This text contains real and fictitious texts, written by me, and accompanied by a fragment of a novella from 1990 by the Dutch writer Willem Frederik Hermans. This text was part of a lecture/performance in Ferrotopia at the NSDM wharf in Amsterdam in 2018.

1. Ferrotopia presentatie - Magnitogorsk - vijf teksten
Dia’s: Vlag van Magnitogorsk: Magnitaya berg > naam Magnitogorsk > Magnitogorsk berg
1.
Hoe het is begonnen:
Film: geologische transformaties en lava-scenes > tot aan industrielandschap > verhaal 1-2-3
Het zuidelijke Oeral-gebergte in Rusland bevat een goed behouden voorbeeld van
een Paleozoïsche boog-continentale botsing, waarin de intra-oceanische vulkanische boog
en sedimenten van het voorboog-bekken van Magnitogorsk zich ophoopten tot aan de
Oost-Europese Kraton tijdens het Devoon.
De boog van Magnitogorsk is een vastlegging van de evolutie van een beginnende
intra-oceanische subductie tot aan een voldragen boog. Door het vergelijken van de
geologische eigenschappen aan het oppervlak met die van de actieve boog-continentale
botsing, is het mogelijk om de bovengelegen processen van de aardkorst te identificeren die
plaatsvonden in het zuidelijke Oeral-gebergte.
De structuur van de vulkanische boog kan worden onderverdeeld in een westelijke
en oostelijke vulkanische voorzijde, die beide actief waren gedurende verschillende stadia
van boog-evolutie en waarbij twee duidelijk aanwijsbare fasen van voorboog-bekkens
kunnen worden vastgesteld.
De zogeheten Aktau-formatie van het late Lagere tot Middelste Devoon
vertegenwoordigt een residu van de intra-oceanische fase tot aan het gebotste voorboog-
bekken tot aan de Irendyk vulkanische voorzijde, in tegenstelling tot de periode tussen het
middelste Devoon en de lagere koolstof houdende Ulutau-, Koltubaniaanse- en
Zilairformaties, waarin diverse formaties werden afgezet in een hechtend voorboog-bekken
in de richting van het Oostelijke vulkanische front van Magnitogorsk. Het was niet tot aan
het late Devoon dat deze twee bekkens werden samengevoegd.
Structurele vastlegging, gecombineerd met reflectieseismiek, toont aan dat deze
bekkens beïnvloed zijn door open, niet-lineaire, dieper gelegen vulkanische synsedimentaire
plooien. Het Karamalytash anticlinaal lijkt de geometrie te hebben van een groeiplooi die
werd gevormd tijdens het afzetten van sedimentgesteente in de hechting van het voorboog-
bekken. Het voorboog-gebied is beïnvloed door beperkte stuwing vanuit de dieper gelegen
vulkanische plooien, hoewel het niet duidelijk is of deze stuwing is veroorzaakt door oudere,
parallel lopende, diepere plooien.
Het Karamalytash anticlinaal lijkt de geometrie te bezitten van een groeiplooi die
zich vormde tijdens afzettingen in het hechtende voorboog-bekken. Het Voorboog-gebied
wordt beïnvloed door beperkte stuwing dat een effect heeft op de vulkanische diepere
lagen, maar het is niet duidelijk of deze stuwingen eerder aanwezige parallelle diepere
plooien reanimeren.
Intra-sedimentaire deformatie, inzakkingen, en vorming tot oliostroom kwamen
vaak voor in de ontwikkeling van een hechtend voorboog-bekken, maar waren vooral
wijdverbreid tijdens het late Devoon, op het moment dat de volle dikte van de continentale
aardkorst als subductie-zone kon worden geïnterpreteerd.

2. Tot zover het begin.
Voortzetting film met twee citaten: >
2.
