2. 2
SKRAĆENICE:
ZS – Zlatna Serija
ZSSP – Zlatna Serija Specijal
LMS – Lunov Magnus Strip
SD – Slobodna Dalmacija
SDX – Slobodna Dalmacija Extra
LU – Ludens
LUX – Ludens Extra
LUKL – Ludens Klasik
LUSP – Ludens Specijal
LUALM – Ludens Almanah
LUMX – Ludens Maxi
LUCI – Ludens Ĉiko
LUBZ – Ludens Biblioteka Zagor
VĈ – Veseli Ĉetvrtak
VĈSP – Veseli Ĉetvrtak Specijal
VĈOP – Veseli Ĉetvrtak Odabrane
Priče
VĈBZ – Veseli Ĉetvrtak Biblioteka
Zagor
VĈCI – Veseli Ĉetvrtak Ĉiko
AB – Abaton
VA - Vanini
SBE – Serđo Boneli Editore
3. 3
Zagor Te-Nej (Zagor-Te-Ney) – Gospodar Darkvuda. Glavni lik stripa koji su stvorili
scenarista Serđo Boneli (vidi Boneli Serđo) i crtač Galijeno Feri (vidi Feri Galijeno). Njegovo
ime na jeziku Algonkina (vidi Algonkini) znači Duh sa sekirom.
Nastanak Zagora
Zagor je nastao 1961. godine, kada je Serđo Boneli osetio kako je strip publici potreban
novi junak, koji će odudarati od standardnih vestern likova, koji su tada dominirali u
izdavačkoj kući Serđo Boneli Editore (vidi Serđo Boneli Editore). Po svojim
karakteristikama, Zagor je najbliţi super-herojima koji su karakteristični za Američki
strip, mada je istovremeno sačuvao i atribute matičnog, italijanskog stripa. Na nastanak
samog Zagora, najveći uticaj su imali tri etablirana strip junaka: Fantom, Tarzan i
Supermen. Zagor predstavlja simbiozu sva tri, mada je uticaj Fantoma na njegov
nastanak bio presudan. Ovaj lik, koga su stvorili Li Falk (Lee Falk) i Rej Mur (Ray
Moore) 1936. godine, bio je prvi kostimirani junak u svetu stripa. Uticaj koji je Fantom
imao na nastanak Zagora je očigledan. I jedan i drugi imaju kostim po kome su
prepoznatljivi, obojica ţive u izmišljenoj šumi u kojoj se bore za pravdu i smatraju je
svojim kraljevstvom, lokalno stanovništvo ih smatra besmrtnima, obojica su u izvrsnoj
kondiciji koju odrţavaju stalnom veţbom i i jedan i drugi imaju nadimak koji asocira na
to da dolaze iz drugog sveta. Fantom je Duh koji hoda, a Zagor Duh sa sekirom.
Uticaj Tarzana, gospodara dţungle koga je stvorio Edgar Rajs Barouz (Edgar Rice
Burroughs) 1912. godine, vidi se u načinu na koji se i jedan i drugi kreću kroz šumu,
prebacujući se sa lijane na lijanu i što obojica imaju ratni poklič, od koga se
neprijateljima diţe kosa na glavi. Zagorov poklič glasi: AAAHHJAAAAKKKK, a kako
4. 4
to zvuči, čitaoci mogu sami da zamisle. Uticaj Supermena, najpoznatijeg svetskog super
junaka iz stripa, koga su stvorili Dţerom Sigel (Jerome Siegel) i Dţozef Šuster (Joseph
Shuster) 1938. godine, vidi se u Zagorovom kostimu. Supermenov znak na grudima je
inspirisao Bonelija i Ferija, da zajedno stvore karakterističan znak, crnu siluetu orla u
ţutom krugu (simbolizuje sunce), koji Zagor nosi se prednje strane svoje crvene majce.
Drugi scenarista Zagora, Moreno Buratini (vidi Buratini Moreno), četrdeset godina
kasnije je osmislio i priču o nastanku simbola: u pitanju je Ptica Groma – Vakinijan-
Tanka (Wakinyan-Tanka), duh dobra iz indijanskih legendi.
Vizuelno, Zagorov lik je kao uzor imao američkog glumca Roberta Tejlora (Robert
Taylor), međutim Feri ga vremenom prilagođava svom licu, pa Gospodar Darkvuda
postaje slika i prilika svog likovnog tvorca.
Za epohu u kojoj se odvija priča o Zagoru, Boneli je odabrao tridesete godine XIX veka, i
tako postavio sasvim originalan koncept, jer se većina italijanskih stripova do tada
odvijala u klasičnom vestern ambijentu, u periodu po završetku Američkog građanskog
rata (1861-1865). Amerika, kao lokacija, u to doba je bila neupitna. Kada je u pitanju ime
koje je Boneli dao svom junaku, u početku je figurirao naziv Ajaks (Aiax), po
legendarnom ahajskom junaku Ajantu, čija je latinska varijanta imena Ajaks, poznata
ljubiteljima fudbala pre svega po slavnom holandskom klubu iz Amsterdama. Ovo ime
je odbačeno, jer je tada u Italiji veliku popularnost uţivao deterdţent istog imena. Po
Bonelijevoj priči, onda je rešio da stilski analizira slova abecede, a Z mu se učinilo
najpogodnijim za naslovnu stranu, jer ga je podsećalo na stilizovanu munju.
Pretpostavka je da je slog Za uzeo iz imena junaka Za-La-Morta, a drugi slog Gor iz
imena poznatog strip heroja iz tridesetih godina – Flaša Gordona.
Legenda o Duhu sa sekirom
Gospodar Darkvuda je rođen početkom XIX veka kao Patrik Vajlding (Patrick Wilding),
sin Beti (vidi Beti Vajlding) i Majka Vajldinga (vidi Majk Vajlding), pionira irskog porekla,
u delu Darkvuda poznatom kao Klier Voter, po istoimenoj rečici koja tuda protiče.
Zagor je imao detinjstvo kakvo se samo poţeleti moţe, jer mu je ţivot u šumi
svakodnevno pruţao mogućnosti za avanturu. Obrazovanje je dobio od majke, koja je
uspela da opismeni malog divljaka i bar delimično prenese nešto od onoga što je naučila
u Evropi. Otac se bavio lovom i tako uspevao da prehrani porodicu. Indijanci iz kraja su
im bili česti posetioci, jer je Majk sa njima razmenjivao krzna, koţe i druge namirnice. To
je malom Patriku omogućilo da upozna američke domorodce i počne da uči njihove
jezike. Ova idila je iznenada brutalno prekinuta, kada je grupa Abenaki (vidi Abenaki)
5. 5
Indijanaca, predvođenih Solomonom Kinskim (vidi Solomon Kinski), napala kolibu
porodice Vajlding. Shvativši da su izgubljeni, Majk je bacio malog Patrika u reku, kako
bi se bar on spasao, pošto su on i Beti odlučili da se ubiju, kako ne bi ţivi pali u ruke
napadačima. Dečaka je voda odnela daleko od mesta tragedije, a iz vode ga je spasao
čudan čovek po imenu Vandering Fici (vidi Fici, Natanijel Ficdţeraldson). Fici je nekada
bio trgovac u Bostonu, ali se razočarao u civilizaciju i ljude, pa je odlučio da ode na
zapad i započne ţivot u divljini. Na dečakov nagovor, njih dvojica odlaze do kolibe
Vajldingovih i zatiču je spaljenu. Fici sahranjuje Patrikove roditelje, a tu, na njihovom
grobu, budući Gospodar Darkvuda se zaklinje da će ih osvetiti.
I pored toga što je planirao da dečaka odvede u Fort Dţejms, Fici na dečakove molbe
odlučuje da ostane s njim, kako ga ne bi poslali u neko sirotište na istoku. Tako je Patrik
dobio drugog oca. Uz Ficija je naučio mnoge tajne ţivota u šumi, i što je najvaţnije,
naučio je da se sluţi sekirom, koja će kasnije postati njegovo najjače oruţje. Kao čovek
bez predrasuda, koji nije pravio razliku po boji koţe, već je ljude delio isključivo na
dobre i loše, Fici je mladiću preneo moralnu poruku koja će kasnije postati najizraţenija
karakterna osobina Duha sa sekirom. Njih dvojica su desetak godina lutali
Darkvudskom šumom, a kada je Patrik dostigao fizičku snagu, neophodnu za izvršenje
svoje dotadašnje ţivotne misije, počeo je da traga za ubicama svojih roditelja. Fici je
pokušavao da ga odgovori od te namere, ali nije ţeleo da insistira na tome. Jednostavno
mu je stavio do znanja da kopanje po starim ranama neće oţiveti njegove roditelje. Na
Patrikovu izjavu da krivac mora da dobije zasluţenu kaznu, Fici je izgovorio jednu od
najvećih ţivotnih istina:''Krivac i zasluţena kazna su samo velike i prazne reči, a pravda
kao i istina nikada nisu samo na jednoj strani''. Ove njegove reči će se pokazati
proročanskim.
U jednom gradiću, na istočnoj obali jezera Ontario, Patrik je konačno ušao u trag
Solomonu Kinskom. Međutim, iako je on očekivao da če dobiti informacije o otpadniku
koji predvodi bandu Indijanaca, saznao je da je Kinski na čelu miroljubivog plemena
Abenaka, koje je preobratio u hrišćanstvo i naučio ih da obrađuju zemlju kao što to čine
belci. Niko u kraju nije imao problema sa njim i njegovim Indijancima. I pored toga,
mladić odlučuje da sprovede svoju osvetu. Ubrzo se rastao od Ficija, koga nije ţeleo da
uvlači u svoje ubilačke planove i pripremio plan za napad. Godine ţivota u divljini i
nesalomiva ţelja za osvetom načinili su od njega mašinu za ubijanje. Napao je Indijance
koji su obrađivali zemlju na polju, a zatim nestao među drvećem. Polako ih je uvlačio u
zamku i ubijao jednog po jednog. A onda je udario frontalno. Zapaljenim strelama je
precizno pogađao kolibe Abenaka što je u selu izazvalo paniku. Solomon Kinski je
6. 6
doneo mudru odluku da spase ţene i decu, pa je naredio da čamcima pobegnu na
ostrvce preko puta sela. On je sa dvojicom ratnika ostao da sačeka misterioznog
napadača.
Patrik je kao zver uleteo u selo i savladao Indijance a onda navalio na Solomona.
Pročitavši neljudsku mrţnju u njegovim očima, Kinski se zabarakadirao u brvnari u
centru sela. Međutim, Patrikova sekira je uradila svoj deo posla i on je provalio u kolibu.
Kinski je pucao u njega, ali ga ja Patrikova sekira preduhitrila. Pogođen u rame vođa
Abenaka se pomirio sa sudbinom ali je ţeleo da sazna ko je on i zašto ga toliko mrzi.
Mladić se predstavio i tada saznao tuţnu istinu. Solomon Kinski mu je ispričao ko je bio
njegov otac i kakav je strašan zločin počinio. Za svoju priču on je imao i dokaze u vidu
novinskih članaka i vojnih izveštaja o zločinu koji je poručnik američke vojske Majk
Vajlding izvršio nad miroljubivim Abenakima na Silver Lejku. Vojska je tada tragala za
bandom Krik Indijanaca (vidi Krik), pa je odred predvođen poručnikom Vajldingom
stigao do sela pokrštenih Abenaka na Silver Lejku. U šatorima su pronašli skrivene Krik
Indijance koje su Abenaki sakrili. Tada je poručnik Vajlding naredio vojnicima da pobiju
pola sela za kaznu što su pomogli banditima. Zbog ovog zločina, on je samo oteran iz
vojske i osramoćen. Još jednom, pravda nije bila ista za belce i Indijance. Zbog toga je
Kinski rešio da sprovede pravdu i ubije zločinca. Dok je Patrik sa nevericom i očajem
čitao novinske naslove koji su nedvosmisleno optuţivali njegovog oca, Kinski je ponovo
uzeo pištolj i nanišanio u Patrika. Tada je u kolibu iznenada ušao Fici i pokušao da ga
spreči da ubije mladića. Kinski je pucao u Ficija, a ovaj ga je sekirom pogodio u glavu.
Kinski je bio na mestu mrtav, a Fici smrtno ranjen. Posle nekoliko minuta i Zagorov
drugi otac je preminuo.
Tako je mladi Patrik zbog svoje osvete izgubio sve ono što je voleo: idealizovanu sliku o
svom pravom ocu i svog jedinog prijatelja i čoveka koji ga je podigao, Ficija Lutalicu. Uz
to, gonjen besom je okrvavio ruke i ubio ko zna koliko nevinih ljudi. Otišao je u šumu i
lutao satima dok nije pao od umora. Snovi koje je usnio mu nisu doneli olakšanje. Kad
se probudio, doneo je odluku koja će obeleţiti njegov ţivot. Rešio je da se iskupi za zlo
koje je učinio i posveti ţivot uspostavljanju mira između Indijanaca i belaca. Postaće
borac za pravdu u Darkvudu i nikada neće ubiti čoveka ako na to nije primoran. Tako je
počela da se rađa legenda o Duhu sa sekirom. Ali, to je bio samo početak. Sledećih
nekoliko godina, mladi Patrik je proveo pomaţući ljudima koji su zapali u nevolju,
boreći se protiv belih razbojnika i trgovaca alkoholom i oruţjem, te indijanskih bandi
koje su napadale nemoćne pionire. Ali, to je još bilo daleko od spektakularnog izlaska na
scenu i nastanka Zagora Te-Neja. Za to mu je bila potrebna pomoć profesionalaca.
7. 7
Jednom prilikom, Patrik je spasao trupu putujućih glumaca od indijanske bande. Bili su
to Salivenovi (vidi Salivenovi), otac Tobija i sinovi Horacije i Romeo. Kada im je ispričao
svoju priču i objasnio svoju ţivotnu misiju, oni su rešili da reţiraju veličanstven izlazak
na scenu. Pomogli su mu da osmisli ime i kostim, a uz pomoć raznih scenskih trikova,
omogućili su mu spektakularno pojavljivanje na Velikom prolećnom sastanku svih
poglavica iz Darkvuda. Prvo pojavljivanje Duha sa sekirom je bilo propraćeno
pirotehničkim i zvučnim efektima iz arsenala Salivenovih, a onda se novi Gospodar
Darkvuda predstavio Indijancima. Objasnio im je da je tu po Manituovoj (vidi Kiki
Manitu) volji, kako bi sačuvao mir u Darkvudu. Veliki duh ga je poslao da odbrani
Indijance od nepravde bledolikih i da ih nauči da ţive jedni sa drugima. Kao što je za
očekivati, nisu sve poglavice bespogovorno prihvatile novog vladara. Poglavica
Vijandota (vidi Vijandoti) Oga-Ito (vidi Oga-Ito) optuţio ga je da je prevarant i izazvao na
dvoboj. Duh sa sekirom je prihvatio izazov i u časnom dvoboju ubio Oga-Ita. Tog
trenutka je rođena legenda o Zagoru Te-Neju, Duhu sa sekirom na jeziku Algonkina
(vidi Algonkini), koji je za svoju bazu odabrao malo ostvce u močvari Mo-Hi-La. Nedugo
zatim, dobio je novog nerazdvojnog prijatelja, malog debelog Meksikanca, velikog
imena i apetita, Felipe Kaetana Lopeza i Martineza, a za prijatelje Ĉika. Njegov dolazak
u Darkvud na brodu Meribel, predstavlja početak strip serijala o Zagoru.
Istorijska realnost u stripu Zagor
Tridesetih godina XIX veka SAD su bile drţava u teritorijalnoj i industrijskoj ekspanziji.
