İş sağlığı kanunu, Mevzuatlar, Hıfzısıhha kanunu, Yönetmelikler, Anayasal güvenceler, Kişisel koruyucu donanımlar, Baş, kulak, göz, ayak, solunum ve genel koruyucular vb genel kkd konuları

1. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM
KULLANILMASI
Mevzuat ve Donanımlar
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
İş Sağlığı ve Güvenliği A.B.D.
239006006
Şahabettin AKCA
Dr. Öğr. Üyesi Mehtap SOLMAZ
7 Ocak 2024
Akademik Rapor 1

2. İÇİNDEKİLER
1. Giriş 3
2. İş Sağlığı ve Güvenliği ile KKD Mevzuatı 4
2.1 Türkiye'nin Onayladığı ILO Sözleşmeleri 5
2.2. Anayasal Düzenlemeler 11
2.3. Kanuni Düzenlemeler 13
2.4 Yönetmelikler 17
3. Baş-Kulak Koruyucular 20
4. Göz-Yüz Koruyucular 21
5. El-Kol Koruyucular 22
6. Ayak-Bacak koruyucular 22
7. Solunum Koruyucular 23
8. Yüksekten Düşmeyi Önleyici Ekipmanlar 24
9. Genel Vücut Koruyucuları 24
10. Sonuç 25
11. Kaynaklar 26
12. Mevzuat 27
Akademik Rapor 2

3. 1. Giriş
Personeli iş yerindeki tehlikeli durumlardan korumak amacıyla riskli
durumların tamamen yok edilmesi amaçlanmalıdır. Eğer riskler tam olarak yok
edilemiyorsa rizikonun kabul edilebilir bir düzeye indirilmesine özen
gösterilmelidir. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 5. maddesinde <risklerden
korunma ilkeleri> başlığında: “Risklerden kaçınmak, risklerle kaynağında
mücadele etmek, tehlikeli olan maddeyi tehlikesiz olanla veya daha az
tehlikeli olanla değiştirmek” şeklinde denilmektedir. Burada ifade edildiği
üzere önceliğimiz risklerin önlenmesi olmalıdır. Tüm çabalara rağmen riziko
devam ediyorsa, çalışanlara yönelik olarak farklı tedbirler alınabilir. Bu risklere
karşı koruyan alet, cihaz ve araç-gereçlere kişisel koruyucu donanım (bundan
sonra KKD olarak kısaltılacaktır) adı verilir. KKD en son başvurulması gereken
tedbir uygulamasıdır. Çatıdan sallanan bir inşaat malzemesinin düşme ihtimali
varsa ( kiremit, su oluğu, tahta vb.) bulunduğu ortamda şerit çekip, çalışanlara
kafasını koruyacak baret verilmesi tercih edilmemeli, sorunu çözmeyi
önceliklendirmeliyiz. Kaynakta sorunu çözmek, kişisel tedbirler almaktan daha
başarılı bir yöntemdir.
İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının asli amacı görevli personelin
sağlığını güvence altına almaktır. İSG konusu yalnızca iş ile ilgili değil zaruri
bir insani hak olarak kabul edilmelidir. 1950 Yılında Uluslararası Çalışma
Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü ortak komitesi tarafından: “İşçi sağlığını her
gün evine sağlıklı gitmesi, emekliliğine kadar iş kaynaklı bir hastalık
oluşmaması” şeklinde tanımlanmıştır. KKD kullanılmasından önce risk
Akademik Rapor 3

4. kaynağına yönelik olarak alınması gereken bir takım önlem ve uygulamalar
bulunmaktadır.
Öncelikle KKD ile ilgili mevzuata
değineceğiz, daha sonra baş-kulak,
g öz -y ü z , e l - ko l , ay a k- b a c a k
koruyucular gibi konuları ele
alacağız.
2. İş Sağlığı ve Güvenliği ile KKD Mevzuatı
İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı çalışan ve işverenler arasındaki ilişkileri
düzenleyen yazılı kuralların tamamını içermektedir. Kişilerin aralarındaki
ilişkileri ve kurumsal yapı belirli düzen çerçevesinde sürdürülmektedir.
Toplumsal yaşama yön veren ve çeşitli ilişkileri düzenleyen kurallara mevzuat
denir. Mevzuatlar işveren ve işçinin haklarını savunmak, bir sözleşmeye
bağlamak, her iki tarafın ödev ve sorumluluklarını belirlemek için hukuk
sistemimizin bir gerekliliğidir.
Paydaşların bir biri ile ilişkilerini düzenlerken, düzenlemeler, cezalar,
kurallar yazılı olarak belirlenmektedir. İş hayatında çalışanların sağlığı
açısından kimyasal maddeler,
f
iziksel etmenler, biyolojik, ergonomik faktörler
gibi çeşitli tehlikeler vardır. Bu risklerden çalışanların sağlığı bakımından
korunması amacıyla , saptanması ve tedbir alınması teknik uygulamaların
büyük önemi vardır. Ancak bu uygulamalar hukuk çatısı altında belirlenmesi
gerekmektedir. Hukuk sistemimizde kanunsuz ceza olamayacağı bilindiği
üzere çalışma hayatıda yazılı olarak düzenlemektedir. Ülkemizde yazılı
düzenlemeler; anayasa, kanun, tebliğ, tüzük ve yönetmeliklerle belirlenir. Yeni
Akademik Rapor 4

5. cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde tüzük kullanımdan kalkmıştır. Bazı
kurumlar iç dinamikleri çerçevesinde yapılacak işleri için genel emir diye tabir
edilen yönergelerde çıkartılabilmektedir.
Bu mevzuatlara uymak işçi sağlığını düşündüğü gibi işlerin aksamaması,
yetişmiş iş gücünün düzenli devam etmesi, kurum aidiyetinin artması için
önemli ve işletmenin faydasınadır. Ulusal mevzuatların haricinde, uluslararası
alandaki düzenlemelerin bazıları yasa düzeyinde olabilmekte, bazıları da
tavsiye ve standartları belirlemekte, rehberler şeklindedir.
Uluslararası düzenlemeler Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından
çıkarılan sözleşmeler ve tavsiye kararlarıdır. Üye ülkeler açısından sözleşme ve
tavsiye kararlarına uyma zorunluluğu bulunmamaktadır. Uluslarası ilişkiler
bakımından kurallara uymanın sağlayacağı kazanç ve faydalar bulunmaktadır.
Kabul edilen sözleşmeler yasa hükmünde kabul edilmektedir. Ülkeler
sözleşmeleri imzaladığı gibi parlemento da kabul etmesi de gerekmektedir.
İSG alanında Türkiye 19 sözleşmeden 8 tanesini TBMM’de onaylamış ve kabul
etmiştir.
2.1 Türkiye'nin Onayladığı ILO Sözleşmeleri
Türkiye’de İSG koşullarının iyileştirilmesine yönelik çabalar özellikle iki
anlaşmanın Kabul edildiği 2005 yılından bu yana devam ediyor: İş Güvenliği
ve Sağlığı Sözleşmesi, 1981 (No. 155) ve İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi, 1985
Akademik Rapor 5

6. (No. 161). 2015 yılında, İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve
Sözleşmesi, 2006 (No. 187) . Türkiye’de yürürlüğe girince yeni uluslararası
taahhütler üstlenilmiş oldu. Geçen yıl meydana gelen iş kazaları, bu arada
özellikle Soma’daki madende gerçekleşen trajik kaza bu alandaki ulusal
çabalara daha da ivme kazandırdı; Türkiye bu yılın 23 Mart’ından bu yana iki
sözleşmeye daha taraf durumundadır: İnşaat İşlerinde Güvenlik ve Sağlık
Sözleşmesi, 1988, (No. 167) ve Madencilikte Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi
(No. 176) .
59 Sözleşme
• Temel Sözleşmeler: 10 Temel Sözleşmenin tamamı
• Yönetişim Sözleşmeleri (Öncelikli): 4 sözleşmeden 3’ü
• Teknik Sözleşmeler: 177 Sözleşmeden 48’sı
Türkiye tarafından onaylanan 59 Sözleşmeden 55'i yürürlüktedir, 3
Sözleşmeye karşı çıkılmıştır ve geçtiğimiz 12 ayda onaylanan Sözleşme
bulunmamaktadır.
1. 2 No’lu İşsizlik Sözleşmesi
2. 11 No’lu Örgütlenme Özgürlüğü (Tarım) Sözleşmesi
3. 14 No’lu Haftalık Dinlenme (Sanayi) Sözleşmesi
4. 15 No’lu Asgari Yaş (Trimciler ve Ateşçiler) Sözleşmesi
5. 26 No’lu Asgari Ücret Belirleme Yöntemi Sözleşmesi
6. 29 No’lu Zorla Çalıştırma Sözleşmesi
7. 34 No’lu Ücretli İş Bulma Büroları Sözleşmesi
8. 42 No’lu İşçinin Tazmini (Meslek Hastalıkları) Sözleşmesi (Revize)
9. 45 No’lu Yeraltı İşleri (Kadınlar) Sözleşmesi
Akademik Rapor 6

7. 10. 53 No'lu Ticaret Gemilerinde Çalışan Kaptanlar Ve Gemi
Zabitlerinin Meslekî Yeterliliklerinin Asgari İcaplarına İlişkin Sözleşme
11. 55 No'lu Gemiadamlarının Hastalanması, Yaralanması ya da
Ölümü Halinde Armatörün Sorumluluğuna İlişkin Sözleşme
12. 58 No’lu Asgari Yaş (Deniz) Sözleşmesi (Revize)
13. 59 No’lu Asgari Yaş (Sanayi) Sözleşmesi (Revize)
14. 68 No'lu Gemilerde Mürettebat İçin İaşe ve Yemek Hizmetlerine
İlişkin Sözleşme
15. 69 No'lu Gemi Aşçılarının Mesleki Ehliyet Diplomalarına İlişkin
Sözleşme
16. 73 No'lu Gemiadamlarının Sağlık Muayenesine İlişkin Sözleşme
17. 77 No’lu Gençlerin Tıbbi Muayenesi (Sanayi) Sözleşmesi
18. 80 No’lu Son Maddelerin Revizyonu Sözleşmesi
19. 81 No’lu İş Teftişi Sözleşmesi
20. 87 No’lu Sendika Özgürlüğü ve Sendikalaşma Hakkının
Korunması Sözleşmesi
21. 88 No’lu İş ve İşçi Bulma Servisi Kurulması Sözleşmesi
22. 92 No'lu Mürettebatin Gemide Barınmasına İlişkin Sözleşme
23. 94 No’lu Çalışma Şartları (Kamu Sözleşmeleri) Sözleşmesi
24. 95 No’lu Ücretlerin Korunması Sözleşmesi
25. 96 No’lu Ücretli İş Bulma Büroları Sözleşmesi (Revize)
Akademik Rapor 7

