SlideShare a Scribd company logo

Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri

•
•
D
Deniz Kahraman, MBA
1 of 78
Download to read offline
I KREDİ NOTUNUN YATIRIM YAPILABİLİR SEVİYEYE YÜKSELTİLMESİNİN ÜLKE PİYASALARINA ETKİLERİ Sosyal Bilimler Enstitüsü TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi DENİZ KAHRAMAN Yüksek Lisans İŞLETME ANA BİLİM DALI TOBB EKONOMİ VE TEKNOLOJİ ÜNİVERSİTESİ ANKARA Ağustos 2014
II Bu projenin Yüksek Lisans derecesi için gereken tüm koşulları yerine getirdiğini onaylarım. ________________________________________ Prof. Dr. Serdar SAYAN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Bu projeyi okuduğumu ve kapsam ve içerik olarak Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalında bir yüksek lisans projesi olabilecek yeterlikte olduğuna kanaat getirdiğimi onaylıyorum. ________________________________________ Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT Proje Danışmanı ________________________________________ Doç. Dr. Ekin TOKAT Proje Jüri Üyesi ________________________________________ Yrd. Doç. Dr. Hakkı Arda TOKAT Proje Jüri Üyesi
III Proje içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca proje yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. ________________________________________ Deniz KAHRAMAN
IV ÖZET KREDİ NOTUNUN YATIRIM YAPILABİLİR SEVİYEYE YÜKSELTİLMESİNİN ÜLKE PİYASALARINA ETKİLERİ KAHRAMAN, Deniz Yüksek Lisans, İşletme Bölümü Proje Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT Ağustos 2014 1990 yılından itibaren kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen gelişmekte olan ülkeler arasında Türkiye'nin de dahil olduğu altı ülkede borsa endekslerinin not artırımı öncesi ve sonrasındaki eğilimleri incelenmektedir. Gelişen piyasaların finansman ihtiyacı dolayısıyla kredi değerliği de önem taşımaktadır. Dolayısıyla kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi ülke piyasalarında anlamlı etki göstermektedir. Analiz sonuçları, kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen ülke piyasalarında üç ay önceki dönemde, piyasa endeksleriyle ilişkisi bozulmakta, söz konusu ülke piyasaları olumlu ayrışmakta, çeşitli anomali davranışları göstermektedir. Gözlenen anomaliler arasında, piyasa katılımcıları aşırı iyimserlik hatasına düşmekte, fiyatlar ortalamaların fazlasıyla üstünde gerçekleşmektedir. Kur, not artışından önce ve sonra küresel kriz dönemi dışarıda bırakıldığında değer kazanma eğilimine girmekte ve bu eğilim not artışının ardından da devam etmektedir. Araştırma kapsamında incelenen Altın ve Gümüş bazlı performanslar ise, sert negatif fiyatlamanın yaşandığı dönem dışarıda bırakıldığında, kağıt paraların
V gerisinde kalmıştır. Söz konusu gerçekleşme not artırımının borsalar üzerinde reel bir katkı sağlamadığı yönünde değerlendirilebilir. Bu çalışmada, Türkiye’ye benzer, gelişmekte olan ekonomilerin borsa endekslerinin, ilk defa bir kredi derecelendirme kuruluşundan notun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi sonrasında 1 yıllık periyotta piyasa hareketleri incelenmiştir. Birinci bölümde, Kredi Derecelendirme kavramının tarihsel gelişimi, önemi ve nitelikleri yönünde literatür değerlendirmesine yer verilmiştir. Kredi derecelendirme kavramının tarihsel gelişimine yer verildikten sonra, kredi derecelendirme kriterleri ve kredi derecelendirmenin faydaları ifade edilmiştir.İkinci bölümde, Türkiye ve benzer gelişmekte olan ülke borsalarının, para birimleri ve emtia cinsinden fiyatlaması yapılmış ve not artırımı öncesi ve sonrasında performansları incelenmiştir. Araştırmada incelenecek gelişmekte olan ülke grupları, Brezilya, Rusya, Kolombiya, Peru, Fas olmak üzeredir. Üçüncü bölümde ise, örneklem kapsamında incelenen ülke piyasalarında not artırımı dönemindeki performanslar, anomaliler ve etkilerin sonuçları toplulaştırılarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kredi Derecelendirme Kuruluşları, Yatırım Yapılabilir Seviye, Gelişmekte Olan Piyasalar, Piyasa Etkileri, Emtia, Altın, Gümüş, Volatilite.
VI ABSTRACT CREDIT RATING UPGRADE TO INVESTMENT LEVEL, MARKET IMPACT OF EMERGING MARKETS KAHRAMAN, Deniz Master of Business Administration Project Advisor: Asist. Prof. Dr. Atılım MURAT July 2014 Upgraded to investment level credit rating of emerging markets, the trend of the stock market index has been assesed under study. Emerging market's credit rating also important because of financing needs. Therefore credit rating to be upgraded to investment level shows significant effect on the domestic market. Analysis results show that, credit rating upgraded to investment level, correlation betweet the major indices breaks down. It shows that various anomalies behaviour. Some of anomalies like that over optimistm bias, markets priced extremely over the historical average. Surveyed while gold and silver based performance remains above dollar and national currency based performance. Rating upgrades not provides real contribution to domestic markets. But also, currency sustains appreciation trend process of upgrade. In this study, the emerging economies, similar to Turkey, the first credit rating agency to be upgraded to investment grade, market movements after the one- year period were analyzed. In the first part, Credit Rating's historical development, importance and qualities surveyed. In the second part, Turkey an the similar emerging markets performance were examined before and the after upgrade. Emerging countries, includes Brazil, Russia, Colombia, Peru and Morocco has been
VII observed. In the third section, the sample group is analyzed during the period of upgrading results has been evaluated as a consolidation. Key Words: Credit Rating Agencies, Investment Grade, Emerging Markets, Market Impact, Commodity, Gold, Silver, Volatility.
VIII TEŞEKKÜR Bu projenin hazırlanmasında ve yüksek lisans eğitimim boyunca iyi bir finans profesyoneli olma hedefime sonsuz katkılarından dolayı değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT’a, profesyonel alanda çalışmalarıma katkıları bulunan Sanko Menkul Değerler şirketine ve yüksek lisans öğrenimim boyunca yardımlarını esirgemeyen Sosyal Bilimler Enstitüsü Sekreteri Sayın Senem ÜÇBUDAK’a, teşekkürlerimi sunarım.
IX İÇİNDEKİLER ÖZET.......................................................................................................................................IV ABSTRACT............................................................................................................................VI TEŞEKKÜR.........................................................................................................................VIII İÇİNDEKİLER.......................................................................................................................IX TABLOLAR.............................................................................................................................X GRAFİKLER..........................................................................................................................XI BİRİNCİ BÖLÜM: GİRİŞ........................................................................................................1 1. Kredi Derecelendirme..................................................................................................2 1.1. Kredi Derecelendirme Kavramı ve Gelişimi.........................................................2 1.2. Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Tarihsel Gelişimi.....................................3 1.3. Kredi Derecelendirmenin Faydaları.....................................................................6 1.4. Kredi Derecelendirme Kriterleri...........................................................................7 1.5. Kredi Derecelendirme Kuruluşları.......................................................................8 İKİNCİ BÖLÜM.......................................................................................................................9 2. Gelişen Piyasalar ve Not Artırımı................................................................................9 2.1. Gelişen Piyasalar...................................................................................................9 2.2. Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Etkileri..............9 2.3. Not Artırımının Ülke Piyasalarına Etkileri.........................................................12 2.3.1. Rusya...................................................................................................12 2.3.2. Kolombiya...........................................................................................18 2.4. Küresel Finans Krizi Döneminde Not Artırımı...................................................24 2.4.1. Peru......................................................................................................25 2.4.2. Brezilya................................................................................................33 2.5. Küresel Finans Krizi Sonrasında Not Artırımı....................................................43 2.5.1. Fas........................................................................................................43 2.5.2. Türkiye.................................................................................................50 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:................................................................................................................61 3. Sonuç ve Değerlendirme..............................................................................................61 KAYNAKÇA..........................................................................................................................66
X TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Not Çizelgesi..................................................5 Tablo 2: Türkiye'de Derecelendirme Yetkisi Bulunan Kuruluşlar...........................................8 Tablo 3: Kredi Notlarının Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseldiği Tarihler........................11 Tablo 4: Rusya, Genel Bilgiler................................................................................................12 Tablo 5: Rusya Borsa Endeksi Performansı............................................................................15 Tablo 6: Rusya Borsa Endeks Standart Sapma Seviyeleri......................................................15 Tablo 7: Kolombiya Genel Bilgiler.........................................................................................18 Tablo 8: Kolombiya Borsa Endeksi Performansı....................................................................21 Tablo 9: Kolombiya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri.............................................21 Tablo 10: Peru Genel Bilgiler.................................................................................................25 Tablo 11: Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı............................26 Tablo 12: Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu...................................28 Tablo 13: Peru Borsa Endeksi Performansı............................................................................31 Tablo 14: Peru Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri......................................................31 Tablo 15: Brezilya Genel Bilgiler...........................................................................................33 Tablo 16: Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı......................35 Tablo 17: Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu.............................37 Tablo 18: Brezilya Borsa Endeksi Performansı......................................................................40 Tablo 19: Brezilya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri...............................................40 Tablo 20: Fas Genel Bilgiler...................................................................................................43 Tablo 21: Fas Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı...............................44 Tablo 22: Fas Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu ....................................45 Tablo 23: Fas Borsa Endeksi Performansı..............................................................................47 Tablo 24: Fas Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri.......................................................47 Tablo 25: Türkiye Genel Bilgiler............................................................................................50 Tablo 26: Türkiye Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı........................51 Tablo 27: Türkiye Borsa Endeksinin Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu...............................53 Tablo 28: Borsa İstanbul Performans......................................................................................55 Tablo 29: Borsa İstanbul Standart Sapma Seviyeleri..............................................................55 Tablo 30: TUR EEM Getiri Farkları.......................................................................................59 Tablo 31: Piyasa Getirileri Aylık Toplulaştırılmış Sunum.....................................................61 Tablo 32: Korelasyon Tablosu Toplulaştırılmış Sunum.........................................................62 Tablo 33: Standart Sapma Toplulaştırılmış Sunum................................................................63 Tablo 34: Ortalamadan Sapma Düzeyi Toplulaştırılmış Sunum.............................................63 Tablo 35: Piyasa Getirileri Yıllık Toplulaştırılmış Sunum.....................................................64
XI GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Rusya Borsa Endeksi Ulusal Para Bazlı Grafik......................................................14 Grafik 2: Rusya Borsa Endeksi Performansı...........................................................................15 Grafik 3: Rusya Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik................................................................16 Grafik 4: Rusya Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik.................................................................17 Grafik 5: Rusya Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik..............................................................17 Grafik 6: Kolombiya Borsa Endeksi Ulusal Para Bazlı Grafik..............................................20 Grafik 7: Kolombiya Borsa Endeksi Performansı...................................................................21 Grafik 8: Kolombiya Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik........................................................22 Grafik 9: Kolombiya Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik.........................................................23 Grafik 10: Kolombiya Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik....................................................23 Grafik 11: S&P 500 Endeksi...................................................................................................27 Grafik 12: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................27 Grafik 13: Latin Amerika Endeksi..........................................................................................28 Grafik 14: Peru Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik......................................................30 Grafik 15: Peru Borsa Endeksi Performansı...........................................................................30 Grafik 16: Peru Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik.................................................................31 Grafik 17: Peru Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik..................................................................32 Grafik 18: Peru Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik..............................................................32 Grafik 19: S&P 500 Endeksi...................................................................................................36 Grafik 20: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................36 Grafik 21: Latin Amerika Endeksi..........................................................................................37 Grafik 22: Brezilya Borsa Endeksi Ulusal Para Bazlı Grafik.................................................39 Grafik 23: Brezilya Borsa Endeksi Performansı.....................................................................40 Grafik 24: Brezilya Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik...........................................................41 Grafik 25: Brezilya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik...........................................................41 Grafik 26: Brezilya Borsa Endeksi, Gümüş Bazlı Grafik.......................................................42 Grafik 27: S&P 500 Endeksi...................................................................................................45 Grafik 28: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................45 Grafik 29: Fas Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik........................................................46 Grafik 30: Fas Borsa Endeksi Performans..............................................................................47 Grafik 31: Fas Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik...................................................................48 Grafik 32: Fas Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik....................................................................49 Grafik 33: Fas Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik................................................................49 Grafik 34: S&P 500 Endeksi...................................................................................................52 Grafik 35: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................52
XII Grafik 36: Borsa İstanbul Ulusal Para Bazlı Grafik................................................................54 Grafik 37: Borsa İstanbul Performansı....................................................................................55 Grafik 38: Borsa İstanbul Bir Yıllık Dönem Standart Sapma Seviyeleri................................56 Grafik 39: Borsa İstanbul Dolar Bazlı Performans.................................................................56 Grafik 40: Borsa İstanbul Altın Bazlı Grafik..........................................................................57 Grafik 41: Borsa İstanbul Gümüş Bazlı Grafik.......................................................................57 Grafik 42: Gelişen Piyasalar ve Türkiye Getirileri.................................................................59 Grafik 43: Türkiye Gelişen Piyasalar Getiri Farkı..................................................................59
1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM GĠRĠġ Araştırma kapsamında gelişmekte olan altı ülkede kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesiyle, Brezilya, Rusya, Fas, Kolombiya, Peru ve Türkiye'de piyasa hareketleri örneklem kapsamında incelenmiştir. Ülkelerin not artırımı etkisiyle piyasalarında yaşanan hareketlerin neler olduğu daha önce değerlendirmesi yapılmamış bir konudur. Bir diğer yandan borsa endekslerinin performansının farklı emtia kompleksleri cinsinden değerlendirmesi de daha önce akademik literatürde yer almamıştır. Bu çalışmada, son dönemde finans literatüründe oldukça geniş yer bulan, kredi notunun arttırılmasının finans piyasaları üzerindeki etkileri incelenecektir. Kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen gelişmekte olan ülkelerdeki piyasa etkileri incelenecektir. Çalışmada öncelikle, Türkiye’ye benzer gelişmekte olan ülkelerin not artırımı sonrasındaki bir yıllık periyotta performansları incelenecektir. Kavramsal boyutta irdelemelerin yapılmasının ardından, Türkiye ve benzer ülkelerin borsa endekslerinin ulusal para, dolar, altın, gümüş ve çeşitli emtialar bazında incelemesi yapılacaktır. Sonrasında ise, sonuçlar toplulaştırılarak kredi notunun ülke piyasaları üzerinde ilgili dönemde yarattığı etkiler değerlendirilecektir.
2 1. KREDĠ DERECELENDĠRME Derecelendirme, bir kuruluşun veya bir bireyin finansal yükümlülüklerini zamanında yerine getirip getiremeyeceğini tahmin etmek üzere kullanılan, firmanın veya bireyin geçmiş ve bugünkü nitel ve nicel verilerine dayanarak yapılan bir sınıflandırma sistemidir (Yazıcı, 2011). 1.1. Kredi Derecelendirme Kavramı ve GeliĢimi Derecelendirme, para piyasaları yanında, sermaye piyasalarında da faaliyet gösteren kurumlara, kredi arz ve talep edenlere, yatırımcılara, tüm aracı ve düzenleyicilere değerlendirmelerinde yardımcı olmayı sağlayan güçlü ve kullanışlı sembollerden oluşmaktadır. Borçlunun kredibilitesi, borcunu zamanında ve düzenli geri ödeme kapasitesini ölçmeye yarayan ve buna bağlı olarak para ve sermaye piyasalarındaki rolünü değerlendiren ve etkileyen profesyoneller tarafından oluşturulmuş standart ve objektif görüşü tanımlanmaktadır. Derecelendirme (Rating); bir borçlunun kredibilitesinin ve geri ödeme kabiliyetinin değerlendirilmesidir. İçsel ve dışsal değerlendirme olarak ikiye ayrılmaktadır. Dışsal Derecelendirme; Derecelendirme kuruluşları tarafından, göreceli olarak büyük ölçekli firmaların sermaye piyasalarından borçlanabilmesini temin etmek amacı ile yapılan gösterge niteliğindeki kredi notudur. İçsel Derecelendirme; Bankaların borç talep edenlere kendi içsel değerlendirme kriterleri uyarınca verdikleri kredi notları olmak üzeredir. Bankalar içsel derecelendirmede kullanmak üzere müşterilerinden finansal tablolarını, resmi belgelerini ve tüm içsel ve dışsal diğer tüm nitelik ve niceliksel referans kaynaklarını talep ederler. Sistemin sağlıklı çalışmasının temel şartı verilere
3 kolay ve standart biçimde ulaşılabilmesi ve tarihsel olarak depolanması ve işlenebilir hale getirilmesidir. Bankaların spesifik müşterilerinden elde ettiği verileri ileriye dönük olarak müşterilerinin sorunlu hale gelme olasılığının kestiriminde kullanabilmesi, geçmiş veriler ile sorunlu hale gelen firmaların gösterdiği ödeme karakteristiklerinin standardize edilebilmesine bağlıdır. Bankaların içsel derecelendirmede kullandığı sistem, yöntem ve veriler farklılık gösterebilmektedir. Türkiye’de mevcut bankaların hepsinde finansal başarısızlığın tahminine yönelik olarak farklı gelişmişlik düzeylerinde olsa da karar destek sistemleri bulunmaktadır (Yazıcı, 2011). Derecelendirme borç menkul kıymet ihracından doğan anapara ve faiz ödemelerini, ödünç sözleşmesinde yer alan hükümlere uygun olarak tam ve zamanında yapabilme olasılığı olarak tanımlanmaktadır (Demez, Bayat ve Doğan, 2009). Derecelendirme kuruluşları ülke veya diğer borç menkul kıymetleriyle ilgili yaptıkları derecelendirmeleri belirli harf, rakam veya her ikisinin birden kullanıldığı bir sisteme dayandırarak yatırımcıların anlayabileceği düzeyde kategorize etmektedirler. Kredi derecelendirme kuruluşları, bağımsız olarak kredibilite görüşü sağlayan ve verdikleri dereceler yatırımcılar, ihraççılar, kredi talep edenler ve hükümetler tarafından çeşitli nedenlere bağlı olarak kullanılan kuruluşlar olarak tanımlanabilir. 1.2. Kredi Derecelendirme KuruluĢlarının Tarihsel GeliĢimi Kredi derecelendirme kavramının kökeni New York’lu bir manifaturacı olan Lewis Tappan’ın 1837'de yaşanan ekonomik krizde müşterilerinin durumunu belirlemek amacıyla geliştirdiği değerlendirme yöntemine dayanmaktadır. ABD ekonomisindeki çöküşün ardından kendisi de zarara uğrayan Tappan borçluların
4 kredi değerliliğinin belirlenmesi için Doğu ve Batı eyaletlerinde çoğunluğu avukat olan 180 muhabiri kapsayan bir ağ kurarak derecelendirmenin temelini atmıştır (Yazıcı, 2011, Ban ve Yörük’den alıntı, 2003, s.523-557). Cincinati'li bir avukat olan John Bradstreet ise benzer şekilde kredi derecelendirmeleri yapan bir diğer şirketin sahibiydi ve borç ödeme güçlüğü içindeki tacirlerin davalarına vekillik ettiği bir sırada müvekkillerinden topladığı kredi bilgilerini New York toptancılarına satan Bradstreet Company isimli şirketi kurdu. Bradstreet Company ise 1849 yılında kredi derecelendirme konusunda yapılan ikinci girişim oldu (Yazıcı, 2011, Ettinger ve Gollieb’den alıntı, 1917, s.210). 1933 yılında bu iki şirket "Dun and Bradstreet" adlı kuruluşta birleşti ve 1962 yılında "Moody's Investors Service" ismini aldı. Bu kuruluşların ardından "Poor's Publishing Company" ilk değerlendirmesini 1916'da, "Standard Statistics Company" 1922'de, "Fitch Publishing Company" ise 1924'de gerçekleşirdi. 1941'de ise "Standard Statistics Company" ile "Poor's Publishing Company" birleşerek "Standard and Poor's" ismini aldı. John Moody tarafından 1909 yılında yazılmış olan “Demiryolları Yatırımlarının Analizleri” adlı eserde kullanılan semboller daha sonra kredi değerlendirilmesinde kullanılan uluslar arası semboller olmuştur (Yazıcı, 2011, Sevil’den alıntı, 1995, s.157-180).
5 Tablo 1 Kredi Derecelendirme KuruluĢlarının Not Çizelgesi Fitch S&P Moody’s Açıklama AAA AAA Aaa Yatırım Yapılabilir Seviye Minimum Kredi Riski AA+ AA+ Aa1 Çok Düşük Kredi RiskiAA AA Aa2 AA- AA- Aa3 A+ A+ A1 Düşük Kredi RiskiA A A2 A- A- A3 BBB+ BBB+ Baa1 Ilımlı Kredi RiskiBBB BBB Baa2 BBB- BBB- Baa3 BB+ BB+ Ba1 Spekülatif NotBB BB Ba2 Önemli Kredi Riski BB- BB- Ba3 B+ B+ B1 B B B2 Yüksek Kredi Riski B- B- B3 CCC+ CCC+ Caa1 CCC CCC Caa2 Çok Yüksek Kredi Riski CCC- CCC- Caa3 CC CC Ca C C Temerrüde Yakın DDD SD C DD D Temerrüt Durumunda Şans Çok Az D Dünya’da ulusal, bölgesel ve global düzeyde pek çok derecelendirme kuruluşu bulunmaktadır. Halen bütün Dünya üzerinde kredi derecelendirme faaliyetinde bulunan en büyük üç derecelendirme kuruluşu Moody’s, Standard & Poor’s ve Fitch’ dir. 1975 yılında Amerikan Sermaye Piyasası Kurulu SEC(U.S. Securities and Exchange Commission) derecelendirme kuruluşlarının faaliyetlerini ve piyasaya giriş çıkışlarını standardize etmek üzere NRSRO’yu (Nationally Recognized Statistical Rating Organisation) kurarak kuruluşları tek çatı altında toplamıştır. Başlangıçta üç üyesi bulunan kuruluşun bugün on üyesi bulunmaktadır (Standard & Poor's, Fitch Ratings, A. M. Best Company, Dominion Bond Rating
6 Service Ltd. Japan Credit Rating Agency Ltd., R&I Inc., Egan-Jones Ratings Company, LACE Financial, Realpoint LLC). ABD’deki kuruluşlarla birlikte Mart 2008 tarihi itibarı ile Dünya’da 64 adet kredi derecelendirme kuruluşu bulunmaktadır. Bunlardan 5 tanesi Avrupa Birliği menşeili kuruluşlar olarak faaliyet göstermektedir. Bu kuruluşlar, Capital Intelligence Ltd., Central European Rating Agency, Companhia Portuguesa de Rating SA., European Rating Agency, Slovak Rating Agency a.s. olmak üzeredir. <http://www.defaultrisk.com/rating_agencies.htm> 1.3. Kredi Derecelendirmenin Faydaları Derecelendirme kuruluşlarının verdiği notlar finansal piyasaların düzenlenmesi ve denetlenmesinde de bir ölçüt olarak kullanılmakta, Basel II kriterleri gibi uluslararası veya yerel düzenlemelerde risk ağırlıklarının tespitinde temel teşkil etmektedirler.Derecelendirme işlevinin ekonomik hayata kazandırdığı faydalar şu şekilde özetlenebilmektedir,  Ekonomiye güvenilir ve istikrar içinde gelişen mali piyasalar kazandırır.  Ekonominin dış kaynak teminini, piyasaların uluslararası piyasalarla bütünleşmesini sağlar.  Ekonomideki genel risk düzeyini sınırlandırırken, mali işlemlerin etkinliğini artırır ve büyümenin daha etkin finansmanını sağlar (Yazıcı, 2011 Babuşçu ve Hazar’dan alıntı, 2008, s.357). Bütün bu ifade edilen faydalar etkin çalışan, düzenlenen ve denetlenen piyasalarda geçerli durumdadır. Mevcut uygulamada bütün derecelendirme çalışmaları, ihraççı, yayınlayıcı kişi veya kuruluş tarafından bedeli ödenmek üzere
7 yapıldığı için, kamuya açık ve herkesin erişebileceği şekilde yayınlanmaktadır. Ulusal ve uluslararası düzeydeki düzenlemelerin yetersiz kalması, tarafsızlıklarını kaybettikleri ve derecelendirme kriter ve notlarında fazla iyimse ve kötümser davrandıkları yönünde son dönemde ciddi şekilde eleştirilerle karşılaşmaktadırlar. 1.4. Kredi Derecelendirme Kriterleri Kredi derecelendirme kuruluşları, ülke kredi derecelendirmesini belirli ölçüt ve kriterlere göre yapmaktadırlar. Kuruluşlar bu kriterlerini kamuya açıklamaktan geri dursalar da, yapılan akademik çalışmaların büyük bir kısmında makro ekonomik göstergelerin ağırlığının yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kredi dereceleri krizi tahmin edebilmelidir, çünkü makroekonomik değişkenler krizi tahmin edebilme gücüne sahiptir görüşünü savunmaktadır. Bazı çalışmalarda ise, bu çalışmaların aksine kredi derecelendirme kuruluşları ülke notunu düşürerek krize neden olmaktadırlar (Demez vd, 2009, Goldstein, Kaminsky ve Reinhart’dan alıntı, 2000, s.357). Bir başka çalışmada kredi derecelendirme kuruluşlarının özel sektör şeklinde çalışmaları yani ülke derecelendirmesi yaparken ülke ödünç vericilerinin baskılarından etkilenmekte çünkü ücretlerini o kişilerden almaktadırlar. Derecelendirme kuruluşlarının kredi izlenimleri ve derece görüşleri finansal piyasalar tarafından ülke kredi derecesi üzerine büyük bir etki yapmaktadır. Yatırımcıların beklentilerinin değişmesinin bir sonucunu oluşturan bu durum neticede kredi derecelendirme kuruluşlarının güvenilirliğini artırmaktadır. Yani bir anlamda ülkenin finansal ve parasal anlamda darboğazda olmadığı bir dönemde bile derecelendirme kuruluşları yatırımcıların gelecekle ilgili beklentilerini kullanarak kredi notlarının seyrini belirleyebilmektedir (Demez vd, 2009.).
8 Çalışmanın konusu da, kredi derecelendirme kuruluşlarının ülkelerin kredi notlarını yatırım yapılabilir seviyeye yükselmesiyle ülke ekonomilerinin en önemli göstergelerinden biri olan borsa endekslerini üzerine etkisi olmak üzeredir. 1.5. Kredi Derecelendirme KuruluĢları Günümüzde Kredi Derecelendirme Kuruluşları arasında Moody’s, Standard and Poor’s ve Fitch Ratings başta gelmektedir. Bu kuruluşlar ülkelerin derecelendirmesinden, hükümetlerce ihraç edilen borç menkul kıymetler ile şirketlerin tahvil ve finansman bonolarına kadar çok geniş bir alanda kredi derecelendirme faaliyeti yürütmektedir (Demez, Bayat ve Doğan, 2009). Türkiye’de Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin almış 7 kuruluş bulunmaktadır. Tablo 2 Türkiye’de Derecelendirme Yetkisi Bulunan KuruluĢlar Türkiye’de Kurulan Kuruluşlar Yetkilendirilen Uluslararası Kuruluşlar Kredi Derecelendirmesi 1.Fitch Ratings Finansal Derecelendirme Hizmetleri A.Ş. 1.Standars and Poor’s Corp. 2.JCR Avrasya Derecelendirme A.Ş. 2.Moody’s Investor Service Inc. 3.TCR Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme A.Ş. 3.Fitch Ratings Ltd. 4.Saha Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme A.Ş.