De aard van het staal:
De temperatuur-afhankelijke oplosbaarheid van Cu (koper) in α-Fe (alfa-ferriet) en de
beginfase van Cu-neerslag worden bestudeerd in eerste principe-berekeningen en
statistische thermodynamische en kinetische modellen die zijn gebaseerd op ab initio
effectieve interacties. We demonstreren dat de toegenomen kwetsbaarheid van de fase-
verdeling is gerelateerd aan de sterke afhankelijkheid van de “chemische” interacties op de
algemene magnetische toestand. Terzelfdertijd tonen onze berekeningen aan dat de
vibrerende bijdrage die wordt verkregen door middel van het quasi-harmonische
benaderingsgetal in verhouding klein is voor temperaturen die het Curie-punt benaderen.
De resultaten van Monte Carlo-simulaties van de Cu-oplosbaarheid en de daaruit volgende
clustering zijn in overeenstemming met bestaande experimentele onderzoeksdata.
3.
De aard van het magnetisme in Magnitogorsk:
De invloed van verhittingstypen, zoals verharding en veroudering, en eenassige spanning op
de structuur en magnetische karakteristieken van koolstofarm corrosiebestendig staal van
hoge sterkte, zijnde 03Kh20AG11N7M2, welke 0,4% N (stikstof) en een structuur van
Austeniet plus 10% 0-Ferriet bevat, is uitgebreid bestudeerd. De dwingende kracht, de
residuele inductie, en de magnetisatie van een specimen binnenin een gemaximaliseerd
krachtenveld zijn opgespoord tijdens de actie van een lading over de gehele spanningsboog
tot aan de formatie van een versmalling. De magnetisatie en de dwingende kracht van het
staal nemen toe onder invloed van plastische vervorming. De vervormende toestand van de
magnetische kenmerken wordt bediscussieerd, waarbij de tolerantie van de speciale
kenmerken van de structurele toestand van het materiaal in deze discussie wordt
meegenomen.
Tot zover de specifieke kenmerken van staal in Magnitogorsk, zoals vastgelegd in diverse
white papers, gevonden in het archief van het metallurgisch instituut in Magnitogorsk.
4.
Magnetisme als politiek bindmiddel:
In Maart 1949 bepaalde de COMECON-raad, de Raad voor wederzijdse economische
bijstand, bestaande uit de economieministers van het Oostblok, dat in de strijd om de
wereldhegemonie er grote aantallen wetenschappers dienden te worden opgeleid.
In overeenstemming met dit besluit moest wetenschap, uiteraard na Marxisme-
Leninisme, een centrale plaats innemen in het curriculum van zowel lager- als middelbaar
onderwijs. Labs dienden op iedere school te worden voorzien van alle noodzakelijke

3. faciliteiten. Om alle kinderen van de Oostbloklanden te onderwijzen in de werking van
magnetisme dienden grote hoeveelheden ijzervijlsel te worden geproduceerd.
Uiteraard kwamen de magneten uit Magnitogorsk, gelegen in het zuidelijke Oeral-
gebergte van de USSR. Met succes lobbyde de Poolse delegatie voor het situeren van de
ijzervijlsel-fabriek in de provincie Mazursko-Pomorski, aan de grens met Kaliningrad.
Met grote Socialistische inspanningen werd een gigantische ijzervijlselfabriek
gebouwd op de plek waar ooit uitgestrekte aardappel- en suikerbietenvelden waren.
Na periodieke materiaaltekorten, meermalige sabotage door reactionairen,
structurele dronkenschap en herhaaldelijk absenteïsme, vond de grote openingsdag van de
fabriek plaats in November 1956.
Het ijzervijlsel werd naar alle hoeken van het Oostblok getransporteerd, en er werd
zelfs een breedspoor gelegd vanuit de Leninistische Vooruitgang IJzervijlsel Fabriek naar de
USSR, opdat alle lagere- en middelbare scholen in het socialistische moederland tijdig het
ijzervijlsel konden ontvangen.
Dag en nacht waren geschoolde werkers handmatig bezig om uit ruwijzer duizenden
kilo’s aan ijzervijlsel te produceren, dat, nadat de kwaliteit onder de microscoop was
gecontroleerd, in zakken van Chinese zijde naar alle hoeken van het Oostblok werd
getransporteerd. Er was algemene consensus dat het ijzervijlsel afkomstig van de
Leninistische Vooruitgang IJzervijlsel Fabriek tot de allerhoogste kwaliteit behoorde, en zelfs
die van kapitalistische herkomst ruimschoots overtrof!
