GHAIR MUTBAR RAWAYAT KA FANI JAEZA 4

4. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
3
‫رہف‬
‫یمان‬‫م‬‫ ِتس‬
‫ربمن‬‫ہحفص‬
‫دقمہم‬
۲۱
‫رہف ِتس‬
‫رواایت‬
‫امشر‬‫ربمن‬
)‫ونع‬‫(لصفم‬‫ل‬ّ‫و‬‫ا‬‫لصف‬
‫ربمن‬‫ہحفص‬
‫رواتی‬
1
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫اک‬
r
‫طخ‬‫زعتیتی‬‫وک‬
‫۔‬
۲3
‫رواتی‬
2
‫اگر‬‫انگہ‬‫واےل‬‫رکےن‬‫ااقتنل‬‫العوہ‬‫ےک‬‫رات‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫رپ‬‫آےن‬‫ےک‬‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫املسمن‬
‫ولاتٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫ذعاب‬‫ہی‬‫رھپ‬،‫ےہ‬‫اجات‬
‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫ےک‬‫اس‬‫رگم‬،‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫یھب‬‫ےس‬‫اکرف‬‫ںیم‬‫رات‬‫اور‬
‫ےہ۔‬‫اجات‬‫دای‬‫ولاٹ‬‫دعب‬
۸۵
‫رواتی‬
3
’’
‫ما‬
‫وال‬،‫استشار‬‫من‬‫ندم‬‫وال‬،‫استخار‬‫من‬‫خاب‬
‫عال‬
‫اقتصد‬ ‫من‬
‘‘
.
،‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫انرماد‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫وجااختسرہ‬
‫وج‬‫اور‬
‫اایتخر‬‫روی‬‫ایمہن‬‫وج‬‫اور‬،‫وہیگ‬‫ںیہن‬‫دناتم‬‫اےس‬‫رکےاگ‬‫وشمرہ‬
‫وہاگ۔‬‫ںیہن‬‫اتحمج‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬
۴۷
‫رواتی‬
4
’’
‫دای)وت‬‫(دنکاھ‬‫ااھٹای‬‫ےس‬‫اجبن‬‫اچروں‬‫وک‬‫ےنانجزے‬‫سج‬
‫اعتٰیل‬‫اہلل‬
‫ےگ‬‫اٹمدںی‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬‫اچسیل‬‫ےک‬‫اس‬
‘‘
‫۔‬
۲۱
‫رواتی‬
5
’’
‫ےسدور‬‫مت‬‫امیبرایں‬،‫اھکؤ‬‫ایپز‬‫یک‬‫واہں‬‫وت‬‫اجؤ‬‫رہش‬‫یسک‬‫مت‬‫بج‬
‫یگ‬‫اجںیئ‬‫رکدی‬
‘‘
‫۔‬
۲۲۷
‫رواتی‬
6
‫اوبرہریہ‬‫رضحت‬
r
‫مزان‬‫ودل‬‫رھپ‬،‫زان‬‫اک‬‫وعرت‬‫اکی‬‫اسےنم‬‫ےک‬
‫وہان۔‬‫وبقل‬‫اک‬‫وتہب‬‫یک‬‫اس‬‫ابآلرخ‬،‫رکان‬‫ارقار‬‫اک‬‫لتق‬‫ےک‬
۲3۱
‫رواتی‬
7
‫اہلل‬‫روسل‬‫صخش‬‫اکی‬
‫ﷺ‬
‫اور‬‫وہا‬‫احرض‬‫ںیم‬‫دختم‬‫یک‬
:‫ایک‬‫رعض‬
’’
‫ریمے‬‫اور‬‫رگن‬‫اکال‬‫ریما‬‫ایک‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬
‫ےہ‬‫امعن‬‫ےس‬‫داےلخ‬‫ںیم‬‫تنج‬‫ریمے‬‫وصریت‬‫دب‬‫یک‬‫رہچے‬
‘‘
‫اس‬،
۲3۲

5. ۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫احصیب‬‫ہی‬ ‫ہک‬ ‫ےہ‬ ‫یھب‬ ‫ہی‬ ‫ںیم‬ ‫ہصق‬
r
‫اسامن‬ ‫اک‬ ‫اکنح‬ ‫اےنپ‬
‫اکنح‬‫ہی‬‫وت‬‫یگل‬‫آواز‬‫یک‬‫اہلل‬‫لیبس‬‫یف‬‫اہجد‬‫اہجں‬،‫ےئگ‬‫ابزار‬‫رخدیےن‬
‫وہ‬‫رشکی‬‫ںیم‬‫اہجد‬‫رک‬‫رخدی‬‫اہجد‬ ‫م‬‫اسامن‬‫اجبےئ‬‫ےک‬‫ےنیل‬‫اسامن‬‫اک‬
‫یک‬‫ان‬‫ےہہک‬‫ںیم‬‫آرخ‬‫ےک‬‫ہصق‬‫اس‬،‫وہےئگ‬‫دیہش‬‫واہں‬‫اور‬‫ےئ‬
‫آپ‬ ‫دعب‬‫ےک‬ ‫اہشدت‬
‫ﷺ‬
:‫رفامای‬ ‫ےن‬
’’
‫رہچا‬ ‫ےس‬ ‫اس‬ ‫ریما‬
‫وہج‬‫اس‬‫ریھپان‬
‫وجیلھک‬‫داھکی‬‫وک‬‫ویبویں‬‫نیع‬‫وحر‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫اھت‬‫ےس‬
‫اجبن‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬‫زیتی‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اپزبی‬‫آاکشرہ‬‫اور‬‫ڈنپویلں‬
‫ایح‬‫ےن‬‫ںیم‬‫انچہچن‬،‫ںیھت‬‫آریہ‬
‫ایل‬‫ریھپ‬‫رہچا‬‫ےس‬‫ان‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ء‬
‘‘
‫۔‬
‫رواتی‬
8
‫رک‬ ‫دھکی‬‫تنج‬‫رغبی‬‫و‬‫بیجع‬‫یک‬‫دشاد‬‫اک‬‫القہب‬ ‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬
‫اعموہی‬‫اریم‬‫رضحت‬
r
‫ےک‬ ‫اس‬‫وک‬
‫بعک‬‫رھپ‬،‫انسان‬‫اوحال‬
‫اابحر‬
l
‫رکان۔‬‫دصتقی‬‫یک‬‫ُن‬‫ا‬‫اک‬
۲۶۱
‫رواتی‬
9
‫احل‬‫یلیصفت‬‫اک‬‫تنج‬‫یک‬‫دشاد‬
‫۔‬
۲۴3
‫رواتی‬
-
’’
...‫عزوجل‬ ‫الرب‬ ‫علي‬ ‫يصلي‬ ‫من‬ ‫أول‬
‘‘
.
’’
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ڑپںیھ‬‫انجزہ‬‫م‬‫ز‬‫امن‬‫ریمی‬‫اعتٰیل‬‫رب‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫بس‬:‫رفامای‬‫ےن‬
‫ےگ۔۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫رامق‬‫وخد‬،‫ےہ‬‫اجات‬‫ایک‬‫رتہمج‬‫رطح‬‫ایس‬‫اک‬‫اس‬‫ںیم‬‫زابن‬‫(اردو‬
‫ےہ)۔‬‫ربی‬‫ےس‬‫اس‬‫ارحلوف‬
۱۱۲
‫رواتی‬
q
‫دصقی‬‫اوبرکب‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫وثر‬‫اغر‬
r
‫ڈانس‬‫اک‬‫اسپن‬‫وک‬
۱۲۱
‫رواتی‬
w
’’
َ‫ع‬‫شيء‬ ‫لكل‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
َ‫ع‬‫و‬‫س‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
‫الرحمن‬‫القرآن‬‫س‬
‘‘
.
‫رہ‬
‫ئ‬
‫ش‬
‫(وسرت)ےہ۔‬‫ارلنمح‬‫دنہل‬‫یک‬‫رقآن‬،‫ےہ‬‫وہیت‬‫دنہل‬‫یک‬
۱۱3
‫رواتی‬
e
‫آپ‬‫رکےک‬‫وتہب‬‫رھپ‬،‫رکان‬‫زان‬‫ےس‬‫وعرت‬‫رمدہ‬‫اک‬‫وچر‬‫نفک‬‫اکی‬
‫ﷺ‬
‫آان۔‬‫ںیم‬‫دختم‬‫یک‬
۱3۱
‫رواتی‬
r
:‫داع‬‫ونسمن‬
’’
‫وأرنا‬ ،‫اتباعه‬ ‫وارزقنا‬ ‫حقا‬ ‫الحق‬ ‫أرنا‬ ‫ّهم‬‫ل‬‫ال‬
‫اجتبابه‬ ‫وارزقنا‬ ‫باطال‬ ‫الباطل‬
‘‘
.
‫وہان‬‫قح‬‫اک‬‫قح‬‫ںیمہ‬!‫اےاہلل‬
۱۷۸

6. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۸
‫اک‬‫ابلط‬‫اور‬،‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫ریپوی‬‫یک‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬
‫وہان‬‫ابلط‬
‫رک۔‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫ےنچب‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬
‫رواتی‬
t
‫احصیب‬‫وہشمر‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬
r
‫وہان‬‫ںیم‬‫نیچ‬‫اک‬‫ربق‬‫یک‬
‫۔‬
۱۸۱
‫رواتی‬
y
‫احصیب‬
r
‫آپ‬‫اک‬
‫ﷺ‬
:‫رکان‬‫داع‬‫رک‬‫نس‬‫ربخ‬‫یک‬‫ااقتنل‬‫ےک‬
’’
‫أ‬
‫أرى‬ ‫ال‬ ‫حتى‬ ‫أعمني‬ ‫ّهم‬‫ل‬‫ل‬
‫شيئا‬
‫بعده‬
‘‘
.
!‫اہلل‬‫اے‬
‫آپ‬ ‫اتہک‬ ،‫ےئجیل‬ ‫ےل‬ ‫انیبیئ‬ ‫ریمی‬
‫ﷺ‬
‫رپدہ‬ ‫ےس‬ ‫داین‬ ‫ےک‬
‫وکسں‬‫دھکی‬‫ہن‬‫یھب‬‫ھچک‬‫ںیم‬‫دعب‬‫ےک‬‫رفامےنیل‬
‫۔‬
۱۸۷
‫رواتی‬
u
’’
‫آفة‬ ‫شيء‬ ‫لكل‬
،
‫آفات‬ ‫وللعلم‬
‘‘
.
‫وہیت‬‫آتف‬‫یک‬‫زیچ‬‫رہ‬
،‫ےہ‬
‫ںیہ۔‬‫آںیتف‬‫یس‬‫تہب‬‫یک‬‫ملع‬‫اور‬
۱۸۶
‫رواتی‬
i
’’
‫الماء‬‫في‬‫كالسمك‬‫المسجد‬‫في‬‫المؤمن‬
،
‫والمنافق‬
‫في‬
‫المسجد‬
‫القفص‬ ‫في‬ ‫كالطير‬
‘‘
.
‫ںیم‬‫دجسم‬‫ؤمنم‬
‫ےہ‬‫ااسی‬
‫رپدنہ‬‫ےسیج‬‫ےہ‬‫ااسی‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫انمقف‬‫اور‬،‫ںیم‬‫اپین‬‫یلھچم‬‫ےسیج‬
‫ںیم۔‬‫رجنپہ‬
۱۸۲
‫رواتی‬
o
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫رھگ‬‫ےک‬‫وعرت‬‫احہلم‬‫رہ‬‫اسل‬‫ےک‬‫والدت‬‫یک‬
‫وہان‬‫دیپا‬‫اک‬‫ڑلےک‬
‫۔‬
۱۶۱
‫رواتی‬
p
:‫داع‬‫وہشمر‬‫یک‬‫وہےن‬‫ااچٹ‬‫دنین‬
’’
‫النجوم‬ ‫غارت‬ ‫ّهم‬‫ل‬‫ال‬
،
‫العيون‬‫وهدأت‬
....
.‘‘
۱۶۴
‫رواتی‬
a
‫اابسب‬‫ےکفلتخم‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫وقومں‬‫اور‬‫وکلمں‬‫فلتخم‬‫ںیم‬‫سج‬
‫ایبن‬
:‫ےہ‬‫یھب‬‫ہی‬‫ںیم‬‫اس‬،‫ںیہ‬‫ےئگ‬‫ےئک‬
’’
‫وہج‬‫یک‬‫دنسھ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫نیچ‬
‫وہیگ‬‫ےس‬
‘‘
:‫ںیہ‬‫اافلظ‬‫ہی‬‫رپ‬‫اقمامت‬‫ضعب‬،
’’
‫دنہ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫دنسھ‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫نیچ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫دنہ‬‫اور‬،‫وہیگ‬‫ےس‬
‘‘
‫۔‬
۱۴۸
‫رواتی‬
s
‫رکمی‬‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫آپ‬‫اور‬،‫ان‬‫رک‬‫وگتفگ‬‫ےس‬‫اچدن‬‫ںیم‬‫وہگارے‬‫اک‬
‫ﷺ‬
‫رکان۔‬‫رحتک‬‫اک‬‫اچدن‬‫ےس‬‫ااشرے‬‫ےک‬‫ایلگن‬‫یک‬
۱۵۸

7. ۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رواتی‬
d
‫اک‬‫رقآن‬‫م‬‫ظف‬‫اح‬‫ںیم‬‫ہک‬‫انہک‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رقآن‬‫احظف‬‫اک‬‫ربق‬
‫ےہ۔‬‫الکم‬‫اک‬‫اہلل‬‫ںیم‬‫ٹیپ‬‫ےک‬‫اس‬‫ہکبج‬‫وہں‬‫اھکیتکس‬‫ےسیک‬‫وگتش‬
۱۲۲
‫رواتی‬
f
’’
‫رقية‬‫الغناء‬
‫الزناء‬
‘‘
.
‫ےہ۔‬‫ر‬
‫ت‬ ‫ن‬
‫م‬‫اک‬‫زان‬‫اگان‬
۱۲۶
‫رواتی‬
g
:‫رشفی‬‫درود‬‫رمہبت‬‫دس‬‫حبص‬‫رہ‬
’’
‫أ‬
ّ‫ل‬‫ل‬
‫محمد‬ ‫على‬ ‫صل‬ ‫هم‬
‫النبي‬
.....
‘‘
.
‫انلم‬‫اک‬‫وثاب‬‫ربارب‬‫ےک‬‫درود‬‫ےک‬‫ولخمق‬‫امتم‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬
‫۔‬
۱۲۵
‫رواتی‬
h
‫رہش‬‫انب‬‫ےس‬‫رماجن‬‫رپ‬‫رہن‬‫ان‬َّ‫ی‬َ‫ر‬‫ںیم‬‫تنج‬‫ےکےئل‬‫رقآن‬‫احظف‬
‫۔‬
3۱۸
‫رواتی‬
j
’’
‫الكبراء‬ ‫جالسوا‬
،
‫الحكماء‬ ‫وخالطوا‬
،
‫العلماء‬ ‫وسائلوا‬
‘‘
.
،‫روھک‬‫وجل‬‫لیم‬‫اسھت‬‫ےک‬‫امکحء‬‫اور‬،‫رکو‬‫اھٹیب‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ڑبوں‬
‫رکو۔‬‫ایل‬‫وپھچ‬‫ےس‬‫املعء‬‫اور‬
3۲۱
‫رواتی‬
k
’’
‫اجمسل‬‫یک‬‫املعء‬!‫ےٹیب‬‫اے‬:‫اہک‬‫ےس‬‫ےٹیب‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫امقلن‬‫رضحت‬
‫دل‬‫رمدہ‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫ہک‬‫ےئل‬‫اس‬،‫ونس‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬‫امکحء‬،‫ڑکپو‬‫الزم‬‫وک‬
‫وک‬
‫ےک‬‫ابرش‬‫ےسیج‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫زدنہ‬‫اےسی‬‫ےس‬‫ونر‬‫ےک‬‫تمکح‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫زدنہ‬‫وک‬‫زن‬‫رمدہ‬‫ےس‬‫رطقوں‬
‘‘
‫۔‬
3۲۲
‫رواتی‬
l
:‫ڑپانھ‬‫داعء‬‫ہی‬‫وتق‬‫ےتیپ‬‫ززمم‬
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫علما‬ ‫أسألك‬ ‫إني‬ ‫هم‬
‫داء‬‫كل‬‫من‬‫وشفاء‬،‫واسعا‬‫ورزقا‬،‫نافعا‬
‘‘
.
33۵
‫رواتی‬
z
‫آپ‬‫اک‬‫رکنکویں‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ودف‬‫ےک‬‫ومت‬‫رضح‬
‫ﷺ‬
‫یھٹم‬‫یک‬
‫ںیم‬
‫ڑپانھ‬‫حیبست‬
‫۔‬
3۷3
‫امشر‬‫ربمن‬
)‫ونع‬‫(رصتخم‬‫دوم‬‫لصف‬
‫ربمن‬‫ہحفص‬
‫رواتی‬
1
‫آپ‬‫اک‬‫اوبلہج‬
‫ﷺ‬
‫ںیم‬‫اس‬‫وخد‬‫اور‬،‫وھکدان‬‫ڑھگا‬‫ےکےئل‬
‫رگ‬
‫اجان‬
‫۔‬
3۸۱
‫رواتی‬
2
‫یک‬‫منہج‬‫رپ‬‫ہصح‬‫اس‬‫ےہوت‬‫ڑپیت‬‫امر‬‫یک‬‫ااتسد‬‫رپ‬‫ہصح‬‫سج‬‫ےک‬‫دبن‬
‫ےہ۔‬‫رحام‬‫آگ‬
3۸۸

8. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۴
‫رواتی‬
3
‫رضحت‬
‫البل‬
r
‫اک‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫اوینٹن‬
‫یک‬
‫لیکن‬
‫ڑکپ‬
‫رک‬
‫تنج‬
‫ںیم‬
‫دالخ‬
‫وہان‬
‫۔‬
3۸۶
‫رواتی‬
4
‫آپ‬
‫ﷺ‬
:‫ےہ‬‫اراشد‬‫اک‬
’’
‫ںیہن‬‫یھب‬‫رھبوہس‬‫اانت‬‫اک‬‫ومت‬‫ےھجم‬
‫ریھپ‬‫یھب‬‫رطف‬‫دورسی‬‫وت‬،‫ریھپوں‬‫السم‬‫رطف‬‫اکی‬‫ہک‬‫ےہ‬
‫ںیہن‬‫ای‬‫اگ‬‫وکسں‬
‘‘
‫۔‬
3۸۴
‫رواتی‬
5
‫ربجالیئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫صخش‬‫اکی‬
e
‫اہلل‬‫ہی‬‫آج‬:‫اہک‬‫ےن‬
‫رات‬‫اسری‬‫وہ‬،‫ےہ‬‫امہمن‬‫اک‬‫اعتیل‬
‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬،‫راہ‬‫رپاشین‬
‫رتس‬‫ےک‬‫اس‬‫دبےل‬‫ےک‬‫فیلکت‬‫اس‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬:‫رفامای‬
(
۴۱
‫ئ‬
‫رکدی‬‫اعمف‬‫انگہ‬‫ےک‬‫اسل‬)
‫۔‬
3۸۵
‫رواتی‬
6
‫اجرب‬‫رضحت‬
r
‫آپ‬‫اک‬‫وٹیبں‬‫ےک‬
‫ﷺ‬
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫داع‬‫یک‬
‫وہان‬‫زدنہ‬‫دوابرہ‬‫دعب‬‫ےک‬‫ذحب‬
‫۔‬
3۸۲
‫رواتی‬
7
‫آپ‬‫انیپ‬‫رک‬‫دھکی‬‫اپین‬
‫ﷺ‬
‫ےہ۔‬‫تنس‬‫یک‬
3۶۸
‫رواتی‬
8
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫رکنکویں‬‫ںیم‬‫اہوھتں‬‫ےک‬‫رپاوبلہج‬‫امےن‬‫رف‬
‫اک‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫دانی۔‬‫اہشدت‬‫یک‬
3۶۵
‫رواتی‬
9
‫ابووضء‬‫دہعف‬‫وس‬‫دو‬‫روزاہن‬
‫االخص‬ٔ‫ہ‬‫وسر‬
‫یک‬‫اعتٰیل‬‫رپاہلل‬‫ڑپےنھ‬
‫انلم‬‫اک‬‫ھجمس‬‫اور‬‫ربص‬،‫ملع‬‫ےس‬‫رطف‬
‫۔‬
3۴۲
‫رواتی‬
-
’’
‫َم‬‫ل‬‫العا‬‫موت‬‫ِم‬‫ل‬‫العا‬‫موت‬
‘‘
.
‫ےہ۔‬‫ومت‬‫یک‬‫اعمَل‬‫ومت‬‫یک‬‫اعمِل‬
3۴۱
‫رواتی‬
q
‫اسیلب‬
‫اعمف‬‫ہ‬‫انگ‬‫امتم‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫ےس‬‫سج‬‫وہان‬‫اید‬‫اک‬‫داع‬‫ایسی‬‫وک‬
‫ےگ‬‫رکدںی‬
‫۔‬
3۴3
‫رواتی‬
w
’’
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
‫امم‬‫ا‬
‫ےک‬
‫ابلک‬
‫ےھچیپ‬
‫واےل‬
‫ےکےئل‬
‫ا‬،‫ےہ‬‫اجات‬‫اھکل‬‫وثاب‬‫اک‬‫امنزوں‬‫وس‬
‫و‬
‫داںیئ‬‫ر‬
‫اجبن‬
(‫رّتھچپ‬‫ےکےئل‬‫واےل‬
۴۸
‫واےل‬‫اجبن‬‫ابںیئ‬‫اور‬،‫اک‬‫امنزوں‬)
(‫اچپس‬‫ےکےئل‬
۸۱
‫واولں‬‫فص‬‫امتم‬‫ابیق‬‫اور‬،‫اک‬‫امنزوں‬)
(‫سیچپ‬‫ےکےئل‬
۱۸
‫ےہ‬‫اجات‬‫اھکل‬‫وثاب‬‫اک‬‫امنزوں‬)
‘‘
‫۔‬
3۴۷

9. ۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رواتی‬
e
‫ےہ۔‬‫تنس‬‫اھکان‬‫اھٹیم‬‫دعب‬‫ےک‬‫اھکےن‬‫اھکان‬
3۴۶
‫رواتی‬
r
‫اسحب‬ ‫اک‬ ‫ہچب‬ ‫اکی‬ ‫ےک‬ ‫وقم‬ ‫امرہ‬ ‫یک‬ ‫وجنم‬ ‫ملع‬
‫رکےکرضحت‬
‫ربجالیئ‬
e
‫وہں‬‫ںیم‬‫ای‬‫ںیہ‬‫آپ‬‫وت‬‫ای‬‫ربجالیئ‬‫ہک‬‫انہک‬‫ہی‬‫وک‬
‫۔‬
3۴۵
‫رواتی‬
t
‫اعتیل‬‫اہلل‬‫ںیم‬‫وصرت‬‫یک‬‫اجےن‬‫نب‬‫انرفامن‬‫ےک‬‫ولخمق‬‫اسری‬
‫اجان‬‫لگن‬‫وک‬‫بس‬‫ان‬‫اک‬‫اجونر‬‫اکی‬‫ےک‬
‫۔‬
3۵۱
‫رواتی‬
y
’’
‫آپ‬‫ںیم‬‫اولداع‬‫ا‬
‫ت‬
‫ۃ‬‫ب‬‫ط‬
‫ن‬
‫خ‬
‫ﷺ‬
‫ںیھمت‬‫اسیلب‬:‫ےناراشدرفامای‬
‫رکے‬ ‫ںیہن‬ ‫وغشمل‬ ‫ںیم‬ ‫رپیتس‬ ‫تب‬
‫زہار‬ ‫ںیہمت‬ ‫اہتبل‬ ،‫اگ‬
‫یک‬‫اوٹن‬ ‫آدیم‬ ‫اکی‬ ،‫اگ‬ ‫دے‬ ‫اگل‬ ‫ںیم‬ ‫ابعدت‬ ‫یک‬ ‫وبعمدوں‬
‫رکےاگ۔۔۔۔‬‫وپاج‬‫یک‬‫وعرت‬‫آدیم‬‫دورسا‬،‫رکےاگ‬‫ابعدت‬
‫وہ‬‫وت‬‫ےہ؟‬‫احل‬‫ایک‬‫اک‬‫آپ‬‫وپےھچاگ‬‫ےس‬‫دورسے‬‫صخش‬‫اکی‬
‫ہن‬ ‫احل‬ ‫وکیئ‬ ‫ریما‬ ‫وت‬ ‫وہیت‬ ‫ہن‬ ‫اجترت‬ ‫ریمی‬ ‫ارگ‬ ‫ہک‬ ‫اگ‬ ‫ےہک‬
‫وہات۔۔۔‬
‘‘
‫۔‬
3۵۱
‫رواتی‬
u
‫آدم‬ ‫رضحت‬
e
،‫اک‬
‫ںیم‬ ‫رہم‬ ‫ےک‬ ‫االسلم‬ ‫اہیلع‬ ‫وحاء‬ ‫رضحت‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ڑپانھ‬‫درود‬‫رپ‬
‫۔‬
3۵۸
‫رواتی‬
i
‫آپ‬‫اک‬‫امکل‬‫نب‬‫بیبح‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫بلط‬‫زجعمہ‬‫اک‬‫رمق‬‫م‬‫قش‬‫ےس‬
‫آپ‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫وہان۔‬‫کیھٹ‬‫اک‬‫حۃ‬‫طی‬‫س‬‫یٹیب‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬‫ربتک‬‫یک‬
3۵۵
‫رواتی‬
o
:‫دعب‬‫ےک‬‫امنز‬‫رفض‬‫رہ‬
’’
‫ربي‬ ‫أنت‬ ‫ّهم‬‫ل‬‫ال‬
‫أنت‬ ‫إال‬ ‫إله‬ ‫ال‬
....‫توكلت‬ ‫عليك‬
.‘‘
‫اک‬‫ہگج‬‫ںیم‬‫ارفلدوس‬‫تنج‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬
‫اور‬،‫دانھکی‬‫ےس‬‫رتمح‬‫رظن‬‫رمہبت‬‫رتس‬‫اک‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫روز‬‫رہ‬‫اور‬،‫انلم‬
‫وہان‬‫وپرا‬‫اک‬‫احوتجں‬‫رتس‬
‫۔‬
3۲۸
‫رواتی‬
p
‫اجیت‬‫یک‬‫ںیہن‬‫رد‬‫وہ‬‫اجےئ‬‫امیگن‬‫داع‬‫وج‬‫ےک‬‫ڑپھ‬‫اہلل‬‫مسب‬
‫۔‬
3۲۶
‫رواتی‬
a
’’
‫روزاہن‬‫صخش‬‫وج‬
۱۱۱
‫اگ‬‫ڑپےھ‬‫ابووضء‬‫االخص‬ٔ‫ہ‬‫وسر‬‫رمہبت‬
‫وت‬
‫زہار‬‫دس‬‫الھک‬‫اکی‬‫ںیم‬‫انجزے‬‫ےک‬‫وتاس‬‫اگ‬‫رمے‬‫وہ‬‫بج‬
‫ےگ‬‫رکںی‬‫ومشتیل‬‫رفےتش‬
‘‘
‫۔‬
3۲۵

10. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲
‫رواتی‬
s
’’
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اکی‬‫رپ‬‫اتم‬‫ریمی‬‫رقنعبی‬‫ہک‬‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
‫اپچن‬‫اور‬‫ےگ‬‫رںیھک‬‫وبحمب‬‫وک‬‫زیچوں‬‫اپچن‬‫ولگ‬‫ہک‬‫اگ‬‫آےئ‬‫زامہن‬
‫ےگ۔۔۔‬‫الھبدںی‬‫وک‬‫زیچوں‬
‘‘
‫۔‬
۷۱۱
‫رواتی‬
d
‫دعب‬‫ےک‬‫امنز‬‫رفض‬‫رہ‬
‫رہ‬‫ےس‬‫ڑپےنھ‬‫ہملک‬‫وچاھت‬‫رمہبت‬‫نیت‬
‫وثاب‬‫اک‬‫ابعدت‬‫یک‬‫اسل‬‫اکی‬‫رپ‬‫رتعک‬
‫۔‬
۷۱۱
‫رواتی‬
f
’’
‫تعلمه‬ ‫في‬ ‫يتورع‬ ‫لم‬ ‫من‬
‫ا‬
‫ثالثة‬ ‫بأحد‬ ‫اهلل‬ ‫بتاله‬
... ‫أشياء‬
‘‘
.
‫رپزیہاگری‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫ےک‬‫ےنھکیس‬‫ملع‬‫صخش‬‫وج‬
‫اکی‬‫یسک‬‫ےس‬‫ںیم‬‫اایشء‬‫نیت‬‫اعتایلےس‬‫اہلل‬‫وت‬‫رکات‬‫ںیہن‬‫اایتخر‬
‫ںیہ۔‬‫رکدےتی‬‫رگاتفر‬‫ںیم‬‫تبیصم‬
۷۱3
‫رواتی‬
g
‫راعکت‬‫زہار‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬‫االخص‬ٔ‫ہ‬‫وسر‬‫ابووضء‬‫دہعف‬‫وس‬‫دو‬‫روزاہن‬
‫وثاب‬‫اک‬‫لفن‬
‫۔‬
۷۱۸
‫رواتی‬
h
’’
‫أملح‬ ‫وأنا‬ ،‫أصبح‬ ‫يوسف‬ ‫أخي‬
‘‘
.
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اراشد‬
‫ویفس‬‫اھبیئ‬‫ریمے‬:‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫اور‬،‫ںیہ‬‫واےل‬‫ابصتح‬‫زایدہ‬
‫وہں۔‬‫واال‬‫المتح‬‫زایدہ‬‫ںیم‬
۷۱۶
‫رواتی‬
j
‫ابووضء‬‫رمہبت‬‫وس‬‫دو‬‫روزاہن‬
‫االخص‬ٔ‫ہ‬‫وسر‬
‫رزق‬‫وس‬‫نیت‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬
‫انلھک‬‫اک‬‫ےکدروازوں‬
‫۔‬
۷۱۲
‫رواتی‬
k
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اچر‬‫یک‬‫تنج‬‫اور‬،‫رکان‬‫ریس‬‫یک‬‫تنج‬‫اک‬
‫دانھکی‬‫وک‬‫رہنوں‬
‫ہک‬‫وج‬
’’
‫الرحيم‬ ‫الرحمن‬ ‫اهلل‬ ‫بسم‬
‘‘
‫ریہ‬‫لکن‬‫رطح‬‫اس‬‫ےس‬
‫یک‬ ‫اہلل‬ ‫مسب‬ ‫ہک‬ ‫ںیہ‬
’’
‫میم‬
‘‘
‫یک‬ ‫اہلل‬ ‫م‬‫ظفل‬ ‫اور‬ ،‫رہن‬ ‫یک‬ ‫اپین‬ ‫ےس‬
’’
‫ھ‬
‘‘
‫یک‬‫ارلنمح‬‫اور‬،‫رہن‬‫یک‬‫دودھ‬‫ےس‬
’’
‫میم‬
‘‘
‫یک‬‫رشاب‬‫ےس‬
‫یک‬‫ارلمیح‬‫اور‬،‫رہن‬
’’
‫میم‬
‘‘
‫ےہ۔‬‫ریہ‬‫لکن‬‫رہن‬‫یک‬‫دہش‬‫ےس‬
۷۲۱
‫رواتی‬
l
،‫ںیم‬ ‫وہاؤں‬ ‫اک‬ ‫رپدنوں‬ ‫ےکےئل‬ ‫ویبی‬ ‫اتدعبار‬ ‫یک‬ ‫اخودن‬
‫اک‬‫ویلھچمں‬
‫رف‬،‫ںیم‬‫اپین‬
‫ںیم‬‫آامسن‬‫اک‬‫رمق‬‫و‬‫سمش‬‫اور‬‫وتشں‬
‫اافغتسر‬
‫امتم‬‫اور‬‫رفوتشں‬،‫اعتیل‬‫اہلل‬‫رپ‬‫ویبی‬‫انرفامن‬‫یک‬‫اخودن‬‫اور‬،‫رکان‬
‫رکان۔‬‫تنعل‬‫اک‬‫ااسنونں‬
۷۲۷

11. ۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رواتی‬
z
‫دنبہ‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬‫ماربایمیہ‬‫درود‬‫رمہبت‬‫دس‬‫دعب‬‫ےک‬‫رجف‬‫م‬‫ز‬‫امن‬‫روزاہن‬
‫لپ‬،‫انلکن‬‫رطح‬‫یک‬‫دصنیقی‬‫اور‬‫ویبنں‬‫اک‬‫روح‬‫یک‬
‫ےس‬‫رصاط‬
‫وک‬‫اس‬‫رک‬‫رھک‬‫رس‬‫ںیم‬‫دجسہ‬‫اک‬‫اوررفہتش‬،‫آاسین‬‫ںیم‬‫زگرےن‬
‫رکواان‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫تنج‬
‫۔‬
۷۲۶
‫رواتی‬
x
‫وس‬‫ابووضء‬‫دہعف‬‫وس‬‫دو‬‫روزاہن‬
‫االخص‬ٔ‫ہ‬‫ر‬
‫رتمح‬‫وس‬‫نیت‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬
‫انلھک‬‫اک‬‫دروازوں‬‫ےک‬
‫۔‬
۷۲۴
‫رواتی‬
c
‫رمہبت‬‫وس‬‫نیت‬‫دن‬‫ےک‬‫دیع‬
’’
‫وبحمده‬ ‫اهلل‬ ‫سبحان‬
‘‘
‫ڑپھ‬
‫ےنشخب‬‫وک‬‫رُمدوں‬‫املسمن‬‫رک‬
‫اک‬‫ونر‬‫زہار‬‫اکی‬‫ںیم‬‫ربقوں‬‫یک‬‫ان‬‫رپ‬
‫وہان۔‬‫دالخ‬
۷۲۵
‫رواتی‬
v
’’
‫ولسانك‬ ،‫غيري‬ ‫حب‬ ‫فيه‬ ‫تدخل‬ ‫فال‬ ‫لي‬ ‫قلبك‬
‫لي‬
‫تشغله‬‫فال‬‫لي‬‫وبدنك‬،‫غيري‬‫أحدا‬‫به‬‫تذكر‬‫فال‬
‫بخدمة‬
،‫غيري‬
‫مني‬ ‫إال‬ ‫تطلبه‬ ‫فال‬ ‫شيئا‬ ‫أردت‬ ‫وإن‬
‘‘
.
‫اعتٰیل‬‫اہلل‬
‫تبحم‬‫یک‬‫ریغ‬‫ریمے‬‫وت‬‫ےہ‬‫ےئل‬‫ریمے‬‫دل‬‫ریتا‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫اس‬‫وت‬‫ےہ‬‫ےئل‬‫ریمے‬‫زابن‬‫ریتی‬‫اور‬،‫رک‬‫ہن‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اس‬
‫وت‬‫ےہ‬‫ےئل‬‫ریمے‬‫دبن‬‫ریتا‬‫اور‬،‫رک‬‫ہن‬‫اید‬‫وک‬‫ریغ‬‫یسک‬‫ریمے‬‫ےس‬
‫ےھجت‬‫بج‬‫اور‬،‫رک‬‫ہن‬‫وغشمل‬‫ںیم‬‫دختم‬‫یک‬‫ریغ‬‫ریمے‬‫ُےس‬‫ا‬
‫امگن۔‬‫ےس‬‫یہ‬‫ھجم‬‫وت‬‫وہ‬‫اچےیہ‬‫زیچ‬‫وکیئ‬
۷۱۱
‫رواتی‬
b
’’
‫من‬
‫لم‬
‫يملك‬
‫عينه‬
‫فليس‬
‫القلب‬
‫عنده‬
‘‘
.
‫صخش‬‫سج‬
‫ےک‬‫اس‬‫یھب‬‫دل‬‫اک‬‫اس‬،‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫ےضبق‬‫ےک‬‫اس‬‫آھکن‬‫یک‬
‫ےہ۔‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫اقوب‬
۷۱۱
‫رواتی‬
n
’’
‫إ‬
‫ن‬
‫الشاب‬
‫المؤمن‬
‫لو‬
‫يقسم‬
‫على‬
‫اهلل‬
‫تعالى‬
‫ألبره‬
‘‘
.
‫اہلل‬‫وت‬‫اھکےل‬‫مسق‬‫یک‬‫ابت‬‫یسک‬‫رپ‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫ونوجان‬‫ومنم‬‫ارگ‬
‫مسق‬‫یک‬‫اس‬‫اعتیل‬
‫ںیہ۔‬‫رفامےت‬‫وپرا‬‫رضور‬‫وک‬
۷۱3
‫رواتی‬
m
‫دعب‬‫ےک‬‫مرہظ‬‫امنز‬‫روزاہن‬
۲۱۱
:‫رمہبت‬
’’
‫على‬ ‫صل‬ ‫ّهم‬‫ل‬‫أل‬
‫وسلم‬ ‫وبارك‬ ‫آله‬ ‫وعلى‬ ‫محمد‬
‘‘
‫ےک‬‫رپبیغ‬‫ڑپےنھ‬
‫زخاونں‬
‫وہان‬‫ہن‬‫اک‬‫ذعاب‬‫رپ‬‫انگہ‬‫اور‬،‫ادایگیئ‬‫یک‬‫رقض‬‫ےس‬
‫۔‬
۷۱۴

12. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲
‫رواتی‬
Q
’’
‫اجےئ‬‫یک‬‫ہن‬‫دردی‬ ‫م‬
‫ہ‬‫ےس‬‫اس‬‫اور‬‫دےھکی‬‫اھکات‬‫وک‬‫یسک‬‫اجدنار‬‫وکیئ‬
‫وہیگ‬‫دواہن‬‫وکیئ‬‫یک‬‫سج‬‫وہاگ‬‫التبم‬‫ںیم‬‫رمض‬‫اےسی‬‫واال‬‫اھکےن‬‫وت‬
‘‘
‫۔‬
۷۱۵
‫رواتی‬
W
’’
‫ال‬ ‫بما‬ ‫اشتغاله‬‫العبد‬‫عن‬‫تعالى‬ ‫اهلل‬‫إعراض‬ ‫عالمة‬
‫يعنيه‬
‘‘
.
‫یک‬‫دنبہ‬‫وہان‬‫وغشمل‬‫ںیم‬‫ابوتں‬‫رضوری‬‫ریغ‬‫اک‬‫دنبہ‬
‫اعتیل‬‫اہلل‬‫ےس‬‫رطف‬
‫ےہ۔‬‫العتم‬‫یک‬‫ےنیل‬‫ریھپ‬‫ہنم‬‫ےک‬
۷3۱
‫رواتی‬
E
‫ابووضء‬‫دہعف‬‫وس‬‫دو‬‫روزاہن‬
‫االخص‬ٔ‫ہ‬‫وسر‬
‫بضغ‬‫وس‬‫رپنیت‬‫ڑپےنھ‬
‫وہان‬‫دنب‬‫اک‬‫دروازوں‬‫ےک‬
‫۔‬
۷3۸
‫رواتی‬
R
’’
‫اهلل‬ ‫قدمه‬ ‫تقدم‬ ‫من‬
‘‘
.
‫اےس‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬،‫ےہ‬‫ڑباتھ‬‫آےگ‬‫وج‬
‫ںیہ۔‬‫دےتی‬‫ڑباھ‬‫آےگ‬
۷3۴
‫مکح‬‫رصتخم‬‫اک‬‫رواایت‬
‫ل‬ّ‫و‬‫ا‬‫م‬‫لصف‬
)‫ونع‬‫(لصفم‬
۷3۲
‫مکح‬‫رصتخم‬‫اک‬‫رواایت‬
‫دو‬‫م‬‫لصف‬
‫م‬
)‫ونع‬‫(رصتخم‬
۷۷۴
‫آایت‬‫رہف ِتس‬
۷۸3
‫وآاثر‬‫ااحدثی‬‫رہف ِتس‬
۷۸۸
‫روات‬‫رہف ِتس‬
۷۸۲
‫رماعج‬‫و‬‫اصمدر‬‫رہف ِتس‬
۷۶۱

13. ۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫دقمہم‬
‫الرحيم‬‫الرحمن‬‫اهلل‬‫بسم‬
‫اصطفى‬‫الذين‬‫عباده‬‫على‬‫وسالم‬‫وكفى‬‫هلل‬‫الحمد‬
،
!‫بعد‬‫أما‬
‫وک‬‫اسویھتں‬‫ریمے‬‫اور‬‫دنبہ‬‫ےن‬‫اس‬‫ہک‬‫وہا‬‫لضف‬‫میظع‬‫اک‬‫الجہل‬‫لج‬‫اہلل‬
‫اتکب‬
’’
‫اجزئہ‬‫ینف‬‫اک‬‫رواایت‬‫ربتعم‬‫ریغ‬
‘‘
‫ہصح‬‫ےک‬
‫اہچرم‬
‫یشخب۔‬‫وتقیف‬‫یک‬‫اتفیل‬‫یک‬
‫ےلہپ‬‫وج‬،‫ےہ‬‫ربرقار‬‫رپ‬‫ووضاطب‬‫اوصل‬‫امتم‬‫ان‬‫اسقب‬‫م‬‫بسح‬‫ہصح‬‫ہی‬
‫نیت‬
‫وصحں‬
‫اسویھت‬‫اسہقب‬‫ںیم‬‫ومجمہع‬‫اس‬،‫ےھت‬‫ںیم‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫ں‬
‫امجتع‬‫اکی‬‫اسھت‬
‫وصخًاص‬،‫ےہ‬‫ریہ‬‫رشکی‬
‫اصبح‬‫میلس‬‫ومولی‬
‫اصبح‬‫زمحہ‬‫ومولی‬‫اور‬
‫اعتون‬‫ےک‬
‫وہں۔‬‫وکشمر‬‫ااہتنیئ‬‫ںیم‬‫اک‬
‫اخن‬‫اریم‬‫اطرق‬
(
03423210056
)
‫ادحلثی‬‫ولعم‬‫یف‬‫صصختم‬
‫رکایچ‬‫افروہیق‬‫اجہعم‬

14. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲3
‫اول‬‫لصف‬
(
‫ونع‬‫لصفم‬
)
‫رواتی‬
‫ربمن‬
‫رواتی‬
:
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫اک‬
r
‫طخ‬‫زعتیتی‬‫وک‬
‫مکح‬
:
‫اصف‬‫اسھت‬‫ےک‬‫دنسوں‬‫فلتخم‬‫ےن‬‫امجتع‬‫اکی‬‫یک‬‫دحمنیث‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬
،
‫ےسیج‬
:
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
،
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
‫القسعین‬
l
،
‫ااہبصین‬‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫یک‬‫وبثت‬‫ےک‬‫دحثی‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫یک‬‫یفن‬
،
‫اخسوی‬‫احظف‬
l
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫ےک‬‫اہمئ‬‫ابال‬‫درج‬‫یھب‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫اوقال‬
،
‫اس‬
‫ےئل‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫وسنمب‬‫رطف‬‫یک‬
‫ںیہن‬‫در ِتس‬
‫۔‬
‫اخہک‬‫اامجیل‬‫اک‬‫قیقحت‬
‫ھچ‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫دنسوں‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
:
‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ولصمب‬
‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫یطلم‬‫حیجن‬‫نب‬‫ااحسق‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫یعخن‬‫اوبداؤد‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ایحن‬‫نب‬‫فلخ‬‫نب‬‫دمحم‬‫وعیک‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ی‬َ‫ب‬ُ
‫ن‬
‫ن‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ااحسق‬‫نب‬‫ادمح‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ایعجش‬‫مطی‬‫رَش‬‫نب‬‫ط‬
‫۔‬
‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ولصمب‬
’’
َُ ُ
‫زجءل‬
‫ن‬‫ي‬
‘‘
‫می‬‫ر‬َّ‫و‬‫ر‬
‫ن‬
َ
‫ح‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫دمحم‬‫رفعج‬‫اوب‬‫راوی‬‫ےک‬
(
‫اوتملیف‬
3۲3
‫ھ‬
)
’’
‫ْن‬‫ي‬َ‫و‬ُ‫ل‬‫جزء‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬‫آرخ‬‫ےک‬
:
1
:‫لوين‬‫المصيصي‬‫حديث‬‫فيه‬‫جزء‬
:‫ص‬
۰۲۱
،
:‫رقم‬
۰۲۰
،
:‫ت‬
‫مسعد‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫أبو‬
‫السعدني‬‫الحميد‬‫عبد‬‫بن‬
،
‫السلف‬‫أضواء‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
‫ه‬
.‫ـ‬


15. ۲۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫ثنا‬
‫ِري‬‫و‬ُّ‫د‬‫ال‬‫عمر‬ ‫بن‬‫حفص‬ ‫عمر‬ ‫أبو‬
،
‫الرحمن‬‫عبد‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬‫ثنا‬
،
‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫عن‬
،
‫نسي‬ ‫بن‬ ‫عبادة‬ ‫عن‬
،
‫ا‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
‫غنم‬ ‫بن‬ ‫لرحمن‬
،
‫قال‬
:
‫بولده‬‫معاذ‬‫أصيب‬
،
‫عليه‬‫جزعه‬ ‫فاشتد‬
،
‫فكتب‬+‫النبي‬‫ذلك‬‫فبلغ‬
‫إليه‬
:
‫جبل‬ ‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫إلى‬ + ‫محمد‬ ‫من‬
،
‫عليك‬ ‫سالم‬
،
‫إليك‬ ‫أحمد‬ ‫فإني‬
‫إال‬‫إله‬‫ال‬‫الذي‬‫اهلل‬
‫هو‬
.
‫بعد‬ ‫أما‬
:
‫األجر‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫فعظم‬
،
‫الصبر‬ ‫وألهمك‬
،
‫وإياك‬ ‫ورزقنا‬
‫الشكر‬
،
‫اهلل‬ ‫مواهب‬ ‫من‬ ‫وأوالدنا‬ ‫وأموالينا‬ ‫وأهلينا‬ ‫أنفسنا‬ ‫إن‬ ‫ثم‬
‫الهنية‬
‫المستودعة‬ ‫وعواريه‬
،
‫وسرور‬ ‫غبطة‬ ‫في‬ ‫به‬ ‫متعك‬
،
‫بأجر‬ ‫منك‬ ‫وقبضه‬
‫والهدى‬ ‫والرحمة‬ ‫الصالة‬
،
‫واحتسبت‬ ‫صبرت‬ ‫إن‬
،
‫عليك‬ ‫فاليجمعن‬
‫معاذ‬ ‫يا‬
!
‫أ‬ ‫خصلتين‬
‫فاتك‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫فتندم‬ ‫أجرك‬ ‫جزعك‬ ‫يحبط‬ ‫ن‬
،
‫فإنك‬
‫عزوجل‬ ‫ربك‬ ‫أطعت‬ ‫قد‬ ‫مصيبتك‬ ‫أبواب‬ ‫على‬ ‫قدمت‬ ‫لو‬
،
‫وتنجزت‬
‫موعده‬
،
‫عنه‬‫قصرت‬‫قد‬‫المصيبة‬‫أن‬‫عرفت‬
،
‫معاذ‬‫يا‬‫واعلم‬
!
‫إ‬
‫ال‬‫الجزع‬‫ن‬
‫ميتا‬ ‫يرد‬
،
‫حزنا‬ ‫واليدفع‬
،
‫ف‬
‫أ‬
‫العزاء‬ ‫حسن‬
،
‫الموعد‬ ‫وتنجز‬
،
‫وليذهب‬
‫قد‬‫وكان‬‫بك‬‫نازل‬‫ماهو‬‫على‬‫أسفك‬
،
‫والسالم‬
‘‘
.
‫ارلنٰمح‬‫دبع‬
‫اعمذ‬‫بج‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫ من‬‫نب‬
r
‫اک‬‫ااقتنل‬‫ےک‬‫ےٹیب‬‫وک‬
‫اچنہپ‬‫اسہحن‬
،
‫وہےئ‬‫نیگمغ‬‫دشدی‬‫وہ‬‫ےس‬‫سج‬
،
‫اوریبن‬
‫ﷺ‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ان‬‫وک‬
‫یلم‬‫االطع‬
،
‫آپ‬‫وت‬
‫ﷺ‬
‫اھکل‬‫طخ‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬
:
‫دمحم‬
‫ﷺ‬
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬
،‫رطف‬‫یک‬
‫وہ‬‫السیتم‬‫رپ‬‫مت‬
،
‫اہمترے‬‫ںیم‬
‫یک‬‫اہلل‬‫اس‬‫اسےنم‬
‫وبعمد‬‫اور‬‫وکیئ‬‫وسا‬‫ےک‬‫سج‬‫ہک‬‫وہں‬‫رکات‬‫ایبن‬‫رعتفی‬
‫ںیہن‬
‫۔‬

16. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۸
‫دعب‬‫وانثےک‬‫دمح‬
:
‫ڑباھےئ‬‫وک‬‫وثاب‬‫اہمترے‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
،
‫رکان‬‫ربص‬‫ںیہمت‬‫اور‬
‫رکے‬‫ااہلم‬
،
‫وتقیف‬‫یک‬‫رکےن‬‫رکش‬‫ںیہمت‬‫اور‬‫ںیمہ‬‫اور‬
‫رفامےئ‬‫اطع‬
،
‫امہری‬‫انچہچن‬
‫اجںین‬
،
‫واےل‬‫رھگ‬
،
‫ےیطع‬‫وخوگشار‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫اہلل‬‫ہی‬‫اوالد‬‫اور‬‫امل‬
‫ںیہ‬ ‫اامہ‬‫اور‬
،
‫عفن‬‫ںیم‬‫وصرت‬‫رسمت‬‫القئ‬‫اور‬‫رکش‬‫اقلب‬‫ںیہمت‬‫ےن‬‫اس‬‫ذرےعی‬‫ےک‬‫نج‬
‫اچنہپای‬
،
‫ایل‬‫ےل‬‫رک‬‫دے‬‫وعض‬‫اک‬‫دہاتی‬‫اور‬‫ورفغمت‬‫رتمح‬‫رھپ‬
،
‫ربص‬‫مت‬‫رشبہکیط‬
‫روھک‬‫ادیم‬‫یک‬‫وثاب‬‫اور‬‫رکو‬
،
‫اعمذ‬‫اے‬‫رپ‬‫مت‬‫ںیتلصخ‬‫دو‬‫انچہچن‬
!
‫ںیہن‬‫عمج‬‫اسھت‬‫اکی‬
‫اچےیہ‬‫وہین‬
،
‫ربصا‬‫ےب‬‫اہمترا‬‫ہک‬
‫رکدے‬‫متخ‬‫وک‬‫ارج‬‫اہمترے‬‫نپ‬
،
‫اس‬‫روہ‬‫اندم‬‫مت‬‫اور‬
‫رپ‬‫اجےن‬‫وھچٹ‬‫ےک‬‫وثاب‬
،
‫ےئگ‬‫چنہپ‬‫کت‬‫دروازوں‬‫ےک‬‫وتبیصمں‬‫ان‬‫مت‬‫ارگ‬‫ویکہکن‬
‫ہک‬‫ںیم‬‫احل‬‫اس‬‫ںیہ‬‫وایل‬‫ےنچنہپ‬‫ںیہمت‬‫ہک‬‫وج‬
‫ااط‬‫یک‬‫دخا‬‫اےنپ‬‫مت‬
‫اور‬‫واےل‬‫رکےن‬‫تع‬
‫ےئک‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اس‬
‫وہ‬‫واےل‬‫رکےن‬‫وپرا‬‫وک‬‫ودعہ‬‫ےئگ‬
،
‫ےتیل‬‫اجن‬‫وت‬
‫وج‬‫ہک‬
‫تبیصم‬
‫ےہ‬‫یچنہپ‬‫ںیہمت‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ڑبی‬‫تہب‬‫وہ‬
،
!‫اعمذ‬‫اے‬‫ول‬‫اجن‬‫اور‬
‫ےب‬
‫ربصا‬
‫یسک‬‫نپ‬
‫ےہ‬‫رکاتکس‬‫دور‬‫وک‬‫مغ‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬‫رکاتکس‬‫ںیہن‬‫زدنہ‬‫وک‬‫واےل‬‫رمےن‬
،
‫وخب‬‫مت‬‫انچہچن‬
‫ول‬‫اکم‬‫ےس‬‫یلست‬
،
‫روھک‬‫ادیم‬‫یک‬‫وہےن‬‫ےکوپرا‬‫ودعہ‬‫اور‬
،
‫انزل‬‫رپ‬‫مت‬‫تبیصم‬‫وج‬‫اور‬
‫زگریکچ‬‫اب‬‫وہ‬‫یھت‬‫وہیئ‬
،
‫انچہچن‬
‫دو‬‫اجےن‬‫وک‬‫اوسفس‬‫رپ‬‫اس‬‫اب‬
،
‫واالسلم‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫حلية‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫تاريخ‬
‫دمشق‬
‘‘
3
1
‫حلية‬
‫األولياء‬
:
۰
/
۲1۲
،
‫الفكر‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۱
.‫هـ‬
2
‫كتاب‬
‫الموضوعات‬
:
۲
/
۲1۰
‫الطبعة‬،‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬ ‫السلفية‬ ‫المكتبة‬،‫عثمان‬ ‫محمد‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬:‫ت‬،
‫األول‬
‫ى‬
۰۲1۱
‫هـ‬
.
3
‫تاريخ‬
‫دمشق‬
:
۸1
/
111
،
‫الدين‬ ‫محب‬:‫ت‬
،‫العمروي‬ ‫غرامة‬ ‫بن‬ ‫عمر‬ ‫سعيد‬ ‫أبي‬
‫دار‬
‫الفكر‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
‫هـ‬
.