9 ĠKĠNCĠ BÖLÜM 2. GELĠġEN PĠYASALAR VE NOT ARTIRIMI 2.1. GeliĢen Piyasalar Gelişen Piyasalar, yükselen piyasalar olarak tanımlanabilecek, tasarruf açığına sahip büyümek için finansman ihtiyacına sahip olan ülkeler olarak ifade edilebilir. Söz konusu gereksinimle birlikte, kredi not görünümü üzerinde değişikliğin etkisinin yüksek olduğu piyasalar olarak değerlendirilebilir. 2.2. Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Etkileri Kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükselmesinin ekonomi üzerindeki etki mekanizmasını, risklilik algılamalarındaki iyileşme ve potansiyel yabancı yatırımcı tabanında genişleme ve ülkeye yabancı sermaye ulaşım imkanının artması şeklinde ifade etmek mümkündür. Yabancı sermaye portföy yatırımları ve doğrudan yatırımlar veya yurt dışından sağlanan finansman imkanları biçiminde gerçekleşebilir. Portföy yatırımı biçiminde sermaye girişleri ağırlıklı olarak borçlanma senedi ve hisse senedi piyasalarında gözlenmektedir. Kredi notunun artmasıyla, bu piyasalardaki fiyatların ve yabancı sermaye miktarının artması, ortalama vadenin uzaması beklenir. Öte yandan, düşen ülke riskliliği, yabancı sermaye girişleri ve notu artan ülkeye dair beklenti ve algılamalardaki iyileşme, doğrudan yatırım biçimindeki yabancı sermaye girişlerini de güçlendirme potansiyeli taşımaktadır.
10 Çalışma kapsamında da borsa endekslerinin performansını inceleyecek olmamız bu nedenden kaynaklanmaktadır. Not artırımı yurt dışından borçlanma imkanını da artırıcı yönde etkide bulunacaktır. Bunun sonucunda gerek özel sektörün gerekse kamunun yurt dışından sağladıkları kredilerin maliyetlerinin düşmesi ve vadelerinin uzaması olasıdır. Özel sektörün dış finansmana ulaşımının kolaylaşmasının yurt içi kredi piyasasına da yansımaları olacaktır. Öncelikle finansal kuruluşların daha ucuz ve uzun vadeli dış finansmana ulaşım imkanları, yurt içi kredi faizlerini düşürücü, bankaların mevduat gibi alternatif fonlama araçlarına bağımlılıklarını ise azaltıcı etkide bulunabilir. Bunun yanı sıra, finansal kesim dışı özel sektör kredilerinde yurt dışı kredilerin payının yükselmesi, bankalar arasındaki kredi arzı rekabetinin artmasına ve kar marjlarının daralmasına sebep olma potansiyeli taşımaktadır. Bu etkenlerin yurt içi kredi hacmine net etkisinin genişletici yönde etkide bulunması beklenir. Tüm bunların sonucunda, yurt dışı krediye ulaşımın kolaylaşması ülkenin dış borcunu artırıcı etkide bulunabilecektir (Kanlı ve Barlas, 2012). Çeşitli biçimlerde yabancı sermaye girişleri, düşen risk primi ve beklentilerdeki iyileşme yerel para birimine olan talebi artırarak döviz kurunun değer kazanmasına yol açabilecektir. Para birimindeki değerlenme bir yandan ithalat talebini artırırken, ihracatta rekabeti düşürücü yönde etkide bulunabilir. Öte yandan, yurt içi kredi piyasalarındaki canlanma, beklentilerdeki iyileşme ve varlık fiyatlarındaki artışın sebep olduğu servet etkisinin iç talebi canlandırması beklenir. Tüm bu unsurlar, toplam talep kompozisyonunun iç talep aleyhine değişmesine, böylelikle notu artırılan ülkelerin cari dengelerinin bozulmasına yol açma potansiyeli taşımaktadır.
11 Ne var ki, yurt dışı finansmana ulaşım imkanının iyileşmesinin sürdürülebilir cari denge seviyesi üzerinde de olumlu etkilerinin olacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Son olarak, kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükselmesinin iktisadi faaliyete ne yönde etkide bulunacağı, iç talep artışının karşılanmasında ithalatın payı, kurdaki değerlenmenin net dış talebe etkisi, merkez bankasının artan sermaye girişleri ve iç talepteki canlanma karşısında benimseyeceği para politikası gibi birçok unsura bağlı olarak değişebilecektir (Kanlı ve Barlas, 2012). Tablo 3 Kredi Notlarının Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseldiği Tarihler Ülke Adı S&P Fitch Moody's 1 Polonya Nis.96 Haz.96 2 Macaristan Eki.96 Ara.96 3 Uruguay Haz.97 Oca.97 Haz.97 4 Güney Afrika Şub.00 Haz.00 5 Meksika Şub.02 Oca.02 Mar.00 6 Litvanya May.01 Kas.02 7 Hırvatistan Haz.01 8 Slovakya Eki.01 Kas.02 Kas.01 9 Bahreyn Ağu.02 10 Kazakistan May.04 Eki.04 Eyl.02 11 Rusya Oca.05 Kas.04 Eki.03 12 Hindistan Oca.07 Ağu.06 Oca.04 13 Bulgaristan Haz.04 Ağu.04 Mar.06 14 Romanya Eyl.05 Eki.04 Eki.06 15 Kolombiya Haz.07 16 Peru Tem.08 Nis.08 Ara.09 17 Brezilya Nis.08 May.08 Eyl.09 18 Fas Mar.10 19 Panama May.10 Mar.10 Haz.10 20 Azerbaycan May.10
12 Bütün bu gelişmeler ışığında, yakın geçmişte kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen, Brezilya, Rusya, Kolombiya, Peru ve Fas’ın kredi notu artışından sonraki borsa endekslerinin performansları incelenecektir. Araştırmanın gözlem aralığı not artırımından önce “0-3 ay” ve sonra “0-3, 3-6, 6-9, 9-12 ay” olmak üzeredir. Borsa Endekslerinin, Ulusal Para, Dolar, Altın ve Gümüş bazlı performansları değerlendirilecektir. 2.3. Not Artırımının Ülke Piyasalarına Etkileri Kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi piyasalarda farklı fiyatlamalara neden olmaktadır. Piyasaların gösterdiği farklı davranışlar çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. 2.3.1. Rusya Tablo 4 Rusya, Genel Bilgiler 2012 Nüfus 142,500,482 GSYH (Nominal) $2.555 trilyon (2012) GSYH Büyüme Hızı 3.4% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 3.9% Sanayi: 36% Hizmetler: 60.1% (2012) İşsizlik Oranı 5.2% (2012) Enflasyon Oranı 5% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 7.7% GSYH (2012) Faiz Oranı 8.25% İhracat $529.6 milyar İthalat $334.7 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Ham petrol, petrol ürünleri ve doğalgaz (65.2%), demir- metaller (13.5%), kimyasal maddeler (5.5%), makine ve ekipman (5%) Başlıca İthal Ürünleri Makine ve ekipman (43%), kimyasal maddeler (12%), gıda ve tarımsal ürünler (11.7%). İhracat Ortakları Hollanda 14.4%, Çin 6.4%, İtalya 5.3%, Almanya 4.5% (2012)
13 Sovyet Rusya, küresel piyasalardan izole, merkezi planlı bir ekonomi iken 1990’larda Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından daha piyasa temelli ve küresel entegre bir ekonomi olma yolunda adımlar atmıştır. 1990’larda ekonomik reformlar, enerji ve savunma alanındaki önemli sektörlerde özelleştirmeye gidilmiştir. Rusya Federasyonu, 1998 yılında ülkede yaşanan büyük ekonomik krize kadar ekonomisi sürekli küçülen bir ülke konumunda olmuştur. Rusya’da yaşanan büyük ekonomik krizin ardından, o tarihte ihracatın %70-75’lik bölümünü teşkil eden doğalgaz ve petrolün dünya piyasalarında fiyatlarının artmasıyla birlikte, Rus ekonomisi büyüme sürecine girmiştir. 1998 yılından sonra, Rusya hükümeti tarafından uygulanan etkili politikalar neticesinde de Rusya’da sonraki 5 yılda ciddi bir toparlanma süreci gözlenmiştir. 1999 yılından başlayarak, ülkede sağlanan reel gelir artışı, uluslar arası likiditeyi oluşturan altın/döviz rezervinin sürekli olarak artması ve dış borç ödemelerinin ekonomi yönetimince takvimine uygun olarak yerine getirilmesi neticesinde, “Fitch Ratings, Rusya Federasyonu’nun kredi notunu 8 Ekim 2003’te “Ba2”’den “Baa3”’e yükseltmiştir.” Rusya Federasyonu, 2003 yılında ihracat gelirinin yaklaşık olarak %75’ini doğal kaynak ürünleri ihracatından sağlarken, 2003’te göreve gelen Putin yönetimiyle 2012’de bu oran %65’e kadar gerilemiştir. Petrol ürünlerine olan bağlılık gerilemesine rağmen Rusya Ekonomisinin en önemli kırılganlıkları arasında yer almaktadır.
14 Not Artırım Sürecinde Rusya Piyasaları Grafik 1 Rusya Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik RTSI Rusya Endeksi, Fitch Ratings tarafından notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 30.9% yükseliş kaydetmiştir. 8 Ekim 2003 tarihindeki not artırımının ardından, 7 gün daha, 567 puan seviyesinden 583 seviyesine kadar 2.82% yükseliş kaydetmiştir. Bu zirve seviyeyi gördükten sonra ise 21 gün boyunca, 429 puan seviyesine kadar 26.4% lük bir realizasyon gerçekleşmiştir. Bu örnek, not artırımından sonra 7 gün daha yükselişin gerçekleştiğini, sonrasındaki 21 gün boyunca not artırım öncesindeki piyasa koşullarına geri dönüş gerçekleştirdiğini göstermektedir. Rusya Borsasının 1- 3 aylık performansı ulusal para cinsinden -5.98% gerçekleşmiştir. 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 12.01.2003 12.02.2003 12.03.2003 12.04.2003 12.05.2003 12.06.2003 12.07.2003 12.08.2003 12.09.2003 12.10.2003 12.11.2003 12.12.2003 12.01.2004 12.02.2004 12.03.2004 12.04.2004 12.05.2004 12.06.2004 12.07.2004 12.08.2004 12.09.2004 12.10.2004 Rusya Borsası (Ulusal Para)
15 Grafik 2 Rusya Borsa Endeksi Performansı Tablo 5 Rusya Borsa Endeksi Yüzde Performans Ulusal Para Dolar Altın Gümüş Yıl Başından Bu Yana 76.60% 85.08% 75.42% 83.90% 3 Ay Önce 30.90% 31.32% 24.83% 34.50% 3 Ay Sonra -5.98% -2.05% -13.30% -22.40% 3-6 Ay Sonra 27.16% 29.80% 31.10% -0.55% 6-9 Ay Sonra -23.24% -24.80% -22.48% -0.74% 9-12 Ay Sonra 35.77% 35.24% 30.21% 13.84% 1 Yıl Sonra 24.60% 29.29% 14.72% -13.30% Tablo 6 Rusya Borsa Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 552 1+ Std Sapma 604 1- Std Sapma 500 Standart Sapma 51 2+ Std Sapma 656 2- Std Sapma 448 Rusya Borsası not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesine, 120 gün sonra gelmiştir. 3-6 ay döneminde borsanın ortalamalardan sapmaya başlayarak olumlu fiyatlandığı ifade edilebilir. +2 standart sapma seviyesinden sonra bir yıllık ortalamaya geri dönmesi ise 24 gün sürmüştür. Not artırımından sonra olumlu fiyatlamanın hızlı bir şekilde geri verildiği ifade edilebilir. -1 standart sapma seviyesine not artırımından 199 gün sonra gelmiştir. -40,00% -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Rusya RTSI Index Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
16 Grafik 3 Rusya Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Rusya Borsası, not artırımından üç ay önce 31.32% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı -2.05% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Ruble’nin dolar karşısında 0.42% değerlendiğini sonrasında ise, 3.93% değer kaybettiğini ifade etmek mümkün. Altı aylık dönemde ise, Ruble Dolar karşısında 2.64%, 12 aylık dönemde 4.69% değerlenmiştir. Bu örnek, ulusal paranın not artırımından sonraki üç aylık dönemde dolar karşısında kayıp yaşadığını, sonraki 6-12 aylık dönemde bu kayıpları telafi ettiğine işaret etmektedir. Not artırımının gerçekleşmesi ile bu beklentiyi satın alan fonların, portföy ayarlamaları bu durumun yaşanmasında etkili olduğu yorumu yapılabilir. 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 13.01.2003 13.02.2003 13.03.2003 13.04.2003 13.05.2003 13.06.2003 13.07.2003 13.08.2003 13.09.2003 13.10.2003 13.11.2003 13.12.2003 13.01.2004 13.02.2004 13.03.2004 13.04.2004 13.05.2004 13.06.2004 13.07.2004 13.08.2004 13.09.2004 13.10.2004 Rusya Borsası (Dolar)
17 Grafik 4 Rusya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Borsalar, rezerv para olan dolarla ölçülen bir varlıktır. Bu nedenle, tarihteki ilk rezerv para olan Altın cinsinden de fiyatlanması gerekiyor. 1971’de Bretton Woods sisteminin dışına çıkılmasıyla kıt kaynak olduğu ilan edilen Altın, spekülasyona daha açık bir finansal varlık halini almıştır. Borsaların reel değeri ancak Altın’la ölçülür ve Altın’ın performansının gerisinde kalan bir borsa endeksinin reel getirisi Altın karşısında negatiftir. Grafik 5 Rusya Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik 0,02 0,025 0,03 0,035 0,04 0,045 0,05 0,055 0,06 13.01.2003 13.02.2003 13.03.2003 13.04.2003 13.05.2003 13.06.2003 13.07.2003 13.08.2003 13.09.2003 13.10.2003 13.11.2003 13.12.2003 13.01.2004 13.02.2004 13.03.2004 13.04.2004 13.05.2004 13.06.2004 13.07.2004 13.08.2004 13.09.2004 13.10.2004 Rusya Borsası (Altın) 1,7 2,2 2,7 3,2 3,7 4,2 13.01.2003 13.02.2003 13.03.2003 13.04.2003 13.05.2003 13.06.2003 13.07.2003 13.08.2003 13.09.2003 13.10.2003 13.11.2003 13.12.2003 13.01.2004 13.02.2004 13.03.2004 13.04.2004 13.05.2004 13.06.2004 13.07.2004 13.08.2004 13.09.2004 13.10.2004 Rusya Borsası (GümüĢ)
18 Gümüş, endüstriyel bir metal olması dolayısıyla, ekonomik aktivitenin Altın’a görece daha fazla etkilediği bir emtiadır. Rusya Borsası, not artırımının 3 ay önce Altın cinsinden 24%, Gümüş cinsinden 34.50% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Altın’ın gümüşten daha iyi performans göstermesiyle, küresel risk iştahının çok yüksek olmadığının göstergesi olabilir. Üç ay sonra yaşanan realizasyon hareketinde ise, realizasyonun küresel ekonomiden ziyade beklentinin gerçekleşmesine paralel olduğu ifade edilebilir. Altın cinsinden performansın Gümüş’ün üstünde gerçekleşmesi ilgili dönemde risk iştahının görece iyi seyrettiğinin işareti olarak değerlendirilebilir. 3-6, 6-9, 9-12 aylık dönemde de bu durumun söz konusu olduğu ifade edilebilir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki 1 yıllık süreçte, Rusya Borsası, ulusal para cinsinden 24.60%, dolar cinsinden 29.29%, altın cinsinden 14.72%, gümüş cinsinden -13.30% performans göstermiştir. 2.3.2. Kolombiya Tablo 7 Kolombiya, Genel Bilgiler 2012 Nüfus 46,4 milyon (2012 tahmini) GSYH (Nominal) $511.1 milyar (2012 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 4.0% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 6.5% Sanayi: 37% Hizmetler: 56% (2012) İşsizlik Oranı 10.4% (2012) Enflasyon Oranı 3.2% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 40.6% GSYH (2012) Faiz Oranı 4.75% (31 Aralık 2011) İhracat $59.96 milyar İthalat $53.77 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Petrol ve Kömür %62, elmas, kahve, nikel, muz. Başlıca İthal Ürünleri endüstriyel ekipman, taşıtları, kimyasallar, kağıt, elektrik. İhracat Ortakları ABD 39.4%, İspanya 5.1%, Çin 4.9%, Hollanda 4.2% (2012)
19 Kolombiya, Latin Amerika’nın 4. dünyanın 28. büyük ekonomisidir. 2011 yılında ülke ekonomisi %5,9 oranında, 2012 yılında ise %4 büyümüştür. Economist Intelligence Unit tarafından, BRIC ülkelerine (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) ek olarak belirlenen yeni gelişmekte olan ülkeler sınıflaması CIVETS (Kolombiya, Endonezya, Vietnam, Mısır, Türkiye ve Güney Afrika Cum.) içinde Latin Amerika’dan yalnızca Kolombiya yer almaktadır. Bu ülkeler nüfusları, dinamik ve istikrarlı ekonomileri ile geleceğin yıldız ekonomileri olarak görülmektedir. HSBC tarafından hazırlanan, 2050 yılında dünya ekonomilerinin büyümelerine ilişkin öngörüleri içeren bir rapora göre, Kolombiya’nın Latin Amerika ülkeleri arasında en yüksek büyümeyi kaydetmesi beklenmektedir. <http://www.ibp.gov.tr> Kolombiya, özellikle 1990-1994 yılları arasındaki libaralleşme politikaları sonucunda gerçekleştirilen gümrük indirimleri, finansal düzenlemelerle serbest piyasaya açılmıştır. Yatırım artışı, istikrarlı ekonomik büyümenin arkasındaki en önemli sebeptir, istikrarlı büyümenin sürmesiyle birlikte, “S&P, Kolombiya’nın kredi notunu 22 Nisan 2007’de “BB+”’dan “BBB-”’ye, yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.”
20 Not Artırım Sürecinde Kolombiya Piyasaları Grafik 6 Kolombiya Borsa Endeksi, Ulusal Para Cinsinden Grafik Kolombiya Borsa Endeksi, S&P tarafından notu 22 Haziran 2007’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden -1.52% düşüş kaydetmiştir. 22 Haziran 2007 tarihindeki not artırımının ardından, 20 gün daha, 10.592 puan seviyesinden 11.285 puan seviyesine kadar 6.54% yükseliş kaydetmiştir. Zirve seviyeyi gördükten sonra ise 16 gün boyunca, 9.959 puan seviyesine kadar 11.75% lük bir realizasyon gerçekleşmiştir. Not artırımının öncesinde bu durumunun fiyatlara yansımamış olması, Kolombiya’da piyasa etkinliğinin görece daha yüksek olduğunun sonucu olabilir. Kolombiya Borsasının 1-3 aylık performansı ulusal para cinsinden -1.12% gerçekleşmiştir. 8000 8500 9000 9500 10000 10500 11000 11500 12000 10.01.2007 10.02.2007 10.03.2007 10.04.2007 10.05.2007 10.06.2007 10.07.2007 10.08.2007 10.09.2007 10.10.2007 10.11.2007 10.12.2007 10.01.2008 10.02.2008 10.03.2008 10.04.2008 10.05.2008 10.06.2008 Kolombiya Borsası (Ulusal Para)
21 Grafik 7 Kolombiya Borsa Endeksi, Performans Tablo 8 Kolombiya Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş YTD 0.31% 15.79% 7.31% 8.39% 3 Ay Önce -1.52% 10.12% 10.29% 10.80% 3 Ay Sonra -1.12% -5.32% -11.13% -4.26% 3-6 Ay Sonra 2.07% 3.81% -16.82% -11.89% 6-9 Ay Sonra -14.68% -6.87% -8.72% -17.90% 9-12 Ay Sonra 2.02% 7.65% -0.55% 2.34% 1 Yıl Sonra -12.14% -1.47% -32.89% -29.12% Tablo 9 Kolombiya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 10.159 1+ Std Sapma 10.879 1- Std Sapma 9.439 Standart Sapma 720 2+ Std Sapma 11.599 2- Std Sapma 8.719 Kolombiya Borsası, not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesine 11,438 puanla 104 gün sonra yaklaşmıştır. +2 standart sapma seviyesinden bir yıllık ortalamaya geri dönmesi ise 33 gün sürmüştür. Not artırımından sonra yaşanan olumlu fiyatlamanın daha kısa bir sürede geri verildiği ifade edilebilir. -1 standart sapma seviyesine ise, not artırımından 139 gün sonra gelmiştir. -40,00% -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Kolombiya Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
22 Grafik 8 Kolombiya Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Kolombiya Borsası, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 10.12% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı - 5.32% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Kolombiya Pesosu (COP)’nun dolar karşısında 11.66% değerlendiğini sonrasında ise, 4.20% değer kaybettiğini ifade etmek mümkün. Altı aylık dönemde ise, Kolombiya Pesosu Dolar karşısında - 2.46%, 12 aylık dönemde 10.67% değerlenmiştir. Bu örnek, ulusal paranın not artırımından önceki üç ayda değerlendiğini, sonraki üç aylık dönemde dolar karşısında kayıp yaşadığını, 6-12 aylık dönemde bu kayıpları telafi ettiğine işaret etmektedir. Not artırımının Kolombiya Borsasından daha çok para birimi üzerinde etkili olması, daha etkin sermaye piyasalarına sahip olunduğunun göstergesi olabilir. Yatırımların tahvil ve doğrudan yatırım olmak üzere gerçekleştiğinin işareti olabilir. 4 4,2 4,4 4,6 4,8 5 5,2 5,4 5,6 5,8 6 10.01.2007 10.02.2007 10.03.2007 10.04.2007 10.05.2007 10.06.2007 10.07.2007 10.08.2007 10.09.2007 10.10.2007 10.11.2007 10.12.2007 10.01.2008 10.02.2008 10.03.2008 10.04.2008 10.05.2008 10.06.2008 Kolombiya Borsası (Dolar)
23 Grafik 9 Kolombiya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Grafik 10 Kolombiya Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik Kolombiya Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 10.23%, Gümüş cinsinden 10.80% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Gümüş’ün Altın’dan daha iyi performans göstermesiyle, küresel risk iştahının iyi seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra Altın ve Gümüş cinsinden kayıp yaşandığı dönemde, Altın cinsinden -11.13%, Gümüş cinsinden -4.26% performans gösterdiğinin işareti olabilir. Bu durum, beklentilerin gerçekleşmesinin yanı sıra, realizasyonun küresel piyasalardan kaynaklandığının işareti olabilir. Bu durum, 3-6, 0,004 0,005 0,006 0,007 0,008 0,009 0,01 10.01.2007 29.01.2007 15.02.2007 06.03.2007 26.03.2007 16.04.2007 04.05.2007 24.05.2007 13.06.2007 04.07.2007 24.07.2007 13.08.2007 31.08.2007 19.09.2007 08.10.2007 26.10.2007 16.11.2007 05.12.2007 24.12.2007 16.01.2008 04.02.2008 21.02.2008 11.03.2008 02.04.2008 21.04.2008 12.05.2008 30.05.2008 19.06.2008 Kolombiya Borsası (Altın) 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45 0,5 10.01.2007 10.02.2007 10.03.2007 10.04.2007 10.05.2007 10.06.2007 10.07.2007 10.08.2007 10.09.2007 10.10.2007 10.11.2007 10.12.2007 10.01.2008 10.02.2008 10.03.2008 10.04.2008 10.05.2008 10.06.2008 Kolombiya Borsası (GümüĢ)
24 9-12 aylık dönemlerde de gözlenmektedir.Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Kolombiya Borsası, ulusal para cinsinden -12.14%, dolar cinsinden - 1.47%, altın cinsinden -32.89%, gümüş cinsinden -29.12% performans göstermiştir. Emtialar cinsinden yaşanan kayıp, not artırımının borsalara reel bir katkısı olmadığının ifadesi olarak değerlendirilebilir. 2.4. Küresel Finans Krizi Döneminde Not Artırımı Tarihsel olarak ilgili ülke piyasalarını incelediğimiz çalışmamızın bu bölümünde kredi notu artırımı küresel finansal kriz sürecinde olan, Peru ve Brezilya’nın S&P 500 endeksi ve gelişmekte olan ülke piyasalarından olumlu ayrışıp ayrışmadığı sorusu incelenecektir. 15 Eylül 2008 tarihinde Lehman Brothers’ın iflas etmesiyle birlikte, küresel kriz tüm Dünya’yı etkisi altına aldı. Lehman’ı mı kriz batırdı, Lehman mı krize sebep oldu sorusu pek çok tartışmaya konu olmaktadır. Finansal kriz öncesinde ve sonrasında S&P 500 endeksinin performansı ile birlikte endeksleri değerlendirilecektir.
25 2.4.1. Peru Tablo 10 Peru Genel Bilgiler 2012 Nüfus 29,849,303 (2012 tahmini) GSYH (Nominal) $332 milyar (2012 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 6.3% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 6.4% Sanayi: 36% Hizmetler: 57% (2012) İşsizlik Oranı 6.8% (2012) Enflasyon Oranı 3.7% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 16.6% GSYH (2012) Faiz Oranı 5.05% (31 Aralık 2011) İhracat $45.64 milyar İthalat $41.11 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Bakır, altın, demir cevheri, gümüş, petrol, doğalgaz, kahve, meyve. Başlıca İthal Ürünleri Petrol ürünleri, kimyasallar, makine ekipman İhracat Ortakları ABD 24.4%, Çin 13.9%, Brezilya 6.3%, Arjantin 5.4% (2012) Güney Amerika’nın batı sahilinde yer alan ve yüzölçümü itibariyle Güney Amerika’nın üçüncü büyük ülkesi olan Peru, 29 milyonluk nüfusu ve 332 milyar ABD dolarlık GSMH ile önemli bir bölgesel ekonomidir. Latin Amerika esas alınarak değerlendirildiğinde, Peru bu bölgede altın, çinko, kalay ve kurşun üretiminde birinci, doğal orman ürünleri ve bakır üretiminde ikinci konumunda olup, önemli doğal gaz rezervlerine sahiptir. Maden kaynakları açısından çok zengin bir ülke olan Peru, hammadde fiyatlarında artışla ticaret dengesinde fazla vermektedir. 2000’li yıllarda ortalama %8’lik bir büyüme oranı ile Güney Amerika’da istikrarlı en hızlı büyümeyi gerçekleştiren ekonomilerden biridir. <http://www.ibp.gov.tr> Yakalanan bu istikrar neticesinde, “Fitch Ratings, Peru’nun kredi notunu 2 Nisan 2008’de “BB+”’dan “BBB-”’ye, yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.”
26 Sonrasında ise, “S&P 14 Temmuz 2008’de, Moody’s ise 17 Aralık’ta notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir. Not Artırım Sürecinde Peru Piyasaları Tablo 11 Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı Peru Borsası (Ulusal) Peru Borsası Dolar SPX EEM MXLA 3 Ay Önce 0.75% 9.60% -1.91% -8.87% 5.12% 3 Ay Sonra -10.74% -17.91% -7.35% -2.98% 6.00% 3-6 Ay Sonra -31.39% -32.47% -11.90% -26.82% -33.01% 6-9 Ay Sonra -32.05% -34.90% -17.27% -27.36% -32.35% 9-12 Ay Sonra 33.43% 34.35% -11.42% 0.46% 3.23% 1 Yıl Sonra -44.48% -51.51% -40.18% -48.19% -50.41% Peru Piyasaları, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi’nden (EEM:IND) 10.47%, Latin Amerika Endeksi’nden 4.48%, risk iştahının en önemli göstergelerinden biri olan, ABD S&P 500 Endeksi’nden 11.57% olumlu ayrışmıştır. Sonraki üç aylık dönemde ise, S&P’den olumlu ayrışmış, EEM ve MXLA’dan olumsuz ayrışmıştır. Not artırımı beklentisinin ardından fiyatların yeniden dengelenmesi olarak değerlendirilebilir. Bir yıllık Dönemde Peru Borsasının performansı, ulusal para cinsinden -44.47%, dolar cinsinden -51.51% gerçekleşmiştir. Not artırımı S&P500’den olumlu ayrışmayı sağlayamazken, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND) ve Latin Amerika Endeksi’nden ulusal para cinsinden, sırasıyla %4 ve %6 olumlu ayrışmayı sağlamıştır.
27 Grafik 11 S&P500 Endeksi Grafik 12 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 11.03.2008 28.03.2008 15.04.2008 30.04.2008 19.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 18.07.2008 07.08.2008 22.08.2008 09.09.2008 24.09.2008 10.10.2008 28.10.2008 12.11.2008 28.11.2008 16.12.2008 05.01.2009 20.01.2009 04.02.2009 19.02.2009 06.03.2009 24.03.2009 S&P 500 Endeksi 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 11.03.2008 28.03.2008 15.04.2008 30.04.2008 19.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 18.07.2008 07.08.2008 22.08.2008 09.09.2008 24.09.2008 10.10.2008 28.10.2008 12.11.2008 28.11.2008 16.12.2008 05.01.2009 20.01.2009 04.02.2009 19.02.2009 06.03.2009 24.03.2009 Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
28 Grafik 13 Latin Amerika Endeksi Tablo 12 Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Peru Borsası SPX EEM MXLA 3 Ay Önce 0.2803 0.2642 0.282 3 Ay Sonra 0.2495 0.2456 0.2908 3-6 Ay Sonra 0.508 -0.0368 0.1176 6-9 Ay Sonra 0.7038 0.3092 0.2368 9-12 Ay Sonra 0.6172 0.2667 0.0509 1 Yıl Sonra 0.6381 0.2553 0.1998 Peru Borsası, 2 Nisan 2008’de kredi notu Fitch Ratings tarafından yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesinin öncesinde, gelişmekte olan piyasa endekslerinden ve S&P endeksinden ayrışmış durumdadır. Korelasyonlar tabloda ifade edildiği gibi önceki üç aylık dönemde 0.28 gibi düşük seyretmektedir.Not artırımından önceki üç aylık dönemde, S&P -1.92%, EEM -8.87%, MXLA 5.12%, Peru ise 0.75% performans göstermiştir. Not artırım sürecinde EEM ve S&P’ye göre olumlu ayrıştığı ifade edilebilir. Not artırımından sonraki 3 aylık dönemde, S&P -7.34%, EEM -2.98%, MXLA 6.01, Peru ise -10.74 performans göstermiştir. Not artırımının gerçekleşmesinin ardından diğer piyasalardan bağımsız olarak düşüş gözlenmiştir. Diğer endekslerle korelasyon düşmüştür. Not artırımından sonraki 3-6 aylık 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 11.03.2008 28.03.2008 15.04.2008 30.04.2008 19.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 18.07.2008 07.08.2008 22.08.2008 09.09.2008 24.09.2008 10.10.2008 28.10.2008 12.11.2008 28.11.2008 16.12.2008 05.01.2009 20.01.2009 04.02.2009 19.02.2009 06.03.2009 24.03.2009 Latin Amerika Endeksi (MXLA)
29 dönemde ise, ikinci bir kredi derecelendirme kuruluşu tarafından da Peru’nun notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmiştir. “S&P de 14 Temmuz 2008’de not artırmıştır.” 02 Temmuz’da başlayan ikinci dönemin başladığı, 12. günde notun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi Peru’da düşüşleri beklentinin gerçekleşmesi ile birlikte derinleştirmiştir. Bu dönemde, S&P -11.90%, EEM -26.8, MXLA -33.08%, Peru ise -31,38% performans göstermiştir. İlgili dönemde S&P 500 endeksi ile korelasyonun yükselmeye başlaması, not artırımı sürecindeki ayrışma döneminin sonuna gelindiğinin işareti olabilir. Sonraki 6-9 aylık dönem ise, Lehman’ın battığı 15 Eylül 2008 tarihi sonrasındaki dönemi içermektedir. S&P -17.4%, EEM -27.36%, MXLA -32.35, Peru -34.80% performans göstermiştir. İlgili dönemde Lehman’ın batışının yarattığı etkiyle S&P ile korelasyon 0.70’lere yükselmiş, not artırımının etkisinin dağılmasıyla birlikte EEM ve MXLA ile korelasyon yılın en yüksek seviyesine yükselmiştir. Sonraki 9-12 aylık dönemde, “ABD Merkez Bankası Federal Reserve 25 Kasım 2008 tarihinde ilk tahvil alım programını”QE1” açıklamıştır.” S&P - 11.4%, EEM 0.46%, MXLA 3.23%, Peru 33.4% performans göstermiştir. Sonuç olarak, Peru Borsasının not artırımından üç ay önce diğer ülke borsaları ile korelasyonu düşmüş ve diğer endekslerin üstünde performans göstermiştir. Sonraki üç aylık dönemde, beklentinin gerçekleşmesine bağlı olarak diğer endekslerden bağımsız olarak düşüş gözlenmiştir. 3-6 ve 6-9 aylık dönemlerde ise, diğer endekslerle korelasyon yükselmeye başlamaktadır, yani not artırımının piyasa tarafından hazmedilmesinin ardından birlikte hareket etmeye başlamıştır.
30 Peru Borsasının Performansı Grafik 14 Peru Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik Peru Borsa Endeksi, Fitch tarafından notu 2 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 0.75% performans göstermiştir. Not artırımının ardından 5 gün süreyle 2.38% yükseliş kaydetmiş, daha sonrasında yatay seyretmiştir. Grafik 15 Peru Borsa Endeksi Performansı 5000 7000 9000 11000 13000 15000 17000 19000 Peru Borsası (Ulusal Para) -60,00% -50,00% -40,00% -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Peru Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
31 Tablo 13 Peru Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş 3 Ay Önce 0.75% 9.60% 6.53% 2.62% 3 Ay Sonra -10.74% -17.91% -22.34% -26.68% 3-6 Ay Sonra -31.39% -32.47% -24.21% -3.00% 6-9 Ay Sonra -32.05% -34.90% -36.11% -28.47% 9-12 Ay Sonra 33.43% 34.35% 26.81% 30.13% 1 Yıl Sonra -44.48% -51.51% -52.32% -33.80% Tablo 14 Peru Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 11.281 1+ Std Sapma 15.502 1- Std Sapma 7.059 Standart Sapma 4.221 2+ Std Sapma 19.724 2- Std Sapma 2.838 Peru Borsası, not artımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesi, küresel kriz dolayısıyla not artırımının gerçekleştiği tarih olmuştur. Bir yıllık ortalama seviyeye (11.281) 116 günde gelmiştir. -1 standart sapma seviyesine (7.059) ise, 191 gün sonra gelmiştir. Kriz döneminde -1 standart sapma seviyesi de aşılarak en düşük 6.489 puan seviyesi görülmüştür. Grafik 16 Peru Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik 1800 2800 3800 4800 5800 6800 7800 Peru Borsası (Dolar)
32 Peru Borsası, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 9.6% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı -17.90% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Peru Neuvo Sol (PEN)’in dolar karşısında 8.85% değerlendiğini sonrasında ise, -7.16% değer kaybettiğini ifade etmek mümkündür. altı aylık dönemde ise, para birimi dolar karşısında -1.08%, 12 aylık dönemde -7.04% değer kaybetmiştir. Peru Neuvo Sol’ünün değer kaybetmesinde küresel finansal krizin etkili olduğu ifade edilebilir. Normal piyasa koşulları altında tahvil ve doğrudan yatırım girişleri ile para biriminin değerlenmesi beklenebilirdi. Grafik 17 Peru Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Grafik 18 Peru Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik 1,9 2,9 3,9 4,9 5,9 6,9 7,9 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 10.03.2008 27.03.2008 11.04.2008 28.04.2008 14.05.2008 02.06.2008 17.06.2008 02.07.2008 17.07.2008 05.08.2008 20.08.2008 04.09.2008 19.09.2008 06.10.2008 22.10.2008 06.11.2008 25.11.2008 11.12.2008 30.12.2008 16.01.2009 02.02.2009 17.02.2009 04.03.2009 19.03.2009 Peru Borsası (Altın) 120 170 220 270 320 370 420 Peru Borsası (GümüĢ)
33 Peru Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 6.53%, Gümüş cinsinden 2.62% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Gümüş’ün Altın’dan daha iyi performans göstermesiyle, küresel risk iştahının iyi seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra, Altın cinsinden -22.26%, Gümüş cinsinden -26.68% performans göstermiştir, gümüşün altına oranla daha güçlü seyretmesi risk iştahının iyi olduğunun işareti olarak değerlendirilebilir. Peru Borsasında not artırımının gerçekleşmesine paralel bir satış gözlemiştir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Peru Borsası, ulusal para cinsinden -44.48%, dolar cinsinden -51.51%, altın cinsinden -52.32%, gümüş cinsinden -33.80% performans göstermiştir. Not artırımı ile altın cinsinden yaşanan kaybın ulusal para cinsinden yaşanan kayıptan yüksek olması, not artırımının borsalar üstünde reel katkı yaratmadığının işareti olarak değerlendirilebilir. 2.4.2. Brezilya Tablo 15 Brezilya Genel Bilgiler 2012 Nüfus 201,009,622 (2012 tahmini) GSYH (Nominal) $2.394 trilyon (2012 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 0.9% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 5.2% Sanayi: 26.3% Hizmetler: 68.5% (2012) İşsizlik Oranı 5.5% (2012) Enflasyon Oranı 5.4% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 58.8% GSYH (2012) Faiz Oranı 7.25% (31 Aralık 2012) İhracat $242.6 milyar İthalat $223.2 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Ulaşım aracı, demir cevheri, soya fasulyesi, kahve. Başlıca İthal Ürünleri Otomotiv parçaları, kimyasallar, makine ekipman İhracat Ortakları Çin 17%, ABD 11%, Arjantin 7.4%, Hollanda 6.2% (2012)
