1. PENINTSULAKO ERLIEBEKO UNITATE MORFOESTRUKTURAL HANDIAK BATXILERGOA 2. MAILA ESPAINIAKO GEOGRAFIA IES MUNGIA BHI – Irakaslea: Marije AGUILLO

3. Penintsulako Erliebeko Unitate morfoestrukturalak * * * * Bitarteko mendikateak Zokalo (Aintzin mendi Hespériarra) Aintzinako Mazizoak Tolestura mendikateak M. Alpetarrak Bitarteko mendikateak 4. Sakonuneak Barruko sakonuneak Arro aurrealpetarrak

4. Penintsularen azaleraren %70 200 – 1000 m bitarteko altitudean dago

5. A) Meseta Aintzinako Zokalo Paleozoikoa Kanpoaldeko mendikateak Barnealdeko Duero eta Tajoko sakonuneak B) Mesetako ertz menditsuak Mendigune Galiziar-Leondarra Kantabriar mendikateak Iberiar sistema Sierra Morena C) Mesetaz kanpoko sakonuneak Ebroren sakonunea Guadalquivirren sakonunea D) Mesetaz kanpoko mendikateak Pirinioen ardatz aldea Euskal mendiak Kataluniako mendikateak Mendikate Betikoak UNITATE MORFOESTRUKTURAL HANDIAK

6. MESETA Meseta: Goi Lautada, mendigune Hesperikoaren hondarra. bataz besteko 660 m altitudekoa Antzinako zokalo paleozoikoa penilautadek osatuta Goi meseta: 800-850 mko altitudekoa. Arro sedimentarioa material tertziarioz eta kuaternarioz osatuta Hego meseta: 500-700 metroko latitudekoa. Arro sedimentarioa material tertziarioz eta kuaternarioz osatuta

7. A) Meseta Goi ordokia (600 – 800 metro bitartean) Erliebez inguratua Kantabriar mendikateak Iberiar sistema Sierra Morena Sistema Zentralak bitan erdibanatuta Ipar meseta Hegoaldeko meseta Duero ibaia Zokaloa zeharkatzen

8. Mesetaren unitate morfoestrukturalak - I 1. Aintzinako Zokalo Paleozoikoa Material oso aintzinak (silizea, neis, kuartzitak eta arbelak gehien) Tolestura hertziniarrak (Ipar-mendebaldetik Hego-ekialderantz) Higadurak material tertziarioen estalkia suntsitu du ( mendi uharteak,...) Zamora-Salamancako eta Extremadurako penilautadak geratu dira. Salamanca eta Zamora

17. Mesetaren unitateak - II 2. Erdiko mendikateak Material primarioak (granito, arbelak, neis) Erliebe leunak Sistema Zentrala Guadarrama, Somosierra eta Gredos Altitude nagus iak : Moro Almanzor (2592 m) Peñalara ( 2430 m) Gredos mendizerra

18. Toledoko Mendiak Alpetar Orogeniak gaztetutako erliebea. Sistema Zentralaren alderantziz, ez dira altxatutako eta hondoratutako blokeak baizik eta erliebe apalachense orogenia ostean higadura trinkoak haizean utzi zuena. Kuartzitako gandorrak dira eta 1400 m inguru altitudekoak dira. Ez dute jaso glaziar higadura. Garai altuena: Las Villuercas (1600 m)

20. Rio Tietar , atzean Almanzor garaia Montes de Toledo.

21. Sistema Zentralaren bilakaera morfologikoa Gaur egun

23. Sistema Zentrala – Gredos (Canchales – Harri solteak) Gredos-ko Zirku glaziarra

24. Sistema Zentralaren ebaketa Madrilen probintzian Guadarrama Mendizerra (material paleozoikoak) eta Madrilen lautada (material mesozoikoak eta kuaternarioak ibaien ibarretan)

25. Mesetaren unitateak - III 3. Barnealdeko Duero eta Tajoko sakonuneak - Hirugarren Aroan eratuta Geroago sedimentoz bete ziren Bekaldean sedimento bigunak: harea, buztina, igeltsua, tuparria Goian gogorrak: kare-harria 3.1 Ipar meseta – Dueroko sakonunea 700-800 metro garaierakoa Mendebaldean: granitoz, arbelaz, kuartzitazko penilautadak Ekialdean: jalkitze lautadak Páramok, landazabalak eta aldapak (La Alcarria)

26. Leongo paramoak Paramo (Burgos) La Alcarria (Cuenca)

27. Mesetaren unitateak - IV 3.2 Hegoaldeko meseta: Tajo eta Guadianako sakonunea Iparraldekoa baino baxuagoa (600-700 metro) Bitan erdibanatuta Toledoko Mendiek Erliebe malkartsuagoa Zabaldi garaiak edo eremuak (paramo) kare- harrizko lekuetan Zabaldi baxu uhindunak edo landa zabal errekadunak buztin eta hareazko lekuetan.

