1. 24 DE GROENE AMSTERDAMMER 1.9.2016
Onderzoek Belastingparadijs Nederland
Eenkamerplantdoetwonderen
Nederland is het
belangrijkste
belastingparadijs voor
Zuid-Afrikaanse bedrijven,
blijkt uit onderzoek van
De Groene en het Zuid-
Afrikaanse weekblad
Mail & Guardian. De Zuid-
Afrikaanse overheid loopt
hierdoor miljarden aan
belastingopbrengsten mis.
doorGuidovan Eijck,
Julesvan Hal (Nederland)
& Philip deWet
(Zuid-Afrika)
beeld Gorilla
ISMAEL BELELA STAMPT OP DE GROND, zijn
voetafdruk blijft achter in de rode aarde. ‘Hier
waar ek trap, my seun moet nie in dieselfde plek
trap nie.’ Hij spreekt Afrikaans in het dialect
van de provincie Noordwest die na de afschaf-
fing van de apartheid ontstond op de grens met
Botswana. De grote hoeveelheden koeien en
schapen die er grazen zijn een erfenis van de
Boeren, nazaten van de Nederlanders, die hier
halverwege de negentiende eeuw met hun vee
naartoe trokken.
Belela werkt op een boerderij met maïs en
schapen. Hij wijst naar een zak maïskolven.
‘Daar hebben we er duizenden van. We til-
len ze op onze schouders, zak voor zak. Het is
goed werk en ik ben er trots op, maar het is ook
zwaar. Ik wil niet dat mijn zoon later hetzelfde
moet doen.’ Hij is 34 jaar oud, zijn zoon is zes.
Belela heeft dus nog een paar jaar om te sparen
voor een opleiding met toekomstperspectief,
geen vanzelfsprekendheid voor de arme, zwarte
bevolking.
Hij reageerde dan ook enthousiast toen hij
een jaar of tien geleden in de krant las over een
nieuw beleggingsplan. De overheid wilde dat
bedrijven en hun aandeelhouders een betere
afspiegeling van de bevolking zouden zijn.
Bedrijven die niet meewerkten, dreigden de
overheid als opdrachtgever te verliezen. Het
probleem was dat de doelgroep te arm was om
aandelen te kunnen kopen. Sommige bedrijven
besloten dit daarom zelf te bekostigen.
In zijn lijfblad Beeld las Belela over het empo-
werment-programma Welkom Yizani. De krant
is eigendom van mediabedrijf Media24, dat
onderdeel is van mediabedrijf Naspers. Wie tot
de doelgroep behoorde kon zich voor tien rand
(0,67 euro) per aandeel inkopen in het bedrijf.
Een goed aanbod, want de aandelen waren vijf-
tig rand (3,35 euro) waard. Naspers financierde
het verschil en schermde de nieuwe aandeel-
houders af voor eventuele schuldeisers. In theo-
rie klonk het fantastisch.
De kranten van Media24 gooiden hun volle
gewicht in de strijd. Zolang de economie, en
daarmee de advertentiemarkt, bleef groeien, zat
het met zijn rendement wel goed, dacht Belela.
En dus klopte hij aan bij zijn baas, de schapen-
houder en maïsboer Jasper Botha. Die was al
even enthousiast. Botha: ‘Mijn eerste reactie
was: zo zou het systeem moeten werken. Fami-
lies kregen zo kansen die ze nooit eerder gehad
hadden. Dus zei ik tegen ze: “Blanke mensen
behandelen jullie vaders slecht, maar dat gaat
nu veranderen.”’ Botha gaf Belela en zijn colle-
ga’s een lening. Trots las Belela in Beeld dat hij
zich mocht scharen onder grote Afrikanen met
aandelen in het bedrijf, zoals zangeres Yvonne
Chaka Chaka, ‘prinses van Afrika’, en de natio-
nale rugbyheld Breyton Paulse.
Maar toen werd het stil. Het deel waarin
Belela en andere armlastige Afrikanen hadden
geïnvesteerd, waar de krantentitels onder vie-
len, bleek losgeknipt van de rest van het bedrijf
en is nu een stuk minder waard dan gedacht.
Het is een van de consequenties van de extreem
ingewikkelde bedrijfsstructuur die Naspers
ooit heeft opgezet om de macht van de oude
aandeelhouders te beschermen en die nu goed
van pas komt om in Zuid-Afrika en Nederland
belasting te ontwijken (zie kader).
HETISHETEINDE van de middag en de splinter-
nieuwe kantoorpanden rond de Taurusavenue
in Hoofddorp lopen leeg. Uit het zwartrode,
bakstenen Europese hoofdkantoor van Naspers
komt een man in houthakkersbloes naar buiten.
