem
voldoet niet en leidt bij toepassing tot gedogen van veel te
hoge blootstellingen aan chroom-VI en nikkel bij rvs-las-
sers. Dit komt omdat de grenswaarden niet gebaseerd zijn
op gezondheidskundige principes, maar economisch ge-
motiveerd zijn. Het risicomodel dat BAuA en de Gezond-
heidsraad hanteren brengt de werkelijke effecten in beeld’,
aldus De Barbanson. ‘Het slechte nieuws is dat deze rook-
deeltjes ook bij lage concentraties al gevaarlijk zijn, terwijl
Al, Fe en Mn eveneens problemen opleveren. Het goede
nieuws is dat er oplossingen zijn. De moderne lastoorts
met geïntegreerde afzuiging bijvoorbeeld, die het risico
direct met een factor tien (en vaak zelfs een factor 20) re-
duceert: tien maal minder dus.’
Terwijl de spreker in de symposiumzaal lasrook op de har-
de gezondheidsfeiten fileerde, werd op de onderliggen-
de beurs Verbindingsweek druk gedemonstreerd met ge-
vuld-draadlassen middels de onvolprezen rookafzuigende
toorts. De filterinhoud spreekt boekdelen, evenals de zeer
geïnteresseerde beursbezoeker.
Begin bij proces
André Moons, projectleider bij TNO en specialist in stof-
beheersing, richt zich al bijna vijftien jaar op terugdringing
van blootstelling aan stof in bouw-, metaal- en houtbran-
ches. Een bijzonder aandachtsgebied is minimalisatie of
beter gezegd preventie van arbeidsgerelateerde kankerge-
vallen ten gevolge van laswerkzaamheden. In samenwer-

2. 7
18 november 2016 • #46 • www.vraagenaanbod.nl
‘Ga de problematiek te lijf in het
lasproces. Kies de ‘schoonste’
lastechniek’
TNO-expert André Moons: ‘Begin met maatregelen die er echt toe doen.
Haal eerst alles uit proces en werkwijze, kies met de moderne toorts voor
effectieve afzuiging aan de bron. Dit voorkomt dat lasrook zich verspreidt
richting operator en werkomgeving. Wie de toorts in handen pakt, moet
zich veilig weten.’
king met industrieplatform iTanks en equipmentbouwer
Translas ontwikkelde hij de meermaals internationaal
bekroonde lastoorts met geïntegreerde lasrookafzuiging
Extractor. Succesvolle samenwerking tussen gebruikers
en makers hebben zowel functionele als ergonomische
perfectie voortgebracht: een aanmerkelijk lichtere en
flexibeler slang, verbeterde afzuigdynamiek en optimale
beschermgaszone. Na relatief snelle opname door voor-
aanstaande lasspecialisten in onder meer de scheepsbouw,
tekent de doorbraak in alle metaalsectoren zich af.
De toorts is voortgekomen uit Moons’ even logische als
technisch uitdagende focus op aanpak aan de bron: ‘Ga
de problematiek te lijf in het lasproces. Kies de ‘schoonste’
lastechniek. Zodra daar niets meer te winnen valt, is het
laswerk aan de beurt om ervoor te zorgen dat schadelij-
ke stoffen niet ontsnappen naar de lasser of de omgeving.
De geïntegreerde afzuiging zit heel dicht bij de toortstop
en we zien dan ook geen rookverspreiding naar werkom-
geving en operator. Het ruimteprobleem is dan al verre-
gaand opgelost aan de bron.’
Ook deze spreker legde de harde werkelijkheid op tafel:
voorzichtige berekeningen melden 60.000 tot 105.000
werkgerelateerde sterfgevallen per jaar in Europa (28 lan-
den, 505 miljoen inwoners) ten gevolge van kanker. Dat
betekent voor Nederland 2.000 tot 3.500 gevallen, vooral
in de bouw (kwartsstof, asbest, hardhout) en de industrie
(lasrook, zeswaardig chroom), met alle ellende en kosten
van dien.
Maatregelen
Over de schadelijkheid van lasrookcomponenten als Cr-
VI, Co en Ni is Moons heel duidelijk: ‘Daarover is geen
discussie, alle landen en partijen zijn het erover eens dat
Chroom-VI nog gevaarlijk is dan roken. We zoeken daar-
om een intrinsiek veilig proces. Zodra de lasser de toorts
in zijn handen neemt, moet hij zich veilig weten.’
Deze spreker noemde de door de Gezondheidsraad ge-
adviseerde verlaagde grenswaarde voor Cr-VI van 1 μg/
m3 al moeilijk: ‘In de praktijk is de blootstelling achter de
helm 25 tot 200 μg/m3’, concludeert hij uit TNO-onder-
zoek. Sinds dit onderzoek uit 1999 is er in essentie weinig
veranderd: alle afzuigvoorzieningen waren reeds beschik-
baar, zonder de lasrookcurven onder 1 mg/m3 te brengen.
Dit vloeit voort uit het feit dat niet of nauwelijks door de
lasser te beïnvloeden proces- en omgevingsvariabelen gro-
te invloed hebben. Ook blijkt een klassieke voorziening als
de in potentie prima beweegbare afzuigarm in de praktijk
alleen effectief wanneer deze steeds op de goede positie
staat.
In gestandaardiseerde proefopstellingen concludeert
TNO in een vergelijking tussen lasprocessen dat TIG-las-
sen aanmerkelijk minder blootstelling oplevert dan lassen
met beklede elektroden en ook gunstig afsteekt bij MIG/
MAG. Ook onderpoederlassen komt relatief goed uit de
bus. Dit brengt Moons vanuit lasrookperspectief tot de
aanbeveling waar mogelijk TIG in te zetten. Een goede
aanvulling daarop is uiteraard de lashelm met gefilterde
luchtaanvoer, waarbij men de theoretische reductiewaar-
den mag vergeten. In het praktische gebruik is volgens
zowel TNO-onderzoeken (1999 en 2016) en 5xBeter een
factor twee het maximaal haalbare. In combinatie met de
eerdergenoemde toorts met geïntegreerde afzuiging (fac-
tor minimaal 10 à 20) voert de toch al noodzakelijke helm
de reductiefactor reeds op tot 40. Ideaal is uiteraard een
lascabine, die werkstuk en operator volledig of vrijwel vol-
ledig scheidt, maar dat is in de dagelijkse praktijk lang niet
altijd reëel. ‘Met een goede combinatie van maatregelen
die er echt toe doen, te beginnen bij proces, werkwijze,
toorts en helm, is zelfs de strenge Cr-VI-norm haalbaar’,
concludeerde Moons. ‘Gebruik de stand der techniek en
dan is een lastoorts met geïntegreerde rookgasafzuiging
de eerste keuze.’
Bedrijfsarts en arbeidstoxicoloog Bas de Barbanson pleit voor luchtme-
tingen en biomonitoring, alsmede toepassing van het risicomodel om de
risico’s in kaart te brengen. Het grenswaardesysteem voor kankerverwek-
kende stoffen als chroom-6 en nikkel geeft een vals gevoel van veiligheid.
‘Rvs-lasrook is veel schadelijker dan reeds vermoed. Omdat metalen
essentiële functies in het lichaam vervullen, zijn stapelingen van ijzer,
mangaan en aluminium daarom evenmin onschuldig.’