De Commune en de Gele Hesjes Saïd Bouamama, webinar ILPS 25 april 2021

1. Enkele lessen uit de Parijse Commune in
het licht van de hedendaagse sociale strijd
Saïd Bouamama, 25 april 2021.
Webinar ILPS over de Commune van Paris 1871
Dit jaar herdenken we de 150e verjaardag van de eerste ervaringen met
arbeidersregering op een moment dat overal ter wereld massale sociale strijd oplaait,
van Soedan tot Algerije, van India tot Frankrijk. Deze terugkeer van de massale
sociale strijd volgt op een fase van terugtrekking die in gang is gezet door de
zogenaamde "neoliberale" of "globaliseringsfase" vanaf de jaren tachtig en is
versneld door de vernietiging van het evenwicht dat na de Tweede Wereldoorlog was
ontstaan na het verdwijnen van de USSR. De lessen van de Commune van Parijs
zijn in dit verband van bijzonder belang.
De snelle overgang van een revolutionaire naar een pre-revolutionaire situatie
De Parijse Commune is het resultaat van een revolutionaire situatie, dat wil zeggen
van een historische opeenvolging waarin de "normale" overheersing van de
heersende klasse sterk wordt ondermijnd. Voor de Parijse commune vloeide deze
revolutionaire situatie voort uit de capitulatie van de regering van de Derde Republiek
voor het Pruisische leger, dat Parijs belegerde en bedreigde. In plaats van zich tegen
de bezetter te verzetten, werd de heersende klasse achtervolgd door de angst voor
het gewapende volk, wat haar ertoe bracht de Parijzenaren te willen ontwapenen en
de in de hoofdstad aanwezige kanonnen terug te vorderen. Andere oorzaken kunnen
natuurlijk de objectieve voorwaarden van een revolutionaire situatie samenbrengen,
zoals bijvoorbeeld de plotselinge verergering van de materiële
bestaansvoorwaarden. Een revolutionaire situatie wordt, zo onderstreept Lenin,
voorafgegaan door een pre-revolutionaire situatie, dat wil zeggen waarin de sociale
woede toeneemt zonder dat de heersende klasse nog wordt bedreigd. Het
schouwspel van de capitulatie van de heersende klasse in een context van
toenemende armoede onder de bevolking als gevolg van de oorlog en de belegering
was dus kenmerkend voor een pre-revolutionaire situatie. Hetzelfde geldt vandaag,
waar de verpaupering en precarisering al meer dan vier decennia hun hoogtepunt
hebben bereikt. In veel landen zijn of worden de elementen van een pre-
revolutionaire situatie samengebracht.
Het tweede kenmerk van de Parijse Commune is dat zij alle categorieën van
proletariërs in beweging heeft gebracht, met inbegrip van fracties die tot dan toe
zwak gemobiliseerd waren. Van naaisters tot kantinemedewerkers, van werknemers
in loondienst tot handwerkslieden, en zelfs onderwijzers, alle categorieën van het