Twee vrouwen van in de dertig spreken Engels
tegen elkaar als ze tegen de stroom in van het
station naar het gebouw lopen. Boven op het
pand staat een grote satellietschotel. Decoratief
of niet, Naspers laat zien dat het in contact staat
met de wereld.
Naspers biedt betaaltelevisie aan door heel
Afrika en online diensten over de hele wereld.
Een eeuw geleden begon het bedrijf onder de
naam Nasionale Pers als uitgever van Zuid-
Afrikaanse dag- en weekbladen en daarmee
kreeg het ook een stevige smet op het blazoen.
Daniel François Malan, voormalig hoofd-
redacteur van Die Burger, was een van de
belangrijkste architecten van de apartheid.
Decennialang bleef de krant de voornaam-
ste spreekbuis van de Nasionale Party en haar
beleid. Voor de waarheidscommissies van de
jaren negentig, die verzoening met het verleden
moesten brengen, boden 127 journalisten hun
excuses aan. Vorig jaar deed de bedrijfsleiding
hetzelfde.
De inkomsten uit traditionele media inves-
teerde Naspers in verschillende technologie-
bedrijven, waaronder internetbedrijven in
opkomende economieën. Al in 2001 kocht het
bedrijf aandelen in het Chinese internetbedrijf
Tencent, onder meer bekend van WeChat en
Weibo, respectievelijk de Chinese WhatsApp en
Twitter. Later volgden belangen in het Russi-
sche internetbedrijf Mail.ru, dat eigenaar is van
VKontakte en Odnoklassniki, het Facebook en
de LinkedIn van Rusland. Daarnaast heeft het
Over het onderzoek
Deze dubbelpublicatie van De Groene
Amsterdammer en het Zuid-Afrikaanse
weekblad Mail & Guardian kwam mede tot
stand dankzij het Connecting Continents-
fonds van hetJournalismfund en een
crowdfunding via Yournalism.Journalisten
werkten namens beide media gezamenlijk
aan de totstandkoming van dit artikel.
We maakten voor dit onderzoek
gebruik van een internationale database
met daarin informatie over bedrijven en
hun aandeelhouders.Op basis daarvan
stelden we een lijst samen van relevante
dochterondernemingen van de twintig
grootste bedrijven van Zuid-Afrika.Daarop
volgde een analyse van zo’n 170 jaarverslagen
van hoofd- en dochterondernemingen.Die
gegevens zijn aangevuld met data afkomstig
van onder meer De Nederlandsche Bank
en het Internationaal Monetair Fonds,
interviews en een literatuurstudie.

2. $
$
$
$
Kč
$
$
$
$
Lt
LtJ$
J$
₹
‫﷼‬
‫﷼‬
‫﷼‬
¥ ¥
¥
$
$
Kč
$
$
$
LtJ$
J$
₹
‫﷼‬
‫﷼‬
¥ ¥
¥
1.9.2016 DE GROENE AMSTERDAMMER 25
belangen in online winkels in onder meer India
en het Midden-Oosten.
Hoewel het hoofdkantoor in Kaapstad staat,
loopt wat Naspers zijn ‘agressieve uitbreidings-
strategie’ noemt via Hoofddorp. De Neder-
landse banden groeiden historisch. Zo woonde
voormalig topman Koos Bekker in Nederland
en maakte hij hier zijn eerste grote klapper toen
hij namens Naspers het Nederlandse abonnee-
televisiekanaal Filmnet verkocht.
De keuze voor Nederland heeft echter ook
fiscale redenen, zo bewijst een rechtszaak
die Naspers de voorbije jaren voerde tegen
de Nederlandse Belastingdienst. In vakkrin-
gen staat die te boek als de Mauritiuszaak. Uit
geanonimiseerde rechtbankuitspraken die wij
lazen voor dit onderzoek blijkt dat het bedrijf
een kleine tien jaar geleden één miljard dollar
ophaalde bij investeerders om zo vijf investe-
ringen in internetbedrijven te bekostigen. Het
opgehaalde geld belandde via een rentevrije
lening bij een dochterbedrijf op Mauritius, een
belastingparadijs voor de kust van Madagaskar.
Vanuit Mauritius ging het geld als een lening
met rente naar Nederland.