Proterivanje Indijanaca preko reke Misisipi, počev od 1830. godine, kako bi se
obezbedila zemlja za bele naseljenike predstavlja početak delimičnog uništenja i
marginalizacije američkih domorodaca. Prvi su na udaru bili Indijanci sa istočne obale,
koji su čestim ratovima i zaraznim bolestima koje su doneli belci, već bili desetkovani.
Priča o Zagoru direktno govori o ovoj tuţnoj činjenici, jer se i fiktivni Darkvud nalazi u
području koje tih godina doţivljava veliki preobraţaj. Područje Velikih jezera i severni
tok Misisipija su u ovom periodu predstavljali granicu između ''bele'' i ''divlje'' Amerike.
Vojna utvrđenja, koja su u Darkvudu mnogobrojna, govore o specifičnoj vojnoj upravi,
karakterističnoj za sve novoposednute zemlje u bilo kom delu sveta i u svim istorijskim
razdobljima. Prva netačnost koja se potkrala autorima stripa, odnosi se na uniforme koje
vojnici nose. Američka vojska tridesetih godina nije nosila iste uniforme kao u periodu
za vreme i posle Američkog građanskog rata (1861-1865). Pretpostavka je da je ova
greška bila namerna, jer je za kompletnu sliku o propasti Indijanaca, čitaocima bilo lakše
da prihvate kostimografiju na koju su navikli u stripovima o Divljem zapadu.
Prepoznatljive plave bluze, sa svojim šeširima i šapkama, su se zahvaljujući filmu i
8. 8
stripu odavne ucrtale u glavama prvih čitalaca Zagora. Međutim, u dve epizode su
američki vojnici ipak nosili uniforme odgovarajuće epohe. Bilo je to u epizodama Il
grande inganno – Velika obmana (br. 209; ZS 681; VĈOP 6) iz 1982. godine i Una
pallottola per Kelso – Metak za Kelsa (br. 410; LU 73) iz 1999. godine. Međutim, ova
dva slučaja su izuzetak i moguće je da su predstavljale test koji nije prošao.
Istorijske greške su bile znatno češće u prvim brojevima, kada su često indijanska
plemena smeštana u neodgovarajući ambijent. Kasnije su se autori trudili da se takve
greške više ne ponavljaju. Međutim, uzimajući u obzir da je Zagor avanturistički strip,
istorijsko-tehnološke greške koje se kasnije javljaju, ne smemo da prestrogo ocenimo, jer
bi sama priča izgubila draţ. Pre svega to je oruţje koje Zagor koristi. Revolver je tek
1836. godine patentirao Semjuel Kolt, ali to ne smeta da ne samo Zagor, već i gotovo svi
naoruţani ljudi u stripu koriste revolvere. Puške repetirke su takođe normalna pojava u
priči o Zagoru, mada su u to vreme još uvek u upotrebi bile muskete. Međutim, ono što
zaista bode oči je pojava mitraljeza u epizodi Guerra – Rat (br. 31; ZS 13; SDX 69; VĈBZ
11) iz 1968. godine, mada je ovo oruţje konstruisao 1851. godine, belgijski kapetan
Fafšamps. Deset godina kasnije, američki pronalazač Dr Ričard Gatling je konstruisao
prvi američki mitraljez, koji je po njemu nazvan Gatling top. Ova greška je ponovljena i
u nekim od sledećih epizoda. Pojava alpskog skijanja u epizodi I falchi delle nevi –
Sneţni sokolovi (br. 78; ZS 259; ZS 1001; SDX 24; LUKL 14) iz 1971. godine, još jedan je
sličan primer. Ne smemo zaboraviti ni izume Helingena (vidi Helingen), Veribada (vidi
Veribad) i Barona Ikarovog Pera (vidi baron Ikarovo Pero), koji su sasvim očigledno ispred
svog vremena.
Istorijskih ličnosti u Bonelijevom i Toninelijevom (vidi Tonineli Marčelo) periodu nije bilo,
mada su neki od likova koje je stvorio Serđo Boneli očigledna aluzija na prave ličnosti.
Pre svega to je Manetola (vidi Manetola), poglavica Seminola (vidi Seminoli), koji je
stvoren po ugledu na slavnog poglavicu Osceolu, koji je kao i Manetola doţiveo
tragičnu sudbinu. Kolekcionar (vidi Kolekcionar) izgledom i aktivnošću asocira na Bufalo
Bila, a za ulogu generala Kastera ima nekoliko kandidata među američkim oficirima koji
se pojavljuju u stripu. U epizodi Ora zero – Nulti čas (br. 108; ZS 324; LUX 115; VĈOP 5)
iz 1974. godine, pojavljuje se i neimenovani američki predsednik za koga mnogo godina
kasnije saznajemo da je tada aktuelni Endrju Dţekson (vidi Dţekson Endrju), što nam je
otkriveno u epizodi La lunga marcia – Dugo putovanje (Maxi 2001; LUMAX 2) iz 2001.
godine. Priča o Bou Vindamu (vidi Ričard Bo Vindam), svojevrstan je omaţ čuvenom
putovanju Merivedera Luisa i Vilijama Klarka, koji su prošli istim putem na samom
početku XIX veka, kada su SAD kupile od Napoleona Bonaparte francusku koloniju
9. 9
Lujzijanu. I priča o Gutrumu (vidi Gutrum) i njegovim vikinzima oslanja se na neosporne
istorijske činjenice o vikinškoj koloniji Vinland, koju je u današnjoj Kanadi, oko 1000.
godine, osnovao Leif Erikson. Kada su pisanje priča o Zagoru preuzeli Buratini (vidi
Buratini Moreno) i Boseli (vidi Boseli Mauro), u skladu sa novom koncepcijom koja je
podrazumevala veće poštovanje istorijskih činjenica, pojavljuje se niz istorijskih ličnosti
kao što su Ţan Lafit (vidi Lafit Ţan), Sekvoja (vidi Sekvoja), Stiven Ostin (vidi Ostin Stiven)
i drugi.
Izdavaštvo
Prvi broj Zagora se u prodaji pojavio jula 1961. godine, u ediciji Kolana Lampo (Collana
Lampo), u tada uobičajenom strip formatu, karakterističnim po tome što je jedna strana
odgovarala jednom kaišu. Strip ne uspeva da odmah postigne uspeh, pre svega jer jer je
Serđo Boneli nakon prve epizode zapao u kreativnu krizu. Umesto njega sledećih
nekoliko epizoda su napisali Feri i stariji Boneli. Po naivnosti ovih prvih epizoda i
stereotipnim temama nikako se nije moglo pretpostaviti da će Zagor uskoro postati
jedan od najpopularnijih italijanskih stripova. Bonelijevim povratkom 1963. godine,
priča o Zagoru polako dobija na kvalitetu i uskoro postaje jedna od najuspešnijih izdanja
SBE početkom šezdesetih.
Zahvaljujući tome, u julu 1965. godine Zagor počinje da izlazi u ediciji Zenit Gigant
(Zenith Gigante) u takozvanom ''Boneli'' formatu, 16x21cm, i to reizdanja od prvog
broja. U ovoj ediciji su pre Zagora izlazila reizdanja drugih SBE stripova. U ediciji
Kolana Lampo, izdanja Zagora su nastavljena do 1970. godine, kada se edicija gasi. Od
broja 68, Zagor izlazi isključivo u velikom formatu. Prelazak na veliki format , omogućio
je Boneliju da bolje razrađuje priče, što mu u malom formatu nije bilo moguće, jer je bilo
10. 10
neophodno da se odmah razvije radnja. Zagorove priče postaju duţe, višeslojnije i
samim time kvalitetnije, što dovodi do toga da Zagor postane najuspešniji i
najprodavaniji italijanski strip u periodu od 1972. do 1976. godine, pa se zbog toga
naziva i Zagorovim zlatnim periodom. U ovom periodu Zagorove epizode su
naizmenično crtali Feri i Donateli (vidi Donateli Franko), a povremeno je uskakao i Franko
Binjoti (vidi Binjoti Franko). Scenario je potpisivao isključivo Serđo Boneli. Od broja 85 se
ređaju kultne avanture kao što su Angoscia! - Teskoba (br: 85; LUX 93; VĈOP 3; LUKL
18) i Odissea Americana – Američka odiseja (br. 88; ZS 279; ZSSP 2; LUX 96; LUKL 19)
iz 1972. godine, Liberta’ o morte – Sloboda ili smrt (br. 91; ZS 284; ZS 932; LUX 99;
LUKL 20), Vudu! – Vudu (br. 93; ZS 290; LUX 101, LUKL 21), Capitan Serpente –
Kapetan Zmija (br. 99; ZS 299; LUX 107; LUKL 22) i Il mio amico Guitar Jim – Moj
prijatelj Dţimi
Gitara (br. 100; ZS 312; LUSP 4) iz 1973. godine, I ribelli della Luisiana – Pobunjenici iz
Lujzijane (br. 102; ZS 305; LUX 109), Il buono e il cattivo – Dobar i loš (br. 104; ZS 317;
LUX 111), Ora zero – Nulti čas (br. 108; ZS 324; LUX 115; VĈOP 5) i Tre uomini in
pericolo – Trojica u opasnosti (br. 110; ZS 330; LUX 117) iz 1974. godine, La marcia
della disperazione – Očajničko putovanje (br. 114; ZS 338; LUX 121), La scure e la
sciabola – Sekira i sablja (br. 118; ZS 347; LUX 125; VĈOP 4), La rabbia degli Osages –
Bes ratnika Osaga (br. 119; ZS 352; LUX 126) i La settima prova – Sedma runda (br. 125;
ZS 361; LUX 132; VĈOP 13) iz 1975. godine, Agli ordini dello Zar – U sluţbi cara (br.
126; ZS 366; LUX 133), Il fantasma di Stone-Hill – Duh iz Stoun Hila (br. 130; ZS 382;
LUX 137),
11. 11
Sandy River – Sendi River (br. 133; ZS 374; LUX 140) i Tigre! – Tigar (br. 136; ZS 389;
LUX 143) iz 1976. godine. Teško je od ovih priča odabrati najbolju, ali nakon ovog
fenomenalnog niza kvalitet priča počinje da opada. Izgleda da se i Serđo Boneli umorio,
pa pisanje počinje da prepušta i drugim autorima. Definitivan oproštaj ''Gvida Nolite''
od Zagora se dogodio 1980. godine, a poslednja epizoda koju je otac Zagora napisao je
bila Magia senza tempo – Večna magija (br. 182; ZS 588; LUX 189; VĈOP 10). Međutim,
do 1983. godine, on nastavlja sa pisanjem Specijala o Ĉiku, koji je startovao 1979. godine,
a onda u potpunosti prekida scenarističke aktivnosti u Zagorovom timu.
Sledećih nekoliko godina na Zagorovom serijalu se smenjuju razni autori, dok u SBE sve
više zaključuju kako je neophodno pronaći naslednika Serđu Boneliju. To uskoro postaje
Marčelo Tonineli, koji je sledećih desetak godina bio glavni autor Zagorovog tima. Iako
je u početku uspevao da odrţi nivo iz Bonelijevog perioda, uskoro kvalitet priča počinje
da opada i Zagor dospeva u duboku krizu koja je vrhunac dostigla 1990. godine. Ĉetiri
godine ranije, 1986., SBE je pokrenuo drugo reizdanje Zagorovih epizoda, Tuto Zagor
(Tutto Zagor), u kojima su isprvaljane greške iz ranijih izdanja, a od 1988. Počinje da
izlazi i Zagor Specijal. Ovi potezi su povlačeni kako bi se serijal spasao i mlađi čitaoci
upoznali sa starim epizodama, ali sama činjenica da se Tuto Zagor prodavao mnogo
bolje od redovne serije dovodi do toga da Serđo Boneli razmišlja da završi serijal.
Tonineli predlaţe radikalan rez kako bi spasao serijal, ali mu ideja nije odobrena. Zbog
toga on napušta SBE, a serijal se ipak ne gasi zahvaljujući dvojici novih autora Moreno
Buratini i Mauro Boseli. Od 1993. godine, Zagor doţivljava renesansu. Novi autori
započinju modernizaciju lika, prilagođavaju ga devedesetim godinama ali mu ne
menjaju suštinu, i u tim dovode čitav niz novih crtača kao što su Andreuči (vidi Andreuči
Stefano), Dela Monika (vidi Dela Monika Rafaele), Kiarola (vidi Kiarola Alesandro) i drugi.
Smrću Binjotija i Donatelija početkom devedesetih, Feri je ostao jedini od starih
12. 12
ilustratora u Zagorovom timu. On nastavlja da crta sve naslovne strane do danas. Rad
dvojice novih autora sve više prilagođava Zagora istorijskom kontekstu razdoblja u
kojem se priča odvija, a posle desetak godina Toninelijeve statičnosti, kada se Zagor
gotovo uopšte nije micao iz Darkvuda, novi autori ga odvode na duga putovanja po
Americi, Evropi i Africi. Kvalitet priča ponovo raste, a sa njim i prodaja. Ovo je za
posledicu imalo pokretanje još dva nova izdanja: Almanah Avantura (Almanacco
Avventura) 1997. godine i Maxi Zagor 2000. godine. Početkom novog veka, Boseli sve
manje piše za Zagora i posvećuje se drugim izdanjima SBE, pa Buratini postaje glavni
autor, a od 2007. godine i glavni urednik Zagorovih izdanja.
Naţalost, tri meseca nakon što je proslavljen Zagorov pedeseti rođendan, 26. septembra
2011. godine, umro je Serđo Boneli, Zagorov idejni tvorac.
U bivšoj Jugoslaviji Zagor je počeo da izlazi 1968. godine u dve edicije novosadskog
Dnevnika, Zlatnoj Seriji i Lunov Magnus Stripu. Prva epizoda koja je objavljena u
SFRJ je bila Guerra – Rat (br. 31; ZS 13; SDX 69; VĈBZ 11) koja je objavljena pod
nazivom Nasilje u Darkvudu (ZS 13). Karakteristika prvih izdanja Zagora u Jugoslaviji
je bilo skraćivanje broja stranica (što je učinjeno u prvom izdanju pa smo tako dobili
potpuno drugačiji kraj od originalnog), povremena cenzura, promena imena likova (bez
nekog objašnjivog razloga), retuširanje originalnih crteţa i nepoštovanje originalne
hronologije. Uz to, format Dnevnikovih izdanja je dimenzija 15x21cm, pa se nije
poklapao sa tzv Boneli formatom. Epizoda Zagor – Zagor (br. 1; LMS 29; ZS 454; SDX
31; VĈBZ 1; LUBZ 1) ili La foresta degli agguati – Šuma zamki u ex-YU prvi put
objavljena 1971. pod nazivom Hiljadu zamki (LMS), kao sedamnaesta priča o Zagoru. U
početku Zagor izlazi paralelno u obe edicije, da bi od 1971. do 1975.godine izlazio
isključivo u LMS, kada se vraća u ZS, gde izlazi neprekidno do gašenja edicije 1992.
13. 13
godine. U tom periodu je objavljeno 304 broja u ZS, 41 u LMS i 15 specijalnih brojeva (u
pitanju su specijali o Ĉiku, Zagor specijali i reizdanja nekih starih epizoda).
Osim Dnevnika, strip Zagor je osamdesetih godina povremeno objavljivao i Strip
Zabavnik, još jedna strip edicija novosadskog Dnevnika. Tako je osim reizdanja nekih
brojeva u SZ izašao i jubilarni broj Il tesoro maledetto - Prokleto blago (br: 200; LUSP
12), u boji i u velikom formatu. Ukupno je bilo sedam izdanja Zagora koja nisu izašla u
edicijama ZS i LMS. Uz to, 1984. godine je Dnevnik izdao i Zagor – Album sa
samolepljivim sličicama.