17. ۲۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫األفكار‬ ‫نتائج‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫دنسںی‬‫امتم‬
‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬‫رُقیشی‬‫دبعارلنمح‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬
‫۔‬
‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫ولصمب‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
‫ااہبصین‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
‫ااہبصین‬
l
‫رطقی‬‫اس‬‫ےک‬‫ولصمب‬‫دیعس‬‫دمحمنب‬
،
‫اجمعش‬‫زین‬
‫رطقی‬‫ےک‬‫رمعو‬‫نب‬
(
‫ےہ‬‫آراہ‬‫آےگ‬‫ذرک‬‫اک‬‫سج‬
)
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬
:
’’
‫ضعيفة‬ ‫الروايات‬ ‫هذه‬ ‫وكل‬
،
‫تثبت‬ ‫ال‬
،
‫كانت‬ ‫معاذ‬ ‫ابن‬ ‫وفاة‬ ‫فإن‬
‫النبي‬ ‫وفاة‬ ‫بعد‬
+
‫بسنتين‬
،
‫الصحابة‬ ‫بعض‬ ‫إليه‬ ‫كتب‬ ‫وإنما‬
،
‫فوهم‬
‫النبي‬ ‫إلى‬ ‫فنسبها‬ ‫الراوي‬
+
،
‫يجزع‬ ‫أن‬ ‫من‬ ‫وأعلم‬ ‫أجل‬ ‫معاذ‬ ‫وكان‬
‫االستسالم‬ ‫عن‬ ‫الجزع‬ ‫ويغلبه‬
،
‫الحارث‬ ‫رواه‬ ‫ما‬ ‫الصحيح‬ ‫بل‬
‫عميرة‬ ‫بن‬
،
ُ‫ج‬‫ال‬ ‫منيب‬ ‫وأبو‬
َ‫ر‬
ِ‫ش‬
‫ابنه‬ ‫وفاة‬ ‫عند‬ ‫واصطباره‬ ‫استسالمه‬ ‫من‬ ‫ي‬
،
‫يعلم‬ ‫وال‬
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫حياة‬ ‫في‬ ‫غيبة‬ ‫لمعاذ‬
+
‫اليمن‬ ‫إلى‬ ‫إال‬
،
‫النبي‬ ‫وفاة‬ ‫بعد‬ ‫فقدم‬
‫السالم‬ ‫عليه‬
،
‫على‬ ‫يعتمد‬ ‫ممن‬ ‫مجاشع‬ ‫وال‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫وليس‬
‫ومفاريدهما‬‫روايتهما‬
‘‘
2
.
‫فیعض‬‫رواایت‬‫اسری‬‫یک‬‫اسری‬‫ہی‬‫اور‬
‫ںیہ‬
،
‫ںیہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬
،
‫اعمذ‬‫ویکہکن‬
r
‫وضحر‬‫وافت‬‫یک‬‫ےٹیب‬‫ےک‬
‫ﷺ‬
‫دو‬‫ےک‬‫وافت‬‫یک‬
‫یھت‬‫وہیئ‬‫دعب‬‫اسل‬
،
‫ہی‬‫رصف‬‫ابت‬
1
‫نتائج‬
‫األفكار‬
:
1
/
۲۱۳
:‫ت‬،
‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬
،
‫دار‬
‫ـ‬‫كثير‬‫ابن‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.
2
:‫األولياء‬‫حلية‬
۰
/
۲1۲
،
‫الفكر‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۱
.‫هـ‬

18. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۴
‫ہک‬‫ےہ‬
‫ضعب‬‫ےس‬‫ںیم‬‫احصہب‬
‫اھت‬‫اھکل‬‫طخ‬‫اںیہن‬‫ےن‬
،
‫ےک‬‫دنس‬‫نکیل‬
‫وہا‬‫ومہ‬‫وک‬‫راوی‬
،
‫یبن‬‫وک‬‫طخ‬‫اس‬‫ےن‬‫اس‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫رکدای‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
،
‫اعمذ‬‫اور‬
r
‫یسیج‬
‫زربد ِتس‬
‫وخب‬‫اور‬‫اشن‬
‫یک‬‫ےٹیب‬‫اےنپ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫دیعب‬‫ہی‬‫ےس‬‫تیصخش‬‫وایل‬‫اجےنن‬
‫ربصی‬‫ےب‬‫رپ‬‫ومعق‬‫ےک‬‫وافت‬
‫رکںی‬‫ااہظر‬‫اک‬
،
‫اغبل‬‫اینت‬‫رپ‬‫ان‬‫ےبربصی‬‫ہی‬‫اور‬
‫اہلل‬‫وہ‬‫ہک‬‫آاجےئ‬
‫اعتٰیل‬
‫وہںیکس‬‫ہن‬‫ےکاسےنمرسوگنں‬‫ہلصیف‬‫اس‬‫ےک‬
1
،
‫اس‬‫انچہچن‬
‫ےہ‬‫ویہ‬‫وت‬‫رواتی‬‫در ِتس‬‫ںیم‬
‫ریمعہ‬‫نب‬‫احرث‬‫ےسج‬
َ‫ُج‬‫بینم‬‫اوب‬‫اور‬
‫م‬
‫ش‬
‫ےن‬
‫ایک‬‫لقن‬
‫ےہ‬
،
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫سج‬
r
‫اور‬‫رانہ‬‫ایہل‬‫اضقبےئ‬‫ایض‬‫ر‬‫رپ‬‫وافت‬‫یک‬‫ےٹیب‬‫اےنپ‬‫اک‬
‫ےہ‬‫ذرک‬‫اک‬‫ربص‬
،
‫اعمذ‬‫اور‬
r
‫اکیبن‬
‫ﷺ‬
‫اور‬‫العوہ‬‫ےک‬‫نمی‬‫ںیم‬‫ہبیط‬‫ایحت‬‫یک‬
‫اتلم‬‫ںیہن‬‫ذترکہ‬‫اک‬‫اجےن‬‫ںیہک‬
،
‫آپ‬‫وایسپ‬‫یک‬‫ان‬‫ےس‬‫نمی‬‫انچہچن‬
‫ﷺ‬
‫وافت‬‫یک‬
‫وہیئ‬‫دعب‬‫ےک‬
،
‫اور‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫اور‬
‫یک‬‫ان‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ںیہن‬‫ےس‬‫ںیم‬‫راوویں‬‫اےسی‬‫اجمعش‬
‫رپ‬‫ان‬‫رفتمدوہں‬‫ہی‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےک‬‫نج‬‫رواایت‬‫وہ‬‫رپ‬‫وطر‬‫اخص‬‫اور‬‫رواایت‬
‫اجےکس‬‫ایک‬‫اامتعد‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
l
‫ںیم‬‫ان‬‫اور‬‫دنسوں‬‫امتم‬‫یھب‬‫ےن‬
‫رکےک‬‫لقن‬‫رجح‬‫یک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫راوویں‬‫ہیف‬‫ملکتم‬‫وموجد‬
‫اوبمیعن‬‫احظف‬
l
‫اسیج‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫الکم‬
،
‫المہظح‬
‫وہ‬
:
’’
‫هذه‬ ‫وكل‬
‫الروايات‬
‫باطلة‬
،
‫سنة‬ ‫في‬ ‫معاذ‬ ‫ابن‬ ‫وفاة‬ ‫كانت‬ ‫وإنما‬
‫الطاعون‬
،
‫عشرة‬ ‫ثمان‬ ‫سنة‬
،
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫موت‬ ‫بعد‬
+
‫سنين‬ ‫بسبع‬
،
‫وإنما‬
1
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫رضحت‬
r
‫ںیم‬‫رطقی‬‫ےک‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫آےگ‬‫لیصفت‬‫یک‬‫ےنیل‬‫اکم‬‫ےس‬‫وااقتستم‬‫ربص‬‫رپ‬‫ااقتنل‬‫ےک‬‫ےٹیب‬‫اےنپ‬‫اک‬
‫ےہ۔‬‫آریہ‬

19. ۲۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫يعزيه‬‫الصحابة‬‫بعض‬‫إليه‬‫كتب‬
‘‘
.
1
‫ںیہ‬‫ابلط‬‫رواایت‬‫امتم‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫اور‬
r
‫ےٹیب‬‫ےک‬
‫وافت‬‫یک‬
‫اسل‬‫واےل‬‫اطوعن‬
۲۵
‫اہلل‬‫روسل‬‫ںیم‬‫ھ‬
‫ﷺ‬
‫دعب‬‫اسل‬‫است‬‫ےک‬‫وافت‬‫یک‬
‫وہیئ‬
‫ےہ‬
،
‫اور‬
‫رصف‬
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫ےن‬‫ضعب‬‫ےس‬‫ںیم‬‫احصہب‬
r
‫زعتتی‬‫رطف‬‫یک‬
‫ےک‬
‫ےئل‬
‫اھکل‬‫طخ‬
‫اھت‬
‫۔‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
‘‘
2
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬ً‫ا‬‫دنس‬
:
’’
‫موضوع‬ ‫حديث‬ ‫هذا‬
،
‫الوضاع‬ ‫الكذاب‬ ‫هو‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫ومحمد‬
‫الزندقة‬ ‫في‬ ‫صلب‬ ‫الذي‬
،
‫مواضع‬ ‫في‬ ‫فيه‬ ‫القدح‬ ‫ذكرت‬ ‫وقد‬
‘‘
.
‫دحثی‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬
،
‫وھجاٹ‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫اور‬
،
‫ےسج‬‫ےہ‬‫واال‬‫ڑھگےن‬‫دحثی‬
‫زدنقی‬
‫وہےن‬
‫ےک‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫یئگ‬‫دی‬‫وسیل‬
،
‫رجح‬‫ےن‬‫ںیم‬‫رپ‬‫وماعق‬‫ےس‬‫تہب‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫یک‬‫ذرک‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫ویسیط‬‫احظف‬‫ںیم‬‫رطقی‬‫اس‬‫ےک‬‫رواتی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الآللئ‬
‫المصنوعة‬
‘‘
3
1
:‫الموضوعات‬‫كتاب‬
۲
/
۲1۰
‫محمد‬‫الرحمن‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫السلفية‬‫المكتبة‬،‫عثمان‬
‫األول‬‫الطبعة‬،‫المنورة‬‫المدينة‬‫ـ‬
‫ى‬
۰۲1۱
‫هـ‬
.
2
:‫الموضوعات‬‫كتاب‬
۲
/
۲1۰
‫محمد‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬:‫ت‬،
‫المك‬،‫عثمان‬
‫األول‬‫الطبعة‬،‫المنورة‬ ‫المدينة‬‫السلفيةـ‬‫تبة‬
‫ى‬
۰۲1۱
‫هـ‬
.
3
‫الآللئ‬
:‫المصنوعة‬
۲
/
۲۸1
‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عويضة‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫صالح‬ ‫الرحمن‬ ‫أبوعبد‬:‫ت‬،
‫العلمية‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.

20. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲
‫ّاق‬‫رع‬‫انب‬‫اوراحظف‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
1
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫وماتقف‬‫یک‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫م‬‫جی‬‫رخت‬
:
’’
‫قلت‬
:
‫سعيد‬‫محمد‬
‫[كذا‬
‫األصل‬‫في‬
‫سعيد‬‫بن‬‫محمد‬:‫والصحيح‬،
]
‫بالمصلوب‬ ‫يشهر‬ ‫شامي‬
،
‫وصلب‬ ‫الزندقة‬ ‫على‬ ‫قتل‬ ‫ألنه‬
،
‫له‬ ‫أخرج‬ ‫وقد‬
‫ماجه‬ ‫وابن‬ ‫الترمذي‬
،
‫بتكذيبه‬ ‫األئمة‬ ‫من‬ ‫جماعة‬ ‫صرح‬ ‫لكن‬
،
‫والعلم‬
‫اهلل‬ ‫عند‬
‘‘
2
.
‫دمحم‬
‫نب‬
‫اشیم‬‫د‬‫عس‬
’’
‫ولصمب‬
‘‘
‫ےہ‬‫وہشمر‬‫ےس‬
،
‫زدنقی‬‫اےس‬‫ہک‬‫ےئل‬‫اس‬
‫ےک‬‫وہےن‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫لتق‬‫رک‬‫دے‬‫وسیل‬
‫اھت‬‫ایگ‬‫ایک‬
،
‫رتذمی‬‫رواایت‬‫یک‬‫اس‬
l
‫ا‬
‫ور‬
‫امہج‬‫انب‬
l
‫ںیہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬‫ننس‬‫اینپ‬‫ےن‬
،
‫اس‬‫ےن‬‫امجتع‬‫اکی‬‫یک‬‫اہمئ‬‫نکیل‬
‫ےہ‬‫یک‬‫یھب‬‫رصاتح‬‫یک‬‫ذکتبی‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
،
‫اور‬
‫ےہ‬‫وک‬‫یہ‬‫اہلل‬‫ملع‬
‫۔‬
‫ارلنٰمح‬‫دبع‬‫اوب‬
‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬
‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ولصمب‬‫اشیم‬‫ازدی‬‫ سی‬‫ایب‬‫نب‬
‫اکالکم‬‫راجل‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫كان‬
‫صلب‬
،
‫متروك‬
‫الحديث‬
،
‫قتل‬
‫في‬
‫الزندقة‬
‘‘
3
.
‫یئگ‬‫دی‬‫وسیل‬‫اےس‬
‫یھت‬
،
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رتموک‬‫ہی‬
،
‫زدنقی‬
‫وہےن‬
1
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۲
/
۲۱1
:‫رقم‬،
۰1
،
‫عبد‬:‫ت‬
‫اللطيف‬‫عبد‬‫الوهاب‬
،‫الصديق‬‫محمد‬‫عبداهلل‬،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۱۰
‫هـ‬
.
2
‫األفكار‬‫نتائج‬
:
1
/
۲۱1
،
:‫ت‬
‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬
،
‫دار‬
‫كثير‬‫ابن‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.
3
‫الكبير‬ ‫التاريخ‬
:
۰
/
1۳
،
‫رقم‬
:
۲۸۳
،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫الثاني‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۲1
.‫هـ‬

21. ۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےک‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫ایگ‬‫ایک‬‫لتق‬
‫اھت‬
‫۔‬
‫ملسم‬‫امم‬‫ا‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫لحديث‬‫ا‬ ‫متروك‬
‫ا‬
‫ويقال‬
:
‫في‬ ‫صلب‬
‫الزندقة‬
‘‘
1
.
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رتموک‬‫ہی‬
،
‫اےس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجات‬‫اہک‬‫اور‬
‫زدنقی‬
‫ےک‬‫وہےن‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫وسیل‬
‫دی‬
‫یئگ‬
‫یھت‬
‫۔‬
‫وثری‬‫ایفسن‬‫احظف‬
l
‫نب‬‫ادمح‬‫امم‬‫ا‬‫اور‬
‫لبنح‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫كذاب‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫ذکاب‬‫ہی‬
‫۔‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬‫یھب‬‫ہی‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫يضع‬ ‫كان‬ ‫عمدا‬
‘‘
3
.
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫رک‬‫وبھج‬‫اجن‬‫ہی‬
‫۔‬
‫یھب‬‫ہی‬‫وہ‬‫زین‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الزندقة‬ ‫على‬ ‫جعفر‬ ‫أبو‬ ‫صلبه‬
‘‘
4
.
‫رفعج‬‫اوب‬
‫ےن‬
‫زدنقی‬
‫ےک‬‫وہےن‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫یھت‬‫دی‬‫وسیل‬‫اےس‬
‫۔‬
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫بوضع‬ ‫المعروفون‬ ‫والكذابون‬
:
‫بالمدينة‬ ‫يحيى‬ ‫أبي‬ ‫ابن‬
،
‫والواقد‬
‫ي‬
‫ببغداد‬
،
‫بخراسان‬ ‫سليمان‬ ‫بن‬ ‫ومقاتل‬
،
‫بالشام‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫ومحمد‬
‘‘
5
.
‫دحںیثی‬‫ہک‬‫وج‬‫ذکانیب‬
‫ڑھگےن‬
‫ںیہ‬‫وہشمر‬‫ںیم‬
،
‫وہ‬
‫ںیہ‬‫ہی‬
:
‫ںیم‬‫دمہنی‬‫ییحی‬‫ایب‬‫انب‬
،
‫ںیم‬‫دغباد‬‫وادقی‬‫اور‬
،
‫رخااسن‬‫امیلسن‬‫نب‬‫اقملت‬‫اور‬
1
‫ال‬
:‫لمسلم‬ ‫واألسماء‬ ‫كنى‬
۰
/
۸۲۸
،
‫رقم‬
:
۲۱1۲
،‫القشقري‬‫أحمد‬‫محمد‬‫الرحيم‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫ال‬
‫جامعة‬
‫اإل‬
‫س‬
‫ال‬
‫مية‬
‫ـ‬
‫الطبعة‬،‫المنورة‬‫المدينة‬
۰1۱1
.‫هـ‬
2
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
3
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
4
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
5
‫م‬
‫يزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.

22. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲
‫ںیم‬
،
‫ںیم‬‫اشم‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫اور‬
‫۔‬
‫اسنیئ‬‫اامم‬‫زین‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫یھب‬‫ہی‬
:
’’
‫مأمون‬ ‫وال‬ ‫ثقة‬ ‫غير‬ ‫هو‬
،
‫وقال‬
‫مرة‬
:
‫كذاب‬
...
‘‘
1
.
’’
‫ہقث‬
‫ںیہن‬
‫اور‬‫ےہ‬
‫یہ‬‫ہن‬
‫ےہ‬‫امومن‬
،
‫رفامای‬‫رمہبت‬‫اکی‬‫اور‬
:
‫ہی‬
‫ےہ‬‫وھجاٹ‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫یلع‬‫نب‬‫رمعو‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫أ‬
‫األ‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫ن‬
‫زدي‬
‫ب‬ ‫يحدث‬
‫أ‬
‫موضوعة‬ ‫حاديث‬
‘‘
2
.
‫ڑھگت‬‫نم‬‫ازدی‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫ےبکش‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫ایبن‬‫ااحدثی‬
‫۔‬
‫ازدی‬‫زیدی‬‫نب‬‫اخدل‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫محم‬ ‫سمعت‬
‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫د‬
‫األ‬
‫زدي‬
،
‫يقول‬
:
‫لم‬ ‫حسنا‬ ‫الكالم‬ ‫كان‬ ‫إذا‬
‫أ‬
‫ر‬
‫بأسا‬
‫أ‬
‫ن‬
‫أ‬
‫له‬ ‫جعل‬
‫إ‬
‫سنادا‬
‘
‘
3
.
‫ازدی‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫انس‬‫وہےئ‬‫ےتہک‬‫ہی‬‫وک‬
:
‫ںیم‬‫وت‬‫ےہ‬‫وہات‬‫ااھچ‬‫الکم‬‫وکیئ‬‫بج‬
‫ولں‬‫انب‬‫دنس‬‫اکی‬‫یک‬‫اس‬‫ںیم‬‫ہک‬‫اتھجمس‬‫ںیہن‬‫رحج‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫اس‬
‫۔‬
‫احمت‬‫اوب‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫جعفر‬ ‫أبو‬ ‫قتله‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
‫في‬
‫الزندقة‬
،
‫بحديث‬ ‫حدث‬
‫موضوع‬
‘‘
4
.
‫ےن‬‫رفعج‬‫اوب‬‫وک‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬
‫زدنقی‬
‫ایکاھت‬‫لتق‬‫ںیم‬‫رجم‬‫ےک‬‫وہےن‬
،
‫ہی‬
‫رکات‬‫ایبن‬‫رواایت‬‫ڑھگت‬‫نم‬
‫اھت‬
‫۔‬
‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الزندقة‬ ‫في‬ ‫صلب‬
،
‫متروك‬ ‫وهو‬
1
:‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
۲
/
1۱۲
،
‫رقم‬
:
۲1۱
،
‫ت‬
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬:
‫ال‬ ‫دار‬،
‫غر‬
‫اإل‬ ‫ب‬
‫سالم‬
‫ي‬
‫ـ‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۲۱۱۲
‫ء‬
.
2
:‫التعديل‬‫الجرح‬
۳
/
۲۱۲
،
:‫رقم‬
۰1۲۱
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
3
:‫التعديل‬‫الجرح‬
۳
/
۲۱۲
،
:‫رقم‬
۰1۲۱
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
4
‫التعديل‬‫الجرح‬
:
۳
/
۲۱۲
،
‫رقم‬
:
۰1۲۱
،
‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.

23. ۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫الحديث‬
‘‘
1
.
‫دی‬‫وسیل‬‫ںیم‬‫رجم‬‫ےک‬‫وہےن‬‫زدنقی‬‫اےس‬
‫یئگ‬
،
‫ادحلثی‬‫رتموک‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫رفامےت‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫منكر‬ ‫الشامي‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
‫الحديث‬
‘‘
2
.
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رکنم‬‫اشیم‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬
‫۔‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫یھب‬‫ہی‬
:
’’
‫قالوا‬ ‫كما‬ ‫وليس‬
:
‫صلب‬
‫الزندقة‬ ‫في‬
،
‫الحديث‬ ‫منكر‬ ‫لكنه‬
‘‘
3
.
‫اےس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجات‬‫اہک‬‫وج‬‫ہی‬
‫زدنقی‬
‫وہےن‬
‫ےک‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫یھت‬‫یئگ‬‫دی‬‫وسیل‬
،
‫ہی‬
‫ںیہن‬‫در ِتس‬
،
‫ادحلثی‬‫رکنم‬‫ہی‬‫اہتبل‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫ینطق‬‫دار‬‫اامم‬
l
‫اےس‬‫ےن‬
’’
‫متروك‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
4
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫يضع‬ ‫هذا‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫وكان‬
‫الثقات‬ ‫على‬ ‫الحديث‬
،
‫له‬ ‫أصل‬ ‫ال‬ ‫ما‬ ‫األثبات‬ ‫عن‬ ‫ويروي‬
،
‫ذكره‬ ‫يحل‬ ‫ال‬
‫فيه‬‫القدح‬‫سبيل‬‫على‬‫إال‬‫الكتب‬‫في‬
،
‫وال‬
‫األحوال‬‫من‬‫بحال‬‫عنه‬‫الرواية‬
‘‘
5
.
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫ااحدثی‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫ولوگں‬‫تبث‬‫اور‬
‫یھت‬‫وہیت‬‫ںیہن‬‫الص‬‫وکیئ‬‫یک‬‫نج‬‫اھت‬‫رکات‬‫ایبن‬‫رواںیتی‬‫ایسی‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
،
‫اس‬
‫ےکےئل‬‫رکےن‬‫ایبن‬‫وک‬‫رجح‬‫رپ‬‫اس‬‫رگم‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬‫ںیم‬‫بتک‬‫رکان‬‫ذرک‬‫اک‬
،
‫یسک‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬‫رکان‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬‫ںیم‬‫احتل‬‫یھب‬
‫۔‬
1
‫التعديل‬‫الجرح‬
:
۳
/
۲۱۲
،
‫رقم‬
:
۰1۲۱
،
‫العلم‬‫الكتب‬‫دار‬
‫بيروت‬‫ـ‬‫ية‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
2
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۲
‫هـ‬
.
3
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
4
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
5
:‫المجروحين‬
۲
/
۲11
،
‫ت‬
:
‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬

24. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱3
‫احظف‬
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫يضع‬ ‫كان‬
‘‘
1
.
‫دحثی‬‫ہی‬
‫اھت‬‫ڑھگات‬
‫۔‬
‫احمک‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
...
‫الزنادقة‬ ‫من‬ ‫قوم‬ ‫فمنهم‬
،
‫المغيرة‬ ‫مثل‬
‫الكوفي‬‫سعيد‬ ‫بن‬
،
‫الكوفي‬‫الرحيم‬‫عبد‬ ‫وأبي‬
،
‫الشامى‬‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫ومحمد‬
‫ف‬ ‫المصلوب‬
‫ي‬
‫الزنادقة‬
،
‫بالعلماء‬ ‫تشبهوا‬
،
‫األحاديث‬ ‫فوضعوا‬
،
‫وحدثوا‬
‫الشك‬ ‫قلوبهم‬ ‫في‬ ‫ليوقعوا‬ ‫بها‬
...
‘
‘
2
.
’’
‫۔‬
‫۔۔‬
‫وقم‬‫اکی‬‫یک‬‫زاندہق‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ان‬
‫ےہ‬
،
‫ےسیج‬
:
‫ےہ‬‫وکیف‬‫ارلمیح‬‫دبع‬‫اوب‬‫اور‬‫وکیف‬‫دیعس‬‫نب‬‫ریغمہ‬
،
‫اشیم‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫اور‬
‫ےسج‬‫ےہ‬
‫زدنقی‬
‫ےک‬‫وہےن‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫یئگ‬‫دی‬‫وسیل‬
،
‫یک‬‫املعء‬‫ولگ‬‫ہی‬
‫اایتخر‬‫اشمتہب‬
‫ےھت‬‫ڑھگےت‬‫ااحدثی‬‫رکےک‬
،
‫وہ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫اس‬‫اتہک‬‫ےھت‬‫رکےت‬‫ایبن‬‫اںیہن‬‫اور‬
‫رکںی‬‫دیپا‬‫کش‬‫ںیم‬‫دولں‬‫ےک‬‫ولوگں‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫دعسی‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫مكشوف‬‫قيس‬‫أبي‬‫بن‬‫سعيد‬‫بن‬‫محمد‬
‫األمر‬
،
‫هالك‬
‘‘
3
.
‫نب‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬
‫ےہ‬‫واحض‬‫اعمہلم‬‫اک‬‫ سی‬‫ایب‬
،
‫ہی‬
‫اہ‬
‫ےہ‬‫کل‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ذكرت‬ ‫ما‬ ‫غير‬ ‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫ولمحمد‬
،
‫عليه‬ ‫يتابع‬ ‫ال‬ ‫يرويه‬ ‫ما‬ ‫وعامة‬
‘‘
4
.
‫ذرک‬‫ےن‬‫ںیم‬‫رواایت‬‫وج‬‫یک‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫یک‬
،
‫ںیہ‬‫رواایت‬‫یک‬‫اس‬‫یھب‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬
،
‫رپ‬‫اس‬‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ہی‬‫وج‬‫ارثک‬‫اور‬
1
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۲
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
2
‫اإلكليل‬‫كتاب‬‫إلى‬‫المدخل‬
:
‫ص‬
:
۸۰
،
‫ت‬
:
‫أحمد‬‫المنعم‬‫عبد‬‫فواد‬
،
‫ال‬‫دار‬
‫دعو‬
‫ة‬
‫ـ‬
.‫اإلسكندرية‬
3
‫الرجال‬ ‫ضعفاء‬ ‫في‬ ‫الكامل‬
:
۳
/
۲۰1
،
‫رقم‬
:
۰۱1۰
،
‫ت‬
:
‫أحمدعبدالموجود‬ ‫عادل‬
،
‫محمدمعوض‬ ‫وعلي‬
،
‫دار‬
‫العلمي‬‫الكتب‬
‫ـ‬‫ة‬
‫بيروت‬
.
4
‫ضعفاء‬ ‫في‬ ‫الكامل‬
:‫الرجال‬
۳
/
۲۲۰
:‫رقم‬،
۰۱1۰
،
‫و‬،‫أحمدعبدالموجود‬ ‫عادل‬:‫ت‬
‫علي‬
‫دار‬،‫محمدمعوض‬
‫العلمي‬‫الكتب‬
‫ـ‬‫ة‬
‫بيروت‬
.

25. ۱۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اجیت‬‫یک‬‫ںیہن‬‫اتمتعب‬‫یک‬‫اس‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫رفامےت‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫دمشق‬ ‫أهل‬ ‫من‬ ‫شامي‬
،
‫هالك‬
،
‫اتهم‬
‫بالزندقة‬
،
‫فصلب‬
،
‫أعلم‬ ‫واهلل‬
،
‫مكحول‬ ‫أصحاب‬ ‫من‬ ‫وكان‬
‘‘
1
.
‫اشم‬‫کلم‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫واال‬‫رےنہ‬‫اک‬‫رہش‬‫دقشم‬‫ںیم‬
،
‫ےہ‬‫اہکل‬
،
‫ےہ‬‫ااہتم‬‫اک‬‫وہےن‬‫زدنقی‬‫رپ‬‫اس‬
،
‫اور‬
‫اےس‬
‫یھت‬‫یئگ‬‫دی‬‫وسیل‬‫انبرپ‬‫ایس‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
،
‫ےہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ااحصب‬‫ےک‬‫وحکمل‬‫ہی‬‫زین‬
‫۔‬
‫رعاق‬ ‫انب‬ ‫العہم‬
l
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
2
‫دیقشم‬ ‫دیعس‬ ‫نب‬ ‫دمحم‬ ‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رکےک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬‫واضنیع‬‫وک‬‫ولصمب‬
:
’’
‫كذاب‬
،
‫في‬ ‫صلب‬
‫الزندقة‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫وھجاٹ‬‫ہی‬
،
‫زدنقی‬
‫ےک‬‫وہےن‬
‫ںیم‬‫رجم‬
‫ایگ‬‫دای‬‫وسیل‬
‫۔‬
‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ولصمب‬
‫مکح‬‫اک‬
‫ااہبصین‬‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫اس‬‫ےن‬
‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫وک‬‫رواتی‬
’’
‫تثبت‬ ‫ال‬
‘‘
(
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫ہی‬
)
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫رطح‬‫ایس‬
l
‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےن‬
‫ےہ‬
،
‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫العہم‬
‫ویسیط‬
l
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫لقن‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬
‫۔‬
‫اخبری‬‫زیناامم‬
l
،
‫ملسم‬‫اامم‬
l
،
‫وثری‬‫ایفسن‬‫احظف‬
l
،
‫ادمح‬‫اامم‬
‫نب‬
‫لبنح‬
l
،
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
،
‫یلع‬‫نب‬‫رمعو‬‫احظف‬
l
،
‫ازدی‬‫زیدی‬‫نب‬‫اخدل‬‫احظف‬
l
،
‫احمت‬‫اوب‬‫اامم‬
l
،
‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
،
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫دار‬‫اامم‬،
‫ینطق‬
l
،
1
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸۱۰
،
‫رقم‬
:
۳۸1۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
2
‫تنزيه‬
:‫الشريعة‬
۰
/
۰۱۸
،
:‫رقم‬
۰۲1
‫عبد‬:‫ت‬،
‫عبد‬ ‫الوهاب‬
‫دار‬،‫اللطيف‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

26. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۸
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬‫احظف‬
l
،
‫دعسی‬‫احظف‬
l
،
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫نب‬‫دمحم‬‫ےن‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫دیعس‬
‫اافلظ‬‫دشدی‬‫ےک‬‫رجح‬
‫ےئک‬‫اامعتسل‬
‫ںیہ‬
(
‫ےسیج‬
:
‫ادحلثی‬‫رکنم‬
،
‫ادحلثی‬‫رتموک‬
،
‫ذکاب‬
،
‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫رک‬‫وبھج‬‫اجن‬
،
‫زدنقی‬‫ےن‬‫رفعج‬‫اوب‬‫وک‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬
‫ےک‬‫وہےن‬
‫رجم‬
‫اھت‬‫ایک‬‫لتق‬‫ںیم‬
،
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫ااحدثی‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬
،
‫یھب‬‫یسک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬‫رکان‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬‫ںیم‬‫احتل‬
)
،
‫اس‬‫ذہلا‬
‫رواتی‬
‫رطقی‬‫اس‬‫وک‬
‫آپ‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫رمع‬‫نب‬‫اجمعش‬‫رطبقی‬
‫و‬
‫ربطاین‬‫اامم‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكبير‬ ‫المعجم‬
‘‘
1
‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
:
’’
‫الرقي‬ ‫حيان‬ ‫بن‬ ‫خالد‬ ‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫عمرو‬ ‫حدثني‬
‫القعنبي‬ ‫بكار‬ ‫بن‬ ‫بكر‬ ‫بن‬
2
،
‫ثنا‬
‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫مجاشع‬
‫األسدي‬ ‫حسان‬ ‫بن‬
،
‫سعد‬ ‫بن‬ ‫الليث‬ ‫ثنا‬
،
‫قتادة‬ ‫بن‬ ‫عمر‬ ‫بن‬ ‫عاصم‬ ‫عن‬
،
‫لبيد‬ ‫بن‬ ‫محمود‬ ‫عن‬
،
‫جبل‬‫بن‬‫معاذ‬‫عن‬
،
‫له‬‫ابن‬‫مات‬‫أنه‬
،
‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫إليه‬‫فكتب‬
1
‫المعجم‬
:‫الكبير‬
۲۱
/
۰۸۸
:‫رقم‬،
۲۲1
‫حمدي‬:‫ت‬،
‫بن‬
‫عبد‬
‫المجيد‬
‫السلفي‬
‫مكت‬،
‫بة‬
‫تيمي‬ ‫ابن‬
‫ة‬
‫ـ‬
‫القاهره‬
،
‫الطبعة‬
۰1۱1
‫ه‬
‫ـ‬
.
2
‫ربطاین‬‫ادمح‬‫نب‬‫امیلسن‬‫احظف‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
l
‫انم‬‫اک‬‫راوی‬‫واےل‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےس‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫ےن‬‫ارعایب‬‫انب‬‫احظف‬‫رطح‬‫یک‬
‫اشینوپری‬‫احمک‬‫رطقی‬‫اک‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫یہی‬‫اتمہ‬،‫اکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫راجل‬‫بتک‬‫رتہمج‬‫اک‬‫سج‬،‫ےہ‬‫اھکل‬‫یبنعق‬‫اکبر‬‫نب‬‫رکب‬‫نب‬‫رمعو‬
l
‫ان‬‫اک‬‫راوی‬‫واےل‬‫رکےن‬‫لقن‬‫رمعوےس‬‫نب‬‫اجمعش‬‫ےن‬‫اوہنں‬،‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫یھب‬‫ےن‬
‫اافحلظ‬‫دنع‬‫یکسکس‬‫ہی‬،‫ےہ‬‫اھکل‬‫یکسکس‬‫رکب‬‫نب‬‫رمعو‬‫م‬
‫ابحن‬‫انب‬‫(احظف‬
l
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬،
l
‫اوبمیعن‬‫احظف‬،
l
‫یلیقع‬‫احظف‬،
l
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬،‫ےہ‬‫الات‬‫انمریک‬)
l
‫ےناےس‬
’’
‫وا‬
‫ه‬
‘‘
‫رتہمج‬‫یلیصفت‬‫اک‬‫ان‬،‫ےہ‬‫اہک‬
’’
‫رہہسی‬‫دحثی‬
‘‘
:‫ص‬‫وسم‬‫ہصح‬‫رواایت‬‫ربتعم‬‫ریغ‬‫اتکب‬
۱۲۷
‫ےہ۔‬‫وموجد‬‫ںیم‬

27. ۱۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫بابنه‬‫يعزيه‬‫وسلم‬
،
‫إليه‬‫فكتب‬
:
‫الرحيم‬ ‫الرحمن‬ ‫اهلل‬ ‫بسم‬
،
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫محمد‬ ‫من‬
‫جبل‬ ‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫إلى‬ ‫وسلم‬
،
‫سالم‬
‫عليك‬
،
‫ال‬ ‫الذي‬ ‫اهلل‬ ‫إليك‬ ‫أحمد‬ ‫فإني‬
‫هو‬ ‫إال‬ ‫إله‬
،
‫بعد‬ ‫أما‬
!
‫األجر‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫فأعظم‬
،
‫الصبر‬ ‫وألهمك‬
،
‫ورزقنا‬
‫الشكر‬ ‫وإياك‬
،
‫الهنيئة‬ ‫اهلل‬ ‫مواهب‬ ‫من‬ ‫وأهلينا‬ ‫وأموالنا‬ ‫أنفسنا‬ ‫فإن‬
‫المستودعة‬ ‫وعواريه‬
،
‫أجل‬ ‫إلى‬ ‫بها‬ ‫يمتع‬
،
‫معلوم‬ ‫وقت‬ ‫إلى‬ ‫ويقبضها‬
،
‫أعطى‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫الشكر‬ ‫نسأله‬ ‫وإنا‬
،
‫والصب‬
‫ابتلى‬ ‫إذا‬ ‫ر‬
،
‫من‬ ‫ابنك‬ ‫وكان‬
‫المستودعة‬ ‫وعواريه‬ ‫الهنيئة‬ ‫اهلل‬ ‫مواهب‬
،
‫غبطة‬ ‫في‬ ‫به‬ ‫اهلل‬ ‫متعك‬
‫وسرور‬
،
‫والهدى‬ ‫والرحمة‬ ‫الصالة‬ ‫كثير‬ ‫بأجر‬ ‫منك‬ ‫وقبضه‬
،
‫إن‬
‫احتسبته‬
،
‫فاصبر‬
،
‫فتندم‬ ‫أجرك‬ ‫جزعك‬ ‫يحبط‬ ‫وال‬
،
‫ال‬ ‫الجزع‬ ‫أن‬ ‫واعلم‬
‫ميتا‬‫يرد‬
،
‫حزنا‬‫يدفع‬‫وال‬
،
‫فكأن‬‫نازل‬‫هو‬‫وما‬
]‫األصل‬‫في‬‫[كذا‬
‫قد‬
‫والسالم‬
‘‘
.
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫رضحت‬
r
‫اس‬‫وہایگ‬‫ااقتنل‬‫اک‬‫ےٹیب‬‫ےک‬‫ان‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫دخا‬‫رپروسل‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬‫رکےن‬‫زعتتی‬‫ےس‬‫ان‬‫ےن‬
‫ےئل‬
‫اھکل‬‫طخ‬
،
‫اھت‬‫اھکل‬‫ہی‬‫ںیم‬‫سج‬
:
‫ےہ‬‫رمیح‬‫اور‬‫رنٰمح‬‫وج‬‫ےس‬‫انم‬‫ےک‬‫اہلل‬‫رشوع‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫دمحم‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫ےس‬‫رطف‬
r
‫رطف‬‫یک‬
،
‫وہ‬‫السم‬‫رپ‬‫مت‬
،
‫اہلل‬‫اسےنم‬‫اہمترے‬‫ںیم‬
‫اعتٰیل‬
‫وہں‬‫رکات‬‫رعتفی‬‫یک‬
،
‫ںیہن‬‫وبعمد‬‫وکیئ‬‫وسا‬‫ےک‬‫سج‬
،
‫دعب‬‫ےک‬‫وانث‬‫دمح‬
،
‫اعتیل‬‫اہلل‬
‫اطعرکے‬‫میظع‬‫ارج‬‫ںیہمت‬
،
‫دے‬‫ربص‬‫ںیہمت‬‫اور‬
،
‫وتقیف‬‫یک‬‫رکش‬‫ںیہمت‬‫اور‬‫ںیمہ‬‫اور‬
‫دے‬
،
‫اجںین‬‫امہری‬‫کش‬‫ےب‬
،
‫امل‬‫امہرا‬
،
‫وایعل‬‫الہ‬‫امہرے‬‫اور‬
،
‫والجل‬‫زعت‬‫اہلل‬
‫وخ‬‫یک‬‫واےل‬
‫ںیہ‬‫ںیششخب‬‫وگشار‬
،
‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫اعرتی‬‫اور‬
(
‫اپس‬‫امہرے‬
)
‫روھکایئ‬

28. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۴
‫ںیہ‬‫زیچںی‬‫وہیئ‬
،
‫اجات‬‫دای‬‫ومہعق‬‫اک‬‫ااھٹےن‬‫افدئہ‬‫ںیمہ‬‫کت‬‫دمت‬‫نیعم‬‫اکی‬‫ےس‬‫نج‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫اتیل‬‫ےل‬‫رپ‬‫وتق‬‫رقمرہ‬‫اکی‬‫اںیہن‬‫وہ‬‫اور‬
،
‫رکےت‬‫داع‬‫ےس‬‫اس‬‫مہ‬‫انچہچن‬
‫اور‬‫وتقیف‬‫یک‬‫رکش‬‫رپ‬‫اطعرفامےن‬‫اےنپ‬‫وہ‬‫ںیمہ‬‫ہک‬‫ںیہ‬
‫اطع‬‫وتقیف‬‫یک‬‫ربص‬‫رپ‬‫آزامےن‬
‫رفامےئ‬
،
‫اور‬
‫ہی‬‫اک‬‫آپ‬
‫ُں‬‫و‬‫ی‬‫ط‬‫ع‬‫وخوگشار‬‫ےک‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫اٹیب‬
‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫اعرتی‬‫اور‬
‫اھت‬‫ےس‬‫ںیم‬‫زیچوں‬‫وہیئ‬‫روھکایئ‬
،
‫اور‬‫رکش‬‫اقلب‬‫ےس‬‫اس‬‫ےنںیہمت‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
‫رسمت‬‫القئ‬
(
‫وصرت‬
)
‫اچنہپای‬‫افدئہ‬‫ںیم‬
،
‫اور‬‫ورفغمت‬‫رتمح‬‫ممیظع‬‫رھپارج‬‫اور‬
‫رک‬‫دے‬‫وعض‬‫اک‬‫دہاتی‬
‫ایل‬‫ےل‬
،
‫روھک‬‫ادیم‬‫یک‬‫وثاب‬‫مت‬‫رشبہکیط‬
،
‫رکو‬‫ربص‬‫مت‬‫انچہچن‬
،
‫رکو‬‫ہن‬‫اضعئ‬‫ووثاب‬‫ارج‬‫اانپ‬‫رکےک‬‫دوھان‬‫روان‬
،
‫وہ‬‫امیشپن‬‫مت‬‫رھپ‬‫ہک‬
،
‫رکو‬‫نیقی‬‫اور‬
،
‫روان‬
‫یسک‬‫دوھان‬
‫وک‬‫واےل‬‫اجےن‬
‫ولاٹات‬‫ںیہن‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫دور‬‫مغ‬‫ہن‬‫اور‬
،
‫تبیصم‬‫رپ‬‫مت‬‫وج‬‫اور‬
‫ےہ‬‫یکچ‬‫زگر‬‫اب‬‫وہ‬‫یھت‬‫وہیئ‬‫انزل‬
،
‫رپ‬‫مت‬
‫وہ‬‫السم‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫ارعایب‬ ‫انب‬ ‫اامم‬ ‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫المعجم‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫انب‬‫اامم‬ ‫زین‬
‫ارعایب‬
l
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫تاريخ‬
‫دمشق‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫حلية‬
‘‘
3
‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫رطقی‬‫ےک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ےس‬
l
‫ےن‬
’’
‫األفكار‬ ‫نتائج‬
‘‘
4
‫ںیم‬
،
‫احمک‬‫زیناامم‬
1
‫المعجم‬
:‫األعرابي‬‫البن‬
۲
/
11۱
:‫رقم‬،
11۱
‫عبد‬:‫ت‬
‫دار‬،‫الحسيني‬‫أحمد‬‫بن‬‫إبراهيم‬‫بن‬‫المحسن‬
‫الجوزي‬‫ابن‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
2
‫تاريخ‬
‫دمشق‬
:
۸1
/
111
،
‫ت‬
:
‫غرامة‬ ‫عمربن‬ ‫سعيد‬ ‫أبي‬ ‫الدين‬ ‫محب‬
‫العمروي‬
،
‫دار‬
‫الفكر‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
3
‫األولياء‬‫حلية‬
:
۰
/
۲1۲
،
‫الفكر‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
4
‫األفكار‬‫نتائج‬
:
1
/
۲۱۱
،
‫ت‬
:
‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬
،
‫دار‬
‫كثير‬‫ابن‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.