Het voordeel daarvan is dat de rente die het
bedrijf in Nederland moet betalen aftrekbaar is
van de belasting, terwijl het bedrijf in Mauritius
geen belasting hoeft te betalen over de rente-
inkomstenuitNederland.Ditistypischeenvoor-
beeld van de mismatch tussen twee belastingsy-
stemen, stelt fiscaal econoom Ruud de Smit. Hij
werkt voor de Erasmus Universi-
teit en is een van de weinige aca-
demici in zijn vakgebied die niet
tegelijkertijd werkzaam zijn voor
een advocaten- of accountants-
kantoor. ‘Een mismatch betekent
dat je gebruik maakt van het feit
dat er in verschillende landen
verschillende belastingregels zijn.
Internationale bedrijven kunnen
eenvoudig gebruik maken van die
fiscale verschillen en zo wereld-
wijd hun winstbelastingdruk ver-
lagen.’ Naspers haalde zo dubbel
voordeel: een aftrekpost van der-
tien miljoen euro in Nederland
over de aan Mauritius betaalde
rente, belastingvrije rente-inkom-
sten op Mauritius.
Maar de Nederlandse Belas-
tingdienst ging niet akkoord met
die aftrekpost, waarop Naspers
naar de rechter stapte. Zomer
vorig jaar stelde de Hoge Raad
de Belastingdienst in het gelijk.
Naspers zei zakelijke redenen te
hebben om het geld via Mauritius
te sturen, maar volgens de rechter
was de echte reden de belasting te
ontwijken. De rechter verwees de
zaak door naar het gerechtshof in
Den Haag. Naspers trok de zaak
in voordat het tot een uitspraak
kwam. De Smit: ‘Fiscalisten zien dit als best een
strenge uitspraak. De rechter zegt eigenlijk dat
een multinational die allerlei interne leningen
verstrekt en de rente daarop van de belasting af
wil trekken hard moet kunnen maken dat daar-
voor zakelijke redenen zijn. De redenen voor dit
soort geldstromen binnen multinationals zijn
bijna altijd fiscaal.’ Het ministerie van Financiën
wil niet op de zaak ingaan op grond van geheim-
houdingsplicht. Naspers liet meerdere verzoe-
ken om op dit artikel te reageren onbeantwoord.
IN ONS ONDERZOEK, dat gelijktijdig plaatsvond
in Nederland en Zuid-Afrika, zoomen we in
op Zuid-Afrikaanse bedrijven om zo de rol van
Nederland in de belastingontwijking door mul-
tinationals concreet te kunnen maken. Hierbij
is het goed om te weten dat ons land met circa
honderd landen vergelijkbare handels- en belas-
tingakkoorden heeft als met Zuid-Afrika. >
‘Internationalebedrijvenkunneneenvoudiggebruikmaken
vanfiscaleverschillenenzohunwinstbelastingdrukverlagen’

3. $
$
$
$
Kč
$
$
$
$
Lt
LtJ$
J$
₹
‫﷼‬
‫﷼‬
‫﷼‬
¥ ¥
¥
$
$
Kč
$
$
$
LtJ$
J$
₹
‫﷼‬
‫﷼‬
¥ ¥
¥
1.9.2016 DE GROENE AMSTERDAMMER 25
belangen in online winkels in onder meer India
en het Midden-Oosten.
Hoewel het hoofdkantoor in Kaapstad staat,
loopt wat Naspers zijn ‘agressieve uitbreidings-
strategie’ noemt via Hoofddorp. De Neder-
landse banden groeiden historisch. Zo woonde
voormalig topman Koos Bekker in Nederland
en maakte hij hier zijn eerste grote klapper toen
hij namens Naspers het Nederlandse abonnee-
televisiekanaal Filmnet verkocht.
De keuze voor Nederland heeft echter ook
fiscale redenen, zo bewijst een rechtszaak
die Naspers de voorbije jaren voerde tegen
de Nederlandse Belastingdienst. In vakkrin-
gen staat die te boek als de Mauritiuszaak. Uit
geanonimiseerde rechtbankuitspraken die wij
lazen voor dit onderzoek blijkt dat het bedrijf
een kleine tien jaar geleden één miljard dollar
ophaalde bij investeerders om zo vijf investe-
ringen in internetbedrijven te bekostigen. Het
opgehaalde geld belandde via een rentevrije
lening bij een dochterbedrijf op Mauritius, een
belastingparadijs voor de kust van Madagaskar.
Vanuit Mauritius ging het geld als een lening
met rente naar Nederland.