Kada je u SFRJ počeo Građanski rat (1991-1995), Zagor nestaje sa kioska u Sloveniji i
Hrvatskoj, tako da poslednja četiri broja koja su objavljena u Srbiji, nisu izašla u
zapadnim republikama. Pokretanje Zagora u Hrvatskoj je započela splitska Slobodna
Dalmacija 1994. godine, i to od epizode koja u Hrvatskoj nije objavljena Caccia al lupo –
Lov na vuka (br. 316; ZS 1093; SD 1). Za razliku od Dnevnikovih, izdanja SD su bila
identična Bonelijevom formatu 16x21cm, štampa i papir su bili daleko kvalitetniji, i nije
bilo izbacivanja strana, retuširanja i cenzure. Ona su bila identična izdanjima SBE.
Međutim, posle nekoliko epizoda, SD preskače 20 brojeva i od tada prati originalnu
hronologiju. Ovo izdanje postiţe veliki uspeh, pa od 1996. godine, SD pokreće i seriju
Extra Zagor, u kojoj objavljuje reizdanja prvih epizoda. Ali, ova serija počinje od epizode
Zagor racconta... - Zagor priča (br. 55; LMS 99; SDX 1; LUKL 1) iz 1970. godine, da bi se
se posle 30 brojeva priča vratila na sam početak.
Za to vreme u Srbiji, beogradski BPA (Beogradska Press Agencija), tokom 1994. godine
izdaje svoju strip ediciju STRIP Razonoda, u kojoj objavljuje reizdanja starih stripova
novosadskog Dnevnika. U pitanju je vrlo nekvalitetan projekat, bez regulisanja
autorskih prava, koji propada čim su SRJ ukinute sankcije 1995. godine. Sledeće, 1996.
14. 14
godine, započet je prvi ozbiljniji pokušaj obnavljanja strip izdanja u Srbiji. U pitanju je
projekat novosadskog izdavača Horus, koji predstavlja direktan nastavak Dnevnikovih
izdanja. Uz Zagora, Horus je objavljivao i druge stripove SBE, kao i one drugih kuća
koji su izlazili u edicijama ZS i LMS. Osim redovnih izdanja (izašlo je ukupno pet
brojeva, 342-346), Horus je započeo i ediciju Tuto Zagor (reizdanja prvih brojeva, 1-3),
Specijal (samo jedan broj, Specijal 1), Zagor Extra (samo br. 184) i Zagor predstavlja
(dve epizode specijala o Ĉiku). Ova edicija koja i nije bila toliko loša propada posle par
godina, pre svega zbog loše prodaje, jer u konkurenciji sa izdanjima SD nikako nije
imala prođu.
Novi ozbiljniji pokušaj se dogodio 2001. godine, kada izdavačka kuća Vanini počinje da
izdaje Zagora i još tri junaka izdavačke kuće SBE. Vaninijeva izdanja su veoma ličila na
Horusova, ali edicija u početku uspeva (izdavali su brojeve koje SD još nije objavila), ali
posle šest meseci, period između izlaska dva broja se produţava i edicija se uskoro gasi.
Vanini je objavio ukupno sedam brojeva (411-417).
U Hrvatskoj u međuvremenu nastaju krupne promene. Prava na izdavanje stripova
SBE, od SD otkupljuje 2002. godine, novonastala izdavačka kuća iz Zagreba – Ludens.
SD je do tada objavila 71 broj redovne serije i 75 brojeva Zagor Extra. Ludens nastavlja
numeraciju SD, ubrzo objavljuje onih dvadeset brojeva koje je SD preskočila i počinje da
izdaje serijale Specijal, Maxi i Almanah Avantura. Uz to, pokreće i ediciju Zagor Klasik
u kojoj objavljuje reizdanja prvih epizoda koje je SD objavila u ediciji Zagor Extra, a od
2011. i ediciju Biblioteka Zagor. Jedina promena u odnosu na SD je format koji se
neznatno razlikuje: 15x21cm, identičan nekadašnjim izdanjima ZS i LMS novosadskog
Dnevnika.
15. 15
U Srbiji 2004. godine beogradski Abaton ponovo pokušava da pokrene strip izdavaštvo,
ali su njegova izdanja lošeg kvaliteta, pa posle godinu dana i šest objavljenih brojeva
(420-425) i ovaj pokušaj propada. Konačno, u februaru 2008. godine na kioscima u Srbiji
se pojavljuje Il segreto dei Sumeri – Tajna Sumera (br. 469; VĈ 1; LU 152), beogradskog
Veselog Ĉetvrtka. Obnavljanje strip izdavaštva u Srbiji uspeva iz četvrtog pokušaja.
Veseli Ĉetvrtak uspeva da kvalitetom konkuriše Ludensu i direktno je odgovoran za
renesansu stripa koja se dogodila u Srbiji te godine. Uz Zagora objavljuju se i drugi SBE
stripovi, među kojima i neki koje hrvatske izdavačke kuće nisu objavljivale. VĈ uskoro
počinje da objavljuje i edicije Zagor Odabrane priče, Specijal i Ĉiko Specijal, a vrhunac
predstavlja bogato opremljeno HC izdanje prvih Zagorovih epizoda, Biblioteka Zagor,
u kojoj se hronološki objavljuju od samog početka.
U drugim drţavama bivše SFRJ od 2009. godine u Makedoniji Zagora izdaje izdavačka
kuća Warm Comics (Варм Комикс). Ludens ima ekskluzivno pravo uz Hrvatsku i za
Sloveniju dok u Bosni i Hercegovini to pravo deli sa Veselim Ĉetvrtkom (Ludens u
Federaciji a Veseli Ĉetvrtak u Republici Srpskoj). Što se tiče Crne Gore, to trţište od
2008. pokriva Veseli Ĉetvrtak, a ranije Ludens. Osim u Italiji i zemljama bivše
Jugoslavije, Zagor danas izlazi i u Brazilu, Grčkoj, Danskoj, Francuskoj, Izraelu,
Portugaliji, Španiji i Turskoj, gde je početkom sedamdesetih bio toliko popularan da su
tada snimljena tri filma, od kojih je najpoznatiji onaj iz 1971. godine Zagor kara
korsan'in hazineleri - Zagor i blago crnog pirata. Ranije je izlazio u Nemačkoj, gde se
zvao Roki (Rocky), Austriji i u još nekim drţavama. Svetozar Ljubojević, reţiser-
entuzijasta iz Novog Sada, snimio je 2005. godine amaterski film Poglavica bez plemena,
akcionu trash komediju. U Italiji je muzičar Gracijano Romani (Graziano Romani) 2009.
godine snimio album posvećen Zagoru – Zagor king of Darkwood. Srpski muzički bend
iz Beograda, nastao početkom devedesetih nosi ime Darkwood Dub.
16. 16
Ĉiko Felipe Kaetano Lopez i Martinez i Gonzales (Chico Felipe
Cayetano Lopez y Martinez y Gonzales) – Zagorov najverniji prijatelj i pratilac u svim
avanturama. Priča o Zagoru počinje Ĉikovim dolaskom u Darkvud na brodu Meribel i
napadom Delavera (vidi Delaver) na trgovački brodić. Jedini preţiveli je Ĉiko, koji za to
ima da zahvali Zagoru. Ubrzo mu se oduţuje i spašava ga sigurne smrti u vodi, sa
teretom oko nogu, pa tako počinje legendarno prijateljstvo. Zagor završava sa svojim
usamljeničkim ţivotom, a koliba u močvari Mo-Hi-La, dobija još jednog stanara.
Ĉikov lik pratioca gotovo savršenog heroja kao što je Zagor, bio je nešto što se
podrazumevalo ranih šezdesetih godina XX veka, u svetu stripa, filma i avanturističke
knjiţevnosti. Svi autori koji su ţeleli da pridobiju mlađu publiku, uz heroja bez mane i
straha stavljali su i njegovu suprotnost, komičan lik koji je sluţio da zabavi čitaoce. U
trenutku nastanka priče o Zagoru, ovo je već bio oproban scenario. Uzora za njegov lik
je bilo mnogo, od Paje Patka do Olija, mada se njegova fizička pojava najviše oslanja na
lik Sanča Panse iz Servantesovog Don Kihota. Sa ovom činjenicom su se autori poigrali
1977. godine u epizodi Il cavaliere misteriozo – Tajanstveni jahač (br. 139; ZS 396; ZSSP
6; LUX 146), kada Ĉiko zaista glumi Sanča Pansu jednom novom Don Kihotu.
Simpatični Meksikanac ogromnog apetita je igrao veliku ulogu u sticanju popularnosti
stripa o Zagoru. Njegova večita briga da napuni stomak i sačuva koţu su u potpunoj
koliziji sa ţivotom koji je prinuđen da vodi sa Zagorom. Legendarne epizode sa
17. 17
Trampijem (vidi Trampi) i lakoća sa kojom upada u nevolje dale su priči o Zagoru
neophodnu komičnu crtu, bez koje bi ovaj strip bio preozbiljan i pretenciozan. Ĉikov lik
odrţava finu ravnoteţu i ne da nam da zaboravimo da je i Zagor običan čovek. Iako se
to nije često događalo, povremeno je i Ĉiko spašavao Zagora iz bezizlaznih situacija i
tako vratio deo duga. Zbog svega toga, Zagor nije mogao pronaći vernijeg prijatelja, koji
je i pored svoje trapavosti i nevelike fizičke snage nepokolebljivo ostajao uz njega i kada
je sve izgledalo izgubljeno. On je majstor upadanja u nevolje, ali je s druge strane pravo
dete sreće, kada se sagledaju sve situacije u kojima je Ĉiko uz pomoć Fortune uspevao
da učini ono što ni Zagor nije mogao.
Ĉiko je jedini lik uz Zagora koji se pojavljuje u svim brojevima, a zbog svoje
popularnosti dobio je 1979. godine i svoj serijal Ĉiko Specijal. Prvi brojevi koje je
napisao Serđo Boneli (vidi Boneli Serđo) govore o njegovom odrastanju u rodnom
Verakruzu i mladosti u Meksiku, ilegalnom prelasku granice i ţivotom u SAD, pre nego
što je upoznao Zagora. Kasniji brojevi se bave i Ĉikovim precima, koje on tako često
spominje i avanturama koje su oni doţiveli. On je ponosan na svoje poreklo Hidalga –
španskog viteza i latinsku krv svojih predaka. Ono što je najinteresantnije, iako se Ĉiko
pojavljuje u svim epizodama Zagora, Zagora nema u svim specijalima o Ĉiku.
18. 18
A
Abaton (AB) - izdavačka kuća iz Beograda. Treći ozbiljniji pokušaj da se nakon gašenja
edicija Zlatna serija (vidi Zlatna serija) i Lunov magnus strip (vidi Lunov Magnus Strip)
ponovo u Srbiji otpočne sa izdavanjem stripova Izdavačke kuće Boneli. Neozbiljniji
pokušaj od Vaninija (vidi Vanini), započet je 2004. godine, kada izlazi epizoda Il ritorno
di Cain – Povratak Kejna (br. 420; LU 103; AB 1). Zamišljen kao mesečno izdanje, već
nakon dva broja počinje da izlazi sa zakašnjenjem. Oprema i štampa je bila znatno lošija
nego Vaninijeva, dok se sa Ludensom (vidi Ludens) nije mogla ni porediti. Nakon šest
brojeva pokušaj je neslavno okončan. Poslednja epizoda La terra della liberta – Zemlja
slobode (br. 425; LU 108; AB 6) je objavljena u proleće 2005. godine.
Abenaki - Anonymous (XVIII vek)
Abenaki (Abnaki) – plemenski savez američkih Indijanaca sa područja današnje
američke drţave Mejn, susednih predela Nju Branzvika u Kanadi, kao i Vermonta i Nju
Hempšira u današnjim Sjedinjenim Drţavama. Prema nekim autorima svih Abenaka
bilo je oko 40.000 u vreme pre kontakta sa belcima. Abenaki su bili organizovani po
klanovima (ili rodovima). Ti rodovi su nekada bili egzogamni, bila je zabranjena
19. 19
ţenidba unutar istog roda, ali se ta zabrana izgubila još u vreme Luisa Morgana (u XIX
veku). Abenaki u svojoj domovini ţive već 10.000 godina. Svoja sela podizali su na
obalama reka i poluostrva. Tokom zime lutali bi svojim lovištima, obično su to bile
„proširene porodice― čija su se lovna područja nasleđivala po očevoj liniji. Svoje kolibe,
koje su izrađivali od brezove kore nazivali su „vigvam―, reč koja je ušla u engleski jezik
pa se kasnije i internacionalizovala. Bile su kupolastog oblika. Sela su bila zaštićena
palisadama. Abenaki su bili lovci i ribari, ali su uzgajali i kukuruz, grašak, i duvan
(sadnja je počinjala u maju), sakupljali su javorov sok i od njega kuvali sirup. Verovali
su u besmrtnost duše. Abenaki imaju bogatu mitologiju i čitav niz kulturnih heroja.
U Zagoru se Abenaki prvi put pojavljuju u čuvenoj epizodi Zagor racconta... - Zagor
priča (br. 55; LMS 99; SDX 1; LUKL 1) iz 1970. godine koja je u ex-YU prvi put objavljena
1974. Pojavljivanje: 55, 212, 213, 214, 336, 337, 338, 400, 488.
Harijet Bičer Stou (Harriet Beecher Stowe, 1811-1896) – autorka Čiča Tomine kolibe
Abolicionisti (Abolitionists) - militantni protivnici ropstva u XIX veku u SAD, povezani
i s evropskim borcima protiv ropstva. Ukidanje ropstva postalo je glavni razlog sukoba
između Severa i Juga i ono je, uključujući pravo svake drţave da odluči hoće li dopustiti
ropstvo, na kraju dovelo do Američkog građanskog rata (1861-1865). Prvo organizovano
20. 20
nastoIjanje da se suprostavi ropstvu dogodilo se 1775. kada su Bendţamin Frenklin i Dr
Bendţamin Raš dokazali da je ropstvo u suprotnosti sa idealima Deklaracije
nezavisnosti i okupili prvu antisegregacijsku grupu u Filadelfiji. Među osnivačima su
bili i Tomas Pejn i Aleksandar Hamilton.
Henri Boks Braun (Henry Box Brown) – crni rob koji je uz pomoć abolicionista sa
severa 1849. godine pobegao iz Virdţinije u Filadelfiju, tako što je isporučen poštom,
skriven u drvenoj kutiji.
S razvojem uzgaIjanja pamuka na Jugu, ropstvo je dobilo veliku ekonomsku vaţnost, ali
od tridesetih godina XIX veka, abolicionisti su počeli da zahtevaju ukidanje ropstva u
svim američkim saveznim drţavama. Sledili su primer britanskog reformatora Vilijama
Vilberforsa, čija je kampanja za ukidanje ropstva u Britanskom Carstvu pobedila 1833.
godine. Takođe su bili sposobni da privuku rastući antisegregacijski osećaj javnosti na
Severu koji je brzo rastao zbog straha od sve snaţnije političke moći Juga. Druge
činjenice koje su išle u prilog abolicionistima bili su strah belih radnika od prevelike
konkurencije robovskog rada, rastuća empatija za ţivotne uslove robova i versko
uverenje da je ropstvo greh.
Vilijam Lojd Garison, bostonski novinar, inspirisan uspehom britanske kampanje
1833.godine osniva Američko antisegregacijsko društvo.