29. ۱۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اشینوپری‬
l
‫ےن‬
’’
‫مستدرك‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫رجشی‬‫نیسح‬‫نب‬‫ییحی‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫ےن‬
’’
‫األمالي‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫نب‬‫اجمعش‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫امتم‬
‫رپ‬‫رمعو‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫آرک‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫الموضوعات‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ًاقیلعت‬‫وک‬‫اس‬‫ںیم‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫نکیل‬
l
‫اجمعش‬‫ںیم‬‫دنس‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ااضہف‬‫اک‬‫اسحن‬‫نب‬‫رمعو‬‫راوی‬‫اکی‬‫درایمن‬‫ےک‬‫ثیل‬‫اور‬‫رمعو‬‫نب‬
،
‫اظبرہ‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫فیحصت‬
،
‫ےہ‬‫اسحن‬‫نب‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫انم‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫حیحص‬‫اور‬
،
‫رقنعبی‬‫ہک‬‫اسیج‬
‫اگ‬‫آےئ‬
‫۔‬
‫رمع‬‫نب‬‫اجمعش‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫و‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
’’
‫حلية‬
‫األولياء‬
‘‘
4
‫ںیم‬
‫اجم‬
‫رطقی‬‫ےک‬‫رمعو‬‫نب‬‫عش‬
‫وک‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬
:
’’
‫ضعيفة‬ ‫الروايات‬ ‫هذه‬ ‫وكل‬
،
‫تثبت‬ ‫ال‬
،
‫كانت‬ ‫معاذ‬ ‫ابن‬ ‫وفاة‬ ‫فإن‬
‫بسنتين‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫وفاة‬ ‫بعد‬
،
‫بعض‬ ‫إليه‬ ‫كتب‬ ‫وإنما‬
‫الصحابة‬
،
‫الراوي‬ ‫فوهم‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫إلى‬ ‫فنسبها‬
،
‫وكان‬
1
‫المستدرك‬
:
۲
/
۲۱۱
،
‫رقم‬
:
۸۰1۲
،
‫ت‬
:
‫عطا‬ ‫عبدالقادر‬ ‫مصطفى‬
،
‫دار‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫األمالي‬
:
۲
/
1۰۲
:‫رقم‬،
۲111
:‫ت‬،
‫حسن‬‫محمد‬‫حسن‬‫محمد‬
‫إسماعيل‬
،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
‫األول‬‫الطبعة‬
‫ى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
3
:‫الموضوعات‬‫كتاب‬
۲
/
۲1۲
‫األول‬‫الطبعة‬،‫المنورة‬‫المدينة‬‫ـ‬‫السلفية‬‫المكتبة‬،‫عثمان‬‫محمد‬‫الرحمن‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫ى‬
۰۲1۱
‫هـ‬
.
4
:‫األولياء‬‫حلية‬
۰
/
۲1۲
،
‫الفكر‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۱
.‫هـ‬

30. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲
‫االستسالم‬‫عن‬‫الجزع‬‫ويغلبه‬‫يجزع‬‫أن‬‫من‬‫وأعلم‬‫أجل‬‫معاذ‬
،
‫الصحيح‬‫بل‬
‫عميرة‬‫بن‬‫الحارث‬‫رواه‬‫ما‬
،
ُ‫ج‬‫ال‬‫منيب‬‫وأبو‬
َ‫ر‬
ِ‫ش‬
‫واصطباره‬‫استسالمه‬‫من‬‫ي‬
‫ابنه‬ ‫وفاة‬ ‫عند‬
،
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫حياة‬ ‫في‬ ‫غيبة‬ ‫لمعاذ‬ ‫يعلم‬ ‫وال‬
‫اليمن‬ ‫إلى‬ ‫إال‬ ‫وسلم‬
،
‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫النبي‬ ‫وفاة‬ ‫بعد‬ ‫فقدم‬
،
‫محمد‬ ‫وليس‬
‫ومفاريدهما‬‫روايتهما‬‫على‬‫يعتمد‬‫ممن‬‫مجاشع‬‫وال‬‫سعيد‬‫بن‬
‘‘
.
‫ںیہ‬‫فیعض‬‫رواایت‬‫اسری‬‫یک‬‫اسری‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫ںیہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬
،
‫اعمذ‬‫ویکہکن‬
r
‫وضحر‬‫وافت‬‫یک‬‫ےٹیب‬‫ےک‬
‫ﷺ‬
‫دو‬‫ےک‬‫وافت‬‫یک‬
‫یھت‬‫وہیئ‬‫دعب‬‫اسل‬
،
‫احصہب‬‫رپ‬‫سج‬
‫ضعب‬‫ےس‬‫ںیم‬
‫اھت‬‫اھکل‬‫طخ‬‫ہی‬‫اںیہن‬‫ےن‬
،
‫ےک‬‫دنس‬‫نکیل‬
‫وہا‬‫ومہ‬‫وک‬‫راوی‬
،
‫ےن‬‫اس‬‫اور‬
‫یبن‬‫وک‬‫طخ‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫رکدای‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
،
‫اعمذ‬‫اور‬
r
‫زربد ِتس‬‫یسیج‬
‫اشن‬
‫ومعق‬‫ےک‬‫وافت‬‫یک‬‫ےٹیب‬‫اےنپ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫دیعب‬‫ہی‬‫ےس‬‫تیصخش‬‫وایل‬‫اجےنن‬‫وخب‬‫اور‬
‫ربصی‬‫ےب‬‫رپ‬
‫رکںی‬‫ااہظر‬‫اک‬
،
‫آ‬‫اغبل‬‫اینت‬‫رپ‬‫ان‬‫ےبربصی‬‫ہی‬‫اور‬
‫وہ‬‫ہک‬‫اجےئ‬
‫وہںیکس‬‫ہن‬‫اسےنمرسوگنں‬‫ےک‬‫ہلصیف‬‫اس‬‫ےک‬‫اہلل‬
،
‫رواتی‬‫در ِتس‬‫ںیم‬‫اس‬‫انچہچن‬
‫ریمعہ‬‫نب‬‫احرث‬‫ےسج‬‫ےہ‬‫ویہ‬‫وت‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےن‬
‫م‬
‫َش‬‫ُج‬‫بینم‬‫اوب‬‫اور‬
1
،
‫ںیم‬‫سج‬
1
‫ااہبصین‬‫اوبمیعن‬‫احظف‬
l
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬‫اےس‬‫ںیہ‬‫رکرےہ‬‫ااشرہ‬‫رطف‬‫یک‬‫اکحتی‬‫سج‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
‘‘
‫دنسم‬
‘‘
‫ان‬‫ںیم‬
:‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬‫اافلظ‬
’’
‫اهلل‬ ‫حدثناعبد‬
،
‫أبي‬ ‫حدثني‬
،
‫ثنايعقوب‬
،
‫ثناأبي‬
،
‫عن‬
‫إسحاق‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
،
‫صالح‬ ‫بن‬ ‫أبان‬ ‫حدثني‬
،
‫بن‬ ‫شهر‬ ‫عن‬
‫األشعري‬ ‫حوشب‬
،
‫أبيه‬ ‫بعد‬ ‫أمه‬ ‫على‬ ‫خلف‬ ‫كان‬ ‫قومه‬ ‫من‬ ‫رجل‬ ‫رابه‬ ‫عن‬
،
َ‫ع‬ ‫طاعون‬ ‫شهد‬ ‫كان‬
َ‫م‬
َ‫و‬
‫اس‬
،
‫قال‬
:
‫خطيبا‬‫الناس‬‫في‬ ‫الجراح‬‫بن‬‫عبيدة‬‫أبو‬‫قام‬‫الوجع‬‫اشتعل‬‫لما‬
،
‫فقال‬
:
‫الناس‬‫أيها‬
!
‫إ‬
‫ربكم‬‫رحمة‬‫الوجع‬‫هذا‬‫ن‬
،
‫نبيكم‬ ‫ودعوة‬
،
‫قبلكم‬ ‫الصالحين‬ ‫وموت‬
،
‫و‬
‫إ‬
‫اهلل‬ ‫يسأل‬ ‫عبيدة‬ ‫أبا‬ ‫ن‬
‫أ‬
‫حظه‬ ‫منه‬ ‫له‬ ‫يقسم‬ ‫ن‬
،
‫قال‬
:
‫فمات‬ ‫فطعن‬
‫اهلل‬ ‫رحمه‬
،
‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫الناس‬ ‫على‬ ‫واستخلف‬
‫جبل‬
،
‫بعده‬ ‫خطيبا‬ ‫فقام‬
،
‫فقال‬
:
‫الناس‬ ‫أيها‬
!
‫إ‬
‫رحمة‬ ‫الوجع‬ ‫هذا‬ ‫ن‬
‫ربكم‬
،
‫نبيكم‬ ‫ودعوة‬
،
‫قبلكم‬ ‫الصالحين‬ ‫وموت‬
،
‫و‬
‫إ‬
‫معاذ‬ ‫ن‬
‫ا‬
‫اهلل‬ ‫يسأل‬
‫أ‬
‫حظه‬ ‫منه‬ ‫معاذ‬ ‫آلل‬ ‫يقسم‬ ‫ن‬
،
‫قال‬
:
‫معاذ‬‫بن‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫ابنه‬‫فطعن‬
،
‫فمات‬
،
‫لنفسه‬‫ربه‬‫فدعا‬‫قام‬‫ثم‬
،
‫راحته‬‫في‬‫فطعن‬
،
‫ثم‬‫إليها‬‫ينظر‬‫رأيته‬‫فلقد‬

31. 3۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رضحت‬
‫اعمذ‬
r
‫ایہٰل‬‫اضقبےئ‬‫رایض‬‫رپ‬‫وافت‬‫یک‬‫ےٹیب‬‫اےنپ‬‫اک‬
‫ذرک‬‫اک‬‫ربص‬‫اور‬‫رانہ‬
‫ظهر‬ ‫يقبل‬
‫كفه‬
،
‫يقول‬ ‫ثم‬
:
‫أحب‬ ‫ما‬
‫أ‬
‫الدنيا‬ ‫من‬ ‫شيئا‬ ‫فيك‬ ‫بما‬ ‫لي‬ ‫ن‬
...
‘‘
.
(
‫مسند‬
‫أ‬
‫حمد‬
:
۲
/
۲۲۳
،
‫رقم‬
:
۰۱1۳
،
‫ت‬
:
‫شاكر‬‫محمد‬‫أحمد‬
،
‫الحديث‬‫دار‬
‫ـ‬
‫القاهرة‬
،
‫الطبعةاألول‬
‫ى‬
۰1۰۱
‫هـ‬
.)
‫ےک‬‫وافت‬‫یک‬‫وادل‬‫ےک‬‫ان‬‫ےن‬‫سج‬،‫اھت‬‫صخش‬‫اکی‬‫ےس‬‫ںیم‬‫وقم‬‫یک‬‫ایہن‬‫ہک‬‫وج‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫ےس‬‫ابپ‬‫وسےلیت‬‫اےنپ‬‫وحبش‬‫نب‬‫رہش‬
‫ںیہ‬‫ےتہک‬،‫اھت‬‫داھکی‬‫وخد‬‫وک‬)‫ےہ‬‫انم‬‫اک‬‫واب‬‫اکی‬‫وہیئ‬‫یلیھپ‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫اس‬‫ہک‬‫(وج‬‫ُاس‬‫و‬َ‫م‬َ‫ع‬‫اطوعن‬‫اور‬،‫اھت‬‫ایک‬‫اکنح‬‫ےس‬‫وادلہ‬‫یک‬‫ان‬‫دعب‬
‫واب‬‫ہی‬:
‫یئگ‬‫لیھپ‬‫رطف‬‫رہ‬
‫رجاح‬‫نب‬‫اوبہدیبہ‬‫وت‬
r
‫(ینعی‬‫فیلکت‬‫ولوگ!ہی‬‫اے‬:‫رفامای‬‫اور‬‫وہےئ‬‫ڑھکے‬‫ےئل‬‫ےک‬‫ےنہک‬‫ہبطخ‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ولوگں‬
‫ومت‬‫یک‬‫وکیناکروں‬‫ںیم‬‫زبروگں‬‫اہمترے‬‫اور‬،‫ےہ‬‫داعء‬‫یئگ‬‫امیگن‬‫یک‬‫یبن‬‫اہمترے‬‫اور‬،‫ےہ‬‫رتمح‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫رب‬‫اہمترے‬)‫اطوعن‬
‫ےس‬‫اہلل‬‫یھب‬‫اوبہدیبہ‬‫انچہچن‬،‫ےہ‬‫یہی‬‫یھب‬‫ذرہعی‬‫اک‬
‫رفامےئ‬‫اطع‬‫ہصح‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫ےس‬‫ںیم‬‫اس‬‫یھب‬‫اےس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ام اتگ‬
‫رفامےت‬‫راوی‬،
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫دعب‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬،‫رکے‬‫رمح‬‫رپ‬‫ان‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬،‫اپےئگ‬‫وافت‬‫اور‬،‫آےئگ‬‫ںیم‬‫زد‬‫یک‬‫واب‬‫اس‬‫یھب‬‫وہ‬‫آرخ‬:‫ںیہ‬
r
‫انبدای‬‫ہفیلخ‬‫وک‬
‫ولوگ!ہی‬‫اے‬:‫رفامای‬‫اور‬‫دای‬‫ہبطخ‬‫دعب‬‫ےک‬‫ےننب‬‫ہفیلخ‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫وت‬،‫ایگ‬
‫اور‬،‫ےہ‬‫رتمح‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫رب‬‫اہمترے‬)‫اطوعن‬‫(ینعی‬‫فیلکت‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫ام اتگ‬‫ےس‬‫اہلل‬‫اعمذ‬‫انچہچن‬،‫ےہ‬‫یہی‬‫یھب‬‫ذرہعی‬‫اک‬‫ومت‬‫یک‬‫وکیناکروں‬‫ںیم‬‫زبروگں‬‫اہمترے‬‫اور‬،‫ےہ‬‫داعء‬‫یئگ‬‫امیگن‬‫یک‬‫یبن‬‫اہمترے‬
‫اعمذ‬
‫دبع‬‫اٹیب‬‫اک‬‫ان‬‫انچہچن‬:‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬،‫رکدے‬‫اطع‬‫ہصح‬‫ےس‬‫ںیم‬‫اس‬‫وک‬‫وایعل‬‫الہ‬‫ےک‬
‫اعمذ‬‫نب‬‫ارلنمح‬
r
‫وہرک‬‫التبم‬‫ںیم‬‫واب‬‫اس‬
‫سج‬‫وہےئگ‬‫التبم‬‫ںیم‬‫واب‬‫اس‬‫یھب‬‫وہ‬‫انچہچن‬‫یک‬‫داع‬‫یھب‬‫ےئل‬‫اےنپ‬‫ےس‬‫رب‬‫اےنپ‬‫اور‬‫وہےئ‬‫ڑھکے‬‫ےئل‬‫ےک‬‫ےنہک‬‫ہبطخ‬‫وہ‬‫رھپ‬،‫اپایگ‬‫وافت‬
‫دےتھکی‬‫رطف‬‫یک‬‫یلیھتہ‬‫اینپ‬‫وہ‬‫ہک‬‫اھت‬‫داتھکی‬‫اںیہن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬،‫وہا‬‫رپ‬‫یلیھتہ‬‫یک‬‫ان‬‫ااہظر‬‫اک‬
‫ہی‬‫اور‬‫دےتی‬‫وبہس‬‫رپ‬‫تشپ‬‫یک‬‫اہھت‬‫رھپ‬
‫ےلم۔۔۔‬‫یھب‬‫ھچک‬‫ےس‬‫ںیم‬‫داین‬‫ےھجم‬‫دبےل‬‫ےک‬‫اس‬‫ےہ‬‫ریہ‬‫چنہپ‬‫ےھجت‬‫فیلکت‬‫وج‬‫ہک‬‫رکات‬‫ںیہن‬‫دنسپ‬‫وک‬‫ابت‬‫اس‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ےتہک‬
‘‘
‫۔‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫ںیم‬‫دعب‬‫رھپ‬
l
‫دصمر‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫اک‬
’’
‫ریمعہ‬‫نب‬‫احرث‬
‘‘
‫ایگ‬‫لم‬‫یھب‬‫رطقی‬‫اک‬
،
‫دقاہم‬‫انب‬‫احظف‬‫ےسج‬
l
‫ےن‬
’’
‫الرقة‬
‫والبكاء‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫ومضمن‬‫اک‬‫اس‬
l
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫ایبن‬‫ےک‬
r
‫ااہتنیئ‬‫رپ‬‫وافت‬‫یک‬‫ےٹیب‬‫ےک‬
‫وااقتستم‬‫ربص‬
‫ےہ‬‫لمتشم‬‫رپ‬
،
‫دقاہم‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫یک‬
‫وہ‬‫المہظح‬‫ابعرت‬
:
’’
‫سليمان‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫الباقي‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أخبرنا‬
،
‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫حمد‬ ‫أخبرنا‬
،
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫أخبرنا‬
‫األصبهاني‬
،
‫اليقطيني‬‫جعفر‬ ‫أبو‬‫حدثنا‬
،
‫القطان‬‫اهلل‬‫عبد‬ ‫بن‬‫الحسين‬‫حدثنا‬
،
‫سيار‬ ‫بن‬‫عامر‬‫حدثنا‬
،
‫عبد‬‫حدثنا‬
‫بهرام‬ ‫بن‬ ‫الحميد‬
،
‫حوشب‬ ‫بن‬ ‫شهر‬ ‫عن‬
،
‫غنم‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
،
‫قال‬ ‫عميرة‬ ‫بن‬ ‫الحارث‬ ‫حديث‬ ‫عن‬
:
‫األ‬ ‫مالك‬ ‫وأبو‬ ‫حسنة‬ ‫بن‬ ‫وشرحبيل‬ ‫عبيدة‬ ‫وأبو‬ ‫معاذ‬ ‫ُعن‬‫ط‬
‫واحد‬ ‫يوم‬ ‫في‬ ‫شعري‬
،
‫معاذ‬ ‫فقال‬
:
‫رحمة‬ ‫إنه‬
‫ربكم‬
،
‫نبيكم‬ ‫ودعوة‬
،
‫قبلكم‬ ‫الصالحين‬ ُ‫ض‬ْ‫ب‬َ‫ق‬‫و‬
،
ّ‫ل‬‫ال‬
‫الرحمة‬ ‫هذه‬ ‫من‬ ‫األوفر‬ ‫النصيب‬ ‫معاذ‬ ‫آل‬ ‫آت‬ ‫هم‬
،
‫قال‬
:
‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫ابنه‬ ‫طعن‬ ‫حتى‬ ‫أمسى‬ ‫فما‬
،
‫به‬ ‫يكنى‬ ‫كان‬ ‫الذي‬ُ‫ه‬ُ‫ر‬ْ‫ك‬ِ‫ب‬
،
‫إليه‬ ‫الخلق‬ ‫وأحب‬
،
‫المسجد‬ ‫من‬ ‫فرجع‬
،
‫مكروبا‬ ‫فوجده‬
،
‫فقال‬
:
‫ا‬ ‫عبد‬ ‫يا‬
‫لرحمن‬
،
‫له‬ ‫فاستجاب‬ ‫أنت؟‬ ‫كيف‬
،
‫فقال‬
:
‫أبت‬ ‫يا‬
!
‫إنه‬
×
‫َا‬‫ل‬َ‫ف‬ َ‫ك‬ِّ‫ب‬َ‫ر‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ُّ‫ق‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ا‬
َ‫ن‬‫ِي‬‫ر‬َ‫ت‬ْ‫م‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ن‬ِ‫م‬ َّ‫ن‬َ‫ن‬‫ُو‬‫ك‬َ‫ت‬
.÷
‫معاذ‬ ‫فقال‬
:
‫اهلل‬ ‫شاء‬ ‫إن‬ ‫وأنا‬
×
َ‫ن‬‫ِي‬‫ر‬ِ‫ب‬‫َّا‬‫ص‬‫ال‬ َ‫ن‬ِ‫م‬ ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫ء‬‫َا‬‫ش‬ ْ‫ن‬ِ‫إ‬ ‫ِي‬‫ن‬ُ‫د‬ِ‫ج‬َ‫ت‬َ‫س‬
.÷
‫ليلة‬ ‫فأمسكه‬
،
‫ثم‬
‫الغد‬ ‫من‬ ‫دفنه‬
،
‫معاذ‬ ‫فطعن‬
،
‫نزع‬ ‫ـ‬ ‫النزع‬ ‫به‬ ‫اشتد‬ ‫حين‬ ‫فقال‬
‫أحد‬ ‫ينزعه‬ ‫لم‬ ‫نزعا‬ ‫فنزع‬ ‫ـ‬ ‫الموت‬
،
‫كلما‬ ‫فكان‬
‫قال‬ ‫ثم‬ ‫َه‬‫ق‬ْ‫و‬َ‫ط‬ ‫فتح‬ ‫غمرة‬ ‫من‬ ‫أفاق‬
:
‫َك‬‫ق‬ْ‫ن‬َ‫خ‬ ‫اخنقني‬
،
‫يحبك‬ ‫قلبي‬ ‫أن‬ ‫لتعلم‬ ‫إنك‬ ‫فوعزتك‬
‘‘
.
(
‫والبكاء‬ ‫الرقة‬
:‫ص‬ :‫قدامة‬ ‫البن‬
۲۸۰
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬ ‫الشامية‬ ‫ودار‬ ،‫دمشق‬‫ـ‬ ‫القلم‬ ‫دار‬،‫يوسف‬‫رمضان‬ ‫خير‬ ‫محمد‬ ،
۰1۰۸
‫هـ‬
)
.

32. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
3۲
‫ےہ‬
،
‫اعمذ‬‫اور‬
r
‫یبن‬‫اک‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫اک‬‫اجےن‬‫ںیہک‬‫اور‬‫العوہ‬‫ےک‬‫نمی‬‫ںیم‬‫ہبیط‬‫ایحت‬
‫اتلم‬‫ںیہن‬‫ذترکہ‬
،
‫آپ‬‫وایسپ‬‫یک‬‫ان‬‫ےس‬‫نمی‬‫انچہچن‬
‫ﷺ‬
‫وہیئ‬‫دعب‬‫ےک‬‫وافت‬‫یک‬
،
‫اخص‬‫اور‬‫رواایت‬‫یک‬‫ان‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ںیہن‬‫ےس‬‫ںیم‬‫راوویں‬‫اےسی‬‫اجمعش‬‫اور‬‫دیعس‬‫نب‬‫دمحم‬‫اور‬
‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫ان‬‫رفتمدوہں‬‫ہی‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےک‬‫نج‬‫رواایت‬‫وہ‬‫رپ‬‫وطر‬
‫اجےکس‬
‫۔‬
‫اخسوی‬ ‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫ا‬
‫األكباد‬ ‫رتياح‬
‘‘
1
‫احمک‬ ‫ںیم‬
l
‫رطقی‬ ‫اک‬
‫اجمعش‬
،
‫رھپ‬
’’
‫ہیلح‬
‘‘
‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫رکےک‬‫لقن‬‫وک‬‫رطق‬‫امتم‬‫وموجد‬‫ںیم‬
l
‫ذرک‬‫ےک‬
‫الکم‬‫رکہ‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫۔‬
‫اشیم‬‫اصیحل‬‫ویفس‬‫نب‬‫دمحم‬‫العہم‬‫رطح‬‫ایس‬
l
’’
‫الفضل‬
‫في‬ ‫المبين‬
‫والبنين‬ ‫البنات‬ ‫فقد‬ ‫الصبرعند‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫م‬‫لقن‬
l
‫ںیہ‬‫الےئ‬‫الکم‬‫ذرکرکدہ‬‫اک‬
،
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رھپ‬
:
’’
‫عند‬ ‫الصبر‬ ‫من‬ ‫معاذ‬ ‫أظهره‬ ‫ما‬ ‫الصابرين‬ ‫أخبار‬ ‫في‬ ‫تقدم‬ ‫وقد‬
‫ولده‬ ‫موت‬
،
‫بالطاعون‬ ‫أهله‬ ‫وموت‬ ‫موته‬ ‫وأن‬
،
‫هذا‬ ‫حال‬ ‫بينت‬ ‫وقد‬
‫سفينة‬‫كتابي‬‫في‬‫الحديث‬
‫السالمة‬
،
‫فراجعه‬
‘‘
.
‫زگ‬‫ںیم‬‫اصربنی‬‫اابخر‬‫اور‬
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اکچ‬‫ر‬
r
‫ےک‬‫ےٹیب‬‫ےناےنپ‬
‫اھت‬‫ایک‬‫اظمرہہ‬‫اک‬‫ربص‬‫وتق‬‫ےک‬‫ااقتنل‬
،
‫اعمذ‬‫زین‬
r
‫ااقتنل‬‫اک‬‫رھگاےن‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫وہااھت‬‫ںیم‬‫اطوعن‬
،
‫اتکب‬‫اینپ‬‫احتل‬‫یک‬‫دحثی‬‫اس‬‫ںیم‬‫اور‬
’’
‫االسلۃم‬‫ۃنیفس‬
‘‘
‫ںیم‬
‫وہں‬‫اکچ‬‫اتب‬
،
‫رکےئجیل‬‫رماتعج‬‫آپ‬
‫۔‬
1
‫األ‬‫ارتياح‬
‫كباد‬
:
‫ص‬
:
۰1۲
،
‫مخطوط‬
.
2
‫والبنين‬‫البنات‬‫فقد‬‫الصبرعند‬‫في‬‫المبين‬‫الفضل‬
:
‫ص‬
:
۰۱۲
،
.‫مخطوط‬

33. 3۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اےس‬
’’
‫كتاب‬
‫الموضوعات‬
‘‘
1
‫رکےن‬‫لقن‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ےکدعب‬
:
’’
‫قال‬
‫ا‬
‫حبان‬ ‫بن‬
:
‫الحديث‬ ‫يضع‬ ‫مجاشع‬
،
‫ذكره‬ ‫يحل‬ ‫ال‬
‫بالقدح‬ ‫إال‬
‘‘
.
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫ےہ‬‫ڑھگات‬‫دحںیثی‬‫اجمعش‬
،
‫اک‬‫اس‬
‫رکان‬‫ذرک‬
‫ےک‬‫رجح‬‫ریغب‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬
‫۔‬
‫احمک‬‫اوبدبعاہلل‬‫اامم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫احمک‬‫اوبدبعاہلل‬‫اامم‬
l
’’
‫مستدرك‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬
:
’’
‫من‬ ‫ليس‬ ‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫مجاشع‬ ‫أن‬ ‫إال‬ ‫حسن‬ ‫غريب‬
‫الكتاب‬ ‫هذا‬ ‫شرط‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫نسح‬‫رغبی‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫اس‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫ہی‬‫اہتبل‬
‫وپر‬‫رپ‬‫رشاطئ‬‫یک‬‫اتکب‬
‫ارتات‬‫ںیہن‬‫ا‬
‫۔‬
‫ازجلری‬‫انب‬‫احظف‬
l
(
‫اوتملیف‬
۵33
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫ال‬
‫الحصين‬ ‫حصن‬
‘‘
3
‫احمک‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
l
‫یک‬
’’
‫مستدرك‬
‘‘
‫رمدوہی‬‫اورانب‬
l
‫یک‬
’’
‫كتاب‬
‫األدعية‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬‫وحاےل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اتمہ‬
l
’’
‫ال‬ ‫تلخيص‬
‫مستدرك‬
‘‘
4
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫ذا‬
1
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
:
۲
/
۲1۲
،
‫ت‬
:
‫محمد‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬
‫عثمان‬
،
‫السلفية‬ ‫المكتبة‬
‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰۲1۱
‫هـ‬
.
2
:‫المستدرك‬
۲
/
۲۱۱
:‫رقم‬،
۸۰1۲
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬،
‫الثان‬
‫ية‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
3
‫الحصين‬‫حصن‬
:
‫ص‬
:
۲1۸
،
‫ت‬
:
‫عبد‬
‫الرؤ‬
‫و‬
‫الكما‬‫ف‬
،‫لي‬
‫مكتبة‬
‫الكويت‬‫ـ‬‫غراس‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲1
.‫هـ‬
4
:‫المستدرك‬‫انظر‬
۲
/
۲۱۱
:‫رقم‬،
۸۰1۲
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،‫عطا‬‫عبدالقادر‬‫مصطفى‬:‫ت‬،
۰1۲۲
‫هـ‬
.

34. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
33
‫مجاشع‬‫وضع‬‫من‬
[
‫عمرو‬‫بن‬
]
‘‘
.
‫رمعویک‬‫نب‬‫اجمعش‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫رواتی‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬
‫۔‬
‫اامم‬
‫ویسیط‬
l
’’
‫الآللئ‬
‫المصنوعة‬
‘‘
1
‫اشینوپری‬‫احمک‬‫ںیم‬
l
‫یک‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
:
’’
‫الذهبي‬ ‫وتعقبه‬
،
‫فقال‬
:
‫وضع‬ ‫من‬ ‫ذا‬
‫مجاشع‬
‘‘
.
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اعتبق‬‫اک‬‫اس‬‫ےن‬
،
‫اےس‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫وہ‬
‫ےہ‬‫ڑھگا‬‫ےن‬‫اجمعش‬
‫۔‬
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
2
‫ویسیط‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ینعی‬‫الکم‬‫ےک‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫األفكار‬ ‫نتائج‬
‘‘
3
‫ربطاین‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫یک‬‫رختجی‬‫رواتی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
،
‫احمک‬‫رھپ‬
l
‫اھکل‬‫وقل‬‫ابال‬‫درج‬‫اک‬
،
‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫آپ‬
:
’’
‫قلت‬
:
‫ذكره‬
‫الضعفاء‬ ‫في‬ ‫العقيلي‬
،
‫وقال‬
:
‫منكر‬ ‫خبره‬
،
‫عن‬ ‫وجاء‬
‫كذبه‬‫أنه‬‫معين‬‫بن‬‫يحيى‬
،
‫استنكرها‬‫أحاديث‬‫عدة‬‫عدي‬‫ابن‬‫له‬‫وأورد‬
‘‘
.
‫یلیقع‬‫وک‬‫اجمعش‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتہک‬‫ںیم‬
l
‫ہک‬‫ےہ‬‫اہک‬‫رکےک‬‫ذرک‬‫ںیم‬‫افعضء‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫رکنم‬‫ربخ‬‫یک‬‫اس‬
،
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫اور‬
l
‫ہک‬‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
‫ےن‬‫اوہنں‬
‫اجمعش‬
‫وک‬
‫وھجاٹ‬
‫اہک‬
‫ےہ‬
،
‫دعی‬‫انب‬‫زین‬
l
‫ںیہ‬‫یک‬‫لقن‬‫ااحدثی‬‫رکنم‬‫دعتمد‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬
‫۔‬
1
‫الآللئ‬
‫المصنوعة‬
:
۲
/
۲۸1
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.
2
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۲
/
۲۱1
:‫رقم‬،
۰1
،
‫اللطيف‬‫عبد‬‫الوهاب‬‫عبد‬:‫ت‬
،‫صديق‬‫محمد‬‫اهلل‬‫عبد‬،
،‫بيروت‬ ‫ـ‬‫العلمية‬‫لكتب‬‫ا‬‫دار‬
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰۲11
‫هـ‬
.
3
‫األفكار‬‫نتائج‬
:
1
/
۲۱۳
،
:‫ت‬
‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬
،
‫دار‬
‫كثير‬‫ابن‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.

35. 3۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
1
‫اجمعش‬‫اےس‬‫ںیم‬
‫ںیم‬‫رواایت‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬
،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےن‬‫یہ‬
’’
‫إ‬
‫المهرة‬ ‫تحاف‬
‘‘
2
‫احمک‬‫ںیم‬
l
‫ان‬‫اور‬‫رطقی‬‫ےک‬
‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫اھکل‬‫دعب‬‫ےک‬
:
’’
‫قلت‬
:
‫معين‬ ‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫كذبه‬ ‫مجاشع‬
‘‘
.
‫ہک‬‫وہں‬‫اتہک‬‫ںیم‬
(
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
)
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫وک‬‫اجمعش‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ذکاب‬‫ےن‬
‫۔‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الزوائد‬‫مجمع‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫واألوسط‬ ‫الكبير‬ ‫في‬ ‫الطبراني‬ ‫رواه‬
،
‫مجاشع‬ ‫وفيه‬
‫عمرو‬ ‫بن‬
،
‫ضعيف‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫ربطاین‬‫اےس‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ںیم‬‫اوطس‬‫اور‬‫ریبک‬‫مجعم‬‫ےن‬
،
‫اور‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫ہک‬‫وج‬‫ےہ‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫ںیم‬‫اس‬
‫۔‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫اہک‬‫ذکاب‬‫وک‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫رپ‬‫اقمم‬‫دورسے‬‫اکی‬‫ےن‬
‫ےہ‬
‫۔‬
4
1
:‫الميزان‬‫لسان‬
۱
/
1۱۲
:‫رقم‬،
۱۲۱۱
،
:‫ت‬
‫عبد‬
‫الفتاح‬
‫أ‬
‫اإل‬‫المطبوعات‬‫مكتبة‬،‫غدة‬‫بو‬
‫حلب‬‫سالميةـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
2
‫المهرة‬ ‫اتحاف‬
:
۰۲
/
۲1۸
:‫رقم‬،
۰۱۳۲1
،
،‫نذير‬ ‫محمد‬ ‫القدوس‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫فهد‬ ‫الملك‬ ‫مجمع‬
‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
3
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
۲
/
۲
،
‫دار‬
‫العربي‬‫الكتاب‬
‫بيروت‬‫ـ‬
.
4
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
1
/
۲11
،
‫دار‬
‫العربي‬‫الكتاب‬
‫بيروت‬‫ـ‬
.

36. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
3۸
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫اوبویفس‬
‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬
‫ادسی‬‫اسحن‬‫نب‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫اہمئ‬
‫راجل‬
‫الکم‬‫اک‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫ممن‬ ‫كان‬
‫الثقات‬ ‫على‬ ‫الحديث‬ ‫يضع‬
،
‫ثقات‬ ‫أقوام‬ ‫عن‬ ‫الموضوعات‬ ‫ويروي‬
،
‫ال‬
‫فيه‬‫القدح‬‫سبيل‬‫على‬‫إال‬‫الكتب‬‫في‬‫ذكره‬‫يحل‬
،
‫على‬‫إال‬‫عنه‬‫الرواية‬‫وال‬
‫للخواص‬‫االعتبار‬‫سبيل‬
‘‘
.
‫ہقث‬‫وج‬‫اھت‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ان‬‫ہی‬
‫ڑھگےت‬‫دحثی‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ولوگں‬
‫ےھت‬
،
‫ےھت‬‫رکےت‬‫لقن‬‫رواایت‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےس‬‫ےکااستنب‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫اور‬
،
‫اتکوبں‬‫اک‬‫اس‬
‫یک‬‫اس‬‫رصف‬‫رکان‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫رجح‬
‫ںیم‬‫وصرت‬‫یک‬‫رکےن‬
‫یہ‬
‫ےہ‬‫الحل‬
،
‫اس‬‫رطح‬‫ایس‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬‫یھب‬‫رکان‬‫رواتی‬‫ےس‬
،
‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫اابتعر‬‫ےکےئل‬‫وخاص‬‫رگم‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫المغني‬
‘‘
2
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫وقل‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫اافتکءایک‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬
‫۔‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫منكر‬
،
‫مجهول‬
‘‘
3
.
‫احظف‬
‫ٰییحی‬
‫نیعم‬‫نب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الكذابين‬ ‫أحد‬ ‫رأيته‬ ‫قد‬
‘‘
4
.
‫وہں‬‫اتھجمس‬‫وھجاٹ‬‫ےساکی‬‫ںیم‬‫وھجوٹں‬‫اےس‬‫ںیم‬
‫۔‬
1
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰1
،
‫ت‬
:
‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬
،
‫ا‬‫دار‬
‫ل‬
‫معرفة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
2
:‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
۲
/
۲1۱
:‫رقم‬،
۸۰۳1
،‫القاضي‬‫حازم‬‫الزهراء‬‫ابو‬:‫ت‬،
‫دار‬
‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
.‫هـ‬
3
‫ميزان‬
:‫االعتدال‬
۲
/
1۲۱
:‫رقم‬،
۳۱۱۱
،
:‫ت‬
‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
4
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
1۲۱
،
‫رقم‬
:
۳۱۱۱
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.

37. 3۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫یلیقع‬‫احظف‬
l
’’
‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫منكر‬ ‫حديثه‬
،
‫محفوظ‬‫غير‬
‘‘
.
‫رکنم‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
،
‫ےہ‬‫وفحمظ‬‫ریغ‬
‫۔‬
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫متروك‬
‫الحديث‬
،
‫ضعيف‬
،
‫بش‬‫ليس‬
‫يء‬
‘‘
.
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫اجمعش‬‫ےن‬
’’
‫متروكين‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬‫ںیم‬
‫۔‬
3
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬‫اامم‬
l
‫وک‬‫اجمعش‬‫ےن‬
’’
‫الحديث‬‫منكر‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
4
‫ازدی‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫كذاب‬
،
‫دام‬
‫ر‬
،
‫عنه‬ ‫الرواية‬ ‫التحل‬
‘‘
5
.
‫وھجاٹ‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫نک‬‫ابتہ‬
،
‫رکان‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬
‫۔‬
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫واضنیع‬‫وک‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬‫ےن‬
‫ونیمہتم‬
‫رہف ِتس‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫۔‬
6
‫احظف‬
‫ذیبہ‬
l
’’
‫ميزا‬
‫االعتدال‬ ‫ن‬
‘‘
7
‫ڑھگت‬‫نم‬‫اکی‬‫یک‬‫اجمعش‬‫ںیم‬
1
‫الضعفاء‬
‫الكبير‬
:
1
/
۲۱1
،
‫رقم‬
:
۰1۱1
،
‫ت‬
:
‫أ‬ ‫المعطي‬ ‫عبد‬
‫قل‬ ‫مين‬
‫ع‬
‫جي‬
،
‫دار‬
‫العلمية‬ ‫الكتب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
2
‫والتعديل‬‫الجرح‬
:
1
/
۲1۱
،
‫رقم‬
۰۳1۸
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
3
:‫للدارقطني‬ ‫السلمي‬ ‫سؤاالت‬
۰11
‫ر‬،
:‫قم‬
1۱
‫و‬ ‫الحميد‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬‫سعد‬:‫ت‬،
‫خالد‬
‫عبد‬ ‫بن‬
،‫الجريسى‬‫الرحمن‬
‫ـ‬‫الوطنية‬‫فهد‬‫الملك‬‫مكتبة‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۳
‫هـ‬
.
4
‫لسان‬
‫الميزان‬
:
۱
/
1۱۲
،
‫رقم‬
:
۱۲۱۱
،
‫ت‬
:
‫عبد‬
‫أبوغدة‬ ‫الفتاح‬
،
‫دار‬
‫البشائر‬
‫اإل‬
‫سالمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.

5
:‫الجوزي‬‫البن‬‫والمتروكين‬‫الضعفاء‬
۲
/
۲۸
:‫رقم‬،
۲11۳
‫اهلل‬‫عبد‬‫الفداء‬‫أبو‬:‫ت‬،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،‫القاضي‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱۱
.‫هـ‬
6
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۰
/
11
:‫رقم‬،
۳
،
‫اللطيف‬‫عبد‬‫عبدالوهاب‬:‫ت‬
،‫صديق‬‫محمد‬‫عبداهلل‬،
،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫دارالكتب‬
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰۲11
‫هـ‬
.
7
‫ميزان‬
:‫االعتدال‬
۲
/
1۲۳
:‫رقم‬،
۳۱۱۱
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.

38. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
3۴
‫لقن‬‫رواتی‬
‫رک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫ےن‬
:
’’
‫موضوع‬ ‫وهذا‬
،
‫هو‬ ‫ومجاشع‬
‫األهوال‬ ‫كتاب‬ ‫راوي‬
‫و‬
‫القيامة‬
،
‫وهو‬
‫جزءان‬
،
‫موضوع‬ ‫واحد‬ ‫خبر‬ ‫كله‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ہی‬
،
‫اتکب‬‫اجمعش‬‫اور‬
’’
‫اال‬
‫وہ‬
‫واایق‬‫ال‬
‫ۃم‬
‘‘
‫ےہ‬‫راوی‬‫اک‬
،
‫اس‬‫اور‬
‫ازجاء‬‫دو‬‫ےک‬‫اتکب‬
‫ںیہ‬
،
‫ازجاء‬‫دوونں‬‫ہی‬‫اور‬
‫ہک‬‫وج‬‫ںیہ‬‫لمتشم‬‫رپ‬‫ربخ‬‫اکی‬‫رصف‬‫لمکم‬
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬
‫۔‬
‫رمع‬‫نب‬‫اجمعش‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫مکح‬‫اک‬‫و‬
‫ااہبصین‬‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫یھب‬‫ےس‬‫رطقی‬‫اس‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬
’’
‫تثبت‬ ‫ال‬
‘‘
(
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫ہی‬
)
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬
،
‫اخسوی‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫ںیم‬‫آرخ‬‫ےک‬‫ثحب‬‫اینپ‬
l
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫اامتعدایک‬‫رپ‬‫وقل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫اہتبل‬
‫احمک‬‫اامم‬
l
‫دنس‬‫اس‬‫ےن‬
‫وہےئ‬‫وہےت‬‫ےک‬‫وکاجمعش‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫یھب‬
’’
‫نسح‬ ‫رغبی‬
‘‘
‫ےہ‬ ‫اہک‬
،
‫ذیبہ‬ ‫احظف‬ ‫اتمہ‬
l
‫رکےت‬‫اعتبق‬‫اک‬ ‫ان‬ ‫ےن‬
‫وموجدراوی‬‫ںیم‬‫اےسدنس‬‫وہےئ‬
‫امشر‬‫ںیم‬‫رواایت‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫یک‬‫اجمعش‬
‫ےہ‬‫ایک‬
،
‫اور‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ویسیط‬‫احظف‬‫رپ‬‫وقل‬‫ایس‬‫ےک‬
l
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ےن‬
،
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫رطح‬‫ایس‬
l
‫رواتی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
‫وک‬
‫یک‬‫اجمعش‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رواایت‬‫ڑھگت‬‫نم‬
‫۔‬
‫زین‬
‫ےک‬‫رواتی‬‫اس‬‫اخص‬‫رظن‬‫عطق‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫اخبری‬‫اامم‬
l
،
‫احظف‬
‫ٰییحی‬
‫نیعم‬‫نب‬
l
،
‫یلیقع‬‫احظف‬
l
،
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
،
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
،
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬‫امم‬‫ا‬
،
‫ازدی‬‫احظف‬
l
،
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l

39. 3۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےن‬
‫اامعتسل‬‫اافلظ‬‫دشدی‬‫ےک‬‫رجح‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رمعو‬‫نب‬‫اجمعش‬
‫ےئک‬
‫ںیہ‬
(
‫ےسیج‬
:
‫وہں‬‫اتھجمس‬‫وھجاٹ‬‫ےساکی‬‫ںیم‬‫وھجوٹں‬‫اےس‬‫ںیم‬
،
‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ان‬‫ہی‬
‫ہقث‬‫وج‬‫اھت‬‫ےس‬
‫ڑھگےتےھت‬‫دحثی‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ولوگں‬
،
‫ےہ‬‫وفحمظ‬‫ریغ‬‫رکنم‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
،
‫ادحلي‬‫رتموک‬
،
‫وھجاٹ‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫نک‬‫ابتہ‬
،
‫رکان‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬
)
‫انچہچن‬
‫وضحر‬‫یھب‬‫ےس‬‫رطقی‬‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫ﷺ‬
‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬
‫ںیہن‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫ااحسق‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫نب‬
‫ح‬
‫ی‬َ‫ج‬
‫ن‬
‫ن‬
َ‫م‬
َ‫ل‬
‫م‬‫ط‬
‫ی‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫رواتی‬‫ےناس‬
’’
‫السالم‬ ‫مدينة‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
:
’’
َ‫ك‬‫ال‬‫الصقر‬‫بن‬‫علي‬‫بن‬‫طلحة‬‫القاسم‬‫أبو‬‫أخبرنا‬
َّ‫ت‬
ِ‫ن‬‫ا‬
‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫حدثنا‬
َ‫ح‬‫ال‬ ‫علي‬ ‫بن‬ ‫الحسين‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫سليمان‬ ‫أبو‬
َّ‫ر‬
ِ‫ن‬‫ا‬
‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫النعمان‬ ‫حدثنا‬
‫العين‬ ‫برأس‬ ‫مدرك‬ ‫بن‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
‫البغدادي‬ ‫بشر‬
،
‫قال‬
:
‫نجيح‬ ‫بن‬ ‫إسحاق‬ ‫حدثنا‬
،
‫عطاء‬ ‫عن‬
،
‫عباس‬ ‫ابن‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫النبي‬ ‫كتب‬
‫باليمن‬‫وال‬‫وهو‬‫جبل‬‫بن‬‫معاذ‬‫إلى‬‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬
.
‫جبل‬ ‫بن‬‫معاذ‬ ‫إلى‬ ‫اهلل‬‫رسول‬ ‫محمد‬‫من‬
،
‫عليك‬ ‫سالم‬
!
‫أحمد‬‫إنى‬
‫ال‬ ‫الذي‬ ‫اهلل‬ ‫إليك‬
‫إ‬
‫هو‬ ‫إال‬ ‫له‬
،
‫بعد‬ ‫أما‬
:
‫يوم‬ ‫في‬ ‫توفي‬ ‫قد‬ ‫فالنا‬ ‫ابنك‬ ‫فإن‬
‫كذا‬
‫وكذا‬
،
‫األجر‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫فأعظم‬
،
‫الصبر‬ ‫وألهمك‬
،
‫عند‬ ‫الصبر‬ ‫ورزقك‬
1
‫تاريخ‬
‫مدينة‬
:‫السالم‬
۲
/
1۲1
:‫رقم‬،
1۲۱
،
:‫ت‬
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.


40. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
3۲
‫البالء‬
،
‫الرخاء‬ ‫عند‬ ‫والشكر‬
،
‫اهلل‬ ‫مواهب‬ ‫من‬ ‫وأهلونا‬ ‫وأموالنا‬ ‫أنفسنا‬
‫الهنية‬
،
‫المستودعة‬ ‫وعواريه‬
،
‫معدود‬ ‫أجل‬ ‫إلى‬ ‫بها‬ ‫يمتعنا‬
،
‫ويقبضها‬
‫معلوم‬ ‫لوقت‬
،
‫الصبر‬ ‫أبالنا‬ ‫إذا‬ ‫هناك‬ ‫علينا‬ ‫وحقه‬
،
‫اهلل‬ ‫بتقوى‬ ‫فعليك‬
‫وحسن‬
‫العزاء‬
،
‫ميتا‬ ‫يرد‬ ‫ال‬ ‫الحزن‬ ‫فإن‬
،
‫أجال‬ ‫يؤخر‬ ‫وال‬
،
‫ال‬ ‫األسف‬ ‫وإن‬
‫بالعباد‬‫نازل‬‫هو‬‫ما‬‫يرد‬
‘‘
.
‫ابعس‬‫انب‬‫رضحت‬
q
‫یبن‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫ےن‬
r
‫وک‬
‫ےھت‬‫احمک‬‫ےک‬‫نمی‬‫وہ‬‫بج‬‫اھکل‬‫طخ‬
‫۔‬
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫دمحم‬
r
‫رطف‬‫یک‬
،
‫السیتم‬‫رپ‬‫مت‬
‫وہ‬
،
‫اسےنم‬‫اہمترے‬‫ںیم‬
‫وکیئ‬‫اور‬‫العوہ‬‫ےک‬‫سج‬‫وہں‬‫رکات‬‫ایبن‬‫رعتفی‬‫یک‬‫اہلل‬‫اس‬
‫ںیہن‬‫وبعمد‬
،
‫اامدعب‬
:
‫اپایگ‬‫وافت‬‫وک‬‫روز‬‫الفں‬‫الفں‬‫اٹیب‬‫الفں‬‫اہمترا‬
،
‫اہمترے‬‫اہلل‬‫سپ‬
‫ڑباھےئ‬‫وک‬‫وثاب‬
،
‫رکے‬‫ااہلم‬‫رکان‬‫ربص‬‫ںیہمت‬‫اور‬
،
‫اور‬‫رکےن‬‫ربص‬‫ںیم‬‫آزامشئ‬‫اور‬
‫رفامےئ‬‫اطع‬‫تمعن‬‫یک‬‫رکےن‬‫رکش‬‫ںیم‬‫وترگنی‬
،
‫امہری‬
‫اجںین‬
،
‫وزر‬‫امل‬
،
‫واےل‬‫رھگ‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫اامںیتن‬‫یئگ‬‫یک‬‫رپسد‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫اعرتی‬‫اور‬‫ےفحت‬‫وخوگشار‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫اہلل‬
،
‫سج‬
‫ےہ‬‫داتی‬‫ومہعق‬‫اک‬‫وہےن‬‫ادنوز‬‫فطل‬‫کت‬‫دمت‬‫وہیئ‬‫ینگ‬‫اخص‬‫اکی‬‫ںیمہ‬‫وہ‬‫ےس‬
،
‫اور‬
‫ےہ‬‫اتیل‬‫ےل‬‫واسپ‬‫ےس‬‫مہ‬‫رپ‬‫وتق‬‫ولعمم‬‫اےس‬‫وہ‬‫رھپ‬
،
‫رپ‬‫مہ‬‫اک‬‫اس‬‫رپ‬‫ومعق‬‫اس‬‫سپ‬
‫قح‬‫ہی‬
‫رکںی‬‫ربص‬‫مہ‬‫وت‬‫آزامےئ‬‫ںیمہ‬‫وہ‬‫بج‬‫ہک‬‫ےہ‬
،
‫اچےئیہ‬‫ںیہمت‬‫انچہچن‬
‫ہک‬
‫روھک‬‫یلست‬‫وخب‬‫اور‬‫اامتہم‬‫اک‬‫رپزیہاگری‬
،
‫وک‬‫وہےئ‬‫رمے‬‫یسک‬‫رکان‬‫وخمغاری‬‫ویکہکن‬
‫اتکس‬‫ںیہن‬‫ولاٹ‬
،
‫ےہ‬‫رکاتکس‬‫ؤمرخ‬‫وک‬‫وتق‬‫ےک‬‫ومت‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
،
‫رپ‬‫دنبوں‬‫ھچک‬‫وج‬‫اور‬
‫ےہ‬‫وہاکچ‬‫انزل‬
،
‫اتکس‬‫ںیہن‬‫اٹل‬‫اتھچپوا‬‫اےس‬
‫۔‬

41. ۷۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ااحسق‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫نب‬
‫ح‬
‫ی‬َ‫ج‬
‫ن‬
‫ن‬
َ‫م‬
َ‫ل‬
‫م‬‫ط‬
‫ی‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اےس‬
’’
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
‘‘
1
‫رکےن‬‫لقن‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬
:
’’
‫يحيى‬ ‫قال‬
:
‫الحديث‬ ‫ووضع‬ ‫بالكذب‬ ‫معروف‬ ‫إسحاق‬
‘‘
.
‫ٰییحی‬
l
‫ےہ‬‫رعموف‬‫ںیم‬‫ڑھگےن‬‫دحثی‬‫اور‬‫وھجٹ‬‫ااحسق‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫تلخيص‬
‫الموضوعات‬
‘‘
2
‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
‫وجزی‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
‫۔‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ی‬‫م‬‫ط‬َ‫ل‬َ‫م‬‫ح‬
‫ی‬‫م‬‫ج‬َ
‫ن‬
‫ن‬
‫نب‬‫ااحسق‬
‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫راجل‬
‫الکم‬‫اک‬
‫دمینی‬‫نب‬‫یلع‬‫اامم‬
l
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
:
’’
‫عجائب‬ ‫روى‬
،
‫وضعفه‬
‘‘
3
.
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫اجعابئت‬‫ہی‬
،
‫دمینی‬‫نب‬‫یلع‬‫زین‬
l
‫ےن‬
‫یک‬‫یھب‬‫فیعضت‬‫یک‬‫اس‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬‫منكر‬
‘‘
4
.
‫ملسم‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬‫متروك‬
‘‘
5
.
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫من‬ ‫ِي‬‫ط‬َ‫ل‬َ‫م‬‫ال‬ ‫نجيح‬ ‫بن‬ ‫إسحاق‬
...‫الناس‬‫أكذب‬
‘‘
6
.
‫ح‬
‫ی‬‫م‬‫ج‬َ
‫ن‬
‫ن‬
‫نب‬‫ااحسق‬
‫اانلس‬‫اذکب‬
‫ےس‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
1
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
:
۲
/
۲1۲
،
‫ت‬
:
‫محمدعثمان‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬
،
‫السلفية‬ ‫المكتبة‬
‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰۲1۱
‫هـ‬
.
2
‫الموضوعات‬ ‫تلخيص‬
:
‫ص‬
:
۲1۳
،
‫رقم‬
:
1۲۲
،
‫ت‬
:
‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫ياسر‬ ‫تميم‬ ‫أبو‬
‫محمد‬ ‫بن‬
،
‫الرشد‬ ‫مكتبة‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،
۰1۰1
.‫هـ‬
3
‫تهذيب‬
:‫الكمال‬
۲
/
1۰
:‫رقم‬،
۲1۲
:‫ت‬،
‫أحمد‬‫وحسن‬‫علي‬‫أحمد‬
،
‫دار‬
‫الفكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
4
‫تهذيب‬
:‫الكمال‬
۲
/
1۰
‫رقم‬،
:
۲1۲
:‫ت‬،
‫أحمد‬‫وحسن‬‫علي‬‫أحمد‬
،
‫دار‬
‫الفكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
5
‫لمسلم‬ ‫واألسماء‬ ‫الكنى‬
:
۰
/
1۲۳
،
‫رقم‬
:
۰۱۸۸
،
‫ت‬
:
‫القشقري‬‫أحمد‬‫محمد‬‫الرحيم‬‫عبد‬
،
‫الجامعة‬
‫اإلسالمية‬
‫ـ‬
‫المنورة‬‫المدينة‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱1
.‫هـ‬
6
‫تهذيب‬
‫الكمال‬
۲
/
1۰
‫رقم‬،
:
۲1۲
‫ت‬،
:
‫أحمد‬
‫أحمد‬‫وحسن‬‫علي‬
،
‫دار‬
‫الفكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.

42. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۷۲
‫نیعم‬‫نب‬ ‫ییحی‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫كذاب‬
،
‫عدواهلل‬
‘‘
1
.
‫وھجاٹ‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫دنمش‬‫اک‬‫اہلل‬
‫۔‬
‫وجزاجین‬‫وقعیب‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ثقة‬ ‫غير‬
،
‫من‬ ‫وال‬
‫األمانة‬‫أوعية‬
‘‘
2
.
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬‫متروك‬
‘‘
3
.
‫احظف‬
‫ینطق‬‫دار‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫متروك‬
‘‘
4
.
‫احمک‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫عن‬ ‫ببغداد‬ ‫حدث‬
‫كثير‬ ‫أبي‬
‫موضوعة‬ ‫بأحاديث‬ ‫األئمة‬ ‫من‬ ‫وأقرانهما‬ ‫جريج‬ ‫وابن‬
‘‘
5
.
‫حیجن‬‫نب‬‫ااحسق‬
‫ریثک‬‫ایب‬‫نب‬‫ییحی‬‫ںیم‬‫دغباد‬‫ےن‬
،
‫اہمئ‬‫رصع‬‫مہ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬‫رججی‬‫انب‬
‫ااستنب‬‫ےک‬
‫ےس‬
‫ںیہ‬‫یک‬‫ایبن‬‫ااحدثی‬‫ڑھگت‬‫نم‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫مع‬ ‫ذكرتها‬ ‫التي‬ ‫األحاديث‬ ‫وهذه‬
‫عند‬‫الروايات‬‫سائر‬
‫عنه‬‫روي‬‫عمن‬‫نجيح‬‫بن‬‫إسحاق‬
،
‫موضوعات‬‫فكلها‬
،
‫هو‬ ‫وضعها‬
،
‫جريج‬ ‫ابن‬ ‫عن‬ ‫أتى‬ ‫ما‬ ‫وعامة‬
،
‫فكل‬
‫منكر‬
،
‫عليه‬ ‫ووضعه‬
...
‫الضعفاء‬‫في‬‫األمر‬‫بين‬‫نجيح‬‫بن‬‫وإسحاق‬
،
‫الحديث‬‫يضع‬‫ممن‬‫وهو‬
‘‘
6
.
1
‫تهذيب‬
‫الكمال‬
:
۲
/
1۰
‫رقم‬،
:
۲1۲
‫ت‬،
:
‫أحمد‬‫وحسن‬‫علي‬‫أحمد‬
،
‫دار‬
‫الفكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
2
‫تهذيب‬
‫الكمال‬
:
۲
/
1۰
‫رقم‬،
:
۲1۲
‫ت‬،
:
‫أحمد‬‫وحسن‬‫علي‬‫أحمد‬
،
‫دار‬
‫الفكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
3
‫تهذيب‬
‫الكمال‬
:
۲
/
1۰
‫رقم‬،
:
۲1۲
‫ت‬،
:
‫أحمد‬‫وحسن‬‫علي‬‫أحمد‬
،
‫دار‬
‫الفكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
4
‫والمتر‬ ‫الضعفاء‬
‫وكون‬
:
‫ص‬
:
۰1۲
،
‫رقم‬
:
1۲
،
‫ت‬
:
‫اهلل‬ ‫عبد‬‫بن‬‫موفق‬
،
‫ـ‬‫المعرف‬‫مكتبة‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
5
:‫ص‬:‫الصحيح‬ ‫إلى‬ ‫المدخل‬
۰۰1
:‫رقم‬،
۰۱
،
:‫ت‬
‫ربيع‬
‫بن‬
‫المدخلي‬ ‫عمير‬ ‫هادي‬
،
‫الرسالة‬ ‫مؤسسة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
6
‫الكامل‬
‫الضعفاء‬‫في‬
:
۰
/
۸1۱
،
‫رقم‬
:
۰۸۸
،
‫ت‬
:
‫محمد‬‫علي‬‫و‬‫أحمد‬‫عادل‬
،
‫دار‬
.‫بيروت‬‫العلميةـ‬‫الكتب‬

43. ۷۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫حیجن‬‫نب‬‫ااحسق‬‫وج‬‫رواایت‬‫امتم‬‫درگی‬‫اور‬‫ںیک‬‫ذرک‬‫ےن‬‫ںیم‬‫وج‬‫دحںیثی‬‫امتم‬‫ہی‬
‫رکےوہ‬‫لقن‬‫یھب‬‫ےس‬‫یسک‬
‫ںیہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫بس‬‫یک‬‫بس‬
،
‫واال‬‫ڑھگےن‬‫وک‬‫رواوتیں‬‫ان‬
‫ےہ‬‫ویہ‬
،
‫ںیہ‬‫رکنم‬‫بس‬‫وہ‬‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ہی‬‫وج‬‫ارثک‬‫ےس‬‫رججی‬‫انب‬‫اور‬
،
‫اس‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ڑھگا‬‫رپ‬‫رججی‬‫انب‬‫ےن‬
‫۔۔۔‬
‫واحض‬‫ابلک‬‫ںیم‬‫افعضء‬‫اعمہلم‬‫اک‬‫حیجن‬‫نب‬‫ااحسق‬‫اور‬
‫ےہ‬
،
‫ںیہ‬‫ڑھگےت‬‫ااحدثی‬‫وج‬‫ےہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ان‬‫ہی‬‫اور‬
‫۔‬
‫اوبادمح‬‫اامم‬
‫احمک‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬‫منكر‬
‘‘
1
.
‫اقنش‬‫دیعس‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫بوضع‬ ‫مشهور‬
‘‘
2
.
‫ااحدثی‬‫ہی‬
‫ڑھگےن‬
‫ےہ‬‫ای ہت‬‫رہشت‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫اطرہ‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫ےتہک‬
:
’’
‫دجال‬
،
‫كذاب‬
‘‘
3
.
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫يضع‬ ‫كان‬ ‫أنه‬ ‫على‬ ‫أجمعوا‬
‫الحديث‬
‘‘
4
.
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحںیثی‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اامجع‬‫رپ‬‫اس‬‫اک‬‫دحمنیث‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫وغيره‬ ‫جريج‬ ‫ابن‬ ‫عن‬ ‫الملطي‬
،
‫كذاب‬
‘‘
5
.
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫ےس‬‫وریغہ‬‫رججی‬‫انب‬‫یطلم‬‫ح‬
‫ی‬‫م‬‫ج‬َ
‫ن‬
‫ن‬
‫نب‬‫ااحسق‬
،
‫ےہ‬‫ذکاب‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رپ‬‫اقمم‬‫دورسے‬‫اکی‬
:
’’
‫بالوضع‬ ‫معروف‬
‘‘
6
.
1
‫التهذيب‬‫تهذيب‬
:
۰
/
۰۲1
،
‫ت‬
:
‫مرشد‬‫وعادل‬‫زيبق‬‫إبراهيم‬
،
‫ـ‬‫الرسالة‬‫مؤسسة‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
2
‫التهذيب‬‫تهذيب‬
:
۰
/
۰۲1
،
‫ت‬
:
‫مرشد‬‫وعادل‬‫زيبق‬‫إبراهيم‬
،
‫الرسالةـ‬‫مؤسسة‬
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۱
.‫هـ‬
3
‫التهذيب‬‫تهذيب‬
:
۰
/
۰۲1
،
‫ت‬
:
‫مرشد‬‫وعادل‬‫زيبق‬‫إبراهيم‬
،
‫الرسالةـ‬‫مؤسسة‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
4
‫التهذيب‬‫تهذيب‬
:
۰
/
۰۲1
،
‫ت‬
:
‫مرشد‬‫وعادل‬‫زيبق‬‫إبراهيم‬
،
‫الرسالةـ‬‫مؤسسة‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
5
‫الضعفاء‬
‫والمتروكين‬
:
‫ص‬
:
۲1
،
‫رقم‬
:
۲۸۲
،
‫ت‬
:
‫األنصاري‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫حماد‬
،
‫مكتبة‬
‫الحديثة‬ ‫النهضة‬
‫ـ‬
‫مكة‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۳
.‫هـ‬
6
‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
:
۰
/
۰۲۲
،
‫رقم‬
:
۸11
،
‫ت‬
:
‫عتر‬‫الدين‬‫نور‬
،
.‫قطر‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫التراث‬‫إحياء‬

44. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۷3
‫ںیم‬‫ڑھگےن‬‫دحثی‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫رعموف‬
‫۔‬
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫كذبوه‬
‘‘
1
.
‫ذکاب‬‫اےس‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫ااحسق‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫نب‬
‫ح‬
‫ی‬َ‫ج‬
‫ن‬
‫ن‬
َ‫م‬
َ‫ل‬
‫م‬‫ط‬
‫ی‬
‫مکح‬‫اک‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫اس‬‫یک‬‫یطلم‬‫حیجن‬‫نب‬‫ااحسق‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫دنس‬
،
‫ےک‬‫رواتی‬‫اس‬‫رظن‬‫زینعطق‬
،
‫راوی‬‫ےک‬‫دنس‬
‫نب‬‫ااحسق‬
‫اخبری‬‫اامم‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫یطلم‬‫حیجن‬
l
،
‫ملسم‬‫اامم‬
l
،
‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
‫لبنح‬
l
،
‫احظف‬
‫ٰییحی‬
‫نیعم‬‫نب‬
l
،
‫وجزاجین‬‫وقعیب‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫احظف‬
l
،
‫اامم‬
‫اسنیئ‬
l
،
‫اامم‬
‫دارینطق‬
l
،
‫احمک‬‫اامم‬
l
،
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬‫اامم‬
l
،
‫انب‬‫احظف‬
‫دعی‬
l
،
‫اقنش‬‫دیعس‬‫اوب‬‫احظف‬
l
،
‫اطرہ‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےک‬‫رجح‬‫ےن‬
‫ااہتنیئ‬
‫دشدی‬
‫اامعتسل‬‫اافلظ‬
‫ےئک‬
‫ںیہ‬
(
‫ےسیج‬
:
‫ادحلي‬‫رتموک‬
،
‫نم‬
‫اانلس‬‫اذکب‬
،
‫ذکاب‬
،
‫دعواهلل‬
،
‫ےہ‬‫رعموف‬‫ںیم‬‫ڑھگےن‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اامجع‬‫رپ‬‫اس‬‫اک‬‫دحمنیث‬
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحںیثی‬
)
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫وضحر‬‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫اےس‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬
‫۔‬
‫یعخن‬‫اوبداؤد‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫رکب‬‫اوب‬ ‫العہم‬
‫ااہبصین‬ ‫داؤد‬‫نب‬ ‫دمحم‬
l
(
‫اوتملیف‬
۱۲۴
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫كتاب‬
‫الزهرة‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫یک‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫رختجی‬‫یک‬‫دحثی‬‫اس‬‫ںیم‬
:
1
‫التهذيب‬‫تقريب‬
:
‫ص‬
:
۰۱۲
،
‫رقم‬
:
۲11
،
‫ت‬
:
‫محمدعوامة‬
،
‫دار‬
‫الرشد‬
‫ـ‬
‫سوريا‬
،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬
۰1۰۰
‫هـ‬
.
2
‫الزهرة‬‫كتاب‬
:
۲
/
۸1۱
،
‫ت‬
:
‫السامرائي‬‫إبراهيم‬
،
‫المنار‬‫مكتبة‬
‫ـ‬
‫أردن‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.

45. ۷۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫الزهري‬ ‫عيسى‬ ‫بن‬ ‫إبراهيم‬ ‫القاضي‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫محمد‬ ‫وحدثنا‬
‫ال‬ ‫صاحب‬ ‫عاصم‬ ‫بن‬
‫خ‬
‫انات‬
،
‫قال‬
:
‫داود‬ ‫وأبو‬ ‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫سليمان‬ ‫حدثنا‬
‫النخعي‬
،
‫الشامي‬ ‫بن‬ ‫مهاجر‬ ‫عن‬
،
‫الرحيم‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
َ‫غ‬ ‫بن‬
ْ‫ن‬
‫م‬
،
‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫عن‬
‫جبل‬
،
‫قال‬
:
‫لي‬ ‫ابن‬ ‫مات‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫إلي‬ ‫فكتب‬
،
‫جبل‬ ‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫إلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫محمد‬ ‫من‬
،
‫عليك‬ ‫سالم‬
!
‫أحمد‬ ‫فإني‬
‫هو‬‫إال‬‫إله‬‫ال‬‫الذي‬‫اهلل‬‫إليك‬
.
‫بعد‬ ‫أما‬
،
‫األجر‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫فعظم‬
،
‫الصبر‬ ‫وألهمك‬
،
‫وإياك‬ ‫ورزقنا‬
‫الشكر‬
،
‫مواهب‬ ‫وأوالدنا‬ ‫وأهالينا‬ ‫وأموالنا‬ ‫أنفسنا‬ ‫أن‬ ‫ثم‬
‫اهلل‬
[
‫الهينة‬
]
‫المستودعة‬
،
‫وسرور‬ ‫غبطة‬ ‫في‬ ‫به‬ ‫متعك‬
،
‫صبرت‬ ‫إن‬ ‫كبير‬ ‫أجر‬ ‫وقبضه‬
‫واحتسبت‬
،
‫معاذ‬ ‫يا‬ ‫عليك‬ ‫تجمعن‬ ‫فال‬
!
‫يح‬ ‫أن‬
‫ب‬
‫فتندم‬ ‫أجرك‬ ‫جزعك‬ ‫ط‬
‫فاتك‬ ‫ما‬ ‫على‬
،
‫قد‬ ‫المصيبة‬ ‫أن‬ ‫عرفت‬ ‫مصيبتك‬ ‫ثواب‬ ‫على‬ ‫قدمت‬ ‫فلو‬
‫عنه‬ ‫قصرت‬
،
‫الجزع‬ ‫أن‬ ‫واعلم‬
‫يرد‬ ‫ال‬
‫ميتا‬
،
‫حزنا‬ ‫يدفع‬ ‫وال‬
،
‫فال‬
‫يذهب‬
‫بك‬‫نازل‬‫هو‬‫ما‬‫أسفك‬
،
‫السالم‬‫قدر‬‫فكان‬
[
‫األصل‬‫في‬‫كذا‬
]
‘‘
.
’’
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫رضحت‬
r
‫وہایگ‬‫ااقتنل‬‫اک‬‫ےٹیب‬‫ریمے‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
،
‫اس‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫رپ‬
‫ﷺ‬
‫اھکل‬‫طخ‬‫ہی‬‫ےھجم‬‫ےن‬
:
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫دمحم‬
r
‫رطف‬‫یک‬
،
‫السیتم‬‫رپ‬‫مت‬
‫وہ‬
،
‫وکیئ‬‫اور‬‫العوہ‬‫ےک‬‫سج‬‫وہں‬‫رکات‬‫ایبن‬‫رعتفی‬‫یک‬‫اہلل‬‫اس‬‫اسےنم‬‫اہمترے‬‫ںیم‬
‫ںیہن‬‫وبعمد‬
‫۔‬
‫دعب‬‫ےک‬‫وانث‬‫دمح‬
‫اطعرفامےئ‬‫ممیظع‬‫ارج‬‫ںیہمت‬‫اہلل‬
،
‫ااہلم‬‫رکان‬‫ربص‬‫ںیہمت‬‫اور‬

46. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۷۸
‫دے‬‫وتقیف‬‫یک‬‫رکےن‬‫ادا‬‫رکش‬‫ںیہمت‬‫اور‬‫ںیمہ‬‫اور‬‫رکے‬
،
‫امل‬‫اور‬‫اجںین‬‫امہری‬‫سپ‬
‫یک‬‫اہلل‬‫وایعل‬‫الہ‬‫اور‬‫وزر‬
‫ونازںیش‬‫انوتاں‬‫ےس‬‫رطف‬
‫وطبر‬‫ںیمہ‬‫ےن‬‫اس‬‫وجہک‬‫ںیہ‬
‫ںیہ‬‫دی‬ ‫اامہ‬
،
‫ان‬‫رک‬‫رھک‬‫ںیم‬ ‫احالت‬‫ووخاحشل‬‫رکش‬‫اقلب‬ ‫ےنںیہمت‬‫اس‬
‫دای‬‫ومعق‬‫اک‬‫ااھٹےن‬‫افدئہ‬‫ےس‬‫وتمعنں‬
،
‫یھب‬‫انیل‬‫ےل‬‫واسپ‬‫وک‬‫وتمعنں‬‫ان‬‫اک‬‫اس‬‫رھپ‬
‫ےہ‬‫ذرہعی‬‫اک‬‫وہےن‬‫احلص‬‫ےک‬‫وثاب‬‫ڑبے‬
،
‫ادیم‬‫یک‬‫وثاب‬‫رکواور‬‫ربص‬‫مت‬‫رشبہکیط‬
‫ر‬
‫وھک‬
،
‫اعمذ‬ ‫اے‬ ‫انچہچن‬
‫ربصی‬ ‫ےب‬ ‫اہمتری‬ ‫اجانلمہک‬ ‫ہن‬ ‫ےس‬ ‫ابت‬ ‫اس‬ ‫رہزگ‬ ‫!مت‬
‫رکدے‬‫متخ‬‫وک‬‫وثاب‬‫اہمترے‬
،
‫رپ‬‫وہےن‬‫اضعئ‬‫ےک‬‫وثاب‬‫اس‬‫اےنپ‬‫ںیہمت‬‫رھپ‬‫ہک‬
‫رےہ‬‫دناتم‬
،
‫ہک‬‫اجؤےگ‬‫وتاجن‬‫وچنہپےگ‬‫وک‬‫ارج‬‫ےک‬‫رپاشیین‬‫اس‬‫مت‬‫بج‬ ‫اور‬
‫وثاب‬‫اک‬‫اس‬‫ہک‬‫انتج‬‫یھت‬‫ہن‬‫ڑبی‬‫اینت‬‫رہزگ‬‫وت‬‫تبیصم‬
،
‫اج‬‫ہی‬‫اور‬
‫یسک‬‫ربصی‬‫ےب‬‫ہک‬‫ول‬‫ن‬
‫یتکس‬‫ںیہن‬‫ولاٹ‬‫وک‬‫وہےئ‬‫رمے‬
،
‫ےہ‬‫رکیتکس‬‫دور‬‫وک‬‫مغ‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫رمسدنقی‬‫اوباثیلل‬‫ہیقف‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫رواتی‬‫یہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫لغافلين‬‫ا‬ ‫تنبيه‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫یک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
،
‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬‫اعمص‬‫نب‬‫دمحم‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫دوونں‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬
‫۔‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫یعخن‬‫اوبداؤد‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫ویسیط‬‫اامم‬
l
’’
‫الآللئ‬
‫المصنوعة‬
‘‘
2
‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫رطقی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬
:
’’
‫كذاب‬‫النخعي‬‫داود‬‫وأبو‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ذکاب‬‫یعخن‬‫داؤد‬‫اوب‬
‫۔‬
1
:‫ص‬:‫الغافلين‬‫تنبيه‬
۲۸۱
،
:‫رقم‬
۲1۱
،
:‫ت‬
‫بديوي‬‫علي‬‫يوسف‬
‫دار‬،
‫كثير‬‫ابن‬
‫ـ‬
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.
2
‫الآللئ‬
:‫المصنوعة‬
۲
/
۲۸۸
:‫ت‬،
‫بن‬‫صالح‬‫الرحمن‬‫عبد‬ ‫أبو‬
‫عويضة‬‫بن‬‫محمد‬
‫الكتب‬ ‫دار‬،
‫العلمية‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.

47. ۷۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫افیس‬‫یعخن‬‫وبہ‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫نب‬‫رمعو‬‫نب‬‫امیلسن‬‫اوبداؤد‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اقیض‬‫وکیف‬‫اعرمی‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬
‫ایطیسل‬‫اولدیل‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬‫اوہنں‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫ےس‬‫رشکی‬
‫رفامای‬
:
’’
‫ما‬
‫لنا‬ ‫عم‬ ‫ابن‬ ‫من‬ ‫لقينا‬
‫ما‬ ‫كثرة‬ ‫من‬ ‫النخعي‬ ‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫سليمان‬
‫يكذب‬
‫في‬
‫الحديث‬
‘‘
1
.
‫اسیج‬‫یعخن‬‫رمعو‬‫نب‬‫امیلسن‬‫ںیم‬‫اوالد‬‫یک‬‫اچچ‬‫اےنپ‬‫ںیمہ‬
‫الم‬‫ہن‬‫واال‬‫وبےنل‬‫وھجٹ‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫ےس‬‫رثکت‬
‫۔‬
‫راوہہی‬‫انب‬‫ااحسق‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫أكذب‬ ‫الدنيا‬ ‫في‬ ‫أرى‬ ‫ال‬
‫منه‬
‘‘
2
.
‫وہاگ‬‫ہن‬‫واال‬‫وبےنل‬‫وھجٹ‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫اس‬‫ںیم‬‫داین‬‫ںیم‬‫ریمےامگن‬
‫۔‬
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫في‬ ‫كان‬
‫الحديث‬ ‫يضعان‬ ‫ضعيفان‬ ‫شيخان‬ ‫النخع‬
،
‫ويفتعالن‬
،
‫سليمان‬ ‫أحدهما‬
‫عمرو‬ ‫بن‬
‫النخعي‬
،
‫الحديث‬ ‫ذاهب‬ ‫وهو‬
،
‫الحديث‬ ‫متروك‬
،
‫كذابا‬ ‫كان‬
،
‫حديثه‬‫قراءة‬‫من‬‫وامتنع‬
‘‘
.
‫ںیہ‬‫فیعض‬‫ویشخ‬‫دو‬‫ںیم‬‫عخن‬
،
‫ڑھگےت‬‫ااحدثی‬‫دوونں‬
،
،‫ےھت‬‫رتاےتش‬
‫ںیم‬‫ان‬
‫ےہ‬‫یعخن‬‫رمعو‬‫نب‬‫امیلسن‬‫وت‬‫اکی‬
،
،‫ادحلثی‬‫ذابہ‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رتموک‬
،
‫ہی‬
‫اھت‬‫ذکاب‬
،
‫ارلنمح‬‫دبع‬
l
‫احمت‬‫اوب‬‫وادل‬‫ریمے‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
l
‫یک‬‫ان‬
‫ےھت‬‫ےئگ‬‫رک‬‫ےس‬‫ڑپےنھ‬‫ااحدثی‬
‫۔‬
1
‫والتعديل‬‫الجرح‬
:
1
/
۰۲۲
،
‫رقم‬
:
۸۳۱
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
2
‫الميزان‬‫لسان‬
:
1
/
۰۱۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبدالفتاح‬
‫أ‬
‫غدة‬‫بو‬
،
‫اإل‬‫المطبوعات‬‫مكتبة‬
‫سالمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
3
‫والتعديل‬‫الجرح‬
:
1
/
۰۲۲
،
‫رقم‬
:
۸۳۱
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.

48. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۷۴
‫ازی‬‫ر‬‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫آية‬ ‫كان‬
،
‫منكرة‬ ‫أشياء‬ ‫عنه‬ ‫وذكر‬
،
‫جدا‬ ‫فيه‬ ‫القول‬ ‫وغلظ‬
‘‘
1
.
‫اکی‬‫وہ‬
‫آتی‬
‫ےہ‬
،
‫زرہع‬‫اوب‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
l
‫اوب‬‫ےن‬
‫ںیک‬‫لقن‬‫زیچںی‬‫رکنم‬‫یک‬‫یعخن‬‫داؤد‬
،
‫تہب‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫ابت‬‫تخس‬‫زایدہ‬
‫یہک‬
‫۔‬
‫اامم‬
‫دمینی‬‫انب‬‫یلع‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الدجالين‬ ‫من‬ ‫كان‬
‘‘
2
.
‫داجنیل‬‫ہی‬
‫اھت‬‫ےس‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫النخعي‬ ‫داود‬ ‫أبو‬
،
‫واسمه‬
‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫سليمان‬
،
‫كذابا‬ ‫سوء‬ ‫رجل‬ ‫كان‬
‫قدريا‬ ‫خبيثا‬
،
‫ببغداد‬ ‫يكن‬ ‫ولم‬
‫أبي‬ ‫من‬ ‫خير‬ ‫وهو‬ ‫إال‬ ‫رجل‬
‫النخعي‬ ‫داود‬
،
‫الحديث‬ ‫يضع‬ ‫كان‬
‘‘
3
‫داؤد‬‫اوب‬.
‫ےہ‬‫رمعو‬‫نب‬‫امیلسن‬‫انم‬‫اک‬‫اس‬‫یعخن‬
،
‫اھت‬‫آدیم‬‫ثیبخ‬‫اور‬‫ذکاب‬‫ربا‬‫اکی‬‫ہی‬
،
‫اور‬
‫اھت‬‫دقری‬
،
‫ےہ‬‫رتہب‬‫ےس‬‫یعخن‬‫داود‬‫اوب‬‫رفد‬‫رہ‬‫اک‬‫دغباد‬
،
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫ہی‬
‫۔‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫سليمان‬ ‫داود‬ ‫أبو‬
‫النخعي‬
،
‫كذاب‬
‘‘
4
.
‫ےہ‬‫ذکاب‬‫یعخن‬‫رمعو‬‫نب‬‫امیلسن‬‫داود‬‫اوب‬
‫۔‬
‫اخبری‬ ‫اامم‬
l
’’
‫الكبير‬ ‫التاريخ‬
‘‘
5
‫ںیم‬
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬
:
’’
‫معروف‬
1
‫والتعديل‬‫الجرح‬
:
1
/
۰۲۲
:‫رقم‬،
۸۳۱
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
2
‫الميزان‬‫لسان‬
:
1
/
۰۱۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبدالفتاح‬
‫أ‬
‫غدة‬‫بو‬
،
‫اإل‬‫المطبوعات‬‫مكتبة‬
‫سالمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
3
‫الضعفاء‬ ‫في‬ ‫لكامل‬
:
1
/
۲۲۱
،
‫رقم‬
:
۳۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
‫الموجود‬
‫و‬
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫بيروت‬‫ـ‬
.
4
‫والتعديل‬‫الجرح‬
:
1
/
۰۲۲
:‫رقم‬،
۸۳۱
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
5
‫ال‬
‫الكبير‬ ‫تاريخ‬
:
1
/
1۱
:‫رقم‬،
۰1۸۲
،
‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
‫أحمد‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عطا‬
‫الثانية‬
۰1۲1
.‫هـ‬

49. ۷۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫بالكذب‬
،
‫وإسحاق‬ ‫قتيبة‬ ‫قال‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫رعموف‬‫وبےنلںیم‬‫وھجٹ‬‫ہی‬
،
‫ابت‬‫ہی‬
‫ہبیتق‬
l
‫ااحسق‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫یہک‬‫ےن‬
‫۔‬
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
’’
‫والمتروكين‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫متروك‬
‫الحديث‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رتموک‬‫ہی‬
‫۔‬
‫ابحن‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
2
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫وكان‬
‫وضعا‬‫الحديث‬‫يضع‬‫كان‬ ‫أنه‬ ‫إال‬ ‫الظاهر‬‫في‬‫صالحا‬ ‫رجال‬
،
‫قدريا‬‫وكان‬
،
‫إ‬ ‫حديثه‬ ‫كتابة‬ ‫تحل‬ ‫ال‬
‫ال‬
‫االختبار‬ ‫جهة‬ ‫على‬
،
‫طريق‬ ‫من‬ ‫إال‬ ‫ذكره‬ ‫وال‬
‫االعتبار‬
‘‘
.
‫آدیم‬‫اصحل‬‫اور‬‫کین‬‫اکی‬‫ںیم‬‫اظرہ‬‫ہی‬
‫اھت‬
،
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحںیثی‬‫ہی‬‫اہتبل‬
،
‫اھت‬‫دقری‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫ےہ‬‫الحل‬‫انھکل‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫ااحتمن‬‫وک‬‫دحوثیں‬‫یک‬‫اس‬
،
‫ذرک‬‫اک‬‫اس‬‫اور‬
‫ےہ‬‫الحل‬‫رکان‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫اابتعر‬‫رصف‬
‫۔‬
‫اہرون‬‫نب‬‫زیدی‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫عن‬ ‫يروي‬ ‫أن‬ ‫ألحد‬ ‫يحل‬ ‫ال‬
‫الكوفي‬ ‫النخعي‬ ‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫سليمان‬
‘‘
3
.
‫یھب‬‫ےئل‬‫ےک‬‫یسک‬
‫وہ‬‫ہک‬‫ںیہن‬‫الحل‬
‫رکے‬‫رواتی‬‫ےس‬‫وکیف‬‫یعخن‬‫رمعو‬‫نب‬‫امیلسن‬
‫۔‬
‫دعی‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
4
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫بن‬ ‫وسليمان‬
‫الحديث‬ ‫يضع‬ ‫أنه‬ ‫على‬ ‫اجتمعوا‬ ‫عمرو‬
‘‘
.
‫امیلسن‬‫اور‬
‫ےرمعو‬‫نب‬
‫ابرے‬‫ےک‬
1
:‫والمتروكين‬‫الضعفاء‬
۰1۸
:‫رقم‬،
۲1۳
،‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمد‬:‫ت‬،
‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱۱
.‫هـ‬
2
‫المجروحين‬
:
۰
/
۲۲۲
،
‫ت‬
:
‫محمود‬
‫إبراهيم‬
‫زايد‬
،
‫دار‬
‫المعرفة‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
.‫هـ‬
3
‫الضعفاء‬‫في‬‫الكامل‬
:
1
/
۲۲۱
،
‫رقم‬
:
۳۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبد‬ ‫أحمد‬‫عادل‬
‫معوض‬‫محمد‬ ‫وعلي‬ ‫الموجود‬
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬
.
4
‫الضعفاء‬‫في‬‫الكامل‬
:
1
/
۲۲1
،
‫رقم‬
:
۳۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبد‬ ‫أحمد‬‫عادل‬
‫معوض‬‫محمد‬ ‫وعلي‬ ‫الموجود‬
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬
.

50. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۷۲
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحںیثی‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اامجع‬‫اک‬‫اہمئ‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫ینطق‬‫دار‬
l
’’
‫الضعفاء‬
‫والمتروكون‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬‫ںیم‬
:
’’
‫كذاب‬
،
‫بالكذب‬ ‫حنبل‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫رماه‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ذکاب‬‫ہی‬
،
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬
l
‫اےس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ذکاب‬
‫۔‬
‫اشینوپری‬‫احمک‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬‫اامم‬
l
’’
‫المدخل‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫عن‬ ‫الشام‬ ‫وأهل‬ ‫المدينة‬ ‫أهل‬ ‫عن‬ ‫روى‬
‫أحاديث‬ ‫الثقات‬ ‫األئمة‬
‫موضوعة‬
،
‫أحمد‬ ‫كذبه‬
‫وغيره‬
،
‫على‬ ‫الحديث‬ ‫وضعه‬ ‫في‬ ‫أشك‬ ‫ولست‬
‫عبادته‬‫وكثرة‬‫تقشفه‬‫من‬‫ذكر‬‫ما‬
‘‘
.
‫اہمئ‬‫ہقث‬‫ےک‬‫اشم‬‫اور‬‫دمہنی‬‫ہی‬
‫ااستنب‬‫ےک‬
‫لقن‬‫دحںیثی‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےس‬
‫اھت‬‫رکات‬
،
‫اےس‬
‫ادمح‬
l
‫یھب‬‫ےن‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫ذکاب‬
‫اہک‬
‫ےہ‬
،
‫او‬
‫ےک‬‫اس‬‫ےھجم‬‫ر‬
‫دحںیثی‬
‫ڑھگےن‬
‫ںیم‬
‫ذرا‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫کش‬‫اسیھب‬
،
‫ابووجد‬
‫ہکی‬
‫ابرے‬‫ےک‬‫اس‬
‫گنت‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایک‬‫ذرک‬‫اک‬‫رکےن‬‫ابعدت‬‫ےس‬‫رثکت‬‫اور‬‫رانہ‬‫احل‬
‫۔‬
‫ہبیش‬‫ایب‬‫نب‬‫امثعن‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫يقطع‬ ‫ال‬ ‫غياث‬ ‫بن‬ ‫حفص‬ ‫كان‬
‫النخعي‬ ‫داود‬ ‫أبي‬ ‫على‬ ‫إال‬ ‫بالكذب‬ ‫أحد‬ ‫على‬
‘‘
3
.
‫وک‬‫یسک‬‫ایغث‬‫نب‬‫صفح‬
‫ےک‬‫یعخن‬‫داود‬‫اوب‬‫وساےئ‬‫ےھت‬‫ےتہک‬‫ںیہن‬‫وھجاٹ‬‫رپ‬‫وطر‬‫یعطق‬
‫۔‬
1
:‫ص‬:‫والمتروكون‬‫الضعفاء‬
1۱1
:‫رقم‬،
۱۰1
،‫القادر‬‫عبد‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬‫بن‬‫موفق‬:‫ت‬،
‫ـ‬‫المعارف‬‫مكتبة‬
‫الرياض‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱1
.‫هـ‬
2
‫الصحيح‬ ‫إلى‬ ‫المدخل‬
:‫ص‬:
۰1۲
:‫رقم‬،
۳۱
،
:‫ت‬
‫ربيع‬
‫بن‬
‫المدخلي‬ ‫عمير‬ ‫هادي‬
،
‫الرسالة‬ ‫مؤسسة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
3
‫يحي‬ ‫عن‬ ‫الرجال‬ ‫معرفة‬
‫ي‬
‫محرز‬ ‫ابن‬ ‫رواية‬ ‫معين‬ ‫بن‬
:
۲
/
۲1۸
،
‫رقم‬
:
11۲
،
‫ت‬
:
‫القصار‬ ‫كامل‬ ‫محمد‬
،
‫مجمع‬
‫دمشق‬‫ـ‬‫العربية‬‫اللغة‬
‫الطبعة‬،
۰1۱۸
‫هـ‬
.

51. ۸۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اربل‬‫دبع‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫يضع‬ ‫كذاب‬ ‫عندهم‬ ‫هو‬
،
‫وإسحاق‬ ‫وشريك‬ ‫وقتيبة‬ ‫وأحمد‬‫يحيى‬‫كذبه‬
،
‫العلم‬‫أهل‬ ‫سائر‬ ‫وتابعهم‬
‫بالحديث‬
،
‫حديثه‬ ‫وتركوا‬
‘‘
1
.
‫ےہ‬‫ذکاب‬‫زندکی‬‫ےک‬‫اہمئ‬‫ہی‬
،
‫ڑھگات‬‫دحںیثی‬
‫ےہ‬
،
‫ٰییحی‬‫اےس‬
l
،
‫ادمح‬
l
،
‫ہبیتق‬
l
،
‫رشکی‬
l
‫ااحسق‬‫اور‬
l
‫ےن‬
‫دای‬‫رقار‬‫وھجاٹ‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫یک‬‫اابتع‬‫یک‬‫ان‬‫ےن‬‫ملع‬‫الہ‬‫درگی‬‫اور‬
،
‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫اور‬
‫ےہ‬‫رکدای‬‫رتک‬‫وک‬‫دحثی‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫بن‬ ‫سليمان‬
‫عمرو‬
،
‫الكذاب‬‫النخعي‬‫داود‬‫أبو‬
‘‘
.
‫رمعو‬‫نب‬‫امیلسن‬
،
‫ےہ‬‫ذکاب‬‫یعخن‬‫اوبداؤد‬
‫۔‬
‫القسعین‬ ‫رجح‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
3
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫يحصر‬ ‫ال‬ ‫فيه‬ ‫الكالم‬
،
‫المتقدمين‬ ‫من‬ ‫الوضع‬ ‫إلى‬ ‫ونسبه‬ ‫كذبه‬ ‫فقد‬
‫الثالثين‬ ‫فوق‬ ‫فيه‬ ‫ألفوا‬ ‫أو‬ ‫الجرح‬ ‫في‬ ‫كالمهم‬ ‫نقل‬ ‫ممن‬ ‫والمتأخرين‬
‫نفسا‬
‘‘
.
‫ںیم‬
(
‫رجح‬‫انب‬
l
)
‫الکم‬‫ےئگ‬‫ےئک‬‫رپ‬‫اس‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتہک‬
‫یہ‬‫امشر‬‫اک‬
‫ںیہن‬
،
‫اس‬‫انچہچن‬
‫واےل‬‫دےنی‬‫رقار‬‫وھجاٹ‬‫وک‬
،
‫وعض‬‫اور‬
‫رکےن‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬‫دحثی‬
‫الکم‬‫اک‬‫نج‬‫ںیہ‬‫ارفاد‬‫اےسی‬‫زادئ‬‫ےس‬‫سیت‬‫ےس‬‫ںیم‬‫اتمرخنی‬‫اور‬‫دقتمن‬‫واےل‬
‫وہ‬‫یک‬‫اتفیل‬‫وکیئ‬‫رپ‬‫رجح‬‫نف‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ای‬‫ےہ‬‫اجات‬‫ایک‬‫لقن‬‫ںیم‬‫رجح‬
‫۔‬
1
‫الميزان‬‫لسان‬
:
1
/
۰۱۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبدالفتاح‬
‫أ‬
‫غدة‬‫بو‬
،
‫اإل‬‫المطبوعات‬‫مكتبة‬
‫سالمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
2
‫ميزان‬
:‫االعتدال‬
۲
/
۲۰۱
:‫رقم‬،
۲11۸
،
:‫ت‬
‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
‫المعرفة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
3
‫الميزان‬‫لسان‬
:
1
/
۰۱۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبدالفتاح‬
‫أ‬
‫غدة‬‫بو‬
،
‫اإل‬‫المطبوعات‬‫مكتبة‬
‫سالمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.

52. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۸۲
‫یعخن‬‫اوبداؤد‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫مکح‬‫اک‬
‫ویسیط‬‫اامم‬
l
‫اوب‬‫راوی‬‫ےک‬‫دنس‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫رطقی‬‫اس‬‫ےن‬
‫داؤد‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ذکاب‬‫وک‬‫یعخن‬
،
‫ذکاب‬‫یعخن‬‫داؤد‬‫اوب‬‫اس‬
‫داود‬‫اوب‬‫اامم‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫ایطیسل‬
l
،
‫راوہہی‬ ‫انب‬ ‫ااحسق‬ ‫اامم‬
l
،
‫احمت‬ ‫اوب‬ ‫احظف‬
l
،
‫زرہع‬ ‫اوب‬ ‫احظف‬
‫رازی‬
l
،
‫دمینی‬‫نب‬‫یلع‬‫اامم‬
l
،
‫ٰییحی‬
‫نیعم‬‫نب‬
l
،
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
،
‫اخبری‬‫اامم‬
l
،
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
،
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫احظف‬
‫ینطق‬‫دار‬
l
،
‫اشینوپری‬‫احمک‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬‫اامم‬
l
،
‫اہرون‬‫نب‬‫زیدی‬‫اامم‬
l
،
‫ہبیش‬‫ایب‬‫نب‬‫امثعن‬‫اامم‬
l
،
‫اربل‬‫دبع‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫اور‬
‫احظف‬
‫رجح‬‫انب‬
‫القسعین‬
l
‫اامعتسل‬‫اافلظ‬‫دشدی‬‫ےک‬‫رجح‬‫ےن‬
‫ےئک‬
‫ںیہ‬
(
‫ےسیج‬
:
‫ریمے‬
‫وہاگ‬ ‫ہن‬‫واال‬ ‫وبےنل‬ ‫وھجٹ‬‫زایدہ‬‫ےس‬ ‫اس‬ ‫ںیم‬‫داین‬‫ںیم‬‫امگن‬
،
‫ادحلثی‬‫ذابہ‬
،
‫ادحلثی‬‫رتموک‬
،
‫ذکاب‬
،
‫اھت‬‫ےس‬‫ںیم‬‫داجنیل‬‫ہی‬
،
‫ثیبخ‬‫اور‬‫ذکاب‬‫ربا‬‫اکی‬‫ہی‬
‫اھت‬‫آدیم‬
،
‫ےہ‬‫رعموف‬‫وبےنلںیم‬‫وھجٹ‬
،
‫امیلسن‬‫وہ‬‫ہک‬‫ںیہن‬‫الحل‬‫یھب‬‫ےئل‬‫ےک‬‫یسک‬
‫رکے‬‫رواتی‬‫ےس‬‫یعخن‬‫رمعو‬‫نب‬
)
،
‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬‫انچہچن‬
‫آپ‬‫ےس‬‫رطقی‬
‫ﷺ‬
‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬
‫۔‬
‫نب‬‫ادمح‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ایعجش‬‫مطی‬‫رَش‬‫نب‬‫ط‬‫ی‬َ‫ب‬ُ
‫ن‬
‫ن‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ااحسق‬
‫ااہبصین‬‫دنمہ‬‫نب‬‫ا‬‫احظف‬
l
(
‫اوتملیف‬
۷۴۸
‫ھ‬
)
‫یک‬
’’
‫الفوئد‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ہی‬
‫وموجدےہ‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫رواتی‬
:
1
:‫منده‬ ‫البن‬ ‫الفوائد‬
۰
/
۰۲۱
:‫رقم‬،
۲۳۲
،
:‫ت‬
‫السميع‬ ‫عبد‬ ‫محمود‬ ‫خالف‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.

53. ۸۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫قال‬ ‫جده‬ ‫عن‬ ‫وبه‬
:
‫جبل‬ ‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫قال‬
‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬
:
‫ابن‬ ‫مات‬
‫لي‬
،
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫إلي‬ ‫فكتب‬
·
:
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫النبي‬ ‫محمد‬ ‫من‬
‫عليه‬
‫جبل‬‫بن‬‫معاذ‬‫إلى‬‫وسلم‬
،
‫عليك‬‫سالم‬
،
‫الذي‬‫اهلل‬‫إليك‬‫أحمد‬‫فإني‬
‫هو‬ ‫إال‬ ‫إله‬ ‫ال‬
،
‫بعد‬ ‫أما‬
،
‫ورزقنا‬ ‫الصبر‬ ‫وألهمك‬ ‫األجر‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫فعظم‬
‫الشكر‬ ‫وإياك‬
،
‫وجل‬ ‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫مواهب‬ ‫من‬ ‫وأوالدنا‬ ‫وأهلينا‬ ‫أنفسنا‬ ‫إن‬ ‫ثم‬
،
]‫األصل‬ ‫في‬ ‫ولده[كذا‬
‫الهنية‬
،
‫وعوار‬
‫ت‬
‫ه‬
‫األصل‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
،
‫والصحيح‬
:
]‫عواريه‬
‫المستودعة‬
،
‫مع‬
‫األصل‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
،
‫والصحيح‬
:
]‫متع‬
‫في‬ ‫به‬ ‫اهلل‬
‫وسرور‬ ‫غبطة‬
،
‫واحتسبت‬ ‫صبرت‬ ‫إن‬ ‫كبير‬ ‫بأجر‬ ‫وقبضه‬
،
‫فال‬
‫ي‬
‫جمعن‬
‫أجرك‬ ‫تحرم‬ ‫أن‬ ‫معاذ‬ ‫يا‬ ‫عليك‬
،
‫فاتك‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫فتندم‬
،
‫على‬ ‫قدمت‬ ‫فلو‬
‫قصرت‬ ‫قد‬ ‫المصيبة‬ ‫أن‬ ‫عرفت‬ ‫مصيبتك‬ ‫ثواب‬
،
‫يرد‬ ‫ال‬ ‫الجزع‬ ‫أن‬ ‫واعلم‬
‫حزنا‬ ‫يدفع‬ ‫وال‬ ‫ميتا‬
،
‫أس‬ ‫فليذهب‬
‫وك‬ ‫بك‬ ‫نازل‬ ‫هو‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫فك‬
‫ائ‬
‫ن‬
‫[كذا‬
]‫األصل‬‫في‬
‫والسالم‬
‘‘
.
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫رضحت‬
r
‫وہایگ‬‫ااقتنل‬‫اک‬‫ےٹیب‬‫ریمے‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
،
‫اس‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫رپ‬
‫ﷺ‬
‫اھکل‬‫طخ‬‫ےھجم‬‫ےن‬
:
‫نب‬‫اعمذ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫دمحم‬
‫لبج‬
r
‫رطف‬‫یک‬
،
‫وہ‬‫السیتم‬‫رپ‬‫مت‬
،
‫ایبن‬‫رعتفی‬‫یک‬‫اہلل‬‫اس‬‫اسےنم‬‫اہمترے‬‫ںیم‬
‫رک‬
‫ںیہن‬‫وبعمد‬‫وکیئ‬‫اور‬‫العوہ‬‫ےک‬‫سج‬‫وہں‬‫ات‬
،
‫دعب‬‫ےک‬‫وانث‬‫دمح‬
:
‫میظع‬‫ارج‬‫ںیہمت‬‫اہلل‬
‫رکے‬‫ااہلم‬‫رکان‬‫ربص‬‫ںیہمت‬‫رفامےئاور‬‫اطع‬
،
‫یک‬‫رکےن‬‫ادا‬‫رکش‬‫ںیہمت‬‫اور‬‫ںیمہ‬‫اور‬
‫دے‬‫وتقیف‬
،
‫یک‬‫اہلل‬‫وایعل‬‫الہ‬‫اور‬‫اجںین‬‫امہری‬‫سپ‬
‫ونازںیش‬‫وخوگشار‬‫ےس‬‫رطف‬
‫ںیہ‬
،
‫ںیہ‬‫دی‬ ‫اامہ‬‫وطبر‬‫ےن‬‫اس‬‫وجہک‬
،
‫ووخاحشل‬‫رکش‬‫اقلب‬‫ںیہمت‬‫ےن‬‫اس‬
‫دای‬‫ومعق‬‫اک‬‫ااھٹےن‬‫افدئہ‬‫ےس‬‫وتمعنں‬‫ان‬‫رک‬‫رھک‬‫ںیم‬‫احالت‬
،
‫ےک‬‫میظع‬‫ارج‬‫رھپ‬

54. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۸3
‫ںیل‬‫ےل‬‫واسپ‬‫وعض‬
،
‫روھک‬‫ادیم‬‫یک‬‫وثاب‬‫اور‬‫رکو‬‫ربص‬‫مت‬‫رشبہکیط‬
،
‫اے‬‫انچہچن‬
‫رہ‬‫اعمذ!مت‬
‫اس‬‫اےنپ‬‫وہرک‬‫رحموم‬‫ےس‬‫وثاب‬‫اےنپ‬‫مت‬‫ہک‬‫اجانلم‬‫ہن‬‫ےس‬‫ابت‬‫اس‬‫زگ‬
‫اضعئ‬‫ےک‬‫وثاب‬
‫دن‬‫رپ‬‫وہےن‬
‫ا‬
‫تم‬
‫ںیم‬
‫روہ‬
،
‫اور‬
‫وک‬‫ارج‬‫ےک‬‫رپاشیین‬‫اس‬‫مت‬‫بج‬
‫یھت‬‫وھچیٹ‬‫ںیم‬‫اقمہلب‬‫ےک‬‫اس‬‫وت‬‫تبیصم‬‫اجؤےگہک‬‫اجن‬‫وت‬‫وچنہپےگ‬
،
‫ول‬‫اجن‬‫ہی‬‫اور‬
‫یتکس‬‫ولاٹ‬‫ںیہن‬‫وک‬‫وہےئ‬‫رمے‬‫یسک‬‫ربصی‬‫ےب‬‫ہک‬
،
‫ےہ‬‫رکیتکس‬‫دور‬‫وک‬‫مغ‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
،
‫اور‬
‫یکچ‬‫زگر‬‫اب‬‫وہ‬‫یھت‬‫وہیئ‬‫انزل‬‫رپ‬‫مت‬‫تبیصم‬‫وج‬
،
‫انچہچن‬
‫اس‬‫اب‬
‫اجےن‬‫وک‬‫اوسفس‬‫رپ‬
‫دو‬
،
‫واالسلم‬
‫۔‬
‫یہی‬
‫دایمیط‬ ‫احظف‬ ‫رواتی‬
l
‫ےن‬
’’
‫واالغتباط‬ ‫التسلي‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
،
‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ااحسق‬‫نب‬‫ادمح‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫دوونں‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬‫رشطی‬‫نب‬‫ط‬‫ی‬‫ب‬
‫ن‬
‫ن‬
‫۔‬
‫راوی‬ ‫وموجد‬ ‫ںیم‬ ‫دنس‬
‫ط‬‫ی‬َ‫ب‬ُ
‫ن‬
‫ن‬ ‫نب‬ ‫اربامیہ‬ ‫نب‬ ‫ااحسق‬ ‫نب‬ ‫ادمح‬
‫نب‬
‫ایعجش‬ ‫مطی‬‫رَش‬
(
‫اوتملیف‬
۱۵۴
‫ھ‬
)
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫رصمی‬‫ویسن‬‫نب‬‫ادمح‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬‫دیعس‬‫اوب‬‫احظف‬
l
(
‫اوتملیف‬
3۷۴
‫ھ‬
)
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫النسخة‬ ‫صاحب‬
‫المشهورة‬
‫الموضوعة‬
‘‘
2
.
‫ہی‬
‫وہشمر‬‫اکی‬
‫ڑھگت‬‫نم‬
‫ےخسن‬
‫و‬
‫ا‬
‫ال‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫عن‬
1
‫واإلغتباط‬‫التسلي‬
:
‫ص‬
:
۸۸
،
‫رقم‬
:
11
،
‫ت‬
:
‫إبراهيم‬‫السيد‬‫مجدي‬
،
‫القرآن‬‫مكتبة‬
.
2
‫يونس‬ ‫ابن‬ ‫تاريخ‬
:
۲
/
۲۱
،
‫رقم‬
:
1۱
،
‫ت‬
:
‫الفتاح‬ ‫عبد‬
‫فتحي‬
‫عبد‬
‫الفتاح‬
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.
3
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۰
/
1۲
،
‫رقم‬
:
۲1۱
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.

