1. Að vera unglingur
• Allir þegnar búa við réttindi
og skyldur.
• Réttindi; t.d.fæðingarorlof,
ellilífeyrir, menntun
• Réttindin eru hlunnindi í
samfélaginu.
• Skyldur; t.d. borga skatta,
mæta í skóla
1

2.  Íslensk stjórnvöld ákveða hvaða
réttindi og skyldur borgarar
hafa.
 Ákveða líka hvernig
hlunnindum og skyldum skal
skipt milli þegna, t.d. hversu
háa skatta þarf að greiða og
hvernig upphæðum er dreift á
verkefni
 Heimilin setja líka reglur
 Könnun meðal 9. og 10. bekkjar
’92. Unglingarnir töldu að karlar
ættu að sjá um hefðbundin
karlastörf á heimilum
Að v e ra ung ling ur, bls. 53 2

3. Ferming
 Ferming markaði áður fullorðinsárin;
skólaskyldu lauk, ungmennin fóru á
vinnumarkað.
 Könnun 1990: hvers vegna fermast ungmenni
1) Athygli
2) Fermingagjafir
3) Þrýstingur frá ættingjum

4. • 1997 var sjálfræðisaldur hækkaður úr 16
árum í 18 ár.
• Einstaklingar undir 18 ára eru börn.
• Sjálfræði: þegar einstaklingur ræður yfir
eigin peningum, persónulegum högum,
hvar hann vinnur og býr.
• Yfirvöld eru þau einu sem geta svipt
einstakling sjálfræði. Þá þarf að upp
fylla eftirfarandi skilyrði:
a) einstaklingurinn þarf að vera andlega
vanheill eða búa við mikinn heilsubrest.
b) ef ofdrykkja eða ofnotkun ávana- og
fíkniefna geri einstaklingin óhæfan um
að ráða við sína persónulegu hagi.
Að v e ra ung ling ur bls. 57 4

5. Aldursákveðinn réttindi
Við getnað: réttur til lífs 13 ára:
Við fæðingu:  Stjórna vinnuvél utan
alfaravegar.
 ríkisborgararéttur og réttur
til framfærslu  Vinna létt störf er ekki
bitna á skólagöngu
6 ára: skólaskylda 14 ára:
12 ára:  Réttur til að tjá sig í
 Réttur til að tjá þig. Ef peningamálum.
foreldrar skilja þá skiptir  Foreldrar geta ekki
máli hverjum þú vilt búa hjá. ráðstafað peningum án
 Útivistartíminn til kl. 20 á samráðs við barnið.
veturna og kl. 22 á sumrin  Réttur til að koma í
spilasali í fylgd
fullorðinna.
Að v e ra ung ling ur bls. 57 - 58 5

6. • 15 ára:
– Sakhæfur, hægt að refsa fyrir afbrot sem framin
eru eftir 15 ára aldur.
– Má reiða barn á yngri en 7 ára á reiðhjóli.
– Ökuskírteini til að stjórna léttum bifhjólum.
– Útivistartími misjafn eftir sveitarfélögum.
– Lögreglu ber að hafa afskipti af 15 ára unglingum ef
þeir eru þar sem heilsu þeirra eða velferð er hætta
búin.
– Óheimill aðgangur að dansleikjum nema sérstökum
unglinga- eða fjölskylduskemmtun.
– Rétt á skólavist í framhaldsskóla eftir grunnskólapróf.
– Réttur að stunda launaða vinnu ef foreldrar
samþykkja.
6

7. Aldursákveðin réttindi
(frh)
 16 ára:  18 ára:
 Mega fara í  Sjálfráða.
spilakassa með
lukkuskjái.  Kosningaréttur.
 Ökuskírteini til
að stjórna
dráttarvél. 20 ára:
 Rétt á að hefja  Má kaupa áfengi.
æfingaakstur til
bílprófs 12
mánuðum fyrir 17
ára.
17 ára:
 Ökuskírteini til
að stjórna bíl.
7