8. 26. 98 No’lu Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı Sözleşmesi
27. 99 No’lu Asgari Ücret Tespit Mekanizması (Tarım) Sözleşmesi
28. 100 No’lu Eşit Ücret Sözleşmesi
29. 102 No’lu Sosyal Güvenlik (Asgari Standartlar) Sözleşmesi
30. 105 No’lu Zorla Çalıştırmanın Kaldırılması Sözleşmesi
31. 108 No'lu Gemiadamları Ulusal Kimlik Katlarına İlişkin Sözleşme
32. 111 No’lu Ayırımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi
33. 115 No’lu Radyasyondan Korunma Sözleşmesi
34. 116 No’lu Son Maddelerin Revizyonu Sözleşmesi
35. 118 No’lu Muamele Eşitliği (Sosyal Güvenlik) Sözleşmesi
36. 119 No’lu Makinaların Korunma Tertibatı ile Techizi Sözleşmesi
37. 122 No’lu İstihdam Politikası Sözleşmesi
38. 123 No’lu Asgari Yaş (Yeraltı İşleri) Sözleşmesi
39. 127 No’lu Azami Ağırlık Sözleşmesi
40. 133 No'lu Mürettebatın Gemide Barındırılmasına İlişkin Sözleşme
(İlave Hükümler)
41. 134 No'lu İş Kazalarının Önlenmesine (Gemiadamları) İlişkin
Sözleşme
42. 135 No’lu İşçi Temsilcileri Sözleşmesi
43. 138 No’lu Asgari Yaş Sözleşmesi
Akademik Rapor 8

9. 44. 142 No’lu İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Sözleşmesi
45. 144 No’lu Üçlü Danışma (Uluslararası Çalışma Standartları)
Sözleşmesi
46. 146 No'lu Gemiadamlarının Yıllık Ücretli İznine İlişkin Sözleşme
47. 151 No’lu Çalışma İlişkileri (Kamu Hizmeti) Sözleşmesi
48. 152 No'lu Liman İşlerinde Sağlık ve Güvenliğe İlişkin Sözleşme
49. 153 No'lu Karayolları Taşımacılığında Çalışma Saatleri ve
Dinlenme Sürelerine İlişkin Sözleşme
50. 155 No'lu İş Sağliği ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin
Sözleşme
51. 158 No’lu Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Sözleşmesi
52. 159 No’lu Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam (Sakatlar)
Sözleşmesi
53. 161 No'lu Sağlık Hizmetlerine İlişkin Sözleşme
54. 164 No'lu Gemiadamlarının Sağlığının Korunması ve Tıbbi
Bakımına İlişkin Sözleşme
55. 166 No'lu Gemiadamlarının Ülkelerine Geri Gönderilmesine İlişkin
Sözleşme
56. 167 No'lu İnşaat İşlerinde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi, 1988
57. 176 No'lu Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi, 1995
58. 182 No’lu En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve
Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Eylem Sözleşmesi
Akademik Rapor 9

10. 59. 187 No'lu İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve
Sözleşmesi
ILO tarafından iş yaşamına dönük olarak çıkarılan düzenlemeler üçlü
yaklaşım ilkesini esas almaktadır. Bu ilkeler devlet, çalışan ve işveren
tara
f
larından oluşmaktadır. 155 ve 161 sayılı sözleşmelerde belirtilen konularda
ulusal düzeyde ve şirketler düzeyince iş sağlığı ve güvenliği yönetimi ile ilgili
kişilerin kullanımına dönük olarak hazırlanmıştır. En çok bilinen yönete sistemi
OHSAS 18001 kodlu İSG yöntemidir. Önemli başlıklar şu şekildedir:
İş güvenliği risklerinin yanı sıra iş sağlığı konusunda sistematik bir
yaklaşım,
Risklerin kontrol altına alınması,
Performans ölçümleri ve performans göstergeleri,
Çalışanların aktif katılımı.
ILO tarafından yapılan düzenlemeler sözleşme ve tavsiye kararı olarak
adlandırılırken, Avrupa Birliği tarafından yapılan düzenlemeler direktif olarak
isimlendirilmektedir. İSG güvenliği ile ilgili Avrupa Birliği tarafından yapılan
başlıca düzenleme 89/391 sayılı İşte Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerini
İyileştirmeye Yönelik Tedbirler Alınmasına İlişkin 12 Haziran 198 tarihli AB
direkti
f
idir. Avrupa Birliği tarafından verilen başlıca direktif başlıkları şunlardır:
Fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerle ilgili direkti
f
ler,
İşkolları ve işlerle ilgili direkti
f
ler,
Çalışma süresi ile ilgili direkti
f
ler.
Dünya Sağlık Örgütününde iş hayatına dönük olarak çeşitli yayınlar
yapmaktadır. DSÖ tarafından hazırlanan materyaller hukuki düzenlemeler
değil, teknik bilgi ve rehber olarak kabul edilebilir. Meslek hastalıkları, meslek
epidemioloji konularında yayınlanmış kitaplar veya iş sağlığı, işyeri sağlık
Akademik Rapor 10