55. ۸۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫فيها‬ ‫بنسخة‬ ‫جده‬
‫باليا‬
...
‘‘
.
’’
‫ا‬
‫اہیب‬‫نع‬‫دمح‬
،
‫ہخسن‬‫اکی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬‫دجہ‬‫نع‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬
،
‫ںیہ‬‫البای‬‫ںیم‬‫سج‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫رپ‬ ‫الکم‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫لسان‬
‫الميزان‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫مجمع‬
‫الزوائد‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الزيادات‬
‫على‬
‫الموضوعات‬
‘‘
3
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬‫تنزيه‬
‘‘
4
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫زین‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الضعفاء‬ ‫ديوان‬
‘‘
5
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫متروك‬
،
‫له‬
‫نسخة‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫رتموک‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫ہخسن‬‫اکی‬‫اک‬‫اس‬
‫۔‬
‫دبعااہلدی‬‫نب‬‫ادمح‬‫احظف‬
‫دیقشم‬
l
(
‫اوتملیف‬
۴33
‫ھ‬
)
’’
‫علماء‬ ‫طبقات‬
‫الحديث‬
‘‘
6
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫الموضوعة‬ ‫النسخة‬ ‫صاحب‬ ‫وهو‬
،
‫وكان‬
‫ومئة‬ ‫سبعين‬ ‫سنة‬ ‫ولد‬ ‫أنه‬ ‫يدعي‬
،
‫عليه‬ ‫يعتمد‬ ‫ال‬
‘‘
.
‫ہخسن‬‫وہا‬‫ڑھگا‬‫اکی‬‫اک‬‫اس‬
‫ےہ‬
،
‫یک‬‫رجہی‬‫رتس‬‫وس‬‫اکی‬‫نس‬‫والدت‬‫یک‬‫اس‬‫اھتہک‬‫رکات‬‫دوعی‬‫اک‬‫اس‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬
،
‫ںیہن‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫اس‬
‫ایکاجاتکس‬
‫۔‬
1
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۰
/
1۱1
،
‫رقم‬
:
۲1۰
،
‫ت‬
:
‫غدة‬ ‫أبو‬ ‫عبدالفتاح‬
،
‫اإلسالمية‬ ‫المطبوعات‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
2
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
۰
/
۰1۱
،
‫دار‬
‫الكتاب‬
‫العربي‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
3
‫الموضوعات‬ ‫على‬‫الزيادات‬
:
۲
/
۳1۲
،
‫ـ‬‫المعارف‬ ‫مكتبة‬،‫حسن‬ ‫حاج‬ ‫خالد‬ ‫رامز‬:‫ت‬
،‫الرياض‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.
4
:‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
۰
/
۲۸
:‫رقم‬،
1۲
‫اللطيف‬ ‫عبد‬ ‫عبدالوهاب‬:‫ت‬،
‫عبد‬،
،‫صديق‬‫محمد‬‫اهلل‬
‫العلمية‬‫دارالكتب‬
،‫بيروت‬‫ـ‬
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۱۰
.‫هـ‬
5
‫الضعفاء‬‫ديوان‬
:
‫ص‬
:
۲
،
‫رقم‬
:
1
،
‫ت‬
:
‫األنصاري‬‫محمد‬‫بن‬‫حماد‬
،
‫مطبعة‬
‫الحديثية‬‫النهضة‬
‫ـ‬
‫المكرمة‬‫مكة‬
.
6
‫الحديث‬ ‫علماء‬ ‫طبقات‬
:
۲
/
۲11
،
‫رقم‬
:
۱۲۰
،
‫ت‬
:
‫البوشي‬ ‫أكرم‬
،
‫الزيبق‬ ‫إبراهيم‬
،
‫الرسالة‬ ‫مؤسسة‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۰۳
.‫هـ‬

56. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۸۸
‫وشاکین‬‫العہم‬
l
’’
‫المجموعة‬ ‫الفوائد‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ومنها‬
:
‫عن‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬ ‫شريط‬ ‫بن‬ ‫نبيط‬ ‫بن‬ ‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫إسحاق‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫نسخة‬
‫جده‬
،
‫موضوعة‬‫كلها‬
‘‘
.
‫نع‬‫وہ‬‫ےسج‬‫ےہ‬‫ہخسن‬‫اکی‬‫اک‬‫رشطی‬‫نب‬‫ط‬‫ی‬‫ب‬
‫ن‬
‫ن‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ااحسق‬‫نب‬‫ادمح‬‫اور‬
‫اہیب‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬‫دجہ‬‫نع‬
،
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وپرا‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫ایعجش‬‫مطی‬‫رَش‬‫نب‬‫ط‬‫ی‬َ‫ب‬ُ
‫ن‬
‫ن‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ااحسق‬‫نب‬‫ادمح‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫رصمی‬‫ویسن‬‫نب‬‫ادمح‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬‫دیعس‬‫اوب‬‫احظف‬
l
،
‫نب‬‫ادمح‬‫احظف‬
‫دیقشم‬‫دبعااہلدی‬
l
،
‫وشاکین‬‫العہم‬
l
‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ااحسق‬‫نب‬‫ادمح‬‫ےن‬
‫رشطی‬‫نب‬‫ط‬‫ی‬‫ب‬
‫ن‬
‫ن‬
‫اہیب‬‫نع‬‫وک‬
،
‫رطقی‬‫ےک‬‫دجہ‬‫نع‬
‫لقن‬‫ہخسن‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اکی‬‫ےس‬
‫واال‬‫رکےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫اہیب‬‫نع‬‫ادمح‬
،
‫ےک‬‫دجہ‬‫نع‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫ہخسن‬‫اکی‬‫ےس‬‫رطقی‬
،
‫ںیہ‬‫البای‬‫ںیم‬‫سج‬
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
،
‫ویسیط‬‫اامم‬
l
‫انب‬‫العہم‬‫اور‬
‫رعاق‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ےن‬
،
‫اح‬‫زین‬
‫ذیبہ‬
‫ن‬
‫طف‬
l
‫رپ‬‫اقمم‬‫دورسے‬‫اکی‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫یھب‬‫رتموک‬‫اےس‬
،
‫آپ‬‫یھب‬‫ےس‬‫رطقی‬‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬‫انچہچن‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫ااستنب‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫ےس‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫و‬‫رطبقی‬
‫عیک‬
‫ایحن‬‫نب‬‫فلخ‬‫نب‬‫دمحم‬
(
‫اوتملیف‬
3۱۶
‫ھ‬
)
‫ویسیط‬‫اامم‬‫رطقی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الآللئ‬
‫المصنوعة‬
‘‘
2
‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
1
‫الفوائدالمجموعة‬
:
1۲۸
‫ت‬،
:
‫يحي‬‫بن‬‫الرحمن‬ ‫عبد‬
‫ي‬
‫دار‬،‫المعلمي‬
‫العلمية‬ ‫الكتب‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبع‬
‫ة‬
۰1۰۱
‫هـ‬
.
2
‫ا‬
‫لآلل‬
‫ئ‬
:‫المصنوعة‬
۲
/
۲۸۸
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.

57. ۸۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ایک‬‫رختجی‬‫اسھت‬‫ےک‬
‫ےہ‬
:
’’
(
‫وقال‬
)
‫الغرر‬ ‫في‬ ‫وكيع‬
:
‫بن‬ ‫إبراهيم‬ ‫ابن‬ ‫إسماعيل‬ ‫أبو‬ ‫حدثني‬
‫طالب‬ ‫أبي‬ ‫بن‬‫علي‬ ‫بن‬‫حسن‬
،
‫عمي‬ ‫حدثني‬
،
‫جعفر‬ ‫بن‬‫إسحاق‬‫حدثني‬
‫محمد‬‫بن‬
،
‫أبيه‬‫عن‬
،
‫جده‬‫عن‬
،
‫هلك‬‫جبل‬ ‫بن‬‫لمعاذ‬‫ابنا‬‫أن‬
،
‫عليه‬ ‫فجزع‬
‫شديدا‬‫جزعا‬
،
‫اهلل‬‫رسول‬‫إليه‬‫فكتب‬
،
‫بعد‬‫أما‬
:
‫وأهلنا‬‫وأموالنا‬‫أنفسنا‬‫فإن‬
‫وأوالدنا‬
‫المستردة‬ ‫وعواريه‬ ‫الحسنة‬ ‫اهلل‬ ‫مواهب‬ ‫من‬
،
‫الحديث‬ ‫فذكر‬
‫بنحوه‬
،
‫أعلم‬‫واهلل‬
‘‘
.
‫اعمذ‬‫رضحت‬
r
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫رضحت‬‫وت‬‫وہایگ‬‫وفت‬‫اٹیب‬‫اک‬
r
‫زایدہ‬‫تہب‬
‫وہےئ‬‫ارسفدہ‬
،
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬
‫ﷺ‬
‫اعمذ‬‫رضحت‬‫ےن‬
r
‫اھکل‬‫طخ‬‫رطف‬‫یک‬
،
‫دمح‬
‫دعب‬‫ےک‬‫والصۃ‬
:
‫اور‬‫رھگواےل‬‫امہرے‬‫اور‬‫امل‬‫امہرے‬‫اور‬‫اجںین‬‫امہری‬‫کش‬‫ےب‬
‫ںیہ‬ ‫اامہ‬‫اور‬‫ےیطع‬‫وخوگشار‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫اہلل‬‫ہی‬‫اوالد‬‫امہری‬
،
‫اوہنں‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫یک‬‫ذرک‬‫ابت‬‫یسیج‬‫دحثی‬‫اسہقب‬‫ےن‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫اچچ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬‫نسح‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫اوباامسلیع‬‫راوی‬‫دو‬‫ذموکر‬‫ںیم‬‫دنس‬‫ذموکرہ‬
‫ےک‬
‫ںیم‬‫راجل‬‫بتک‬‫ںیمہ‬‫احالت‬
‫ابووجد‬‫ےک‬‫ایسبر‬‫التش‬
‫ےکس‬‫لم‬‫ںیہن‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫ایحن‬‫نب‬‫فلخ‬‫نب‬‫دمحم‬‫وعیک‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫اچچ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬‫نسح‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫اوباامسلیع‬‫راوی‬‫دو‬‫ذموکر‬‫ںیم‬‫دنس‬‫اس‬
‫ےکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫راجل‬‫بتک‬‫ںیمہ‬‫احالت‬‫ےک‬
،
‫ہک‬‫ںیم‬‫انترظ‬‫اخص‬‫اس‬‫اور‬

58. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۸۴
‫دحمنیث‬
‫امجتع‬‫اکی‬‫یک‬
‫وک‬‫دحثی‬‫نتم‬
‫ہہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اصف‬
‫یکچ‬
‫ےہ‬
،
‫ےسیج‬
:
‫احظف‬
‫انب‬
‫وجزی‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫زین‬
‫ااہبصین‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫یفن‬‫یک‬‫وبثت‬‫ےک‬‫دحثی‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
،
‫اخسوی‬‫احظف‬
l
‫اور‬
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫اوقال‬‫ےک‬‫اہمئ‬‫ابال‬‫درج‬‫یھب‬‫ےن‬
،
‫اس‬
‫ےئل‬
‫ہی‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اکیف‬‫ےئل‬‫ےک‬‫وبثت‬‫ےک‬‫رواتی‬‫رطح‬‫یھب‬‫یسک‬‫دنس‬
،
‫مکح‬‫اک‬‫اہمئ‬‫اسہقب‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ربرقار‬‫یھب‬‫اہیں‬
‫۔‬
‫مکح‬‫رواتی‬‫اور‬‫الخہص‬‫اک‬‫قیقحت‬
‫اصف‬‫اسھت‬‫ےک‬‫دنسوں‬‫فلتخم‬‫ےن‬‫امجتع‬‫اکی‬‫یک‬‫دحمنیث‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬
،
‫ےسیج‬
:
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
،
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
‫القسع‬
‫ین‬
l
،
‫ااہبصین‬‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫یک‬‫وبثت‬‫ےک‬‫دحثی‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫یک‬‫یفن‬
،
‫اخسوی‬‫احظف‬
l
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫اہمئ‬‫ابال‬‫درج‬‫یھب‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫اوقال‬‫ےک‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫وسنمب‬‫رطف‬‫یک‬
‫ںیہن‬‫در ِتس‬
‫ےہ‬
‫۔‬
iI

59. ۸۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫اگر‬‫انگہ‬‫واےل‬‫رکےن‬‫ااقتنل‬‫العوہ‬‫ےک‬‫رات‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫املسمن‬
‫ےک‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫رپ‬‫آےن‬
،
‫ہی‬‫رھپ‬
‫ولاتٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫ذعاب‬
‫یھب‬‫ےس‬‫اکرف‬‫ںیم‬‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬
،
‫ےہ‬‫اجات‬‫دای‬‫ولاٹ‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬‫رگم‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫رواتی‬‫یلہپ‬
l
،
‫افسرینی‬‫العہم‬
l
،
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
،
‫اطحطوی‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫دلیل‬ ‫م‬
‫اتحمج‬‫زندکی‬‫ےک‬
،
‫ےبدنس‬
،
‫ےہ‬‫ابلط‬‫رپ‬‫وطر‬‫یعطق‬‫اور‬
،
‫افسرینی‬‫العہم‬‫رواتی‬‫دورسی‬
l
‫ےہ‬‫یئگ‬‫یہک‬‫ےس‬‫الکٹ‬‫ضحم‬‫زندکی‬‫ےک‬
،
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫اور‬
l
‫الع‬،
‫اطحطوی‬‫ہم‬
l
‫رواتی‬‫ہی‬‫زندکی‬‫ےک‬
‫لقن‬‫حیحص‬
‫ےہ‬‫اتحمج‬‫یک‬‫دلیل‬‫اصف‬‫اور‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫یھب‬‫اےس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫ےس‬‫ابوتں‬‫دو‬‫رصف‬‫قلعت‬‫اک‬‫ثحب‬‫اس‬‫امہری‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ےہ‬
:
‫ےس‬‫املسمن‬‫اگر‬‫انگہ‬‫واےل‬‫رکےن‬‫ااقتنل‬‫العوہ‬‫ےک‬‫رات‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫ےک‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫رپ‬‫آےن‬
،
‫ایقتم‬‫ذعاب‬‫ہی‬‫رھپ‬
‫ولاتٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬
‫۔‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫یھب‬‫ےس‬‫اکرف‬‫ںیم‬‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
،
‫اس‬‫رگم‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫دای‬‫ولاٹ‬‫دعب‬‫ےک‬
‫۔‬
‫اتمہ‬
‫ہعمج‬
‫ےک‬
‫دن‬
‫ای‬
‫رات‬
‫ںیم‬
‫ااقتنل‬
‫رکےن‬
‫واےل‬
‫اک‬
‫ربق‬
‫ےک‬
‫ےنتف‬
،
‫زین‬
‫ذعاب‬
‫ےس‬
‫امومن‬
‫وہےن‬
‫اک‬
‫ومضمن‬
‫ایسی‬
‫دنسوں‬
‫ےس‬
‫اثتب‬
‫ےہ‬
‫ںیہنج‬
‫اضفلئ‬

60. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۸۲
‫ےک‬
‫ابب‬
‫ںیم‬
‫ایبن‬
‫رکےن‬
‫ںیم‬
‫وکیئ‬
‫رحج‬
‫ںیہن‬
‫ےہ‬
1
،
‫انچہچن‬
‫اقرنیئ‬
‫رکام‬
‫م‬‫لخ‬
‫ثحبم‬
‫ےس‬
‫ےتچب‬
‫وہےئ‬
‫ثحب‬
‫اک‬
‫اجزئہ‬
‫ںیل‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫یفسن‬‫اامم‬
l
’’
‫الكالم‬‫بحر‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
1
:‫المتقين‬‫السادة‬‫إتحاف‬‫انظر‬
۲
/
۲۰۳
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العربي‬‫التاريخ‬‫مؤسسة‬،
۰1۰1
‫هـ‬
.
:‫وہ‬‫المہظح‬‫ابعرت‬
’’
‫الحلية‬ ‫في‬ ‫نعيم‬ ‫أبي‬ ‫ولفظ‬
:
‫ليلة‬ ‫مات‬ ‫من‬
‫القبر‬ ‫عذاب‬ ‫من‬ ‫أجير‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫أو‬ ‫الجمعة‬
،
‫الشهداء‬ ‫طابع‬ ‫وعليه‬ ‫القيامة‬ ‫يوم‬ ‫وجاء‬
،
‫الخطاب‬ ‫بن‬ ‫عمر‬ ‫حديث‬ ‫من‬ ‫األلقاب‬ ‫في‬ ‫الشيرازي‬ ‫وأخرج‬
:
‫من‬
‫ما‬
‫عوف‬‫الجمعة‬‫ليلة‬‫أو‬‫الجمعة‬‫يوم‬‫ت‬
‫ي‬
‫القبر‬‫عذاب‬‫من‬
،
‫عمله‬‫له‬‫وجرى‬
.
‫أعلم‬‫واهلل‬
‘‘
.
‫اخسوی‬‫احظف‬
l
’’
‫اہنسحل‬‫ااقملدص‬
‘‘
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫شهيد‬ ‫أجر‬ ‫له‬ ‫كتب‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫مات‬ ‫من‬
،
‫القبر‬ ‫فتنة‬ ‫ووقي‬
،
‫قال‬
‫الرزاق‬ ‫عبد‬
:
‫جريج‬ ‫ابن‬ ‫أنا‬
،
‫رجل‬ ‫عن‬
،
‫شهاب‬ ‫ابن‬ ‫عن‬
،
‫قال‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫أن‬
:
‫يوم‬ ‫مات‬ ‫من‬
‫القبر‬‫فتنة‬‫وقي‬‫الجمعة‬‫ليلة‬‫أو‬‫الجمعة‬
،
‫شهيدا‬‫وكتب‬
،
‫السنن‬‫في‬‫قرة‬‫أبو‬‫وقال‬
:
‫سفيان‬‫أخبرني‬‫جريج‬‫ابن‬‫ذكر‬
،
‫رب‬ ‫عن‬
‫سيف‬ ‫بن‬ ‫يعة‬
،
‫مثله‬ ‫مرفوعا‬ ‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
،
‫الترمذي‬ ‫أخرجه‬ ‫ربيعة‬ ‫طريق‬ ‫ومن‬
،
‫يذكر‬ ‫ولم‬
‫الشهادة‬
،
‫وقال‬
:
‫غريب‬
،
‫عمرو‬‫بن‬‫اهلل‬ ‫عبد‬‫من‬ ‫سماع‬ ‫لربيعة‬ ‫وليس‬
،
‫من‬ ‫يعلى‬ ‫وأبو‬ ‫الطبراني‬‫وصله‬ ‫وقد‬.‫انتهى‬
‫عمرو‬ ‫بن‬‫اهلل‬ ‫عبد‬‫عن‬‫الفهري‬‫عقبة‬‫بن‬‫عياض‬‫بن‬‫ربيعة‬ ‫حديث‬
،
‫أخرجها‬ ‫أخرى‬ ‫طريق‬ ‫وله‬
‫وإسحاق‬ ‫أحمد‬
‫نحوه‬‫عمرو‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬‫سمعت‬‫قبيل‬‫أبا‬‫سمعت‬‫سعيد‬‫بن‬‫معاوية‬‫حدثني‬‫بقية‬‫رواية‬‫من‬‫والطبراني‬
،
‫أبو‬‫ورواه‬
‫المنكدر‬ ‫ابن‬ ‫ترجمة‬ ‫في‬ ‫الحلية‬ ‫في‬ ‫نعيم‬
،
‫بلفظ‬‫جابر‬ ‫عن‬ ‫عنه‬ ‫الوجيه‬ ‫بن‬ ‫موسى‬ ‫بن‬‫عمر‬ ‫طريق‬ ‫من‬
:
‫مات‬ ‫من‬
‫القبر‬‫عذاب‬‫من‬ ‫أجير‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬‫أو‬‫الجمعة‬ ‫ليلة‬
،
‫يوم‬ ‫وجاء‬
‫الشهداء‬ ‫طابع‬ ‫عليه‬ ‫القيامة‬
،
‫أنس‬‫عن‬‫الباب‬‫وفي‬
‫يعلى‬ ‫أبي‬ ‫عند‬
،
‫بلفظ‬ ‫مسنده‬ ‫في‬ ‫الديلمي‬ ‫عند‬ ‫علي‬ ‫وعن‬
:
‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫دفع‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫أو‬ ‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫مات‬ ‫من‬
‫القبر‬ ‫عذاب‬
،
‫ويروى‬
:
‫الحرمين‬ ‫أحد‬ ‫في‬ ‫مات‬ ‫لمن‬ ‫القبر‬ ‫فتنة‬ ‫من‬ ‫األمن‬
،
‫مكة‬ ‫طريق‬ ‫في‬ ‫أو‬
،
‫مرابطا‬ ‫أو‬
،
‫ولمن‬
‫م‬‫عند‬‫الملك‬‫سورة‬‫يقرأ‬
‫نامه‬
،
‫آخرين‬‫في‬
،
‫فقال‬‫رسالن‬‫ابن‬‫اهلل‬‫ولي‬‫نظمهم‬
:
‫تمنع‬ ‫القبر‬ ‫فتنة‬ ‫بخمس‬ ‫عليك‬
...
‫وتدفع‬ ‫عنك‬ ‫التعذيب‬ ‫من‬ ‫وتنجي‬
‫ونهارها‬ ‫ليلة‬ ‫بثغر‬ ‫رباط‬
...
‫يلمع‬ ‫السيف‬ ‫شاهد‬ ‫شهيد‬ ‫وموت‬
‫ليلة‬ ‫كل‬ ‫اقترئ‬ ‫الملك‬ ‫سورة‬ ‫ومن‬
...
‫تنزع‬ ‫العروبة‬ ‫يوم‬ ‫روحه‬ ‫ومن‬
‫ختامها‬ ‫جاء‬ ‫البطن‬ ‫شهيد‬ ‫وموت‬
...
‫يتنوع‬ ‫تعذيبه‬ ‫غيبة‬ ‫وذو‬
‘‘
(
‫الحسنة‬‫المقاصد‬
:
‫ص‬
:
11۲
:‫رقم‬،
۰۰11
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
۰1۲۳
‫هـ‬
)
.
2
‫الكالم‬ ‫بحر‬
:‫ص‬:
۲11
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬،‫دمشق‬ ‫ـ‬ ‫الفرفور‬ ‫دار‬ ‫مكتبة‬،‫الفرفور‬ ‫صالح‬ ‫محمد‬ ‫الدين‬ ‫ولي‬:‫ت‬،
۰1۲۰
.‫هـ‬

61. ۶۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫والجماعة‬ ‫السنة‬ ‫أهل‬ ‫وقال‬
:
‫ونكير‬ ‫منكر‬ ‫سؤال‬ ‫و‬ ‫القبر‬ ‫عذاب‬
‫حق‬
،
‫وضيق‬
‫حق‬ ‫القبر‬
،
‫فاسقا‬ ‫أو‬ ‫مطيعا‬ ‫أو‬ ‫كافرا‬ ‫أو‬ ‫مؤمنا‬ ‫كان‬ ‫سواء‬
،
‫القيامة‬ ‫يوم‬ ‫إلى‬ ‫القبر‬ ‫في‬ ‫يدوم‬ ‫فعذابه‬ ‫كافرا‬ ‫كان‬ ‫إذا‬ ‫لكن‬
،
‫عنهم‬ ‫ويرفع‬
‫والسالم‬ ‫الصالة‬ ‫عليه‬ ‫النبي‬ ‫بحرمة‬ ‫رمضان‬ ‫وشهر‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫العذاب‬
،
‫النبي‬ ‫بحرمة‬ ‫الدنيا‬ ‫في‬ ‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫اليعذبهم‬ ‫األحياء‬ ‫في‬ ‫داموا‬ ‫ما‬ ‫النهم‬
‫ا‬ ‫عليه‬
‫والسالم‬ ‫لصالة‬
،
‫يوم‬ ‫العذاب‬ ‫عنهم‬ ‫يرفع‬ ‫القبر‬ ‫في‬ ‫فكذلك‬
‫والسالم‬ ‫الصالة‬ ‫عليه‬ ‫النبي‬ ‫بحرمة‬ ‫رمضان‬ ‫شهر‬ ‫كل‬ ‫و‬ ‫الجمعة‬
،
‫فيعذب‬
‫بالروح‬‫متصال‬‫اللحم‬
،
‫بالجسد‬‫متصال‬‫والروح‬
،
‫الجسد‬‫مع‬‫الروح‬‫فتتألم‬
.‫عنه‬‫خارجا‬‫كان‬‫وإن‬
‫وجهين‬ ‫على‬ ‫المؤمن‬ ‫إن‬ ‫ثم‬
:
‫عذاب‬ ‫له‬ ‫اليكون‬ ‫مطيعا‬ ‫كان‬ ‫إن‬
‫القبر‬
،
‫ويك‬
‫وخوفه‬ ‫ذلك‬ ‫هول‬ ‫فيجد‬ ‫ضيقه‬ ‫له‬ ‫ون‬
،
‫تنعم‬ ‫قد‬ ‫كان‬ ‫أنه‬ ‫لما‬
‫النعمة‬ ‫يشكر‬ ‫ولم‬ ‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫بنعمة‬
،
‫وإن‬
‫عذاب‬ ‫له‬ ‫يكون‬ ‫عاصيا‬ ‫كان‬
‫و‬ ‫القبر‬
‫ضيقه‬
،
‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫القبر‬ ‫عذاب‬ ‫عنه‬ ‫ينقطع‬ ‫لكن‬
،
‫اليعود‬ ‫ثم‬
‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬‫العذاب‬
،
‫له‬‫يكون‬‫الجمعة‬‫ليلة‬‫أو‬‫الجمعة‬‫يوم‬‫مات‬‫وإن‬
‫وضيقه‬ ‫ساعة‬ ‫العذاب‬
‫كذلك‬
،
‫يوم‬ ‫إلى‬ ‫واليعود‬ ‫العذاب‬ ‫عنه‬ ‫ينقطع‬ ‫ثم‬
‫القيامة‬
،
‫الجسد‬ ‫مع‬ ‫الروح‬ ‫وتكون‬
،
‫روحه‬ ‫تكون‬ ‫ترابا‬ ‫صار‬ ‫إذا‬ ‫وكذلك‬
‫معا‬‫والتراب‬‫الروح‬‫فيتألم‬‫بترابه‬‫متصله‬
‘‘
.
‫قح‬‫وساالت‬‫ےک‬‫ریکن‬‫رکنم‬‫اور‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫زندکی‬‫ےک‬‫واامجلتع‬‫تنس‬‫الہ‬
‫ںیہ‬
،
‫ےہ‬‫قح‬‫یھب‬‫دابان‬‫اک‬‫ربق‬‫اور‬
،
‫وہان‬‫ومنم‬
،
‫اکرف‬
‫وہان‬
،
‫وہان‬‫زگار‬‫ااطتع‬
،
‫افقس‬
‫وہان‬
،
‫ںیہ‬‫ربارب‬‫ںیم‬‫اس‬‫بس‬
،
‫کت‬‫ایقتم‬‫ںیم‬‫ربق‬‫ذعاب‬‫اک‬‫اس‬‫وت‬‫وہ‬‫اکرف‬‫بج‬‫نکیل‬

62. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۶۲
‫اگ‬‫رےہ‬‫اجری‬
،
‫یبن‬‫ںیم‬‫ےنیہم‬‫ےک‬‫ریمان‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫یک‬‫رحتم‬‫یک‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫ےس‬‫اکرف‬‫اس‬‫رپ‬‫انبء‬
،
‫اہلل‬‫ںیم‬‫زدنیگ‬‫یک‬‫افکر‬‫ان‬‫ہک‬‫ےئل‬‫اس‬
‫اعت‬
‫یبن‬‫ےن‬‫یل‬
‫ﷺ‬
‫راھک‬‫دور‬‫ذعاب‬‫لسلسم‬‫ےس‬‫ان‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫رحتم‬‫یک‬
،
‫ایس‬‫وت‬
‫ذعاب‬‫ںیم‬‫ےنیہم‬‫ےک‬‫ریمان‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫یھب‬‫ںیم‬‫ربق‬‫رطح‬
،
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫رحتم‬
،
‫وہات‬‫وک‬‫دوونں‬‫وگتش‬‫اور‬‫روح‬‫ذعاب‬‫انچہچن‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫وہات‬‫یھب‬‫وک‬‫مسج‬‫اسھت‬‫ےک‬‫روح‬‫رطح‬‫ایس‬
،
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫سج‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫روح‬
‫ےہ‬‫وہیت‬‫فیلکت‬‫یھب‬‫وک‬‫مسج‬
،
‫ارگہچ‬
‫روح‬
‫ےہ‬‫وہیت‬‫یہ‬‫ابرہ‬‫ےس‬‫مسج‬
‫۔‬
‫ںیہ‬‫احںیتل‬‫دو‬‫یک‬‫ومنم‬‫رطح‬‫ایس‬
:
‫م‬
‫ذعاب‬‫وک‬‫اس‬‫وت‬‫اھت‬‫زگار‬‫ااطتع‬‫وہ‬‫ارگ‬
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫ربق‬
،
‫ےک‬‫اس‬
‫ےئل‬
‫وخف‬‫اور‬‫اگ‬‫ڈرے‬‫وہ‬‫رپ‬‫سج‬‫وہاگ‬‫دابان‬‫اک‬‫ربق‬‫رصف‬
‫اگ‬‫اھکےئ‬
،
‫ےس‬‫وتمعنں‬‫یک‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫وہ‬‫ویکہکن‬
‫اک‬‫اہلل‬‫ےن‬‫اس‬‫نکیل‬‫ےہ‬‫راہ‬‫ااھٹات‬‫افدئہ‬
‫ایک‬‫ںیہن‬‫ادا‬‫رکش‬
،
‫دابان‬‫اک‬‫اس‬‫اور‬‫وہاگ‬‫یھب‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫وک‬‫اس‬‫وت‬‫وہاگ‬‫اگر‬‫انگہ‬‫ومنم‬‫ارگ‬
‫وہاگ‬‫یھب‬
،
‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫اس‬‫نکیل‬
‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫عطقنم‬‫ذعاب‬
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬
،
‫ہعمج‬‫ای‬‫ہعمج‬‫وہ‬‫ارگ‬‫اور‬
‫ےکےئل‬‫اس‬‫وت‬‫اپےئ‬‫وافت‬‫ںیم‬‫رات‬‫یک‬
‫اکی‬
‫وہاگ‬‫دابان‬‫اک‬‫ربق‬‫اور‬‫ذعاب‬‫ڑھگی‬
،
‫ایقتم‬‫اور‬‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫عطقنم‬‫ذعاب‬‫ےس‬‫اس‬‫رھپ‬
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬
،
‫وہیگ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫مسج‬‫روح‬‫وتق‬‫اس‬‫اور‬
،
‫بج‬‫رطح‬‫ایس‬‫اور‬
‫یگ‬‫رےہ‬‫لصتم‬‫اسھت‬‫ےک‬‫یٹم‬‫یھب‬‫روح‬‫وت‬‫اگ‬‫اجےئ‬‫نب‬‫یٹم‬‫مسج‬
،
‫یٹم‬‫اور‬‫روح‬‫انچہچن‬
‫دوونں‬
‫وہیگ‬‫فیلکت‬‫اسھت‬‫اکی‬‫وک‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫یفسن‬‫اامم‬
l
‫قلعتم‬‫ےس‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ںیم‬‫ابعرت‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫یک‬
‫ںیہ‬‫ہی‬‫اومر‬
:

63. ۶۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫اس‬‫وت‬‫رکاجےئ‬‫ااقتنل‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫وج‬‫ومنم‬‫اگر‬‫انگہ‬
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫رھپ‬‫کت‬‫ایقتم‬‫ذعاب‬‫اور‬‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬
‫۔‬
‫ےک‬‫ریمان‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫یبن‬‫ںیم‬‫ےنیہم‬
‫ﷺ‬
‫رپ‬‫انبء‬‫یک‬‫رحتم‬‫یک‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫ےس‬‫اکرف‬
‫۔‬
‫اامم‬
‫اییعف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫اییعف‬‫اامم‬
l
’’
‫الرياحين‬‫روض‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫قلت‬
:
‫بعض‬ ‫في‬ ‫ترجع‬ ‫الموتى‬ ‫أرواح‬ ‫أن‬ ‫السنة‬ ‫أهل‬ ‫مذهب‬
‫يريد‬ ‫ما‬ ‫عند‬ ‫قبورهم‬ ‫في‬ ‫أجسادهم‬ ‫إلى‬ ‫سجيين‬ ‫أو‬ ‫عليين‬ ‫من‬ ‫األوقات‬
‫اهلل‬
‫تعالى‬
،
‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫في‬ ‫وخصوصا‬
،
‫ويتحدثون‬ ‫ويجلسون‬
،
‫وينعم‬
‫األجساد‬ ‫دون‬ ‫األرواح‬ ‫وتختص‬ ‫العذاب‬ ‫أهل‬ ‫ويعذب‬ ‫النعيم‬ ‫أهل‬
‫ما‬ ‫بالنعيم‬
‫العليين‬ ‫في‬ ‫منها‬ ‫كان‬
،
‫ما‬ ‫وبالعذاب‬
‫سجين‬ ‫في‬ ‫منها‬ ‫كان‬
،
‫وفي‬
‫إلى‬ ‫تعود‬ ‫ما‬ ‫عند‬ ‫والعذاب‬ ‫النعيم‬ ‫في‬ ‫والجسد‬ ‫الروح‬ ‫يشرح‬ ‫القبر‬
‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫إلى‬ ‫الجسد‬
‫ويومها‬
،
‫رحمة‬ ‫فيها‬ ‫اليعذبون‬ ‫أنهم‬ ‫بلغنا‬ ‫فإنه‬
.‫للوقت‬‫وشرفا‬‫اهلل‬‫من‬
‫قلت‬
:
‫المذكور‬ ‫الوقت‬ ‫هذا‬ ‫في‬ ‫العذاب‬ ‫رفع‬ ‫يكون‬ ‫أن‬ ‫ويحتمل‬
‫ألمرين‬ ‫الكفار‬ ‫دون‬ ‫المسلمين‬ ‫عصاة‬ ‫عن‬
،
‫أحدهما‬
:
‫مخلد‬ ‫الكافر‬ ‫أن‬
‫المسلم‬ ‫دون‬ ‫العذاب‬ ‫في‬
،
‫والثاني‬
:
‫الجمعة‬ ‫فضل‬ ‫يعتقد‬ ‫كان‬ ‫المسلم‬ ‫أن‬
‫الكافر‬‫دون‬‫وبركتها‬
،
‫أعلم‬‫واهلل‬
‘‘
.
1
‫روض‬
:‫ص‬:‫الرياحين‬
۰۱1
.‫التوقيفية‬‫المكتبة‬،‫عزت‬‫محمد‬:‫ت‬،

64. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۶3
‫اواقت‬‫ضعب‬‫ارواح‬‫یک‬‫رُمدوں‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ذمبہ‬‫اک‬‫تنس‬‫الہ‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتہک‬‫ںیم‬
‫بج‬‫ںیہ‬‫آیت‬‫ںیم‬‫ربقوں‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬‫ومسجں‬‫ےک‬‫ان‬‫رک‬‫ولٹ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫نیجس‬‫ای‬‫نییلع‬
‫وہ‬‫ارادہ‬‫اک‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
،
‫ںیم‬‫رات‬‫یک‬‫ہعمج‬‫وصخًاص‬‫اور‬
،
‫رکےت‬‫ابںیت‬‫ںیم‬‫آسپ‬‫رک‬‫ھٹیب‬‫اور‬
‫ںیہ‬
،
‫ںیم‬‫نییلع‬‫روںیح‬‫وج‬
‫ےس‬‫وتمعنں‬‫ریغب‬‫ےک‬‫ومسجں‬‫روںیح‬‫ویہ‬‫اخص‬‫ںیہ‬‫وہیت‬
‫ںیہ‬‫وہیت‬‫ایب‬‫ضیف‬
،
‫ںیہ‬‫وہیت‬‫ںیم‬‫نیجس‬‫وج‬‫اور‬
،
‫وہیت‬‫التبمء‬‫ںیم‬‫ذعاب‬‫روںیح‬‫وہ‬
‫ںیہ‬
،
‫ںیم‬‫ربق‬‫وت‬‫ںیہ‬‫ولیتٹ‬‫اجبن‬‫یک‬‫ومسجں‬‫ںیم‬‫دن‬‫ای‬‫بش‬‫یک‬‫ہعمج‬‫روںیح‬‫بج‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫اپےت‬‫ذعاب‬‫ای‬‫تمعن‬‫دوونں‬‫مسج‬‫و‬‫روح‬
،
‫ےہ‬‫یچنہپ‬‫ابت‬‫ہی‬‫ںیمہ‬
‫یک‬‫ہعمج‬‫اںیہن‬‫ہک‬
‫بش‬
،
‫ںیم‬‫دن‬
‫اجات‬‫دای‬‫ںیہن‬‫ذعاب‬
،
‫یک‬‫وتق‬‫اس‬‫اور‬‫ےس‬‫رتمح‬‫یک‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫رشاتف‬
‫۔‬
‫وہان‬‫اک‬‫ذعاب‬‫رعف‬‫ںیم‬‫وتق‬‫ذموکرہ‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتہک‬‫ںیم‬
،
‫املسمونں‬‫انرفامن‬
‫ےکےئل‬‫افکر‬‫ہک‬‫ہن‬‫وہاگ‬‫ےکےئل‬
،
‫ںیہ‬‫ووجاہت‬‫دو‬‫یک‬‫اس‬
:
‫یف‬‫دلخم‬‫اکرف‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫یلہپ‬
‫اانلر‬
(
‫ہشیمہ‬
‫واال‬‫رےنہ‬‫ںیم‬‫منہج‬
)
‫املسمن‬‫ہک‬‫ہن‬‫ےہ‬‫وہات‬
،
‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫وہج‬‫دورسی‬
‫راتھک‬‫ںیہن‬‫اکرف‬‫ہکبج‬‫ےہ‬‫راتھک‬‫ااقتعد‬‫اک‬‫وتلیضف‬‫رباکت‬‫یک‬‫ہعمج‬‫املسمن‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫اییعف‬‫اامم‬
l
‫ہک‬‫ےہ‬‫ابت‬‫ہی‬‫قلعتم‬‫ےس‬‫ثحب‬‫امہری‬‫ںیم‬‫الکم‬‫ےک‬
‫اک‬ ‫اجےن‬ ‫ااھٹےئ‬ ‫ےک‬ ‫ذعاب‬ ‫ںیم‬ ‫رات‬ ‫ای‬ ‫دن‬ ‫ےک‬ ‫ہعمج‬
‫انرفامن‬ ‫رصف‬ ‫اعمہلم‬
‫ےہ‬‫قلعتم‬‫ےس‬‫املسمونں‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫قلعت‬‫اک‬‫اس‬‫ےس‬‫افکر‬
‫۔‬
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
’’
‫األكبر‬ ‫الفقه‬ ‫شرح‬ ‫األزهرفي‬ ‫الروض‬ ُ‫ح‬َ‫ن‬ِ‫م‬
‘‘
1
1
‫منح‬
:‫ص‬:‫األزهر‬‫الروض‬
۲1۸
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫اإلسالمية‬‫البشائر‬‫دار‬،
۰1۰1
.‫هـ‬

65. ۶۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫من‬ ‫القونوي‬ ‫عنه‬ ‫نقله‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫أصوله‬ ‫في‬ ‫المعين‬ ‫أبو‬ ‫قاله‬ ‫ما‬ ‫وأما‬
‫حق‬‫القبر‬‫عذاب‬‫أن‬
،
‫كافرا‬‫أم‬‫مؤمنا‬‫كان‬‫سواء‬
،
‫فاسقا‬‫أم‬‫مطيعا‬‫أم‬
،
‫ولكن‬
‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬‫القبر‬‫في‬‫يدوم‬‫فعذابه‬‫كافرا‬‫كان‬‫إذا‬
،
‫العذاب‬‫عنه‬ ‫ويرفع‬
‫النبي‬ ‫بحرمة‬ ‫رمضان‬ ‫وشهر‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
،
‫ما‬ ‫النه‬
‫بحرمته‬ ‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫اليعذبهم‬ ‫األحياء‬ ‫في‬ ‫دام‬
،
‫يرفع‬ ‫القبر‬ ‫في‬ ‫فكذلك‬
‫العذاب‬‫عنهم‬
‫بحرمته‬‫رمضان‬‫كل‬‫و‬‫الجمعة‬‫يوم‬
.
‫بحث‬ ‫ففيه‬
،
‫صريح‬ ‫دليل‬ ‫أو‬ ‫صحيح‬ ‫نقل‬ ‫إلى‬ ‫يحتاج‬ ‫ألنه‬
،
‫له‬ ‫يكون‬ ‫ال‬ ‫مطيعا‬ ‫كان‬ ‫إن‬ ‫المؤمن‬ ‫أن‬ ‫من‬ ‫القونوي‬ ‫قاله‬ ‫ما‬ ‫فالصواب‬
‫القبر‬ ‫عذاب‬
،
‫وخوفه‬ ‫ذلك‬ ‫هول‬ ‫فيجد‬ ‫ضغطة‬ ‫له‬ ‫ويكون‬
،
‫كان‬ ‫أنه‬ ‫لما‬
‫حقه‬‫اإلنعام‬‫يشكر‬‫ولم‬‫سبحانه‬‫اهلل‬‫بنعم‬‫يتنعم‬
‘‘
.
‫وقونی‬
l
‫ےک‬
‫نیعم‬‫اوب‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫الکم‬‫رکدہ‬‫لقن‬
[
‫یفسن‬‫اامم‬‫ینعی‬
l
]
‫ےن‬
‫ےہ‬‫قح‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اہک‬‫ںیم‬‫اوصل‬‫اےنپ‬
،
‫وہ‬‫اکرف‬‫ای‬‫وہ‬‫ومنم‬‫صخش‬‫وہ‬‫وخاہ‬
،
‫عیطم‬
‫افقس‬‫ای‬‫وہ‬
،
‫ےکےئل‬‫بس‬
‫ےہ‬‫ربارب‬
،
‫ایقتم‬‫ذعاب‬‫اک‬‫اس‬‫وت‬‫وہ‬‫اکرف‬‫صخش‬‫وہ‬‫ارگ‬‫نکیل‬
‫ر‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫رصف‬‫ےس‬‫اس‬‫اور‬‫اگ‬‫رےہ‬‫اجری‬‫کت‬‫دن‬‫ےک‬
‫ذعاب‬‫ںیم‬‫یمان‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬
‫ﷺ‬
‫ےس‬‫وہج‬‫ےک‬‫رحتم‬‫یک‬
،
‫آپ‬‫ویکہکن‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ایحت‬
‫ںیہن‬‫ذعاب‬‫وک‬‫ن‬‫م‬‫ا‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ارتحام‬‫ےک‬‫ُن‬‫ا‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫یھب‬‫دوران‬‫ےک‬
‫دای‬
،
‫آپ‬‫ےس‬‫ان‬‫ںیم‬‫ریمان‬‫رہ‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫یھب‬‫ںیم‬‫ربق‬‫رطح‬‫ایس‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫ےس‬‫وہج‬‫ےک‬‫رحتم‬
‫۔‬

66. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۶۸
(
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
)
‫ےہ‬‫ثحب‬‫ںیم‬‫اس‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫ہی‬‫ہک‬
‫ےہ‬‫اتحمج‬‫یک‬‫دلیل‬‫اصف‬‫اور‬‫لقن‬‫حیحص‬‫ابت‬
،
‫وقونی‬‫وج‬‫ےہ‬‫ویہ‬‫ابت‬‫حیحص‬‫سپ‬
l
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫وک‬‫ومنم‬‫زگار‬‫ااطتع‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یہک‬‫ےن‬
،
‫ےکےئل‬‫اس‬‫اور‬
‫ربق‬
‫ںیم‬
‘‘
‫طۃ‬
‫ن‬
‫غ‬
‫ن‬
‫ض‬
‘‘
‫اگ‬‫رکے‬‫وسحمس‬‫وخف‬‫و‬‫ڈر‬‫ےس‬‫طۃ‬
‫ن‬
‫غ‬
‫ن‬
‫ض‬‫اس‬‫وہ‬‫وت‬‫وہاگ‬
،
‫ویک‬
‫اہلل‬‫وہ‬‫ہکن‬
‫رکش‬‫اشن‬ ‫م‬‫اشاین‬‫ےک‬‫قح‬‫ےک‬‫وتمعنں‬‫ان‬‫اور‬‫راہ‬‫وہات‬‫ادنوز‬‫فطل‬‫ےس‬‫وتمعنں‬‫یک‬‫اعتیل‬
‫اکس‬‫رک‬‫ہن‬‫ادا‬
‫۔‬
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫زین‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫زمدی‬
:
’’
‫القونوي‬ ‫وقال‬
:
‫وضغطة‬ ‫القبر‬ ‫عذاب‬ ‫له‬ ‫يكون‬ ‫عاصيا‬ ‫كان‬ ‫وإن‬
‫القبر‬
،
‫الجمعة‬ ‫وليلة‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫القبر‬ ‫عذاب‬ ‫عنه‬ ‫ينقطع‬ ‫لكن‬
،
‫واليعود‬
‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬‫العذاب‬
،
‫له‬‫يكون‬‫الجمعة‬‫ليلة‬‫أو‬‫الجمعة‬‫يوم‬‫مات‬‫وإن‬
‫واحدة‬ ‫ساعة‬ ‫العذاب‬
،
‫القبر‬ ‫وضغطة‬
،
‫العذاب‬ ‫عنه‬ ‫ينقطع‬ ‫ثم‬
،
‫واليعود‬
‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬
،
‫انتهى‬
.
‫اليقينية‬ ‫األدلة‬ ‫هو‬ ‫العقائد‬ ‫في‬ ‫المعتبر‬ ‫أن‬ ‫يخفى‬ ‫فال‬
،
‫وأحاديث‬
‫اآل‬
‫ظنية‬ ‫تكون‬ ‫إنما‬ ‫ثبتت‬ ‫لو‬ ‫حاد‬
،
‫إ‬ ‫اللهم‬
‫صار‬ ‫بحيث‬ ‫طرقه‬ ‫تعدد‬ ‫إذا‬ ‫ال‬
‫قطعيا‬ ‫يكون‬ ‫فحينئذ‬ ‫معنويا‬ ‫متواترا‬
،
‫مات‬ ‫من‬ ‫أن‬ ‫الجملة‬ ‫في‬ ‫ثبت‬ ‫نعم‬
‫إال‬ ‫عنه‬ ‫العذاب‬ ‫يرفع‬ ‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫أو‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬
‫إلى‬ ‫إليه‬ ‫اليعود‬ ‫أنه‬
‫القيامة‬ ‫يوم‬
،
‫أصال‬ ‫له‬ ‫أعرف‬ ‫فال‬
،
‫وليلتها‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫العذاب‬ ‫رفع‬ ‫وكذا‬
‫عاص‬‫كل‬‫عن‬‫مطلقا‬
،
‫ا‬‫يوم‬‫إلى‬‫اليعود‬‫ثم‬
‫لقيامة‬
،
‫قطعيا‬‫باطل‬‫فإنه‬
‘‘
1
.
1
‫منح‬
:‫ص‬:‫األزهر‬‫الروض‬
۲1۱
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫اإلسالمية‬‫البشائر‬‫دار‬،
۰1۰1
.‫هـ‬