28. Guadalajara-ko lurrak

29. Hita (Guadalajara) Trijueque-tik ikusita Eremu buztintsua eta uhinduna

30. Volcán de Cabeza Parda, entre Cañada y Ballesteros de Calatrava. En primer término se aprecian las canteras, actualmente inactivas. Eraikin beltza Campos deCalatrava (Ciudad Real) Sumendi-zelaiak

31. Ciudad Real-eko paisajeak

32. B) Mesetako ertz menditsuak 1. Mendigune Galiziar-Leondarra Aintzinako zokalo Paleozoikoaren zati bat. Orogenia alpetarrean zatitu eta gaztetu egin zen Zeharkako haranen falta Gune orografikoak: Segundera , (2044 m) (Orense – Zamora) eskaloi tektonikoa Teleno mendiserra (León – El Bierzo) Cabeza de Manzaneda ( Sª San Mamed) (Lugo) Ankares eta Caurel-eko mendiserrak (Lugo – León) Mendate nagusia : Piedrafita de Cebrero Piedrafita de Cebrero (Leon eta Lugoren artean)

33. ERTZ MENDITSUA Mazizo Galaiko Leondarra Kantabriar Mendikatea Iberiar sistema Sierra Morena

34. O´s ANCARES (Lugo) Leongo mendiak Peña Trevinca (Galiziako mendirik altuena (2172 m)

36. B) Mesetako ertz menditsuak – 2 2. Kantabriar mendikateak Mendebaldean material paleozoikoak Erlieve apalachiense arrastoak Peña Ubiña (2.417 m) Ekialdean kare-harrizkoa Orogenia alpetarrak tolestu zituen Erliebe jurasikoen arrastoak Altuera nagusiak Picos de Europa - Peña Labra (2007 m ) - Naranjo de Bulnes Puerto de Pajares Naranjo de Bulnes 2.518 m

37. Sistema Jurasikoa (Llanes – Ekialdeko Asturias)

38. Iberiar Sistema

39. B) Mesetako ertz menditsuak – 3 3. Iberiar Sistema Meseta Ebroko sakonunetik banatzen du Ipar-mendebaldean material paleozoikoak Bi zati bereiz daitezke : 1) IM-HE norabidea hartuta . Demanda (2033 m) , Urbión (2.235 m), Cebollera (2.147 m) Zeharkako sakonunea: Calatayud-Teruel Jalon ibaitik zeharkatuta (10-15 Km zabalera) 2) Terueletik bi adarretan banatuta : Gaztelako adarra: Moncayo mendigunea (2313 m), Albarracin mendikatea (1921 m), Cuencako mendizerra b) Kanpoko adarra edo Aragoikoa : Gúdar, Maestrazgo, Javalambre, Kostako paraleloan faila sistema bat mailakatuta

40. Picos de Urbion Errioxan, non Sistema Iberico-k material aintzinenak agerian utzi dituenean. Orogenia Alpetarrean Mazizo Hesperikoaren bloke bat altzatzean sortua. Erliebe Germaniarra. Material paleozoikoak, leku batzutan sekundarioko materialaz estalita agertzen dira. Glaziar modela- tua ikus daiteke. Altitude handie- nak hemen daude.

41. Picos de Urbion Demanda-ko mendizerra Errioxa, Burgos eta Soriaren artean. San Lorenzo (2.270 m) altitude handiena. Bere magalean Valdezcaray sky lekua aurkitzen da.

42. B) Mesetako ertz menditsuak - 4 4. Sierra Morena Egitura germaniarra ( blokez osaturik ) Ez da mendikaterik berez, mesetaren labarra baizik 600 km luzerakoa. Bere altuera nagusia ez da 1.400 mra heltzen. Flexiozko faila erraldoi bezala hartuta. Materialez paleozoikoz osaturik: arbelak, kuartzitak Mendikate garrantzitsuak: Madrona, Pedroches, Aracena.