Među poznatijim borcima bila je i Harijet Bičer Stou, čiji je roman Čiča Tomina koliba
prodat u 1.500.000 primeraka samo u prvoj godini izdanja (1852.). Abolicionizam u
21. 21
početku ima malu podršku u Kongresu i kod glavnih političkih stranaka, ali je imao sve
veću ulogu u događajima koji su vodili u susret građanskom ratu.
Za vreme rata, 1863. godine, Abraham Linkoln zakonski je ukinuo ropstvo u
pobunjenim juţnim drţavama, što se pokazalo najvećim političkim udarcem Unije
protiv Juga. Dve godine kasnije, nedugo nakon rata, 13. amandman američkog Ustava
proglasio je kraj ropstva u SAD.
Abraham (Abraham) – 1. jedan od momaka iz Plezent Pointa. Pojavljuje se u brojevima:
334, 335, 336, 490, 491, 492, 493.
2. – jedan od dvojice prevaranata koji su pokušali da opljačkaju i ubiju astronome
Fergusona (vidi Ferguson) i Bejkera (vidi Bejker). Pojavljuje se u priči o Vandegi (vidi
Vandega). Pojavljivanje u broju Maxi 2002.
Abraham Stouk (Abraham Stoke) – lovac na veštice. Srećemo ga u priči o Novom
Salemu. Medaljon sa pentagramom koji nosi oko vrata moţe da neutrališe natprirodnu
snagu sledbenika demona, ako se baci na knjigu iz koje veštac crpi svoju snagu. Spasao
je Zagora, Ĉika i Voltera Medenbruka (vidi Volter Medenbruk) iz kandţi Stefana (vidi
Stefan), Hogotovog (vidi Hogot) sveštenika. Abraham se pojavljuje u brojevima 264 i 265.
Absaroka (Absaroka) – poglavica Vijandota (vidi Vijandoti). Prvi put ga srećemo u priči
sa Edijem Rufusom (vidi Edi Rufus), koji je udesio nestanak totema Vijandota, sirenu koja
krasi pramce brodova. Pojavljuje se u brojevima: 80, 81, 112, 156, 173
Actekan (Aztekan) – ratnik Hopija (vidi Hopi) koji je sa Šumavi (vidi Šumavi) i Nakaiem
(vidi Nakai) otišao u selo Navahoa (vidi Navaho) posle njihovog venčanja. Ubili su ga
Askeh (vidi Askeh) i njegovi Janelosi. Pojavljivanje u brojevima: 357, 358, 359.
Ačison (Acheson) – oficir sa kitolovca Dark Šark (vidi Dark Šark). Pojavljivanje u broju
Maxi 2004.
22. 22
Ada Finigan (Adah Finnigan) – asistentkinja profesora Van Dika (vidi Martin Van Dik) i
špijunka Karla Vajsa (vidi Karl Vajs). Ada je godinama špijunirala Van Dika i davala
informacije Vajsu, jer je bila ludo zaljubljena u diaboličnog naučnika. Kada su se ukrcali
na Dragun (vidi Dragun) i krenuli prema Grenlandu, Ada je pokazala hladnokrvnost i
bezobzirnost dostojnu svog ljubavnika i bez problema je zaklala jednog mornara, a
malenog dečaka bacila u ledeno more. Otkrio ju je Zagor kada je ubila Sterna (vidi Stern)
i pokušala da njega predstavi kao Vajsovog špijuna. Kada je uradila sve što je od nje
traţio, Vajs ju je jednostavno ubio. Ada Finigan se pojavljuje u brojevima: 392, 393, 394.
Adam Krejn (Adam Crane) – teksaški rendţer (vidi Teksaški rendţeri) i
krvni brat poglavice Komanča (vidi Komanči) Sivog Vuka (vidi Sivi Vuk). Prvi put se
pojavljuje u epizodi Comancheros – Komančerosi (br. 362; SD 26) iz 1995. godine, koja je
u Hrvatskoj objavljena 1996. pod nazivom Komanči (SD 26). Tada ga Zagor spašava iz
sela Penateka Komanča nakon što su ga zarobili Komančerosi (vidi Komančerosi). Kasnije
pomaţe Sivom Vuku da oslobodi decu iz ropstva. Tada oni postaju krvna braća.
Kada je izbio rat između Komanča i rendţera, Adam je bio potpuno rastrzan između
vernosti svojim zemljacima i Sivom Vuku, svom krvnom bratu. On čini sve da spreči
sukob, ali kada u jednom nesporazumu Komanči pobiju njegove najbolje prijatelje među
rendţerima, on raskida pobratimstvo sa poglavicom Kvahada Komanča. U gradu
Banderi, gde ţivi njegova verenica Rouz Menlej (vidi Rouz Menlej), čiji je otac kapetan
Menlej (vidi kapetan Menlej) gradonačelnik i vojni zapovednik mesta, on shvata da su
njegovi zemljaci ostrašćeni u mrţnji prema Indijancima i ponovo menja stranu. Da
donose ovu tešku odluku mu je pomogao čitav niz okolnosti: osećanje pravde, Zagorove
reči, rasizam Rouz i njenog oca, prijateljstvo sa Sivim Vukom i lepa Indijanka Cvet Koji
Se Rađa (vidi Cvet Koji Se Rađa) u koju se zaljubio dok je bio zarobljen u selu Kotsoteka
Komanča. Na kraju, u brdima Vičita, Komanči uspevaju da poraze rendţere i teksašku
vojsku, a Adam odlučuje da ostane među Komančima i oţeni se Cvetom Koji Se Rađa.
Ovaj događaj je opisan u epizodi Fratelli di sangue – Braća po krvi (br. 411; VA 1; LU
94) iz 1999. koja je u Srbiji objavljena 2001., a u Hrvatskoj 2004. godine. Adam Krejn se
pojavljuje u brojevima: 362, 363, 364, 411, 412, 413, 414.
23. 23
Adam Lankaster (Adam Lancaster) – mladi engleski aristokrata, sin Lorda Alberta
Lankastera (vidi Lord Albert Lankaster), koji se nakon svađe sa ocem zaputio u Ameriku
da traţi svoju sreću. Našao ju je kao Indijanac, među Crnim Nogama (vidi Crne Noge),
zaljubivši se u Indijanku Ţuti Mesec (vidi Ţuti Mesec) koja mu je spasila ţivot i postala
njegova ţena. Njegovo Indijansko ime je Nečujna Kiša. Adam – Nečujna Kiša se
pojavljuje u brojevima 483 i 484.
Adams (Adams) – bezočni smutljivac, kompanjon dijaboličnog Kramera (vidi Kramer).
Srećemo ga u priči sa ribama-ubicama. Ubio ga je Kramer da ne bi delio dobit s njim.
Pojavljuje se u brojevima: 172, 173, 174.
Adirondak (Adirondack) - naziv za algonkinska (vidi Algonkini) plemena severno od
reke Sen Lorenc, a kasnije uz reke Otava i Sen Moris. Njihovo ime – Adirondak, se u
obliku Ratirontaks (oni koji jedu drveće), sačuvalo još 1900. godine među Mohavcima
(vidi Mohavk) iz Kaunavage koji su njime označavali one grupe Algonkina koje su imale
sedišta u blizini Montreala, i koji su se u tadašnje vreme, već bili raselili u istočnu
Kanadu.
Jezuitski misionar Ţozep Fransoa Lafito spominje 1724. godine, ime Rontaks u značenju
―tree eaters‖, koje se javlja u još u mnogim sličnim oblicima: Adirondaks, Arundaks,
Orundaks, Orondoks, Rarondaks, Ratiruntaks itd... Ovaj naziv nastao je zbog običaja
severnih plemena Algonkina, u periodima dugih i hladnih zima, da jedu koru s drveća,
kako ne bi pomrli od gladi. U spomen na njih planine i drţavni park nose ovo ime.
Adirondaci se prvi put pojavljuju u epizodi Il grande buio – Veliko slepilo (br. 306; ZS
1054) iz 1991. godine, koja je u ex-YU objavljena pod nazivom Slepilo (ZS). Pojavljivanje
u brojevima: 306, 307
Adler (Adler) – brod koji je unajmio Karl Vajs (vidi Karl Vajs), kako bi pratio svog
suparnika Martina Van Dika (vidi Martin Van Dik).
24. 24
Adolf Veribed (Adolf Verybad) – genijalni vojni naučnik, hemičar.
Jedan od likova čiji je karakter postepeno menjan. U početku je on prototip ludog
naučnika koji ne mari za ljudske ţrtve, nešto poput Helingena, dok kasnije sve više
poprima odlike humanog čoveka. U prilog tome govori i ime koje mu je Boneli (vidi
Boneli Serđo) dao: Veribed (Verybad; very bad – veoma loš). I pored toga što je ime
zadrţao, Veribed ga u kasnijim pričama nije opravdao, što se ne moţe reći za njegove
izume: Amelija – bomba strahovite razorne moći, serum nevidljivosti, smrtonosni gas,
ljudi ţabe, serum koji smanjuje ţiva bića i.t.d. Njegovi izumi su uvek u vojne svrhe i
Veribed ne razmišlja o njihovom negativnom aspektu. Postepeno, njegov lik se sve više
humanizuje, pa od zlog naučnika on postaje rasejani ekscentrik, koji ne poznaje ljude i
njihove raznovrsne karaktere. Vrlo često uletao je u velike nevolje iz kojih ga je Zagor
čupao. Veribed se prvi put pojavljuje u epizodi La traccia – Trag (br. 25; ZS 53; SDX 63;
VĈBZ 9) iz 1967. godine, koja je kod nas prvi put objavljena 1970. pod nazivom Bomba
profesora Veribada (ZS 53). Pojavljivanje u brojevima: 25, 26, 166, 167, 238, 239, 293, 339,
340, 341, 453, 454.
Ahetaton (Akhetaton) – grad u starom Egiptu, kod Tel-Amarne. Amenofis ili
Amenhotep IV (1353-1336 p.n.e.), egipatski faraon iz XVIII dinastije, je da bi uništio moć
sveštenika tebanskog boga Amona, izvršio religijsku reformu i za vrhovno boţanstvo
proglasio Atona – Boga sunčevog diska, zatvorio hramove drugih bogova, svoje ime
promenio u Ehnaton («Sluga Atonov»), a prestonicu premestio u novoosnovani grad
Ahetaton («Atonov horizont», danas ruševine kod Tel-Amarne). Zauzet unutrašnjim
reformama, nije se mogao baviti azijskim krajevima svoje drţave, koji su se upadom
Hetita, počeli odvajati od Egipta. Nakon smrti Amenofisa IV ponovo je uspostavljen kult
Boga Amona.
U Zagoru se srećemo sa Novim Ahetatonom – gradom u pustinji koji je pokušao da
izgradi poludeli egiptolog Vinsent Krebs (vidi Vinsent Krebs).
25. 25
Ehnaton, Nefertiti i njihova deca
Ahta (Ahta) – Tonkina supruga (vidi Tonka). Hrabra i verna ţena koja je ţrtvovala svoj
ţivot za voljenog muţa. U vreme kada je Zagor tek otpočeo svoju misiju u Darkvudu, na
tradicionalnom sastanku šest irokeških plemena (vidi Irokezi) kod jezera Osvego, dolazi
do sukoba u koje su bili umešani i bogovi Irokeza. Kada poglavice šest plemena nisu
prihvatile predlog Dagaja (vidi Dagajo), ratnog poglavice Seneka (vidi Seneke), zapravo
Hjurona (vidi Hjuron) koga su Seneke prihvatile, da se zemlja u brdima proda belcima,
započinje niz neverovatnih događaja. Dagajo je uz pomoć glumačko-mađioničarske
trupe Mister Misterija (vidi Mister Misteri) pokušao da nametne svoju vlast plemenima.
Mađioničarski trikovi, slični onima koje Zagor koristi da izazove oduševljenje
darkvudskih Indijanaca, učinili su da Irokezi pomisle da su se bogovi okrenuli protiv
onih koji se suprotstavljaju Dagaju. Jedini koji su bili spremni da mu se suprotstave su
Tonka, Ahta, Zagor i nekoliko ratnika Mohavka (vidi Mohavk). Na kraju priče, oni
uspevaju da razotkriju jeftine trikove, ali Ahta gine spašavajući Tonki ţivot. Tako je
započelo Tonkini i Zagorovo prijateljstvo, a od tada, oni svake godine na dan Ahtine
smrti odlaze da provedu noć pokraj njenog groba. Ova tragična priča je opisana u
epizodi La congiura degli dei – Zavera bogova (Spec. 6; LUSP 10; VĈSP 10) iz 1993.
godine, koja je u Hrvatskoj objavljena 2006. pod nazivom Urota bogova (LUSP). Ahta se
pojavljuje u broju Specijal 6.
26. 26
Ajzak Hauard (Isaac Howard) – bogati rančer iz Ajverija, juţno od Darkvuda. Kada su
se Zagor i Ĉiko posle dvogodišnjeg izbivanja konačno vraćali u Darkvud, na samoj
granici su naleteli na indijansku bandu, koju predvodi Okajo (vidi Okajo), a koja se
spremala da napadne grupu putnika. Zagor je razbojnicima rasterao konje, kako bi ih
usporio, a zatim pronašao ljude koji su im bili meta. Vođa grupe je Ajzak Hauard, čovek
koji je krenuo u potragu za davno izgubljenima sinom. Pre desetak godina, Indijanska
banda je napala malu grupu ljudi u kojoj su se nalazili Hauardova ţena i petogodišnji
sin Peri (vidi Peri Hauard). Peri je nestao u šumi, dok su ostali putnici pobijeni sa
izuzetkom Hauardovog nećaka Branta (vidi Brant Hauard), koji je čudom izvukao ţivu
glavu. Ajzak je nedavno čuo kako je jedna porodica pre desetak godina usvojila dečaka
kojeg je pronašla u šumi. Ajzakovu paţnju je privukao jedan čudan podatak: dečak na
levoj nozi ima šest prstiju, kao i Hauardov nestali sin.
Stari Ajzak je saznao da se dečak nalazi na imanju porodice Kindman, a usvojili su ga
Marni (vidi Marni Kindman) i Dţonatan (vidi Dţonatan Kindman), dobri ljudi koji nisu
mogli da imaju dece. Ajzak je čuo i da su Kindmanovi zapali u velike dugove kod
pohlepnog zelenaša Kevina Harvija (vidi Kevin Harvi), vlasnika banke u Biksburgu.
Zagor i Ĉiko pomaţu Hauardu i njegovoj grupi da stignu do ranča Kindmanovih, gde se
sukobljavaju sa razbojnicima. Zagoru nije jasno zbog čega su se obični razbojnici toliko
navrzli na Ajzaka Hauarda. Gospodar Darkvuda na kraju uspeva reši misteriju.
Razbojnike je platio Brant, i to onu istu bandu koja je prouzrokovala smrt Ajzakove
supruge i nestanak malog Perija. Ţeleo je da ukloni s puta sve moguće prepreke kako bi
on nasledio starog Hauarda. Raskrinkan, Brant izvršava samoubistvo, a Ajzak donosi
plemenitu odluku. Odlučuje da povede Kindmanove na svoje imanje, gde bi oni i Peri
postali legalni naslednici svog njegovog bogatstva. Ajzak je već star čovek i smatra da
više liči na dedu nego oca. Očinske duţnosti prepušta onom koji ih je godinama uspešno
obavljao: Dţonatanu Kindmanu. Ovaj događaj je opisan u epizodi Il figlio perduto –
Izgubljeni sin (br. 374; SD 38) iz 1996. koja je u Hrvatskoj objavljena 1997. godine. Ajzak
Hauard se pojavljuje u brojevima 374 i 375.