67. ۶۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وقونی‬
l
‫طۃ‬
‫ن‬
‫غ‬
‫ن‬
‫ض‬‫اور‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫وک‬‫اس‬‫وت‬‫وہ‬‫اگر‬‫انگہ‬‫ومنم‬‫وہ‬‫ارگ‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫ےگ‬‫وہں‬‫دوونں‬
،
‫اور‬‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫عطقنم‬‫ںیم‬‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫نکیل‬
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬
،
‫وت‬‫وہاجےئ‬‫وفت‬‫ںیم‬‫رات‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫وہ‬‫ارگ‬‫اور‬
‫ذعاب‬‫وک‬‫اس‬
‫وہاگ‬‫طۃ‬
‫ن‬
‫غ‬
‫ن‬
‫ض‬‫ابر‬‫اکی‬‫اور‬‫وہاگ‬‫ڑھگی‬‫اکی‬
،
‫عطقنم‬‫وہ‬‫ےس‬‫اس‬‫رھپ‬
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫اور‬‫اگ‬‫وہاجےئ‬
،
‫ایہتن‬
‫۔‬
(
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫زمدی‬
)
‫اابتعر‬‫ںیم‬‫اقعدئ‬‫ہک‬‫ںیہن‬‫یفخم‬‫ابت‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫وہات‬‫اک‬‫داللئ‬‫یعطق‬
،
‫ےہ‬‫وہیت‬‫ینظ‬‫رصف‬‫وہ‬‫وت‬‫وہاجےئ‬‫اثتب‬‫ارگ‬‫وادح‬‫م‬‫ربخ‬‫اور‬
،
‫ارگ‬‫اہتبل‬
‫وت‬‫اجےئ‬‫نب‬‫ونعمی‬‫م‬‫رت‬‫وتما‬‫وہ‬‫ہک‬‫وہں‬‫ےس‬‫رثکت‬‫رپ‬‫وطر‬‫اس‬‫رطق‬‫ےک‬‫اس‬
‫یگ‬‫اجےئ‬‫نب‬‫یعطق‬‫وادح‬‫م‬‫ربخ‬‫وہ‬‫ںیم‬‫وصرت‬‫اس‬
،
‫اتمہ‬
‫ارگ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اثتب‬‫وت‬‫ابت‬‫اینت‬
‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫ےس‬‫اس‬‫وت‬‫وہاجےئ‬‫وفت‬‫ںیم‬‫رات‬‫یک‬‫ہعمج‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ومنم‬
‫ےہ‬‫اجات‬
،
‫ول‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬‫ہک‬‫ابت‬‫ہی‬‫اہتبل‬
‫اگ‬‫ےٹ‬
،
‫ںیہن‬‫الص‬‫یک‬‫اس‬‫ںیم‬
‫اجاتن‬
،
‫ایقتم‬‫رھپ‬‫اانھٹ‬‫اک‬‫ذعاب‬‫ںیم‬‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫اعیص‬‫رہ‬‫رطح‬‫ایس‬
‫ولانٹ‬‫ہن‬‫کت‬
،
‫ےہ‬‫ابلط‬‫رپ‬‫وطر‬‫یعطق‬‫ہی‬‫ےبکش‬‫وت‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
‫اومر‬‫امہ‬‫قلعتم‬‫ےس‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ںیم‬‫الکم‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫ہی‬
:
‫رات‬‫یک‬‫ہعمج‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫ااھٹ‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫وت‬‫ےس‬‫واےل‬‫وہےن‬‫وفت‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬
،
‫ولاتٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬‫ہک‬‫انہک‬‫ہی‬‫نکیل‬
،
‫اجاتن‬‫ںیہن‬‫الص‬‫یک‬‫اس‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫ایقتم‬‫رھپ‬‫اانھٹ‬‫اک‬‫ذعاب‬‫ںیم‬‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫اگر‬‫انگہ‬‫رہ‬
‫ولانٹ‬‫ہن‬‫کت‬
،
‫ےہ‬‫ابلط‬‫رپ‬‫وطر‬‫یعطق‬‫ہی‬
‫۔‬

68. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۶۴
‫ںیم‬‫ریمان‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫اکرف‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬
،
‫ابت‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫اتحمج‬‫یک‬‫دلیل‬‫اصف‬‫اور‬‫لقن‬‫حیحص‬
‫۔‬
‫اطحطوی‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الفالح‬ ‫مراقي‬ ‫على‬ ‫الطحطاوي‬ ‫حاشية‬
‘‘
1
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫ںیم‬
l
‫رک‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫ےئک‬‫ذرک‬‫اافلظ‬‫ہی‬‫وہےئ‬‫ےت‬
:
’’
‫إن‬
‫ذلك‬
‫غير‬
‫ثابت‬
‫في‬
‫األحاديث‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫ںیم‬‫ااحدثی‬‫ہی‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫افسرینی‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫افسرینی‬‫العہم‬
l
’’
‫الزاخرة‬‫البحور‬
‘
‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫رجب‬ ‫ابن‬ ‫الحافظ‬ ‫وقال‬
:
‫بن‬ ‫أنس‬ ‫عن‬ ‫ضعيف‬ ‫باسناد‬ ‫روي‬
‫رمضان‬‫شهر‬‫في‬‫الموتى‬‫عن‬ ‫يرفع‬‫القبر‬‫عذاب‬ ‫أن‬‫عنه‬ ‫اهلل‬‫رضي‬‫مالك‬
،
‫في‬‫اليافعي‬‫وحكى‬
‫الرياحين‬‫روض‬
‫األولياء‬‫بعض‬‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫اهلل‬‫سألت‬
‫مقامات‬ ‫يريني‬ ‫أن‬
‫المقابر‬ ‫أهل‬
،
‫القبور‬ ‫الليالي‬ ‫من‬ ‫ليلة‬ ‫في‬ ‫فرأيت‬
،
‫قد‬
‫السندس‬ ‫على‬ ‫النائم‬ ‫منهم‬ ‫وإذا‬ ‫انشقت‬
،
‫الحرير‬ ‫على‬ ‫النائم‬ ‫ومنهم‬
1
:‫ص‬:‫الطحطاوي‬ ‫حاشية‬
۸۲1
‫ا‬ ‫دار‬،‫الخالدي‬ ‫العزيز‬ ‫عبد‬ ‫محمد‬:‫ت‬،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫لكتب‬
۰1۰1
.‫هـ‬
‫اطحطوی‬‫العہم‬
l
:‫وہ‬‫المہظح‬‫ابعرت‬‫یک‬
’’
:‫قوله‬
‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫والمتوفى‬
،
‫أصوله‬ ‫في‬ ‫المعين‬ ‫أبو‬ ‫قال‬
:
‫السنة‬ ‫أهل‬ ‫قال‬
‫والجماعة‬
:
‫حق‬ ‫ونكير‬‫منكر‬ ‫وسؤال‬ ‫القبر‬ ‫عذاب‬
،
‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬‫القبر‬‫في‬‫يدوم‬‫فعذابه‬ ‫كافرا‬‫كان‬‫إن‬ ‫لكن‬
،
‫عنهم‬ ‫ويرفع‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫لحرمة‬ ‫رمضان‬ ‫وشهر‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫العذاب‬
،
‫ضر‬ ‫على‬ ‫المؤمن‬ ‫ثم‬
‫بين‬
‫إ‬ :
‫القبر‬ ‫عذاب‬ ‫له‬ ‫يكون‬ ‫ال‬ ‫مطيعا‬ ‫كان‬ ‫ن‬
،
‫وخوفه‬ ‫ذلك‬ ‫هول‬ ‫فيجد‬ ‫ضغطة‬ ‫له‬ ‫ويكون‬
،
‫يتنعم‬ ‫كان‬ ‫أنه‬ ‫لما‬
‫النعمة‬‫يشكر‬‫ولم‬ ‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫بنعمة‬
،
‫القبر‬ ‫وضغطة‬ ‫عذاب‬ ‫له‬‫يكون‬‫عاصيا‬ ‫كان‬‫وإن‬
،
‫ع‬‫ينقطع‬‫لكن‬
‫العذاب‬‫نه‬
‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬‫العذاب‬‫يعود‬ ‫وال‬ ‫الجمعة‬‫وليلة‬ ‫الجمعة‬‫يوم‬
،
‫له‬ ‫يكون‬‫الجمعة‬‫يوم‬‫أو‬ ‫الجمعة‬‫ليلة‬ ‫مات‬ ‫وإن‬
‫والتتار‬ ‫الروايات‬ ‫مجمع‬ ‫من‬ ‫القيامة‬ ‫يوم‬ ‫إلى‬ ‫يعود‬ ‫وال‬ ‫العذاب‬ ‫عنه‬ ‫ينقطع‬ ‫ثم‬ ‫وضغطة‬ ‫واحدة‬ ‫ساعة‬ ‫العذاب‬
‫الشرح‬‫في‬‫كذا‬‫خانية‬
،
‫علي‬‫المنال‬‫فيه‬‫وناقش‬
،
‫وقال‬
:
‫ذلك‬‫إن‬
‫األحاديث‬‫في‬‫ثابت‬‫غير‬
‘‘
.
2
:‫ص‬:‫البحورالزاخرة‬
۲1۲
‫دار‬،‫محمد‬‫بن‬‫أحمد‬‫العزيز‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬‫ـ‬‫العاصمة‬
۰1۲۱
.‫هـ‬

69. ۶۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫والديباج‬
،
‫الريحان‬ ‫على‬ ‫النائم‬ ‫ومنهم‬
،
‫السرر‬ ‫على‬ ‫النائم‬ ‫ومنهم‬
،
‫ومنهم‬
‫الضاحك‬ ‫ومنهم‬ ‫الباكي‬
،
‫فقلت‬
:
‫رب‬ ‫يا‬
!
‫في‬ ‫بينهم‬ ‫ساويت‬ ‫شئت‬ ‫لو‬
‫الكرامة‬
،
‫أهل‬ ‫من‬ ‫مناد‬ ‫فنادى‬
‫فالن‬ ‫يا‬ ‫القبور‬
!
‫األعمال‬ ‫منازل‬ ‫هذه‬
،
‫أما‬
‫السندس‬ ‫أصحاب‬
،
‫الحسن‬ ‫الخلق‬ ‫أهل‬ ‫فهم‬
،
‫الحرير‬ ‫أصحاب‬ ‫وأما‬
‫والديباج‬
،
‫الريحان‬ ‫أصحاب‬ ‫وأما‬ ‫الشهداء‬ ‫فهم‬
،
‫الصائمون‬ ‫فهم‬
،
‫وأما‬
‫السرر‬ ‫يعني‬ ‫المراتب‬ ‫أصحاب‬
،
‫اهلل‬ ‫في‬ ‫المتحابون‬ ‫فهم‬
،
‫أصحاب‬ ‫وأما‬
‫المذنبون‬‫فهم‬‫البكاء‬
،
‫الضحك‬‫أصحاب‬‫وأما‬
،
‫فهم‬
.‫التوبة‬‫أهل‬
‫قال‬ ‫أيضا‬ ‫فيه‬ ‫اليافعي‬ ‫وذكر‬
:
‫ليلة‬ ‫يعذبون‬ ‫ال‬ ‫الموتى‬ ‫أن‬ ‫بلغنا‬
‫الجمعة‬
،
‫الوقت‬ ‫لهذا‬ ‫تشريفا‬
،
‫قال‬
:
‫بعصاة‬ ‫ذلك‬ ‫اختصاص‬ ‫ويحتمل‬
‫الكف‬ ‫دون‬ ‫المسلمين‬
‫ار‬
،
‫الكالم‬ ‫بحر‬ ‫في‬ ‫النسفي‬ ‫وعمم‬
‫فقال‬
:
‫الكافر‬ ‫إن‬
‫وليلتها‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫عنه‬ ‫يرفع‬
،
‫رمضان‬ ‫شهر‬ ‫وجميع‬
،
‫المسلم‬ ‫وأما‬
‫العاصي‬
،
‫قبره‬ ‫في‬ ‫يعذب‬ ‫فإنه‬
،
‫وليلتها‬ ‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫عنه‬ ‫ينقطع‬ ‫لكن‬
،
‫ثم‬
‫القيامة‬ ‫يوم‬ ‫إلى‬ ‫إليه‬ ‫يعود‬ ‫ال‬
،
‫قال‬
:
‫يومها‬ ‫أو‬ ‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫مات‬ ‫وإن‬
،
‫واحدة‬ ‫ساعة‬ ‫العذاب‬ ‫له‬ ‫يكون‬
،
‫كذلك‬ ‫القبر‬ ‫وضغطة‬
،
‫عنه‬ ‫ينقطع‬ ‫ثم‬
‫العذاب‬
،
‫إليه‬‫يعود‬‫وال‬
،
‫انتهى‬
.
‫قلت‬
:
‫عليه‬ ‫دليل‬ ‫ال‬ ‫زعم‬ ‫مجرد‬ ‫هو‬ ‫إنما‬ ‫وهذا‬
،
‫أ‬ ‫فيجب‬
‫يطرح‬ ‫ن‬
،
‫يصغ‬ ‫وال‬
‫ي‬
‫م‬ ‫له‬
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫المصدوق‬ ‫الصادق‬ ‫حديث‬ ‫من‬ ‫شيئا‬ ‫ذاق‬ ‫ن‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬
،
‫رمضان‬ ‫شهر‬ ‫جميع‬ ‫في‬ ‫يرفع‬ ‫القبر‬ ‫عذاب‬ ‫بأن‬ ‫جزم‬ ‫فإنه‬
،
‫أن‬ ‫علمت‬ ‫وقد‬
‫الحديث‬
‫ضعيف‬
،
‫يبن‬ ‫ال‬ ‫والضعيف‬
‫ي‬
‫مثل‬ ‫عليه‬
‫هذا‬
‫ا‬
‫العظيم‬ ‫ألصل‬
،
‫تجازف‬ ‫إنه‬ ‫ثم‬
،
‫العذاب‬ ‫عنه‬ ‫يرفع‬ ‫الكافر‬ ‫أن‬ ‫فزعم‬

70. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۶۲
‫أيضا‬
،
‫و‬
‫م‬‫علمت‬‫قد‬
‫م‬
‫ا‬
‫فيه‬‫ذكرنا‬
‫آنف‬
‫كالم‬‫في‬‫ا‬
‫المحقق‬
.
‫زعم‬‫ما‬‫على‬‫إنه‬‫ثم‬
،
‫واحدة‬‫جمعة‬‫إال‬‫المسلمين‬‫عصاة‬‫تعذب‬‫ال‬
،
‫عذابا‬ ‫أكثرهم‬ ‫زعم‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫هذا‬
،
‫ألن‬
‫ه‬
‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫عليهم‬ ‫أتت‬ ‫إذا‬ ‫م‬
،
‫عنهم‬ ‫ذلك‬ ‫انقطع‬
،
‫هذا‬ ‫أحسن‬ ‫وما‬ ‫يعود‬ ‫ال‬ ‫ثم‬
،
‫يعول‬ ‫دليل‬ ‫له‬ ‫كان‬ ‫لو‬
‫عليه‬
،
‫إليه‬‫يستند‬‫مستند‬‫أو‬
،
‫وال‬‫الزعم‬‫مجرد‬‫لكن‬
‫مثل‬‫به‬‫يثبت‬‫ال‬‫حدس‬
‫هذا‬
،
‫أعلم‬‫واهلل‬
‘‘
.
’’
‫ربج‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اسن‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
r
‫دنس‬‫فیعض‬‫ےس‬
‫ےس‬‫تیم‬‫ںیم‬‫امہ‬‫ےک‬‫ریمان‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫ےبکش‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایگ‬‫ایک‬‫رواتی‬‫اسھت‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬
‘‘
‫۔‬
‫افسرینی‬ ‫العہم‬ ‫دعب‬ ‫ےک‬ ‫اس‬
l
‫اییعف‬ ‫اامم‬ ‫ےن‬
l
‫وقل‬ ‫اک‬
’’
‫روض‬
‫ارلاینیح‬
‘‘
‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬
،
‫یفسن‬‫اامم‬‫رھپ‬
l
‫وقل‬‫اک‬
’’
‫االکلم‬‫رحب‬
‘‘
‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬
،
‫وج‬
‫ےہ‬‫اکچ‬‫زگر‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫لیصفت‬
‫۔‬
‫افسرینی‬‫العہم‬‫رھپ‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ےبکش‬‫ہک‬‫ےہ‬‫راےئ‬‫ہی‬‫ریمی‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫دلیل‬‫وکیئ‬‫یک‬‫اس‬‫ےہ‬‫امگن‬‫ضحم‬‫وت‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫وابج‬‫رکان‬‫رد‬‫وک‬‫اس‬‫انچہچن‬
،
‫ادصملوق‬‫اصدق‬‫ےن‬‫یسک‬‫سج‬
‫ﷺ‬
‫اس‬‫وھتڑا‬‫اک‬‫دحثی‬‫یک‬
‫وہ‬‫وت‬‫وہاگ‬‫اھکچ‬‫ذاہقئ‬‫یھب‬
‫اگ‬‫اگلےئ‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫اکن‬‫رطف‬‫یک‬‫ابوتں‬‫ان‬
،
‫ےہ‬‫یئگ‬‫یہک‬‫ابت‬‫ہی‬‫ًام‬‫زج‬‫ںیم‬‫اس‬‫ویکہکن‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ںیم‬‫ریمان‬‫وپرے‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫ےبکش‬‫ہک‬
،
‫ہک‬‫ںیہ‬‫اجےتن‬‫آپ‬‫اور‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫یتکس‬‫اج‬‫ریھک‬‫ںیہن‬‫رپ‬‫فیعض‬‫اینبد‬‫یک‬‫الص‬‫میظع‬‫اینت‬‫اور‬
،
‫رھپ‬
‫ابت‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫ایلاجات‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫یھب‬‫ےس‬‫اکرف‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یئگ‬‫یہک‬‫ےس‬‫الکٹ‬‫یھب‬
،
‫احالہکن‬

71. ۴۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫رکدی‬‫لقن‬‫ںیم‬‫الکم‬‫ےک‬‫ققحم‬‫ےن‬‫مہ‬‫وج‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫یہ‬‫اجن‬‫ابت‬‫وہ‬‫آپ‬
‫۔‬
‫اگ‬‫انگہ‬‫ہک‬‫انہک‬‫ہی‬‫اک‬‫ان‬‫رھپ‬
‫ےکےئل‬‫ہعمج‬‫اکی‬‫رصف‬‫وک‬‫املسمونں‬‫ر‬
‫ذعاب‬
‫ےہ‬‫وہات‬
،
‫ےس‬‫زایدہ‬‫وک‬‫املسمونں‬‫انرفامن‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫زمع‬‫ےک‬‫ان‬
‫اانت‬‫ذعاب‬‫زایدہ‬
‫وہاگ‬‫یہ‬
،
‫رھپ‬‫وہاجےئ‬‫متخ‬‫ذعاب‬‫ےس‬‫ان‬‫وت‬‫یگ‬‫آےئ‬‫بش‬‫یک‬‫ہعمج‬‫رپ‬‫ان‬‫بج‬‫ویکہکن‬
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬
،
‫یھت‬‫ابت‬‫ایھچ‬‫ینتک‬‫ہی‬
،
‫دنس‬‫وکیئ‬‫ای‬‫وہیت‬‫دلیل‬‫دمتعم‬‫وکیئ‬‫یک‬‫اس‬‫اکش‬
‫اجےئ‬‫ایک‬‫وسنمب‬‫اےس‬‫رطف‬‫یک‬‫سج‬‫وہیت‬
،
‫ایسی‬‫ےس‬‫ایخل‬‫اور‬‫دوعے‬‫ضحم‬‫نکیل‬
‫وہیت‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫ابت‬
،
‫واہلل‬
‫املع‬
‘‘
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫افسرینی‬‫العہم‬
l
‫ںیہ‬‫ہی‬‫اومر‬‫امہ‬‫اموخذ‬‫ےس‬‫الکم‬‫ےک‬
:
‫رواتی‬‫وایل‬‫اجےن‬‫ااھٹےئ‬‫ربق‬ ‫م‬
‫ذعاب‬‫ےس‬‫تیم‬‫ںیم‬‫ریمان‬‫وپرے‬
‫ےہ‬‫فیعض‬
،
‫اجیتکس‬‫ریھک‬‫ںیہن‬‫رپ‬‫دحثی‬‫فیعض‬‫اینبد‬‫یک‬‫الص‬‫میظع‬‫اینت‬‫اور‬
‫۔‬
‫ضحم‬‫ابت‬‫ہی‬‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫یھب‬‫ےس‬‫اکرف‬‫ہک‬‫انہک‬‫ہی‬
‫ےس‬‫الکٹ‬
‫ےہ‬‫یئگ‬‫یہک‬
‫۔‬
‫وفت‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫املسمن‬‫اگر‬‫انگہ‬‫وج‬‫رپ‬‫آےن‬‫بش‬‫یک‬‫ہعمج‬‫ہک‬‫انہک‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫ےس‬‫اس‬‫ےہ‬‫وہا‬
،
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬
،
‫ضحم‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫دوعی‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫دنس‬‫ای‬‫دلیل‬‫دمتعم‬‫وکیئ‬‫یک‬‫اس‬
‫۔‬
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
’’
‫الصدور‬ ‫شرح‬
‘
‘
1
‫اییعف‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
،
‫یفسن‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬ً‫ا‬‫رصتخم‬‫الکم‬‫اک‬
:
1
‫الصدور‬‫شرح‬
:‫ص‬:
۰1۲
.‫القاهرة‬‫ـ‬‫المدني‬‫مطبعة‬،

72. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۴۲
’’
‫جمعة‬ ‫سوى‬ ‫يعذبون‬ ‫ال‬ ‫المسلمين‬ ‫عصاة‬ ‫أن‬ ‫على‬ ‫يدل‬ ‫وهذا‬
‫دونها‬ ‫أو‬ ‫واحدة‬
،
‫الجمعة‬ ‫يوم‬ ‫إلى‬ ‫وصلوا‬ ‫إذا‬ ‫وأنهم‬
‫ا‬
‫يعود‬ ‫ال‬ ‫ثم‬ ‫نقطع‬
،
‫دليل‬ ‫إلى‬ ‫يحتاج‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫ہی‬
‫ابت‬
[
‫ںیم‬‫ربق‬‫وک‬‫املسمن‬‫اگر‬‫انگہ‬‫ینعی‬
‫وہاگ‬‫ذعاب‬
،
‫نکیل‬
‫اگ‬‫اجےئ‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫یہ‬‫آےت‬‫رات‬‫و‬‫دن‬‫اک‬‫ہعمج‬
،
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫ذعاب‬‫ہی‬‫کت‬‫ایقتم‬‫م‬‫ز‬‫رو‬‫رھپ‬
]
‫رپ‬‫اس‬
‫مک‬‫یھب‬‫ےس‬‫اس‬‫ای‬‫کت‬‫ہعمج‬‫اکی‬‫رصف‬‫وک‬‫املسمونں‬‫انرفامن‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رکیت‬‫دالتل‬
‫وہاگ‬‫ذعاب‬‫کت‬‫دمت‬
،
‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫متخ‬‫ذعاب‬‫اک‬‫ان‬‫وت‬‫اگ‬‫آےئ‬‫دن‬‫اک‬‫ہعمج‬‫بج‬‫زین‬
،
‫ول‬‫ںیہن‬‫رھپ‬
‫اگ‬‫ےٹ‬
،
‫ےہ‬‫اتحمج‬‫یک‬‫دلیل‬‫ابت‬‫ہی‬
‫۔‬
‫رفاہری‬‫ازعلزی‬‫دبع‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫رفاہری‬‫ازعلزی‬‫دبع‬‫العہم‬
l
’’
‫ِبر‬‫ن‬‫ال‬
‫اس‬
‘‘
1
‫ںیم‬
’’
‫للكافرين‬ ‫القبر‬ ‫وعذاب‬
‘‘
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫تحت‬‫ےک‬
:
’’
‫باألحاديث‬‫نطق‬‫كما‬‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬‫منقطع‬‫غير‬‫عذابهم‬‫أن‬‫الصحيح‬
،
‫الكافر‬ ‫أن‬ ‫الكالم‬ ‫بحر‬ ‫في‬ ‫النسفي‬ ‫وذكر‬
‫الجمعة‬ ‫ليلة‬ ‫العذاب‬ ‫عنه‬ ‫يرفع‬
.‫رمضان‬‫شهر‬‫وجميع‬‫ويومها‬
’’
‫المؤمنين‬ ‫عصاة‬ ‫ولبعض‬
‘‘
‫الكالم‬ ‫بحر‬ ‫في‬ ‫النسفي‬ ‫قال‬
:
‫العاصي‬
‫وليلتها‬‫الجمعة‬‫يوم‬‫عنه‬‫ينقطع‬‫لكن‬‫قبره‬‫في‬‫يعذب‬
،
‫يوم‬‫إليه‬‫اليعود‬‫ثم‬
‫القيامة‬
،
‫إنتهى‬
،
‫السيوطي‬‫وقال‬
:
.‫دليل‬‫إلى‬‫يحتاج‬‫هذا‬
‫قلت‬
:
‫باأل‬ ‫النسفي‬ ‫من‬ ‫أعرف‬ ‫السيوطي‬
‫واآلثار‬ ‫حاديث‬
،
‫وفي‬
‫الحديث‬
:
‫رجل‬ ‫عن‬ ‫الرؤيا‬ ‫في‬ ‫ميكائيل‬ ‫و‬ ‫جبرئيل‬ ‫سأل‬ + ‫النبي‬ ‫أن‬
‫بحجر‬ ‫رأسه‬ ‫يدق‬
،
‫فقاال‬
:
‫فيرفضه‬ ‫القرآن‬ ‫يأخذ‬ ‫الرجل‬ ‫إنه‬
،
‫وينام‬
‫عن‬
1
‫النبرا‬
‫شرح‬
:‫ص‬:‫العقائد‬‫شرح‬
۲۰1
.‫كوئته‬‫ـ‬‫رشيدية‬‫مكتبة‬،

73. ۴۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫المكتوبة‬‫الصلوة‬
،
‫القيامة‬‫يوم‬‫إلى‬‫هذا‬‫به‬‫يفعل‬
،
‫البخاري‬‫رواه‬
‘‘
.
‫ںیہن‬‫عطقنم‬‫ذعاب‬‫ےس‬‫افکر‬‫کت‬‫دن‬‫ےک‬‫ایقتم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫حیحص‬
‫ہک‬‫اسیج‬‫وہاگ‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫ااحدثی‬
،
‫یفسن‬‫ارگہچ‬
l
‫ےن‬
’’
‫االکلم‬‫رحب‬
‘‘
‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫ےس‬‫افکر‬‫ںیم‬‫ہنیہم‬‫وپرے‬‫ےک‬‫ریمان‬‫اور‬‫ںیم‬‫رات‬‫اور‬
‫۔‬
[
‫رفاہری‬‫ازعلزی‬‫دبع‬‫العہم‬
l
]
’’
‫المؤمنين‬ ‫عصاة‬ ‫ولبعض‬
‘‘
[
‫ےک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫تحت‬
]
:
‫یفسن‬
l
‫ےن‬
’’
‫االکلم‬‫رحب‬
‘‘
‫وک‬‫ومنم‬‫اگر‬‫انگہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اہک‬‫ںیم‬
‫عطقنم‬‫ےس‬‫ومنم‬‫اس‬‫رات‬‫یک‬‫ہعمج‬‫اور‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫وہ‬‫نکیل‬‫وہاگ‬‫ذعاب‬‫ںیم‬‫ربق‬
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫دوابرہ‬‫رطف‬‫یک‬‫اس‬‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬‫اور‬‫اگ‬‫وہاجےئ‬
،
‫ایہتن‬
،
‫اور‬
‫ویسیط‬
l
‫ےہ‬‫اتحمج‬‫یک‬‫دلیل‬‫ابت‬‫ہی‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫۔‬
‫ںیم‬
(
‫رفاہری‬‫ازعلزی‬‫دبع‬‫العہم‬
l
)
‫اتہک‬
‫ویسیط‬‫ہک‬‫وہں‬
l
‫ااحدثی‬
‫یفسن‬‫وک‬‫آاثر‬‫اور‬
l
‫ںیہ‬‫واےل‬‫اجےنن‬‫زایدہ‬‫ےس‬
،
‫یبن‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫زین‬
‫ﷺ‬
‫ربجالیئ‬‫ےن‬
e
‫اکیملیئ‬‫اور‬
e
‫ےک‬‫صخش‬‫ُس‬‫ا‬‫وپاھچ‬‫قلعتم‬‫ےک‬‫وخاب‬‫ےس‬
‫اھت‬‫اجراہ‬‫امرا‬‫ےس‬‫رھتپ‬‫وک‬‫رس‬‫ےک‬‫سج‬‫ہک‬‫ںیم‬‫ابرے‬
،
‫اس‬‫ہک‬‫دای‬‫وجاب‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫دای‬‫وھچڑ‬‫اےس‬‫رک‬‫ڑپھ‬‫رقآن‬‫ےن‬‫صخش‬
،
‫راہ‬‫وسات‬‫رک‬‫وھچڑ‬‫وک‬‫امنز‬‫رفض‬‫اور‬
،
‫ےک‬‫اس‬
‫اگ‬‫رےہ‬‫وہات‬‫اعمہلم‬‫یہی‬‫کت‬‫ایقتم‬‫اسھت‬
،
‫اخبری‬‫اےس‬
l
‫رختجی‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫یھت‬‫ےس‬‫ابوتں‬‫دو‬‫رصف‬‫ثحب‬‫امہری‬
،
‫اک‬‫ابعرات‬‫یک‬‫ااکربنی‬‫قلعتم‬‫ےس‬‫ن‬‫م‬‫ا‬
‫وہ‬‫المہظح‬‫احلص‬
:
‫ےس‬‫املسمونں‬‫اگر‬‫انگہ‬‫واےل‬‫رکےن‬‫ااقتنل‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ہعمج‬
‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬

74. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۴3
‫اگ‬‫اجےئ‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫رپ‬‫آےن‬‫رات‬‫ای‬
،
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬
‫۔‬
’’
‫ےہ‬‫ابلط‬‫رپ‬‫وطر‬‫یعطق‬‫ابت‬‫ہی‬
(‘‘
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
،
‫اطحطوی‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫ےن‬
l
‫ںیہ‬‫ےئک‬‫ذرک‬‫اافلظ‬‫ہی‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
:
’’
‫إ‬
‫ن‬
‫ف‬‫ثابت‬‫غير‬‫ذلك‬
‫ي‬
‫األ‬
‫حاديث‬
‘‘
.
‫ہی‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫ںیم‬‫ااحدثی‬
)
‫۔‬
’’
‫ےہ‬‫دوعی‬‫ضحم‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫دنس‬‫ای‬‫دلیل‬‫دمتعم‬‫وکیئ‬‫یک‬‫اس‬
‘‘
(
‫العہم‬
‫افسرینی‬
l
)
‫۔‬
’’
‫ےہ‬‫اتحمج‬‫یک‬‫دلیل‬‫ابت‬‫ہی‬
‘‘
(
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
)
‫۔‬
‫دلیل‬‫اتحمج‬‫ابت‬‫ہی‬‫ااحللص‬
،
‫ےبدنس‬
،
‫ےک‬‫ہعمج‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ابلط‬‫رپ‬‫وطر‬‫اوریعطق‬
‫املسمن‬‫انرفامن‬‫واےل‬‫رکےن‬‫ااقتنل‬‫العوہ‬
‫ذعاب‬‫رپ‬‫آےن‬‫رات‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬
‫اگ‬‫اجےئ‬‫ایل‬‫ااھٹ‬
،
‫اگ‬‫ولےٹ‬‫ںیہن‬‫کت‬‫ایقتم‬‫رھپ‬‫اور‬
‫۔‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫ااھٹ‬‫ذعاب‬‫ںیم‬‫ریمان‬‫ای‬‫ںیم‬‫رات‬‫ای‬‫دن‬‫ےک‬‫ہعمج‬‫ےس‬‫اکرف‬
‫۔‬
’’
‫ےہ‬‫یئگ‬‫یہک‬‫ےس‬‫الکٹ‬‫ضحم‬‫ابت‬‫ہی‬
‘‘
(
‫افسرینی‬‫العہم‬
l
)
‫۔‬
’’
‫ےہ‬‫اتحمج‬‫یک‬‫دلیل‬‫اصف‬‫اور‬‫لقن‬‫حیحص‬‫ابت‬‫ہی‬
‘‘
(
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
،
‫اور‬
‫اطحطوی‬‫العہم‬
l
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫ےن‬
l
‫اافلظ‬‫ہی‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫ےئک‬‫ذرک‬
:
’’
‫إ‬
‫ف‬ ‫ثابت‬ ‫غير‬ ‫ذلك‬ ‫ن‬
‫ي‬
‫األ‬
‫حاديث‬
‘‘
.
‫اثتب‬‫ںیم‬‫ااحدثی‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
)
‫۔‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫یھب‬‫وک‬‫ابت‬‫اس‬‫ااحللص‬
‫ﷺ‬
‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
‫۔‬

75. ۴۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
’’
‫ما‬
‫استخار‬‫من‬‫خاب‬
،
‫استشار‬‫من‬‫ندم‬‫وال‬
،
‫اقتصد‬‫من‬‫عال‬‫وال‬
‘‘
.
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫انرماد‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫وجااختسرہ‬
،
‫وہیگ‬‫ںیہن‬‫دناتم‬‫اےس‬‫رکےاگ‬‫وشمرہ‬‫وج‬‫اور‬
،
‫روی‬‫ایمہن‬‫وج‬‫اور‬
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫اتحمج‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫اایتخر‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ینعی‬‫ازجاء‬‫دو‬‫ادتبایئ‬
’’
‫استخار‬‫من‬‫خاب‬‫ما‬
،
‫استشار‬‫من‬‫ندم‬‫وال‬
‘‘
‫فیعض‬‫دشدی‬
‫ںیہ‬
،
‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫ایبن‬
،
‫ہصح‬‫رسیتا‬‫اتمہ‬
’’
‫اقتصد‬‫من‬‫عال‬‫وال‬
‘‘
‫ےہ‬‫اثتب‬‫ےس‬‫دنسوں‬‫ایسی‬‫درگی‬
،
‫ںیہ‬‫رکےتکس‬‫ایبن‬‫ںیم‬‫ابب‬‫ےک‬‫اضفلئ‬‫ےسج‬
‫۔‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫رطق‬‫دو‬‫رواتی‬‫ہی‬
:
‫اک‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫نب‬‫االسلم‬‫دبع‬
‫رطقی‬
‫رطقی‬‫اک‬‫ابیشین‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫الضفمل‬‫اوب‬
‫۔‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫دبعادقلوس‬‫نب‬‫دبعاالسلم‬
‫رواتی‬‫ہی‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫ال‬
‫األوسط‬ ‫معجم‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫اافلظ‬‫ان‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ےس‬
:
’’
‫بن‬ ‫حماد‬ ‫بن‬ ‫عثمان‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
‫األنصاري‬ ‫سعد‬ ‫بن‬ ‫بشير‬ ‫بن‬ ‫النعمان‬ ‫بن‬ ‫أبان‬ ‫بن‬ ‫الحسن‬ ‫بن‬ ‫سليمان‬
،
‫ثنا‬
‫بن‬ ‫السالم‬ ‫عبد‬ ‫بن‬‫القدوس‬‫عبد‬
‫القدوس‬‫عبد‬
،
‫أبي‬‫حدثني‬
،
‫جدي‬ ‫عن‬
،
‫الحسن‬ ‫عن‬
،
‫مالك‬ ‫بن‬ ‫أنس‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫قال‬
‫وسلم‬
:
‫استخار‬‫من‬‫خاب‬‫ما‬
،
‫استشار‬‫من‬‫ندم‬‫وال‬
،
‫اقتصد‬‫من‬‫عال‬‫وال‬
‘‘
.
‫امکل‬‫نب‬‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫آپ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫اراشد‬‫ےن‬
1
‫المعجم‬
‫األوسط‬
:
۱
/
۲۱۸
،
‫رقم‬
:
۱۱۲۳
،
‫ت‬
:
‫طارق‬
‫بن‬
‫عوض‬
‫اهلل‬
،
‫دار‬
‫الحرمين‬
‫ـ‬
‫القاهرة‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۸
.‫هـ‬

76. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۴۸
‫رفامای‬
:
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫انرماد‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫وجااختسرہ‬
،
‫رکےاگ‬‫وشمرہ‬‫وج‬‫اور‬
‫دناتم‬‫اےس‬
‫وہیگ‬‫ںیہن‬
،
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫اتحمج‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫اایتخر‬‫روی‬‫ایمہن‬‫وج‬‫اور‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫اضقیع‬‫السہم‬‫نب‬‫دمحم‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬‫اقیض‬‫رواتی‬‫یہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫مسند‬
‫الشهاب‬
‘‘
1
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
‘‘
2
‫اامم‬‫ںیم‬
‫ربطاین‬
l
‫رختجی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫یک‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
‫دعب‬‫ےک‬‫رختجی‬‫یک‬‫رواتی‬‫دورسی‬‫اکی‬‫اور‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫القدوس‬ ‫عبد‬ ‫إال‬ ‫الحسن‬ ‫عن‬ ‫يروهما‬ ‫لم‬
،
‫ولده‬ ‫بهما‬ ‫تفرد‬
‫عنه‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےن‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫رصف‬‫ےس‬‫نسح‬‫وک‬‫رواوتیں‬‫دوونں‬‫ان‬
،
‫ان‬‫اور‬
‫رکےن‬‫لقن‬‫ےس‬
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫اٹیب‬‫اک‬‫ان‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
‫السہم‬‫نب‬‫دمحم‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬‫اقیض‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشهاب‬ ‫مسند‬
‘‘
3
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
‘‘
4
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫ںیم‬
‫۔‬
1
:‫الشهاب‬ ‫مسند‬
۲
/
۳
:‫رقم‬،
1۳1
‫الرسالة‬ ‫مؤسسة‬،‫السلفي‬ ‫المجيد‬ ‫عبد‬ ‫حمدي‬:‫ت‬،
‫ـ‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۱۸
.‫هـ‬
2
:‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
۸1
/
۲
:‫رقم‬،
۱۸۸۳
‫دار‬،‫العمروي‬‫غرامة‬ ‫بن‬‫عمر‬‫سعيد‬ ‫أبي‬‫الدين‬‫محب‬:‫ت‬،
‫الفكر‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
.‫هـ‬
3
:‫الشهاب‬ ‫مسند‬
۲
/
۳
:‫رقم‬،
1۳1
‫الرسالة‬ ‫مؤسسة‬،‫السلفي‬ ‫المجيد‬ ‫عبد‬ ‫حمدي‬:‫ت‬،
‫ـ‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۱۸
‫هـ‬
.
4
:‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
۸1
/
۲
:‫رقم‬،
۱۸۸۳
‫دار‬،‫العمروي‬‫غرامة‬ ‫بن‬‫عمر‬‫سعيد‬ ‫أبي‬‫الدين‬‫محب‬:‫ت‬،
‫الفكر‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.

77. ۴۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اشیعف‬‫العن‬‫دمحم‬‫نب‬‫یلع‬‫دمحم‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫اشیعف‬‫العن‬‫دمحم‬‫نب‬‫یلع‬‫دمحم‬‫العہم‬
l
’’
‫الربانية‬ ‫الفتوحات‬
‘‘
1
‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ثحب‬
:
’’
‫وعبد‬
‫القدوس‬
‫بن‬
‫حبيب‬
‫ضعيف‬
‫جدا‬
‘‘
.
‫اور‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫بیبح‬‫نب‬‫ادقلوس‬‫دبع‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الباري‬ ‫فتح‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫ںیم‬
:
’’
‫رفعه‬ ‫أنس‬ ‫حديث‬ ‫وفي‬
:
‫ما‬
‫استخار‬ ‫من‬ ‫خاب‬
،
‫أخرجه‬ ‫والحديث‬
‫جدا‬‫واه‬‫بسند‬‫الصغير‬‫في‬‫الطبراني‬
‘‘
.
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫ےہ‬‫دحثی‬‫رموفع‬‫یک‬
:
‫انرماد‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫وجااختسرہ‬
‫وہاگ‬‫ںیہن‬
،
‫ربطاین‬‫وک‬‫دحثی‬‫اس‬
l
‫اسھت‬‫ےک‬‫دنس‬‫وایہ‬‫دشدی‬‫ںیم‬‫ریغص‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬
‫۔‬
‫ینیع‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ینیع‬‫احظف‬
l
’’
‫القاري‬ ‫عمدة‬
‘‘
3
‫ربطاین‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫رواتی‬‫اس‬‫یک‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬
:
’’
‫تركه‬ ‫على‬ ‫أجمعوا‬ ‫القدوس‬ ‫وعبد‬
،
‫وكذبه‬
‫الفالس‬
،
‫حاتم‬‫أبو‬‫وقال‬
:
‫ضعيفان‬‫وأبوه‬‫السالم‬‫عبد‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫اامجع‬‫رپ‬‫رتک‬‫ےک‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫اک‬‫دحمنیث‬
،
‫الفس‬‫اور‬
l
‫وک‬‫ان‬‫ےن‬
1
‫الربانية‬‫الفتوحات‬
:
۸
/
11
،
‫دار‬
‫العربي‬‫التراث‬‫إحياء‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
2
‫الباري‬‫فتح‬
:
۰۰
/
۰11
،
‫ت‬
:
‫الباقي‬‫عبد‬‫فؤاد‬‫محمد‬
،
‫السلفية‬‫المكتبة‬
.
3
‫القاري‬‫عمدة‬
:
۳
/
۲۲1
،‫محمدعمر‬‫محمود‬‫اهلل‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
‫األولي‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.

78. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۴۴
‫ےہ‬‫اہک‬ ‫وھجاٹ‬
،
‫احمت‬‫اوب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫دبعاالسلم‬
‫دوونں‬‫وادل‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫فیعض‬
‫۔‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الزوائد‬ ‫مجمع‬
‘‘
1
‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫بن‬ ‫السالم‬ ‫عبد‬ ‫طريق‬ ‫من‬ ‫والصغير‬ ‫األوسط‬ ‫في‬ ‫الطبراني‬ ‫رواه‬
‫القدوس‬ ‫عبد‬
،
‫جدا‬ ‫ضعيف‬ ‫وكالهما‬
‘‘
.
‫ربطاین‬‫اےس‬
l
‫ےن‬
’’
‫اوطس‬
‘‘
‫اور‬
’’
‫ریغص‬
‘‘
‫دبع‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫نب‬‫االسلم‬
،
‫ہی‬‫اور‬
‫دوونں‬
’’
‫فیعض‬‫دشدی‬
‘‘
‫ںیہ‬
‫۔‬
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
’’
‫الخفاء‬ ‫كشف‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫سنده‬ ‫وفي‬
‫جدا‬‫ضعيف‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫اوحلت‬‫دروشی‬‫نب‬‫دمحم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫دروشی‬‫دمحمنب‬‫العہم‬
‫اوحلت‬
l
’’
‫المطالب‬ ‫أسنى‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫واه‬ ‫سنده‬
،
‫به‬ ‫تفرد‬ ‫حبيب‬ ‫بن‬ ‫القدوس‬ ‫عبد‬ ‫فيه‬
،
‫جدا‬ ‫ضعيف‬ ‫وهو‬
‘‘
.
1
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
1
/
1۱
،
‫دار‬
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العربي‬‫الكتب‬
2
‫الخفاء‬‫كشف‬
:
۲
/
۰1۸
،
‫رقم‬
:
۲۲۱۸
،
‫مكتبة‬
‫القدسي‬
‫القاهرة‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰۲۸۰
‫ه‬
.‫ـ‬
3
‫أسنى‬
:‫المطالب‬
:‫ص‬
۲1۳
:‫رقم‬،
۰۲۸۲
‫مصطف‬:‫ت‬،
‫ى‬
‫عبد‬
،‫عطا‬‫القادر‬
‫دار‬
‫الكتب‬
‫ـ‬‫العلمية‬
،‫بيروت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.

79. ۴۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫وایہ‬‫دنس‬‫یک‬‫اس‬
،
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫بیبح‬‫نب‬‫دبعادقلوس‬‫ںیم‬‫اس‬‫اور‬
،
‫دشدی‬‫وہ‬‫اور‬
‫ےہ‬‫راوی‬‫فیعض‬
‫۔‬
‫اشیم‬‫دبعادقلوس‬‫نب‬‫دبعاالسلم‬‫اوی‬‫ر‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫احظف‬
‫اوباحمت‬
l
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫وأبوه‬ ‫هو‬
‫ضعيفان‬
‘‘
.
‫ںیہ‬‫راوی‬‫فیعض‬‫دوونں‬‫دبعادقلوس‬‫وادل‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫دبعاالسلم‬
‫۔‬
‫اوبداؤد‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫بشىء‬ ‫ليس‬
،
‫منه‬ ‫شر‬ ‫وابنه‬
‘‘
2
.
‫ہی‬
‫ادقلوس‬‫دبع‬
‫ب‬‫سیل‬
‫ء‬
‫ےہ‬
،
‫اک‬‫اس‬‫اور‬
‫ےہ‬‫رُبا‬‫یھب‬‫ےس‬‫اس‬‫اٹیب‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫أهل‬ ‫من‬ ‫شيخ‬
‫الشام‬
،
‫شيخ‬
،
‫الموضوعة‬‫األشياء‬‫عبلة‬‫أبي‬‫وابن‬‫عروة‬‫بن‬‫هشام‬‫عن‬‫يروي‬
،
‫بحال‬ ‫به‬ ‫االحتجاج‬ ‫يحل‬ ‫ال‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫واولں‬‫اشم‬‫خیش‬
،
‫خیش‬‫ہی‬
،
‫نب‬‫اشہم‬
‫ااستن‬‫ےک‬‫لۃ‬‫ب‬‫ع‬‫ایب‬‫انب‬‫اور‬‫رعوہ‬
‫نم‬‫ےس‬‫ب‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫ااحدثی‬‫ڑھگت‬
،
‫ا‬
‫س‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الحل‬‫ااجتحج‬‫ںیم‬‫احتل‬‫یھب‬‫یسک‬‫ےس‬
‫۔‬
‫یلیقع‬‫احظف‬
l
’’
‫الضعفاء‬
‫الكبير‬
‘‘
4
‫ےتھکل‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫على‬ ‫يتابع‬ ‫ال‬
‫حديثه‬ ‫من‬ ‫شيء‬
،
‫الحديث‬ ‫يقيم‬ ‫ممن‬ ‫وليس‬
‘‘
.
‫یھب‬‫یسک‬‫ںیم‬‫ااحدثی‬‫یک‬‫ان‬
‫یتلم‬‫ںیہن‬‫اتمتعب‬‫ںیم‬‫زیچ‬
،
‫ادحلثی‬‫میقم‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےس‬‫ںیم‬‫راوویں‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
‫۔‬
1
‫الجرح‬
‫والتعديل‬
:
۱
/
11
،
‫رقم‬
:
۲۸۲
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
2
‫اآلجري‬ ‫عبيد‬ ‫أبي‬ ‫سواالت‬
:
۲
/
۰1۲
:‫رقم‬،
۲۱۸
،
:‫ت‬
‫العمري‬ ‫قاسم‬ ‫علي‬ ‫محمد‬
،
‫المجلس‬
‫العلمي‬
‫ـ‬
‫المدينة‬
‫المنورة‬
،
‫الطبعة‬
۰۲11
‫هـ‬
.
3
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۸۱
،
‫ت‬
:
‫محمود‬
‫إبراهيم‬
‫زايد‬
،
‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
4
‫ال‬
‫ضعفاء‬
‫الكبير‬
:
۲
/
۱۳
:‫رقم‬،
۰۱۲۰
،
‫أ‬ ‫المعطي‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫قل‬ ‫مين‬
‫ع‬
‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫جي‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.

80. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۴۲
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫السالم‬ ‫ولعبد‬
‫ذكرت‬‫ما‬‫غير‬
،
‫محفوظ‬‫غير‬‫يرويه‬‫ما‬‫وعامة‬
،
‫هذا‬‫السالم‬‫عبد‬‫روى‬‫وقد‬
‫مناكير‬ ‫أحاديث‬ ‫األعمش‬ ‫عن‬
‘‘
.
‫یک‬‫دبعاالسلم‬
‫ںیہ‬‫رواایت‬‫یھب‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬
،
‫ںیہ‬‫وفحمظ‬‫ریغ‬‫ااحدثی‬‫ارثک‬‫یک‬‫ان‬
،
‫ےک‬‫اشمع‬‫دبعاالسلم‬‫ہی‬
‫رکنم‬‫ےس‬‫ااستنب‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫ااحدثی‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫نب‬‫االسلم‬‫دبع‬
:
’’
‫هالك‬‫السالم‬‫عبد‬
‘‘
2
.
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
3
‫دبع‬‫نب‬‫االسلم‬‫دبع‬‫ںیم‬
‫واضنیع‬‫وک‬‫ادقلوس‬
‫ونیمہتم‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫رکےک‬‫ذرک‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬
l
‫ےک‬
‫رپ‬‫الکم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬
‫۔‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ےک‬‫دیقشم‬‫اشیم‬‫واحیظ‬‫الکیع‬‫بیبح‬‫نب‬‫دبعادقلوس‬‫اوبدیعس‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫ےندبعادقلوس‬
’’
‫ضعيف‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
4
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬‫رپ‬‫اقمامت‬‫ضعب‬
l
‫وک‬‫دبعادقلوس‬‫ےن‬
’’
‫مطروح‬
1
‫ضعفاءالرجال‬ ‫في‬ ‫الكامل‬
:
۳
/
۲۲
،
‫رقم‬
:
۰11۲
،
‫ت‬
:
‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
‫و‬
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
2
‫الموضوعات‬‫كتاب‬ ‫تلخيص‬
:
‫ص‬
:
۱1
،
‫رقم‬
:
۰۲۱
،
‫ت‬
:
‫بن‬ ‫ياسر‬ ‫تميم‬ ‫أبو‬
‫إبراهيم‬
‫محمد‬ ‫بن‬
،
‫الرشد‬ ‫مكتبة‬
‫الرياض‬‫ـ‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
.‫هـ‬
3
‫تنزيه‬
‫الشريعة‬
:
۰
/
۳1
،
‫رقم‬
:
۰۱۳
،
‫ت‬
:
‫عبداللطيف‬ ‫عبدالوهاب‬
،
‫دارالكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۱۰
.‫هـ‬
4
‫الجرح‬
‫والتعديل‬
:
۱
/
۸۸
،
‫رقم‬
:
۲1۸
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.

