1. BABI NA HAXU
4.0 GABATARWA.
A babin da ya gabata, an ga misalan wasu daga cikin rubutattun
waqoqi,waxanda aka yi fixar su, aka fitar da kari da kuma nuni akan irin illa ko
zahafi da za a iya samu idan an samu canji(cikas) a qafar waqa. Wanda kuma a
wannan babi na uku, mun xan kawo wasu daga cikin waqoqin zamani na Hausa,
yanayin karinsu da kuma irin tagarxar da ke faruwa a qafafuwan waqar.
Wannan babi na huxu,nazari ne akan illa da zahafi a wasu daga waqoqin
zamani na Hausa.Wanda kuma za mu tavo kowaxanne nau’i na waqoqin zamani.
Na daga waqoqin siyasa, da waqoqin yabon Annabi(faira) da na fim, har ma da
waxanda ake yi don nishaxi, ko faxakarwa.
Illa da Zihafi a waqoqin zamani.
(i) Hafiz Abdullahi ‘Assalamu Alaika’
Assaalaa/muu alaikaa/ Raasuulil/lah mafaarin /buuxeewaa,
Assaalaa/muu alaikaa/ Haabiibal/lah na qarshen/ kulleewaa,
Assaalaa/muu alaikaa /Saafiiyal/lah da jallin/ wanzarwaa,
Assaalaa/muu alaikaa /Kaaliillil/lah madaaxin /gaaneewaa,
Assaalaa/muu alaikaa/ Waaliyyil/lah ishaarar /nuunaawaa.
─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─
─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─
─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─
─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─
─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─ / ─ v ─ ─ / ─ ─ ─
Sunan qafa:faa-i-laa-tun ( ─ v ─ ─ )
2. Tsari: (7)+7+(7)+7+(7)*(7)+7+(7)+7+(7)
(7)+7+(7)+7+(7)*(7)+7+(7)+7+(7)
(7)+7+(7)+7+(7)
Sunan kari:Ramal
Sunan illa:Kharmi 00 0̲ 00 00 = 00 00 00.
(ii) Kabiru Xandogarai ‘Salli Ala Rasulillah’
Saboo/dashii nee /kakee gir/mamaawaa,
Saboo/dashii nee /kakee gaa/fartaawaa,
Saboo/dashii nee /kakee maa/gantaawaaa,
Saboo/dashii nee /kakee a/zirtaawaa,
Saboo/dashii nee /kakee sas/sautaawaa.
V ─ / v ─ ─ / v ─ ─ / v ─ ─
V ─ / v ─ ─ / v ─ ─ / ─ ─ ─
V ─ / v ─ ─ / v ─ ─ / ─ ─ ─
V ─ / v ─ ─ / v ─ v / ─ ─ ─
V ─ / v ─ ─ / v ─ ─ / ─ ─ ─
Sunan qafa:Fa-uu-lun( v ─ ─ )
Tsari: (1)+1+1+1*(1)+1+1+(1)
(1)+1+1+(1)*(1)+1+(1)+(1)
(1)+1+1+(1)
Sunan kari: Mutakarab,
Sunan illa: Hazfi da Kharmi, Tarfiilii
Hazfi: 0̲ 00 00 = 0̲ 00
3. Kharmi: 0̲ 00 00 = 00 00,
Tarfiilii: + 00 a qarshen qafa
Sunan Zihafi: qabli:0̲ 00 00 = 0̲ 00 0
(iii) Umar Abdul’azeez Fadar bege.
Kai ka amsa/ suunankaa,
Koo inaa da /yaayinkaa,
Kai ka jee a /kallekaa,
In ka soo ka /hau iskaa,
Liitinin ta /kaawoo kaa,
Liitinin ta /xaukee kaa.
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
Sunan qafa: 7+10.
Tsari:(7)+(7)*7+(7)
(7)+(7)*(7)+(7)
(7)+(7)*(7)+(7)
Sunan kari:Ramal,
Sunan illa:Kharmi: 00 0̲ 00 00 = 00 00 00,
Sunan Zihafi: Kaffi: 00 0̲ 00 00 = 00 0̲ 00 0,
4. (iv) Umar A. Fadar bege ‘sha girma’
Sannu-sannu /shaa girmaa,
Mai cikaa ta/ alfarmaa,
Mai shigaa ta/ alfarmaa,
Mai hawaa da/ taakalmaa,
Mai idon ga/nin girmaa,
Doole nee in/ reeraa maa,
Baitukaa na /alfarmaa.