11. hizmetleri, iş hijyeni, iş yerinde sağlığın korunması ve geliştirilmesi vb.
konularında yayınlanmış başlıca kaynaklar olarak gösterilebilir.
Ulusal düzenlemeler Osmanlı döneminde 1861 yılında çıkarılmış olan
Madenler Nizamnamesidir. Zonguldak Ereğli bölgesindeki madenlerde
çalışma koşulları ve üretim konularında düzenlemeler içermektedir.
Nizamname 13-50 yaş arasındaki sağlıklı erkeklerin zorunlu çalışmasını
kapsıyor. Ayrıca madenlerde hekim çalıştırılması kuralınıda getiriyor.
Umumi Hıfzısıhha kanunu 1930 yılında çıkarılmış ve çalışma hayatına
yönelik olarak hükümler içermektedir. Çalışma bakanlığı henüz teşekkül
edilmediği için Ticaret ve Sağlık bakanlıkları tarafından görevler ifa
edilmektedir.
2.2. Anayasal Düzenlemeler
1924 anayasasında sendikal örgütlenmeye izin verilmiştir.
1961 anayasasında sırasıyla madde 43,44,45,48’de; kimsenin yaşına,
cinsiyetine ve gücüne uygun olmayan işte çalıştırılamayacağı, her çalışanın
dinlenme hakkı olduğu, çalışanlara yaptıkları işe uygun ve insanlık
haysiyetine yarayış bir yaşayış seviyesi sağlamalarına elverişli adaletli bir
ücret sağlanması gerektiği, herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu
gibi çalışma hayatında çağdaş maddeler yer almıştır.
1982 anayasasında çalışma hayatına dönük olarak iş ilişkileri, sendikal
örgütlenme, ücretlendirme, iş sağlığı ve güvenliği konularına yönelik
maddeler vardır.
A. 50. Madde: Kimse yaşına cinsiyetine ve gücüne uygu olmayan
işlerde çalıştırılamaz, küçükler ve kadınlarla bedeni ve ruhi yetersizliği
olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Ayrıca
dinlenme hakları, ücretli tatil ve izin hakları belirtilmektedir.
Akademik Rapor 11

12. B. 56. Madde: Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına
sahiptir.
C. 18. Madde: Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
D. 27. Madde: Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme,
açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
E. 48. Madde: Herkes dilediği alanlarda çalışma ve sözleşme
hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.
F. 49. Madde: Çalışmak herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet çalışanların
hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları
korumak,….. gerekli tedbirleri alır. Devlet, işçi-işveren ilişkilerinde
çalışma barışının sağlanmasını kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler alır.
G. 51. Madde: İşçiler ve işverenler üyelerinin çalışma ilişkilerinde,
ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için
önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma hakkına
sahiptir. Sendikalara üye olmak ve üyelikten ayrılmak serbesttir. Hiç
kimse sendikalara üye olma, üye kalma, üyelikten ayrılmaya
zorlanamaz. İşçiler ve işverenler aynı zamanda birden fazla sendikaya
üye olamazlar.
H. 53. Madde: İşçiler ve işverenler karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal
durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacı ile toplu iş
sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler…..
I. 54. Madde: Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık
çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptir…..
J. 55-60. Madde asgari ücret tespiti, sosyal güvenlik hakkı konularını
içermektedir.
Anayasadan anlaşılacağı üzere kanun koyucu çalışma hakkında ve
ödevine işaret ederken çalışma ile ilgili başlıca kurallar getirmiştir. 50 ve 56.
Maddeler iş sağlığı ile ilgili konuları ifade etmektedir. Bu maddeler genel
Akademik Rapor 12

13. çerçeve çizmekte detayları kanun, tüzük yönetmelik vb. mevzuat ile
belirlenmektedir.
2.3. Kanuni Düzenlemeler
Kanunlar TBMM’de iç tüzük usulünce kabul
edilmiş işçi-işveren herkesin uyması gereken
hukuki metinlerdir. Meclis iç işleyişinden sonra,
cumhurbaşkanı onaylar ve resmi gazetede
yayınlanarak yürürlüğe girer. Çalışma hayatının
en temel yasası İş Kanunudur.
A. Hafta Tatili Kanunu
(1924) yılında 10.000 den fazla nüfusu olan yerlerde kurum ve
işletmelerde Cumartesi 13:00 den itibaren tatil edilmek üzere haftada 35 saat
çalışma öngörülmüştür.
B. Medeni Kanun
4 Ekim 1926 ve 743 Sayılı ülkemizdeki medeni hukukun temelini
oluşturmaktadır. Medeni kanunda bireyler arası hukuki ilişkiler yer alır, Borçlar
Kanununda kişilerin ve tara
f
ların bir birlerine karşılıklı borçları ele
alınmaktadır. Aile , miras ve eşya hukuku bölümlerini içermektedir. Gerçek ve
tüzel kişileri ifade edilmektedir. Yasada yaş, cinsiyet, eğitim, varlıklı olmak
veya olmamak gibi etkenlere bakılmaksızın herkesin eşit olduğu
vurgulanmaktadır. Yasada kişilerin belirli bir olgunluğa ulaşması için yaş sınırı
18 olarak tespit edilmiştir.
Akademik Rapor 13