De fabriek lukte het die eerste jaren om glansrijk de Socialistische doelen te behalen, en
daar zelfs overheen te gaan: reeds in 1958 werd 150% van het streefgetal gehaald, en in
1959 zelfs 166%. Deze uiterst hoge resultaten continueerden tot aan 1980, toen de
Volksrepubliek Polen in gevaar kwam door de protesten van katholieke antisocialistische
reactionairen, die zich in datzelfde jaar hadden verenigd in de illegale vakbond Solidariność.
5.
Literatuur: in het hoofd van W.F. Hermans:
(De afkeer van W.F. Hermans/de hoofdpersoon in het verhaal voor magnetische
krachtlijnen - en dat terwijl hij, afgezien van gevierd schrijver, óók fysisch geograaf was.
Is dát misschien de reden? De onzichtbaarheid van magnetische krachten versus de
onzichtbaarheid van menselijke collectieve energie, die soms tot enorme massa-
uitbarstingen leidt.)
Het is 1990. De hoofdpersoon heeft eindelijk de gelegenheid om Magnitogorsk te bezoeken.
Willem Frederik Hermans beschrijft diens wederwaardigheden in zijn korte verhaal “Naar
Magnitogorsk”, uitgegeven in 1991, enkele jaren na de politiek-magnetische omzetting in
Oost-Europa. Het korte verhaal beschrijft enerzijds de afkeer van de hoofdpersoon voor de
aanblik van magnetische krachtlijnen, en anderzijds zijn eindeloze fascinatie voor de
mythische naam van de industriestad Magnitogorsk, hoewel deze mythe na de instorting
van het politieke systeem in Rusland in 1990 aan betekenis leek te verliezen; de stad kon
immers gewoon worden bezocht na Glasnost, en verloor daarmee zijn speciale status als
voor buitenlanders gesloten stad.
Het verhaal doet kond van de wederwaardigheden van een natuurkundige die Stalin ertoe
bracht om de bouw van een gigantische magneet goed te keuren. Deze enorme magneet
van 30 x 30 x 200 meter zou het complete aardmagnetische veld verstoren, en daarmee de

4. kapitalistische wereld blijvend ontregelen. Men had er klaarblijkelijk niet bij stilgestaan dat
ook de communistische wereld hierdoor zou worden geraakt. Het is te vergelijken met de
werking van een atoombom, wiens vernietigende straling zeker niet zou ophouden bij de
grenzen tussen de kapitalistische en communistische wereld.
Ik lees voor:
Een fragment uit ‘Naar Magnitogorsk’ van W.F. Hermans:
“(…) Niet in een fabrieksstad kwamen wij ten slotte terecht, maar, zoals mijn gids mij
vertelde, bij de grootste elektromagneet ter wereld!
Het leek een gigantisch, rechthoekig, langgerekt gebouw: dertig meter hoog, dertig
meter breed, tweehonderd meter lang. Zonder dat het ons was aangeraden, bleven we van
angst of eerbied vanzelf staan op een afstand die ons, niemand uitgezonderd, intuïtief een
veilige afstand leek.
En toen vervloekte ik het ogenblik waarop ik besloten had de reis naar Magnitogorsk te
ondernemen. Want, wat ik hier zag op de dertig meter brede en dertig meter hoge ijzeren
zijgevel, overtrof alle krachtlijnen van ijzervijlsel in gruwelijkheid.
Niet door ijzervijlsel werden de krachtlijnen zichtbaar gemaakt, maar door een
onvoorstelbare hoeveelheid oudroest: roestige sikkels, roestige hamers, schroot van niet
meer te herkennen ijzeren constructies gescheurd, ijzeren hoepels, autowielen, lege
conservenblikken, ijzeren tonnen, motorblokken, overgeschoten betonijzer, brokken
spoorrails zelfs.
‘Begrijpt gij nu’, sprak mijn gids, ‘waarom gij geen camera mochtet meedragen?