Het voordeel daarvan is dat de rente die het
bedrijf in Nederland moet betalen aftrekbaar is
van de belasting, terwijl het bedrijf in Mauritius
geen belasting hoeft te betalen over de rente-
inkomstenuitNederland.Ditistypischeenvoor-
beeld van de mismatch tussen twee belastingsy-
stemen, stelt fiscaal econoom Ruud de Smit. Hij
werkt voor de Erasmus Universi-
teit en is een van de weinige aca-
demici in zijn vakgebied die niet
tegelijkertijd werkzaam zijn voor
een advocaten- of accountants-
kantoor. ‘Een mismatch betekent
dat je gebruik maakt van het feit
dat er in verschillende landen
verschillende belastingregels zijn.
Internationale bedrijven kunnen
eenvoudig gebruik maken van die
fiscale verschillen en zo wereld-
wijd hun winstbelastingdruk ver-
lagen.’ Naspers haalde zo dubbel
voordeel: een aftrekpost van der-
tien miljoen euro in Nederland
over de aan Mauritius betaalde
rente, belastingvrije rente-inkom-
sten op Mauritius.
Maar de Nederlandse Belas-
tingdienst ging niet akkoord met
die aftrekpost, waarop Naspers
naar de rechter stapte. Zomer
vorig jaar stelde de Hoge Raad
de Belastingdienst in het gelijk.
Naspers zei zakelijke redenen te
hebben om het geld via Mauritius
te sturen, maar volgens de rechter
was de echte reden de belasting te
ontwijken. De rechter verwees de
zaak door naar het gerechtshof in
Den Haag. Naspers trok de zaak
in voordat het tot een uitspraak
kwam. De Smit: ‘Fiscalisten zien dit als best een
strenge uitspraak. De rechter zegt eigenlijk dat
een multinational die allerlei interne leningen
verstrekt en de rente daarop van de belasting af
wil trekken hard moet kunnen maken dat daar-
voor zakelijke redenen zijn. De redenen voor dit
soort geldstromen binnen multinationals zijn
bijna altijd fiscaal.’ Het ministerie van Financiën
wil niet op de zaak ingaan op grond van geheim-
houdingsplicht. Naspers liet meerdere verzoe-
ken om op dit artikel te reageren onbeantwoord.
IN ONS ONDERZOEK, dat gelijktijdig plaatsvond
in Nederland en Zuid-Afrika, zoomen we in
op Zuid-Afrikaanse bedrijven om zo de rol van
Nederland in de belastingontwijking door mul-
tinationals concreet te kunnen maken. Hierbij
is het goed om te weten dat ons land met circa
honderd landen vergelijkbare handels- en belas-
tingakkoorden heeft als met Zuid-Afrika. >
‘Internationalebedrijvenkunneneenvoudiggebruikmaken
vanfiscaleverschillenenzohunwinstbelastingdrukverlagen’

4. 1.9.2016 DE GROENE AMSTERDAMMER 27
Hierdoor is het mogelijk dat sommige multi-
nationals niet alleen die dubbele heffing voor-
komen, maar zelfs niet of nauwelijks belasting
betalen. Het voorkomen van, in jargon, double
taxation leidt dus vaak tot double non-taxation.
Allemaal volgens de regels, maar misschien niet
precies zoals die regels bedoeld zijn. Daarbij
helpt het niet dat landen onderling met elkaar
concurreren om het aantrekkelijkste vestigings-
klimaat voor bedrijven te hebben. Zo kondigde
Groot-Brittannië kort na het Brexit-referen-
dum aan de winstbelastingen te verlagen zodat
bedrijven niet zouden vertrekken.
De huisaccountant, vaak afkomstig van een
van de big four van grote accountancykantoren,
gaat met de bedrijven actief op zoek naar mis-
matches tussen belastingsystemen van verschil-
lende landen, vertelt een adviseur van Deloitte
ons op voorwaarde van anonimiteit. Een vesti-
ging is voldoende om van de regels daar gebruik
te mogen maken. Daarvoor moet je het bedrijf
soms wel ‘een beetje aankleden’, legt hij uit.
Een bedrijf moet namelijk voldoende substan-
tie hebben, oftewel kunnen aantonen dat in de
Nederlandse vestiging ook echt iets gebeurt. Zo
schreef de website 925.nl dat het hebben van
een kamerplant voor de Amsterdamse belas-
tinginspecteurs al voldoende is. Want een echt
bedrijf zorgt voor een goede werkomgeving en
heeft dus een plant op kantoor staan.
OP VRIJDAGMIDDAG, aan het einde van de
vakantie, is er weinig bedrijvigheid in deze uit-
hoek van het bedrijvenpark rond station Slo-
terdijk in Amsterdam-Nieuw-West. Een aantal
panden met hoge pilaren voor de ingang en wit
gepleisterde muren staat rond een groen perkje.