14. C. Borçlar Kanunu
4 Ekim 1926 ve 818 Sayılı bireylerin ve kurumların arasındaki ilişkileri
düzenlemekte, bireyler ve kurumların birbirlerine karşı olan görev ve
sorumluluklarına işaret etmektedir. Çalışma hayatında da birbirleri ile ilişkide
olan tara
f
lar vardır. Kişi işverenden ücret aldığı için işveren karşı borçlanmakta
ve bu borcu emeği ile ödemektedir, buna karşın işveren de çalıştırdığı ve
emeğinden yararlandığı kişiye borçlanmakta ve borcunu ücret şeklinde
ödeme sorumluluğu vardır. Çalıştırdığı sürece işçiye sağlıklı güvenlikli bir
çalışma ortamı sağlama yükümlülüğü vardır. İşçi sağlığı bozulursa bunu
tazmin etmek işçinin kayıplarını karşılamak zorundadır.
Borçlar Kanununda iş sağlığı ile ilgili başlıca maddeler:
41. Madde: Kasten veya ihmal yahut tedbirsizlik ile diğer kismeye zarar
veren şahıs, o zararın tazminine mecburdur.
46. Madde: Şişmanı bir zarar duçar olan kimse külliyen veya kısmen
çalışmağa muktedir olamamasından ve ileride iktisadin maruz kalacağı
mahrumiyetten tevellüt eden zarar ve ziyanını ve bütün masra
f
larını
isteyebilir.
55. Madde: Başkalarını istihdam eden kimse, istihdam ettiği kimselerin
ve amelesinin hizmetlerini ifa ettikleri esnada yaptıkları zarardan mesuldür.
332. Madde: İş sahibi akdin hususi halleri ve işin mahiyeti noktasından
…. Çalışmak dolayısı ile maruz kaldığı tehlikelere karşı icap eden tedbirleri
ittihaza ve münasip ve sıhhi çalışma mahalleri ile … sıhhi yatacak yer
tedarikine mecburdur.
D. Umumi Hıfzısıhha Kanunu
06 Mayıs 1930 Tarih ve 1590 sayılı cumhuriyetin ilk yasalarındandır.
Çalışma hayatına yönelik özel herhangi bir hukuki düzenlemenin olmadığı
dönemde bu yasa içinde iş sağlığı ve güvenliği konularına kapsamlı bir
Akademik Rapor 14

15. şekilde yer verilmiştir. 173 ve 180. Maddeler arası 8 maddede: En küçük
çalışma yaşı, çocuk ve kadın çalıştırma koşulları, gebelik çalışma durumu ve
izin düzenlemesi, gece çalışma koşulları, iş yerinin taşıması gereken hijyenik
koşullar, iş sağlığı ve güvenliği temel düzenlemelerini belirtmektedir. 50 den
fazla işçi çalıştıran iş yerlerinden hekim çalıştırılması ifade edilmiştir.
E. Belediyeler Kanunu
03 Nisan 1930 Tarih ve 1580 sayılı doğrudan iş sağlığı kaygılarından
ziyade, belediyelerin çalışma hayatı, sanayi ve kuruluşların çevre halkının
refah ve huzuru bakımından yaratabileceği sakıncalı durumları içeren bir
kanundur. Belediyelerin asıl amacı yöre halkının ihtiyaçlarının karşılanması
olarak tanımlanmıştır.
Kanunun 3. Maddesinde fabrikaların, işyerlerinin, işçi meskenlerinin sıhhi
teftişi, elektrik makinelerinin, kazanların ve tesisatın kontrolü şeklinde
düzenlemeler vardır.
Kanunun 15. Maddesinde belediye görevleri bulunmaktadır. Gıda
maddelerinin üretim ve satışı, ulaşım, yangın hizmetleri, çevredeki deniz, göl
gölette su kaynaklarının sağlığa uygunluğunun denetlenmesi, çöp ve atıkların
toplanması ve imhası ….. gibi 76 ayrı görev tanımlanmıştır. Fabrika ve iş
yerlerinin sıhhi teftişini yapmak, iş yerlerine ruhsat verirken, çevre ve toplum
sağlığı, doğal kaynaklara uygunluğu değerlendirilebilecek, iş yeri faaliyete
geçtikten sonraki dönemde iş yerinin çevreye olabilecek etkileri açısından
denetimi yapılabilecektir. İş yerindeki sağlık koşullarının denetlenmesi ilk kez
belediyeler kanununda hüküm altına alınmıştır.
F. İş Kanunu
1936 yılında ilk defa çıkmış en son 2003 yılında revize edilmiştir. Umumi
Hıfzısıhha kanunu, borçlar kanunu, iş kanunu, belediye kanunu, tüzükler,
Akademik Rapor 15