34 Brezilya 2000’li yılların başlarında, 60-70’li yıllarda dünyanın ikinci büyük kalkınma hızını yakalamış, Rusya, Hindistan ve Çin (BRIC Ülkeleri) ile beraber 2050’li yıllarda dünyada öneminin artması beklenen bir ülkedir. Brezilya’nın temel sanayi sektörleri/ürünleri; gemi inşası, otomotiv sanayi, bilişim sistemleri olmak üzeredir. Brezilya, 1990’lı yıllardaki liberalizasyon çalışmalarının sonucunda, özellikle sanayi ve altyapı modernizasyonunda özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırımlar sayesinde önemli gelişmeler kaydetmiştir. Dünya ekonomisini etkileyen Meksika (1995), Asya (1997) ve Rusya (1998) krizleri Brezilya’yı yakından etkilemiş, yürürlüğe konulan “Real Planı” ile enflasyonla başa çıkılmış ancak kamu borçlanma oranı daha da büyümüştür. Ocak 2007’de kalkınmanın hızlandırılması amacıyla yürürlüğe konan ekonomik program, sosyal güvenlik, vergi ve işgücü reformlarıyla birlikte yatırım altyapısını teşvik eden düzenlemeler içermektedir. <http://www.ibp.gov.tr> Brezilya’nın en büyük zayıf yanlarından biri de gelir dağılımının en dengesiz olduğu 17. ülke olması dolayısıyla, transfer harcamalarına daha fazla kaynak ayırmak zorunda olmasıdır. Bu nedenle de, altyapı yatırımları gibi kritik yatırımlara gereken kaynağı ayırmakta güçlükler yaşamaktadır. 2007 yılında yürürlüğe konulan programın iyi sonuçlar vermesiyle birlikte, “S&P, Brezilya’nın kredi notunu 30 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.” sonrasında, Fitch Ratings 29 Mayıs 2008’de, Moody’s ise 29 Eylül 2009’da kredi notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.
35 Not Artırım Sürecinde Brezilya Piyasaları Tablo 16 Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı Ulusal Para Dolar SPX EEM MXLA Yıl Başından Bu Yana 11.68% 16.18% -0.29% -2.15% 9.82% 3 Ay Önce 12.57% 18.17% 2.31% 8.29% 11.65% 3 Ay Sonra -11.60% -4.01% -8.54% -13.74% -5.80% 3-6 Ay Sonra -37.58% -53.70% -26.66% -52.18% -55.02% 6-9 Ay Sonra 4.95% -4.30% -11.51% 9.21% 9.96% 9-12 Ay Sonra 20.33% 27.82% 5.70% 17.62% 16.36% 1 Yıl Sonra -30.32% -45.64% -37.26% -47.02% -45.78% Brezilya Piyasaları, 30 Nisan 2008’de kredi notu yatırım yapılır seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi’nden EEM:IND’den 9.88%, Latin Amerika Endeksi MXLA:IND’den 6.52%, S&P 500 Endeksi’nden 15.86% olumlu ayrışmıştır. Sonraki üç aylık dönemde de, ulusal para cinsinden değer kaybetmesine karşın sermaye girişlerinin hızlanmasıyla dolar cinsinden EEM, MXLA ve S&P’den olumlu ayrışmaya devam etmiştir. Lehman’ın batışına karşılık gelen, 3-6 Aylık dönemde ise, ulusal para cinsinden EEM ve MXLA’dan olumlu ayrışmasına karşın, ilgili dönemde gelişmekte olan ülke kurları karşısında dolar değerlendiği için, realin değer kaybetmesiyle dolar cinsinden olumsuz ayrışmıştır. Bir yıllık dönemde Brezilya Borsasının performansı, ulusal para cinsinden -30.32%, dolar cinsinden -45.64% gerçekleşmiştir. Brezilya’da not artırımı gelişmekte olan piyasalardan olumlu ayrışmayı, 6-9 aylık dönem haricinde sağlamıştır. Bir yıllık dönemde bakıldığında da, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksinden ulusal para cinsinde olumlu ayrışma sağlanmış, realin küresel kriz ortamından kaynaklı olarak değer kaybetmesiyle birlikte dolar cinsinden performans büyük ölçüde yakınsamıştır.
36 Grafik 19 S&P500 Endeksi Grafik 20 GeliĢmekte Olan Piyasalar Endeksi 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 08.01.2008 24.01.2008 13.02.2008 29.02.2008 19.03.2008 09.04.2008 25.04.2008 14.05.2008 03.06.2008 19.06.2008 08.07.2008 24.07.2008 14.08.2008 02.09.2008 18.09.2008 07.10.2008 24.10.2008 12.11.2008 02.12.2008 18.12.2008 08.01.2009 27.01.2009 12.02.2009 04.03.2009 20.03.2009 07.04.2009 24.04.2009 S&P 500 Endeksi 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 08.01.2008 24.01.2008 13.02.2008 29.02.2008 19.03.2008 09.04.2008 25.04.2008 14.05.2008 03.06.2008 19.06.2008 08.07.2008 24.07.2008 14.08.2008 02.09.2008 18.09.2008 07.10.2008 24.10.2008 12.11.2008 02.12.2008 18.12.2008 08.01.2009 27.01.2009 12.02.2009 04.03.2009 20.03.2009 08.04.2009 24.04.2009 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
37 Grafik 21 Latin Amerika Endeksi Tablo 17 Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Brezilya Borsası SPX EEM MXLA Yıl Başından Bu Yana 0.5104 0.276 0.141 3 Ay Önce 0.3511 -0.018 0.05 3 Ay Sonra 0.3932 -0.003 0.025 3-6 Ay Sonra 0.7498 -0.004 0.069 6-9 Ay Sonra 0.5791 0.3104 0.1723 9-12 Ay Sonra 0.7168 0.033 0.078 1 Yıl Sonra 0.679 0.07 0.08 Brezilya Borsa Endeksi, 30 Nisan 2008’de S&P tarafından kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden önce, SPX, EEM ve MXLA endekslerinden bağımsız olarak hareket etmektedir. Tabloda ifade edildiği gibi, korelasyonların en düşük olduğu dönem not artırımından üç ay önceki dönemdir. “S&P, Brezilya’nın kredi notunu 30 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.” sonrasında, Fitch Ratings 29 Mayıs 2008’de, Moody’s ise 29 Eylül 2009’da kredi notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir. Not artırımından önceki üç aylık dönemde, S&P 2.31%, EEM 8.29%, MXLA 11.65%, Brezilya ise 12.57% performans göstermiş, piyasa endekslerinden olumlu ayrışmıştır. Not artırımından sonraki üç aylık dönemde, S&P -8.54, EEM - 13.74%, MXLA -5.80%, Brezilya ise -11.60% performans göstermiş, sadece 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500 08.01.2008 23.01.2008 08.02.2008 26.02.2008 12.03.2008 01.04.2008 16.04.2008 01.05.2008 20.05.2008 04.06.2008 19.06.2008 04.07.2008 22.07.2008 08.08.2008 26.08.2008 10.09.2008 25.09.2008 14.10.2008 29.10.2008 13.11.2008 02.12.2008 17.12.2008 06.01.2009 21.01.2009 05.02.2009 20.02.2009 11.03.2009 26.03.2009 Latin Amerika Endeksi (MXLA)
38 gelişmekte olan piyasa endeksinden olumlu ayrışmıştır. Not artırımının ardından S&P500 endeksi dışında korelasyonlar düşmeye başlamıştır, bu durum ulusal para cinsinden değer kaybının portföy ayarlamalarından kaynaklandığının, aynı dönemde realin değer kazanması tahvil yatırımlarının artış gösterdiğinin işareti olabilir. İlgili dönemde Fitch Ratings de 1 ay sonra, 29 Mayıs 2008’de kredi notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir. Not artırımından sonraki 3-6 aylık dönemde ise, S&P -26.66%, EEM -52.18, MXLA -55,02, Brezilya ise -37.58% performans göstermiştir. Bovespa, 15 Eylül 2008’de Lehman’ın batışına rağmen EEM ve MXLA endekslerinden olumlu ayrışmayı başarmış durumdadır. Gerek küresel finansal krizin etkisi gerekse not artırımının hazmedilmesi ile diğer piyasa endeksleri ile korelasyonun yükselmesi sonucunda S&P 500 ile korelasyon 0.74’e kadar yükselmiştir. 6-9 aylık dönem ise, ABD Merkez Bankası Federal Reserve’in 25 Kasım 2008 tarihinde ilk tahvil alım programını açıkladığı tarihe karşılık gelmektedir. Bu dönemde EEM ve MXLA’da kayıplar geri alınırken, S&P zayıf seyretmeye devam etmiştir. S&P -11.51%, EEM 9.21%, MXLA 9.96%, Brezilya 4.96% performans göstermiştir. EEM ve MXLA’daki toparlanmayla birlikte bu iki endeksin öncülüğünde yükseliş kaydetmiş, endekslerle korelasyon yılın en yüksek seviyesine yükselmiştir. 9-12 aylık dönemde, S&P 5.70%, EEM 17.62%, MXLA 16.36%, Brezilya 20.33% performans göstermiştir. İlgili dönemde de not artırımının piyasa tarafından hazmedilmesiyle birlikte S&P 500 ile korelasyon yüksek seyretmeye devam etmiştir. Sonuç olarak, Brezilya Borsasının not artırımından üç ay piyasa endeksleriyle korelasyonu düşmüş ve diğer endekslerin üstünde performans
39 göstermiştir. Sonraki üç aylık dönemde, beklentinin gerçekleşmesine bağlı olarak diğer endekslerden bağımsız olarak düşüş gözlenmiştir. 3-6 ve 6-9 aylık dönemlerde ise, diğer endekslerle korelasyon yükselmeye başlamaktadır, yani not artırımının piyasa tarafından hazmedilmesinin ardından birlikte hareket etmeye başlamıştır. Brezilya Borsasının Performansı Grafik 22 Brezilya Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik Brezilya Borsa Endeksi, S&P tarafından notu 30 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 11.68% yükseliş kaydetmiştir. Not artırımının ardından yaklaşık 10 gün daha yükselişine devam etmiş, en yüksek 73.516 puan seviyesini test etmiştir. 28000 33000 38000 43000 48000 53000 58000 63000 68000 73000 78000 Brezilya Borsası (Ulusal Para)
40 Grafik 23 Brezilya Borsa Endeksi Performansı Tablo 18 Brezilya Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş Yıl Başından Bu Yana 11,68% 16,18% 15,22% 8,40% 3 Ay Önce 12,57% 18,17% 25,51% 22,59% 3 Ay Sonra -11,60% -4,01% -7,41% -21,79% 3-6 Ay Sonra -37,58% -53,70% -43,55% -10,53% 6-9 Ay Sonra 4,95% -4,30% -21,36% -22,68% 9-12 Ay Sonra 20,33% 27,82% 29,52% 55,21% 1 Yıl Sonra -30,32% -45,64% -46,77% -16,03% Tablo 19 Brezilya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 48.537 1+ Std Sapma 60.546 1- Std Sapma 36.528 Standart Sapma 12.008 2+ Std Sapma 72.554 2- Std Sapma 24.520 Brezilya Borsası'nda, not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesi, küresel kriz dolayısıyla not artımının gerçekleştiği tarihe ait seviyenin (67.800) üstünde gerçekleşmiştir. Bir yıllık ortalama seviyeye (48.537) 92 günde gelmiştir. -1 standart sapma seviyesine (36.528) ise 119 günde gelmiş, söz konusu seviye kriz döneminde dip olmuştur. -60,00% -40,00% -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Brezilya Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
41 Grafik 24 Brezilya Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Brezilya, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 18.17% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı -4.0"% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Brezilya Reali dolar karşısında 5,6% değer kazanmış, sonrasında ise -7,59 değer kaybettiğini ifade etmek mümkündür. Altı aylık dönemde -16,12%, 12 aylık dönemde -15,32% değer kaybetmiştir. Grafik 25 Brezilya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 50000 Brezilya Borsası (Dolar) 12 17 22 27 32 37 42 47 52 57 07.01.2008 22.01.2008 11.02.2008 26.02.2008 12.03.2008 28.03.2008 14.04.2008 30.04.2008 16.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 21.07.2008 05.08.2008 20.08.2008 04.09.2008 19.09.2008 06.10.2008 21.10.2008 05.11.2008 21.11.2008 08.12.2008 23.12.2008 13.01.2009 28.01.2009 12.02.2009 03.03.2009 18.03.2009 02.04.2009 20.04.2009 Brezilya Borsası (Altın)
42 Grafik 26 Brezilya Borsa Endeksi GümüĢ Bazlı Grafik Brezilya Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 25.51%, Gümüş cinsinden 22.59% performans göstermiştir. Gümüş cinsinden performansın altın cinsinden performansın üstünde olması ilgili dönemde küresel risk iştahının iyi seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra, Altın cinsinden -7,41%, Gümüş cinsinden -21,79% performans göstermiştir. Gümüş cinsinden kaybın Altın cinsinden kayıptan yüksek olması küresel risk iştahının ilgili dönemde güçlü seyrettiğinin işareti olarak değerlendirilebilir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Brezilya Borsası, ulusal para cinsinden -30.32%, dolar cinsinden -45.64%, altın cinsinden -46,77%, gümüş cinsinden -16,03% performans göstermiştir. Not artırımının ardından 1 yıl sonra Altın cinsinden kaybın ulusal para cinsinden kayıptan yüksek olması, not artırımının borsalara reel bir katkı yaratmadığının işareti olarak değerlendirilebilir. 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600 2800 Brezilya Borsası (GümüĢ)
43 2.5. Küresel Finans Krizi Sonrasında Not Artırımı 2.5.1. Fas Tablo 20 Fas Genel Bilgiler 2013 Nüfus 32,987,206 (Temmuz 2014) GSYH (Nominal) $104.8 milyar (2013 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 5.1% (2013) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 15.1% Sanayi: 31.7% Hizmetler: 53.2% (2012) İşsizlik Oranı 9.5% (2013) Enflasyon Oranı 2.5% (2013) Kamu Borcu/ GSYH 76.9% GSYH (2013) Faiz Oranı 3% İhracat $16.78 milyar İthalat $38.66 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Tekstil, elektrik ürünleri, inorganik kimyasallar, transistörler Başlıca İthal Ürünleri Petrol, tekstil, telekominikasyon araçları, buğday, doğalgaz İhracat Ortakları Fransa 21%, İspanya 17,3%, Brezilya 5,4% Hindistan 4,9% (2012) Kuzey Afrika'da yaklaşık olarak 32 milyon nüfusa ve 447.000 kilometrekare yüzölçümüne sahip bir ülkedir. 104.8 milyar dolar GSYH ile Afrika'nın en büyük beşinci ekonomisidir. Ekonomide tarımın payının yüksek olması, mevsimsel şartların ekonomi üzerinde etkisini artırmaktadır. Yeraltı kaynakları arasında fosfat en büyük payı almaktadır. Fosfat dışında, manganez, arsenik, nikel, kobalt ve demir de bulunmaktadır. Fas'ın en büyük kırılganlık unsurlarından biri kamu borcunun yüksek olmasıdır. 2006'da 65%'lerde olan bu oran, 2010'da 48%'lere kadar gerilemiştir. Kamu Borcu/GSYH oranında sağlanan bu olumlu gelişmeyle birlikte, “S&P, Fas’ın kredi notunu 23 Mart 2010’da yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.”
44 Not Artırım Sürecinde Fas Piyasaları Tablo 21 Fas Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş SPX EEM 3 Ay Önce 7,18% 1,76% 3,69% 6,49% 3,31% -1,45% 3 Ay Sonra 10,07% 1,71% -9,05% -6,65% -6,99% -2,25% 3-6 Ay Sonra -2,84% 4,20% -0,90% -8,59% 3,00% 8,30% 6-9 Ay Sonra 8,86% 7,30% 0,64% -22,65% 11,73% 7,49% 9-12 Ay Sonra -0,99% 5,06% 1,11% -17,70% 3,24% -1,45% 1 Yıl Sonra 15,28% 19,47% -8,29% -45,67% 10,51% 13,50% Fas Borsa Endeksi, 23 Mart 2010'da S&P tarafından kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi'nden (EEM) 2,30% olumlu, S&P 500 endeksinden -1,55% negatif ayrışmıştır. Sonraki üç aylık dönemde, ulusal para ve dolar cinsinden değer kazanmaya, endekslerden olumlu ayrışmaya devam etmiştir. 3-6 aylık dönemde, dolar cinsinden performans ulusal para cinsinden performansın üstüne çıkmış Fas Dirhemi değerlenmiştir. 12 aylık dönemde ise, dolar cinsinden performans ulusal para cinsinden performansın üstünde gerçekleşmiş ulusal para değerlenmeye devam etmiştir.
45 Grafik 27 S&P 500 Endeksi Grafik 28 GeliĢmekte Olan Piyasalar Endeksi Tablo 22 Fas Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Fas Borsası SPX EEM 3 Ay Önce 0,2032 -0,09 3 Ay Sonra 0,3127 -0,07 3-6 Ay Sonra 0,4226 0,1388 6-9 Ay Sonra 0,3741 -0,07 9-12 Ay Sonra 0,2145 0,1282 1 Yıl Sonra 0,3009 0,0170 1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 1400 05.01.2010 20.01.2010 04.02.2010 19.02.2010 09.03.2010 24.03.2010 09.04.2010 27.04.2010 12.05.2010 27.05.2010 11.06.2010 30.06.2010 15.07.2010 03.08.2010 18.08.2010 02.09.2010 17.09.2010 05.10.2010 20.10.2010 04.11.2010 24.11.2010 10.12.2010 29.12.2010 13.01.2011 28.01.2011 15.02.2011 04.03.2011 21.03.2011 S&P 500 Endeksi 800 850 900 950 1000 1050 1100 1150 1200 05.01.2010 20.01.2010 04.02.2010 19.02.2010 09.03.2010 24.03.2010 09.04.2010 27.04.2010 12.05.2010 27.05.2010 11.06.2010 30.06.2010 15.07.2010 03.08.2010 18.08.2010 02.09.2010 17.09.2010 05.10.2010 20.10.2010 04.11.2010 24.11.2010 10.12.2010 29.12.2010 13.01.2011 28.01.2011 15.02.2011 04.03.2011 21.03.2011 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
46 Fas Borsa Endeksi, S&P 500 ve Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi ile korelasyonu anlamlı değere karşılık gelmemektedir. S&P 500 endeksi ile zayıf da olsa bir yıllık dönemde 0,30 pozitif korelasyon söz konusudur. 23 Mart 2010'da kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesiyle, örneklem kapsamında incelenen ülkeler gibi, 3-6 aylık dönemde korelasyonu diğer borsa endeksleriyle yükselmektedir. Sonuç olarak, Fas Borsa Endeksi'nin, not artırımından önce ve sonraki üç aylık dönemde korelasyonların düşük seyretmesi borsa endeksinin not artırımı beklentisi ve gerçekleşmesiyle diğer endekslerden bağımsız hareket ettiğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Fas Borsasının Performansı Grafik 29 Fas Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik Fas Borsa Endeksi, S&P tarafından notu 23 Mart 2010’da yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 7.18% performans göstermiştir. Not artırımının ardından da yükselişine devam etmiştir. İlgili dönemde küresel risk iştahının yüksek seyretmesi bu durumda etkili olarak değerlendirilebilir. 8000 8500 9000 9500 10000 10500 11000 11500 Fas Borsası (Ulusal Para)
47 Grafik 30 Fas Borsa Endeksi Performansı Tablo 23 Fas Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş YTD 7,18% 1,76% 3,69% 6,49% 3 Ay Önce 7,18% 1,76% 3,69% 6,49% 3 Ay Sonra 10,07% 1,71% -9,05% -6,65% 3-6 Ay Sonra -2,84% 4,20% -0,90% -8,59% 6-9 Ay Sonra 8,86% 7,30% 0,64% -22,65% 9-12 Ay Sonra -0,99% 5,06% 1,11% -17,70% 1 Yıl Sonra 15,28% 19,47% -8,29% -45,67% Tablo 24 Fas Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 9.947 1+ Std Sapma 10.337 1- Std Sapma 9.557 Standart Sapma 389 2+ Std Sapma 10.726 2- Std Sapma 9.168 Fas Borsası, not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 sapma seviyesini 205 gün sonrasında görmüştür. Yılın en yüksek seviyesini (10.965) gördükten sonra, +1 standart sapma seviyesine 13 günde gerilemiştir. Fas, kriz dönemi hariç olmak üzere, Rusya ve Kolombiya'ya göre 2 standart sapma seviyesine daha uzun bir sürede gelmiştir. -50,00% -40,00% -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Fas Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
48 Grafik 31 Fas Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Fas Borsası, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 1.76% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı 4.20% gerçekleşmiştir. Fas Dirhemi not artırımından önce -5,42% değer kaybetmiş, sonraki üç ayda ise, -8,36% değer kaybetmiştir. 6 aylık dönemde 1,56%, 12 aylık dönemde 4,19% değer kazanmıştır. Not artırımından sonraki 12 ayda Fas para birimi dolar karşısında, portföy girişleriyle birlikte değer kazanmış olabilir. 1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 Fas Borsası (Dolar)
49 Grafik 32 Fas Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Grafik 33 Fas Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik Fas Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 3.69%, Gümüş cinsinden 6.49% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Altın'ın Gümüş'ten daha iyi performans göstermesiyle küresel risk iştahının görece zayıf seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra, Altın cinsinden -9.05%, Gümüş cinsinden -6.65 performans göstermiştir. Altın'ın Gümüş'ten daha iyi performans göstermesi risk iştahının zayıf seyretmeye devam ettiğinin işareti olabilir. Fas Borsası'nda not 0,85 0,9 0,95 1 1,05 05.01.2010 21.01.2010 05.02.2010 22.02.2010 09.03.2010 24.03.2010 08.04.2010 23.04.2010 10.05.2010 25.05.2010 09.06.2010 24.06.2010 09.07.2010 26.07.2010 11.08.2010 27.08.2010 14.09.2010 29.09.2010 14.10.2010 29.10.2010 15.11.2010 02.12.2010 20.12.2010 04.01.2011 20.01.2011 04.02.2011 23.02.2011 10.03.2011 Fas Borsası (Altın) 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 Fas Borsası (GümüĢ)
50 artırımının ardından realizasyonun gerçekleşmesini beklentinin gerçekleşmesinin ardından gerçekleşen satışlar olarak değerlendirebilmek mümkündür. Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Fas Borsası, ulusal para cinsinden 15,28%, Dolar cinsinden 19,47%, Altın cinsinden -8.29%, Gümüş cinsinden -45.67% performans göstermiştir. Not artırımının ardından Dolar cinsinden performansın yüksek olması ülke para biriminin değerlendiğinin göstergesidir. Fakat, Altın ve Gümüş cinsinden performansın kağıt paraların gerisinde kalmasıyla, not artırımının ülke borsalarına reel bir katkısı olmadığı ifade edilebilir. 2.5.2 Türkiye Tablo 25 Türkiye Genel Bilgiler Genel Bilgiler 2013 Nüfus 81,619,392 (Temmuz 2014) GSYH (Nominal) $1,167 trilyon (2013 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 4,4% (2013) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 8.9% Sanayi: 27.3% Hizmetler: 63.8% (2013) İşsizlik Oranı 10.2% (Şubat 2014) Enflasyon Oranı 9.38% (Nisan 2014) Kamu Borcu/ GSYH 36.6% GSYH (2013) Faiz Oranı 10% İhracat $167.6 milyar İthalat $242.9 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Otomotiv, Tekstil, Demir Çelik, Gıda Başlıca İthal Ürünleri Petrol, Makine, Yarı-Mamül, Otomotiv İhracat Ortakları Almanya 8.6%, Irak 7.1%, İran 6.5%, BAE 5.4%, Rusya 4.4% Türkiye, Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından gelişen piyasa olarak tanımlanan bir piyasadır. Tarım ürünleri, tekstil, motorlu araçlar, gemiler ve diğer ulaşım ekipmanları, inşaat malzemeleri ve beyaz eşya gibi sektörlerde ihracatçı konumundadır. Türkiye ekonomisi yapısı itibariyle büyümek için finansmana
51 ihtiyaç duyan bir ekonomi konumundadır. 2001 yılında yaşanan bankacılık ve kamu borcu krizinden bu yana, bankacılık sektörü ve kamu finansmanı konusunda ilerleme kaydetmiştir. Türkiye'nin kredi notu, Kredi Derecelendirme Kuruluşu Fitch Ratings tarafından 05 Kasım 2012 tarihinde yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmiştir. (BBB-) Fitch, not artırımının kısa dönemde makrofinansal risklerin gevşemesi ve azalan borç yükünden destek bulduğunu ifade etmiştir. Güçlü bankacılık sistemi ve kamu maliyesinin güçlü duruşu kredi notunu desteklemektedir. Fitch'in not artırımından 6 ay sonra, Moody's tarafından Türkiye'nin kredi notu 16 Mayıs 2013 tarihinde yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmiştir. Not Artırım Sürecinde Türk Piyasaları Tablo 26 Türkiye Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş SPX EEM 3 Ay Önce 10,92% 10,37% 5,95% -4,46% 2,69% 5,91% 3 Ay Sonra 10,41% 12,31% 12,00% 13,20% 5,80% 7,19% 3-6 Ay Sonra 11,39% 9,20% 24,65% 45,18% 7,59% -2,49% 6-9 Ay Sonra -17,24% -22,75% -13,97% -7,02% 5,15% -8,78% 9-12 Ay Sonra 0,96% -4,24% -4,26% -12,26% 3,12% 7,64% 1 Yıl Sonra 2,76% -9,28% 14,99% 34,07% 23,42% 2,62% Borsa İstanbul, 5 Kasım 2012 tarihinde kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar endeksinden (EEM) %4,46, S&P 500 endeksinden %7.68 olumlu ayrışmıştır. Sonraki 3 aylık dönemde ulusal para ve dolar cinsinden değer kazanmaya, endekslerden olumlu ayrışmaya devam etmiştir.3-6 aylık dönemde, dolar cinsinden performans ulusal para cinsinden performansın üstüne çıkmış TL değer kazanmaya devam etmiştir. 12 aylık dönemde ise, dolar cinsinden performans ulusal para
52 cinsinden performansın üstüne çıkmış, TL küresel risk iştahının da zayıflamasına paralel olarak değer kaybetmiştir. Grafik 34 S&P500 Endeksi Grafik 35 GeliĢmekte Olan Piyasalar Endeksi 1300 1350 1400 1450 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 S&P 500 Endeksi 850 900 950 1000 1050 1100 03.08.2012 22.08.2012 11.09.2012 26.09.2012 11.10.2012 01.11.2012 16.11.2012 05.12.2012 20.12.2012 09.01.2013 24.01.2013 08.02.2013 26.02.2013 13.03.2013 28.03.2013 12.04.2013 03.05.2013 21.05.2013 06.06.2013 25.06.2013 11.07.2013 26.07.2013 15.08.2013 03.09.2013 18.09.2013 03.10.2013 25.10.2013 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
53 Tablo 27 Türkiye Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Borsa İstanbul SPX EEM 3 Ay Önce 0,2398 -0,1680 3 Ay Sonra 0,2089 0,1123 3-6 Ay Sonra 0,2343 0,3503 6-9 Ay Sonra 0,3103 0,2004 9-12 Ay Sonra 0,6055 0,3415 1 Yıl Sonra 0,3282 0,2205 Borsa İstanbul, S&P 500 ve gelişmekte olan piyasalar endeksiyle korelasyonu anlamlı bir değere karşılık gelmemektedir. S&P 500 endeksiyle zayıf da olsa 1 yıllık dönemde 0.3282 pozitif korelasyon, gelişmekte olan piyasalar endeksiyle 1 yıllık dönemde 0,2205 pozitif korelasyon söz konusudur. 5 Kasım 2012'de kedi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesiyle, örneklem kapsamında incelenen diğer ülkeler gibi, korelasyonun yükseldiği dönem 3-6 aylık döneme karşılık gelmektedir. Borsa İstanbul'un not artırımından önce ve sonraki üç aylık dönemde korelasyonların düşük seyretmesi borsa endeksinin not artırımı beklentisi ve gerçekleşmesiyle birlikte diğer endekslerden bağımsız hareket ettiğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Bir diğer yandan 9-12 aylık dönemde, S&P 500 endeksiyle korelasyonun yükselmesi, ABD Merkez Bankası'nın Tahvil Alım Programı'ndan çıkış planının sinyalini Mayıs döneminde vermesi de gelişmekte olan piyasaların genelinde risk iştahının düşmesine neden olmuştur. Fed, Mayıs 2013 toplantısında aylık bazda 85 milyar dolar olarak devam eden varlık alım programının kademeli olarak azaltılacağını, daha sonra da faizlerin artırılarak rezervlerde biriken fazla likiditenin geri çekileceği mesajını vermiştir. Türkiye'de not artırımı sonrasına gelen söz konusu gelişmeler, Türkiye'nin gelişmekte olan piyasalardan olumsuz ayrışmasına neden olmuştur. Olumsuz ayrışmanın nedenleri arasında tasarruf oranının benzer ülkelere görece düşük olması
54 ve borsa endeksinin not artırımı süreciyle ortalamanın üstünde performans göstermiş olması ifade edilebilir. Borsa Ġstanbul Performansı Grafik 36 Borsa Ġstanbul, Ulusal Para Bazlı Grafik Borsa İstanbul, Fitch tarafından notu 5 Kasım 2012'de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce ulusal para cinsinden 10,92% performans göstermiştir. Not artırımının ardından da kısa bir düzeltme yaparak yükselişine devam etmiştir. İlgili dönemde küresel risk iştahının yüksek seyretmesi de bu durumda etkili olarak değerlendirilebilir. 60000 65000 70000 75000 80000 85000 90000 95000 06.08.2012 24.08.2012 12.09.2012 28.09.2012 16.10.2012 06.11.2012 22.11.2012 10.12.2012 26.12.2012 14.01.2013 30.01.2013 15.02.2013 05.03.2013 21.03.2013 08.04.2013 25.04.2013 14.05.2013 30.05.2013 17.06.2013 03.07.2013 19.07.2013 06.08.2013 26.08.2013 12.09.2013 30.09.2013 22.10.2013 Türkiye Borsa Ġstanbul (Ulusal Para)
55 Grafik 37 Borsa Ġstanbul Performansı Tablo 28 Borsa Ġstanbul Performans Ulusal Para Dolar Altın Gümüş 3 Ay Önce 10,92% 10,37% 5,95% -4,46% 3 Ay Sonra 10,41% 12,31% 12,00% 13,20% 3-6 Ay Sonra 11,39% 9,20% 24,65% 45,18% 6-9 Ay Sonra -17,24% -22,75% -13,97% -7,02% 9-12 Ay Sonra 0,96% -4,24% -4,26% -12,26% 1 Yıl Sonra 2,76% -9,28% 14,99% 34,07% Kaynak: Bloomberg Tablo 29 Borsa Ġstanbul Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 78330,69 1+ Std Sapma 84207,97 1- Std Sapma 72453,42 Standart Sapma 5877,27 2+ Std Sapma 90085,24 2- Std Sapma 66576,14 Borsa İstanbul, not artırımından sonra 1 yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesini 130 gün sonrasında görmüştür. Yılın en yüksek seviyesini (93.178) gördükten sonra, +1 standart sapma seviyesine 17 günde, 1 yıllık ortalamaya 19 gün sonra gelmiştir. Örneklem kapsamında incelenen, Rusya, Kolombiya, Peru, Brezilya ve Fas'a göre, 2 standart sapmadan ortalamaya dönme süresi en kısa borsa endeksi olmuştur. -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Borsa Ġstanbul Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
56 Grafik 38 Borsa Ġstanbul, Standart Sapma Seviyeleri Grafik 39 Borsa Ġstanbul, Dolar Bazlı Performans Borsa İstanbul, not artırımından 3 ay önce dolar cinsinden 10,37% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı 12,31% gerçekleşmiştir. Türk Lirası not artırımından önce -0,55% değer kaybetmiş, sonraki 3 ayda ise, 1,90% değer kazanmıştır. 6 aylık dönemde -2,19, 12 aylık dönemde - 12,04% değer kaybetmiştir. Not artırımından sonraki 12 aylık dönemde, TL gelişmekte olan piyasaların genelinden yaşanan çıkıştan olumsuz etkilenmiştir. 30000 35000 40000 45000 50000 55000 06.08.2012 24.08.2012 12.09.2012 28.09.2012 16.10.2012 06.11.2012 22.11.2012 10.12.2012 26.12.2012 14.01.2013 30.01.2013 15.02.2013 05.03.2013 21.03.2013 08.04.2013 25.04.2013 14.05.2013 30.05.2013 17.06.2013 03.07.2013 19.07.2013 06.08.2013 26.08.2013 12.09.2013 30.09.2013 22.10.2013 Türkiye Borsa Ġstanbul (Dolar)
57 Grafik 40 Borsa Ġstanbul Altın Bazlı Grafik Grafik 41 Borsa Ġstanbul, GümüĢ Bazlı Grafik Borsa İstanbul, not artırımının 3 ay önce Altın cinsinden 5,95%, Gümüş cinsinden -6.49% performans göstermiştir. Bu durum ilgili dönemde Altın'ın Gümüş'ten daha zayıf performans göstermesiyle küresel risk iştahının görece güçlü seyrettiğinin işareti olabilir.3 ay sonra, Altın cinsinden 12,00%, Gümüş cinsinden 13,20% performans göstermiştir. Altın'ın Gümüş'ten daha iyi performans göstermesi küresel risk iştahının zayıf seyretmeye devam ettiğinin işareti olabilir. Borsa İstanbul'da ilk not artırımının ardından ikinci bir kredi derecelendirme kuruluşundan 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 06.08.2012 23.08.2012 10.09.2012 25.09.2012 10.10.2012 30.10.2012 14.11.2012 29.11.2012 14.12.2012 31.12.2012 16.01.2013 31.01.2013 15.02.2013 04.03.2013 19.03.2013 03.04.2013 18.04.2013 07.05.2013 22.05.2013 06.06.2013 21.06.2013 08.07.2013 23.07.2013 07.08.2013 26.08.2013 11.09.2013 26.09.2013 11.10.2013 04.11.2013 Türkiye Borsa Ġstanbul (Altın) 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 Türkiye Borsa Ġstanbul (GümüĢ)
58 da not artırımı geleceği beklentisiyle birlikte piyasalar olumlu ayrışmaya devam etmiştir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki 1 yıllık süreçte, Borsa İstanbul, ulusal para cinsinden 2,76%, Dolar cinsinden -9,28%, Altın cinsinden 14.99%, Gümüş cinsinden 34,07% performans göstermiştir. Not artırımından sonraki süreçte Dolar cinsinden performansın zayıf olması, TL'nin değersizleşme baskısı altında kaldığının göstergesidir. Altın ve Gümüş cinsinden performansın kağıt paraların ilerisinde olması dolayısıyla, not artımıyla birlikte Borsa İstanbul Altın ve Gümüş cinsinden değer kazanmıştır. Borsa Ġstanbul'un GeliĢmekte olan Piyasalardan AyrıĢma Düzeyi Borsa İstanbul, 5 Kasım 2012 tarihinde kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar endeksinden (EEM) %4,46 olumlu ayrışmıştır. Sonraki 3 aylık dönemde ulusal para ve dolar cinsinden değer kazanmaya ve olumlu ayrışmaya devam etmiştir. Çalışmanın bu bölümünde Borsa İstanbul'un gelişmekte olan piyasalardan olumlu ayrışma düzeyi incelenecektir. Çalışmada, MSCI Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi Borsa Yatırım Fonu (EEM) ve MSCI Türkiye Borsa Yatırım Fonu (TUR) veri setleri beş yıllık dönemde incelenmiştir. Türk Piyasaları'nda olumlu ayrışma düzeyinin aşırılaşma belirtileri gösterdiği durum, Türk piyasalarında realizasyon hareketinin başlangıcını getirmiştir. TUR - EEM grafiğinin ortalamadan sapma düzeyleri toplam getiriler itibariyle hesaplanmıştır.
59 Grafik 42: GeliĢen Piyasalar ve Türkiye Getiri Endeksi (5 Yıllık Dönem) Grafik 43 Türkiye - GeliĢen Piyasalar Getiri Farkı Tablo 30 TUR- EEM % Getiri Farkları TUR - EEM % Getiri Standart Sapma (5 Yıllık Dönem) 5 Yıllık Ortalama 27,41% 1+ Std Sapma 39,01% 1- Std Sapma 15,81% Standart Sapma 11,60% 2+ Std Sapma 50,60% 2- Std Sapma 4,22% Türkiye ve gelişen piyasalar arasında beş yıllık getirilere bakıldığında, beş yıllık getiri farklarının ortalamasının 2 standart sapma seviyesi, Mayıs 2013 dönemi -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% 2009.06.15 2010.06.15 2011.06.15 2012.06.15 2013.06.15 GeliĢen Piyasalar ve Türkiye Getirileri (5 Yıllık Dönem) EEM TUR 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 2009.06.15 2010.06.15 2011.06.15 2012.06.15 2013.06.15 Türkiye - GeliĢen Piyasalar Getiri Farkı (5 Yıllık Dönem)
60 not artırımı dönemiyle paralellik göstermektedir. Söz konusu seviye olumlu ayrışmanın aşırı bölgesi olarak ifade edilebilir. 13.06.2014 itibariyle son bulan veri setinde 4.22% getiri farkı seviyesinin beş yıllık dönemde Türk piyasaları açısından dip formasyonunun oluştuğu bölgelere karşılık geldiği ifade edilebilir. Özetle araştırma sonucunda not artırımlarının, kısa dönemde aşırı olumlu fiyatlama yarattığı ifade edilebilir.
Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri
Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri
Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri
Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri
Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri
Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri

Recommended

Refined researcher: Think Tank Research
Refined researcher: Think Tank ResearchRefined researcher: Think Tank Research
Refined researcher: Think Tank ResearchSeth Porter, MA, MLIS
 
Ministry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank Environment
Ministry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank EnvironmentMinistry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank Environment
Ministry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank EnvironmentGudjon Mar Gudjonsson
 
Think tank
Think tankThink tank
Think tankLauriane Laurent
 
[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.Work
[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.Work[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.Work
[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.WorkChallenge:Future
 
Credit information information
Credit information informationCredit information information
Credit information informationShambhu Kumar
 
Think tanks, an instrument for development
Think tanks, an instrument for developmentThink tanks, an instrument for development
Think tanks, an instrument for developmentFarhad Zargari
 
4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015
4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015 4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015
4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015 Nil's HR Cafe
 
"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu
"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu
"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu4. Boyut Akademi
 

Recommended

Refined researcher: Think Tank Research
Refined researcher: Think Tank ResearchRefined researcher: Think Tank Research
Refined researcher: Think Tank ResearchSeth Porter, MA, MLIS
 
Ministry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank Environment
Ministry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank EnvironmentMinistry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank Environment
Ministry Of Ideas Training Ground Slides On Our Think Tank EnvironmentGudjon Mar Gudjonsson
 
Think tank
Think tankThink tank
Think tankLauriane Laurent
 
[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.Work
[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.Work[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.Work
[Challenge:Future] The Think Tank: Make.it.WorkChallenge:Future
 
Credit information information
Credit information informationCredit information information
Credit information informationShambhu Kumar
 
Think tanks, an instrument for development
Think tanks, an instrument for developmentThink tanks, an instrument for development
Think tanks, an instrument for developmentFarhad Zargari
 
4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015
4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015 4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015
4B GPK Proje Raporu 23.10.2015-24.10.2015 Nil's HR Cafe
 
"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu
"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu
"4B Genç Profesyoneller" Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi Raporu4. Boyut Akademi
 
Kurumsal yönetim derecelendirme
Kurumsal yönetim derecelendirmeKurumsal yönetim derecelendirme
Kurumsal yönetim derecelendirmeilker serdar
 
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)AdhityaWiraDharma
 
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rme
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rmeKurumsal yöneti̇m derecelendi̇rme
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rmeilker serdar
 
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkileri
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki EtkileriSinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkileri
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkilericapvidia
 
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdf
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdfİnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdf
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdfHilmiCoskun
 
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...paulussilas
 
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...Doga Tunal
 
Gayrimenkul Değerleme ve Otel Fizibilite
Gayrimenkul Değerleme ve Otel FizibiliteGayrimenkul Değerleme ve Otel Fizibilite
Gayrimenkul Değerleme ve Otel FizibiliteIGD - Istanbul Gayrimenkul Degerleme Fizibilite
 

More Related Content

Similar to Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri

Kurumsal yönetim derecelendirme
Kurumsal yönetim derecelendirmeKurumsal yönetim derecelendirme
Kurumsal yönetim derecelendirmeilker serdar
 
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)AdhityaWiraDharma
 
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rme
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rmeKurumsal yöneti̇m derecelendi̇rme
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rmeilker serdar
 
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkileri
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki EtkileriSinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkileri
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkilericapvidia
 
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdf
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdfİnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdf
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdfHilmiCoskun
 
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...paulussilas
 
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...Doga Tunal
 

Similar to Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri (8)

Kurumsal yönetim derecelendirme
Kurumsal yönetim derecelendirmeKurumsal yönetim derecelendirme
Kurumsal yönetim derecelendirme
 
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)
Financial Performance Measurement with Topsis and Promethee Methods (Türkçe)
 
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rme
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rmeKurumsal yöneti̇m derecelendi̇rme
Kurumsal yöneti̇m derecelendi̇rme
 
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkileri
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki EtkileriSinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkileri
Sinan Soğancı - Sosyal Sermayenin Yenilikçilik üzerindeki Etkileri
 
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdf
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdfİnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdf
İnşaat Yönetimi - Barutçugil.pdf
 
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...
Sosyal Medyada Rekabet Analizi İçin Karşılaştırma Görevine Yönelik Fikir Ma...
 