Als we bij de receptie vragen of we iemand
van het mijnbedrijf BHP Billiton mogen spre-
ken, gaat de receptioniste wat moeilijk verzitten.
Ze mag niet met journalisten praten, zegt ze.
Nu was dat ook een flauwe vraag. In de jaar-
stukken van het Nederlandse kantoor van BHP
Billiton lazen we al dat hier niemand op de loon-
lijst staat. We zijn namelijk bij Citco, een van de
bijna driehonderd trustkantoren die Nederland
rijk is. Ze vormen een belangrijke schakel in de
machinerie van de grenzeloze geldstromen. Of
je nu bandlid van U2 of directeur van Walmart
bent: tegen betaling leveren zij diensten als
een postadres of een bestuurder, waardoor je
op papier in Nederland gevestigd bent en dus
gebruik kunt maken van de Nederlandse belas-
tingregels.
Dat leidt geregeld tot controverses. Zo schreef
NRC Handelsblad in juni nog hoe trustkantoor
tmf het mogelijk maakte dat in Mozambique
honderden miljoenen door de staat geborgde
leningen buiten de begrotingen en het toezicht
van het parlement bleven. imf-baas Christine
Lagarde zag daarin een manier om corruptie te
verdoezelen. Het gevolg: hulpprogramma’s wer-
den nog eens tegen het licht gehouden of stop-
gezet, de inflatie schoot omhoog en de waarde
van de nationale munt halveerde.
Ook Zuid-Afrikaanse bedrijven maken volop
gebruik van de Nederlandse trustindustrie,
blijkt uit cijfers die we opvroegen bij De Neder-
landsche Bank. De voorbije jaren stond gemid-
deld twintig miljard euro direct afkomstig uit
Zuid-Afrika gestald bij Nederlandse brieven-
busmaatschappijen. Geld dat via een omweg uit
Zuid-Afrika naar Nederland komt, is hier niet
eens bij opgeteld.
In dit ene pand bij Sloterdijk houden volgens
de Kamer van Koophandel een kleine duizend
bedrijven kantoor: van oliebedrijven tot super-
marktketens en investeringsmaatschappijen. En
dus ook BHP Billiton, het grootste mijnbedrijf
ter wereld, dat in Zuid-Afrika de afgelopen jaren
steenkool en aluminium uit de grond haalde en
ook in Johannesburg aan de beurs genoteerd
‘Multinationalszienbelastingenalskosten,
nietalseenbijdrage’
€
€
€
€
€
€ € €
€ € €
€
De 12 populairste
belastingparadijzen
De twintig grootste beursgenoteerde
Zuid-Afrikaanse bedrijven maakten gebruik
van 734 dochterondernemingen
in twaalf belastingparadijzen.De verdeling:
Nederland 249
Luxemburg 108
Mauritius 88
Britse Maagdeneilanden 57
Hongkong 49
Isle of Man 26
Cyprus 22
Jersey 19
Singapore 17
Guernsey 17
Bermuda 13
Kaaimaneilanden 10

5. ‫﷼‬
¥
S S
S
S
Kč
₹
₹
Lt
$
$ $
$
€
¥
£
£
J$ J$
£
28 DE GROENE AMSTERDAMMER 1.9.2016
is. Bij de Nederlandse brievenbus van de firma
ging er het afgelopen jaar maar liefst een miljard
euro in en uit, zonder dat hier ogenschijnlijk iets
gebeurde. Het bedrijf houdt in een reactie vol in
Nederland marketingactiviteiten te ontplooien,
maar gaf daarop geen toelichting.
bhp begon als Nederlands bedrijf, opgericht
nadat drie Nederlanders in 1851 tin vonden op
Billiton, een eiland in de oksel van Sumatra.
De oprichting van de NV Billiton Maatschap-
pij, tien jaar later, luidde een honderd jaar
lange en uiterst lucratieve tinwinning op het
eiland in waarvan zelfs de koninklijke familie
als grootaandeelhouder een graantje meepikte.
Tegenwoordig is bhp echter in Britse en Austra-
lische handen. Vorig jaar ontstond in Australië
een controverse toen een senaatscommissie die
belastingontwijking onderzocht onthulde dat
bhp gebruik maakte van wat in accountancytaal
de Singapore sling heet, vernoemd naar een
populair drankje met gin en kersenlikeur.