Waarom gij alle de ijzeren voorwerpen uit uwe broekzakken achterlaten heeft moeten? Het
ijzer zoude door uwe klederen heen naar de magneet worden getrokken, als gij niet al zelve
aan de gesp van uwen broekriem met enen dodelijken klap tegen de magneetpool
platgeslagen worden zoudet.’
De gidsen vertelden voorts hoeveel tonnen weekijzer er in de kern waren verwerkt
en hoeveel duizenden kilometers koperdraad erop waren gewikkeld. De fabriek die de
stroom leverde, stond, onzichtbaar, in een andere stad, mijlen verderop. Dat moest wel.
Anders zou de magneet de ijzeren turbines en dynamo’s van de centrale kunnen
beschadigen.
We kregen -glasnost is geen sprookje- ook te horen waarom het sovjetvolk deze
magneet had gebouwd. Hij was in Oost-West-richting opgesteld. Een krankzinnige
natuurkundige had de ongeletterde Stalin tot uitvoering van dit dolle plan weten over te
halen.
De bedoeling was namelijk geweest het aardmagnetisch veld te verstoren en op die
manier de kapitalistisch wereld te desoriënteren. Alle kompasnaalden die overal ter wereld
min of meer Noord-Zuid wijzen, zouden, aangetrokken door deze monstermagneet Oost-
West gaan wijzen. Mijn gids lachte meewarig toen zij mij dit uitlegde. Niet alleen was er van
een verstoring van het aardmagnetisch veld nooit sprake geweest, maar zelfs al zouden alle
kompasnaalden Oost-West zijn gaan wijzen, dan zou de kapitalistische wereld daar toch
onmiddellijk achter gekomen zijn en de rozen van haar kompassen hebben bijgesteld. Het
leek mijn gids niet helemaal uitgesloten dat het IJzeren Gordijn mede door experimenten als
het onderhavige in het ongerede was geraakt, maar wat het aardmagnetisch veld betrof,
om dit werkelijk te verstoren, zou men de magneet ruim zo lang als de aardas hebben
moeten maken en dan ook nog dwars door de aardbol steken.

5. Wat een domoor, die natuurkundige adviseur van Stalin. Het brave vadertje aller
volken had het kort voor zijn dood nog in de gaten gekregen. Toen was het weliswaar al te
laat. Toen stond die nutteloze, energieverslindende magneet, die ongetelde miljarden
roebels had gekost, daar al. En een ongeëvenaard sterke magneet bleek het toch te zijn! Op
een door de gidsen gegeven teken (daarvoor werd een vuurpijl afgeschoten, telefoneren
was uiteraard onmogelijk) werd ergens ver weg de elektrische stroom een ogenblik
onderbroken. Onder een geraas of een branding van ijzer zich over ons stortte, vielen al die
voorwerpen en brokstukken naar beneden en vormden een schroothoop aan de voet van
de dertig meter hoge magneetpool.
Een donkerrode stofwolk rees er als een nevel van verstoven bloed uit op,
verduisterde de bleekblauwe hemel en maakte het ons bijna onmogelijk elkaar te zien.
Ik kreeg een bittere ijzersmaak in mijn mond en mijn tong kleefde aan mijn tanden.
Een tweede vuurpijl schoot omhoog: de stroom werd weer ingeschakeld. En het was
met een geweld als van een bombardement dat het metaal weer tegen die hoge
magneetpool aan vloog, de sikkels, de hamers, stalen vogels die zich doodvlogen tegen een
muur, en de krachtlijnen vormden een gigantische roos van roestige stekels, een
monsterlijke wrat onder schroot bedolven.
Zelfs de stofwolk verdween als bij toverslag.
De lucht was nog helderder dan tevoren. Ook de kleinste roestdeeltjes hadden de
aantrekkingskracht van de magneet niet kunnen weerstaan.
De ijzersmaak bleef in mijn mond en ik zou een lief ding hebben overgehad voor een
glas water.
Iedereen was zo onder de indruk, dat je een speld kon horen vallen. Maar spelden,
nee, die vielen daar niet. Zo er al spelden waren, dan zaten ze vastgekleefd tussen het
andere ijzer.