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...
Vakıf Üniversitelerinin Reklam Kanalı Tercihlerinin Adayların Tercihleri Üzer...
 
Gayrimenkul Değerleme ve Otel Fizibilite
Gayrimenkul Değerleme ve Otel FizibiliteGayrimenkul Değerleme ve Otel Fizibilite
Gayrimenkul Değerleme ve Otel Fizibilite
 

Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Ülke Piyasalarına Etkileri

  • 1. I KREDİ NOTUNUN YATIRIM YAPILABİLİR SEVİYEYE YÜKSELTİLMESİNİN ÜLKE PİYASALARINA ETKİLERİ Sosyal Bilimler Enstitüsü TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi DENİZ KAHRAMAN Yüksek Lisans İŞLETME ANA BİLİM DALI TOBB EKONOMİ VE TEKNOLOJİ ÜNİVERSİTESİ ANKARA Ağustos 2014
  • 2. II Bu projenin Yüksek Lisans derecesi için gereken tüm koşulları yerine getirdiğini onaylarım. ________________________________________ Prof. Dr. Serdar SAYAN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Bu projeyi okuduğumu ve kapsam ve içerik olarak Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalında bir yüksek lisans projesi olabilecek yeterlikte olduğuna kanaat getirdiğimi onaylıyorum. ________________________________________ Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT Proje Danışmanı ________________________________________ Doç. Dr. Ekin TOKAT Proje Jüri Üyesi ________________________________________ Yrd. Doç. Dr. Hakkı Arda TOKAT Proje Jüri Üyesi
  • 3. III Proje içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca proje yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. ________________________________________ Deniz KAHRAMAN
  • 4. IV ÖZET KREDİ NOTUNUN YATIRIM YAPILABİLİR SEVİYEYE YÜKSELTİLMESİNİN ÜLKE PİYASALARINA ETKİLERİ KAHRAMAN, Deniz Yüksek Lisans, İşletme Bölümü Proje Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT Ağustos 2014 1990 yılından itibaren kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen gelişmekte olan ülkeler arasında Türkiye'nin de dahil olduğu altı ülkede borsa endekslerinin not artırımı öncesi ve sonrasındaki eğilimleri incelenmektedir. Gelişen piyasaların finansman ihtiyacı dolayısıyla kredi değerliği de önem taşımaktadır. Dolayısıyla kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi ülke piyasalarında anlamlı etki göstermektedir. Analiz sonuçları, kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen ülke piyasalarında üç ay önceki dönemde, piyasa endeksleriyle ilişkisi bozulmakta, söz konusu ülke piyasaları olumlu ayrışmakta, çeşitli anomali davranışları göstermektedir. Gözlenen anomaliler arasında, piyasa katılımcıları aşırı iyimserlik hatasına düşmekte, fiyatlar ortalamaların fazlasıyla üstünde gerçekleşmektedir. Kur, not artışından önce ve sonra küresel kriz dönemi dışarıda bırakıldığında değer kazanma eğilimine girmekte ve bu eğilim not artışının ardından da devam etmektedir. Araştırma kapsamında incelenen Altın ve Gümüş bazlı performanslar ise, sert negatif fiyatlamanın yaşandığı dönem dışarıda bırakıldığında, kağıt paraların
  • 5. V gerisinde kalmıştır. Söz konusu gerçekleşme not artırımının borsalar üzerinde reel bir katkı sağlamadığı yönünde değerlendirilebilir. Bu çalışmada, Türkiye’ye benzer, gelişmekte olan ekonomilerin borsa endekslerinin, ilk defa bir kredi derecelendirme kuruluşundan notun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi sonrasında 1 yıllık periyotta piyasa hareketleri incelenmiştir. Birinci bölümde, Kredi Derecelendirme kavramının tarihsel gelişimi, önemi ve nitelikleri yönünde literatür değerlendirmesine yer verilmiştir. Kredi derecelendirme kavramının tarihsel gelişimine yer verildikten sonra, kredi derecelendirme kriterleri ve kredi derecelendirmenin faydaları ifade edilmiştir.İkinci bölümde, Türkiye ve benzer gelişmekte olan ülke borsalarının, para birimleri ve emtia cinsinden fiyatlaması yapılmış ve not artırımı öncesi ve sonrasında performansları incelenmiştir. Araştırmada incelenecek gelişmekte olan ülke grupları, Brezilya, Rusya, Kolombiya, Peru, Fas olmak üzeredir. Üçüncü bölümde ise, örneklem kapsamında incelenen ülke piyasalarında not artırımı dönemindeki performanslar, anomaliler ve etkilerin sonuçları toplulaştırılarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kredi Derecelendirme Kuruluşları, Yatırım Yapılabilir Seviye, Gelişmekte Olan Piyasalar, Piyasa Etkileri, Emtia, Altın, Gümüş, Volatilite.
  • 6. VI ABSTRACT CREDIT RATING UPGRADE TO INVESTMENT LEVEL, MARKET IMPACT OF EMERGING MARKETS KAHRAMAN, Deniz Master of Business Administration Project Advisor: Asist. Prof. Dr. Atılım MURAT July 2014 Upgraded to investment level credit rating of emerging markets, the trend of the stock market index has been assesed under study. Emerging market's credit rating also important because of financing needs. Therefore credit rating to be upgraded to investment level shows significant effect on the domestic market. Analysis results show that, credit rating upgraded to investment level, correlation betweet the major indices breaks down. It shows that various anomalies behaviour. Some of anomalies like that over optimistm bias, markets priced extremely over the historical average. Surveyed while gold and silver based performance remains above dollar and national currency based performance. Rating upgrades not provides real contribution to domestic markets. But also, currency sustains appreciation trend process of upgrade. In this study, the emerging economies, similar to Turkey, the first credit rating agency to be upgraded to investment grade, market movements after the one- year period were analyzed. In the first part, Credit Rating's historical development, importance and qualities surveyed. In the second part, Turkey an the similar emerging markets performance were examined before and the after upgrade. Emerging countries, includes Brazil, Russia, Colombia, Peru and Morocco has been
  • 7. VII observed. In the third section, the sample group is analyzed during the period of upgrading results has been evaluated as a consolidation. Key Words: Credit Rating Agencies, Investment Grade, Emerging Markets, Market Impact, Commodity, Gold, Silver, Volatility.
  • 8. VIII TEŞEKKÜR Bu projenin hazırlanmasında ve yüksek lisans eğitimim boyunca iyi bir finans profesyoneli olma hedefime sonsuz katkılarından dolayı değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT’a, profesyonel alanda çalışmalarıma katkıları bulunan Sanko Menkul Değerler şirketine ve yüksek lisans öğrenimim boyunca yardımlarını esirgemeyen Sosyal Bilimler Enstitüsü Sekreteri Sayın Senem ÜÇBUDAK’a, teşekkürlerimi sunarım.
  • 9. IX İÇİNDEKİLER ÖZET.......................................................................................................................................IV ABSTRACT............................................................................................................................VI TEŞEKKÜR.........................................................................................................................VIII İÇİNDEKİLER.......................................................................................................................IX TABLOLAR.............................................................................................................................X GRAFİKLER..........................................................................................................................XI BİRİNCİ BÖLÜM: GİRİŞ........................................................................................................1 1. Kredi Derecelendirme..................................................................................................2 1.1. Kredi Derecelendirme Kavramı ve Gelişimi.........................................................2 1.2. Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Tarihsel Gelişimi.....................................3 1.3. Kredi Derecelendirmenin Faydaları.....................................................................6 1.4. Kredi Derecelendirme Kriterleri...........................................................................7 1.5. Kredi Derecelendirme Kuruluşları.......................................................................8 İKİNCİ BÖLÜM.......................................................................................................................9 2. Gelişen Piyasalar ve Not Artırımı................................................................................9 2.1. Gelişen Piyasalar...................................................................................................9 2.2. Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Etkileri..............9 2.3. Not Artırımının Ülke Piyasalarına Etkileri.........................................................12 2.3.1. Rusya...................................................................................................12 2.3.2. Kolombiya...........................................................................................18 2.4. Küresel Finans Krizi Döneminde Not Artırımı...................................................24 2.4.1. Peru......................................................................................................25 2.4.2. Brezilya................................................................................................33 2.5. Küresel Finans Krizi Sonrasında Not Artırımı....................................................43 2.5.1. Fas........................................................................................................43 2.5.2. Türkiye.................................................................................................50 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:................................................................................................................61 3. Sonuç ve Değerlendirme..............................................................................................61 KAYNAKÇA..........................................................................................................................66
  • 10. X TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Not Çizelgesi..................................................5 Tablo 2: Türkiye'de Derecelendirme Yetkisi Bulunan Kuruluşlar...........................................8 Tablo 3: Kredi Notlarının Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseldiği Tarihler........................11 Tablo 4: Rusya, Genel Bilgiler................................................................................................12 Tablo 5: Rusya Borsa Endeksi Performansı............................................................................15 Tablo 6: Rusya Borsa Endeks Standart Sapma Seviyeleri......................................................15 Tablo 7: Kolombiya Genel Bilgiler.........................................................................................18 Tablo 8: Kolombiya Borsa Endeksi Performansı....................................................................21 Tablo 9: Kolombiya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri.............................................21 Tablo 10: Peru Genel Bilgiler.................................................................................................25 Tablo 11: Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı............................26 Tablo 12: Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu...................................28 Tablo 13: Peru Borsa Endeksi Performansı............................................................................31 Tablo 14: Peru Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri......................................................31 Tablo 15: Brezilya Genel Bilgiler...........................................................................................33 Tablo 16: Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı......................35 Tablo 17: Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu.............................37 Tablo 18: Brezilya Borsa Endeksi Performansı......................................................................40 Tablo 19: Brezilya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri...............................................40 Tablo 20: Fas Genel Bilgiler...................................................................................................43 Tablo 21: Fas Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı...............................44 Tablo 22: Fas Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu ....................................45 Tablo 23: Fas Borsa Endeksi Performansı..............................................................................47 Tablo 24: Fas Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri.......................................................47 Tablo 25: Türkiye Genel Bilgiler............................................................................................50 Tablo 26: Türkiye Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı........................51 Tablo 27: Türkiye Borsa Endeksinin Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu...............................53 Tablo 28: Borsa İstanbul Performans......................................................................................55 Tablo 29: Borsa İstanbul Standart Sapma Seviyeleri..............................................................55 Tablo 30: TUR EEM Getiri Farkları.......................................................................................59 Tablo 31: Piyasa Getirileri Aylık Toplulaştırılmış Sunum.....................................................61 Tablo 32: Korelasyon Tablosu Toplulaştırılmış Sunum.........................................................62 Tablo 33: Standart Sapma Toplulaştırılmış Sunum................................................................63 Tablo 34: Ortalamadan Sapma Düzeyi Toplulaştırılmış Sunum.............................................63 Tablo 35: Piyasa Getirileri Yıllık Toplulaştırılmış Sunum.....................................................64
  • 11. XI GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Rusya Borsa Endeksi Ulusal Para Bazlı Grafik......................................................14 Grafik 2: Rusya Borsa Endeksi Performansı...........................................................................15 Grafik 3: Rusya Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik................................................................16 Grafik 4: Rusya Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik.................................................................17 Grafik 5: Rusya Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik..............................................................17 Grafik 6: Kolombiya Borsa Endeksi Ulusal Para Bazlı Grafik..............................................20 Grafik 7: Kolombiya Borsa Endeksi Performansı...................................................................21 Grafik 8: Kolombiya Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik........................................................22 Grafik 9: Kolombiya Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik.........................................................23 Grafik 10: Kolombiya Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik....................................................23 Grafik 11: S&P 500 Endeksi...................................................................................................27 Grafik 12: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................27 Grafik 13: Latin Amerika Endeksi..........................................................................................28 Grafik 14: Peru Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik......................................................30 Grafik 15: Peru Borsa Endeksi Performansı...........................................................................30 Grafik 16: Peru Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik.................................................................31 Grafik 17: Peru Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik..................................................................32 Grafik 18: Peru Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik..............................................................32 Grafik 19: S&P 500 Endeksi...................................................................................................36 Grafik 20: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................36 Grafik 21: Latin Amerika Endeksi..........................................................................................37 Grafik 22: Brezilya Borsa Endeksi Ulusal Para Bazlı Grafik.................................................39 Grafik 23: Brezilya Borsa Endeksi Performansı.....................................................................40 Grafik 24: Brezilya Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik...........................................................41 Grafik 25: Brezilya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik...........................................................41 Grafik 26: Brezilya Borsa Endeksi, Gümüş Bazlı Grafik.......................................................42 Grafik 27: S&P 500 Endeksi...................................................................................................45 Grafik 28: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................45 Grafik 29: Fas Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik........................................................46 Grafik 30: Fas Borsa Endeksi Performans..............................................................................47 Grafik 31: Fas Borsa Endeksi Dolar Bazlı Grafik...................................................................48 Grafik 32: Fas Borsa Endeksi Altın Bazlı Grafik....................................................................49 Grafik 33: Fas Borsa Endeksi Gümüş Bazlı Grafik................................................................49 Grafik 34: S&P 500 Endeksi...................................................................................................52 Grafik 35: Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi........................................................................52
  • 12. XII Grafik 36: Borsa İstanbul Ulusal Para Bazlı Grafik................................................................54 Grafik 37: Borsa İstanbul Performansı....................................................................................55 Grafik 38: Borsa İstanbul Bir Yıllık Dönem Standart Sapma Seviyeleri................................56 Grafik 39: Borsa İstanbul Dolar Bazlı Performans.................................................................56 Grafik 40: Borsa İstanbul Altın Bazlı Grafik..........................................................................57 Grafik 41: Borsa İstanbul Gümüş Bazlı Grafik.......................................................................57 Grafik 42: Gelişen Piyasalar ve Türkiye Getirileri.................................................................59 Grafik 43: Türkiye Gelişen Piyasalar Getiri Farkı..................................................................59
  • 13. 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM GĠRĠġ Araştırma kapsamında gelişmekte olan altı ülkede kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesiyle, Brezilya, Rusya, Fas, Kolombiya, Peru ve Türkiye'de piyasa hareketleri örneklem kapsamında incelenmiştir. Ülkelerin not artırımı etkisiyle piyasalarında yaşanan hareketlerin neler olduğu daha önce değerlendirmesi yapılmamış bir konudur. Bir diğer yandan borsa endekslerinin performansının farklı emtia kompleksleri cinsinden değerlendirmesi de daha önce akademik literatürde yer almamıştır. Bu çalışmada, son dönemde finans literatüründe oldukça geniş yer bulan, kredi notunun arttırılmasının finans piyasaları üzerindeki etkileri incelenecektir. Kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen gelişmekte olan ülkelerdeki piyasa etkileri incelenecektir. Çalışmada öncelikle, Türkiye’ye benzer gelişmekte olan ülkelerin not artırımı sonrasındaki bir yıllık periyotta performansları incelenecektir. Kavramsal boyutta irdelemelerin yapılmasının ardından, Türkiye ve benzer ülkelerin borsa endekslerinin ulusal para, dolar, altın, gümüş ve çeşitli emtialar bazında incelemesi yapılacaktır. Sonrasında ise, sonuçlar toplulaştırılarak kredi notunun ülke piyasaları üzerinde ilgili dönemde yarattığı etkiler değerlendirilecektir.
  • 14. 2 1. KREDĠ DERECELENDĠRME Derecelendirme, bir kuruluşun veya bir bireyin finansal yükümlülüklerini zamanında yerine getirip getiremeyeceğini tahmin etmek üzere kullanılan, firmanın veya bireyin geçmiş ve bugünkü nitel ve nicel verilerine dayanarak yapılan bir sınıflandırma sistemidir (Yazıcı, 2011). 1.1. Kredi Derecelendirme Kavramı ve GeliĢimi Derecelendirme, para piyasaları yanında, sermaye piyasalarında da faaliyet gösteren kurumlara, kredi arz ve talep edenlere, yatırımcılara, tüm aracı ve düzenleyicilere değerlendirmelerinde yardımcı olmayı sağlayan güçlü ve kullanışlı sembollerden oluşmaktadır. Borçlunun kredibilitesi, borcunu zamanında ve düzenli geri ödeme kapasitesini ölçmeye yarayan ve buna bağlı olarak para ve sermaye piyasalarındaki rolünü değerlendiren ve etkileyen profesyoneller tarafından oluşturulmuş standart ve objektif görüşü tanımlanmaktadır. Derecelendirme (Rating); bir borçlunun kredibilitesinin ve geri ödeme kabiliyetinin değerlendirilmesidir. İçsel ve dışsal değerlendirme olarak ikiye ayrılmaktadır. Dışsal Derecelendirme; Derecelendirme kuruluşları tarafından, göreceli olarak büyük ölçekli firmaların sermaye piyasalarından borçlanabilmesini temin etmek amacı ile yapılan gösterge niteliğindeki kredi notudur. İçsel Derecelendirme; Bankaların borç talep edenlere kendi içsel değerlendirme kriterleri uyarınca verdikleri kredi notları olmak üzeredir. Bankalar içsel derecelendirmede kullanmak üzere müşterilerinden finansal tablolarını, resmi belgelerini ve tüm içsel ve dışsal diğer tüm nitelik ve niceliksel referans kaynaklarını talep ederler. Sistemin sağlıklı çalışmasının temel şartı verilere
  • 15. 3 kolay ve standart biçimde ulaşılabilmesi ve tarihsel olarak depolanması ve işlenebilir hale getirilmesidir. Bankaların spesifik müşterilerinden elde ettiği verileri ileriye dönük olarak müşterilerinin sorunlu hale gelme olasılığının kestiriminde kullanabilmesi, geçmiş veriler ile sorunlu hale gelen firmaların gösterdiği ödeme karakteristiklerinin standardize edilebilmesine bağlıdır. Bankaların içsel derecelendirmede kullandığı sistem, yöntem ve veriler farklılık gösterebilmektedir. Türkiye’de mevcut bankaların hepsinde finansal başarısızlığın tahminine yönelik olarak farklı gelişmişlik düzeylerinde olsa da karar destek sistemleri bulunmaktadır (Yazıcı, 2011). Derecelendirme borç menkul kıymet ihracından doğan anapara ve faiz ödemelerini, ödünç sözleşmesinde yer alan hükümlere uygun olarak tam ve zamanında yapabilme olasılığı olarak tanımlanmaktadır (Demez, Bayat ve Doğan, 2009). Derecelendirme kuruluşları ülke veya diğer borç menkul kıymetleriyle ilgili yaptıkları derecelendirmeleri belirli harf, rakam veya her ikisinin birden kullanıldığı bir sisteme dayandırarak yatırımcıların anlayabileceği düzeyde kategorize etmektedirler. Kredi derecelendirme kuruluşları, bağımsız olarak kredibilite görüşü sağlayan ve verdikleri dereceler yatırımcılar, ihraççılar, kredi talep edenler ve hükümetler tarafından çeşitli nedenlere bağlı olarak kullanılan kuruluşlar olarak tanımlanabilir. 1.2. Kredi Derecelendirme KuruluĢlarının Tarihsel GeliĢimi Kredi derecelendirme kavramının kökeni New York’lu bir manifaturacı olan Lewis Tappan’ın 1837'de yaşanan ekonomik krizde müşterilerinin durumunu belirlemek amacıyla geliştirdiği değerlendirme yöntemine dayanmaktadır. ABD ekonomisindeki çöküşün ardından kendisi de zarara uğrayan Tappan borçluların