16. meslek hastalıkları, analık izinleri vb. gibi mevzuat kaynaklarında bulunan
maddelerle yaşanan anlaşmazlıklar çözülüyor ve işlemler bu yönde
yürütülüyordu. İlk defa çıkartılan iş kanunu ile işlemler bu kanundaki hükümler
çerçevesinde yürütülmeye başlandı.
Çalışma hayatı ile ilgili çeşitli konular yer almaktadır. 9 bölümden
oluşmaktadır. İş akdi, iş fesihi, işten çıkarma, özürlü, eski hükümlü ve terör
mağduru kişilerin çalıştırması gibi başlıklar birinci bölüm olan genel
hükümlerde bulunmaktadır.
Beşinci bölüm iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümleri içermektedir. İş
verenin iş sağlığı ve güvenliği açıdan her türlü tedbiri alması gerektiği, araç
gereçleri eksiksiz bulundurmak, işçilere eğitim vermek vb. görevler
yüklemektedir. Denetim usül ve esaslarının belirlenmesi, işyerinin kısmen
veya tamamen kapatılması, iş yeri hekimliği uygulamaları gibi hükümleri de
içermektedir.
G. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
6331 Sayılı ve 20 Haziran 2012 tarihinde çıkarılan Türkiye’de çalışma
hayatını düzenleyen hükümler içeren kanundur. Ülkemizde İSG alanında ilk
çıkarılan kanundur. Ayrıca yasada çalışan sayısına bakılmaksızın tüm
çalışanları kapsamısı kuralıda getirilmiştir.
Kanunun amacı: İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve
mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların
görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemek olarak
betimlenmiştir.
Yasada iş kazası: İşyerinde veya işini yürütümü nedeniyle meydana gelen,
ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen veya bedenene engelli
hale getiren olayı olarak tanımlanmıştır. Mesleki risklere maruziyet sonucu
ortaya çıkan hastalık ise meslek hastalığı olarak ifade edilmiştir.
Akademik Rapor 16

17. Ğ. Diğer
İş sağlığı ve güvenliği ile alakalı ve/veya ilişkili kanunlar olarak aşağıdaki
kanunları sayabiliriz.
1. 4772 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu
2. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
3. 5502 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu
4. 3146 Çalışma ve Sosyal Güvenliği Bakanlığı Kanunu
5. 7583 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
6. 4857 Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü (mülga)
2.4 Yönetmelikler
Yönetmelikler bir bakanlığın hazırladığı bir hukuki döküman olabileceği
gibi birden fazla bakanlık koordineli şekilde de çıkarabilmektedir. 6331 sayılı
İSG Kanunu ve 4857 İş Kanunu ile ilgili yönetmelik, tebliğ, yönerge başlıkları
aşağıda verilmiştir.
1. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği (mülga)
2. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (mülga)
3. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında
Yönetmelik
4. Çalışanların Gürültü ile ilgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik
5. Çalışanlar İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları
Hakkında Yönetmelik
6. Çalışanların Titreşimiyle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair
Yönetmelik
7. Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri
Yönetmeliği
8. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Yönetmeliği
Akademik Rapor 17

18. 9. Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik
10.Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları
ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik
11. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri
Hakkında Yönetmelik
12.İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği
13.İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakkında
Yönetmelik
14.İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik
15.İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği
16.İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve
Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
17. Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında
Yönetmelik
18.Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik
Önlemleri Hakkında Yönetmelik
19.Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik
20.Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği
21.Maden İşyerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği
22.Postalar Halinde Çalıştırılacak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin
Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
23.Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat veya Daha
Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik
24.Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
25.Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların
Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik
26.Tozla Mücadele Yönetmeliği
Akademik Rapor 18

19. 27.Yapı işlerine İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği
28.Diğer Yönetmelikler
29.Asansör İşletme, Bakım ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği
30.Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında
Yönetmelik
31.Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması
Hakkında Yönetmelik
32.Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında
Yönetmelik Resmi
33.Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında
Yönetmelik
34.Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği
35.İlkyardım Yönetmeliği
36.İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
37.İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında
Yönetmelik
38.İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine
İlişkin Yönetmelik
39.İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik
40.İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş
Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelik
41.Makine Emniyeti Yönetmeliği
42.Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği
43.Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliği
44.İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sını
f
ları Tebliği
45.Temel İş Sağlığı Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında
Yönerge
Akademik Rapor 19

20. 3. Baş-Kulak Koruyucular
3.1.Baş koruyucuları
Birçok iş için kullanılan bir KKD ürünüdür. Öncelikle başa sert darbe, bir
nesne düşme olasılığı veya başı sert bir yere çarpma olasılığı bulunan
durumlarda (inşaat, maden, imalat işleri, alçak tavanlı çalışma yerleri,…) baş
koruyucusu kullanılmalıdır. Elektrikli yalıtımlı , sıcağa, suya ve yanmaya
dayanıklı baş koruyucuları olmak üzere farklı kullanım amaçları da
bulunmaktadır. Darbe emici özelliği bulunduran bir tabaka bulunmalıdır.
Yapımında materyal olarak sert plastik, alüminyum kullanılabilir. Isınma ve
terleme yapmamalı, havalandırma özelliği bulunması gerekmektedir.
Üç ayrı sınıfta değerlendirilmektedir:
A. Sınıfı sert başlık: Çarpma, delinmeye karşı mukavemetli olup 2200
volt elektrik akımına karşı koruyabilmelidir.
B. Sınıfı sert başlık: Elektrik ve darbeye karşı maksimum seviyede koruma
sağlar 2200 vol elektrik akımına karşı
koruyabilmelidir.
C.Sınıfı sert başlık: Diğer çeşitlere istinaden
daha ha
f
if şekilde tasarlanmıştır, elektrik
a k ı m ı n a k a r ş ı k o r u y u c u b i r t e d b i r
içermemektedir.
3.2. Kulak (İşitme) Koruyucuları
Gürültülü çalışma alanlarında, kulak koruyucu
tedbirlere başvurmadan önce işyeri ortamı
gürültü düzeyi gereken toplu korunma
uygulamaları tedbirleri alınmalıdır. Alınan tedbir
uygulamalarına karşın ses şiddeti azaltılamıyorsa, çalışanlar için tehlike arz
edecek düzeyde ise işitme koruyucu tedbirlerden yararlanılabilir. En çok
kullanılan sektörler; tekstil, imalat ağır ve tehlikeli işler olarak belirtilebilir.
Akademik Rapor 20