2. proletariaat en, in ruimere zin, van de arbeidersklasse werden gemobiliseerd. Deze
intrede in de strijd van nieuwe categorieën van het proletariaat is een tweede
gemeenschappelijk punt met de huidige situatie. Het feit dat deze verschillende
klassen van de arbeidersklasse in dezelfde strijd zijn gewikkeld, verklaart volgens mij
het zichtbare territoriale karakter van de Parijse Commune: de straten werden
ingenomen, de nieuwe arbeidersdemocratie werd overal uitgeoefend, reactionaire
monumenten werden vernietigd, straten en pleinen kregen een nieuwe naam. Voor
het overige zijn de bezetting van rotondes, evenals van pleinen in Turkije, Soedan,
Algerije, processen van dezelfde aard.
Het derde kenmerk van de Parijse Commune, dat verband houdt met het vorige, was
haar spontane karakter. De militanten van de arbeidersbeweging vormden een
minderheid, ook al werden veel van de zogenaamde "internationalisten" [d.w.z. leden
van de Eerste Internationale] spontaan tot leiders van de Commune gekozen. De
Parijse Commune was niet het resultaat van de actie van een revolutionaire partij,
maar van de spontane opstand van de volksmassa's. Anders gezegd, de objectieve
factor van een revolutie was aanwezig, maar niet de subjectieve factor. De
Commune van Parijs komt zelfs overeen met een zeldzame situatie van overgang
van een revolutionaire situatie naar een revolutie zonder de aanwezigheid van een
revolutionaire partij. In deze zeldzame situaties wordt de revolutie verzwakt. Marx
beschouwde de Parijse Commune als voorbarig, ook al riep hij onmiddellijk op tot
steun en versterking toen deze eenmaal begonnen was. De zwakte van de
subjectieve factor, dat wil zeggen de afwezigheid van een partij die in staat is de
strijd te leiden, is een andere overeenkomst met de huidige situatie.
Het voorbeeld van de Gilets Jaunes (Gele Hesjes)
Het belangrijkste kenmerk van de Gele Hesjes is dat deze beweging de intrede in de
strijd markeert van het meest precaire deel van de arbeidersklasse. Sinds meer dan
vier decennia is de veralgemeende concurrentie tussen de door het kapitaal
georganiseerde werknemers aanzienlijk toegenomen. De vakbonden vormen de
laatste belangrijke arbeidersorganisatie, deze preciezen en nieuwe preciezen
hebben niet geprofiteerd van de politieke socialisatie die de vakbondsstructuren
boden, noch van de concrete verdediging die de vakbonden boden. Bovendien
hebben de belangrijkste werknemersvakbonden de organisatie van dit deel van de
werknemers, dat uitgesloten is van een stabiele aanwezigheid in het bedrijf,
onderschat. Een aanzienlijk deel van de Gele Hesjes bestaat uit deze werknemers,
variërend van tijdelijk werk tot korte opleidingen, van contracten voor bepaalde tijd tot
perioden van werkloosheid of minimuminkomen. De eerste reactie van de vakbonden
was dan ook zeer wantrouwend ten opzichte van de Gilets Jaunes. Net zoals de
Gilets Jaunes een anti-vakbond discours neigden te voeren, zagen de vakbonden de
Gilets Jaunes niet als onderdeel van hetzelfde offensief tegen de heersende klasse.
Deze zwakte in het bewustzijn tot dezelfde klasse te behoren is het gevolg van de
toenemende gelaagdheid van de arbeidersklassen. Als zij allemaal in armoede
leven, dan zijn het bepaalde groepen die in nog sterkere mate in armoede leven:
vrouwen, werknemers met een migrantenachtergrond, jongeren. Het zijn deze
fracties die zich wenden tot spontane bewegingen zoals de Gele Hesjes of andere
strijdbewegingen.

3. Maar de meest gemeenschappelijke factor tussen bijvoorbeeld de Commune van
Parijs en de Gele Hesjes is de ideologische verstrooiing van de arbeidersklasse als
gevolg van de afwezigheid van de subjectieve factor, d.w.z. de zwakte van de
revolutionaire organisatie. Deze zwakte, aangevuld met het isolement van Parijs ten
opzichte van de rest van het land, was, zoals Marx analyseerde, fataal voor de
Parijse Commune. Reden te meer waarom de Gele Hesjes in het beste geval zouden
kunnen leiden tot een opstand zonder toekomst [wat niet betekent nutteloos omdat
zij deel heeft aan de ervaring van de volksmassa's] en in het slechtste geval tot een
uitputting.
Biografie: Saïd Bouamama is een marxistisch socioloog, auteur van verschillende
werken over de processen van uitbuiting en overheersing in het imperialistische
tijdperk. Hij is ook de leider van het Front Uni des Immigrations et des Quartiers
Populaires (Verenigd Front van Immigranten en Volksbuurten), dat probeert deze
meest precaire categorieën van werknemers te organiseren.