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ ─
Sunan qafa:Faa-i-laa-tun(─ v ─ ─ )
Tsari:(7)+(7)*(7)+(7)
(7)+(7)*(7)+(7)
(7)+(7)*(7)+(7)
(7)+(7)
Sunan kari:Ramal,
5. Sunan illa:Kharmi: 00 0̲ 00 00 = 00 00 00,
Sunan Zihafi: Kaffi: 00 0̲ 00 00 = 00 0̲ 00 0.
(v) Kbir Xandogarai ‘Annabi madogara mijin Ramla’
Allahumma /salli alaa /Shamsuddiinii,
Allahumma/ salli alaa /Nuruddiinii,
Allahumma /salli alaa /Ruhuddiinii,
Allahumma/ salli alaa /Kalbuddiinii,
Allahumma /salli alaa /Jasdiddiinii,
Allahumma /salli alaa /Diiniddiinii.
─ ─ ─ v / ─ v v ─ / ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ v / ─ v v ─ / ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ v / ─ v v ─ / ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ v / ─ v v ─ / ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ v / ─ v v ─ / ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ v / ─ v v ─ / ─ ─ ─ ─
Sunan qafa:9+6
Tsari:9+(6)+(9)*9+(6)+(9)
9+(6)+(9)*9+(6)+(9)
9+(6)+(9)*9+(6)+(9)
Sunan kari:Muqtadab,
Sunan illa: Tazyiilii + a qarshen qafa ta tara 00 00 00 0+0 = 00 00 00 00
Sunan Zihafi:Dayyi: 00 00 0̲ 00 = 00 0 0̲ 00.
6. (vi) Haruna Aliyu Ningi ‘Shegiyar Uwa’
Jalla Rabba/naa kai/ ka nufaa a/ tsaaraa,
Kai ka qadda/raa har/ ka nufaa a/ faaraa,
Mun yi addu’/ar Jal/la ka saa a/ gyaaraa,
Taa qi gyaaru/waa doo/le mu bar ta,/ taa tsaagaa.
─ v ─ v / ─ ─ / v v ─ v / ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ / v v ─ v / ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ / v v ─ v / ─ ─
─ v ─ v / ─ ─ / v v ─ v / ─ ─ ─
Sunan qafa:7+5.
Tsari:(7)+(5)+(7)+(5)* (7)+(5)+(7)+(5)
(7)+(5)+(7)+(5)* (7)+(5)+(7)+(5)
Sunan kari: Madid. 00 0̲ 00 = 00 00
Sunan illa:Kharmi: 00 0̲ 00 = 00 00
Sunan Zihafi: Shakal; 00 0 00 00 = 0 0̲ 00 0.
(vii) Umar A. Fadar Bege ‘ Baba Inyass’
Tijjaani mau/laanaa,
Inyaasi shee/hiinaa,
Ka haaxaa da mau/laanaa,
Sayyadi Shar/rif Saanii
─ ─ v ─ / ─ ─
─ ─ v ─ / ─ ─
v ─ ─ v ─ / ─ ─
7. ─ ─ v ─ / ─ ─
Sunan qafa: 6+5
Tsari: 6+ (5)*6+(5)
(6)+(5)*6+(5)
Sunan kari;Basit.
Sunan illa:Kharmi;00 0̲ 00 = 00 00
Sunan Zihafi; Ta’aliqi tashisi + 0 farkon qafa 0 00 00 0̲ 00.