Dat ging als volgt. bhp vestigde zijn marke-
tingafdeling in Singapore, een stadstaat met
lage belastingen en een belastingdienst die open
staat voor belastingafspraken op maat. De mar-
ketingafdeling kocht voor tientallen miljarden
dollars aan grondstoffen uit bhp-mijnen over de
hele wereld, die ze vervolgens verkocht in Azië.
Al dat koper, ijzer en die steenkool kwamen
natuurlijk niet echt naar Singapore, de trans-
acties vonden alleen plaats op papier. De winst
van ongeveer een miljard dollar die het bedrijf
met de verkoop maakte, ging de boeken in als
marketingkosten die het kantoor in Singapore
in rekening bracht. Zo verschoof het bedrijf de
winsten van Australië, een land met hoge belas-
tingen, naar een plek met lage belastingen.
bhp maakte daarvoor handig gebruik van
transfer pricing, het vaststellen van de verkoop-
prijzen van goederen en diensten die binnen een
concern worden verkocht. Het merendeel van
alle wereldhandel vindt plaats binnen bedrijven.
Niet vreemd dus dat een speciale commissie van
het Europees Parlement schat dat die methode
goed is voor zeventig procent van al het geld
dat wordt weggesluisd. ‘Transfer pricing is het
grootste probleem’, zegt ook belastingadviseur
Jeroen van der Linden. ‘Het is een soort legiti-
matie om winsten te laten vallen waar je ze wil
hebben.’ Hoewel er een boekwerk van 370 pagi-
na’s is geschreven om de richtlijnen daarvoor
vast te stellen, blijken die prijzen in de prak-
tijk lastig te bepalen. Neem een Apple-laptop:
betaal je voor de onderdelen die uit de fabriek in
China komen rollen of voor het appeltje dat erop
is geplakt? En wat is dat appeltje dan precies
waard? Door veel kosten in rekening te brengen
op plekken waar de belastingen hoog zijn, kun
je de winsten terecht laten komen in landen met
een gunstiger belastingklimaat.
We gingen naar het kantoor in Amsterdam
Nieuw-West omdat we zagen dat het geld van
bhp niet in Singapore bleef. Uit de jaarstukken
blijkt dat het geld als dividend via een vestiging
in Zwitserland zijn weg vervolgde naar Neder-
land. Zo betaalde bhp over een bedrag van ruim
1,1 miljard dollar in 2014 slechts 450.000 euro,
of 0,04 procent belasting. Vanuit Nederland
gaat het geld belastingvrij naar Engeland, waar
het wordt uitgekeerd aan de aandeelhouders,
waaronder pensioenfonds abp.
NEDERLAND WAS TE KLEIN toen president
Barack Obama het land in 2009 in één adem
noemde met Ierland en Bermuda als de top-drie
van corporate tax havens. Toenmalig minister
van Financiën Wouter Bos noemde die aantij-
ging ‘volstrekt onterecht’. Staatssecretaris Jan
Kees de Jager zei: ‘We zijn erdoor overvallen en
het verbaast ons zeer.’ In 2013 stemde een meer-
derheid van vvd, pvda, cda, d66, pvv, 50Plus en
sgp zelfs voor een motie waarin pvv-Kamerlid
Roland van Vliet de regering vroeg ‘erop aan te
dringen deze kwalificatie achterwege te laten’.
En inderdaad, Nederland heeft met 25 pro-
cent een winstbelasting die een stuk hoger ligt
dan die van bijvoorbeeld Ierland (12,5 procent)
of de Bahama’s en de Kaaimaneilanden (nul pro-
cent). Ongeëvenaard is echter de Nederlandse
functie als doorvoerland, een term die ook insti-
tuten als het Internationaal Monetair Fonds
en het Centraal Planbureau gebruiken. Inter-
nationaal kapitaal stroomt door Nederland,
vervolgens gaat het kapitaal naar landen waar
In2014zondenbuitenlandsebedrijvenruim
vierduizendmiljardeuronaarNederland

6. 1.9.2016 DE GROENE AMSTERDAMMER 29
geen winstbelasting bestaat of landen met een
bankgeheim. Het levert Nederland wat werk-
gelegenheid en belastinginkomsten op, maar de
hoogte daarvan moeten we niet overschatten,
zegt Francis Weyzig, belastingexpert van Oxfam
Novib. ‘We verdienen er een paar honderd mil-
joen mee, maar tegelijk loopt Nederland zelf ook
geld mis via dezelfde structuren die we facilite-
ren en waarvan bedrijven die hier gevestigd zijn
ook gebruik maken.’