21. Üç çeşit işitme koruyucu tedbir yöntemi bulunmaktadır:
1. Tek kullanımlık kulak tıkacı
2. Çok kullanımlık kulak tıkacı
3. Kulak manşonu ( kulak kepçesi ve çevresini içine alan kulaklık)
4. Göz-Yüz Koruyucular
Çalışma alanlarında gerçekleşen bir dizi etkinlik sırasında yüz ve göz
bölgeleri çeşitli risklere maruz kalabilir. Örneğin, yüze kimyasal maddeler
(asit, alkali vb.) sıçrayabilirken, göze yabancı cisimler (taşlama, freze, torna,
kesme gibi) kaçabilir. Ayrıca, göze parlak ışık, lazer veya mor ötesi ışınlar
girebilir, bu da tela
f
isi mümkün olmayan kalıcı görme kayıplarına neden
olabilir. Güvenlik gözlüklerinde kullanılan çerçeveler, günlük hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olmalıdır.
Gözlük alternati
f
i olarak lens kullanımı yeterli bir koruma sağlamayabilir.
Bu nedenle, baş hareketlerini kısıtlamayan, görme yeteneklerini
engellemeden kullanılabilen, yüzle sıkı oturan ve lazer gibi ışıkları engelleyen
özelliklere sahip günlük kullanıma uygun gözlükler tercih edilmelidir.
Akademik Rapor 21

22. 5. El-Kol Koruyucular
İş kazalarında en sık görülen yaralanmalar genellikle dış ortamla sürekli
temas halinde olan parmaklar, eller ve kollar üzerinde olmaktadır. Bu
yaralanmalar genellikle kesilmelerden kaynaklanabilir, ancak darbe, çarpma,
yüksek sıcaklık farkları (sıcak-soğuk), kimyasal maddeler (asit-alkali) ve
biyolojik bulaşıcılık (mikrop, virüs vb.) gibi faktörler de göz önünde
bulundurularak önlemler alınmalıdır. Ayrıca, elektrikli işler ve titreşim üreten
işlerde de riskler önceden tahmin edilmelidir.
Sağlık sektöründe hastalarla temas gerektiren durumlarda, eldiven
kullanımı temel bir güvenlik önlemidir. Kullanılacak eldivenlerin kumaş, deri
veya metal kaplamalı olması, ayrıca ısı ve elektriği iletmeyen çeşitli
kimyasallara karşı dirençli olan türlerin tercih edilmesi önemlidir.
6. Ayak-Bacak koruyucular
Ayak bölgeside oluşacak travmatik etkileri engellemek, kesilme, çarpma
vb. durumları için koruma sağlaması düşünülmelidir. Elektrikli çalışan işlerde,
metal eritme sektöründe, kimyasal veya sulak alanlarda çalışma sırasında
farklı koruyucu donanımlar kullanılabilir.
Dört madde bu koruyucu donanımları açıklayabiliriz:
1. Bacak-ayak koruyucu ( aşırı sıcak, erimiş metal, kimyasal sıçrama vb.)
2. Ayak tarağı koruyucu ( sert cisim düşmesine karşı, plastik-alüminyum)
Akademik Rapor 22

23. 3. Ayak parmağı koruyucu (ayak uç kısmını korur, plastik-metal materyal)
4. Güvenlik ayakkabısı (sıcak, elektrik, ağırlık düşmesi vb. koruma sağlar)
7. Solunum Koruyucular
Sanayide kullanılan maddelerden bazıları, çalışanlar için zehirli etki
gösterebilir. Solunum, sindirim, sinir sistemlerinde hastalık yapabilir. Bu
sebeplerle; iş yaşamında sıkça kullanılan koruyuculardan biri de tozlar, zararlı
gazlar, atık gazlar, sis, metal zerrecikler, duman ve tütsü gibi çeşitli gazlardan
korunmayı sağlayan maskelerdir. Kullanım alanları ve koruyucu özelliklerine
göre çeşitli türlere ayrılmaktadır. Solunum koruyucularını genel olarak iki
çeşide ayırabiliriz:
Akademik Rapor 23
Filtreli Solunum Koruyucusu
Solunum Cihazı