Akoto (Akoto) – Veliki čuvar tajne brda Natani. Bio je Keokukov (vidi Keokuk) učenik.
Kada je Keokuk umro, Akoto je postao novi Veliki čuvar. Kada je Helingen (vidi
Helingen) vaskrsao i pomračio Zagorov um, Akoto je pomogao Zagoru da se oporavi. Na
kraju je čak i ţrtvovao svoj ţivot da bi spasao Duha sa sekirom. Ovaj događaj se zbio u
fantazmagoričnih priči La fine del mondo – Kraj sveta (br. 280; ZS 946; VĈOP 14) iz
27. 27
1988. godine koja je u bivšoj Jugoslaviji objavljena 1989. pod nazivom Divovi dobra i zla
(ZS 946). Akoto se pojavljuje u brojevima: 182, 277, 278, 279, 280, 400.
Ajala (Ayala) – divovski orao Bena Stivensa. Bespogovorno je izvršavala naređenja svog
gospodara. Pojavljuje se u brojevima: 67, 68, 168, 169.
Akenat (Akenat) – poglavica Vijandota (vidi Vijandoti) koji je nasledio Absaroku (vidi
Absaroka). Kada su se u Darkvudu pojavile glavoseče ludog Harakama (vidi Harakam),
novi poglavica Vijandota rešio je da iskopa ratnu sekiru. Nije poštovao Zagora jer je ovaj
belac. Zagor je uspeo da ga ubedi da mu da sedam dana da pobedi glavoseče, ali je na
kraju Akenat bio taj koji je ubio Harakama. Ovaj događaj se zbio u epizodi I tagliatori di
teste – Lovci na glave (br. 192; ZS 629; LUX 199) iz 1981. koja je u bivšoj SFRJ izdata
1982. pod nazivom Ludi Hakaram (ZS 629). Nakon nekoliko godina, istorija se ponavlja.
Grupa zlikovaca ubija ţene iz Akenatovog plemena da bi se dočepala svadbenog nakita
Vijandota. Sticajem okolnosti, za ovaj zločin je optuţen Dok (vidi Dok Lester). Zagor
obećava Akenatu da će on uhvatiti prave zločince i izručiti ih Vijandotima. Na Zagorovu
nesreću, oni jedan po jedan ginu, a šefa bande ubija Akenat koji je sve vreme pratio
Zagorove tragove. Ovaj događaj se zbio u epizodi Il fiume delle nebbie – Reka u
izmaglici (br. 305; ZS 1048) iz 1990. godine, koja je u raspadajućoj Jugoslaviji objavljena
1991. pod nazivom Časovi očaja (ZS). Akenat se pojavljuje u brojevima; 192, 193, 256,
304, 305
Akronijani (Akkronians) – vazemaljci sa planete Akron. Rasa intelektualno superiornih
polubiljaka-poluhumanoida. Nijedno zemaljsko oruţje nije u stanju da im naudi. Iskrcali
su se na brdu Natani i započeli kolonizaciju planete Zemlje. Zaključili su da ljudska krv
idealna za regenerisanje njihovih ćelija. Genije zla – Helingen (vidi Helingen) je
uspostavio kontakt sa njima i postao im saveznik. Jedina materija koja moţe da im
naudi je jedan kamen vulkanskog porekla. To je otkrio Indijanski šaman Rakum (vidi
Rakum) nekoliko stotina godina pre Zagorovog vremena, kada su Akronijani prvi put
pokušali invaziju. Uz pomoć Rakumovog oruţja Zagor je uspeo da ih porazi. Ovaj
događaj je opisan u priči Terrore dal sesto pianeta – Teror šeste planete (br. 181; ZS 587;
28. 28
LUX 188) iz 1980. koja je u bivšoj Jugoslaviji prvi put objavljena 1981. Pojavljuju se u
brojevima: 180, 181, 182.
Akutan (Akutan) – eskimski lovac, Ĉikov prijatelj. Ekspediciju koja je krenula u potragu
za lordom Frejzerom (vidi lord Dţon Frejzer) su napali eskimi ''Velikog kajaka''. Tom
prilikom se Ĉiko izgubio u ledenoj pustinji i sasvim slučajno nabaso na Akutana. Ovaj
ga je odveo u svoje selo i tako mu spasao ţivot. Kada je kasnije Nat Murdo (vidi Nat
Murdo) oteo Anju (vidi Anja), Akutanovu suprugu, Zagor i Ĉiko su zajedno sa njim
krenuli sve do Aljaske da je spasu. Akutan se prvi put pojavljuje u epizodi Passaggio a
Nord Ovest – Severozapadni prolaz (br. 346; SD 10) iz 1994. godine, koja je u Hrvatskoj
objavljena 1995. pod nazivom Prolaz na severozapad (SD). Pojavljivanje u brojevima:
346, 347, 348, 349, 350.
Alan Grant (Alan Grant) – škotski plemić koji se predstavljao kao odmetnik i borac za
slobodu Škotske. U njega je bila zaljubljena Fiona Mak Donald (vidi Fiona Mak Donald),
koja je mislila da je on legendarni heroj Kapetan Midnajt. Ispostavlja se da je Alan špijun
i britanski oficir. Pojavljuje se u brojevima: 389, 390, 391.
Alan Kirbi (Alan Kirby) – bogati vlasnik rudnika i faktički vlasnik Stounvila. Kada je
njegov razmaţeni jedinac Bili Boj (vidi Bili Boj Kirbi) ubio ţenu poglavice Osaga (vidi
Osage) Vakope (vidi Vakopa), stari Kirbi je bio spreman na sve da sina spase rešetaka.
Kada ga je Zagor ipak izveo pred sud, zahvaljujući svedočenju Kirbijevih ljudi Bili Boj je
oslobođen, Ipak, pravda je stigla obesnog mladića: po završetku suđenja ubio ga je
Vakopa, koga su odmah potom izrešetali Kirbijevi ljudi. Kada su ţeleli da se obračunaju
sa Zagorom u tome ih je sprečio Alan Kirbi. Smrt sina je slomila starog Kirbija koji je
odlučio da prekine lanac ubistava za koji je i sam bio odgovoran. Ova tuţna priča je
ispričana u epizodi Il giorno della giustizia – Dan pravde (br. 121; ZS 354; LUX 128) iz
1975. koja je u bivšoj SFRJ prvi put objavljena 1977. godine. Alan Kirbi se pojavljuje u
brojevima: 120, 121, 122.
29. 29
General Fransoa Dominik Tusen
Luvertir (François-Dominique Toussaint
Louverture 1743-1803) - haićanski
revolucionar i vođa pobune robova
1791. godine. Na Haitiju je ropstvo
ukinuto 1801. godine, a Luvertir je
imenovan za doţivotnog vođu.
Francuzi su ga zarobili 1803. i
deportovali u Francusku, gde je ubrzo
umro.
Alan O'Kifi (Alan O'Keefe) – bogati zemljoposednik sa Haitija i verski fanatik. Njegova
patološka mrţnja prema vudu religiji, navela ga je da iscenira otmicu rođenog sina,
okruţi se grupom plaćenika i krene u krstaški pohod protiv protiv pristalica vudua (vidi
vudu), optuţujući ih za prinošenje ljudskih ţrtava. Zagor upoznaje O‘Kifija tek što je
stigao na Haiti. On, Ĉiko i Bosambo (vidi Bosambo), doţiveli su brodolom, a ţivote su im
spasli poklonici vudua, koji su na plaţi započinjali svoj ritual. Tek što je ceremonija
započela, divljački je prekinuta od strane O‘Kifija i njegovih plaćenika. Zagor je u
početku poverovao u O‘Kifijevu priču da su mu vudu sveštenici oteli sina I da
nameravaju da ga ţrtvuju svojim bogovima, ali ubrzo otkriva istinu. U tome mu je
pomogao jedan niţi vudu sveštenik Guede Denser (vidi Guede Denser). S obzirom da
vlasti nisu ništa učinile de spreče Ogun Engleza, kako su O‘Kifija nazivale pristalice
vudua, visoki sveštenici su odlučili da se posluţe crnom magijom. O‘Kifiju i njegovim
plaćenicima su presudili zombiji – strašni ţivi mrtvaci. Ovaj događaj je opisan u epizodi
Vudu! – Vudu (br. 93; ZS 290; LUX 101; LUKL 21) iz 1973. koja je u ex-YU prvi put
objavljena 1976. godine pod nazivom Oluja nad Haitijem (ZS 290). Alan O‘Kifi se
pojavljuje u brojevima: 93, 94, 95.
30. 30
Alan Stanford (Alan Stanford) – naslednik kuće na Vindi Klifu pored Lafajeta i
poslodavac Bata Batertona. Mladi Alan je primio pismo od svog strica Natanijela u
kojem ga poziva da hitno dođe u Lafajet i da angaţuje privatnog detektiva. Razlog za
ovakav poziv bile su čudne pojave: u staroj kući na Vindi Klifu pojavio se duh Prišile
Stanford (vidi Prišila Stanford), njihove rođake iz XVII veka, koja je optuţena za
veštičarenje i spaljena na lomači. Mladi Stanford nalazi privatnog detektiva i dolazi u
gradić Lafajet. Nesreća je u tome što je taj detektiv Bat Baterton (vidi Bat Baterton), ali je
sreća u tome što se tog dana u Lafajetu zatekao Batertonov prijatelj Zagor. Stigavši u
Vindi Klif, u kući zatiču samo majordoma Dejvida (vidi Dejvid Landon), koji ih
obaveštava da Natanijel preminuo, izmučen Prišilinim duhom. Zajedno, Zagor i
prijatelji će razrešiti misteriju Vindi Klifa. Ovaj događaj se zbio u epizodi La casa del
terrore – Kuća uţasa (br. 33; ZS 21; SDX 71; VĈBZ 12) iz 1968. koja je u SFRJ objavljena
1969. Ovo je prva horor priča u Zagoru. Alan Stanford se pojavljuje u brojevima: 32, 33,
34.
Alan Veb (Alan Webb) – pokvareni trgovac, ratni profiter i kidnaper. Izazvao je rat
između belaca i Indijanaca u Darkvudu tako što je kidnapovao sina pukovnika Hauarda
(vidi pukovnik Hauard), i za to optuţio Indijance. Vojska bi pobila Indijance a on bi
zadobio kontrolu nad lovištem i lako se obogatio. Njegove planove poremetio je Zagor.
Ovaj događaj je ispričan u epizodi Guerra – Rat (br. 31; ZS 13; SDX 69; VĈBZ 11) iz 1968.
koja je u SFRJ objavljena iste godine pod nazivom Nasilje u Darkvudu (ZS 13). Ovo je
inače prva priča o Zagoru koja je objavljena kod nas. Pojavljivanje u brojevima: 31 i 32.
Alasder (Alasdair) – razbojnik u sluţbi Fleminga (vidi Fleming) upravitelja imanja
markize od Saterlenda. On i njegovi razbojnici su oteli Emu Frejzer (vidi ledi Ema Frejzer),
kako bi naterali lorda Frejzera (vidi lord Dţon Frejzer) da sarađuje s njima. Predstavljao se
kao vođa škotskih odmetnika i boraca za slobodu, dok je u stvari radio za britanske
vlasti. Ubio ga je Nat Murdo (vidi Nat Murdo). Pojavljuje se u brojevima: 389, 390, 391.
Albert Parkman (Albert Parkman) – muţ Aline (vidi Alina Metrevelić Parkman) i zet
doktora Metrevelića (vidi doktor Metrevelić). Zagorov prijatelj i saveznik u borbi protiv
vampira Bele Rakosija (vidi Bela Rakosi). Pojavljivanje u epizodama: 85, 86, 87, 187, 188,
189.
31. 31
Aleksander Makferson (Alexander Macpherson) – gorostasni Škot iz tvrđave Geri u
Kanadi. Lovac zaposlen u Kompaniji Hadson Bej. Najbolji prijatelj Luja Bonoma (vidi Luj
Bonom). Divovski Škot je odigrao i vaţnu ulogu u priči o Gavranu (vidi Gavran).
Pojavljivanje u brojevima Almanah 1997 i Specijal 12.
Aleksej Pugačov (Alexis Pougatchew, Алексей Пугачoв) – mladi ruski plemić,
prestolonaslednik Novograda, ruske kolonije na Aljasci. Sa grofom Borisom Prilovim
(vidi grof Boris Prilov), pobegao je u Darkvud od zaverenika generala Tarasenka. U
skrivenoj dolini u srcu Darkvuda, u Borisgradu, Boris je sakrio sebi lojalne ljude i
vaspitavao mladog Alekseja u autokratskom duhu. Ali, karakteri Alekseja i Borisa su
potpuno oprečni. Za razliku od Borisa, Aleksej uopšte nema ţelja da vlada ljudima, a
Borisova surovost mu je odvratna. On pomaţe Zagoru da se izvuče iz smrtonosne
klopke i pokušava da pobuni građane Borisgrada protiv tiranina. Nakon Borisove smrti
Aleksej iznenađuje sve ţeljom da postane običan traper. Uzbudljiva priča o princu
Alekseju i grofu Borisu je opisana u epizodi Agli ordini dello Zar – U sluţbi cara (br.
126; ZS 366; LUX 133) iz 1976. koja je u SFRJ prvi put objavljena 1977. pod naslovom
Došljaci sa Aljaske (ZS 366). Princ Aleksej se pojavljuje u brojevima: 126, 127, 128.
Aleuti (Aleuts, Oonangan, Unangan), narod eskimsko-aleutske porodice nastanjen na
Aleutskim ostrvima, i još nekim ostrvima u Beringovom moru: Komandirskim ostrvima,
ostrvima Pribilov i na zapadu Aljaske. Neka ostrva na kojima Aleuti danas ţive ranije su
bili nenastanjeni (Pribilovljeva ostrva), a Rusi su ih tamo prisilno naselili kao lovce na
foke. Sami sebe Aleuti nazivaju Unangan (Oonangan) u značenju 'obala' ili 'morska
obala'. Naziv Aleuti, kako ih nazivaju Rusi, najverovatnije dolazi od domorodačkog
'aliat' (ostrvo). Aleutski jezik ima nekoliko dijalekata (3) i član je eskimsko-aleutske
jezičke porodice.
Aleuti rasno, slično Eskimima (vidi Eskimi), nalikuju sibirskim narodima, i lagano se
razlikuju od američkih Indijanaca. Njihova kosa je ravna i crna, očni nabor, dugi trup,
relativno kratke noge, malene šake i stopala, velika glava i lice s malim nosom. Jedna od
najvećih lobanja na svetu pripadala je mumificiranom Aleutu sa ostrva Kagamil sa
kranijalnim kapacitetom od preko 2,000 cm³. Kod Aleuta se javlja velika proporcija
krvne grupe A, zatim krvne grupe B, (koja je kod Indijanaca nepoznata) a rezus faktor
32. 32
(RH) je pozitivan. Preci Aleuta se nazivaju Paleo-Aleuti, i predstavljaju najstarije
stanovništvo Aleutskih ostrva, na koja su se naselili oko 2000 godina p.n.e. Bavili su se
lovom na morske sisare (kitovi, foke, morski lavovi). Kretali su se u koţnim čamcima
poznatim kao baidarka (bidarka). Materijalna kultura poznaje predmete od kamena,
kostiju i slonovače (preciznije mamutovača).