43. Sierra Morenaren paisajea: Despeñaperros

44. MESETAREN LABARRA / EL BORDE DE LA MESETA 

45. C) Mesetaz kanpoko sakonuneak Hirugarren Aroan eratuak Tertziario eta Kuaternarioko sedimentuz beteta Ia horizontalak dira

46. Ebroren sakonunea Pirinioa, Iberiar sistema eta Kataluniako mendikatearen artean dago. Miozenotik itsasotik isolaturik geratu zen. Tertziarioan eratua: Zokalo hondoratzeagatik Itsas eta kontineteko metaketaz bete zen Tuparriak, kare-harriak: erliebe horizontala Buztinak, hare-harriak, konglomeratuak: karkabak (badlands) C) Mesetaz kanpoko sakonuneak

47. LOS MALLOS DE RIGLO (Huesca) – Konglomeratuen erliebeak

48. KARKABAK EDO “BADLANDS”

49. Hasieran itsasoari irekita Geroago, itsasertzeko aintzira bihurtu zen Orogenia alpetarrean eratuta. Itsas sedimentoz beteta Gauadalquivirren sakonunea C) Mesetaz kanpoko sakonuneak

50. D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 1 Pirinioak 425 km luzerakoa dituzte M-E Ardatz aldea (axial) Material paleozoikoz osaturik Orogenia alpetarrean gaztetua Alde garaiena Monte Perdido (3.353 m) eta Aneto (3.404 m) tontorrak Sakonune ertaina Material tertziarioz beteta Aurrepirinioak Kare-harrizkoak ez hain altuak Ardatzetik bi aldeetan Guara mendikatea

51. Pirinioko Unitate morfoestrukturalak

53. Zeharkako kataluniar mendikatea (ekialdeko Pirinioetan) haranak failen arabera lerrokatuta daude. Blokeak itsarorantz inklinatuta daude. Failen zehar sumendi agerpenak sortu dira.

54. Pirinioen bilakaera geologikoa Cenozoikoaren garaian (Tertziarioan) Gaur egun: Pirinio axiala (granitoa) ** barneko mendizerrak, barruko sakonunea, kanpoko mendizerrak eta Ebroko sakonunea: material tertzioak eta kuaternarioak **

55. PIRINIOAK Gailur malkartsuak Pirinio axialean, Anetotik (3.404 m) ikusita

56. Encantats Aigüestortes Parke Naturala (Lerida) Pica d'Estats Pirinioetako gailurrik altuenetako bat eta Kataluniako altuena (3143 m)

57. D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 2 Euskal mendiak Mendebaldeko Pirinioen jarraipena dira Garaiera txikiak Forma leunak eta uhindunak Glaziarismoak ez du eduki eraginik Erliebe karstikoa nagusia da (Gorbea, Aralar) Altuera nagusiak: Aitzkorri (1554 m) Gorbea (1475 m) (1475 m) Aketegi 1551 m. (Aitzkorri mendizerran)

58. D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 2 3. Kataluniako mendikateak Kostaldearekiko bi mendikate paraleloak Kostaldekoa garaiera txikikoak Barrukaldekoa altuera handiagoak (Montseny (1700 m), Montserrat) Erdian Vallés-Penedes sakonunea, material tertziarioz eta kuaternarioz beteta. Iparraldekoa Mendigune Hertziniarraren hondarrak dira. Material paleozoikoz osatuta Hegoaldekoa kare-harrizko material sekundarioz osatuta dago. Zeharkako failek sare hidrografikoa antolatu dute Monserrat

59. Kataluniar mendikateak

60. Campos de Calatrava (Gu) Caliza Caliza Olot

61. D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 2 Mendikate Betikoak Konplexutasun geologiko handia dute Penintsulako tontorrik altuena: Mulhacen (3.470 m) Mendikate Penibetikoak Aintzinako mendigune betiko-riftar Material paleozoikoz osatuta Orogenia alpertarrean altxatu zen.( Sierra Nevada) Mendikate Subbetikoa: Grazalema, Ubrique eta Cazorlako mendikateak Sakonune Intrabetikoa Fosaz zatituta: Antequera, Granada, Guadix eta Baza La Alcazaba de Mulhacén

62. Sierra del Pinar en Sª Grazalema (Cádiz) Pinsapar Sierra de Segura (Jaen) Sierra de Cazorla (Jaén)

63. Tolestura zalduna edo lerradura mantua

64. Mendikate Betikoak: Egitura-ebaketa Mendikate Betikoen egitura nagusiki jnarraste-mantuek eratuta dago, Afrikako plakak bultzadagatik

65. Mendikate Betikoak

66. El Veleta Sierra Nevada

67. Loturak Gatako lurmuturraren sumendiak Bideoak, grafikoak