8. Hvað má skrifa í
skólablaðið?
• Á Íslandi ríkir tjáningarfrelsi.
• Ærumeiðing : Þegar ráðist er á sjálfsvirðingu
fólks eða reynt er að sverta það í augum annarra
• Er í þremur flokkum:
– Móðgun við annan mann
– Aðdróttun – gefa eitthvað ósatt í skyn um einstakling
– Útbreiða ærumeiðingar – að gefa eitthvað í skyn um
einstakling sem maður veit að er ekki satt
• Hægt að hljóta allt að 2 ára fangelsisvist
eða vistun á stofnun
8

9. • Meðal almennra mannréttinda nú á
dögum er réttur til að tjá sig, til
frelsis og jafnræðis.
• Frelsisstríðið í Bandaríkjunum og
franska byltingin (á 18. öld) háð til að ná
slíkum réttindum.
• Vígorð frönsku byltingarinnar voru ;
frelsi, jafnrétti og bræðralag .
• Stjórnarskrá Íslands er sniðin eftir þessum
frelsishugmyndum.
Að v e ra ung ling ur bls. 60 9

10. Mannréttindi
 Sameinuðu þjóðirnar komu með
mannréttindayfirlýsingu fyrir þjóðir heimsins
 Mannréttindi greind í 3 flokka:
 Fá grundvallarþörfum sínum
fullnægt
 Geta tekið þátt í að stjórna landinu
 Frelsi til að velja
 En hvað eru grundvallarþarfir fólks?

11. Þarfapýramídi Maslows

12. Barnasáttmálinn
• Samþykktur af Sameinuðu þjóðunum
1989 þar sem réttindi barna voru sett í
alþjóðalög
• Dæmi um réttindi:
Réttur til náms, til nafns og ríkisfangs,
til heilbrigðisþjónustu, að tjá sig um
málefni sem viðkoma þeim, vernd gegn
ofbeldi, réttur á hvíld og tómstundum
• Ekki má refsa börnum með lífláti eða
ævilöngu fangelsi

13. Barnahermenn
 38. grein Barnasáttmálans: ,,ekkert barn yngra
en 15 ára má taka beinan þátt í vopnuðum
átökum.”
 Skýrsla árið 2004: Um 300.000 barnahermenn að
berjast í 30 löndum
 Yfirvöld í Burma (hæsta hlutfall), Burundi,
Líberíu, Súdan, Kólumbíu, Sierra Leone og Úganda
notast við barnahermenn

14. • Meirihluti barnanna fer sjálfviljugur í átök;
á stríðstímum búa þau við fátækt og
öryggisleysi. Hafa jafnvel misst foreldra
sína og heimili.
– Vilja vernd og skjól
– Vilja vinna hetjudáð og fá virðingu
– Skilja ekki ódæðisverkin sem bíða þeirra
• Þeir sem nota börn í stríði telja kostina vera:
– Börn eru meðfærileg og hlýðin
– Hafa lítinn skilning á aðstæðum (og hættum) og
fylgja öðrum hermönnum
– Eru hrædd og hjálparlaus og eiga erfitt með að
flýja aðstæðurnar

15. Að stjórna
barnahermönnum
 Herinn lætur börnin vera undir
áhrifum lyfja eða áfengis í átökum
 Gjarnan notast við innvígsluathafnir,
t.d. að senda pilta í þorpið sitt til að
drepa einhvern nákominn.
 Þannig er hann útskúfaður af
samfélaginu = á valdi hersins

16.  Ýmis samtök, eins og
Rauði krossinn og Unicef hafa
veitt fyrrum barnahermönnum
endurhæfingu
 Börninglíma m.a. við geðræn
vandamál, útskúfun úr
samfélaginu, fíkn, skort á
menntun og fleira

17. Invisible Children
 http://video.google.com/videoplay?docid=3
166797753930210643&ei=vaPMSsjjOJvE2
wLcspXwDg&q=child+soldiers&safe=activ
e#