Cijfers uit een imf-database illustreren de
omvang van de Nederlandse stapelmarkt voor
internationaal kapitaal. In 2014 zonden buiten-
landse bedrijven ruim vierduizend miljard euro
naar Nederland. Daartegenover staat bijna
vijfduizend miljard die vanuit Nederland naar
het buitenland gingen. Een deel van dat geld
is te verklaren doordat bedrijven investeren in
andere landen, bijvoorbeeld in infrastructurele
projecten of winkelketens. Maar vaak, zoals bij
het eerder genoemde Zuid-Afrikaanse vastgoed-
fonds, dient Nederland voor die internationale
geldstromen slechts als lucratieve tussenstop.
Zo dragen wij ons steentje bij aan de onge-
veer duizend miljard euro die volgens de
Europese Commissie jaarlijks aan belastingen
worden ontweken (legaal) en ontdoken (ille-
gaal). Het onderwerp staat daarom hoog op de
politieke agenda. Vorig jaar toverde de Euro-
pese Commissie een nieuw wapen uit de hoge
hoed: belastingafspraken zouden in strijd zijn
met de EU-regels voor staatssteun. Het leidde
ertoe dat Starbucks om de eerder genoemde
deal ruim 25 miljoen euro aan de Nederlandse
staat moest terugbetalen. Luxemburg vroeg een
vergelijkbaar bedrag terug van autofabrikant
Fiat. Begin dit jaar kreeg België de opdracht om
zevenhonderd miljoen euro terug te vorderen
van bijna veertig multinationals die volgens de
Europese Commissie korting hadden gekregen
op hun belastingaanslag.
OOK RICK GRASHOFF, woordvoerder financiën
van GroenLinks, ziet de oplossing op Europees
niveau. Zo stelt hij een Europese vennootschaps-
belasting voor. ‘Niet dat elk land precies het-
zelfde tarief moet gaan hanteren, maar het is bij-
voorbeeld erg gek dat de Ieren een tarief hebben
dat de helft is van dat in Nederland. We moeten
af van die concurrentiestrijd tussen Europese
landen en de race to the bottom die daarvan het
gevolg is.’ Ook noemt hij een aantal maatregelen
die Nederland kan doorvoeren. Zoals een betere
verhouding tussen de reële economische activi-
teiten van een bedrijf met een brievenbusfirma
in Nederland en een ‘paradijsbelasting’ voor
geld dat naar belastingparadijzen gaat. ‘Zodra
een bedrijf geld overmaakt van Nederland naar
de Bahama’s kun je hier alsnog belasting heffen.
Dat maakt het minder aantrekkelijk om het geld
via Nederland te laten lopen. Ik ben er niet trots
op dat we een draaischijf zijn voor kapitaal uit
de hele wereld.’
Ook Francis Weyzig van Oxfam Novib zou
het liefst het gehele systeem van belasting-
heffing voor multinationals op de schop gooien
en aanpassen aan de geglobaliseerde wereld
waarin we leven. ‘Bedrijven hebben nu eenmaal
de mogelijkheid om met winsten te schuiven.
Nu proberen we elke manier afzonderlijk aan
te pakken. Het zou beter zijn om vast te stellen
wat de winst van een bedrijf in z’n geheel is, en
aan de hand van duidelijke maatstaven de winst
per land te verrekenen.’ Dat is een internationale
oplossing voor de lange termijn.
Op de kortere termijn moeten bedrijven vol-
gens hem transparanter zijn over bijvoorbeeld
hun winst, omzet en het aantal werknemers in
een land. Daarnaast mogen winsten nergens
meer onbelast blijven. ‘Als een bedrijf winst ver-
schuift naar een dochterbedrijf op de Kaaiman-
eilanden kijk je gewoon wat daarvoor werd ver-
diend. Op de Kaaimaneilanden wordt de winst
niet belast, dus het verschil kun je heffen bij het
moederbedrijf, bijvoorbeeld in Nederland.’
Fiscalist Ruud de Smit waarschuwt wel voor
eenwoudvanregelsdatzokanontstaan.‘Vergeet
niet dat ingewikkelde regels en dubbele belastin-
gen ooit de reden waren waarom bedrijven aan
belastingplanning gingen doen.’ Hij ziet dan ook
mogelijkheden bij de rechterlijke macht. Op dit
moment legt hij de laatste hand aan een artikel
voor een juridisch vakblad waarin hij rechters
oproept meer aandacht te hebben voor techno-
logische ontwikkelingen en nieuwe internatio-
nale afspraken. ‘Zo zou de Hoge Raad rekening
kunnen houden met het feit dat de uitwisseling
van informatie tussen landen de afgelopen jaren
veel beter is geworden. Daardoor krijgen we
internationale mismatches scherper in beeld.