Aleut in Festival Dress in Alaska - Mikhail Tikhonovich Tikhanov (1818)
Dolaskom Rusa u XVIII veku zadan je presudan udarac izvornoj kulturi Aleuta, koji od
tada moraju da traţe druge izvore zarade, a na području Aljaske našli su ga u
komercijalnom ribolovu. Glavna naselja Aleuta na Aljasci su Unalaska, King Kouv, Send
Point i Sent Pol. Kad su za vreme Drugog svetskog rata Japanci zauzeli Aleutska ostrva,
Amerikanci su Aleute sa Pribilovljevih ostrva evakuisali na Admiralsko ostrvo pored
jugoistočne obale Aljaske. Ovde su im zabranili da govore vlastitim aleutskim jezikom, a
svaki četvrti je ovde umro. Međutim, oni tu dolaze u kontakt sa Indijancima koji su
osnovali ''Bratstvo domorodaca Aljaske'' i 1951. godine tuţili drţavu zbog
nepoštovanja osnovnih ljudskih prava. Godine 1978. sud u njihovu korist presuđuje
odštetu od 8,5 miliona $.
33. 33
Aleuti su bili narod srastao sa morem, izraziti moreplovci koji su danima veslali u
svojim baidarkama i kajacima i lovili foke, kitove i morske lavove. Bukvalno su ţiveli od
morskih sisara, čijim su se mesom hranili. Njihovo ulje sluţilo je za rasvetu i greIjanje.
Od utrobe foke su pravili kabanice, njihove parke bile su vodonepropusne, a od peraja
morskih lavova pravili su đonove na obući. U lovu su se sluţili harpunima, mreţama i
udicama. U vreme seobe lososa uhvaćenu ribu sušili su na suncu i skladištili u ţelucima
morskih lavova i foka. Bogata materijalna kultura Aleuta poznaje predmete od kamena
(svetiljke, šiljci, noţevi; kostiju: oštrice harpuna, udice, klinovi za cepanje naplavnog
drveta; slonovaču: labrete (usni nakit), figurice i igle.
U vreme kada ih prvi put posećuje Bering (1741.) populacija Aleuta iznosila je između
20 000 i 25 000. U kontaktu s spoljnim svetom od XVIII veka njihov broj opada, pa ih je
godine 1885. preostalo manje od 4000, a pred kraj XX veka broj Aleuta iznosi oko 2000
ljudi.
U priči o Zagoru, Aleuti se prvi put pojavljuju u epizodi Alaska! – Aljaska (br. 349; SD
13) iz 1994. koja je u Hrvatskoj objavljena 1995.godine. Pojavljivanje: 348, 349, 350.
Alfons de Marinji (Alphonse de Marigny) – bogati plantaţer iz Lujzijane. Jedan od
vođa francuske nacionalističke organizacije ‚‚Braća reke‚‚ koja je nameravala da otcepi
Lujzijanu od SAD. Pojavljivanje u brojevima: 102, 103.
Algonkini (Algonquin, Algonkin, Anishnabe, Anishinabe, Anishnabeg) - narod
američkih Indijanaca s gornje Otave u Ontariju i Kvibeku. Zbog neprijateljstava sa
Irokezima (vidi Irokezi) i Francuzima deo njih se priključio Otavama (vidi Otava). Po
procenama istraţivača početkom XVII veka ih je bilo oko 6.000. Danas se dele na 10
grupa od kojih 9 ţivi u Kvebeku a jedna u Ontariju. Danas ih ukupno ima 6.239 (2005).
Algonkin Indijanci su dali ime etno-lingvističkoj porodici Algonkinian koja obuhvata
brojna plemena i plemenske saveze iz Sjedinjenih Drţava i Kanade. Tačno značenje nije
poznato, a moţda potiče od Mikmak (vidi Mikmak) naziva algoomeaking ili algoomaking "at
the place of spearing fish or eels [from the bow of a canoe]." Ovaj naziv se odnosi samo
na Algonkine u uţem smislu i na grupu Veskarini. Sami sebe nazivaju "Anishnabe" ili
"Anishnabeg" u značenju ''the original people'' – Pravi ljudi.
Algonkine prvi sreće Samuel de Šamplen 1605. godine, a 1609. počinje i trgovinu s
njima. Ova trgovina dovela je do saveza s Francuziima s kojima su već 1610. uspeli da
34. 34
oteraju Irokeze juţno od reke Sen Lorenc. Irokezi uzvraćaju udarac tek 1632. kada su s
gornjeg Sen Lorenca oterali Algonkine i Montanjaise (vidi Montanjais). Uskoro se
Algonkinima pišu crni dani: prvo ih 1634. kosi epidemija boginja a 1647. njihovo pleme
Kičesipirini gotovo su potpuno istrebili Irokezi. Početkom XVIII veka Algonkini više
nemaju mira od Irokeza, dok u drugoj polovini dolazi do značajnijeg naseljavanja
Engleza. Godine 1822. pleme je prisiljeno da proda svoju zemlju u području reke Otave i
polako završavaju u malim rezervatima Kvibeka i Ontarija.
Algonkini – Crteţ iz 1615. godine
Algonkini su naseljavali područje koje nije bilo pogodno za razvoj poljoprivrede. Bili su
organizovani po malim polu-nomadskim bandama lovaca i sakupljača. Tek je nekoliko
juţnih algonkinskih plemena počelo 1608. da uzgaja kukuruz. Kraj je ipak veoma
pogodan za lov a vodeni putevi koje su savladavali kanuima od brezove kore (birch-
bark canoes), najviše su im koristili u trgovačke svrhe, sluţili su se njima i u lovu, pa i za
porodični transport. Zimi bi se Algonkini rasipali po okolnim krajevima stvorivši male
lovačke logore sastavljene od proširenih porodica. Leti bi se ponovno okupljali i bavili
se ribolovom. Algonkini su bili patrilinearan narod. Porodice su imale lovišta čija bi
prava, po patrilinearnosti, prelazila s oca na sina.
35. 35
Svoje ime Zagor Te-Nei, Patrik Vajlding je uzeo iz algonkinskog jezika. Pod imenom
Algonkini u uţem smislu se prvi put pojavljuju u epizodi L'imboscata – Zaseda (br.
224; ZS 746) iz 1984. koja je u bivšoj SFRJ objavljena 1985. godine pod nazivom Glasnik
Manitua (ZS). Pojavljivanje u brojevima: 224, 225, 311, 440, 441.
Alina Metrevelić Parkman (Alina Metrevelić Parkman) – supruga Alberta Parkmana
(vidi Albert Parkman) i kći doktora Metrevelića (vidi doktor Metrevelić). Fascinacija
vampira Rakosija (vidi Bela Rakosi), koji je ţeleo da je učini svojom nevestom.
Pojavljivanje u epizodama: 86, 87, 187, 188, 189.
Alinor (Alinor) – prelepa vila iz Tir na n'Oga (vidi Tir na n'Og). Jedna od retkih vila koje
su se suprotstavile Zondaru (vidi Zondar). Pojavljivanje u broju Specijal 11.
Alison (Alison) – sluškinja Eme Frejzer (vidi ledi Ema Frejzer). Pojavljuje se u brojevima:
389, 390, 391.
Almos (Almos) – darkvudski traper, osvetnik. Ubijao je trapere odgovorne za smrt
njegove porodice. Pet trapera je jedne noći, posle višenedeljnog bezuspešnog lova,
pokušalo da ukrade koţe koje su visile ispred jedne usamljene kolibe. Nesrećnim
slučajem ubili su Almosovu ţenu i ćerku koje su, čuvši buku, izašle iz kolibe. Očajni
zbog učinjenog nedela, dali su se u bekstvo, ostavivši koţe. Almos, nekoliko godina
traga za ubicama svojih najmilijih, i konačno otkriva krivce. Isplanirao je da iskoristi
godišnji skup trapera, znajući da će sva petorica biti na okupu. Ubijao ih je iz zasede,
jednog po jednog, lukom i strelom za koju su bila okačena gavranova pera. Njih je
odabrao jer mu se ţena zvala Gavranovo Krilo. Na streli kojom je ubijen prvi traper bilo
je pet pera, na drugoj četiri, a na svakoj sledećoj po jedno manje. Pokušaj ucene mladog
Klajda (vidi Klajd) mu je olakšao posao. Na kraju je iz grupe ubica ţiv ostao samo jedan:
Zeke (vidi Zeke). Uspaničen, on se poverava Zagoru, a ovaj obećava da će mu pomoći.
Zagor hvata Almosa, ali ga tada napada Burbon Šarp (vidi Burbon Šarp), koji je sa
Zagorom imao neraščišćene račune. U puškaranju koje je nastalo ginu i Almos i Šarp.
Ova tragična priča je opisana u epizodi Le cinque piume – Pet pera (br. 230; ZS 763) iz
36. 36
1984. koja je kod nas objavljena 1985. pod naslovom Gavranova pera (ZS 763). Almos se
pojavljuje u epizodama: 230, 231.
Alonso Gonzales (Alonso Gonzales) – Ĉikov brat. Karakterističan po tome što stalno
spava, a to radi na bilo kom mestu i u bilo kom poloţaju. Pojavljuje se u brojevima: 360,
361, 475, 476.
Amos Benson (Amos Benson) – Satkov tast (vidi Satko). Pojavljivanje u brojevima: 45, 46.
Anasazi (Anasazi) - preistorijsko indijansko pleme koje je ţivelo na jugozapadu SAD, na
četvoromeđi Arizone, Novog Meksika, Jute i Kolorada. Anasazi, koji su naseljavali ovu
oblast od 200. do 1300. godine, potiču od preistorijske grupe nomadskih lovaca-
sakupljača, zvanih Klovis, koji su su lovili mnoge ţivotinje poput mamuta, medveda i
zečeva, i koji su moţda bili prvi koji su došli na američki kontinent. Smatra se da su ljudi
prvi put došli u Severnu Ameriku pre oko 10 000 godina, ali nova arheološka nalazišta
sugerisu da je to bilo pre 20 000 godina. Oko 1000. godine p.n.e., neki od nomada su
počeli da stvaraju stalne naseobine i uskoro je rođena Anasazi kutura.
Dvesta godina pre Hristovog rođenja, Anasazi su počeli da gaje kukuruz. Hortikultura
je postajala sve vaţnija za narastajuću Anasazi kulturu, i 1200. godine uzgaIjanje
kukuruza, tikvi i pasulja je postalo značaIjan izvor hrane, moţda i vaţniji od lova. Zbog
surovih prirodnih uslova u pustinji koju su Anasazi naseljavali, dobar deo njihovog
vremena bio je posvećen prehranjivaju. Poljoprivreda je bila teţak poduhvat za Anasaze,
padavine su bile sporadične i javljale su se između suša, od kojih su neke trajale
godinama. Većina divljači u toj oblasti bila je mala i stoga teška za lov, pa su muškarci
provodili veliki deo vremena loveći da bi došli do mesa. Ţene su takođe naporno radile,
bavile su se tkanjem i uz pomoć kamena su mlele kukuruz. Ispitivanje ostataka skeleta
nmogih starijih Anasazi ţena pokazuje teţak artritis izazvan stalnim saginIjanjem,
čučanjem i mlevenjem.
Anasazi su ţiveli visoko u kanjonima jugozapada. Većina njihovih naseobina bila je
sagrađena u pećinama i na izbočinama zidova uskih kanjona. Gradili su iznenađujuće
velike građevine u ovim relativno uskim mestima. Mnoga od ovih prebivališta na
37. 37
liticama i danas postoje rasuta po celom jugozapadu. Najpoznatiji je Ĉako Kanjon u
Novom Meksiku. Način gradnje Anasazija i upotreba kamena i ćerpiča uticala je na sve
potonje jugozapadne kulture pa je i danas još uvek u upotrebi. Kuće Anasazija su bile
zajedničke, nekoliko porodica je delilo jednu veliku kuću. Anasazi su takođe pravili
kivase, duboke okrugle jame, i prostrane trgove gde su izvodili religiozne rituale.
Ĉako Kanjon – Novi Meksiko
Anasazi su bili vešti proizvođači grnčarije. Njihova prepoznatljiva grnčarija sa crnom
šarom na beloj podlozi je još jedna tradicija koju su ostavili svojim potomcima. Anasazi
su imali ţivu trgovinu sa drugim kulturama, pravili su puteve koji su vodili od njihovih
sela do trgovačkih središta. Iako nisu imali pismo, obeleţavali su puteve i vaţnija mesta
simbolima. Najčešće korišćeni simboli su bili spirala u pravcu kazaljke na satu za dobru
stazu i spirala u pravcu suprotnom pravcu za lošu.
Kultura Anasazija je počela da opada oko 1300. godine, i do 1600. godine sva sela su bila
napuštena. Ono što je privuklo toliku paţnju u vezi sa njihovim nestankom jeste
činjenica da su otišli ostavivši sve što su imali u selima, ne uzevši baš ništa. Postoji
38. 38
nekoliko teorija o tome zašto su Anasazi napustili svoje domove. Neki smatraju da je
razlog teška suša koja je uništila njihove useve i prouzrokovala migraciju svih ţivotinja,
a da su svoje stvari ostavili jednostavno zato što bi im pridstavljale preveliki teret za
nošenje. Drugi smatraju da su ih napali osvajači, pa su napustili sela nemajući vremena
da ponesu svoje stvari. Postoje i teorije koje propast Anasazija pripisuju potrošenim
resursima, porastu stanovništva ili raspadu društvene organizacije. Iako nema dokaza o
tome zašto su napustili svoje domove, Anasazi nisu jednostavno nestali kao što mnogi
veruju. Njihovi potomci ţive i danas, i stvorili su 18 plemena širom jugozapadne oblasti.
Anava (Anawa) – mlada Indijanka iz plemena Ĉiroki (vidi Ĉiroki), koja je sa svojim ocem
morala da napusti svoj dom u Dţordţiji, i da zjedno sa svojim saplemenicima krene
''Stazom suza'' u Oklahomu. U sabirnom logoru je pokušao da je siluje Helsi (vidi Helsi),
vođa grupe Nacionalne garde Dţordţije, ali ju je spasao poručnik Vudvord (vidi poručnik
Norman Vudvord). Između njih dvoje se razvila ljubav, pa je Vudvord rešio da dezertira i
ode sa Ĉirokijima u Oklahomu. Ovaj događaj je opisan u epizodi La lunga marcia –
Dugo putovanje (Maxi 2001; LUMX 2) iz 2001. koja je u Hrvatskoj objavljena 2005.
godine. Pojavljivanje u broju Maxi 2001.
Andreuči Stefano (Andreucci Stefano, 1962- ) – crtač Zagora. Po završetku Akademije
Lepih Umetnosti u Rimu, posvetio se crtanju stripova. U SBE radi od 1992. godine.
Osim Zagora, radi i na Dampiru i Teksu Vileru. Prva epizoda koju je nacrtao Andreuči
je Uomini e belve – Ljudi i zveri (br. 331; LU 84) iz 1993. koja je u Hrvatskoj objavljena
2003. godine. Nacrtao je brojeve: 330, 331, 362, 363, 364, 386, 387, 388, 420, 421, 422.
Andros (Andros) – bogati, beskrupulozni vlasnik kockarskog grada Laki Tauna. Pravo
ime mu je Rodolfo Andrade (Rodolpho Andrade) i nekada je bio veliki zemljoposednik
u Amazoniji. Posle smrti roditelja, on i mlađi brat Antonio su nasledili ogromnu
latifundiju. Rodolfo je bio zao, ali ni blizu kao njegov mlađi brat. Jednom prilikom je
ubio tri mladića iz plemena Hivaro (vidi Hivaro), samo da bi isprobao novu pušku. Tri
dana kasnije, Antonio je nestao, a Rodolfo je potraţio pomoć od sveštenika Dijega
Vilara, kojem su Indijanci verovali, da pođe s njima u selo Hivarosa i ispitaju slučaj.