  • 16. 4 kredi değerliliğinin belirlenmesi için Doğu ve Batı eyaletlerinde çoğunluğu avukat olan 180 muhabiri kapsayan bir ağ kurarak derecelendirmenin temelini atmıştır (Yazıcı, 2011, Ban ve Yörük’den alıntı, 2003, s.523-557). Cincinati'li bir avukat olan John Bradstreet ise benzer şekilde kredi derecelendirmeleri yapan bir diğer şirketin sahibiydi ve borç ödeme güçlüğü içindeki tacirlerin davalarına vekillik ettiği bir sırada müvekkillerinden topladığı kredi bilgilerini New York toptancılarına satan Bradstreet Company isimli şirketi kurdu. Bradstreet Company ise 1849 yılında kredi derecelendirme konusunda yapılan ikinci girişim oldu (Yazıcı, 2011, Ettinger ve Gollieb’den alıntı, 1917, s.210). 1933 yılında bu iki şirket "Dun and Bradstreet" adlı kuruluşta birleşti ve 1962 yılında "Moody's Investors Service" ismini aldı. Bu kuruluşların ardından "Poor's Publishing Company" ilk değerlendirmesini 1916'da, "Standard Statistics Company" 1922'de, "Fitch Publishing Company" ise 1924'de gerçekleşirdi. 1941'de ise "Standard Statistics Company" ile "Poor's Publishing Company" birleşerek "Standard and Poor's" ismini aldı. John Moody tarafından 1909 yılında yazılmış olan “Demiryolları Yatırımlarının Analizleri” adlı eserde kullanılan semboller daha sonra kredi değerlendirilmesinde kullanılan uluslar arası semboller olmuştur (Yazıcı, 2011, Sevil’den alıntı, 1995, s.157-180).
  • 17. 5 Tablo 1 Kredi Derecelendirme KuruluĢlarının Not Çizelgesi Fitch S&P Moody’s Açıklama AAA AAA Aaa Yatırım Yapılabilir Seviye Minimum Kredi Riski AA+ AA+ Aa1 Çok Düşük Kredi RiskiAA AA Aa2 AA- AA- Aa3 A+ A+ A1 Düşük Kredi RiskiA A A2 A- A- A3 BBB+ BBB+ Baa1 Ilımlı Kredi RiskiBBB BBB Baa2 BBB- BBB- Baa3 BB+ BB+ Ba1 Spekülatif NotBB BB Ba2 Önemli Kredi Riski BB- BB- Ba3 B+ B+ B1 B B B2 Yüksek Kredi Riski B- B- B3 CCC+ CCC+ Caa1 CCC CCC Caa2 Çok Yüksek Kredi Riski CCC- CCC- Caa3 CC CC Ca C C Temerrüde Yakın DDD SD C DD D Temerrüt Durumunda Şans Çok Az D Dünya’da ulusal, bölgesel ve global düzeyde pek çok derecelendirme kuruluşu bulunmaktadır. Halen bütün Dünya üzerinde kredi derecelendirme faaliyetinde bulunan en büyük üç derecelendirme kuruluşu Moody’s, Standard & Poor’s ve Fitch’ dir. 1975 yılında Amerikan Sermaye Piyasası Kurulu SEC(U.S. Securities and Exchange Commission) derecelendirme kuruluşlarının faaliyetlerini ve piyasaya giriş çıkışlarını standardize etmek üzere NRSRO’yu (Nationally Recognized Statistical Rating Organisation) kurarak kuruluşları tek çatı altında toplamıştır. Başlangıçta üç üyesi bulunan kuruluşun bugün on üyesi bulunmaktadır (Standard & Poor's, Fitch Ratings, A. M. Best Company, Dominion Bond Rating
  • 18. 6 Service Ltd. Japan Credit Rating Agency Ltd., R&I Inc., Egan-Jones Ratings Company, LACE Financial, Realpoint LLC). ABD’deki kuruluşlarla birlikte Mart 2008 tarihi itibarı ile Dünya’da 64 adet kredi derecelendirme kuruluşu bulunmaktadır. Bunlardan 5 tanesi Avrupa Birliği menşeili kuruluşlar olarak faaliyet göstermektedir. Bu kuruluşlar, Capital Intelligence Ltd., Central European Rating Agency, Companhia Portuguesa de Rating SA., European Rating Agency, Slovak Rating Agency a.s. olmak üzeredir. <http://www.defaultrisk.com/rating_agencies.htm> 1.3. Kredi Derecelendirmenin Faydaları Derecelendirme kuruluşlarının verdiği notlar finansal piyasaların düzenlenmesi ve denetlenmesinde de bir ölçüt olarak kullanılmakta, Basel II kriterleri gibi uluslararası veya yerel düzenlemelerde risk ağırlıklarının tespitinde temel teşkil etmektedirler.Derecelendirme işlevinin ekonomik hayata kazandırdığı faydalar şu şekilde özetlenebilmektedir,  Ekonomiye güvenilir ve istikrar içinde gelişen mali piyasalar kazandırır.  Ekonominin dış kaynak teminini, piyasaların uluslararası piyasalarla bütünleşmesini sağlar.  Ekonomideki genel risk düzeyini sınırlandırırken, mali işlemlerin etkinliğini artırır ve büyümenin daha etkin finansmanını sağlar (Yazıcı, 2011 Babuşçu ve Hazar’dan alıntı, 2008, s.357). Bütün bu ifade edilen faydalar etkin çalışan, düzenlenen ve denetlenen piyasalarda geçerli durumdadır. Mevcut uygulamada bütün derecelendirme çalışmaları, ihraççı, yayınlayıcı kişi veya kuruluş tarafından bedeli ödenmek üzere
  • 19. 7 yapıldığı için, kamuya açık ve herkesin erişebileceği şekilde yayınlanmaktadır. Ulusal ve uluslararası düzeydeki düzenlemelerin yetersiz kalması, tarafsızlıklarını kaybettikleri ve derecelendirme kriter ve notlarında fazla iyimse ve kötümser davrandıkları yönünde son dönemde ciddi şekilde eleştirilerle karşılaşmaktadırlar. 1.4. Kredi Derecelendirme Kriterleri Kredi derecelendirme kuruluşları, ülke kredi derecelendirmesini belirli ölçüt ve kriterlere göre yapmaktadırlar. Kuruluşlar bu kriterlerini kamuya açıklamaktan geri dursalar da, yapılan akademik çalışmaların büyük bir kısmında makro ekonomik göstergelerin ağırlığının yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kredi dereceleri krizi tahmin edebilmelidir, çünkü makroekonomik değişkenler krizi tahmin edebilme gücüne sahiptir görüşünü savunmaktadır. Bazı çalışmalarda ise, bu çalışmaların aksine kredi derecelendirme kuruluşları ülke notunu düşürerek krize neden olmaktadırlar (Demez vd, 2009, Goldstein, Kaminsky ve Reinhart’dan alıntı, 2000, s.357). Bir başka çalışmada kredi derecelendirme kuruluşlarının özel sektör şeklinde çalışmaları yani ülke derecelendirmesi yaparken ülke ödünç vericilerinin baskılarından etkilenmekte çünkü ücretlerini o kişilerden almaktadırlar. Derecelendirme kuruluşlarının kredi izlenimleri ve derece görüşleri finansal piyasalar tarafından ülke kredi derecesi üzerine büyük bir etki yapmaktadır. Yatırımcıların beklentilerinin değişmesinin bir sonucunu oluşturan bu durum neticede kredi derecelendirme kuruluşlarının güvenilirliğini artırmaktadır. Yani bir anlamda ülkenin finansal ve parasal anlamda darboğazda olmadığı bir dönemde bile derecelendirme kuruluşları yatırımcıların gelecekle ilgili beklentilerini kullanarak kredi notlarının seyrini belirleyebilmektedir (Demez vd, 2009.).
  • 20. 8 Çalışmanın konusu da, kredi derecelendirme kuruluşlarının ülkelerin kredi notlarını yatırım yapılabilir seviyeye yükselmesiyle ülke ekonomilerinin en önemli göstergelerinden biri olan borsa endekslerini üzerine etkisi olmak üzeredir. 1.5. Kredi Derecelendirme KuruluĢları Günümüzde Kredi Derecelendirme Kuruluşları arasında Moody’s, Standard and Poor’s ve Fitch Ratings başta gelmektedir. Bu kuruluşlar ülkelerin derecelendirmesinden, hükümetlerce ihraç edilen borç menkul kıymetler ile şirketlerin tahvil ve finansman bonolarına kadar çok geniş bir alanda kredi derecelendirme faaliyeti yürütmektedir (Demez, Bayat ve Doğan, 2009). Türkiye’de Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin almış 7 kuruluş bulunmaktadır. Tablo 2 Türkiye’de Derecelendirme Yetkisi Bulunan KuruluĢlar Türkiye’de Kurulan Kuruluşlar Yetkilendirilen Uluslararası Kuruluşlar Kredi Derecelendirmesi 1.Fitch Ratings Finansal Derecelendirme Hizmetleri A.Ş. 1.Standars and Poor’s Corp. 2.JCR Avrasya Derecelendirme A.Ş. 2.Moody’s Investor Service Inc. 3.TCR Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme A.Ş. 3.Fitch Ratings Ltd. 4.Saha Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme A.Ş.
  • 21. 9 ĠKĠNCĠ BÖLÜM 2. GELĠġEN PĠYASALAR VE NOT ARTIRIMI 2.1. GeliĢen Piyasalar Gelişen Piyasalar, yükselen piyasalar olarak tanımlanabilecek, tasarruf açığına sahip büyümek için finansman ihtiyacına sahip olan ülkeler olarak ifade edilebilir. Söz konusu gereksinimle birlikte, kredi not görünümü üzerinde değişikliğin etkisinin yüksek olduğu piyasalar olarak değerlendirilebilir. 2.2. Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseltilmesinin Etkileri Kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükselmesinin ekonomi üzerindeki etki mekanizmasını, risklilik algılamalarındaki iyileşme ve potansiyel yabancı yatırımcı tabanında genişleme ve ülkeye yabancı sermaye ulaşım imkanının artması şeklinde ifade etmek mümkündür. Yabancı sermaye portföy yatırımları ve doğrudan yatırımlar veya yurt dışından sağlanan finansman imkanları biçiminde gerçekleşebilir. Portföy yatırımı biçiminde sermaye girişleri ağırlıklı olarak borçlanma senedi ve hisse senedi piyasalarında gözlenmektedir. Kredi notunun artmasıyla, bu piyasalardaki fiyatların ve yabancı sermaye miktarının artması, ortalama vadenin uzaması beklenir. Öte yandan, düşen ülke riskliliği, yabancı sermaye girişleri ve notu artan ülkeye dair beklenti ve algılamalardaki iyileşme, doğrudan yatırım biçimindeki yabancı sermaye girişlerini de güçlendirme potansiyeli taşımaktadır.
  • 22. 10 Çalışma kapsamında da borsa endekslerinin performansını inceleyecek olmamız bu nedenden kaynaklanmaktadır. Not artırımı yurt dışından borçlanma imkanını da artırıcı yönde etkide bulunacaktır. Bunun sonucunda gerek özel sektörün gerekse kamunun yurt dışından sağladıkları kredilerin maliyetlerinin düşmesi ve vadelerinin uzaması olasıdır. Özel sektörün dış finansmana ulaşımının kolaylaşmasının yurt içi kredi piyasasına da yansımaları olacaktır. Öncelikle finansal kuruluşların daha ucuz ve uzun vadeli dış finansmana ulaşım imkanları, yurt içi kredi faizlerini düşürücü, bankaların mevduat gibi alternatif fonlama araçlarına bağımlılıklarını ise azaltıcı etkide bulunabilir. Bunun yanı sıra, finansal kesim dışı özel sektör kredilerinde yurt dışı kredilerin payının yükselmesi, bankalar arasındaki kredi arzı rekabetinin artmasına ve kar marjlarının daralmasına sebep olma potansiyeli taşımaktadır. Bu etkenlerin yurt içi kredi hacmine net etkisinin genişletici yönde etkide bulunması beklenir. Tüm bunların sonucunda, yurt dışı krediye ulaşımın kolaylaşması ülkenin dış borcunu artırıcı etkide bulunabilecektir (Kanlı ve Barlas, 2012). Çeşitli biçimlerde yabancı sermaye girişleri, düşen risk primi ve beklentilerdeki iyileşme yerel para birimine olan talebi artırarak döviz kurunun değer kazanmasına yol açabilecektir. Para birimindeki değerlenme bir yandan ithalat talebini artırırken, ihracatta rekabeti düşürücü yönde etkide bulunabilir. Öte yandan, yurt içi kredi piyasalarındaki canlanma, beklentilerdeki iyileşme ve varlık fiyatlarındaki artışın sebep olduğu servet etkisinin iç talebi canlandırması beklenir. Tüm bu unsurlar, toplam talep kompozisyonunun iç talep aleyhine değişmesine, böylelikle notu artırılan ülkelerin cari dengelerinin bozulmasına yol açma potansiyeli taşımaktadır.
  • 23. 11 Ne var ki, yurt dışı finansmana ulaşım imkanının iyileşmesinin sürdürülebilir cari denge seviyesi üzerinde de olumlu etkilerinin olacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Son olarak, kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükselmesinin iktisadi faaliyete ne yönde etkide bulunacağı, iç talep artışının karşılanmasında ithalatın payı, kurdaki değerlenmenin net dış talebe etkisi, merkez bankasının artan sermaye girişleri ve iç talepteki canlanma karşısında benimseyeceği para politikası gibi birçok unsura bağlı olarak değişebilecektir (Kanlı ve Barlas, 2012). Tablo 3 Kredi Notlarının Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükseldiği Tarihler Ülke Adı S&P Fitch Moody's 1 Polonya Nis.96 Haz.96 2 Macaristan Eki.96 Ara.96 3 Uruguay Haz.97 Oca.97 Haz.97 4 Güney Afrika Şub.00 Haz.00 5 Meksika Şub.02 Oca.02 Mar.00 6 Litvanya May.01 Kas.02 7 Hırvatistan Haz.01 8 Slovakya Eki.01 Kas.02 Kas.01 9 Bahreyn Ağu.02 10 Kazakistan May.04 Eki.04 Eyl.02 11 Rusya Oca.05 Kas.04 Eki.03 12 Hindistan Oca.07 Ağu.06 Oca.04 13 Bulgaristan Haz.04 Ağu.04 Mar.06 14 Romanya Eyl.05 Eki.04 Eki.06 15 Kolombiya Haz.07 16 Peru Tem.08 Nis.08 Ara.09 17 Brezilya Nis.08 May.08 Eyl.09 18 Fas Mar.10 19 Panama May.10 Mar.10 Haz.10 20 Azerbaycan May.10
  • 24. 12 Bütün bu gelişmeler ışığında, yakın geçmişte kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilen, Brezilya, Rusya, Kolombiya, Peru ve Fas’ın kredi notu artışından sonraki borsa endekslerinin performansları incelenecektir. Araştırmanın gözlem aralığı not artırımından önce “0-3 ay” ve sonra “0-3, 3-6, 6-9, 9-12 ay” olmak üzeredir. Borsa Endekslerinin, Ulusal Para, Dolar, Altın ve Gümüş bazlı performansları değerlendirilecektir. 2.3. Not Artırımının Ülke Piyasalarına Etkileri Kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi piyasalarda farklı fiyatlamalara neden olmaktadır. Piyasaların gösterdiği farklı davranışlar çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. 2.3.1. Rusya Tablo 4 Rusya, Genel Bilgiler 2012 Nüfus 142,500,482 GSYH (Nominal) $2.555 trilyon (2012) GSYH Büyüme Hızı 3.4% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 3.9% Sanayi: 36% Hizmetler: 60.1% (2012) İşsizlik Oranı 5.2% (2012) Enflasyon Oranı 5% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 7.7% GSYH (2012) Faiz Oranı 8.25% İhracat $529.6 milyar İthalat $334.7 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Ham petrol, petrol ürünleri ve doğalgaz (65.2%), demir- metaller (13.5%), kimyasal maddeler (5.5%), makine ve ekipman (5%) Başlıca İthal Ürünleri Makine ve ekipman (43%), kimyasal maddeler (12%), gıda ve tarımsal ürünler (11.7%). İhracat Ortakları Hollanda 14.4%, Çin 6.4%, İtalya 5.3%, Almanya 4.5% (2012)
  • 25. 13 Sovyet Rusya, küresel piyasalardan izole, merkezi planlı bir ekonomi iken 1990’larda Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından daha piyasa temelli ve küresel entegre bir ekonomi olma yolunda adımlar atmıştır. 1990’larda ekonomik reformlar, enerji ve savunma alanındaki önemli sektörlerde özelleştirmeye gidilmiştir. Rusya Federasyonu, 1998 yılında ülkede yaşanan büyük ekonomik krize kadar ekonomisi sürekli küçülen bir ülke konumunda olmuştur. Rusya’da yaşanan büyük ekonomik krizin ardından, o tarihte ihracatın %70-75’lik bölümünü teşkil eden doğalgaz ve petrolün dünya piyasalarında fiyatlarının artmasıyla birlikte, Rus ekonomisi büyüme sürecine girmiştir. 1998 yılından sonra, Rusya hükümeti tarafından uygulanan etkili politikalar neticesinde de Rusya’da sonraki 5 yılda ciddi bir toparlanma süreci gözlenmiştir. 1999 yılından başlayarak, ülkede sağlanan reel gelir artışı, uluslar arası likiditeyi oluşturan altın/döviz rezervinin sürekli olarak artması ve dış borç ödemelerinin ekonomi yönetimince takvimine uygun olarak yerine getirilmesi neticesinde, “Fitch Ratings, Rusya Federasyonu’nun kredi notunu 8 Ekim 2003’te “Ba2”’den “Baa3”’e yükseltmiştir.” Rusya Federasyonu, 2003 yılında ihracat gelirinin yaklaşık olarak %75’ini doğal kaynak ürünleri ihracatından sağlarken, 2003’te göreve gelen Putin yönetimiyle 2012’de bu oran %65’e kadar gerilemiştir. Petrol ürünlerine olan bağlılık gerilemesine rağmen Rusya Ekonomisinin en önemli kırılganlıkları arasında yer almaktadır.
  • 26. 14 Not Artırım Sürecinde Rusya Piyasaları Grafik 1 Rusya Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik RTSI Rusya Endeksi, Fitch Ratings tarafından notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 30.9% yükseliş kaydetmiştir. 8 Ekim 2003 tarihindeki not artırımının ardından, 7 gün daha, 567 puan seviyesinden 583 seviyesine kadar 2.82% yükseliş kaydetmiştir. Bu zirve seviyeyi gördükten sonra ise 21 gün boyunca, 429 puan seviyesine kadar 26.4% lük bir realizasyon gerçekleşmiştir. Bu örnek, not artırımından sonra 7 gün daha yükselişin gerçekleştiğini, sonrasındaki 21 gün boyunca not artırım öncesindeki piyasa koşullarına geri dönüş gerçekleştirdiğini göstermektedir. Rusya Borsasının 1- 3 aylık performansı ulusal para cinsinden -5.98% gerçekleşmiştir. 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 12.01.2003 12.02.2003 12.03.2003 12.04.2003 12.05.2003 12.06.2003 12.07.2003 12.08.2003 12.09.2003 12.10.2003 12.11.2003 12.12.2003 12.01.2004 12.02.2004 12.03.2004 12.04.2004 12.05.2004 12.06.2004 12.07.2004 12.08.2004 12.09.2004 12.10.2004 Rusya Borsası (Ulusal Para)
  • 27. 15 Grafik 2 Rusya Borsa Endeksi Performansı Tablo 5 Rusya Borsa Endeksi Yüzde Performans Ulusal Para Dolar Altın Gümüş Yıl Başından Bu Yana 76.60% 85.08% 75.42% 83.90% 3 Ay Önce 30.90% 31.32% 24.83% 34.50% 3 Ay Sonra -5.98% -2.05% -13.30% -22.40% 3-6 Ay Sonra 27.16% 29.80% 31.10% -0.55% 6-9 Ay Sonra -23.24% -24.80% -22.48% -0.74% 9-12 Ay Sonra 35.77% 35.24% 30.21% 13.84% 1 Yıl Sonra 24.60% 29.29% 14.72% -13.30% Tablo 6 Rusya Borsa Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 552 1+ Std Sapma 604 1- Std Sapma 500 Standart Sapma 51 2+ Std Sapma 656 2- Std Sapma 448 Rusya Borsası not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesine, 120 gün sonra gelmiştir. 3-6 ay döneminde borsanın ortalamalardan sapmaya başlayarak olumlu fiyatlandığı ifade edilebilir. +2 standart sapma seviyesinden sonra bir yıllık ortalamaya geri dönmesi ise 24 gün sürmüştür. Not artırımından sonra olumlu fiyatlamanın hızlı bir şekilde geri verildiği ifade edilebilir. -1 standart sapma seviyesine not artırımından 199 gün sonra gelmiştir. -40,00% -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Rusya RTSI Index Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
  • 28. 16 Grafik 3 Rusya Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Rusya Borsası, not artırımından üç ay önce 31.32% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı -2.05% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Ruble’nin dolar karşısında 0.42% değerlendiğini sonrasında ise, 3.93% değer kaybettiğini ifade etmek mümkün. Altı aylık dönemde ise, Ruble Dolar karşısında 2.64%, 12 aylık dönemde 4.69% değerlenmiştir. Bu örnek, ulusal paranın not artırımından sonraki üç aylık dönemde dolar karşısında kayıp yaşadığını, sonraki 6-12 aylık dönemde bu kayıpları telafi ettiğine işaret etmektedir. Not artırımının gerçekleşmesi ile bu beklentiyi satın alan fonların, portföy ayarlamaları bu durumun yaşanmasında etkili olduğu yorumu yapılabilir. 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 13.01.2003 13.02.2003 13.03.2003 13.04.2003 13.05.2003 13.06.2003 13.07.2003 13.08.2003 13.09.2003 13.10.2003 13.11.2003 13.12.2003 13.01.2004 13.02.2004 13.03.2004 13.04.2004 13.05.2004 13.06.2004 13.07.2004 13.08.2004 13.09.2004 13.10.2004 Rusya Borsası (Dolar)
  • 29. 17 Grafik 4 Rusya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Borsalar, rezerv para olan dolarla ölçülen bir varlıktır. Bu nedenle, tarihteki ilk rezerv para olan Altın cinsinden de fiyatlanması gerekiyor. 1971’de Bretton Woods sisteminin dışına çıkılmasıyla kıt kaynak olduğu ilan edilen Altın, spekülasyona daha açık bir finansal varlık halini almıştır. Borsaların reel değeri ancak Altın’la ölçülür ve Altın’ın performansının gerisinde kalan bir borsa endeksinin reel getirisi Altın karşısında negatiftir. Grafik 5 Rusya Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik 0,02 0,025 0,03 0,035 0,04 0,045 0,05 0,055 0,06 13.01.2003 13.02.2003 13.03.2003 13.04.2003 13.05.2003 13.06.2003 13.07.2003 13.08.2003 13.09.2003 13.10.2003 13.11.2003 13.12.2003 13.01.2004 13.02.2004 13.03.2004 13.04.2004 13.05.2004 13.06.2004 13.07.2004 13.08.2004 13.09.2004 13.10.2004 Rusya Borsası (Altın) 1,7 2,2 2,7 3,2 3,7 4,2 13.01.2003 13.02.2003 13.03.2003 13.04.2003 13.05.2003 13.06.2003 13.07.2003 13.08.2003 13.09.2003 13.10.2003 13.11.2003 13.12.2003 13.01.2004 13.02.2004 13.03.2004 13.04.2004 13.05.2004 13.06.2004 13.07.2004 13.08.2004 13.09.2004 13.10.2004 Rusya Borsası (GümüĢ)
  • 30. 18 Gümüş, endüstriyel bir metal olması dolayısıyla, ekonomik aktivitenin Altın’a görece daha fazla etkilediği bir emtiadır. Rusya Borsası, not artırımının 3 ay önce Altın cinsinden 24%, Gümüş cinsinden 34.50% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Altın’ın gümüşten daha iyi performans göstermesiyle, küresel risk iştahının çok yüksek olmadığının göstergesi olabilir. Üç ay sonra yaşanan realizasyon hareketinde ise, realizasyonun küresel ekonomiden ziyade beklentinin gerçekleşmesine paralel olduğu ifade edilebilir. Altın cinsinden performansın Gümüş’ün üstünde gerçekleşmesi ilgili dönemde risk iştahının görece iyi seyrettiğinin işareti olarak değerlendirilebilir. 3-6, 6-9, 9-12 aylık dönemde de bu durumun söz konusu olduğu ifade edilebilir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki 1 yıllık süreçte, Rusya Borsası, ulusal para cinsinden 24.60%, dolar cinsinden 29.29%, altın cinsinden 14.72%, gümüş cinsinden -13.30% performans göstermiştir. 2.3.2. Kolombiya Tablo 7 Kolombiya, Genel Bilgiler 2012 Nüfus 46,4 milyon (2012 tahmini) GSYH (Nominal) $511.1 milyar (2012 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 4.0% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 6.5% Sanayi: 37% Hizmetler: 56% (2012) İşsizlik Oranı 10.4% (2012) Enflasyon Oranı 3.2% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 40.6% GSYH (2012) Faiz Oranı 4.75% (31 Aralık 2011) İhracat $59.96 milyar İthalat $53.77 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Petrol ve Kömür %62, elmas, kahve, nikel, muz. Başlıca İthal Ürünleri endüstriyel ekipman, taşıtları, kimyasallar, kağıt, elektrik. İhracat Ortakları ABD 39.4%, İspanya 5.1%, Çin 4.9%, Hollanda 4.2% (2012)
  • 31. 19 Kolombiya, Latin Amerika’nın 4. dünyanın 28. büyük ekonomisidir. 2011 yılında ülke ekonomisi %5,9 oranında, 2012 yılında ise %4 büyümüştür. Economist Intelligence Unit tarafından, BRIC ülkelerine (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) ek olarak belirlenen yeni gelişmekte olan ülkeler sınıflaması CIVETS (Kolombiya, Endonezya, Vietnam, Mısır, Türkiye ve Güney Afrika Cum.) içinde Latin Amerika’dan yalnızca Kolombiya yer almaktadır. Bu ülkeler nüfusları, dinamik ve istikrarlı ekonomileri ile geleceğin yıldız ekonomileri olarak görülmektedir. HSBC tarafından hazırlanan, 2050 yılında dünya ekonomilerinin büyümelerine ilişkin öngörüleri içeren bir rapora göre, Kolombiya’nın Latin Amerika ülkeleri arasında en yüksek büyümeyi kaydetmesi beklenmektedir. <http://www.ibp.gov.tr> Kolombiya, özellikle 1990-1994 yılları arasındaki libaralleşme politikaları sonucunda gerçekleştirilen gümrük indirimleri, finansal düzenlemelerle serbest piyasaya açılmıştır. Yatırım artışı, istikrarlı ekonomik büyümenin arkasındaki en önemli sebeptir, istikrarlı büyümenin sürmesiyle birlikte, “S&P, Kolombiya’nın kredi notunu 22 Nisan 2007’de “BB+”’dan “BBB-”’ye, yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.”
  • 32. 20 Not Artırım Sürecinde Kolombiya Piyasaları Grafik 6 Kolombiya Borsa Endeksi, Ulusal Para Cinsinden Grafik Kolombiya Borsa Endeksi, S&P tarafından notu 22 Haziran 2007’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden -1.52% düşüş kaydetmiştir. 22 Haziran 2007 tarihindeki not artırımının ardından, 20 gün daha, 10.592 puan seviyesinden 11.285 puan seviyesine kadar 6.54% yükseliş kaydetmiştir. Zirve seviyeyi gördükten sonra ise 16 gün boyunca, 9.959 puan seviyesine kadar 11.75% lük bir realizasyon gerçekleşmiştir. Not artırımının öncesinde bu durumunun fiyatlara yansımamış olması, Kolombiya’da piyasa etkinliğinin görece daha yüksek olduğunun sonucu olabilir. Kolombiya Borsasının 1-3 aylık performansı ulusal para cinsinden -1.12% gerçekleşmiştir. 8000 8500 9000 9500 10000 10500 11000 11500 12000 10.01.2007 10.02.2007 10.03.2007 10.04.2007 10.05.2007 10.06.2007 10.07.2007 10.08.2007 10.09.2007 10.10.2007 10.11.2007 10.12.2007 10.01.2008 10.02.2008 10.03.2008 10.04.2008 10.05.2008 10.06.2008 Kolombiya Borsası (Ulusal Para)