De bezichtiging leek nu volbracht. Beduusd begaven wij ons in de richting waar de
huifkar stond.
Ik kon niet nalaten aan mijn gids te vragen, wat de gevolgen van zijn misgreep voor
de krankzinnige natuurkundige waren geweest.
Zij knikte en zei: ‘Wij zullen het u verhalen.’ En ze wees naar een soort monument
dat me tot dusverre niet als iets belangrijks was opgevallen. Ja, het leek zelfs of het er, voor
ik mijn vraag stelde, helemaal niet was geweest. Ik had me tenminste niet afgevraagd waar
het voor diende.
‘Dit is gedenkteken voor den bouwer’, vertelde de gids verder, ‘wij gaan het nu
betreden’.
Het bestond uit een piramidevormige sokkel van beton, half zo hoog als de pool van
de magneet, vijftien meter dus, recht ertegenover geplaatst op een afstand van vijftig
passen. In de zijwanden van de piramide waren traptreden uitgespaard en op de top stond
een langgerekt houten huisje, dat aan een kapelletje denken deed, waarvan een korte
zijwand open was en naar de magneet toe gekeerd. Het had een puntdak, versierd met een
rode ster.
Wij beklommen de piramide en gingen het huisje binnen. Er was niets te zien,
behalve een soort lange smalle kist of bed met opstaande wanden, geheel van zwaar beton
gegoten en met in het hoofdeinde een gat waar je wel een hoofd doorheen kon steken dat
dan recht naar de open wand en de magneet zou zijn gericht.
Het leek of wij aan een open doodskist van beton stonden. Een mens, zo werd mij
verduidelijkt, zou er precies in passen, als hij zijn hoofd door het gat stak. Tegen de muren

6. van het huisje rustten een paar zware betonnen platen, waarmee de kist blijkbaar gesloten
kon worden.
Ook werd hier, in een spiegelglazen kast, een schedel tentoongesteld. Deze schedel
had men op zo’n manier op een voetstukje bevestigd, dat hij naar voren gebogen was als
het hoofd van iemand die in ootmoed zijn hoofd buigt. Midden in het schedeldak zat een
stervormig gat, ongeveer zo groot als een gulden.
Wij begrepen er niet veel van. Wat had deze schedel te betekenen en hoe was dat
stervormige gat erin gekomen? ‘Aanziet!’ zei mijn gids op onheilspellende toon, ‘ene
vijfpuntige sterre! De sovjetster!’
‘Ik wil u graag geloven, maar…’
Zij legde uit verder uit. Men had de ongelukkige natuurkundige gedwongen een
stalen knikker in te slikken met een flinke slok walvistraan. Daarna had men hem in de
betonnen kist gelegd met zijn hoofd door het gat en de kist gesloten met de betonnen
platen. ‘Verstaat gij? Verstaat gij? De stroom werd ingeschakeld, de kogel vloog van zijn
maag door zijn lichaam heen naar zijn hoofd, brak tevoorschijn uit zijnen schedel en sloeg
tegen den magneet met een knal die aan zijn dood geen twijfel liet. Dat was een goede straf
voor dien oplichter en verrader van het sovjetvolk!’
‘Maar’, vroeg ik, ‘hoe is het mogelijk dat het gat in zijn kruin de vorm aannam van
een vijfpuntige sterk?’
Ook hier wilde zij geen geheim van maken. Dit diende indertijd om te bewijzen dat
Marx en Lenin alles altijd beter wisten.
‘Maar heden! Heden weten wij, dit behoeft geen betoog, dat het gat pas naderhand,
met behulp van een figuurzaagje den vorm van ene vijfpuntige sterre verkregen heeft. Het
volk wordt niet langer misleid.
Gij hebt geluk, dat gij dit nog hebt mogen aanschouwen! Het zal ook niet lange weer
duren tot de magneet gesloopt wordt, al zijn er immer partijgenoten die zich het hoofd
breken over de vraag, of er vandaag of morgen niet toch enig nuttig gebruik van zou kunnen
worden gemaakt.’
W.F.H., Parijs, 20 juli 1990