(viii) Umar A. Fadar Bege ‘Al-muktar Shirinka Daban’
Rabbii/ ilaah uu/ da kai naa/ natsuu,
SonMuu/hamuudii/ da shii na/ matsuu
Gun bee/gensaa/ a nan na/ natsuu,
Ban naa/tsuuwaa/ a yaaban /na natsu,
In taa /zuubaa/ shi kaamar /maxarii,
─ ─ / v ─ ─ / v ─ ─ / v ─
─ ─ / v ─ ─ / v ─ v / v ─
─ ─ / v ─ ─ / v ─ ─ / v ─
─ ─ / ─ ─ / v ─ ─ / v v ─
─ ─ / ─ ─ / v ─ ─ / v v ─
Sunan qafa; fa-uu-lun ( v ─ ─ )
Tsari; (1)+1+1+(1)*(1)+1+(1)+(1)
(1)+(1)+1+(1)*(1)+(1)+1+(1)
(1)+(1)+1+(1)
10. ─ v ─ / ─ ─ ─
─ v ─ / ─ ─ ─
─ v ─ / ─ ─ ─
─ v ─ / ─ ─ ─
Sunan qafa; faa-i-lun(─ v ─)
Tsari 5+(5)*5+(5)
5+(5)*5+(5)
5+(5)
Sunan kari Mutadarak,
Sunan illa;Kharmi 00 0̲ 00 = 00 00
Tarfiilii +00 a qarshen qafa 00 0̲ 00 00,
(xii) Xaliban Hizbur Rahim ‘ Aljanna Gidan Liyafa’
Manzoo abin/ guurimmuu,
Manzoo abin /beegemmuu,
Qaunarka naa /zuucimmuu,
Mai gyaara duk/ aibimmu.
─ ─ v ─ /─ ─ ─
─ ─ v ─ /─ ─ ─
─ ─ v ─ /─ ─ ─
─ ─ v ─ /─ ─ ─
11. Sunan qafa; Mus-taf-i-lun( ─ ─ v ─ )
Tsari : 6+(6)*6+(6)
6+(6)*6+(6)
Sunan kari:Rajaz
Sunan Illa:Kharmi: 00 00 0̲ 00 = 00 00 00.
(xiii) Xan Nasarawa ‘Soyayya ya baka’
Da Alai har /Sahabbansaa
Da saa zuurii’/a da maatansaa,
Da maasuu bin/ adiininsaa,
Da dukkan maa/su iimaanii
V ─ ─ ─ / v ─ ─ ─
V ─ ─ ─/ v v ─ ─ ─
V ─ ─ ─/ v v ─ ─ ─
V ─ ─ ─ / v ─ ─ ─
V ─ ─ ─ / v ─ ─ ─
Sunan Qafa; ma-faa-ii-lun ( v ─ ─ ─ )
Tsari: 2+2*2+(2)
2+(2)*2+2
2+2
Sunan kari;Hajaz
Sunan Zihafi;Ta’aliqi tashisi 0+ a farkon qafa 0+0 00 00 00 = 0 0 00 00 00
12. (xiv) Rabi’atun Idris Muhammad ‘Mufahul Jannanti’
Daidai asuu/baahii/ Raasuulunaa,
Akaa haifi maa’/aikii/ Sayyadinaa,
Sai yai sujjaa/daa gaa /ilaahunaa,
Yaa tsarkaakee/ Allah /Muuhammaduu.
─ ─ v ─ / ─ ─ / ─ ─ v ─
V ─ ─ v ─ / ─ ─ / ─ ─ v ─
─ ─ ─ ─ / ─ ─ / v ─ v ─
─ ─ ─ ─ / ─ ─ / ─ ─ v ─
Sunan qafa; 6+5
Tsari: 6+(5)+6*(6)+(5)+6
6+(5)+(6)*(6)+(5)+6
Sunan kari;Basit,
Sunan illa:Kharmi da Tarfiilii.
Kharmi:00 00 0̲ 00 = 00 00 00
Tarfiilii + 00 a qarshen qafa.
Sunan Zihafi:Habni da Ta’aliqi Tashisi
Habni; 00 00 0̲ 00 = 0 00 0̲ 00
Ta’aliqi Tashisi; + 0 a qarshen qafa.
(xv) Maryam Haruna ‘Manzo Ja Mui Gaba’
13. Allah naa/ rooqika yaa/fee min lai/fukan da nai,
Allah naa /roo ,qi ka gyaa/raa min duk/ kuran da nai,
Allah naa /rooqi ka am/saa min duk /kiran da nai.