  • 33. 21 Grafik 7 Kolombiya Borsa Endeksi, Performans Tablo 8 Kolombiya Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş YTD 0.31% 15.79% 7.31% 8.39% 3 Ay Önce -1.52% 10.12% 10.29% 10.80% 3 Ay Sonra -1.12% -5.32% -11.13% -4.26% 3-6 Ay Sonra 2.07% 3.81% -16.82% -11.89% 6-9 Ay Sonra -14.68% -6.87% -8.72% -17.90% 9-12 Ay Sonra 2.02% 7.65% -0.55% 2.34% 1 Yıl Sonra -12.14% -1.47% -32.89% -29.12% Tablo 9 Kolombiya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 10.159 1+ Std Sapma 10.879 1- Std Sapma 9.439 Standart Sapma 720 2+ Std Sapma 11.599 2- Std Sapma 8.719 Kolombiya Borsası, not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesine 11,438 puanla 104 gün sonra yaklaşmıştır. +2 standart sapma seviyesinden bir yıllık ortalamaya geri dönmesi ise 33 gün sürmüştür. Not artırımından sonra yaşanan olumlu fiyatlamanın daha kısa bir sürede geri verildiği ifade edilebilir. -1 standart sapma seviyesine ise, not artırımından 139 gün sonra gelmiştir. -40,00% -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Kolombiya Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
  • 34. 22 Grafik 8 Kolombiya Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Kolombiya Borsası, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 10.12% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı - 5.32% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Kolombiya Pesosu (COP)’nun dolar karşısında 11.66% değerlendiğini sonrasında ise, 4.20% değer kaybettiğini ifade etmek mümkün. Altı aylık dönemde ise, Kolombiya Pesosu Dolar karşısında - 2.46%, 12 aylık dönemde 10.67% değerlenmiştir. Bu örnek, ulusal paranın not artırımından önceki üç ayda değerlendiğini, sonraki üç aylık dönemde dolar karşısında kayıp yaşadığını, 6-12 aylık dönemde bu kayıpları telafi ettiğine işaret etmektedir. Not artırımının Kolombiya Borsasından daha çok para birimi üzerinde etkili olması, daha etkin sermaye piyasalarına sahip olunduğunun göstergesi olabilir. Yatırımların tahvil ve doğrudan yatırım olmak üzere gerçekleştiğinin işareti olabilir. 4 4,2 4,4 4,6 4,8 5 5,2 5,4 5,6 5,8 6 10.01.2007 10.02.2007 10.03.2007 10.04.2007 10.05.2007 10.06.2007 10.07.2007 10.08.2007 10.09.2007 10.10.2007 10.11.2007 10.12.2007 10.01.2008 10.02.2008 10.03.2008 10.04.2008 10.05.2008 10.06.2008 Kolombiya Borsası (Dolar)
  • 35. 23 Grafik 9 Kolombiya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Grafik 10 Kolombiya Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik Kolombiya Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 10.23%, Gümüş cinsinden 10.80% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Gümüş’ün Altın’dan daha iyi performans göstermesiyle, küresel risk iştahının iyi seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra Altın ve Gümüş cinsinden kayıp yaşandığı dönemde, Altın cinsinden -11.13%, Gümüş cinsinden -4.26% performans gösterdiğinin işareti olabilir. Bu durum, beklentilerin gerçekleşmesinin yanı sıra, realizasyonun küresel piyasalardan kaynaklandığının işareti olabilir. Bu durum, 3-6, 0,004 0,005 0,006 0,007 0,008 0,009 0,01 10.01.2007 29.01.2007 15.02.2007 06.03.2007 26.03.2007 16.04.2007 04.05.2007 24.05.2007 13.06.2007 04.07.2007 24.07.2007 13.08.2007 31.08.2007 19.09.2007 08.10.2007 26.10.2007 16.11.2007 05.12.2007 24.12.2007 16.01.2008 04.02.2008 21.02.2008 11.03.2008 02.04.2008 21.04.2008 12.05.2008 30.05.2008 19.06.2008 Kolombiya Borsası (Altın) 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45 0,5 10.01.2007 10.02.2007 10.03.2007 10.04.2007 10.05.2007 10.06.2007 10.07.2007 10.08.2007 10.09.2007 10.10.2007 10.11.2007 10.12.2007 10.01.2008 10.02.2008 10.03.2008 10.04.2008 10.05.2008 10.06.2008 Kolombiya Borsası (GümüĢ)
  • 36. 24 9-12 aylık dönemlerde de gözlenmektedir.Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Kolombiya Borsası, ulusal para cinsinden -12.14%, dolar cinsinden - 1.47%, altın cinsinden -32.89%, gümüş cinsinden -29.12% performans göstermiştir. Emtialar cinsinden yaşanan kayıp, not artırımının borsalara reel bir katkısı olmadığının ifadesi olarak değerlendirilebilir. 2.4. Küresel Finans Krizi Döneminde Not Artırımı Tarihsel olarak ilgili ülke piyasalarını incelediğimiz çalışmamızın bu bölümünde kredi notu artırımı küresel finansal kriz sürecinde olan, Peru ve Brezilya’nın S&P 500 endeksi ve gelişmekte olan ülke piyasalarından olumlu ayrışıp ayrışmadığı sorusu incelenecektir. 15 Eylül 2008 tarihinde Lehman Brothers’ın iflas etmesiyle birlikte, küresel kriz tüm Dünya’yı etkisi altına aldı. Lehman’ı mı kriz batırdı, Lehman mı krize sebep oldu sorusu pek çok tartışmaya konu olmaktadır. Finansal kriz öncesinde ve sonrasında S&P 500 endeksinin performansı ile birlikte endeksleri değerlendirilecektir.
  • 37. 25 2.4.1. Peru Tablo 10 Peru Genel Bilgiler 2012 Nüfus 29,849,303 (2012 tahmini) GSYH (Nominal) $332 milyar (2012 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 6.3% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 6.4% Sanayi: 36% Hizmetler: 57% (2012) İşsizlik Oranı 6.8% (2012) Enflasyon Oranı 3.7% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 16.6% GSYH (2012) Faiz Oranı 5.05% (31 Aralık 2011) İhracat $45.64 milyar İthalat $41.11 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Bakır, altın, demir cevheri, gümüş, petrol, doğalgaz, kahve, meyve. Başlıca İthal Ürünleri Petrol ürünleri, kimyasallar, makine ekipman İhracat Ortakları ABD 24.4%, Çin 13.9%, Brezilya 6.3%, Arjantin 5.4% (2012) Güney Amerika’nın batı sahilinde yer alan ve yüzölçümü itibariyle Güney Amerika’nın üçüncü büyük ülkesi olan Peru, 29 milyonluk nüfusu ve 332 milyar ABD dolarlık GSMH ile önemli bir bölgesel ekonomidir. Latin Amerika esas alınarak değerlendirildiğinde, Peru bu bölgede altın, çinko, kalay ve kurşun üretiminde birinci, doğal orman ürünleri ve bakır üretiminde ikinci konumunda olup, önemli doğal gaz rezervlerine sahiptir. Maden kaynakları açısından çok zengin bir ülke olan Peru, hammadde fiyatlarında artışla ticaret dengesinde fazla vermektedir. 2000’li yıllarda ortalama %8’lik bir büyüme oranı ile Güney Amerika’da istikrarlı en hızlı büyümeyi gerçekleştiren ekonomilerden biridir. <http://www.ibp.gov.tr> Yakalanan bu istikrar neticesinde, “Fitch Ratings, Peru’nun kredi notunu 2 Nisan 2008’de “BB+”’dan “BBB-”’ye, yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.”
  • 38. 26 Sonrasında ise, “S&P 14 Temmuz 2008’de, Moody’s ise 17 Aralık’ta notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir. Not Artırım Sürecinde Peru Piyasaları Tablo 11 Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı Peru Borsası (Ulusal) Peru Borsası Dolar SPX EEM MXLA 3 Ay Önce 0.75% 9.60% -1.91% -8.87% 5.12% 3 Ay Sonra -10.74% -17.91% -7.35% -2.98% 6.00% 3-6 Ay Sonra -31.39% -32.47% -11.90% -26.82% -33.01% 6-9 Ay Sonra -32.05% -34.90% -17.27% -27.36% -32.35% 9-12 Ay Sonra 33.43% 34.35% -11.42% 0.46% 3.23% 1 Yıl Sonra -44.48% -51.51% -40.18% -48.19% -50.41% Peru Piyasaları, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi’nden (EEM:IND) 10.47%, Latin Amerika Endeksi’nden 4.48%, risk iştahının en önemli göstergelerinden biri olan, ABD S&P 500 Endeksi’nden 11.57% olumlu ayrışmıştır. Sonraki üç aylık dönemde ise, S&P’den olumlu ayrışmış, EEM ve MXLA’dan olumsuz ayrışmıştır. Not artırımı beklentisinin ardından fiyatların yeniden dengelenmesi olarak değerlendirilebilir. Bir yıllık Dönemde Peru Borsasının performansı, ulusal para cinsinden -44.47%, dolar cinsinden -51.51% gerçekleşmiştir. Not artırımı S&P500’den olumlu ayrışmayı sağlayamazken, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND) ve Latin Amerika Endeksi’nden ulusal para cinsinden, sırasıyla %4 ve %6 olumlu ayrışmayı sağlamıştır.
  • 39. 27 Grafik 11 S&P500 Endeksi Grafik 12 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 11.03.2008 28.03.2008 15.04.2008 30.04.2008 19.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 18.07.2008 07.08.2008 22.08.2008 09.09.2008 24.09.2008 10.10.2008 28.10.2008 12.11.2008 28.11.2008 16.12.2008 05.01.2009 20.01.2009 04.02.2009 19.02.2009 06.03.2009 24.03.2009 S&P 500 Endeksi 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 11.03.2008 28.03.2008 15.04.2008 30.04.2008 19.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 18.07.2008 07.08.2008 22.08.2008 09.09.2008 24.09.2008 10.10.2008 28.10.2008 12.11.2008 28.11.2008 16.12.2008 05.01.2009 20.01.2009 04.02.2009 19.02.2009 06.03.2009 24.03.2009 Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
  • 40. 28 Grafik 13 Latin Amerika Endeksi Tablo 12 Peru Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Peru Borsası SPX EEM MXLA 3 Ay Önce 0.2803 0.2642 0.282 3 Ay Sonra 0.2495 0.2456 0.2908 3-6 Ay Sonra 0.508 -0.0368 0.1176 6-9 Ay Sonra 0.7038 0.3092 0.2368 9-12 Ay Sonra 0.6172 0.2667 0.0509 1 Yıl Sonra 0.6381 0.2553 0.1998 Peru Borsası, 2 Nisan 2008’de kredi notu Fitch Ratings tarafından yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesinin öncesinde, gelişmekte olan piyasa endekslerinden ve S&P endeksinden ayrışmış durumdadır. Korelasyonlar tabloda ifade edildiği gibi önceki üç aylık dönemde 0.28 gibi düşük seyretmektedir.Not artırımından önceki üç aylık dönemde, S&P -1.92%, EEM -8.87%, MXLA 5.12%, Peru ise 0.75% performans göstermiştir. Not artırım sürecinde EEM ve S&P’ye göre olumlu ayrıştığı ifade edilebilir. Not artırımından sonraki 3 aylık dönemde, S&P -7.34%, EEM -2.98%, MXLA 6.01, Peru ise -10.74 performans göstermiştir. Not artırımının gerçekleşmesinin ardından diğer piyasalardan bağımsız olarak düşüş gözlenmiştir. Diğer endekslerle korelasyon düşmüştür. Not artırımından sonraki 3-6 aylık 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 11.03.2008 28.03.2008 15.04.2008 30.04.2008 19.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 18.07.2008 07.08.2008 22.08.2008 09.09.2008 24.09.2008 10.10.2008 28.10.2008 12.11.2008 28.11.2008 16.12.2008 05.01.2009 20.01.2009 04.02.2009 19.02.2009 06.03.2009 24.03.2009 Latin Amerika Endeksi (MXLA)
  • 41. 29 dönemde ise, ikinci bir kredi derecelendirme kuruluşu tarafından da Peru’nun notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmiştir. “S&P de 14 Temmuz 2008’de not artırmıştır.” 02 Temmuz’da başlayan ikinci dönemin başladığı, 12. günde notun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi Peru’da düşüşleri beklentinin gerçekleşmesi ile birlikte derinleştirmiştir. Bu dönemde, S&P -11.90%, EEM -26.8, MXLA -33.08%, Peru ise -31,38% performans göstermiştir. İlgili dönemde S&P 500 endeksi ile korelasyonun yükselmeye başlaması, not artırımı sürecindeki ayrışma döneminin sonuna gelindiğinin işareti olabilir. Sonraki 6-9 aylık dönem ise, Lehman’ın battığı 15 Eylül 2008 tarihi sonrasındaki dönemi içermektedir. S&P -17.4%, EEM -27.36%, MXLA -32.35, Peru -34.80% performans göstermiştir. İlgili dönemde Lehman’ın batışının yarattığı etkiyle S&P ile korelasyon 0.70’lere yükselmiş, not artırımının etkisinin dağılmasıyla birlikte EEM ve MXLA ile korelasyon yılın en yüksek seviyesine yükselmiştir. Sonraki 9-12 aylık dönemde, “ABD Merkez Bankası Federal Reserve 25 Kasım 2008 tarihinde ilk tahvil alım programını”QE1” açıklamıştır.” S&P - 11.4%, EEM 0.46%, MXLA 3.23%, Peru 33.4% performans göstermiştir. Sonuç olarak, Peru Borsasının not artırımından üç ay önce diğer ülke borsaları ile korelasyonu düşmüş ve diğer endekslerin üstünde performans göstermiştir. Sonraki üç aylık dönemde, beklentinin gerçekleşmesine bağlı olarak diğer endekslerden bağımsız olarak düşüş gözlenmiştir. 3-6 ve 6-9 aylık dönemlerde ise, diğer endekslerle korelasyon yükselmeye başlamaktadır, yani not artırımının piyasa tarafından hazmedilmesinin ardından birlikte hareket etmeye başlamıştır.
  • 42. 30 Peru Borsasının Performansı Grafik 14 Peru Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik Peru Borsa Endeksi, Fitch tarafından notu 2 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 0.75% performans göstermiştir. Not artırımının ardından 5 gün süreyle 2.38% yükseliş kaydetmiş, daha sonrasında yatay seyretmiştir. Grafik 15 Peru Borsa Endeksi Performansı 5000 7000 9000 11000 13000 15000 17000 19000 Peru Borsası (Ulusal Para) -60,00% -50,00% -40,00% -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Peru Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
  • 43. 31 Tablo 13 Peru Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş 3 Ay Önce 0.75% 9.60% 6.53% 2.62% 3 Ay Sonra -10.74% -17.91% -22.34% -26.68% 3-6 Ay Sonra -31.39% -32.47% -24.21% -3.00% 6-9 Ay Sonra -32.05% -34.90% -36.11% -28.47% 9-12 Ay Sonra 33.43% 34.35% 26.81% 30.13% 1 Yıl Sonra -44.48% -51.51% -52.32% -33.80% Tablo 14 Peru Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 11.281 1+ Std Sapma 15.502 1- Std Sapma 7.059 Standart Sapma 4.221 2+ Std Sapma 19.724 2- Std Sapma 2.838 Peru Borsası, not artımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesi, küresel kriz dolayısıyla not artırımının gerçekleştiği tarih olmuştur. Bir yıllık ortalama seviyeye (11.281) 116 günde gelmiştir. -1 standart sapma seviyesine (7.059) ise, 191 gün sonra gelmiştir. Kriz döneminde -1 standart sapma seviyesi de aşılarak en düşük 6.489 puan seviyesi görülmüştür. Grafik 16 Peru Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik 1800 2800 3800 4800 5800 6800 7800 Peru Borsası (Dolar)
  • 44. 32 Peru Borsası, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 9.6% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı -17.90% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Peru Neuvo Sol (PEN)’in dolar karşısında 8.85% değerlendiğini sonrasında ise, -7.16% değer kaybettiğini ifade etmek mümkündür. altı aylık dönemde ise, para birimi dolar karşısında -1.08%, 12 aylık dönemde -7.04% değer kaybetmiştir. Peru Neuvo Sol’ünün değer kaybetmesinde küresel finansal krizin etkili olduğu ifade edilebilir. Normal piyasa koşulları altında tahvil ve doğrudan yatırım girişleri ile para biriminin değerlenmesi beklenebilirdi. Grafik 17 Peru Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Grafik 18 Peru Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik 1,9 2,9 3,9 4,9 5,9 6,9 7,9 08.01.2008 23.01.2008 07.02.2008 22.02.2008 10.03.2008 27.03.2008 11.04.2008 28.04.2008 14.05.2008 02.06.2008 17.06.2008 02.07.2008 17.07.2008 05.08.2008 20.08.2008 04.09.2008 19.09.2008 06.10.2008 22.10.2008 06.11.2008 25.11.2008 11.12.2008 30.12.2008 16.01.2009 02.02.2009 17.02.2009 04.03.2009 19.03.2009 Peru Borsası (Altın) 120 170 220 270 320 370 420 Peru Borsası (GümüĢ)
  • 45. 33 Peru Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 6.53%, Gümüş cinsinden 2.62% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Gümüş’ün Altın’dan daha iyi performans göstermesiyle, küresel risk iştahının iyi seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra, Altın cinsinden -22.26%, Gümüş cinsinden -26.68% performans göstermiştir, gümüşün altına oranla daha güçlü seyretmesi risk iştahının iyi olduğunun işareti olarak değerlendirilebilir. Peru Borsasında not artırımının gerçekleşmesine paralel bir satış gözlemiştir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Peru Borsası, ulusal para cinsinden -44.48%, dolar cinsinden -51.51%, altın cinsinden -52.32%, gümüş cinsinden -33.80% performans göstermiştir. Not artırımı ile altın cinsinden yaşanan kaybın ulusal para cinsinden yaşanan kayıptan yüksek olması, not artırımının borsalar üstünde reel katkı yaratmadığının işareti olarak değerlendirilebilir. 2.4.2. Brezilya Tablo 15 Brezilya Genel Bilgiler 2012 Nüfus 201,009,622 (2012 tahmini) GSYH (Nominal) $2.394 trilyon (2012 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 0.9% (2012) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 5.2% Sanayi: 26.3% Hizmetler: 68.5% (2012) İşsizlik Oranı 5.5% (2012) Enflasyon Oranı 5.4% (2012) Kamu Borcu/ GSYH 58.8% GSYH (2012) Faiz Oranı 7.25% (31 Aralık 2012) İhracat $242.6 milyar İthalat $223.2 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Ulaşım aracı, demir cevheri, soya fasulyesi, kahve. Başlıca İthal Ürünleri Otomotiv parçaları, kimyasallar, makine ekipman İhracat Ortakları Çin 17%, ABD 11%, Arjantin 7.4%, Hollanda 6.2% (2012)
  • 46. 34 Brezilya 2000’li yılların başlarında, 60-70’li yıllarda dünyanın ikinci büyük kalkınma hızını yakalamış, Rusya, Hindistan ve Çin (BRIC Ülkeleri) ile beraber 2050’li yıllarda dünyada öneminin artması beklenen bir ülkedir. Brezilya’nın temel sanayi sektörleri/ürünleri; gemi inşası, otomotiv sanayi, bilişim sistemleri olmak üzeredir. Brezilya, 1990’lı yıllardaki liberalizasyon çalışmalarının sonucunda, özellikle sanayi ve altyapı modernizasyonunda özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırımlar sayesinde önemli gelişmeler kaydetmiştir. Dünya ekonomisini etkileyen Meksika (1995), Asya (1997) ve Rusya (1998) krizleri Brezilya’yı yakından etkilemiş, yürürlüğe konulan “Real Planı” ile enflasyonla başa çıkılmış ancak kamu borçlanma oranı daha da büyümüştür. Ocak 2007’de kalkınmanın hızlandırılması amacıyla yürürlüğe konan ekonomik program, sosyal güvenlik, vergi ve işgücü reformlarıyla birlikte yatırım altyapısını teşvik eden düzenlemeler içermektedir. <http://www.ibp.gov.tr> Brezilya’nın en büyük zayıf yanlarından biri de gelir dağılımının en dengesiz olduğu 17. ülke olması dolayısıyla, transfer harcamalarına daha fazla kaynak ayırmak zorunda olmasıdır. Bu nedenle de, altyapı yatırımları gibi kritik yatırımlara gereken kaynağı ayırmakta güçlükler yaşamaktadır. 2007 yılında yürürlüğe konulan programın iyi sonuçlar vermesiyle birlikte, “S&P, Brezilya’nın kredi notunu 30 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.” sonrasında, Fitch Ratings 29 Mayıs 2008’de, Moody’s ise 29 Eylül 2009’da kredi notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.
  • 47. 35 Not Artırım Sürecinde Brezilya Piyasaları Tablo 16 Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endekslerine Göre Performansı Ulusal Para Dolar SPX EEM MXLA Yıl Başından Bu Yana 11.68% 16.18% -0.29% -2.15% 9.82% 3 Ay Önce 12.57% 18.17% 2.31% 8.29% 11.65% 3 Ay Sonra -11.60% -4.01% -8.54% -13.74% -5.80% 3-6 Ay Sonra -37.58% -53.70% -26.66% -52.18% -55.02% 6-9 Ay Sonra 4.95% -4.30% -11.51% 9.21% 9.96% 9-12 Ay Sonra 20.33% 27.82% 5.70% 17.62% 16.36% 1 Yıl Sonra -30.32% -45.64% -37.26% -47.02% -45.78% Brezilya Piyasaları, 30 Nisan 2008’de kredi notu yatırım yapılır seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi’nden EEM:IND’den 9.88%, Latin Amerika Endeksi MXLA:IND’den 6.52%, S&P 500 Endeksi’nden 15.86% olumlu ayrışmıştır. Sonraki üç aylık dönemde de, ulusal para cinsinden değer kaybetmesine karşın sermaye girişlerinin hızlanmasıyla dolar cinsinden EEM, MXLA ve S&P’den olumlu ayrışmaya devam etmiştir. Lehman’ın batışına karşılık gelen, 3-6 Aylık dönemde ise, ulusal para cinsinden EEM ve MXLA’dan olumlu ayrışmasına karşın, ilgili dönemde gelişmekte olan ülke kurları karşısında dolar değerlendiği için, realin değer kaybetmesiyle dolar cinsinden olumsuz ayrışmıştır. Bir yıllık dönemde Brezilya Borsasının performansı, ulusal para cinsinden -30.32%, dolar cinsinden -45.64% gerçekleşmiştir. Brezilya’da not artırımı gelişmekte olan piyasalardan olumlu ayrışmayı, 6-9 aylık dönem haricinde sağlamıştır. Bir yıllık dönemde bakıldığında da, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksinden ulusal para cinsinde olumlu ayrışma sağlanmış, realin küresel kriz ortamından kaynaklı olarak değer kaybetmesiyle birlikte dolar cinsinden performans büyük ölçüde yakınsamıştır.
  • 48. 36 Grafik 19 S&P500 Endeksi Grafik 20 GeliĢmekte Olan Piyasalar Endeksi 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 08.01.2008 24.01.2008 13.02.2008 29.02.2008 19.03.2008 09.04.2008 25.04.2008 14.05.2008 03.06.2008 19.06.2008 08.07.2008 24.07.2008 14.08.2008 02.09.2008 18.09.2008 07.10.2008 24.10.2008 12.11.2008 02.12.2008 18.12.2008 08.01.2009 27.01.2009 12.02.2009 04.03.2009 20.03.2009 07.04.2009 24.04.2009 S&P 500 Endeksi 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 08.01.2008 24.01.2008 13.02.2008 29.02.2008 19.03.2008 09.04.2008 25.04.2008 14.05.2008 03.06.2008 19.06.2008 08.07.2008 24.07.2008 14.08.2008 02.09.2008 18.09.2008 07.10.2008 24.10.2008 12.11.2008 02.12.2008 18.12.2008 08.01.2009 27.01.2009 12.02.2009 04.03.2009 20.03.2009 08.04.2009 24.04.2009 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
  • 49. 37 Grafik 21 Latin Amerika Endeksi Tablo 17 Brezilya Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Brezilya Borsası SPX EEM MXLA Yıl Başından Bu Yana 0.5104 0.276 0.141 3 Ay Önce 0.3511 -0.018 0.05 3 Ay Sonra 0.3932 -0.003 0.025 3-6 Ay Sonra 0.7498 -0.004 0.069 6-9 Ay Sonra 0.5791 0.3104 0.1723 9-12 Ay Sonra 0.7168 0.033 0.078 1 Yıl Sonra 0.679 0.07 0.08 Brezilya Borsa Endeksi, 30 Nisan 2008’de S&P tarafından kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden önce, SPX, EEM ve MXLA endekslerinden bağımsız olarak hareket etmektedir. Tabloda ifade edildiği gibi, korelasyonların en düşük olduğu dönem not artırımından üç ay önceki dönemdir. “S&P, Brezilya’nın kredi notunu 30 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.” sonrasında, Fitch Ratings 29 Mayıs 2008’de, Moody’s ise 29 Eylül 2009’da kredi notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir. Not artırımından önceki üç aylık dönemde, S&P 2.31%, EEM 8.29%, MXLA 11.65%, Brezilya ise 12.57% performans göstermiş, piyasa endekslerinden olumlu ayrışmıştır. Not artırımından sonraki üç aylık dönemde, S&P -8.54, EEM - 13.74%, MXLA -5.80%, Brezilya ise -11.60% performans göstermiş, sadece 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500 08.01.2008 23.01.2008 08.02.2008 26.02.2008 12.03.2008 01.04.2008 16.04.2008 01.05.2008 20.05.2008 04.06.2008 19.06.2008 04.07.2008 22.07.2008 08.08.2008 26.08.2008 10.09.2008 25.09.2008 14.10.2008 29.10.2008 13.11.2008 02.12.2008 17.12.2008 06.01.2009 21.01.2009 05.02.2009 20.02.2009 11.03.2009 26.03.2009 Latin Amerika Endeksi (MXLA)
  • 50. 38 gelişmekte olan piyasa endeksinden olumlu ayrışmıştır. Not artırımının ardından S&P500 endeksi dışında korelasyonlar düşmeye başlamıştır, bu durum ulusal para cinsinden değer kaybının portföy ayarlamalarından kaynaklandığının, aynı dönemde realin değer kazanması tahvil yatırımlarının artış gösterdiğinin işareti olabilir. İlgili dönemde Fitch Ratings de 1 ay sonra, 29 Mayıs 2008’de kredi notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir. Not artırımından sonraki 3-6 aylık dönemde ise, S&P -26.66%, EEM -52.18, MXLA -55,02, Brezilya ise -37.58% performans göstermiştir. Bovespa, 15 Eylül 2008’de Lehman’ın batışına rağmen EEM ve MXLA endekslerinden olumlu ayrışmayı başarmış durumdadır. Gerek küresel finansal krizin etkisi gerekse not artırımının hazmedilmesi ile diğer piyasa endeksleri ile korelasyonun yükselmesi sonucunda S&P 500 ile korelasyon 0.74’e kadar yükselmiştir. 6-9 aylık dönem ise, ABD Merkez Bankası Federal Reserve’in 25 Kasım 2008 tarihinde ilk tahvil alım programını açıkladığı tarihe karşılık gelmektedir. Bu dönemde EEM ve MXLA’da kayıplar geri alınırken, S&P zayıf seyretmeye devam etmiştir. S&P -11.51%, EEM 9.21%, MXLA 9.96%, Brezilya 4.96% performans göstermiştir. EEM ve MXLA’daki toparlanmayla birlikte bu iki endeksin öncülüğünde yükseliş kaydetmiş, endekslerle korelasyon yılın en yüksek seviyesine yükselmiştir. 9-12 aylık dönemde, S&P 5.70%, EEM 17.62%, MXLA 16.36%, Brezilya 20.33% performans göstermiştir. İlgili dönemde de not artırımının piyasa tarafından hazmedilmesiyle birlikte S&P 500 ile korelasyon yüksek seyretmeye devam etmiştir. Sonuç olarak, Brezilya Borsasının not artırımından üç ay piyasa endeksleriyle korelasyonu düşmüş ve diğer endekslerin üstünde performans