Rodolfo je poveo grupu ljudi na čelu sa Riagom (vidi Riago), koja je u selu pronašla
Antoniovu glavu, smanjenu na veličinu pomorandţe (ritual tsantsas koji izvode Hivaro
39. 39
Indijanci). Rodolfo je naredio pokolj celog plemena, a otac Vilar koji je pokušao da im se
suprotstavi je takođe ubijen. Bar je tako mislio Rodolfo Andrade.
Posle nekoliko godina, Rodolfo je finansijski propao, pa je pred poveriocima pobegao u
SAD. Promenio je ime u Andros i zahvaljujući kockanju i mahincijama ponovo postao
bogat i ugledan. Stvorio je Laki Taun, grad kockarnica i hotela i organizovao veliki
turnir u pokeru koji se odigravao na parobrodu Srećna Sirena (vidi Srećna Sirena), koji je
plovio Misisipijem i skupljao kockare. Jedne noći na njegovom brodu se pojavio
jednoruki kockar, pukovnik Pol Viler (vidi Pol Viler) u pratnji sluge, Indijanca Rafaela
(vidi Rafael). Od tog trenutka, Androsov ţivot se menja. Ludi glavoseča ubija Riaga i
druge Androsove ljude. Kada Andros ugleda smanjenu glavu, po pravilima tsantsasa,
ponovo preţivljava slike iz davne prošlosti. Ispostavlja se da je Viler zapravo otac Dijego
Vilar, a Rafael jedini preţiveli iz plemena Hivaro, koji se zakleo da će se osvetiti ubici
svog naroda. Zajedno sa Vilerom i Rafelom, na parobrod je stigao i Zagor, koji tu
podrugi put sreće i Gambit (vidi Gambit), koju spašava od Androsove nasrtljivosti On
uspeva da razotkrije Rafaela i Vilera, ali ga okolnosti sprečavaju da sprovede pravdu.
Na kraju epizode ginu sva trojica. Vilera ubija Andros, Andros se isekao na Vilerovu
otrovnu kartu, a Rafael gine u eksploziji kotla, neposredno pre no što će iseći glavu
mrtvom Androsu. Ova tragična priča je objavljena pod naslovom La paura corre sul
fiume – Strah nad rekom (br. 370; SD 34) iz 1996. koji je u Hrvatskoj objavljen 1997.
godine. Andros se pojavljuje u brojevima 370 i 371.
Angus Bičam (Angus Bitcham) – vođa karavana mormona. Grupa mormona je krenula
na dugo putovanje u Grin Veli kada su ih napali Indijanci Kajove. Tom prilikom je
poginuo njihov vođa Jozef, pa je Bičam preuzeo njegovu ulogu. Nedelju dana su lutali u
krug kada su naleteli na Zagora i Ĉika. Zagor je pristao da bude vodič ovim ljudima. Da
bi stigli u Grin Veli morali su da pređu surovu planinu Sijera Blanka. Po Zagorovom
planu je trebalo da to učine pre početka zime, jer je smatrao da će se naći u bezizlaznom
poloţaju ako ih u planinama uhvati sneg. Sijera Blanka je poznata i po misterioznim
nestancima karavana koji su pokušali da je pređu poslednjih nekoliko godina. Tek što su
počeli uspon naleteli su na grupu sumnjivih ljudi koje predvodi izvesni Kigan (vidi
Kigan), koji su ih zamolili da im se pridruţe. Ispostavlja se da su upravo on i njegovi
ljudi odgovorni za nestanke karavane na Sijera Blanki. Dok se uspinju događaju im se
razne nezgode: odroni kamenja, lomljenja točkova i nestanci ljudi. Ali, kada je nestao i
jedan od Kiganovih ortaka, shvatamo da nisu samo oni odgovorni za sve. U nedođiji
Sijera Blanke ţive divlji ljudi koji se hrane ljudskim mesom. To su podivljali preţiveli iz
40. 40
karavana koje su opljačkali Kigan i njegovi banditi i ostavili ih da umru od gladi i zime.
Zahvaljujući Zagoru, mormoni uspevaju da pobede ljudoţdere dok Kigana i njegove
stiţe poetska pravda. Na kraju mormoni pokazuju veliku humanost i preţivele
ljudoţdere vode sa sobom u Grin Veli. Ova tragična priča pod nazivom Sierra Blanca –
Sijera Blanka (br. 176; ZS 569; LUX 183) iz 1980. je u ex-YU prvi put objavljena 1981.
godine. Bičam se pojavljuje u brojevima 175 i 176.
Karavan pionira u Koloradu (1889)
Angus Vord (Angus Ward) – vođa razbojničke bande, koji je uzurpirao vlast u
rudarskom gradiću Nju Taunu i postao šerif. Ubio ga je ludi osvetnik Crna koţa (vidi
Crna koţa). Pojavljivanje u broju Maxi 2002.
Anktop (Anctop) – sin Ĉu-Pave (vidi Ĉu-Pava), poglavice Mandana (vidi Mandani) i brat
Ki-Noah (vidi Ki-Noah). Umro je od velikih boginja koje su među Mandane doneli Ţablja
njuška (vidi Ţablja njuška) i Šangar (vidi Šangar). Pojavljuje se u broju 233.
41. 41
Anselmo Gonzales (Anselmo Gonzales) – Ĉikov brat od ujaka. Pojavljivanje u
brojevima: 427, 475, 476.
Antonieta Gonzales (Antonieta Gonzales) – Ĉikova ujna. Pojavljivanje u brojevima: 427,
475, 476.
Anja (Anya) – mlada eskimka, Akutanova (vidi Akutan) supruga. Pojavljuje se u
brojevima: 348, 349, 350.
Apači (Apache) - jedan od najznačajnijih naroda velike etno-lingvističke porodice
Atapaskan (vidi Atapaska) u području američkog jugozapada. Ime Apači verovatno
potiče od Zuñi naziva ápachu - neprijatelji, dok oni sami sebe nazivaju Inde ili N'de -
ljudi.
Za Atapaske se kaţe da im je postojbina zapadna Kanada i Aljaska odakle su se širili na
jug. Deo njih, današnji Pacifički ili Središnji Atapaski, naselili su se u području
jugozapadnog Vašingtona, jugozapadnog Oregona i severozapadne Kalifornije. Deo je
nastavio put na jug gde ih Koronadova (vidi Koronado de Francisko Vaskez) ekspedicija
prvi put sreće 1540. godine. Naziv Apači je prvi put upotrebljen 1598. godine. Muni je
(1928) procenio da ih je 1600. godine moglo biti oko 5000. Dolaskom Španaca njihova
istorija je prepuna krvavih sukoba i ratova, prvo sa Špancima a kasnije (sredinom XIX
veka) i s Amerikancima. Za to vreme Apači su dali niz proslavljenih poglavica, Kočiz,
Dţeronimo, Mangas Koloradas i Viktorio, neki su od najpoznatijih.
Ratovi s Apačima završili su pred kraj XIX veka. U avgustu 1886. Dţeronimo i njegovi
Ĉirikahua i Mimbrenjo Apači (njih 340) odvedeni su u Fort Marion, na Floridi, gde je
veliki deo njih umro. U oktobru 1894. preostalih 296 članova s Dţeronimom vratilo se u
Oklahomu u Fort Sil, gde su još vođeni kao ratni zarobljenici. Tu je Dţeronimo umro od
upale pluća 1909. godine u starosti od 80 godina. Ĉirikahue u Fort Silu, uključujući i one
rođene u Floridi i Oklahomi, nakon Dţeronimovog zarobljavanja vođeni su kao ratni
zarobljenici sve do njihovog sluţbenog oslobađanja 1913. godine. Te godine njih 87
dobilo je zemlju u Oklahomi. Deo Ĉirikahua, kasnije se vratio u Novi Meksiko, gde još
ţive na Meskalero rezervatu, a deo je ostao u Oklahomi s plemenima Kajova (vidi
Kajove) i Kajova Apache.
42. 42
Dţeronimo (1829-1909) – poslednji veliki poglavica Apača. Godinama se uspešno
borio protiv meksičke i američke vojske. Godine 1886. je potpisao primirje sa
američkom vojskom, posle čega je sa svojim Ĉirikahua Apačima ţiveo u rezervatima
na Floridi, Alabami i u Oklahomi, gde je i umro 1909. godine.
Apači su bili nomadi, lovci i sakupljači, organizovani po malim grupama, a značaIjan
deo prihoda poticao je i od pljački susjednih Pueblo plemena a kasnije i španskih
naseljenika. Nešto obrade zemlje nalazimo kod Zapadnih Apača. Dobivši konje od
Španaca postali su veoma vešti jahači i još opasniji ratnici. Klasična nastamba bio je
jednostavan zaklon od granja i grmlja, a takav zaklon se naziva vikiap (wickiup), i javlja
se kod Ĉirikahua. Drugi Apači gradili su kolibe oblika kupole s kosturom od topolinog
drveta ('cottonwood'; Populus deltoides), prekrivene travom, a one su nazivane kova
(kowa). Njihovi rođaci Navaho (vidi Navaho) imali su veće nastambe, poznate kao
hogan. Društvo je bilo matrilinearno i matrilokalno kao i kod Hopija (vidi Hopi) i
Navaha. Odeća Apača bila je od jelenske koţe za muškarce i ţene. Kod muškaraca
sastojala se od košulje, nogavica, obaveznih pregača i visokih mokasina. Jelenske kape s
43. 43
atraktivnim simbolima takođe su se nosile. Ţene su nosile suknje od jelenske koţe i
visoke mokasine od istog materijala. Hranu su Apači uglavnom nabavljali lovom. Lovili
su jelene, medvede, divlje ćurke (Puebli su ih uzgajali), zečeve, planinske lavove, i
drugu divljač, a kod nekih prerijskih Apača bilo je i lova na bizone. Ribu Apači nisu
lovili ni jeli. Danas Apači broje oko 50 000 duša a većina prihoda dolazi od turizma,
poljoprivrede i kockarnica.
U Zagoru se Apači prvi put pojavljuju u epizodi Indian Circus – Indijanski cirkus (br.
84; ZS 311; ZS 967; SDX 30; LUKL 17) iz 1972. koja je u ex-YU prvi put objavljena 1976.
godine. Pojavljivanje u brojevima: 84, 100, 359, 360, 361, 400, 409, 410, Specijal 4,
An Apache Indian – Frederic Remington (1888)
Araček (Arachek) – brat Ĉakaana (vidi Ĉakaan) i poglavica Kačina (vidi Kačini) posle
njegove smrti. Pojavljuje se u brojevima: 224, 225, 226.
Arčer (Archer) – vodič Bobija Larsona (vidi Bobi Larson). Odličan poznavalac kraja
između Rapid Sitija i Katedral Pika. Pojavljivanje u brojevima: 105, 106, 107.
44. 44
Arčibald Trejsi (Archibald Tracy) – naučnik, botaničar, brat američkog senatora Trejsija.
Saznavši da je područje iza reke Vatanka u IndIjani potpuno neistraţeno, došao je u
tvrđavu Fort Pionir, odakle je nastavio na zapad u neistraţeno područje, ţeleći da ispita
tamošnju floru. Tamo je saznao za postoIjanje neobične biljke, Tumake, koja izaziva
ubilački nagon kod onih koji je pomirišu, ili popiju napitak spravljen od nje. Uz sve to,
Trejsi je u opasnu ekspediciju krenuo sa verolomnim kolegom Tarnerom (vidi profesor
Tarner). Posao spašavanja neopreznog naučnika je zapao Zagoru. Arčibald Trejsi se
pojavljuje u priči Il fiore che uccide – Smrtonosni cvijet (br. 71; ZS 248; ZS 988; SDX 17;
LUKL 9) iz 1971. godine, koja je u ex-YU prvi put objavljena 1975. pod nazivom
Smrtonosna Tumaka (ZS 248). Sa druge strane reke Vatanka naići će na čudno pleme
Tiva-Tiva (vidi Tiva-Tiva), koje Tumaku koristi u monstruoznim ritualima. Pojavljivanje
u brojevima: 71, 72.
Arikara (Sahnish, Ricaras, Black Pawnees) je severnoameričko indijansko pleme
porodice Kado (vidi Kado), naseljeno u ranom XIX veku na gornjem Misuriju u Severnoj
Dakoti. Prvi izveštaji o Arikara Indijancima dolaze nam iz ranih 1700.-tih godina kada ih
nekoliko hiljada ţivi u selima duţ Misurija u Juţnoj Dakoti, konstantno se krećući
uzvodno. Dolaskom XIX veka Arikarama počinje da se smanjuje broj, a pre odlaska u
rezervat pridruţili su plemenima Mandana (vidi Mandani) i Hidatsa (vidi Hidatsa),
članovima grupe Siuan (Siouan) u Severnoj Dakoti, na reci Misuri. Otuda su ova tri
plemena prebačena u rezervat Fort Bertold, gde ţive u konfederaciji pod imenom Three
Affiliated Tribes (Tri ujedinjena plemena), često skraćeno nazivana i MHA Nation. Ime
Arikara označava rogove (horns), i vezano je uz njihov stari običaj nošenja kose s
umetnutim komadima kostiju u obliku roga, sa svake strane kreste. Ovo dolazi od 'ariki'
= 'horn' + suffix ra, koji označava mnoţinu. Istog porekla je i ime njihovih prvih rođaka,
Poni Indijanaca (vidi Poni), koje je došlo od ''pariki''. Arikara su bili poznati i kao Blek
Poni (Black Pawnee - Crni Poni) jer vode poreklo od Ponija. Ovaj naziv spominje
Galatin. Nazivani su i sličnim varijantama imena: Rikaras i Ri (skraćeno). Sami sebe
nazivaju Sahnish ili Sanish (person - osoba). Indijanci Hidatsa nazivali su ih A da ka' da
ho.
U oktobru 1804. godine ekspedicija Luisa & Klarka dolazi u kontakt sa Arikarama i
ostaje sa njima pet dana. Po podacima članova ekspedicije muškarci su na sebi nosili
bizonove ortače, nogavice i mokasine. Mnogi su i tada imali puške koje su dobili putem
trgovine. Uskoro su Arikare postali smetnja onima koji su se kretali uz Misuri. Ovo
dovodi do rata sa trgovcima što je rezultiralo 1823. godine prvom intervencijom
45. 45
američke vojske protiv prerijskih plemena. Arikare neće još dugo voditi slobodan ţivot
u preriji. Godine 1851. u Fort Laramiju je osnovan rezervatvat za tri plemena sa gornjeg
Misurija, njih Mandane i Hidatse. Arikare su izgubili veli deo svoje populacije u
epidemijama za vreme Evro-Američkih osvaIjanja zapada. Većina pripadnika
identifikuje se sa starom grupom Avahu (Awahu). Kraj u kojem danas ţive u rezervatu
sa Mandanima i Hidatsama, nalazi se u okrugu Vajt Šild. Godišnje odrţavaju pau –vau
(powwow) svečanosti na kojima pevači društva ''Dead Grass Society'' pevaju svoje
pesme, koje su deo njihove tradicije. Po podacima iz 1977. godine Arikare broje oko 1000
ljudi. Podaci Dţošua Projekta (2005) njihov broj je svega 200.