─ ─ ─ / ─ v v ─ / ─ ─ ─ / v ─ v ─
─ ─ ─ / ─ v v ─ / ─ ─ ─ / v ─ v ─
─ ─ ─ / ─ v v ─ / ─ ─ ─ / v ─ v ─
Sunan qafa; mus-taf-i-lun( ─ ─ v ─ )
Tsari: (6)+(6)+(6)+(6)* (6)+(6)+(6)+(6)
(6)+(6)+(6)+(6)*(6)+(6)+(6)+(6)
(6)+(6)+(6)+(6)*
Sunan kari:Rajaz
Sunan Illa:Kharmi 00 00 0̲ 00 = 00 00 00
Sunan Zihafi; Habni da Dayyi,
Habni: 00 00 0̲ 00 = 0 00 0 00
Dayyi: 00 00 0̲ 00 = 00 0 0̲ 00
(xvi) Rabi’u Usman Baba ‘Sayyadina Muhammadu’
Haska qirjii/naa mabuuwaayii,
Rabbu laamun/cee min in yii,
Baitukaa gun/ Xaahaa maasooyii,
Wanda yaz zan/ baayaa shaayii,
14. Koomai in/ baa Allah baa.
─ v ─ ─ / ─ v ─ ─ ─
─ v ─ ─ / ─ ─ ─ ─ ─
─ v ─ ─ / ─ ─ ─ ─ ─
─ v ─ ─ / ─ ─ ─ ─ ─
Sunan qafa; Faa-i-laa-tun(─ v ─ ─ )
Tsari: 7+(7)*7+(7)
7+(7)*7+(7)
(7)+(7)
Sunan kari:Ramal.
Sunan illa;Kharmi; 00 0̲ 00 00 = 00 00 00
(xvii) Umar A. Fadar Bege ‘Mai cikar Asali’
Musxaafaa kaa/ yii min baa/bu raanar ccanjii,
Naa saayaa naa/ xaukaa zuu/ciyaa tai kun jii,
Musxaafaa wal/laahii naa /quree maaleejii,
Saakee yii min/ daafaa,ii /manzon Allah.
─ ─ ─ ─ / ─ ─ ─ / v ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ ─ / ─ ─ ─ / v ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ ─ / ─ ─ ─ / v ─ ─ ─ ─
─ ─ ─ ─ / ─ ─ ─ / v ─ ─ ─ ─
15. Sunan qafa: 9+6
Tsari: (9)+(6)+(9)*(9)+(6)+(9)
(9)+(6)+(9)*(9)+(6)+(9)
Sunan kari: Muqtadab.
Sunan illa: Kharmi da Tazyyiilii.
Kharmi:00 00 0̲ 00 = 00 00 00,
Tazyiilii: 00 00 00 0 + 0 = 00 00 00 00.
(xviii) S.M. Jarimi ‘Madubin dubawa’
Yaa ilaahii /yaa Tabaaraa,
Wanda yay yii/ karee da kuuraa,
In ya soo zaa/karaa da caaraa,
Sai ya yii da/ree da raanaa.
─ v ─ ─ / ─ v ─ ─
─ v ─ ─ / v ─ v ─ ─
─ v ─ ─ / v ─ v ─ ─
─ v ─ v / ─ v ─ ─
Sunan Qafa; faa-i-laa-tun ( ─ v ─ ─ )
Tsari: 7+7*7+(7)
7+7*7+(7)
Sunan kari: Ramal.
16. Sunan Zihafi: Ta’aliqi tashisi + 0 a farkon qafa.
0 + 00 0̲ 00 00 = 0 00 0̲ 00 00
(xix) S. M. Jarimi ‘Al-musxafa Baharinnada’
Yaa Rabbanaa,
Mai kaa’inaa
Mun rissinaa,
Baariklanaa.
─ ─ v ─
─ ─ v ─
─ ─ v ─
─ ─ v ─
Sunan qafa ; Mus- taf-i-lun( ─ ─ v ─ )
Tsari: 6*6
6*6
Sunan kari:Rajaz.
A wannan babi, mun ga yadda neman kari, ke kasancewa a waqoqin zamani, a
inda wasu waqoqin kan zo ne tare da amshi, wasu kuma babu amshi.masu zuwa da
amshi, za a aje amshin gefe a kalli baitukan waqar. Haka wasu waqoqi kan zo da
cafiya a duk qarshen layin waqa, ko kuma su zo da sauka a qarshen baiti.Duk ana
cire su, a dubibaitin waqa tsantsa, domin fitar da kari; wanda kuma a kan samu
cikas na daga illa ko Zahafi. A wannan babi mun kawo misalan illa da Zahafi na
daga waqoqin zamani na Hausa, kuma da wannan ne babin ya kammala.