  • 51. 39 göstermiştir. Sonraki üç aylık dönemde, beklentinin gerçekleşmesine bağlı olarak diğer endekslerden bağımsız olarak düşüş gözlenmiştir. 3-6 ve 6-9 aylık dönemlerde ise, diğer endekslerle korelasyon yükselmeye başlamaktadır, yani not artırımının piyasa tarafından hazmedilmesinin ardından birlikte hareket etmeye başlamıştır. Brezilya Borsasının Performansı Grafik 22 Brezilya Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik Brezilya Borsa Endeksi, S&P tarafından notu 30 Nisan 2008’de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 11.68% yükseliş kaydetmiştir. Not artırımının ardından yaklaşık 10 gün daha yükselişine devam etmiş, en yüksek 73.516 puan seviyesini test etmiştir. 28000 33000 38000 43000 48000 53000 58000 63000 68000 73000 78000 Brezilya Borsası (Ulusal Para)
  • 52. 40 Grafik 23 Brezilya Borsa Endeksi Performansı Tablo 18 Brezilya Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş Yıl Başından Bu Yana 11,68% 16,18% 15,22% 8,40% 3 Ay Önce 12,57% 18,17% 25,51% 22,59% 3 Ay Sonra -11,60% -4,01% -7,41% -21,79% 3-6 Ay Sonra -37,58% -53,70% -43,55% -10,53% 6-9 Ay Sonra 4,95% -4,30% -21,36% -22,68% 9-12 Ay Sonra 20,33% 27,82% 29,52% 55,21% 1 Yıl Sonra -30,32% -45,64% -46,77% -16,03% Tablo 19 Brezilya Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 48.537 1+ Std Sapma 60.546 1- Std Sapma 36.528 Standart Sapma 12.008 2+ Std Sapma 72.554 2- Std Sapma 24.520 Brezilya Borsası'nda, not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesi, küresel kriz dolayısıyla not artımının gerçekleştiği tarihe ait seviyenin (67.800) üstünde gerçekleşmiştir. Bir yıllık ortalama seviyeye (48.537) 92 günde gelmiştir. -1 standart sapma seviyesine (36.528) ise 119 günde gelmiş, söz konusu seviye kriz döneminde dip olmuştur. -60,00% -40,00% -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Brezilya Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
  • 53. 41 Grafik 24 Brezilya Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Brezilya, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 18.17% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı -4.0"% gerçekleşmiştir. Bu durumda artırımdan önce, Brezilya Reali dolar karşısında 5,6% değer kazanmış, sonrasında ise -7,59 değer kaybettiğini ifade etmek mümkündür. Altı aylık dönemde -16,12%, 12 aylık dönemde -15,32% değer kaybetmiştir. Grafik 25 Brezilya Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 50000 Brezilya Borsası (Dolar) 12 17 22 27 32 37 42 47 52 57 07.01.2008 22.01.2008 11.02.2008 26.02.2008 12.03.2008 28.03.2008 14.04.2008 30.04.2008 16.05.2008 03.06.2008 18.06.2008 03.07.2008 21.07.2008 05.08.2008 20.08.2008 04.09.2008 19.09.2008 06.10.2008 21.10.2008 05.11.2008 21.11.2008 08.12.2008 23.12.2008 13.01.2009 28.01.2009 12.02.2009 03.03.2009 18.03.2009 02.04.2009 20.04.2009 Brezilya Borsası (Altın)
  • 54. 42 Grafik 26 Brezilya Borsa Endeksi GümüĢ Bazlı Grafik Brezilya Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 25.51%, Gümüş cinsinden 22.59% performans göstermiştir. Gümüş cinsinden performansın altın cinsinden performansın üstünde olması ilgili dönemde küresel risk iştahının iyi seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra, Altın cinsinden -7,41%, Gümüş cinsinden -21,79% performans göstermiştir. Gümüş cinsinden kaybın Altın cinsinden kayıptan yüksek olması küresel risk iştahının ilgili dönemde güçlü seyrettiğinin işareti olarak değerlendirilebilir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Brezilya Borsası, ulusal para cinsinden -30.32%, dolar cinsinden -45.64%, altın cinsinden -46,77%, gümüş cinsinden -16,03% performans göstermiştir. Not artırımının ardından 1 yıl sonra Altın cinsinden kaybın ulusal para cinsinden kayıptan yüksek olması, not artırımının borsalara reel bir katkı yaratmadığının işareti olarak değerlendirilebilir. 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600 2800 Brezilya Borsası (GümüĢ)
  • 55. 43 2.5. Küresel Finans Krizi Sonrasında Not Artırımı 2.5.1. Fas Tablo 20 Fas Genel Bilgiler 2013 Nüfus 32,987,206 (Temmuz 2014) GSYH (Nominal) $104.8 milyar (2013 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 5.1% (2013) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 15.1% Sanayi: 31.7% Hizmetler: 53.2% (2012) İşsizlik Oranı 9.5% (2013) Enflasyon Oranı 2.5% (2013) Kamu Borcu/ GSYH 76.9% GSYH (2013) Faiz Oranı 3% İhracat $16.78 milyar İthalat $38.66 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Tekstil, elektrik ürünleri, inorganik kimyasallar, transistörler Başlıca İthal Ürünleri Petrol, tekstil, telekominikasyon araçları, buğday, doğalgaz İhracat Ortakları Fransa 21%, İspanya 17,3%, Brezilya 5,4% Hindistan 4,9% (2012) Kuzey Afrika'da yaklaşık olarak 32 milyon nüfusa ve 447.000 kilometrekare yüzölçümüne sahip bir ülkedir. 104.8 milyar dolar GSYH ile Afrika'nın en büyük beşinci ekonomisidir. Ekonomide tarımın payının yüksek olması, mevsimsel şartların ekonomi üzerinde etkisini artırmaktadır. Yeraltı kaynakları arasında fosfat en büyük payı almaktadır. Fosfat dışında, manganez, arsenik, nikel, kobalt ve demir de bulunmaktadır. Fas'ın en büyük kırılganlık unsurlarından biri kamu borcunun yüksek olmasıdır. 2006'da 65%'lerde olan bu oran, 2010'da 48%'lere kadar gerilemiştir. Kamu Borcu/GSYH oranında sağlanan bu olumlu gelişmeyle birlikte, “S&P, Fas’ın kredi notunu 23 Mart 2010’da yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmiştir.”
  • 56. 44 Not Artırım Sürecinde Fas Piyasaları Tablo 21 Fas Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş SPX EEM 3 Ay Önce 7,18% 1,76% 3,69% 6,49% 3,31% -1,45% 3 Ay Sonra 10,07% 1,71% -9,05% -6,65% -6,99% -2,25% 3-6 Ay Sonra -2,84% 4,20% -0,90% -8,59% 3,00% 8,30% 6-9 Ay Sonra 8,86% 7,30% 0,64% -22,65% 11,73% 7,49% 9-12 Ay Sonra -0,99% 5,06% 1,11% -17,70% 3,24% -1,45% 1 Yıl Sonra 15,28% 19,47% -8,29% -45,67% 10,51% 13,50% Fas Borsa Endeksi, 23 Mart 2010'da S&P tarafından kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi'nden (EEM) 2,30% olumlu, S&P 500 endeksinden -1,55% negatif ayrışmıştır. Sonraki üç aylık dönemde, ulusal para ve dolar cinsinden değer kazanmaya, endekslerden olumlu ayrışmaya devam etmiştir. 3-6 aylık dönemde, dolar cinsinden performans ulusal para cinsinden performansın üstüne çıkmış Fas Dirhemi değerlenmiştir. 12 aylık dönemde ise, dolar cinsinden performans ulusal para cinsinden performansın üstünde gerçekleşmiş ulusal para değerlenmeye devam etmiştir.
  • 57. 45 Grafik 27 S&P 500 Endeksi Grafik 28 GeliĢmekte Olan Piyasalar Endeksi Tablo 22 Fas Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Fas Borsası SPX EEM 3 Ay Önce 0,2032 -0,09 3 Ay Sonra 0,3127 -0,07 3-6 Ay Sonra 0,4226 0,1388 6-9 Ay Sonra 0,3741 -0,07 9-12 Ay Sonra 0,2145 0,1282 1 Yıl Sonra 0,3009 0,0170 1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 1400 05.01.2010 20.01.2010 04.02.2010 19.02.2010 09.03.2010 24.03.2010 09.04.2010 27.04.2010 12.05.2010 27.05.2010 11.06.2010 30.06.2010 15.07.2010 03.08.2010 18.08.2010 02.09.2010 17.09.2010 05.10.2010 20.10.2010 04.11.2010 24.11.2010 10.12.2010 29.12.2010 13.01.2011 28.01.2011 15.02.2011 04.03.2011 21.03.2011 S&P 500 Endeksi 800 850 900 950 1000 1050 1100 1150 1200 05.01.2010 20.01.2010 04.02.2010 19.02.2010 09.03.2010 24.03.2010 09.04.2010 27.04.2010 12.05.2010 27.05.2010 11.06.2010 30.06.2010 15.07.2010 03.08.2010 18.08.2010 02.09.2010 17.09.2010 05.10.2010 20.10.2010 04.11.2010 24.11.2010 10.12.2010 29.12.2010 13.01.2011 28.01.2011 15.02.2011 04.03.2011 21.03.2011 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
  • 58. 46 Fas Borsa Endeksi, S&P 500 ve Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi ile korelasyonu anlamlı değere karşılık gelmemektedir. S&P 500 endeksi ile zayıf da olsa bir yıllık dönemde 0,30 pozitif korelasyon söz konusudur. 23 Mart 2010'da kredi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesiyle, örneklem kapsamında incelenen ülkeler gibi, 3-6 aylık dönemde korelasyonu diğer borsa endeksleriyle yükselmektedir. Sonuç olarak, Fas Borsa Endeksi'nin, not artırımından önce ve sonraki üç aylık dönemde korelasyonların düşük seyretmesi borsa endeksinin not artırımı beklentisi ve gerçekleşmesiyle diğer endekslerden bağımsız hareket ettiğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Fas Borsasının Performansı Grafik 29 Fas Borsa Endeksi, Ulusal Para Bazlı Grafik Fas Borsa Endeksi, S&P tarafından notu 23 Mart 2010’da yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce, ulusal para cinsinden 7.18% performans göstermiştir. Not artırımının ardından da yükselişine devam etmiştir. İlgili dönemde küresel risk iştahının yüksek seyretmesi bu durumda etkili olarak değerlendirilebilir. 8000 8500 9000 9500 10000 10500 11000 11500 Fas Borsası (Ulusal Para)
  • 59. 47 Grafik 30 Fas Borsa Endeksi Performansı Tablo 23 Fas Borsa Endeksi Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş YTD 7,18% 1,76% 3,69% 6,49% 3 Ay Önce 7,18% 1,76% 3,69% 6,49% 3 Ay Sonra 10,07% 1,71% -9,05% -6,65% 3-6 Ay Sonra -2,84% 4,20% -0,90% -8,59% 6-9 Ay Sonra 8,86% 7,30% 0,64% -22,65% 9-12 Ay Sonra -0,99% 5,06% 1,11% -17,70% 1 Yıl Sonra 15,28% 19,47% -8,29% -45,67% Tablo 24 Fas Borsa Endeksi Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 9.947 1+ Std Sapma 10.337 1- Std Sapma 9.557 Standart Sapma 389 2+ Std Sapma 10.726 2- Std Sapma 9.168 Fas Borsası, not artırımından sonra bir yıllık dönemde, +2 sapma seviyesini 205 gün sonrasında görmüştür. Yılın en yüksek seviyesini (10.965) gördükten sonra, +1 standart sapma seviyesine 13 günde gerilemiştir. Fas, kriz dönemi hariç olmak üzere, Rusya ve Kolombiya'ya göre 2 standart sapma seviyesine daha uzun bir sürede gelmiştir. -50,00% -40,00% -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% YTD 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Fas Borsası Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
  • 60. 48 Grafik 31 Fas Borsa Endeksi, Dolar Bazlı Grafik Fas Borsası, not artırımından üç ay önce dolar cinsinden 1.76% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı 4.20% gerçekleşmiştir. Fas Dirhemi not artırımından önce -5,42% değer kaybetmiş, sonraki üç ayda ise, -8,36% değer kaybetmiştir. 6 aylık dönemde 1,56%, 12 aylık dönemde 4,19% değer kazanmıştır. Not artırımından sonraki 12 ayda Fas para birimi dolar karşısında, portföy girişleriyle birlikte değer kazanmış olabilir. 1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 Fas Borsası (Dolar)
  • 61. 49 Grafik 32 Fas Borsa Endeksi, Altın Bazlı Grafik Grafik 33 Fas Borsa Endeksi, GümüĢ Bazlı Grafik Fas Borsası, not artırımının üç ay önce Altın cinsinden 3.69%, Gümüş cinsinden 6.49% yükseliş kaydetmiştir. Bu durum ilgili dönemde Altın'ın Gümüş'ten daha iyi performans göstermesiyle küresel risk iştahının görece zayıf seyrettiğinin işareti olabilir. Üç ay sonra, Altın cinsinden -9.05%, Gümüş cinsinden -6.65 performans göstermiştir. Altın'ın Gümüş'ten daha iyi performans göstermesi risk iştahının zayıf seyretmeye devam ettiğinin işareti olabilir. Fas Borsası'nda not 0,85 0,9 0,95 1 1,05 05.01.2010 21.01.2010 05.02.2010 22.02.2010 09.03.2010 24.03.2010 08.04.2010 23.04.2010 10.05.2010 25.05.2010 09.06.2010 24.06.2010 09.07.2010 26.07.2010 11.08.2010 27.08.2010 14.09.2010 29.09.2010 14.10.2010 29.10.2010 15.11.2010 02.12.2010 20.12.2010 04.01.2011 20.01.2011 04.02.2011 23.02.2011 10.03.2011 Fas Borsası (Altın) 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 Fas Borsası (GümüĢ)
  • 62. 50 artırımının ardından realizasyonun gerçekleşmesini beklentinin gerçekleşmesinin ardından gerçekleşen satışlar olarak değerlendirebilmek mümkündür. Sonuç olarak, not artırımından sonraki bir yıllık süreçte, Fas Borsası, ulusal para cinsinden 15,28%, Dolar cinsinden 19,47%, Altın cinsinden -8.29%, Gümüş cinsinden -45.67% performans göstermiştir. Not artırımının ardından Dolar cinsinden performansın yüksek olması ülke para biriminin değerlendiğinin göstergesidir. Fakat, Altın ve Gümüş cinsinden performansın kağıt paraların gerisinde kalmasıyla, not artırımının ülke borsalarına reel bir katkısı olmadığı ifade edilebilir. 2.5.2 Türkiye Tablo 25 Türkiye Genel Bilgiler Genel Bilgiler 2013 Nüfus 81,619,392 (Temmuz 2014) GSYH (Nominal) $1,167 trilyon (2013 tahmini) GSYH Büyüme Hızı 4,4% (2013) GSYH Sektörel Dağılımı Tarım: 8.9% Sanayi: 27.3% Hizmetler: 63.8% (2013) İşsizlik Oranı 10.2% (Şubat 2014) Enflasyon Oranı 9.38% (Nisan 2014) Kamu Borcu/ GSYH 36.6% GSYH (2013) Faiz Oranı 10% İhracat $167.6 milyar İthalat $242.9 milyar Başlıca İhraç Ürünleri Otomotiv, Tekstil, Demir Çelik, Gıda Başlıca İthal Ürünleri Petrol, Makine, Yarı-Mamül, Otomotiv İhracat Ortakları Almanya 8.6%, Irak 7.1%, İran 6.5%, BAE 5.4%, Rusya 4.4% Türkiye, Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından gelişen piyasa olarak tanımlanan bir piyasadır. Tarım ürünleri, tekstil, motorlu araçlar, gemiler ve diğer ulaşım ekipmanları, inşaat malzemeleri ve beyaz eşya gibi sektörlerde ihracatçı konumundadır. Türkiye ekonomisi yapısı itibariyle büyümek için finansmana
  • 63. 51 ihtiyaç duyan bir ekonomi konumundadır. 2001 yılında yaşanan bankacılık ve kamu borcu krizinden bu yana, bankacılık sektörü ve kamu finansmanı konusunda ilerleme kaydetmiştir. Türkiye'nin kredi notu, Kredi Derecelendirme Kuruluşu Fitch Ratings tarafından 05 Kasım 2012 tarihinde yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmiştir. (BBB-) Fitch, not artırımının kısa dönemde makrofinansal risklerin gevşemesi ve azalan borç yükünden destek bulduğunu ifade etmiştir. Güçlü bankacılık sistemi ve kamu maliyesinin güçlü duruşu kredi notunu desteklemektedir. Fitch'in not artırımından 6 ay sonra, Moody's tarafından Türkiye'nin kredi notu 16 Mayıs 2013 tarihinde yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmiştir. Not Artırım Sürecinde Türk Piyasaları Tablo 26 Türkiye Borsa Endeksinin Piyasa Endekslerine Göre Performansı Ulusal Para Dolar Altın Gümüş SPX EEM 3 Ay Önce 10,92% 10,37% 5,95% -4,46% 2,69% 5,91% 3 Ay Sonra 10,41% 12,31% 12,00% 13,20% 5,80% 7,19% 3-6 Ay Sonra 11,39% 9,20% 24,65% 45,18% 7,59% -2,49% 6-9 Ay Sonra -17,24% -22,75% -13,97% -7,02% 5,15% -8,78% 9-12 Ay Sonra 0,96% -4,24% -4,26% -12,26% 3,12% 7,64% 1 Yıl Sonra 2,76% -9,28% 14,99% 34,07% 23,42% 2,62% Borsa İstanbul, 5 Kasım 2012 tarihinde kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar endeksinden (EEM) %4,46, S&P 500 endeksinden %7.68 olumlu ayrışmıştır. Sonraki 3 aylık dönemde ulusal para ve dolar cinsinden değer kazanmaya, endekslerden olumlu ayrışmaya devam etmiştir.3-6 aylık dönemde, dolar cinsinden performans ulusal para cinsinden performansın üstüne çıkmış TL değer kazanmaya devam etmiştir. 12 aylık dönemde ise, dolar cinsinden performans ulusal para
  • 64. 52 cinsinden performansın üstüne çıkmış, TL küresel risk iştahının da zayıflamasına paralel olarak değer kaybetmiştir. Grafik 34 S&P500 Endeksi Grafik 35 GeliĢmekte Olan Piyasalar Endeksi 1300 1350 1400 1450 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 S&P 500 Endeksi 850 900 950 1000 1050 1100 03.08.2012 22.08.2012 11.09.2012 26.09.2012 11.10.2012 01.11.2012 16.11.2012 05.12.2012 20.12.2012 09.01.2013 24.01.2013 08.02.2013 26.02.2013 13.03.2013 28.03.2013 12.04.2013 03.05.2013 21.05.2013 06.06.2013 25.06.2013 11.07.2013 26.07.2013 15.08.2013 03.09.2013 18.09.2013 03.10.2013 25.10.2013 GeliĢmekte olan Piyasalar Endeksi (EEM:IND)
  • 65. 53 Tablo 27 Türkiye Borsa Endeksinin, Piyasa Endeksleriyle Korelasyonu Borsa İstanbul SPX EEM 3 Ay Önce 0,2398 -0,1680 3 Ay Sonra 0,2089 0,1123 3-6 Ay Sonra 0,2343 0,3503 6-9 Ay Sonra 0,3103 0,2004 9-12 Ay Sonra 0,6055 0,3415 1 Yıl Sonra 0,3282 0,2205 Borsa İstanbul, S&P 500 ve gelişmekte olan piyasalar endeksiyle korelasyonu anlamlı bir değere karşılık gelmemektedir. S&P 500 endeksiyle zayıf da olsa 1 yıllık dönemde 0.3282 pozitif korelasyon, gelişmekte olan piyasalar endeksiyle 1 yıllık dönemde 0,2205 pozitif korelasyon söz konusudur. 5 Kasım 2012'de kedi notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesiyle, örneklem kapsamında incelenen diğer ülkeler gibi, korelasyonun yükseldiği dönem 3-6 aylık döneme karşılık gelmektedir. Borsa İstanbul'un not artırımından önce ve sonraki üç aylık dönemde korelasyonların düşük seyretmesi borsa endeksinin not artırımı beklentisi ve gerçekleşmesiyle birlikte diğer endekslerden bağımsız hareket ettiğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Bir diğer yandan 9-12 aylık dönemde, S&P 500 endeksiyle korelasyonun yükselmesi, ABD Merkez Bankası'nın Tahvil Alım Programı'ndan çıkış planının sinyalini Mayıs döneminde vermesi de gelişmekte olan piyasaların genelinde risk iştahının düşmesine neden olmuştur. Fed, Mayıs 2013 toplantısında aylık bazda 85 milyar dolar olarak devam eden varlık alım programının kademeli olarak azaltılacağını, daha sonra da faizlerin artırılarak rezervlerde biriken fazla likiditenin geri çekileceği mesajını vermiştir. Türkiye'de not artırımı sonrasına gelen söz konusu gelişmeler, Türkiye'nin gelişmekte olan piyasalardan olumsuz ayrışmasına neden olmuştur. Olumsuz ayrışmanın nedenleri arasında tasarruf oranının benzer ülkelere görece düşük olması
  • 66. 54 ve borsa endeksinin not artırımı süreciyle ortalamanın üstünde performans göstermiş olması ifade edilebilir. Borsa Ġstanbul Performansı Grafik 36 Borsa Ġstanbul, Ulusal Para Bazlı Grafik Borsa İstanbul, Fitch tarafından notu 5 Kasım 2012'de yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden üç ay önce ulusal para cinsinden 10,92% performans göstermiştir. Not artırımının ardından da kısa bir düzeltme yaparak yükselişine devam etmiştir. İlgili dönemde küresel risk iştahının yüksek seyretmesi de bu durumda etkili olarak değerlendirilebilir. 60000 65000 70000 75000 80000 85000 90000 95000 06.08.2012 24.08.2012 12.09.2012 28.09.2012 16.10.2012 06.11.2012 22.11.2012 10.12.2012 26.12.2012 14.01.2013 30.01.2013 15.02.2013 05.03.2013 21.03.2013 08.04.2013 25.04.2013 14.05.2013 30.05.2013 17.06.2013 03.07.2013 19.07.2013 06.08.2013 26.08.2013 12.09.2013 30.09.2013 22.10.2013 Türkiye Borsa Ġstanbul (Ulusal Para)
  • 67. 55 Grafik 37 Borsa Ġstanbul Performansı Tablo 28 Borsa Ġstanbul Performans Ulusal Para Dolar Altın Gümüş 3 Ay Önce 10,92% 10,37% 5,95% -4,46% 3 Ay Sonra 10,41% 12,31% 12,00% 13,20% 3-6 Ay Sonra 11,39% 9,20% 24,65% 45,18% 6-9 Ay Sonra -17,24% -22,75% -13,97% -7,02% 9-12 Ay Sonra 0,96% -4,24% -4,26% -12,26% 1 Yıl Sonra 2,76% -9,28% 14,99% 34,07% Kaynak: Bloomberg Tablo 29 Borsa Ġstanbul Standart Sapma Seviyeleri Standart Sapma (1 Yıllık Dönem) 1 Yıllık Ortalama 78330,69 1+ Std Sapma 84207,97 1- Std Sapma 72453,42 Standart Sapma 5877,27 2+ Std Sapma 90085,24 2- Std Sapma 66576,14 Borsa İstanbul, not artırımından sonra 1 yıllık dönemde, +2 standart sapma seviyesini 130 gün sonrasında görmüştür. Yılın en yüksek seviyesini (93.178) gördükten sonra, +1 standart sapma seviyesine 17 günde, 1 yıllık ortalamaya 19 gün sonra gelmiştir. Örneklem kapsamında incelenen, Rusya, Kolombiya, Peru, Brezilya ve Fas'a göre, 2 standart sapmadan ortalamaya dönme süresi en kısa borsa endeksi olmuştur. -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 3 Ay Önce 3 Ay Sonra 3-6 Ay Sonra 6-9 Ay Sonra 9-12 Ay Sonra 1 Yıl Sonra Borsa Ġstanbul Ulusal Para Dolar Altın Gümüş
  • 68. 56 Grafik 38 Borsa Ġstanbul, Standart Sapma Seviyeleri Grafik 39 Borsa Ġstanbul, Dolar Bazlı Performans Borsa İstanbul, not artırımından 3 ay önce dolar cinsinden 10,37% yükseliş kaydetmiştir. Artırımdan sonra ise, dolar cinsinden 1-3 aylık performansı 12,31% gerçekleşmiştir. Türk Lirası not artırımından önce -0,55% değer kaybetmiş, sonraki 3 ayda ise, 1,90% değer kazanmıştır. 6 aylık dönemde -2,19, 12 aylık dönemde - 12,04% değer kaybetmiştir. Not artırımından sonraki 12 aylık dönemde, TL gelişmekte olan piyasaların genelinden yaşanan çıkıştan olumsuz etkilenmiştir. 30000 35000 40000 45000 50000 55000 06.08.2012 24.08.2012 12.09.2012 28.09.2012 16.10.2012 06.11.2012 22.11.2012 10.12.2012 26.12.2012 14.01.2013 30.01.2013 15.02.2013 05.03.2013 21.03.2013 08.04.2013 25.04.2013 14.05.2013 30.05.2013 17.06.2013 03.07.2013 19.07.2013 06.08.2013 26.08.2013 12.09.2013 30.09.2013 22.10.2013 Türkiye Borsa Ġstanbul (Dolar)
  • 69. 57 Grafik 40 Borsa Ġstanbul Altın Bazlı Grafik Grafik 41 Borsa Ġstanbul, GümüĢ Bazlı Grafik Borsa İstanbul, not artırımının 3 ay önce Altın cinsinden 5,95%, Gümüş cinsinden -6.49% performans göstermiştir. Bu durum ilgili dönemde Altın'ın Gümüş'ten daha zayıf performans göstermesiyle küresel risk iştahının görece güçlü seyrettiğinin işareti olabilir.3 ay sonra, Altın cinsinden 12,00%, Gümüş cinsinden 13,20% performans göstermiştir. Altın'ın Gümüş'ten daha iyi performans göstermesi küresel risk iştahının zayıf seyretmeye devam ettiğinin işareti olabilir. Borsa İstanbul'da ilk not artırımının ardından ikinci bir kredi derecelendirme kuruluşundan 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 06.08.2012 23.08.2012 10.09.2012 25.09.2012 10.10.2012 30.10.2012 14.11.2012 29.11.2012 14.12.2012 31.12.2012 16.01.2013 31.01.2013 15.02.2013 04.03.2013 19.03.2013 03.04.2013 18.04.2013 07.05.2013 22.05.2013 06.06.2013 21.06.2013 08.07.2013 23.07.2013 07.08.2013 26.08.2013 11.09.2013 26.09.2013 11.10.2013 04.11.2013 Türkiye Borsa Ġstanbul (Altın) 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 Türkiye Borsa Ġstanbul (GümüĢ)
  • 70. 58 da not artırımı geleceği beklentisiyle birlikte piyasalar olumlu ayrışmaya devam etmiştir. Sonuç olarak, not artırımından sonraki 1 yıllık süreçte, Borsa İstanbul, ulusal para cinsinden 2,76%, Dolar cinsinden -9,28%, Altın cinsinden 14.99%, Gümüş cinsinden 34,07% performans göstermiştir. Not artırımından sonraki süreçte Dolar cinsinden performansın zayıf olması, TL'nin değersizleşme baskısı altında kaldığının göstergesidir. Altın ve Gümüş cinsinden performansın kağıt paraların ilerisinde olması dolayısıyla, not artımıyla birlikte Borsa İstanbul Altın ve Gümüş cinsinden değer kazanmıştır. Borsa Ġstanbul'un GeliĢmekte olan Piyasalardan AyrıĢma Düzeyi Borsa İstanbul, 5 Kasım 2012 tarihinde kredi notu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmeden önce, Dolar cinsinden, Gelişmekte olan Piyasalar endeksinden (EEM) %4,46 olumlu ayrışmıştır. Sonraki 3 aylık dönemde ulusal para ve dolar cinsinden değer kazanmaya ve olumlu ayrışmaya devam etmiştir. Çalışmanın bu bölümünde Borsa İstanbul'un gelişmekte olan piyasalardan olumlu ayrışma düzeyi incelenecektir. Çalışmada, MSCI Gelişmekte olan Piyasalar Endeksi Borsa Yatırım Fonu (EEM) ve MSCI Türkiye Borsa Yatırım Fonu (TUR) veri setleri beş yıllık dönemde incelenmiştir. Türk Piyasaları'nda olumlu ayrışma düzeyinin aşırılaşma belirtileri gösterdiği durum, Türk piyasalarında realizasyon hareketinin başlangıcını getirmiştir. TUR - EEM grafiğinin ortalamadan sapma düzeyleri toplam getiriler itibariyle hesaplanmıştır.
  • 71. 59 Grafik 42: GeliĢen Piyasalar ve Türkiye Getiri Endeksi (5 Yıllık Dönem) Grafik 43 Türkiye - GeliĢen Piyasalar Getiri Farkı Tablo 30 TUR- EEM % Getiri Farkları TUR - EEM % Getiri Standart Sapma (5 Yıllık Dönem) 5 Yıllık Ortalama 27,41% 1+ Std Sapma 39,01% 1- Std Sapma 15,81% Standart Sapma 11,60% 2+ Std Sapma 50,60% 2- Std Sapma 4,22% Türkiye ve gelişen piyasalar arasında beş yıllık getirilere bakıldığında, beş yıllık getiri farklarının ortalamasının 2 standart sapma seviyesi, Mayıs 2013 dönemi -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% 2009.06.15 2010.06.15 2011.06.15 2012.06.15 2013.06.15 GeliĢen Piyasalar ve Türkiye Getirileri (5 Yıllık Dönem) EEM TUR 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 2009.06.15 2010.06.15 2011.06.15 2012.06.15 2013.06.15 Türkiye - GeliĢen Piyasalar Getiri Farkı (5 Yıllık Dönem)
  • 72. 60 not artırımı dönemiyle paralellik göstermektedir. Söz konusu seviye olumlu ayrışmanın aşırı bölgesi olarak ifade edilebilir. 13.06.2014 itibariyle son bulan veri setinde 4.22% getiri farkı seviyesinin beş yıllık dönemde Türk piyasaları açısından dip formasyonunun oluştuğu bölgelere karşılık geldiği ifade edilebilir. Özetle araştırma sonucunda not artırımlarının, kısa dönemde aşırı olumlu fiyatlama yarattığı ifade edilebilir.