24. 7.1 Filtreli solunum koruyucusu(respirator,
f
iltering
device)
Çalışma alanındaki zararlı ve toksik maddelerin türünü göz önünde
bulundurarak kullanılan
f
iltre ile vücuda istenmeyen gazların girmesini
engelleyen koruyucu donanımdır. Bu kategoriye, özellikle tozlu alanlarda
kullanılan donanımlar da dahildir. Bu tür donanımlar, canlının kendi solunumu
ile çalışabilir; motorlu çeşitleri ise dışarıdaki toksik gazları temizleyerek
solunabilir bir hava üretir.
7.2 Solunum Cihazı (breathing apparatus)
Toksik gazların bulunduğu ortamlarda kullanılan, temiz ve solunabilir hava
sağlayarak çalışanın sağlığını koruyan donanımlardır.
8. Yüksekten Düşmeyi Önleyici Ekipmanlar
Yüksekte çalışan kişilerin düşme, çökme, kayma gibi risklere karşı
korunması amacıyla kullanılan bir donanım çeşididir. Bu donanım, çalışanı
taşıyabilecek sağlamlıkta bir taşıyıcı halat içermelidir. İki uçlu olarak
tasarlanmıştır; bir tarafı çalışana bağlıdır ve çalışan, oturur veya ayakta
durabilir. Düşme anında, yani risk gerçekleştiğinde, çalışanın ağırlığı
tarafından uygulanan kuvveti karşılayabilecek sağlam bir noktaya
sabitlenmelidir.
9. Genel Vücut Koruyucuları
KKD donanımları arasında en yaygın kullanılan türdür. Bu donanım,
çalışma ortamındaki çeşitli risk etmenlerinden kaynaklanan tehlikelere karşı
koruma sağlar. Yağ, erimiş metal, asidik madde sıçraması, kesici-delici
cihazlar, aşırı sıcak ve soğuk gibi durumlarla başa çıkabilme özelliğine
sahiptir. İş ortamı ve tehlike türüne bağlı olarak deri, lastik, plastik ve neopren
gibi çeşitli malzemelerden üretilmektedir.
Akademik Rapor 24

25. 10. Sonuç
Çalışan sağlığının zarar görmemesi amacıyla toplu korunma yöntemlerine
ilişkin tedbirler alınmalı, alınamayacak durumlar ve öngörülemeyen durumlar
için kişilere yönelik olarak koruyucu donanım tedbirlerine başvurulmaktadır.
İş sağlığı güvenliğinin ülkemizde başladığı ve geldiği yer ifade edilmiş,
hukuki mevzuat ile ilgili bilgiler paylaşılmıştır. Yasa koyucunun belirlediği
hükümler çerçevesinde kullanılabilecek kişisel koruyucu donanımların neler
olduğu belirtilmiştir. Gereken iş için teknik-mühendislik tedbirler alınacak,
yönetsel işlemler yapılacaktır.
KKD kullanımı konusunda dikkat edilmesi gereken başlıklar:
1. İşyerindeki sağlık ve güvenlik riskleri belirlenmelidir.
2. Risklerin kontrolü için mühendislik ve yönetsel tedbirler yerine
getirilmelidir.
3. Uygun KKD seçimi yapılmalı
A. Eldiven türü: lateks, neopren, …
B. Kulaklık türü: kulak tıkacı, kulan manşonu, ….
C. Baş koruyucu türü: plastik, metal, ….
4. Periyodik bakımları yapılmalıdır.
5. Şekli değişmiş hasarlı olan donanımlar kullanılmayarak yenisi ile
değiştirilmelidir.
6. Kullanımı izlenmeli, denetlenmeli ve görülen yanlış kullanımlar
çalışana geri bildirim olarak iletilmelidir.
KKD’nin hangi şartlarda kullanılacağı, ne işe yaradığı, bakım onarımının
nasıl yapılacağı, hangisinin hangi işte kullanılacağı, ne zaman kullanım
ömrünü dolduracağı vb. gibi alanlarda çalışanlara eğitim verilmesi de
gerekmektedir.
Akademik Rapor 25

26. 11. Kaynaklar
1- İş Sağlığı ve Güvenliği, T.C. MEB Bakanlığı - MEGEP, Ankara, 2017 .
2- İş Sağlığı ve Güvenliği Bölümü Ders Notları, YAKUP B., Tokat
Gaziosmanpaşa Üniversitesi - Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tokat, 2023.
3- Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Erişim Tarihi: 6 Ocak 2024, Adres:
https://www.ilo.org/ankara/areas-of-work/osh/lang--tr/index.htm .
4- İş Sağlığı ve Güvenliği Kitabı, BİLİR N., Güneş Tıp Kitapevleri, Ankara,
2016.
5- Çevre Sağlığı ve İş Sağlığı, TOPUZOĞLU İ., Hacettepe Üniversitesi
Yayın No: A 27 Kitap 1, Ankara, 1979.
6- İş Sağlığı Güvenliği Temel Bilgiler, BİLİR N., An Yıldız, Hacettepe Üni.
Yayınları, Ankara, 2013.
7- İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, ALTINEL H., Detay Yayıncılık, Ankara, 2011.
Akademik Rapor 26

27. 12. Mevzuat
1. Anayasa, Türkiye, 1982.
2. 4857 Sayılı İş Kanunu, 2003.
3. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 2012.
4. 6098 Sayılı Borçlar Kanunu, 2011.
5. 1590 Sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu, 1930.
6. 5502 Sayılı Güvenlik Kurumu Kanunu, 2006.
7. 5510 Sayılı Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 2006.
8. International Labor Conventions and Recommendations, (1980-2016),
ILO, Geneva.
9. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yönetmelikleri; 2012-2016.
10.Sağlık Bakanlığı Yönetmelikleri; 2012-2016.
Akademik Rapor 27