Arikara su bili polu-sedelačko prerijsko pleme za koje arheologija tvrdi da su naseljeni
uz dolinu Misurija najkasnije od XIV veka. Njihova sela sastojala su se od polu-
podzemnih objekata prekrivenih zemljom. Zimi bi odlazili u lov na bizone vraćajući se
kući u proleće zbog setve. Arikare su bili prvenstveno farmeri, koji su uzgajali kukuruz,
grašak, bundeve, duvan, lubenice, suncokret i drugo. Obradiva zemlja je bila vlasništvo
porodičnih grupa, i na njoj su radile ţene. U obradi tla, Arikara-ţene sluţile su se
štapovima za kopanje načinjenim od bizonovih ili jelenskih rebara i nasađenih na dugi
štap i dobro stegnutih uzicama. Svojim poljoprivrednim proizvodima Arikare su
trgovali sa Sijuksima (vidi Sijuksi), od kojih su se snabdevali drugom trgovačkom robom
koju nisu imali. Matrilinearnost je ţeni davala visoki status u društvu.
Arikara Indijanci se u Zagoru prvi put pojavljuju u epizodi Indian Circus – Indijanski
cirkus (br. 84; ZS 311; ZS 967; SDX 30; LUKL 17) iz 1972. koja je u ex-YU prvi put
objavljena 1976. godine. Pojavljivanje u brojevima 84 i 232.
Arnes (Arnes) – vođa ''Razbojnika iz skrivene doline''. Legendarna druţina islandskih
razbojnika za koju mnogi Islanđani nisu verovali da stvarno postoje. Zajednica je nastala
krajem srednjeg veka, kada su pojedinci koji nisu ţeleli da se povinuju feudalnim
zakonima proterivani u ledenu pustinju u unutrašnjosti kako bi umrli od gladi i ţeđi.
Međutim, u ledenoj pustari postoji skrivena plodna dolina, koja je omogućila ovim
ljudima da preţive. Tokom vekova je nastala prava zajednica koja je pljačkala retke
putnike koji bi tuda prolazili i tako gradila legendu o ''Razbojnicima skrivene doline''.
Osnivač zajednice je bio mitski razbojnik Ejvind – bez lica, čije ime je uzeo i Grim (vidi
Grim) kada se pridruţio razbojnicima. Arnes se pojavljuje u brojevima 481 i 482.
46. 46
Zlatna groznica u Kaliforniji polovinom XIX veka
Arnold Kvimbi (Arnold Quimby) – gradonačelnik Fulk Pasa u Zapadnoj Virdţiniji i
vlasnik rudarske kompanije. Da bi lakše istraţivao zlato u brdima sagradio je branu i
stvorio veštačko jezero u koje se slivala sva voda iz okolnih rečica i postrva. Ovo je
ostavilo bez vode Tuskarore (vidi Tuskarore) koji ţive u brdima, što je neminovno dovelo
do sukoba između rudara i Indijanaca. Problem sa Tuskarorama je Kvimbi nameravao
da reši tako što je unajmio plaćenike na čelu sa bivšim oficirom američke konjice,
majorom Hozom (vidi major Hoz). Međutim, Indijanci nisu bili najveća pretnja Fulk Pasu.
Inţenjer Metju Persi (vidi Metju Persi) otkriva da je kamenje koje drţi branu slabo i da je
pitanje trenutka kada će brana popustiti a bujica vode uništiti gradić.
U trenutku kada Persi pokušava da predoči Kvimbiju moguću opasnost u Fulk Pas stiţu
Zagor i Ĉiko. Kvimbi zanemaruje Persijevo mišljenje i otpušta ga. Međutim, kada Persi
zapreti da će stanovnike upozoriti na katastrofu koja se sprema, Kvimbi odlučuje da mu
zapuši usta. Ali, Kvimbijev plan je otkrila Dţina (vidi Dţina), šankerica u salunu, koja
ţuri da upozori Persija. Ona stiţe u trenutku kada je Kvimbijev ubica ranio inţenjera. U
gušanju oko puške ona ubija Kvimbijevog čoveka i spašava Persiju ţivot. U
međuvremenu, Kvimbi u Fulk Pasu organizuje takmičenje u streljaštvu tokom kojeg
47. 47
Zagor uspeva da oslobodi zarobljenog Tuskarorea Nakomu (vidi Nakoma), i njih dvojica
beţe iz grada. Pobesneli Hoz kreće za njima, ali oni uspevaju da pobegnu. Ipak, Hoz i
njegovi ljudi naleću na malu grupu Tuskarora i ubijaju ih.
U međuvremenu, Persijeva predviđanja se ostvaruju i brana popušta. Inţenjer uz pomoć
Dţine uspeva da ubedi ljude da napuste grad. Hoz i njegovi najamnici se vraćaju u Fulk
Pas i donose vesti o pucanju brane. U Fulk Pasu dolazi do konačnog obračuna između
Zagora i Hoza, koji Zagor naravno dobija. On u poslednjem trenutku napušta grad, dok
Kvimbi gine u bujici koja uništava Fulk Pas. Ovaj događaj je opisan u epizodi I
mercenari – Plaćenici (br. 405; SD 68) iz 1999. koja je u Hrvatskoj objavljena 2001.
godine. Arnold Kvimbi se pojavljuje u brojevima 405 i 406.
Art (Art) – pokvareni trgovac koji je Indijancima prodavao oruţje. Po njegovom
naređenju je ubijen poručnik koji je bio na tragu zločincu, a za ubistvo je optuţen Stju
Finkelman (vidi Stju Finkelman). Ubio ga je Mus Nusbaum (vidi Mus Nusbaum), kada je
pokušao da pobegne sa dokazima. Pojavljuje se u brojevima 306 i 307.
Artur (Arthur) – kengur – bokser. Ĉiko je prihvatio izazov da boksuje
protiv kengura i završio sa masnicama na oba oka. Ovaj događaj se zbio u epizodi L’oro
del fiume – Zlato sa reke (br. 3; ZS 461; SDX 33; VĈBZ 1; LUBZ 1) iz 1965. godine, koja je
ex-YU prvi put objavljena 1979. pod nazivom Pirati sa Misurija. Kengur Artur se
pojavljuje u broju 3.
Artur Maning (Arthur Manning) – trgovac oruţjem iz Zejnvila. Iskoristio ga je rođeni
sin, da bi snabdeo Hjurone (vidi Hjuron) koje je predvodio njegov ujak Demonska Maska
(vidi Demonska Maska), oruţjem i viskijem. Poginuo je u poţaru koji je u njegovoj kući
izazvao Zagor. Pojavljuje se u brojevima 202 i 203.
48. 48
Arvak (Arvac) – poglavica Tutelosa (vidi Tutelosi). Tutelose je Zagor spasao od Runoka
(vidi Runok), okrutnog poglavice plemena Vasaki. Pojavljuje se u broju 16.
Asalone Tipereri (Assalonne Tipperary) – poznat po nadimku Psetance. Dobroćudni
grmalj s kojim su se bogovi poigrali udelivši mu pamet disproporcionalnu njegovoj
snazi. Ĉiko ga upoznaje u gradiću Bejtsvilu, u jednom od svojih čuvenih pokušaja da se
dočepa novca i ručka u iščekivanju Zagorovog dolaska. Ĉikova namera da udruţe
Psetancetovu snagu i Ĉikovu pamet se prvi put završila poraţavajuće. Drugi put se
sreću u epizodi Acqua di fuoco – Vatrena voda (br. 255; ZS 852) iz 1986. godine koja je u
SFRJ objavljena 1987. I ovog puta Ĉikove ideje ih uvaljuju u nevolju, pa Tipereri odlazi
sa Zagorom i Ĉikom u njihovu kolibu. Svojom snagom i hrabrošću Psetance je bio od
velike koristi Zagoru u nevoljama koje je izazvao Pekvot (vidi Pekvot). Psetance se
pojavljuje u brojevima: 139, 255, 256, 257.
Asiniboin (Assiniboin, Assiniboine, Hohe, Stone Indians) je pleme prerijskih Indijanaca
jezičke porodice Siuan (Siouan), koje je bilo nastanjeno u dolinama reka Saskačivan i
Asiniboin u Kanadi, i severno od Milk Rivera i Misurija u SAD. Procjenjeno je da ih je
1700. godine moglo biti oko 10 000. Asiniboini vode poreklo od Vazikute Indijanaca,
jedne od grupa Janktonai Sijuksa (vidi Sijuksi). Danas ţive u rezervatima Fort Belknap i
Fort Pek u SAD, i Stonis u Kanadi.
Asiniboini su ime dobili od Ĉipeva (vidi Ĉipeva) čije je značenje "one who cooks by the
use of stones" ili ‗Stone Boilers‘, nastao po običaju kuvanja hrane u vodi pomoću
usIjanog kamenja. Kod nas se njihovo ime prevodi kao ''Kuvači kamena'' ili ''Kameni
kuvari''. Hrana umotana u koţni omotač stavljala se u vodu uzavrelu pomoću uţarenog
kamenja. Ovaj običaj poznavali su još neki narodi. Od američkog prevoda Stoun Boilers
(Stone Boilers) nastao je i naziv Stonis (Stonies), ali se on danas odnosi samo na grupe
Asiniboina nastanjene u Kanadi.
Prema Svantonu, eminentnom stručnjaku za severnoamerička plemena njihovi rođaci
Sijuksi nazivali su ih Hohe što znači ''rebels'' - pobunjenici. Ovaj naziv najverovatnije
potiče iz vremena istorijskog cepanja od Ijanktonai Sijuksa i udruţivanju sa planinskim
Kri Indijancima (vidi Kri). On je takođe sa tačke gledišta Sijuksa potpuno razumljiv i
opravdan. Postoji još jedan naziv za njih, to je Tlu'tläma'eka, ime kojim su Kutenai (vidi
Kutenai) nazivali sve Sijukse, a njegovo značenje je "cutthroats" a povezan je sa
49. 49
znakovnim jezikom u preriji, i nije vezan za neki običaj ''sečenja vratova''. Jedna banda
Sijuksa u SAD, još uvek poznata pod imenom Kathed Sijuksi, jedna je od dve grupe
Ijanktonai Sijuksa.
Assiniboin Indians – Karl Bodmer (1833)
Prema tradiciji, još pre kontakta sa belcima, delovi Vazikute Indijanaca odvojili su se od
matične grupe Ijanktonai Sijuksa. Ova odvojena grupa verojatno se nastanila u blizini
jezera Nipigon. Odatle su se uputili u pravcu velikog jezera Vinipeg a kasnije na obale
reka Asiniboin i Saskačivan. U ovim krajevima Asiniboini su se udruţili sa grupama Kri
Indijanaca čija je glavna postojbina bila oko Dţejmsovog zaliva , ali su se njihovi delovi
uputili prema Prerijama. Od tada su Asiniboini često u ratu sa svojim juţnim rođacima
koji su ih zbog toga prozvali Hohe.
Oko 150 godina su Asiniboini lutali i zapadno i juţno. Nekoliko njihovih grupa je ostalo
u Kanadi, i danas su poznati pod imenom Stonis i ţive u Alberti i Saskačivanu. Na
području SAD, u rezervate su otišli tek 1884. a smešteni su na Fort Belknap i Fort Pek u
Montani. Godine 1990. u SAD je ţivelo 5500 Asiniboina, a u Kanadi oko 1500 Stonisa u
50. 50
rezervatima u Saskačivanu (bande: Mosquito Grizzly Bear's Head , White Bear) i Alberti
(Stoney Reserve). Godine 2000. prema NAHDB-u (Native American Historical Data
Base) Asiniboina je bilo 8300 i to 3300 u Alberti, 2000 u Saskačivanu i 3000 u Montani.
Asiniboini su tipično prerijsko pleme i poznati lovci na bizone, proizvođači
konzervirane hrane poznate kao pemikan (pemmican), za koji su od evropskih trgovaca
traţili vatreno oruţje i drugu industrijsku robu. Partneri u njihovoj trgovini uglavnom
su bili ljudi poznate kompanije ''Hadson Bej''. Ipak oni su konstantno od belih ljudi bili
potiskivani prema zapadu, u prerije Kanade, Montane i Severne Dakote što ih dovodi u
sukob sa Crnim Nogama (vidi Crne Noge) nad kontrolom prerije.
Asiniboini su bili podeljeni na niz bandi od kojih je svaka imala svog poglavicu i veće.
Ove grupe frekventno su se pokretale za stadima bizona. Pemmikan, čiji je glavni
sastojak bizonovo meso, nije sluţio samo za ishranu grupe, već i za prodaju, a dobrih
stvari u zamenu su uvek imali beli trgovci. Metalna sekira, noţ, tkanina, i sve ono što
Indijanac nije imao bilo je poţeljno nabaviti. U lov na bizone išlo se naravno na konjima,
a konje su Asiniboini počeli da jašu u XVIII veku. Do tada kretali su se pešice, a glavno
prevozno sredstvo je bila pseća zaprega.
Rat je takođe igrao vaţnu ulogu u kulturi Asiniboina. Uzimali su skalpove kao i drugi
Sijuksi. Prava hrabrost bila je prišunjati se neprijateljskom logoru, i pod okriljem noći
ukrasti konje. Dotaknuti neprijatelja u borbi takođe je bio znak hrabrosti. Najznačajnija
svečanost bio je 'Sun dance' ('Ples sunca').
Asiniboini se prvi put pojavljuju u epizodi Duello ai Grandi Laghi – Dvoboj kod Velikih
jezera (br. 223; ZS 745) iz 1984. koja je u bivšoj SFRJ objavljena 1985. pod nazivom
Ratnici Manomeji. Pojavljivanje u brojevima: 223, 455; Specijal 12; Almanah 1997.
Aska (Aska) - mladić iz plemena Menomina (vidi Menomini). Srećemo ga u priči o
Sikandinom (vidi Sikanda) plemenu besmrtnih Indijanaca. Pojavljivanje u brojevima: 447,
448, 449.
Askeh (Askeh) – poglavica Navahoa (vidi Navaho), Mavanin (vidi Mavana) sin i vođa
uţasnih Janelosa. U Nakaievom (vidi Nakai) odsustvu je izabran za poglavicu Navahoa
što mu je olakšalo da se dočepa svetih pločica iz Kibole, ubivši šamana Ĉinija (vidi Ĉini).
Za ovo je optuţio Zagora, pa on sa Nakaijem, Ĉikom, Šumavi (vidi Šumavi) i Actekanom
51. 51
(vidi Actekan) mora da beţi iz sela Navahoa. Askeh i njegovi Janelosi pokušavaju da
stignu Zagorove prijatelje i ubiju ih, ali ovi zahvaljujući Šumavinom talentu uspevaju da
otkriju veštičino skrovište i tamo stignu pre Janelosa. U teškoj i gotovo bezizlaznoj
situaciji, Zagor uz dosta sreće uspeva da ubije Janelose, a zatim i Mavanu. Askeh je
poginuo nakon što se srušio stari kameni most nad rekom lave. Ovaj događaj je opisan u
epizodi La strega della Sierra – Veštica iz Sijere (br. 358; SD 22) iz 1995. koja je u
Hrvatskoj objavljena 1996. godine. Askeh se pojavljuje u brojevima 358 i 359.
Florentine Codex (pozni XVI vek)
Asteci (Aztecas, Aztecos, Aztecs, Mexica) - moćan indijanski narod koji je u XV i XVI
veku vladao velikim carstvom u juţnom Meksiku. Bili su narod iz grupe Nahuatl-
govornika koje je sebe nazivalo imenom Meksika (Mexica). Sebe su nazivali i Kulua-
Meksika (Culhua-Mexica), povezujući se sa Kuluakanom, središtem najcivilizovanijeg
naroda u Dolini Meksika. Ime Tenochca (Tenočki; Tenochcas) dobili su prema svojoj
prestonici Tenohtitlanu (Tenochtitlán).