De wet laat op sommige vlakken ruimte voor
de interpretatie van een rechter. Ik vind dat die
soms moet zeggen: dat hebben we destijds mis-
schien zo gedaan, maar dat gaan we nu herzien.’
Hoeveel belastinggeld loopt Zuid-Afrika nu
mis door de financiële constructies via Neder-
land? Dat is moeilijk te zeggen. Een onder-
zoeksgroep onder leiding van de voormalige
Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki becij-
ferdevorigjaardathethelecontinentnaarschat-
ting jaarlijks zestig miljard dollar niet ontvangt
door allerlei vormen van belastingontwijking. In
2001 was dat nog twintig miljard dollar. Alleen
Zuid-Afrika zou tussen 1970 en 2008 ruim 81,8
miljard dollar zijn misgelopen. In totaal zou het
continent volgens sommige studies wel zestig
procent meer kapitaal ter beschikking hebben
als dat niet ongezien zou worden weggesluisd.
‘YOUNEVERLOSEWITHKOOS’,luidt een gevleu-
gelde uitspraak over de Naspers-topman. Zijn
goed getimede investeringen in internetbedrij-
ven uit opkomende economieën, gecoördineerd
vanuit Hoofddorp, maakten Koos Bekker een
legende onder beleggers. Onder zijn leiding ging
het aandeel Naspers dan ook door het plafond.
Maar landgenoot en landarbeider Ismael Belela
lijkt in een andere dimensie te leven. Hij en zijn
collega’s dachten het geluk aan hun zijde te heb-
ben, maar voor hen bleken andere wetten te gel-
den dan voor multinationals die hun winsten de
wereld over laten vliegen en belastingregels met
elkaar vergelijken zoals anderen in de super-
markt twee potten pindakaas vergelijken.
Bedrijven ‘optimaliseren’ hun belasting-
routes om de winst voor hun aandeelhouders te
maximaliseren. Bestuurders zeggen dat zij hier-
toe verplicht zijn naar hun aandeelhouders. De
ervaringen van Belela laten zien dat niet ieder-
een dezelfde behandeling krijgt.
Tien jaar terug voegde Belela zich dankzij het
empowerment-programma voor arme, zwarte
Afrikanen bij de club van tienduizenden Nas-
pers-aandeelhouders wereldwijd. In de krant
las hij hoe de waarde van het aandeel Naspers
in die periode met 1565 procent steeg. Maar hij
mocht in die periode slechts een waardestijging
van 45 procent noteren. Of nog concreter: een
investering in zijn aandelenpakket van duizend
rand (67 euro) in 2006 is nu 1450 rand waard
en leverde 230 rand aan dividend op. Als hij zijn
geld op een risicovrije en kostenloze spaarreke-
ning had gezet, zou zijn duizend rand nu 2533
rand waard zijn. Wie daarentegen de moge-
lijkheden had om hetzelfde bedrag in Naspers
te investeren, zonder gebruik te maken van het
empowerment-programma, kon die aandelen
nu voor 16.656 rand verkopen en had daarbo-
venop jaarlijkse dividenduitkeringen gekregen.
Belela moest het slechte nieuws overbrengen
aan de collega’s die hij had overgehaald mee te
doen. ‘Ik moest ze vertellen dat ze hun geld nog
niet terugkregen. Ze waren boos, maar ik zei dat
de schulden zouden verdwijnen en dat we uit-
eindelijk meer geld zouden krijgen.’
Dat bleek niet het geval. Jaren moesten ze
wachten op informatie over de waarde van hun
aandelen. Ondertussen schreef Naspers flink af
op het fonds en blokkeerde het tijdelijk om zo
te voorkomen dat investeerders hun verliezen
zouden nemen en hun geld zouden ophalen. In
2013 werd het de empowerment-aandeelhou-
ders zelfs verboden om hun aandelen door te
verkopen. De waarde van het aandeel kelderde.
In paniek keerden Belela en zijn collega’s zich tot
het bedrijf waar zij mede-eigenaar van waren.
‘Zes dagen lang probeerden we te bellen’, zegt
hij. ‘We vertelden ze dat we onze aandelen wil-
den verkopen en we vroegen ze wat onze aande-
len waard waren. En zij zeiden: tien rand. Steeds
maar weer: tien rand.’ En op de beurs bleef het
aandeel Naspers maar stijgen.
‘WemoetenafvandeconcurrentiestrijdtussenEuropese
landenenderacetothebottomdiedaarvanhetgevolgis’