81. ۵۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫الحديث‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫نافع‬ ‫عن‬ ‫يروي‬
،
‫ومجاهد‬
،
‫والشعبي‬
،
‫ومكحول‬
،
‫مقلوبة‬ ‫أحاديث‬ ‫وعطاء‬
‘‘
2
.
‫انعف‬‫ہی‬
l
،
‫اجمدہ‬
l
،
‫وحکمل‬
l
‫اطعء‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫دحںیثی‬‫ولقمب‬‫ےس‬
‫۔‬
‫ملسم‬‫اامم‬
l
‫وک‬‫دبعادقلوس‬‫ےن‬
’’
‫ذ‬
‫الحديث‬‫اهب‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫اوبداؤد‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫بشىء‬ ‫ليس‬
،
‫منه‬ ‫شر‬ ‫وابنه‬
‘‘
4
.
‫دبع‬‫ہی‬
‫ادقلوس‬
‫ب‬‫سیل‬
‫ء‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫رُبا‬‫یھب‬‫ےس‬‫اس‬‫اٹیب‬‫اک‬‫اس‬‫اور‬
‫۔‬
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
‫وک‬‫دبعادقلوس‬‫ےن‬
’’
‫بثقة‬‫ليس‬
‘‘
5
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫دوالیب‬‫رشب‬‫اوب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫الكنى‬
‫واألسماء‬
‘‘
6
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫وأبو‬
‫الحديث‬ ‫متروك‬ ‫الدمشقي‬ ‫حبيب‬ ‫بن‬ ‫القدوس‬ ‫عبد‬ ‫سعيد‬
‘‘
.
‫دبع‬‫دیعس‬‫اوب‬
‫بیبح‬‫نب‬‫ادقلوس‬
‫دیقشم‬
’’
‫ادحلثی‬‫رتموک‬
‘‘
‫ےہ‬
‫۔‬
1
:‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
۰۲
/
1۲۸
:‫رقم‬،
۸۳۳۲
،
:‫ت‬
،‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
‫ـ‬ ‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬ ‫دار‬
،‫بيروت‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫في‬ ‫الكامل‬
‫ضعفاءالرجال‬
:
۳
/
1۸
،
‫رقم‬
:
۰111
،
‫ت‬
:
‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
‫و‬
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
3
‫لسان‬
‫الميزان‬
:
۸
/
۲۲1
،
‫رقم‬
:
11۱1
،
:‫ت‬
‫أبوغد‬ ‫عبدالفتاح‬
‫ة‬
،
‫دارالبشائراإلسالمي‬
‫ةـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
4
‫لسان‬
‫الميزان‬
:
۸
/
۲۲1
،
‫رقم‬
:
11۱1
،
‫ت‬
:
‫أبوغد‬ ‫عبدالفتاح‬
‫ة‬
،
‫دارالبشائراإلسالمي‬
‫ةـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
5
‫االعتدال‬‫ميزان‬
:
۲
/
۱1۲
،
‫رقم‬
:
۸۰۸۱
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫دار‬
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬
6
‫للدوالبي‬ ‫واألسماء‬ ‫الكنى‬
:
‫ص‬
:
۸1۱
،
‫ت‬
:
‫الفاريابي‬ ‫محمد‬ ‫نظر‬ ‫قتيبة‬ ‫أبو‬
،
‫دار‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫حزم‬ ‫ابن‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
1۰۲۰
.‫هـ‬

82. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۵۲
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫متروك‬
،
‫يصدق‬ ‫ال‬ ‫كان‬
‘‘
1
.
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رتموک‬‫ہی‬
،
‫اھت‬‫وباتل‬‫ںیہن‬‫چس‬‫ہی‬
‫۔‬
‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫ےندبعادقلوس‬
’’
‫الحديث‬‫ضعيف‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
2
‫الفس‬‫یلع‬‫نب‬‫رمعو‬‫صفح‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫العلم‬ ‫أهل‬ ‫أجمع‬
‫ترك‬‫على‬
‫حديثه‬
‘‘
3
.
‫ا‬‫اک‬‫ملع‬‫الہ‬
‫س‬
‫ےہ‬‫اامجع‬‫رپ‬‫رتک‬‫ےک‬‫ااحدثی‬‫یک‬
‫۔‬
‫اامسلیع‬‫العہم‬
‫ایعش‬‫نب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫بالكذب‬ ‫أحد‬ ‫على‬ ‫أشهد‬ ‫ال‬
‫حبيب‬ ‫بن‬ ‫القدوس‬ ‫عبد‬ ‫على‬ ‫إال‬
،
‫الوجيهي‬ ‫موسى‬ ‫بن‬ ‫وعمر‬
‘‘
4
.
‫یسک‬‫ںیم‬
‫د‬‫ںیہن‬‫وگایہ‬‫یک‬‫وہےن‬‫وھجاٹ‬‫الخف‬‫ےک‬
‫اتی‬
‫نب‬‫رمع‬‫اور‬‫بیبح‬‫نب‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫وساےئ‬
‫ومیس‬
‫ےک‬‫ویہیج‬
‫۔‬
‫ابحن‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫ا‬
‫لمجروحين‬
‘‘
5
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫يضع‬ ‫كان‬
‫عنه‬ ‫الرواية‬ ‫وال‬ ‫حديثه‬ ‫كتابة‬ ‫يحل‬ ‫ال‬ ‫الثقات‬ ‫على‬ ‫الحديث‬
،
‫وكان‬
‫ا‬
‫بن‬
‫يقول‬ ‫المبارك‬
:
‫إل‬ ‫أحب‬ ‫الطريق‬ ‫أقطع‬ ‫ألن‬
‫ي‬
‫عبد‬ ‫عن‬ ‫أروي‬ ‫أن‬ ‫من‬
‫الشامي‬‫القدوس‬
‘‘
.
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫ہی‬
،
‫یک‬‫اس‬
‫اور‬‫انھکل‬‫وک‬‫دحوثیں‬
‫ںیہن‬‫الحل‬‫رکان‬‫رواتی‬
‫ےہ‬
،
‫ابمرک‬‫انب‬‫اور‬
l
‫ڈاانل‬‫ڈاہک‬‫ںیم‬‫ےھتہک‬‫رفامےت‬
1
‫الجرح‬
‫والتعديل‬
:
۱
/
۸۱
،
‫رقم‬
:
۲1۸
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
2
‫الجرح‬
‫والتعديل‬
:
۱
/
۸۱
،
‫رقم‬
:
۲1۸
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
3
‫الجرح‬
‫والتعديل‬
:
۱
/
۸۱
،
‫رقم‬
:
۲1۸
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
4
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۲
/
1۲۸
،
‫رقم‬
:
۸۳۳۲
،
‫ت‬
:
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫ـ‬ ‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬ ‫دار‬
‫بيرت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
5
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۲۰
،
‫ت‬
:
‫محمود‬
‫إبراهيم‬
‫زايد‬
،
‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۲
.‫هـ‬

83. ۵۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رکوں‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اشیم‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ےک‬‫اس‬‫اجبےئ‬‫وہں‬‫رکات‬‫دنسپ‬‫زایدہ‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكامل‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫القدوس‬ ‫وعبد‬
‫محفوظة‬‫غير‬‫أحاديث‬‫له‬
،
‫منكر‬‫وهو‬
‫ومتنا‬‫إسنادا‬‫الحديث‬
‘‘
.
‫ادقلوس‬‫دبع‬
‫ںیہن‬‫وفحمظ‬‫ااحدثی‬‫یک‬
‫ںیہ‬
،
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رکنم‬‫ےس‬‫تیثیح‬‫یک‬‫ونتم‬‫دنس‬‫وہ‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫تحت‬‫ےک‬‫رواتی‬‫دورسی‬‫اکی‬‫العوہ‬‫ےک‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫فيه‬
‫حبيب‬ ‫بن‬ ‫القدوس‬ ‫عبد‬
‫متهم‬
‘‘
2
.
‫ادقلوس‬‫دبع‬‫ںیم‬‫اس‬
‫ےہ‬‫راوی‬‫مہتم‬‫بیبح‬‫نب‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬ ‫احظف‬
l
‫رپ‬ ‫اقمم‬ ‫دورسے‬ ‫اکی‬
‫بیبح‬ ‫نب‬ ‫ادقلوس‬ ‫دبع‬
‫ےک‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬‫ابرے‬
:
’’
‫الحديث‬‫متروك‬
‘‘
3
.
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الضعف‬ ‫شديد‬ ‫القدوس‬ ‫عبد‬
،
‫األئمة‬ ‫بعض‬ ‫وكذبه‬
‘‘
4
.
‫ےہ‬‫راوی‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫ادقلوس‬‫دبع‬
،
‫اہمئ‬‫ضعب‬‫اور‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫وھجاٹ‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬
‫۔‬
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬
l
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
5
‫بیبح‬‫نب‬‫ادقلوس‬‫دبع‬‫ںیم‬
‫وک‬
1
:‫الكامل‬
۳
/
1۱
:‫رقم‬،
۰111
:‫ت‬،
‫الموجود‬‫عبد‬‫أحمد‬‫عادل‬
‫و‬
‫معوض‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
2
‫الموضوعات‬‫كتاب‬ ‫تلخيص‬
:
‫ص‬
:
۱۲
،
‫رقم‬
:
۰۲۰
،
‫ت‬
:
‫أبو‬
‫بن‬ ‫ياسر‬ ‫تميم‬
‫إبراهيم‬
‫محمد‬ ‫بن‬
،
‫الرشد‬ ‫مكتبة‬
‫الرياض‬‫ـ‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
.‫هـ‬
3
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
:
1
/
11۲
،
‫رقم‬
:
۲1۸
،
‫ت‬
:
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬ ‫دار‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲1
.‫هـ‬
4
‫األفكار‬‫نتائج‬
:
۸
/
۰۳۱
،
‫ت‬
:
‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬
،
‫دار‬
‫بيروت‬‫ـ‬‫كثير‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.
5
‫تنزيه‬
:‫الشريعة‬
۰
/
1۰
،
:‫رقم‬
۰1۳
‫الكتب‬ ‫دار‬،‫اللطيف‬ ‫عبد‬ ‫الوهاب‬ ‫عبد‬:‫ت‬،
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

84. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۵3
‫واضنیع‬
‫ونیمہتم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬ ‫رکےک‬ ‫ذرک‬ ‫ںیم‬ ‫رہف ِتس‬ ‫یک‬
:
’’
‫المبارك‬ ‫ابن‬ ‫قال‬
:
‫حبان‬‫ابن‬‫وقال‬‫كذاب‬
:
‫الثقات‬‫على‬‫الحديث‬‫يضع‬‫كان‬
‘‘
.
‫اابملرک‬‫انب‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ذکاب‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬
،
‫ابحن‬‫انب‬‫اور‬
l
‫ےک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫ہی‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ےس‬‫ااستنب‬
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحںیثی‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫ادقلوس‬‫دبع‬‫نب‬‫االسلم‬‫دبع‬‫رطبقی‬
‫مکح‬‫اک‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ینیع‬‫احظف‬
l
،
‫انب‬‫العہم‬
‫العن‬
l
،
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
‫اور‬
‫دروشی‬‫نب‬‫دمحم‬‫العہم‬
‫اوحلت‬
l
‫امتم‬‫ان‬
‫وک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫ےن‬‫رضحات‬
‫فیعض‬‫دشدی‬
‫اہک‬
‫ےہ‬
،
‫ہک‬‫ےہ‬‫رشط‬‫اافتیق‬‫اور‬
‫اضف‬
‫وہ‬‫اخیل‬‫ےس‬‫دشدی‬‫م‬‫فعض‬‫وج‬‫ےہ‬‫اجیتکس‬‫یک‬‫ایبن‬‫یہ‬‫دحثی‬‫وہ‬‫ںیم‬‫ابب‬‫ےک‬‫لئ‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫ےس‬‫رطقی‬‫اس‬‫وک‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬
‫۔‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫اوب‬
‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫الضفمل‬
‫دمحم‬‫نب‬
‫ابیشین‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫اوب‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫رفعج‬‫نب‬‫ومیس‬‫نب‬‫یلع‬‫نب‬‫دمحم‬‫رفعج‬
:
’’
‫طالب‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫الحسن‬ ‫أخبرنا‬
،
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
‫الشيباني‬
2
،
‫قال‬
:
‫فياض‬ ‫بن‬ ‫الفيض‬ ‫بن‬ ‫صالح‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
1
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
1
/
11
،
‫رقم‬
:
۰۲۱۰
،
‫ت‬
:
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫دار‬
‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫ر‬‫ہی‬
‫ابیشین‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫اوی‬
،
‫اوب‬
‫ےہ‬‫الضفمل‬
‫ویکہکن‬،
‫دو‬‫ےس‬‫اینسحل‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫امیظعل‬‫دبع‬‫وج‬‫ابیشین‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫ںیم‬‫دنس‬‫اس‬

85. ۵۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫أبي‬‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫الحسني‬‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬‫العظيم‬‫عبد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫حدثنا‬
‫أبو‬
‫موسى‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫جعفر‬
،
‫علي‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫موسى‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫عن‬
‫آبائه‬
،
‫علي‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫اليمن‬ ‫إلى‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫بعثني‬
،
‫فقال‬
‫يوصيني‬‫وهو‬‫لي‬
:
‫علي‬ ‫يا‬
!
‫استخار‬‫من‬‫خاب‬‫ما‬
،
‫استشار‬‫من‬‫ندم‬ ‫وال‬
،
‫يا‬
‫علي‬
!
‫بالدلجة‬ ‫عليك‬
،
‫تطو‬ ‫األرض‬ ‫فإن‬
‫ى‬
‫تطو‬ ‫ال‬ ‫ما‬ ‫بالليل‬
‫ى‬
‫بالنهار‬
،
‫يا‬
‫عل‬
‫ي‬
!
‫اهلل‬‫بسم‬‫اغد‬
،
‫بكورها‬‫في‬‫ألمتي‬‫بارك‬‫اهلل‬‫فإن‬
‘‘
1
.
‫یلع‬‫رضحت‬
r
‫یبن‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫اجیھب‬‫رطف‬‫یک‬‫نمی‬‫ےھجم‬‫ےن‬
،
‫اور‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫وتیص‬‫ےھجم‬
:
!‫یلع‬‫اے‬
‫ںیہن‬‫انرماد‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫وجااختسرہ‬
‫وہاگ‬
،
‫رکے‬‫وشمرہ‬‫وج‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ںیہن‬‫دناتم‬‫اےس‬‫اگ‬
،
‫اے‬
‫یلع‬
!
‫وتق‬‫ےک‬‫رات‬
‫رطح‬‫ایس‬،‫ےہ‬‫راہ‬‫رک‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ےس‬‫واوطسں‬
’’
‫االامیل‬‫اتکب‬
‘‘
‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫امیظعل‬‫رپدبع‬‫اہجں‬‫ںیہ‬‫اےسی‬‫اقمامت‬‫دورسے‬‫اچر‬‫ںیم‬
‫نب‬‫دمحم‬‫الضفمل‬‫اوب‬‫اوی‬‫ر‬‫یہی‬‫واال‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےس‬‫واوطسں‬‫دو‬‫ےس‬‫اینسحل‬
‫ےہ‬‫ابیشین‬‫دمحم‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬
،
‫ا‬
:‫نظر‬
:‫ص‬
11۰
:‫رقم‬ ،
۰۱۸۱
،
:‫ص‬
111
،
:‫رقم‬
۰۱1۲
،
:‫ص‬
۸11
،
:‫رقم‬
۰۲۲۲
،
:‫ص‬
۱۱۲
،
:‫رقم‬
۰۲1۸
،
،‫للطوسي‬‫االمالي‬‫(كتاب‬
‫الثقافة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫قم‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
)‫هـ‬
.
1
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫یلع‬‫رضحت‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
r
‫ےن‬‫یعیش‬‫وطیس‬‫یلع‬‫نب‬‫نسح‬‫نب‬‫دمحم‬‫رفعج‬‫اوب‬‫رطقی‬‫اک‬
’’
‫اال‬‫اتکب‬
‫ام‬
‫یل‬
‘‘
‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫یک‬‫ےن‬‫ارملایغ‬‫اخدل‬‫نب‬‫یلع‬‫انسحل‬‫اوب‬‫اتمتعب‬‫یک‬‫ابیشین‬‫الضفمل‬‫اوب‬‫ںیم‬‫سج‬
،
‫ںیہن‬‫ےھجم‬‫رتہمج‬‫اک‬‫ارملایغ‬‫اخدل‬‫نب‬‫یلع‬‫اس‬‫نکیل‬
‫اکس۔‬‫لم‬
’’
‫االامیل‬‫اتکب‬
‘‘
:‫وہ‬‫المہظح‬‫ابعرت‬‫یک‬
’’
‫الم‬ ‫خالد‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫الحسن‬ ‫أبو‬ ‫أخبرنا‬ ‫قال‬ ،‫محمد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أخبرنا‬
،‫راغي‬
‫حدثنا‬
‫صالح‬ ‫أبو‬
‫الفيض‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
‫العجلي‬
،
‫قال‬
:
‫أبي‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫الحسني‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫العظيم‬ ‫عبد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫موسى‬ ‫بن‬‫علي‬ ‫بن‬‫محمد‬ ‫جعفر‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
،
:‫قال‬
‫حدثن‬
‫ي‬
‫أبي‬
‫موسى‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫الرضا‬
،
:‫قال‬
‫حدثن‬
‫ي‬
‫أبي‬
‫موسى‬
‫محمد‬ ‫بن‬ ‫جعفر‬ ‫بن‬
،
:‫قال‬
‫حدثن‬
‫ي‬
‫أبي‬
،‫محمد‬ ‫بن‬ ‫جعفر‬
:‫قال‬
‫حدثن‬
‫ي‬
‫أبي‬
‫علي‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
،
:‫قال‬
‫حدثن‬
‫ي‬
‫أبي‬
،‫الحسين‬ ‫بن‬ ‫علي‬
:‫قال‬
‫حدثن‬
‫ي‬
‫أبي‬
،‫علي‬ ‫بن‬ ‫الحسين‬
‫عن‬
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫أبيه‬
‫علي‬
‫أبي‬ ‫بن‬
‫طالب‬
،
‫قال‬
:
‫بعثني‬
‫اهلل‬ ‫رسول‬
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
‫وسلم‬
‫ع‬
‫اليمن‬ ‫لى‬
]‫األصل‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
،
‫يوصيني‬ ‫وهو‬ ‫لي‬ ‫فقال‬
:
‫يا‬
‫علي‬
!
‫ما‬
‫ح‬
‫ا‬
‫ر‬
]‫األصل‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
‫استخار‬ ‫من‬
،
‫من‬ ‫ندم‬ ‫وال‬
‫استشار‬
،
‫علي‬ ‫يا‬
!
‫بالدلجة‬ ‫عليك‬
،
‫األرض‬ ‫فإن‬
‫تطو‬
‫ى‬
‫تطو‬ ‫ال‬ ‫ما‬ ‫بالليل‬
‫ى‬
‫بالنهار‬
،
‫علي‬ ‫يا‬
!
‫اغد‬
‫ا‬ ‫على‬
‫اهلل‬ ‫سم‬
،
‫بكورها‬ ‫في‬ ‫ألمتي‬ ‫بارك‬ ‫اهلل‬ ‫فإن‬
‘‘
.
(
‫كتاب‬
‫األمالي‬
:‫ص‬:
۰۲۱
:‫رقم‬،
۲۲۱
،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫قم‬‫ـ‬‫الثقافة‬‫دار‬
۰1۰1
‫هـ‬
)
.

86. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۵۸
‫الچ‬
‫رکو‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫ںیہن‬‫وتق‬‫ےک‬‫دن‬‫وج‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫یل‬‫ ٹیم‬‫وتق‬‫ےک‬‫رات‬‫زن‬‫ہک‬
‫اجیت‬‫یٹیمس‬
،
‫رکو‬‫الچ‬‫ےلرک‬‫انم‬‫اک‬‫اہلل‬‫وتق‬‫ےک‬‫حبص‬!‫یلع‬‫اے‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ہک‬
‫ےہ‬‫ریھک‬‫ربتک‬‫ںیم‬‫وتق‬‫ےک‬‫حبص‬‫ےک‬‫اتم‬‫ریمی‬‫ےن‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫اافلظ‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
’’
‫بالدلجة‬ ‫عليك‬
...
‘‘
1
‫اور‬
’’
‫ألمتي‬‫بارك‬‫اهلل‬‫فإن‬
...
‘‘
2
‫دمتعم‬
‫ںیہ‬‫اثتب‬‫ےس‬‫ااحدثی‬
‫۔‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫الضفمل‬‫اوب‬
‫ابیشین‬‫دمحم‬‫نب‬
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
3۵۴
‫ھ‬
)
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫وكان‬
‫يروي‬
‫غرائب‬
‫الحديث‬
،
‫وسؤاالت‬
‫الشيوخ‬
،
‫فكتب‬
‫الناس‬
‫عنه‬
‫بانتخاب‬
‫الدارقطني‬
،
‫ثم‬
‫بان‬
‫كذبه‬
،
‫فمزقوا‬
‫حديثه‬
،
‫وأبطلوا‬
‫روايته‬
،
‫وكان‬
‫بعد‬
‫يضع‬
‫األحاديث‬
‫للرافضة‬
،
‫ويملي‬
‫في‬
‫مسجد‬
‫الشرقية‬
‘‘
3
.
1
‫سنن‬
:‫داؤد‬ ‫أبي‬
1
/
۲۰۳
،
:‫رقم‬
۲۸۳۰
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫دمشق‬ ‫ـ‬ ‫العالمية‬ ‫الرسالة‬ ‫دار‬،‫األرنوؤط‬ ‫شعيب‬:‫ت‬،
۰1۲۱
.‫هـ‬
’’
‫داود‬‫اوب‬‫ننس‬
‘‘
:‫وہں‬‫المہظح‬‫اافلظ‬‫ےک‬
’’
،‫علي‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫حدثنا‬
،‫يزيد‬ ‫بن‬ ‫خالد‬ ‫حدثنا‬
،‫الرازي‬ ‫جعفر‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
‫عن‬
‫أنس‬ ‫بن‬ ‫الربيع‬
،
‫أنس‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫قا‬
:‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫ل‬
‫بالدلجة‬ ‫عليكم‬
،
‫فإن‬
‫تطوى‬ ‫األرض‬
‫بالليل‬
‘‘
.
2
:‫داؤد‬ ‫أبي‬ ‫سنن‬
1
/
۲1۳
،
:‫رقم‬
۲۱۱۱
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫دمشق‬ ‫ـ‬ ‫العالمية‬ ‫الرسالة‬ ‫دار‬،‫األرنوؤط‬ ‫شعيب‬:‫ت‬،
۰1۲۱
.‫هـ‬
’’
‫داود‬‫اوب‬‫ننس‬
‘‘
‫وہں‬‫المہظح‬‫اافلظ‬‫ےک‬
:
’’
‫منصور‬ ‫بن‬ ‫سعيد‬ ‫حدثنا‬
،
‫هشيم‬ ‫حدثنا‬
،
‫يع‬ ‫حدثنا‬
،‫عطاء‬ ‫بن‬ ‫لى‬
‫حدثنا‬
‫حديد‬ ‫بن‬ ‫عمارة‬
،
،‫الغامدي‬ ‫صخر‬ ‫عن‬
‫النبي‬ ‫عن‬
:‫قال‬،‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
ّ‫ل‬‫ال‬
،‫بكورها‬ ‫في‬ ‫ألمتي‬ ‫بارك‬ ‫هم‬
‫سرية‬‫بعث‬‫إذا‬‫وكان‬
،
‫النهار‬‫أول‬‫من‬‫بعثهم‬‫جيشا‬‫أو‬
‘‘
.
3
:‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
۲
/
111
،
‫رقم‬
:
۰۱۲۱
،‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬:‫ت‬،
‫دار‬
‫ال‬
‫اإلسالمي‬ ‫غرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.

87. ۵۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫وساالت‬‫ےک‬‫ویشخ‬‫اور‬‫ااحدثی‬‫رغبی‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫ولوگں‬
‫ینطق‬‫دار‬‫ےن‬
l
‫اھکل‬‫وک‬‫ااحدثی‬‫ےس‬‫اس‬‫رپ‬‫انبء‬‫یک‬‫ااختنب‬‫ےک‬
،
‫اک‬‫ان‬‫رھپ‬
‫وھجاٹ‬
‫دای‬‫اھپڑ‬‫وک‬‫ااحدثی‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫ولوگں‬‫وت‬‫وہا‬‫اظرہ‬‫وہان‬
،
‫ابلط‬‫وک‬‫رواایت‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫دای‬‫رقار‬
،
‫ےکےئل‬‫راویضفں‬‫ہی‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫ںیم‬‫دجسم‬‫رشہیق‬‫ڑھگرک‬‫ااحدثی‬
‫اھت‬‫وھکلاات‬
‫۔‬
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
2
‫دغبادی‬ ‫بیطخ‬ ‫احظف‬ ‫ںیم‬
l
‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬ ‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
3
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
:
’’
‫األزهري‬ ‫وقال‬
:
‫كان‬
‫يحفظ‬
،
‫وأساء‬
‫الثناء‬
‫عليه‬
،
‫وقال‬
:
‫كان‬
‫دجاال‬
‫كذابا‬
،
‫ما‬
‫رأيت‬
‫له‬
‫أصال‬
‫قط‬
،
‫واتهمه‬
‫الدارقطني‬
‫بالتركيب‬
،
‫وقال‬
‫العتيقي‬
:
‫كان‬
‫كثير‬
‫التخليط‬
‘‘
.
‫ازرہی‬‫اور‬
l
‫ںیہ‬‫ےتہک‬
‫اھت‬‫احظف‬‫ہی‬‫ہک‬
،
‫یک‬‫ایبن‬‫ربایئ‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫رھپ‬‫اور‬
‫رفامای‬
:
‫اھت‬‫وھجاٹ‬‫اور‬‫داجل‬‫ہی‬
،
‫دیھکی‬‫ںیہن‬‫الص‬‫یک‬‫اس‬‫یھب‬‫یھبک‬‫ےن‬‫ںیم‬
،
‫اور‬
‫دار‬
‫ینطق‬
l
‫اس‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫رتبیک‬‫ےن‬
‫وک‬
‫دای‬‫رقار‬‫مہتم‬
،
‫ی‬‫ق‬‫ی‬
‫ت‬
‫عب‬‫اور‬
l
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫ہی‬‫ہک‬
’’
‫ط‬‫ی‬‫ل‬
‫ن‬
‫ح‬
‫ت‬
‫لی‬‫ا‬‫ریثک‬
‘‘
‫ےہ‬
‫۔‬
1
:‫دمشق‬‫تاريخ‬
۸1
/
۰۱
،
:‫رقم‬
۱۸۱۸
‫بن‬‫عمر‬‫سعيد‬‫أبي‬‫الدين‬‫محب‬:‫ت‬،
‫دار‬،‫العمروي‬‫غرامة‬
‫الفكر‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
.‫هـ‬
2
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۱۱1
،
‫رقم‬
:
۳1۱۲
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعر‬‫دار‬
‫ف‬
‫ةـ‬
.‫بيروت‬
3
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۳
/
۲۸1
،
‫رقم‬
:
۳۱۰1
،
‫ت‬
:
‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬ ‫عبد‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشار‬ ‫دار‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.

88. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۵۴
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫زین‬
l
’’
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫یھب‬‫ہی‬‫زمدی‬‫ںیم‬
:
’’
‫بالفن‬ ‫عارفا‬ ‫حافظا‬ ‫وكان‬
،
‫مصنفا‬ ‫أخباريا‬
،
‫اإل‬ ‫لحقه‬ ‫لكن‬
‫دبار‬
‘‘
.
‫ہی‬‫اور‬
‫اھت‬‫واال‬‫اجےنن‬‫وک‬‫نف‬‫اور‬‫احظف‬
،
‫اھت‬‫فنصم‬‫اور‬‫اابخری‬
،
‫القح‬‫انٹلپ‬‫وک‬‫اس‬‫نکیل‬
‫وہایگ‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫زمح‬
‫ہ‬
‫اط‬‫نب‬‫دمحم‬‫نب‬
‫رہ‬
‫داق‬
‫ق‬
l
‫ںیہ‬‫ےتہک‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫يضع‬ ‫كان‬
،
‫عنه‬ ‫كتبت‬ ‫وقد‬
،
‫ووقار‬ ‫سمت‬ ‫له‬ ‫وكان‬
‘‘
2
.
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫وہ‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫ا‬
‫س‬
‫ےہ‬‫اھکل‬‫وک‬‫ااحدثی‬‫ےس‬
،
‫اھت‬‫واال‬‫واقر‬‫اور‬‫دیجنسہ‬‫ہی‬‫اور‬
‫۔‬
‫رہوی‬‫ذر‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫للمعرفة‬ ‫المعجم‬ ‫في‬ ‫عنه‬ ‫كتبت‬
،
‫شيئا‬ ‫تصانيفي‬ ‫في‬ ‫عنه‬ ‫أخرج‬ ‫ولم‬
،
‫عنه‬ ‫الرواية‬ ‫وتركت‬
،
‫سمعت‬ ‫ألني‬
‫يقول‬ ‫الدارقطني‬
:
‫األمة‬ ‫هذه‬ ‫رهبان‬ ‫من‬ ‫أتوهمه‬ ‫كنت‬
،
‫الدعاء‬ ‫وسألته‬
‫لي‬
،
‫الكور‬‫بعد‬‫الحور‬‫من‬‫باهلل‬‫فنعوذ‬
،
‫ذر‬‫أبو‬‫وقال‬
:
‫ذلك‬‫سبب‬‫يعني‬
،
‫أنه‬
‫للرافضة‬ ‫قعد‬
،
‫وأمل‬
‫ى‬
‫الصحابة‬ ‫مثالب‬ ‫فيها‬ ‫ذكر‬ ‫أحاديث‬ ‫عليهم‬
،
‫وكانوا‬
‫والوضع‬‫بالقلب‬‫يتهمونه‬
....
‘‘
3
.
’’
‫ےن‬‫ںیم‬
’’
‫مجعم‬
‘‘
‫ےکےئل‬‫رعمتف‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫اھکل‬‫وک‬‫رواایت‬‫یک‬‫اس‬
،
‫ںیم‬‫اور‬
‫ا‬‫ںیم‬‫اصتفین‬‫اینپ‬‫ےن‬
‫س‬
‫یک‬‫ںیہن‬‫رختجی‬‫یھب‬‫دحثی‬‫وکیئ‬‫یک‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫اھت‬‫رکدای‬‫رتک‬‫انیل‬‫رواتی‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫ینطق‬‫دار‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬
l
‫رےہ‬‫رفام‬‫وہ‬‫انس‬‫ےس‬
1
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
:
1
/
۱۲1
،
‫رقم‬
:
۲۳۸
،
‫ت‬
:
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫دار‬
‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲1
.‫هـ‬
2
:‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
۲
/
۸۱۱
،
‫رقم‬
:
۰۱۲۱
،‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬:‫ت‬،
‫دار‬
‫ال‬
‫اإلسالمي‬ ‫غرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
3
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۳
/
۲۸۸
:‫رقم‬،
۳۱۰1
،
،‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشار‬ ‫دار‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.

89. ۵۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےھت‬
:
‫امگن‬‫ںیم‬
‫ہی‬‫ہک‬‫وہں‬‫رکات‬
‫ےس‬‫ںیم‬‫راوبہں‬‫ےک‬‫اتم‬‫اس‬
‫ےہ‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫ےئل‬‫اےنپ‬‫اےس‬
‫اھت‬‫اہک‬‫یھب‬‫اک‬‫داع‬
،
‫ںیہ‬‫اچےتہ‬‫انپہ‬‫یک‬‫اہلل‬‫ےس‬‫اسفد‬‫دعب‬‫ےک‬‫الصح‬‫مہ‬
،
‫ذر‬‫اوب‬‫اور‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
،
‫رک‬‫ھٹیب‬‫واہطس‬‫ےک‬‫راویضفں‬‫ہی‬‫ہک‬‫ینب‬‫ہی‬‫وہج‬‫یک‬‫اس‬‫ینعی‬
‫وھکلاات‬‫ااحدثی‬‫لمتشم‬‫رپ‬‫ویعب‬‫ےک‬‫احصہب‬‫اںیھن‬
‫اھت‬
،
‫دحمنیث‬‫اور‬
l
‫وک‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫دےتی‬‫رقار‬‫مہتم‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وعض‬‫اور‬‫بلق‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫راو‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ی‬
‫نب‬‫اصحل‬‫نب‬‫دمحم‬
‫ضیف‬
،
‫وادل‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫نب‬‫اصحل‬
‫ضیف‬
،
‫اور‬
‫دبع‬
‫امیظعل‬
‫اهلل‬‫دبع‬‫نب‬
‫اینسحل‬
‫رتہمج‬‫اک‬
‫ابووجد‬‫ےک‬‫ایسبر‬‫التش‬
‫لم‬‫ںیہن‬
‫اکس‬
‫۔‬
1
1
‫وطیس‬‫نسح‬‫نب‬‫دمحم‬‫رفعج‬‫اوب‬‫رتہمج‬‫اک‬‫اینسحل‬‫اهلل‬‫دبع‬‫نب‬‫امیظعل‬‫دبع‬
‫یعیش‬
‫اتکب‬‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫ارہفل ِتس‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫اقمئ‬‫ںیم‬
،
‫وہ‬‫المہظح‬
:
’’
‫العلوي‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬‫العظيم‬ ‫عبد‬
‫الحسني‬
،
‫كتاب‬ ‫له‬
،
‫جماعة‬ ‫به‬ ‫اخبرنا‬
،
‫عن‬
‫أ‬
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫المفضل‬ ‫بي‬
‫الشيباني‬
،
‫عن‬
‫أ‬
‫بي‬
‫بطة‬ ‫بن‬ ‫جعفر‬
،
‫عن‬
‫أ‬
‫بن‬ ‫حمد‬
‫أ‬
‫البرقي‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بي‬
،
‫بالري‬ ‫العظيم‬ ‫عبد‬ ‫ومات‬ ‫عنه‬
،
‫وقبره‬
‫هناك‬
‘‘
(
‫الفهرست‬
:
‫ص‬
:
۰۲۰
،
‫رقم‬
:
۸۲۳
،
‫النجف‬‫ـ‬‫المرتضوية‬‫المكتبة‬
)
.
:‫وہ‬‫المہظح‬‫رتہمج‬‫اک‬‫ارلاض‬‫ومیس‬‫نب‬‫یلع‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
:‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’
‫يروي‬
‫عن‬
‫أبيه‬
‫العجائ‬
‫ب‬
،
‫عنه‬ ‫روى‬
‫وغيره‬ ‫الصلت‬ ‫أبو‬
،
‫ويخط‬‫يهم‬‫كان‬‫كأنه‬
‫ئ‬
‘‘
.
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رواتی‬‫اجعبئ‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫یک‬‫رواتی‬‫ےن‬‫وریغہ‬‫اتلصل‬‫اوب‬‫ےس‬‫ان‬
،
‫یھت‬‫وہیئ‬‫اطخء‬‫اور‬‫ومہ‬‫ےس‬‫ان‬‫ہک‬‫وگای‬
(
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۱۱
،
‫ت‬
:
‫زايد‬‫محمودابراهيم‬
،
‫دارالمعرفة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫هـ‬
)
.
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫رپ‬‫اقمم‬‫دورسے‬‫اکی‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫وشيعته‬ ‫أوالده‬ ‫غير‬ ‫عنه‬ ‫روى‬ ‫إذا‬ ‫حديثه‬ ‫يعتبر‬ ‫أن‬ ‫يجب‬
‫خاصة‬ ‫الصلت‬ ‫وأبى‬
،
‫بواطيل‬ ‫وتبين‬ ‫عنه‬ ‫رويت‬ ‫التي‬ ‫األخبار‬ ‫فإن‬
،
‫ألب‬ ‫فيها‬ ‫الذنب‬ ‫إنما‬
‫ي‬
‫وألوالده‬ ‫الصلت‬
‫وشيعته‬
،
‫يكذب‬ ‫أن‬ ‫من‬ ‫أجل‬ ‫كان‬ ‫نفسه‬ ‫في‬ ‫ألنه‬
...
‘‘
.
‫لقن‬‫ےس‬‫ان‬‫بج‬‫اجےئ‬‫ایک‬‫اابتعر‬‫اک‬‫ااحدثی‬‫یک‬‫ان‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رضوری‬
‫وہ‬‫راوی‬‫وکیئ‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اتلصل‬‫اوب‬‫رپ‬‫وطر‬‫اخص‬‫اور‬‫ہعیش‬‫اور‬‫اوالد‬‫یک‬‫ان‬‫واال‬‫رکےن‬
‫ےئل‬‫اس‬،
‫اتلصل‬‫اوب‬‫اابخر‬‫وج‬‫یک‬‫ومیس‬‫نب‬‫یلع‬‫ہک‬
‫ںیہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
،
‫ےہ‬‫واحض‬‫وہان‬‫ابلط‬‫اک‬‫نج‬‫اور‬
،
‫اتلصل‬‫اوب‬‫ربایئ‬‫ںیم‬‫اابخر‬‫ان‬
،
‫ےہ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ہعیش‬‫اور‬‫اوالد‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬
،
‫یلع‬‫ویکہکن‬
‫م‬
‫ذبات‬‫ومیس‬‫نب‬
‫وخ‬
‫وبںیل‬‫وھجٹ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ دنل‬‫ےس‬‫اس‬‫د‬
‫۔۔۔‬
‘‘
(
‫حبان‬ ‫البن‬ ‫الثقات‬
:
1
/
1۸۱
‫العثمانية‬ ‫المعارف‬ ‫دائرة‬،
‫ـ‬
‫ال‬‫آباد‬‫حيدر‬
‫دكن‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۲
‫هـ‬
)
.
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ونسخا‬ ‫أحاديث‬ ‫عنهم‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫وآبائه‬ ‫الرضا‬ ‫علي‬ ‫على‬ ‫الرافضة‬ ‫كذبت‬ ‫وقد‬
،
‫هو‬

90. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۵۲
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ابرے‬‫ےک‬‫ابیشین‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫الضفمل‬‫اوب‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫دھکی‬‫ںیم‬‫لبق‬‫ام‬‫آپ‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
،
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫احظف‬
‫زمح‬
‫ہ‬
‫اط‬‫نب‬‫دمحم‬‫نب‬
‫رہ‬
‫داق‬
‫ق‬
l
‫اور‬
‫ذیبہ‬ ‫احظف‬
‫ےہ‬ ‫ڑھگات‬ ‫ااحدثی‬ ‫ہی‬ ‫ہک‬ ‫ےہ‬ ‫اہک‬ ‫ےن‬
،
‫اور‬
‫احظف‬
‫ازرہی‬
l
‫ےہ‬‫وھجاٹ‬‫اور‬‫داجل‬‫ہی‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫رواتی‬‫ہی‬
‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اخیل‬‫ےس‬‫دشدی‬‫م‬‫فعض‬‫رطح‬‫یھب‬‫یسک‬
،
‫ےک‬‫اضفلئ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رشط‬‫اافتیق‬‫اور‬
‫وہ‬‫اخیل‬‫ےس‬‫دشدی‬‫م‬‫فعض‬‫وج‬‫ےہ‬‫اجیتکس‬‫یک‬‫ایبن‬‫دحثی‬‫وہ‬‫ںیم‬‫ابب‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫اس‬
‫یھب‬‫ےس‬‫رطقی‬‫اس‬‫وک‬‫رواتی‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬‫اور‬‫الخہص‬‫اک‬‫قیقحت‬
‫لبق‬‫ام‬‫آپ‬
‫لیصفت‬
‫دھکی‬‫ںیم‬
‫دشدی‬‫ےس‬‫رطق‬‫دوونں‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬
‫ےہ‬‫فیعض‬
،
‫اجیتکس‬‫یک‬‫ایبن‬‫دحثی‬‫وہ‬‫ںیم‬‫ابب‬‫ےک‬‫اضفلئ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رشط‬‫اافتیق‬‫اور‬
‫وہ‬‫اخیل‬‫ےس‬‫دشدی‬‫م‬‫فعض‬‫وج‬‫ےہ‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬
‫۔‬
‫عهدتها‬ ‫من‬ ‫بريء‬
،
‫قولها‬ ‫من‬ ‫ومنزه‬
،
‫وقد‬
‫الرجال‬ ‫كتب‬ ‫في‬ ‫أجلها‬ ‫من‬ ‫ذكروه‬
...
‘‘
.
‫اور‬‫ومیس‬‫نب‬‫یلع‬‫ےن‬‫راویضفں‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫ڑھگے‬‫ےخسن‬‫اور‬‫ااحدثی‬‫وھجیٹ‬‫رپ‬‫آابء‬‫ےک‬‫ان‬
،
‫ںیہ‬‫ربی‬‫ےس‬‫ااحدثی‬‫ان‬‫وہ‬
،
‫ںیہ‬‫زنمہ‬‫ےس‬‫ابوتں‬‫یک‬‫ان‬‫وہ‬‫اور‬
،
‫ےس‬‫وہج‬‫ایس‬
‫ےہ۔۔۔‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬‫بتک‬‫یک‬‫راجل‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
‘‘
(
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
:
۰1
/
۲۳۲
،
‫رقم‬
:
۲1۰
،
‫ت‬
:
‫السالم‬ ‫عبد‬ ‫عمر‬
‫تدمري‬
،
‫دار‬
‫بيروت‬‫ـ‬‫العربي‬‫الكتاب‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۰
‫هـ‬
)
.
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رپ‬‫اقمم‬‫دورسے‬‫اکی‬
:
’’
‫عجائب‬ ‫فيها‬ ‫نسخة‬ ‫عنه‬ ‫رويت‬
،
‫صدوق‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫ہخسن‬‫اکی‬‫ےس‬‫ان‬
‫ںیہ‬‫اجعبئ‬‫ںیم‬‫سج‬‫ےہ‬‫وقنمل‬
،
‫ہی‬‫اور‬
’’
‫دصوق‬
‘‘
‫ےہ‬
(
‫الضعفاء‬ ‫ديوان‬
:
‫ص‬
:
۲1۱
،
‫رقم‬
:
۲1۱1
،
‫ت‬
:
‫محمد‬ ‫بن‬ ‫حماد‬
‫األنصاري‬
،
‫الحديثية‬‫النهضة‬‫مكتبة‬
‫المكرمة‬‫المكة‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۳
‫هـ‬
)
.

91. ۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫قیقحت‬‫امہری‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ازجاء‬‫دو‬‫ےلہپ‬‫ےک‬‫رواتی‬‫قلعت‬‫اک‬‫مکح‬‫و‬
(
‫اخب‬‫ام‬
‫ااشتسر‬‫نم‬‫دنم‬‫وال‬‫اور‬‫ااختسر‬‫نم‬
)
‫ےہ‬‫قلعتم‬‫ےس‬
،
‫آپ‬‫وک‬‫ان‬
‫ﷺ‬
‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےتکس‬‫رک‬‫ںیہن‬
،
‫زجء‬‫آرخی‬‫اک‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫اہتبل‬
’’
‫اقتصد‬ ‫من‬ ‫عال‬ ‫وال‬
‘‘
‫ایمہن‬‫وج‬
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫اتحمج‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫اایتخر‬‫روی‬
،
‫ےس‬‫دنسوں‬‫ایسی‬‫درگی‬
‫ےہ‬‫اثتب‬
،
‫اضفلئ‬‫ےسج‬
‫ےہ‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫ںیم‬‫ابب‬‫ےک‬
،
‫انچہچن‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫مسند‬
‘‘
1
‫رختجی‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬
:
’’
‫قال‬
(
‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
)
:
‫أبي‬ ‫على‬ ‫قرأت‬
،
‫عبيدة‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
‫الحداد‬
،
‫قال‬
:
‫العبدي‬ ‫العزيز‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫سكين‬ ‫حدثنا‬
،
‫إبراهيم‬ ‫حدثنا‬
َ‫ه‬‫ال‬
َ‫ج‬
ِ‫ر‬
‫ي‬
،
‫األحوص‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،
‫مسعود‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫رسول‬ ‫قال‬
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬
:
‫اقتصد‬‫من‬‫عال‬‫ما‬
‘‘
.
‫وعسمد‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫رضحت‬
r
‫آپ‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫وج‬
‫وہاگ‬‫ںیہن‬‫اتحمج‬‫وہ‬‫اگ‬‫رکے‬‫اایتخر‬‫روی‬‫ایمہن‬
‫۔‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الزوائد‬ ‫مجمع‬
‘‘
2
‫ےک‬‫رواتی‬‫م‬‫جی‬‫رخت‬‫ںیم‬
‫ےتھکل‬‫دعب‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫أحمد‬ ‫رواه‬
،
‫واألوسط‬ ‫الكبير‬ ‫في‬ ‫والطبراني‬
،
‫أسانيدهم‬ ‫وفي‬
َ‫ه‬‫ال‬ ‫مسلم‬ ‫بن‬ ‫إبراهيم‬
َ‫ج‬
ِ‫ر‬
‫ي‬
،
‫ضعيف‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫ادمح‬‫اےس‬
l
،
‫ربطاین‬
l
1
‫أحمد‬‫مسند‬
:
1
/
۰11
:‫رقم‬،
1۲۱1
،
:‫ت‬
‫شاكر‬‫محمد‬‫أحمد‬
‫دارالحديث‬،
‫ـ‬
‫القاهرة‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۱
‫هـ‬
.
2
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
۰۱
/
۲۸۲
،
‫دار‬
‫ال‬
‫العربي‬‫كتاب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.

92. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲
‫ےن‬
’’
‫ریبک‬
‘‘
‫اور‬
’’
‫اوطس‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫ملسم‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫ںیم‬‫دنسوں‬‫یک‬‫امتم‬‫ان‬
‫ےہ‬‫وموجد‬‫می‬‫ر‬‫ر‬َ‫َج‬‫م‬‫ہ‬
،
‫ےہ‬‫راوی‬‫فیعض‬‫وہ‬‫اور‬
‫۔‬
‫امغری‬ ‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫المداوي‬
‘‘
1
‫رواتی‬ ‫ےس‬ ‫لیصفت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫وال‬
‫اقتصد‬‫من‬‫عال‬
‘‘
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫یک‬
‫۔‬
iI
1
‫المداوي‬
:
۸
/
11۲
،
:‫رقم‬
۳1۲1
،
‫الكتب‬‫دار‬
،‫القاهرة‬‫ـ‬‫ي‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰11۱
‫ء‬
.
‫امغری‬‫العہم‬
l
‫وہ‬‫المہظح‬‫ابعرت‬‫یک‬
:
’’
‫اقتصد‬ ‫من‬ ‫عال‬ ‫ما‬
‘‘
‫مسعو‬ ‫ابن‬ ‫عن‬ )‫(حم‬
،‫د‬
‫الشارح‬ ‫قال‬
:
‫الهيثمى‬ ‫وضعفه‬
‫وغيره‬
،
‫المؤلف‬ ‫وقول‬
:
‫ا‬ ‫حسن‬ ‫غير‬ ‫حسن‬
. ‫هـ‬
َ‫ا‬ ‫مسلم‬ ‫بن‬ ‫إبراهيم‬ ‫ضعفه‬ ‫سبب‬ ‫أن‬ ‫الكبير‬ ‫في‬ ‫وبين‬
ْ‫ل‬
َ‫ه‬
َ‫ج‬
ِ‫ر‬
‫ى‬
،
‫قلت‬
:
َ‫ه‬‫ال‬ ‫إبراهيم‬
َ‫ج‬
ِ‫ر‬
‫يهم‬ ‫صدوق‬ ‫ى‬
،
‫أخرى‬ ‫طرق‬ ‫له‬ ‫والحديث‬
‫حديث‬ ‫من‬
‫عل‬
،‫ي‬
‫عباس‬ ‫وابن‬
،
‫أمامة‬ ‫وأبي‬
،
‫ب‬‫وأنس‬
،‫مالك‬‫ن‬
‫صحي‬ ‫أو‬‫حسن‬ ‫بمجموعها‬‫وهو‬
،‫ح‬
‫فحديث‬
‫عل‬
‫ي‬
:‫النوادر‬ ‫في‬‫الشيخ‬‫أبو‬‫رواه‬
‫زكريا‬‫أبو‬ ‫ثنا‬
‫الساج‬
،‫ي‬
‫ث‬
‫المدين‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫يونس‬ ‫أبو‬ ‫نا‬
،‫ي‬
‫الحاطب‬ ‫يحيى‬ ‫بن‬ ‫هارون‬ ‫ثنا‬
،‫ي‬
‫بن‬ ‫عثمان‬ ‫بن‬ ‫عثمان‬ ‫ثنا‬
‫الزبير‬ ‫بن‬ ‫خالد‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫عل‬ ‫عن‬
‫ي‬
‫الحسين‬ ‫بن‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫عل‬ ‫عن‬
‫ي‬
‫أب‬ ‫بن‬
‫ي‬
‫مرفوعا‬ ‫طالب‬
:
‫قط‬ ‫امرؤ‬ ‫عال‬ ‫ما‬
‫اقتصاد‬ ‫على‬
،
‫ف‬ ‫قريبا‬ ‫سبق‬ ‫آخر‬ ‫طريق‬ ‫وله‬
‫ي‬
‫حديث‬
:
‫استخار‬ ‫من‬ ‫خاب‬ ‫ما‬
.
‫أبو‬ ‫رواه‬ ‫عباس‬ ‫ابن‬ ‫وحديث‬
‫ف‬ ‫الشيخ‬
‫ي‬
‫النوادر‬
:‫أيضا‬
‫عبدان‬ ‫ثنا‬
،
‫هشام‬ ‫ثنا‬
،
‫األزرق‬ ‫خالد‬ ‫ثنا‬
،
‫يزيد‬ ‫بن‬ ‫خالد‬ ‫ثنا‬
،
‫أب‬ ‫عن‬
‫ي‬
َ‫ر‬
ْ‫و‬
‫ق‬
،
‫عن‬
‫الضحاك‬
،
‫اب‬ ‫عن‬
‫مرفوعا‬ ‫عباس‬ ‫ن‬
:
‫اقتصد‬ ‫من‬ ‫عال‬ ‫ما‬
.
‫أب‬ ‫وحديث‬
‫ي‬
‫أما‬
‫الديلم‬ ‫رواه‬ ‫مة‬
‫ي‬
:‫الحاكم‬ ‫طريق‬ ‫من‬
‫رجاء‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬‫إبراهيم‬ ‫ثنا‬
،
‫المطرز‬ ‫سهل‬ ‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫بن‬‫محمد‬ ‫ثنا‬
،
‫الضريس‬‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫بن‬‫محمد‬ ‫ثنا‬
،
‫ثنا‬
‫حباب‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
،
‫زاذان‬ ‫بن‬ ‫بشر‬ ‫ثنا‬
،
‫صبح‬ ‫بن‬ ‫عمر‬ ‫عن‬
،
‫عبيد‬ ‫بن‬ ‫يونس‬ ‫عن‬
،
‫الحسن‬ ‫عن‬
،
‫أب‬ ‫عن‬
‫ي‬
‫أمامة‬
،
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫قال‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
:
‫العلم‬ ‫نصف‬ ‫السؤال‬ ‫حسن‬
،
‫العيش‬ ‫نصف‬ ‫والرفق‬
،
‫من‬ ‫عال‬ ‫وما‬
‫اقتصد‬
.
‫الديلم‬ ‫أخرجه‬ ‫آخر‬ ‫طريق‬ ‫وله‬
‫ي‬
:‫الحصين‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫طريق‬ ‫من‬ ‫أيضا‬
‫عالثة‬ ‫أبو‬ ‫ثنا‬
،
‫األوزاع‬ ‫عن‬
،‫ي‬
‫أب‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫عن‬
‫ي‬
‫موسى‬
،
‫أب‬ ‫عن‬
‫ي‬
:‫مرفوعا‬ ‫أمامة‬
‫والنفقة‬ ‫المال‬ ‫في‬ ‫والسرف‬ ‫إياكم‬
،
‫باالقتصاد‬ ‫وعليكم‬
،
‫اقتصدوا‬ ‫قط‬ ‫قوم‬ ‫افتقر‬ ‫فما‬
.
‫حديث‬ ‫في‬ ‫تقدم‬ ‫أنس‬ ‫وحديث‬
:
‫استخار‬ ‫من‬ ‫خاب‬ ‫ما‬
.
‫ابن‬ ‫حديث‬ ‫إن‬ ‫ثم‬
‫م‬
‫الحران‬ ‫عروبة‬ ‫أبو‬ ‫أيضا‬ ‫خرجه‬ ‫سعود‬
‫ي‬
‫األمثال‬ ‫في‬
،
‫النوادر‬ ‫في‬ ‫الشيخ‬ ‫وأبو‬
،
‫األخبار‬ ‫عيون‬ ‫في‬ ‫قتيبة‬ ‫وابن‬
،
‫والقضاع‬
‫ي‬
‫الشهاب‬ ‫مسند‬ ‫في‬
،
َ‫ه‬‫ال‬ ‫إبراهيم‬ ‫طريق‬ ‫من‬ ‫كلهم‬
َ‫ج‬
ِ‫ر‬
،‫ي‬
‫عن‬
‫األحوص‬ ‫أبي‬
،
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
،
‫ولفظ‬
‫النوادر‬‫في‬‫الشيخ‬‫أبي‬
:
‫قصد‬ ‫على‬‫أحدكم‬‫يعيل‬‫ال‬
،
‫كثير‬‫سرف‬‫على‬‫يبقى‬‫وال‬
‘‘
.

93. ۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
’’
‫ااھٹای‬‫ےس‬‫اجبن‬‫اچروں‬‫وک‬‫ےنانجزے‬‫سج‬
(
‫دای‬‫دنکاھ‬
)
‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫وت‬
‫ےگ‬‫اٹمدںی‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬‫اچسیل‬‫ےک‬‫اس‬
‘‘
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫رکنم‬
،
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫ںیہن‬‫ایبن‬
‫رکےتکس‬
‫۔‬
‫رطق‬‫اچر‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
:
‫ازدی‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫رطقی‬‫اک‬
‫داین‬ ‫م‬
‫ہ‬ ‫بعصم‬ ‫نب‬ ‫وسار‬
‫رطقی‬ ‫اک‬
‫ایخط‬ ‫اہلل‬ ‫دبع‬ ‫نب‬ ‫رعموف‬
‫رطقی‬ ‫اک‬
‫وکیف‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫اربامیہ‬
‫رطقی‬‫اک‬
‫اگ‬‫اجےئ‬‫اھکل‬‫اگل‬‫اگل‬‫وک‬‫رطقی‬‫اکی‬‫رہ‬‫ںیم‬‫ذلی‬
‫۔‬
‫ازدی‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
’’
‫األسط‬‫المعجم‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
َ‫ت‬‫ال‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
َّ‫م‬
‫ار‬
،
‫قال‬
:
‫عقبة‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫نا‬
َ‫س‬‫ال‬
ُ‫د‬
ْ‫و‬
ِ‫س‬
‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫سارة‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫نا‬
،
‫قال‬
:
ُ‫ب‬‫ال‬ ‫ثابتا‬ ‫سمعت‬
َ‫ن‬
ِ‫ن‬‫ا‬
‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫مالك‬ ‫بن‬ ‫أنس‬ ‫سمعت‬
،
‫قال‬
:
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫قال‬
:
‫من‬
‫األربع‬‫السرير‬‫جوانب‬‫حمل‬
،
‫كبيرة‬‫أربعين‬‫عنه‬‫اهلل‬‫كفر‬
‘‘
.
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
:
‫سج‬
‫ااھٹای‬‫ےس‬‫اجبن‬‫اچروں‬‫وک‬‫ےنانجزے‬
(
‫دای‬‫دنکاھ‬
)
‫اچسیل‬‫ےک‬‫اس‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫وت‬
‫ےگ‬‫اٹمدںی‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬
‫۔‬
1
:‫األسط‬‫المعجم‬
۱
/
11
:‫رقم‬،
۸1۲۱
،‫اهلل‬‫عوض‬‫بن‬‫طارق‬:‫ت‬،
‫د‬
.‫القاهرة‬‫ـ‬‫الحرمين‬‫ار‬

94. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲3
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫المجروحين‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
‫وجزی‬
l
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫ےن‬
l
‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
’’
‫العلل‬
‫المتناهية‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫دع‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
‫ی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكامل‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫رختجی‬
‫ےہ‬‫یک‬
،
‫دنسںی‬‫امتم‬
‫دنس‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫رطبقی‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
’’
‫األسط‬‫المعجم‬
‘‘
4
‫ںیم‬
‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫رختجی‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫اإلسناد‬ ‫بهذا‬ ‫إال‬ ‫مالك‬ ‫بن‬ ‫أنس‬ ‫عن‬ ‫الحديث‬ ‫هذا‬ ‫يروى‬ ‫ال‬
،
‫سارة‬ ‫أبي‬ ‫بن‬‫علي‬ ‫به‬‫تفرد‬
،
‫إال‬‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬‫عن‬ ‫يروه‬‫ولم‬
‫مالك‬ ‫بن‬ ‫أنس‬
‘‘
.
‫اسن‬‫رضحت‬‫رواتی‬‫ہی‬
r
‫رموی‬‫ےس‬‫دنس‬‫ایس‬‫رصف‬‫ےس‬
‫ےہ‬
،
‫ںیم‬‫اس‬
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
،
‫یبن‬‫وک‬‫اس‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫رضحت‬‫رصف‬‫ےس‬
‫اسن‬
r
‫ےہ‬‫ایک‬‫رواتی‬‫ےن‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫المجروحين‬
‘‘
5
‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫اےس‬‫ںیم‬
1
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۱1
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬:‫ت‬،
2
‫المتناهية‬ ‫العلل‬
:
۲
/
1۰۱
،
:‫رقم‬
۰111
،
،‫باكستان‬،‫آباد‬ ‫فيصل‬ ‫ـ‬ ‫األثرية‬ ‫العلوم‬ ‫إدارة‬،‫األثري‬ ‫الحق‬‫إرشاد‬:‫ت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲11
.‫هـ‬
3
:‫الكامل‬
۱
/
۲1۳
،‫معوض‬‫محمد‬‫وعلي‬‫أحمد‬‫عادل‬:‫ت‬،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫دارالكتب‬
4
‫المعج‬
‫األوسط‬‫م‬
:
۱
/
۰۱۱
:‫رقم‬،
۸1۲۱
.‫القاهرة‬‫ـ‬‫الحرمين‬‫دار‬،‫اهلل‬‫عوض‬‫بن‬‫طارق‬:‫ت‬،
5
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۱1
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬:‫ت‬،

95. ۲۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫رواتی‬‫رکنم‬‫یک‬
،
‫اک‬‫ان‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫زینیلع‬
‫آےگ‬‫الکم‬
‫آ‬
‫ےہ‬‫راہ‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫اور‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬
‫رواایت‬‫درگی‬
‫ذرک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬
:
’’
‫كلها‬ ‫ثابت‬ ‫عن‬ ‫سارة‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫لعلي‬ ‫ذكرتها‬ ‫التي‬ ‫األحاديث‬ ‫وهذه‬
‫محفوظة‬ ‫غير‬
،
‫أيضا‬ ‫مناكير‬ ‫ثابت‬ ‫عن‬ ‫ذلك‬ ‫غير‬ ‫وله‬
‘‘
.
‫یک‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫اور‬
‫ااحدثی‬‫ہی‬
‫ںیم‬‫وج‬
‫اثتب‬‫ےن‬
‫ںیہ‬‫وفحمظ‬‫ریغ‬‫بس‬‫ںیہ‬‫یک‬‫ذرک‬‫ےس‬
،
‫اثتب‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫ےس‬
‫یھب‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫انمریک‬
‫۔‬
‫انب‬‫احظف‬
‫وجزی‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫العلل‬
‫المتناهية‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬‫ںیم‬
:
’’
‫حديث‬ ‫هذا‬
‫يصح‬‫ال‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫حیحص‬‫دحثی‬‫ہی‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
3
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫أنكر‬ ‫ومما‬
‫حديثه‬ ‫عليه‬
‫ثابت‬ ‫عن‬
،
‫مرفوعا‬ ‫أنس‬ ‫عن‬
:
‫م‬
‫أحد‬ ‫حمل‬ ‫ن‬
‫السرير‬ ‫قوائم‬
1
:‫الكامل‬
۱
/
۲11
:‫رقم‬،
۰۲۸۸
،‫معوض‬‫محمد‬‫وعلي‬‫أحمد‬‫عادل‬:‫ت‬،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
2
:‫المتناهية‬ ‫العلل‬
۲
/
1۰۱
،
:‫رقم‬
۰111
،
‫األثرية‬ ‫العلوم‬ ‫إدارة‬،‫األثري‬ ‫الحق‬ ‫إرشاد‬:‫ت‬
‫ـ‬
‫آباد‬ ‫فيصل‬
-
،‫باكستان‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲11
.‫هـ‬
3
‫ميزان‬
:‫االعتدال‬
۲
/
۰۲۱
،
:‫رقم‬
۸11۱
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬

96. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۸
‫كبيرة‬‫أربعين‬‫عنه‬‫اهلل‬‫حط‬
‘‘
.
‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫اسن‬‫نع‬‫اثتب‬‫یک‬
r
‫رواتی‬‫رکنم‬‫اکی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫یھب‬‫ہی‬
:
‫ےنانج‬‫سج‬
‫زے‬
‫یک‬
‫ای‬‫ااھٹ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫اکی‬‫یسک‬‫وک‬‫اچراپیئ‬
(
‫دای‬‫دنکاھ‬
)
‫اہلل‬‫وت‬
‫ےگ‬‫اٹمدںی‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬‫اچسیل‬‫ےک‬‫اس‬‫اعتیل‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےن‬
’’
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫اور‬
’
’
‫المغني‬
‘‘
2
‫یھب‬ ‫ںیم‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫رواتی‬‫رکنم‬‫یک‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫انب‬
‫نقلم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫احظف‬
‫نقلم‬‫انب‬
l
’’
‫المنير‬‫البدر‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
...
‫في‬
‫األول‬
:
َ‫س‬
َّ‫و‬
‫المتروك‬ ‫الهمداني‬ ‫مصعب‬ ‫بن‬ ‫ار‬
،
‫الثاني‬ ‫وفي‬
:
‫الشيباني‬ ‫سارة‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫علي‬
،
‫أيضا‬ ‫متروك‬ ‫وهو‬
،
‫ابن‬ ‫ذكرهما‬ ‫جرم‬ ‫ال‬
‫علله‬‫في‬‫الجوزي‬
‘‘
.
’’
‫۔‬
‫۔۔‬
‫ےلہپ‬
(
‫وثابن‬ ‫رضحت‬
r
‫ےک‬
)
‫بعصم‬ ‫نب‬ ‫ّار‬‫وس‬ ‫ںیم‬ ‫رطقی‬
‫رتموک‬‫داین‬ ‫م‬
‫ہ‬
(
‫راوی‬
)
‫ےہ‬
،
‫دورسے‬‫اور‬
(
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫ےک‬
)
‫ںیم‬‫رطقی‬
‫وہ‬‫اور‬‫ےہ‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫ےہ‬‫رتموک‬‫یھب‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫رپ‬‫وطر‬‫اخص‬
l
‫ان‬‫ےن‬
‫دوونں‬
(
‫اور‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫بعصم‬‫نب‬‫ّار‬‫وس‬
)
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬‫للع‬‫وک‬
‘‘
‫۔‬
1
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
:
1
/
۱1۲
،
:‫رقم‬
۲۱۰
:‫ت‬،
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬ ‫دار‬
۰1۲1
‫هـ‬
.
2
‫الضغفاء‬‫في‬‫المغني‬
:
۲
/
۰۸
،
:‫رقم‬
1۲۱۱
:‫ت‬،
‫عتر‬‫الدين‬‫نور‬
‫إ‬،
‫قطر‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫التراث‬‫إحياء‬‫دارة‬
.
3
‫المنير‬‫البدر‬
:
۸
/
۲۲1
،
،‫سلمان‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬‫أبومحمد‬:‫ت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬‫ـ‬‫الهجرة‬‫دار‬
۰1۲۸
‫هـ‬
.

97. ۲۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫رصبی‬‫ازدی‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫راوی‬
(
‫ایب‬‫نب‬‫دمحم‬‫نب‬‫یلع‬‫وک‬‫ان‬‫اور‬
‫اہکاجاتےہ‬‫یھب‬‫ابیشین‬‫اسرہ‬
)
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
’’
‫ال‬‫التاريخ‬
‫كبير‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫نظر‬‫فيه‬
‘‘
.
‫داود‬‫اوب‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫حديثه‬ ‫الناس‬ ‫ترك‬ ‫قد‬
‘‘
2
.
‫دحمنیث‬
‫ےن‬
‫ےہ‬‫رکدای‬‫رتک‬‫وک‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
‫۔‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫رپ‬‫اقمم‬‫دورسے‬‫اکی‬‫زین‬
:
’’
‫حديثه‬ ‫تركوا‬
‘‘
3
.
‫اس‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
‫ےہ‬‫رکدای‬‫رتک‬‫وک‬‫دحثی‬‫یک‬
‫۔‬
‫ابحن‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
4
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫كان‬
‫يرو‬ ‫ممن‬
‫ي‬
‫ثابت‬ ‫حديث‬ ‫يشبه‬ ‫ماال‬ ‫ثابت‬ ‫عن‬
،
‫روايته‬ ‫على‬ ‫غلب‬ ‫حتى‬
‫المشاهير‬‫عن‬‫يرويها‬‫التي‬‫المناكير‬
،
‫الترك‬‫فاستحق‬
‘‘
.
‫ںیہن‬‫اشمہب‬‫ےک‬‫دحثی‬‫یک‬‫اثتب‬‫وج‬‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫رواایت‬‫ایسی‬‫ےس‬‫اثتب‬‫ہی‬
‫وہںیت‬
،
‫زایدہ‬‫رواایت‬‫رکنم‬‫یک‬‫اس‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬
‫ےس‬‫ولوگں‬‫وہشمر‬‫ہی‬‫ںیہنج‬‫وہںیئگ‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬
،
‫ےہ‬‫قحتسم‬‫اک‬‫رتک‬‫ہی‬‫ےس‬‫وہج‬‫ایس‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ےن‬
‫۔‬
1
‫ال‬
:‫الكبير‬‫تاريخ‬
۱
/
۲۳1
،
:‫رقم‬
۲۲1۳
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
2
:‫اآلجري‬ ‫عبيد‬‫أبي‬‫سؤاالت‬
۰
/
۲۱۳
،
:‫رقم‬
۱۱1
،
،‫بيروت‬‫ـ‬ ‫الريان‬‫مؤسسة‬،‫البستوي‬ ‫العظيم‬‫عبد‬‫العليم‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
.‫هـ‬
3
:‫اآلجري‬‫عبيد‬‫أبي‬‫سؤاالت‬
۲
/
۰1۲
،
:‫رقم‬
۰1۱۲
،
،‫بيروت‬‫ـ‬‫الريان‬‫مؤسسة‬،‫البستوي‬‫العظيم‬‫عبد‬‫العليم‬‫عبد‬:‫ت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
.‫هـ‬
4
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۱1
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬:‫ت‬،

98. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۴
‫احمت‬‫اوب‬‫اامم‬
l
’’
‫التعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ضعيف‬ ‫شيخ‬
‫الحديث‬
‘‘
.
‫یلیقع‬‫احظف‬
l
’’
‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫ثابت‬ ‫عن‬
،
‫وال‬
‫منه‬‫قريبا‬‫أو‬‫مثله‬‫هو‬‫من‬‫إال‬‫يتابعه‬‫وال‬...ُ‫ت‬ُ‫ب‬ْ‫ث‬َ‫ت‬‫جهة‬‫من‬‫عليه‬‫يتابع‬
‘‘
.
’’
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اثتب‬
،
‫رطقی‬‫دشہ‬‫اثتب‬‫یسک‬‫اور‬
‫اتمتعب‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬
‫اجیت‬‫یک‬‫ںیہن‬
‫۔۔۔‬
‫ےک‬‫رقبی‬‫رقبی‬‫ےس‬‫اس‬‫ای‬‫ےسیج‬‫اس‬‫رصف‬‫اتمتعب‬‫یک‬‫اوراس‬
‫ولگ‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬
‘‘
‫۔‬
‫احظف‬
‫اشنیہ‬‫انب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫بشيء‬‫ليس‬
‘‘
3
.
‫راین‬
‫ت‬
‫ق‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الحفاظ‬ ‫تذكرة‬
‘‘
4
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫متروك‬
‫الحديث‬
‘‘
.
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الكاشف‬
‘‘
5
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫متروك‬
‘‘
.
‫القسعین‬ ‫رجح‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫التهذيب‬ ‫تقريب‬
‘‘
6
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫ضعيف‬
‘‘
.
1
:‫التعديل‬‫الجرح‬
۱
/
۰11
،
:‫رقم‬
۰۱۲۳
،
‫األول‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ى‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
2
:‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
۲
/
۲۲۲
،
:‫رقم‬
۰۲۲۲
،‫قلعجي‬ ‫أمين‬ ‫المعطي‬ ‫عبد‬:‫ت‬،
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
3
‫أسماءالضعفاءوالكذابين‬ ‫تاريخ‬
:‫ص‬:
۰۲1
،
:‫رقم‬
۲۳۱
‫القشقري‬ ‫أحمد‬ ‫محمد‬ ‫عبدالرحيم‬:‫ت‬،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،
۰1۱1
‫هـ‬
.
4
‫تذكرة‬
:‫ص‬:‫الحفاظ‬
۲۲۰
،
:‫رقم‬
1۱۱
‫بن‬ ‫حمدي‬:‫ت‬،
،‫عبدالمجيد‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫الرياض‬ ‫ـ‬ ‫دارالصميعي‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.
5
‫الكاشف‬
:
۲
/
1۱
،
‫رقم‬
:
۲1۰۳
‫ت‬،
:
،‫محمدعوامه‬
‫دار‬
،‫جده‬‫ـ‬‫اإلسالمية‬‫للثقافة‬‫القبلة‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
6
‫التهذيب‬‫تقريب‬
:‫ص‬:
1۱۰
،
:‫رقم‬
1۳۲۸
،‫محمدعوامه‬:‫ت‬،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬،‫حلب‬‫ـ‬‫الرشيد‬‫دار‬
۰1۰۰
‫هـ‬
.

99. ۲۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ویسیط‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫أبي‬ ‫بن‬ ‫علي‬
‫ضعيف‬ ‫سارة‬
‘‘
1
.
‫یلع‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫وہان‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫اک‬‫رواتی‬‫رہ‬‫رہ‬‫یک‬‫راوی‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫رہ‬‫رہ‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رضوری‬
،
‫ضعب‬‫ںیم‬‫وصرت‬‫یک‬‫واتمتعب‬‫رقانئ‬‫اخص‬‫ضعب‬‫ہکلب‬
‫رواوتیں‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫رک‬‫لمحت‬‫اک‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫رطبقی‬
‫ازدی‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫مکح‬‫اک‬
‫اس‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫دھکی‬‫ںیم‬‫لیصفت‬‫اسہقب‬‫آپ‬
‫ےس‬‫دنس‬
‫انب‬‫احظف‬‫وک‬‫رواتی‬
‫ابحن‬
l
،
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫رکنم‬‫ےن‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ہکبج‬
l
‫اےس‬‫ےن‬
’’
‫اليصح‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ےئل‬‫اس‬
‫آپ‬‫ےس‬‫دنس‬
‫ﷺ‬
‫اجیتکس‬‫یک‬‫ںیہن‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫داین‬ ‫م‬
‫ہ‬‫بعصم‬‫نب‬‫وسار‬
‫اک‬
‫رطقی‬
‫ابیلہ‬‫ومیس‬‫نب‬‫العء‬‫امہجل‬‫اوب‬‫احظف‬
l
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۱۱۵
‫ھ‬
)
’’
‫أبي‬ ‫جزء‬
‫ا‬
‫لجهم‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫رفامےت‬‫رختجی‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫العالء‬ ‫حدثنا‬
،
َ‫س‬ ‫ثنا‬
َّ‫و‬
‫مصعب‬ ‫بن‬ ‫ار‬
،
‫عمرو‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،
‫ثوبان‬ ‫عن‬
،
1
‫المصنوعة‬ ‫الآللئ‬
:
۲
/
۲۲۳
،
،‫محمد‬ ‫بن‬ ‫صالح‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫ابو‬:‫ت‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
‫األولى‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.
2
‫الجهم‬ ‫أبي‬ ‫جزء‬
:‫ص‬:
۸1
،
:‫رقم‬
1۱
،
:‫ت‬
،‫القشقري‬ ‫أحمد‬ ‫محمد‬ ‫الرحيم‬ ‫عبد‬
‫الرشد‬ ‫مكتبة‬
‫ـ‬
‫ال‬
‫رياض‬
‫الطبعة‬،
‫األولى‬
۰1۲۱
‫هـ‬
.

100. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲
‫مول‬
‫ى‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
،
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫عن‬
‫قال‬ ‫وسلم‬
:
‫جنازة‬ ‫اتبع‬ ‫من‬
،
‫األربع‬ ‫السرير‬ ‫بجوانب‬ ‫فأخذ‬
،
‫له‬ ‫غفر‬
‫أربعين‬
‫ذنبا‬
‫كبائر‬‫كلها‬
‘‘
.
‫وثابن‬‫رضحت‬
r
‫یبن‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
:
‫صخش‬‫وج‬
‫الچ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫انجزے‬
،
‫دای‬‫دنکاھ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫اچروں‬‫وک‬‫انجزے‬‫اور‬
،
‫ےک‬‫اس‬‫وت‬
‫ےگ‬‫اجںیئ‬
‫ئ‬
‫رکدی‬‫اعمف‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬‫اچسیل‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫وج‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫زی‬
l
‫ےن‬
’’
‫المتناهية‬ ‫العلل‬
‘‘
1
‫رختجی‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬
،
‫اوراحظف‬
‫یمثیہ‬‫ادلنی‬‫ونر‬
l
‫ےن‬
’’
‫الباحث‬ ‫بغية‬
‘‘
2
‫احرث‬‫رطبقی‬‫ںیم‬
ّ‫وس‬‫نع‬‫صفح‬‫نع‬‫ااسہم‬‫ایب‬‫نب‬
‫ار‬
،
‫یلبنح‬‫دغبادی‬‫نیسح‬‫نب‬‫دمحم‬‫یلعی‬‫اوب‬‫اوراقیض‬
l
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۷۸۵
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫الكبير‬ ‫التعليق‬
‘‘
3
‫نع‬‫اجند‬‫رکب‬‫اوب‬‫رطبقی‬‫ںیم‬
‫احرث‬
‫ہی‬
‫یک‬‫لقن‬‫رواتی‬
‫ےہ‬
،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫یہی‬‫زین‬
l
‫ےن‬
’’
‫المطالب‬
‫العالية‬
‘‘
4
‫دمحم‬‫نب‬‫احرث‬‫ںیم‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫ذرک‬‫ےس‬‫وحاےل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫دنسںی‬‫امتم‬
‫اوی‬‫ر‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
ّ‫وس‬
‫ار‬
‫بعصم‬‫نب‬
‫ںیہ‬‫اجیت‬‫وہ‬‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬
‫۔‬
1
‫المتناهية‬ ‫العلل‬
:
۰
/
۲1۱
،
:‫رقم‬
۱۲1
،
‫ـ‬ ‫األثرية‬ ‫العلوم‬ ‫إدارة‬،‫األثري‬ ‫الحق‬ ‫إرشاد‬:‫ت‬
‫آباد‬ ‫فيصل‬
-
،‫باكستان‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲11
.‫هـ‬
2
‫الباحث‬‫بغية‬
:
۲
/
۲۱1
،
:‫رقم‬
۲۳۱
،
،‫الباكري‬‫صالح‬‫أحمد‬‫حسين‬:‫ت‬
‫السنة‬‫خدمة‬‫مركز‬
‫ـ‬
‫المنورة‬‫المدينة‬
‫الطبعة‬،
‫األولى‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
3
‫الكبير‬‫التعليق‬
:
1
/
۲1۰
،
‫ت‬
:
،‫الفريح‬‫العزيز‬‫عبد‬‫بن‬‫فهد‬‫بن‬‫محمد‬
‫دارالنوادرـ‬
‫دمشق‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،
۰1۲۸
‫هـ‬
.
4
‫المطالب‬
‫العالية‬
:
۸
/
۲1۳
،
:‫رقم‬
1۰۲
،
:‫ت‬
،‫عناية‬ ‫خليل‬ ‫طاهر‬ ‫بن‬ ‫باسم‬
‫العاصمة‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫ال‬
‫رياض‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،
۰1۰1
‫هـ‬
.

101. ۲۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رواتی‬
‫بعصم‬‫نب‬‫وسار‬‫رطبقی‬
‫رپ‬
‫اہمئ‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬
‫احظف‬
‫انب‬
‫وجزی‬
l
‫اک‬
‫وقل‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫العلل‬
‫المتناهية‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫وهذا‬
‫اليصح‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫حیحص‬‫رواتی‬‫ہی‬‫اور‬
‫۔‬
‫نقلم‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫احظف‬
‫نقلم‬‫انب‬
l
’’
‫المنير‬‫البدر‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
...
‫األول‬ ‫في‬
:
َ‫س‬
َّ‫و‬
‫المتروك‬ ‫الهمداني‬ ‫مصعب‬ ‫بن‬ ‫ار‬
،
‫الثاني‬ ‫وفي‬
:
‫سارة‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫علي‬
‫الشيباني‬
،
‫أيضا‬ ‫متروك‬ ‫وهو‬
،
‫ابن‬ ‫ذكرهما‬ ‫جرم‬ ‫ال‬
‫علله‬‫في‬‫الجوزي‬
‘‘
.
’’
‫۔‬
‫۔۔‬
‫ےلہپ‬
(
‫وثابن‬ ‫رضحت‬
r
‫ےک‬
)
‫بعصم‬ ‫نب‬ ‫ّار‬‫وس‬ ‫ںیم‬ ‫رطقی‬
‫رتموک‬‫داین‬ ‫م‬
‫ہ‬
(
‫راوی‬
)
‫ےہ‬
،
‫دورسے‬‫اور‬
(
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫ےک‬
)
‫ںیم‬‫رطقی‬
‫ےہ‬‫رتموک‬‫یھب‬‫وہ‬‫اور‬‫ےہ‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫رپ‬‫وطر‬‫اخص‬
l
‫ان‬‫ےن‬
‫دوونں‬
(
‫اور‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫بعصم‬‫نب‬‫ّار‬‫وس‬
)
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬‫للع‬‫وک‬
‘‘
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اکالکم‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫العالية‬ ‫المطالب‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫ضعيف‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫فیعض‬
‫۔‬
1
‫المتناهية‬ ‫العلل‬
:
۰
/
۲1۱
،
:‫رقم‬
۱۲1
،
،‫باكستان‬ ‫ـ‬ ‫آباد‬ ‫فيصل‬ ‫ـ‬ ‫األثرية‬ ‫العلوم‬ ‫إدارة‬،‫األثري‬ ‫الحق‬ ‫إرشاد‬:‫ت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲11
.‫هـ‬
2
‫المنير‬‫البدر‬
:
۸
/
۲۲1
،
‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬‫أبومحمد‬:‫ت‬
،‫سلمان‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬‫ـ‬‫الهجرة‬‫دار‬
۰1۲۸
‫هـ‬
.
3
‫العالية‬ ‫المطالب‬
:
۸
/
۲1۳
،
:‫رقم‬
1۰۲
،
:‫ت‬
،‫عناية‬ ‫خليل‬ ‫طاهر‬ ‫بن‬ ‫باسم‬
‫العاصمة‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫ال‬
‫رياض‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،
۰1۰1
‫هـ‬
.

102. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۲
‫وبریصی‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫وبریصی‬‫احظف‬
l
’’
‫المهرة‬‫الخيرة‬‫إتحاف‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫رواه‬
‫مصعب‬ ‫بن‬ ‫سوار‬ ‫لضعف‬ ‫ضعيف‬ ‫بسند‬ ‫الحارث‬
‘‘
.
‫وک‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رواتی‬‫اسھت‬‫ےک‬‫دنس‬‫ےنفیعض‬‫احرث‬
،
‫فیعض‬‫ےک‬‫بعصم‬‫نب‬‫وسار‬
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وہےن‬
‫۔‬
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫راوی‬
‫بعصم‬‫نب‬‫وسار‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫وکیف‬‫داین‬ ‫م‬
‫ہ‬
‫اہمئ‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
’’
‫ال‬‫التاريخ‬
‫كبير‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫الحديث‬‫منكر‬
‘‘
.
‫اامم‬
‫داود‬‫اوب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫غيرثقة‬
‘‘
3
.
‫زبار‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬‫لين‬
‘‘
4
.
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
’’
‫والمتروكين‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
5
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫متروك‬
1
‫المهرة‬ ‫الخيرة‬ ‫إتحاف‬
:
۲
/
11۱
،
:‫رقم‬
۰1۲۰
،
:‫ت‬
،‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫ياسر‬ ‫تميم‬ ‫أبو‬
‫ـ‬ ‫الوطن‬ ‫دار‬
‫ال‬
‫رياض‬
‫الطبعة‬،
‫األولى‬
۰1۲۱
‫هـ‬
.
2
‫ال‬
:‫الكبير‬‫تاريخ‬
1
/
۰۱1
،
:‫رقم‬
۲۲۸1
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
3
‫اآلجري‬ ‫عبيد‬ ‫أبي‬ ‫سؤاالت‬
:
۲
/
۲11
:‫رقم‬،
۰1۱1
،
‫ا‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫البستوي‬ ‫العظيم‬ ‫عبد‬ ‫لعليم‬
،
‫ـ‬ ‫الريان‬ ‫مؤسسة‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
4
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
1
/
۲۰۳
:‫رقم‬،
۲۳۲۱
،
،‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشار‬ ‫دار‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
5
‫الضعفاءوالمتروكين‬
:‫ص‬:
۰۲1
،
:‫رقم‬
۲۳۲
:‫ت‬،
‫بو‬
‫الضناوي‬ ‫ران‬
،
،‫الحوت‬ ‫يوسف‬ ‫كمال‬
‫الكتب‬ ‫مؤسسة‬
‫الثقافية‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬
۰1۱۸
‫هـ‬
.

103. ۲۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫الحديث‬
‘‘
.
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ہگج‬‫دورسی‬‫اور‬
:
’’
‫بثقة‬ ‫ليس‬
،
‫حديثه‬ ‫واليكتب‬
‘‘
1
.
‫ہقث‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
،
‫ںیہن‬‫وک‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫اجےئ‬‫اھکل‬
‫اگ‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫ممن‬ ‫كان‬
‫المتعمد‬ ‫كان‬ ‫أنه‬ ‫القلب‬ ‫إلى‬ ‫يسبق‬ ‫حتى‬ ‫المشاهير‬ ‫عن‬ ‫بالمناكير‬ ‫يأتي‬
‫لها‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫الات‬‫انمریک‬‫ےس‬‫ولوگں‬‫وہشمر‬‫ہی‬
،
‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬
‫دل‬
‫ہی‬‫ہک‬‫آیئگ‬‫ابت‬‫ہی‬‫ںیم‬
‫رکات‬‫لقن‬‫ہی‬‫رک‬‫وبھج‬‫اجن‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
’’
‫الجرح‬
‫و‬
‫التعدي‬
‫ل‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫متروك‬
‫الحديث‬
،
‫حديثه‬‫يكتب‬‫ال‬
،
‫الحديث‬‫ذاهب‬
‘‘
.
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬‫متروك‬
‘‘
4
.
‫احظف‬
‫ٰییحی‬
‫نیعم‬‫نب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ضعيف‬
،
‫بش‬‫ليس‬
‫يء‬
‘‘
5
.
‫یلیقع‬‫احظف‬
l
’’
‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
6
‫وسار‬‫ںیم‬
‫یک‬‫بعصم‬‫نب‬
‫ضعب‬
‫رواای‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫ت‬
:
’’
‫عليه‬ ‫يتابع‬ ‫وال‬
،
‫من‬ ‫كثير‬ ‫على‬ ‫وال‬
‫حديثه‬
‘‘
.
‫اتمتعب‬‫یک‬‫اس‬
‫ان‬
‫رواایت‬
‫ںیہن‬‫یھب‬‫ںیم‬
‫یئگ‬‫یک‬
،
‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
‫یس‬‫تہب‬‫یک‬‫اس‬
‫ےہ‬‫اجیت‬‫یک‬‫اتمتعب‬‫یک‬‫رواایت‬
‫۔‬
1
‫الميزان‬‫لسان‬
:
1
/
۲۰۳
:‫رقم‬،
۲۳۲۱
،
،‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬‫عبد‬:‫ت‬
‫األولى‬ ‫لطبعة‬ ‫ا‬،‫بيروت‬‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشار‬‫دار‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
2
‫المجروحين‬
:
۰
/
۲۸۱
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬:‫ت‬،
3
:‫التعديل‬‫الجرح‬
1
/
۲۳۲
،
:‫رقم‬
۰۰۳۸
،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
4
:‫التعديل‬‫الجرح‬
1
/
۲۳۲
،
:‫رقم‬
۰۰۳۸
،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
5
:‫التعديل‬‫الجرح‬
1
/
۲۳۲
،
:‫رقم‬
۰۰۳۸
،
‫دار‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
6
:‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
۲
/
۰۱1
،
:‫رقم‬
۱1۲
،‫قلعجي‬ ‫أمين‬ ‫المعطي‬ ‫عبد‬:‫ت‬،
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫دارالكتب‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.

104. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱3
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الضعفاء‬ ‫في‬ ‫الكامل‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫وعامة‬
‫محفوظ‬ ‫ليس‬ ‫يرويه‬ ‫ما‬
،
‫ذكروه‬ ‫كما‬ ‫ضعيف‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫رواتی‬‫ہی‬‫وج‬‫ارثک‬‫اور‬
‫ےہ‬‫رکات‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫وفحمظ‬
،
‫ےہ‬‫فیعض‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ےن‬‫دحمنیث‬‫ہک‬‫ےسیج‬
‫۔‬
‫احمک‬‫امم‬‫ا‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫لمناكير‬‫ا‬ ‫خالد‬ ‫أبي‬ ‫ابن‬ ‫و‬ ‫األعمش‬ ‫عن‬ ‫روى‬
،
‫الموضوعات‬ ‫عطية‬ ‫وعن‬
‘‘
2
.
‫لقن‬‫انمریک‬‫ےس‬‫اخدل‬‫ایب‬‫انب‬‫اور‬‫اشمع‬
‫رکات‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫رواایت‬‫وموضع‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ہیطع‬‫اور‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫انب‬
‫راین‬
‫ت‬
‫ق‬
l
’’
‫الحفاظ‬ ‫تذكرة‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫يروي‬
‫المشاهير‬‫عن‬‫المناكير‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫انمریک‬‫ےس‬‫ولوگں‬‫وہشمر‬
‫۔‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫داین‬ ‫م‬
‫ہ‬‫بعصم‬‫نب‬‫وسار‬
‫مکح‬‫اک‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫اسھت‬‫ےک‬‫دنس‬‫ثحب‬‫زری‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
l
‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
‫نقلم‬
l
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫ےن‬
،
‫نب‬‫ّار‬‫وس‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫زین‬
‫اخبری‬‫اامم‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫بعصم‬
l
،
‫داود‬‫اوب‬‫اامم‬
l
،
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
،
‫اامم‬
‫احمک‬
l
،
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
،
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
،
‫احظف‬
‫ٰییحی‬
‫نیعم‬‫نب‬
l
،
‫راین‬
‫ت‬
‫ق‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫رج‬‫ےن‬
‫دشدی‬‫ےک‬‫ح‬
‫اافلظ‬
‫ںیہ‬‫رفامںیئ‬‫اامعتسل‬
(،
‫ےسیج‬
:
‫ادحلثی‬‫رکنم‬
،
‫ادحلثی‬‫رتموک‬
،
‫ہقثب‬‫سیل‬
،
‫ء‬‫ب‬‫سیل‬
،
1
:‫الكامل‬
1
/
۸۲۸
:‫رقم‬،
1۳۰
،‫معوض‬‫محمد‬‫علي‬،‫أحمد‬‫عادل‬:‫ت‬،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
2
‫الميزان‬‫لسان‬
:
1
/
۲۰۳
:‫رقم‬،
۲۳۲۱
،
‫ع‬:‫ت‬
،‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬‫بد‬
‫األولى‬ ‫لطبعة‬ ‫ا‬،‫بيروت‬‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشار‬‫دار‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
3
‫تذكرة‬
:‫ص‬:‫الحفاظ‬
۲۸۰
،
،‫المجيد‬‫عبد‬‫بن‬‫حمدي‬:‫ت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬‫ـ‬‫الصميعي‬‫دار‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.

105. ۲۱۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫انمریک‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫رواایت‬‫وموضع‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ہیطع‬
)
،
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ےئل‬‫اس‬
،
‫ذہلا‬
‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫اےس‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫ایبن‬
‫۔‬
‫ایخط‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫رعموف‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‘‘
‫دمشق‬‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫األكفاني‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أبو‬ ‫أخبرنا‬
،
َ‫ك‬‫ال‬ ‫العزيز‬ ‫عبد‬ ‫نا‬
َّ‫ت‬
ِ‫ن‬‫ا‬
‫ي‬
،
‫أخبرني‬
َ‫ت‬
َّ‫م‬
‫محمد‬ ‫بن‬ ‫ام‬
،
‫من‬ ‫التميمي‬ ‫جعفر‬ ‫بن‬ ‫الفضل‬ ‫القاسم‬ ‫أبو‬ ‫حدثني‬
‫حفظه‬
،
ُ‫ع‬‫ال‬ ‫إسحاق‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫إسماعيل‬ ‫قصي‬ ‫أبو‬ ‫نا‬
ْ‫ذ‬
ِ‫ر‬
‫ي‬
،
‫حدثني‬
‫قاال‬‫وعمي‬‫أبي‬
:
‫الخياط‬‫معروف‬‫نا‬
،
‫قال‬‫األسقع‬‫بن‬‫واثلة‬‫عن‬
:
‫رسول‬‫قال‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬
:
‫األربع‬ ‫السرير‬ ‫بجوانب‬ ‫حمل‬ ‫من‬
،
‫له‬ ‫غفر‬
‫كبيرة‬‫أربعين‬
‘‘
.
‫اعقس‬‫نب‬‫واہلث‬‫رضحت‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
:
‫ااھٹای‬‫ےس‬‫اجبن‬‫اچروں‬‫وک‬‫ےنانجزے‬‫سج‬
(
‫دای‬‫دنکاھ‬
)
‫ےک‬‫اس‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫وت‬
‫اعم‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬‫اچسیل‬
‫ںیہ‬‫دےتی‬‫رک‬‫ف‬
‫۔‬
‫ونٹ‬
:
‫اعقس‬ ‫نب‬ ‫واہلث‬ ‫رضحت‬
r
‫دعی‬ ‫انب‬ ‫احظف‬ ‫رواتی‬ ‫ہی‬ ‫یک‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكامل‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫اافلظ‬‫ان‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
:
1
‫دمشق‬‫تاريخ‬
:
۲۳
/
1۰
،
:‫رقم‬
۲۰1۱
،
‫سعيد‬‫أبي‬‫الدين‬‫محب‬:‫ت‬
‫العمروي‬‫غرامة‬‫بن‬‫عمرو‬
،
‫الفكر‬‫دار‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.
2
:‫الكامل‬
1
/
۲1
:‫رقم‬،
۰1۱۳
،‫معوض‬‫محمد‬‫علي‬،‫أحمد‬‫عادل‬:‫ت‬،
.‫بيروت‬‫العلميةـ‬‫الكتب‬‫دار‬

106. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۸
’’
‫قصي‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
،
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫وعمي‬ ‫إسحاق‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أبي‬ ‫حدثنا‬
‫إسحاق‬‫بن‬
،
‫قال‬
:
‫الخياط‬‫معروف‬‫حدثنا‬
،
‫الليثي‬‫األسقع‬‫بن‬‫واثلة‬‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫قال‬
:
‫أمامها‬‫ومشى‬‫جنازة‬‫شهد‬‫من‬
‫وجلس‬
]‫األصل‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
‫السرير‬ ‫زوايا‬ ‫بأربع‬ ‫يأخذ‬ ‫حتى‬
،
‫وجلس‬
‫[كذا‬
‫ف‬
]‫األصل‬ ‫ي‬
‫تدفن‬ ‫حتى‬
،
‫أجر‬ ‫من‬ ‫قيراطان‬ ‫له‬ ‫كتب‬
،
‫أ‬
‫خفه‬
‫م‬
‫ميزانه‬ ‫في‬ ‫ا‬
‫أحد‬‫جبل‬‫من‬‫أثقل‬‫القيامة‬‫يوم‬
‘‘
.
‫اعقس‬‫نب‬‫واہلث‬‫رضحت‬
r
‫رفام‬
‫ںیہ‬‫ےت‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
:
‫ےلچ‬‫آےگ‬‫ےک‬‫انجزے‬‫اور‬‫وہ‬‫احرض‬‫ںیم‬‫انجزے‬‫صخش‬‫وج‬
،
‫اچروں‬‫وک‬‫انجزے‬‫اور‬
‫ڑکپے‬‫ےس‬‫وکونں‬
(
‫ااھٹےئ‬
)
‫کت‬‫اہیں‬‫ےھٹیب‬‫اور‬
‫اجےئ‬‫رکدای‬‫دنف‬‫وک‬‫تیم‬‫ہک‬
،
‫وت‬
‫اگ‬‫اجےئ‬‫دای‬‫ھکل‬‫ارج‬‫ریقاط‬‫دو‬‫ےکےئل‬‫اس‬
،
‫ےس‬‫بس‬‫وج‬‫ںیم‬‫ریقاوطں‬‫دوونں‬‫ان‬
‫وہاگ‬‫اھبری‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫اہپڑ‬‫ادح‬‫ںیم‬‫رتازو‬‫دن‬‫ےک‬‫ایقتم‬‫وہ‬‫وہاگ‬‫اکلہ‬‫زایدہ‬
‫۔‬
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ںیم‬‫دنس‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
‫رتہمج‬‫ےک‬‫ذعری‬‫ااحسق‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫راوی‬‫وموجد‬
‫ےہ‬‫یک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
،
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫یہی‬‫زین‬
l
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫یک‬‫ذرک‬‫یھب‬‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫ذعری‬‫ااحسق‬‫نب‬‫دمحم‬
‫۔‬
2
1
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
:
۲۳
/
1۰
،
:‫رقم‬
۲۰1۱
،
‫سعيد‬ ‫أبي‬ ‫الدين‬ ‫محب‬:‫ت‬
‫العمروي‬ ‫غرامة‬ ‫بن‬‫عمرو‬
،
‫الفكر‬ ‫دار‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.
2
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
:
۲۱
/
۸۲
،
:‫رقم‬
۱۱۳1
،
‫سعيد‬ ‫أبي‬ ‫الدين‬ ‫محب‬:‫ت‬
‫بن‬‫عمرو‬
‫العمروي‬ ‫غرامة‬
،
‫الفكر‬ ‫دار‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.

107. ۲۱۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬‫رپ‬‫رواتی‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكامل‬
‘‘
1
‫رعموف‬‫ںیم‬
‫ےک‬‫ایخط‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رواتی‬‫رکنم‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬‫رتہمج‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫راوویں‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ذعری‬‫رسموق‬‫نب‬‫اامسلیع‬‫نب‬‫ااحسق‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
2
(
‫اچچ‬‫ےک‬‫دمحم‬‫نب‬‫اامسلیع‬‫یصق‬‫اوب‬
)
‫ذعری‬‫رسموق‬‫نب‬‫اامسلیع‬‫نب‬‫ااحسق‬‫نب‬‫دمحم‬‫اور‬
3
(
‫وادل‬‫ےک‬‫یصق‬‫اوب‬
)
‫انب‬‫احظف‬‫رتہمج‬‫اک‬
‫اسعرک‬
l
‫ےن‬
’’
‫دقشم‬‫اترخی‬
‘‘
‫ںیم‬
‫یک‬‫ںیہن‬‫لقن‬‫ودعتلی‬‫رجح‬‫وکیئ‬‫ےک‬‫رک‬‫اقمئ‬
‫۔‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫دیقشم‬‫ایخط‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫رعموف‬‫ااطخلب‬‫اوب‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫ےنرعموف‬
’’
‫اقثت‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫۔‬
4
‫احمت‬‫اوب‬‫اامم‬
l
’’
‫التعديل‬‫الجرح‬
‘‘
5
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ليس‬
‫بالقوي‬
‘‘
.
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
6
‫رعموف‬‫ںیم‬
‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫ایخط‬
‫زری‬
‫رواتی‬‫ثحب‬
‫درگی‬‫دنچ‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫ااحدثی‬
:
1
:‫الكامل‬
1
/
۲۸
:‫رقم‬،
۰1۱۳
،‫معوض‬‫محمد‬‫علي‬،‫أحمد‬‫عادل‬:‫ت‬،
.‫بيروت‬‫العلميةـ‬‫الكتب‬‫دار‬
2
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
:
۲۳
/
1۰
،
:‫رقم‬
۲۰1۱
،
‫سعيد‬ ‫أبي‬ ‫الدين‬ ‫محب‬:‫ت‬
‫العمروي‬ ‫غرامة‬ ‫بن‬‫عمرو‬
،
‫بيروت‬ ‫دارالفكرـ‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.
3
‫دمشق‬‫تاريخ‬
:
۲۱
/
۸۲
،
:‫رقم‬
۱۱۳1
،
‫سعيد‬‫أبي‬‫الدين‬‫محب‬:‫ت‬
‫العمروي‬ ‫غرامة‬‫بن‬‫عمرو‬
،
‫دار‬
‫الفكر‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.
4
‫الثقات‬
:
۸
/
1۲1
،
‫العثمانية‬‫المعارف‬‫دائرة‬
‫ـ‬
‫الدكن‬‫آباد‬‫حيدر‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲1۲
‫هـ‬
.
5
:‫التعديل‬‫الجرح‬
1
/
۲۲۲
،
:‫رقم‬
۰1۳1
،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
6
:‫الكامل‬
1
/
۲۸
:‫رقم‬،
۰1۱۳
،‫معوض‬‫محمد‬‫علي‬،‫أحمد‬‫عادل‬:‫ت‬،
.‫بيروت‬‫العلميةـ‬‫دارالكتب‬

108. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۴
’’
‫جدا‬ ‫منكرة‬ ‫واثلة‬ ‫عن‬ ‫لمعروف‬ ‫األحاديث‬ ‫وهذه‬
...
‫الخياط‬ ‫ومعروف‬
‫أحاديث‬‫ذكرته‬‫وما‬‫يرويه‬‫ما‬‫عامة‬‫هذا‬
،
‫عليه‬‫يتابع‬‫ال‬
‘‘
.
‫اور‬
‫واہلث‬‫رضحت‬‫یک‬‫رعموف‬
r
‫ںیہ‬‫رکنم‬‫ااہتنیئ‬‫ااحدثی‬‫ہی‬‫ےس‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‫اور‬
‫ہی‬
‫وج‬‫ایخط‬‫رعموف‬
‫ارثک‬
‫وج‬‫یک‬‫ےہاوراس‬‫رکات‬‫لقن‬‫رواایت‬
‫یک‬‫ذرک‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ااحدثی‬
‫اجیت‬‫یک‬‫ںیہن‬‫اتمتعب‬‫یک‬‫اس‬‫ںیم‬‫ان‬‫ںیہ‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫راین‬
‫ت‬
‫ق‬‫انب‬
l
’’
‫الحفاظ‬ ‫ذخيرة‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫معروف‬
‫الحديث‬‫منكر‬
‘‘
.
‫رکنم‬‫رعموف‬
‫ےہ‬‫ادحلثی‬
‫۔‬
‫اطلغمیئ‬ ‫احظف‬
l
’’
‫إكمال‬
‘‘
2
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫معروف‬
‫الخياط‬
‫صدوق‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫دصوق‬‫ایخط‬‫رعموف‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬ ‫احظف‬
l
’’
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
‘‘
3
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫أحد‬
‫الضعفاء‬
‘‘
.
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫التهذيب‬ ‫تقريب‬
‘‘
4
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫ضعيف‬
‘‘
.
‫ویسیط‬‫احظف‬
l
’’
‫الج‬
‫امع‬
‫ال‬
‫كب‬
‫ي‬
‫ر‬
‘‘
5
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫ومعروف‬
‫بالقوي‬‫ليس‬
‘‘
.
1
:‫الحفاظ‬ ‫ذخيرة‬
۲
/
۰۲11
:‫رقم‬،
۲۱1۰
:‫ت‬،
‫الفريوائي‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬
،
‫دارالسلف‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۱
‫هـ‬
.
2
‫الكمال‬ ‫تهذيب‬ ‫إكمال‬
:
۰۰
/
۲11
،
:‫رقم‬
1۱۱۲
،
:‫ت‬
‫أبوعبدالرحمن‬
‫عادل‬
‫بن‬
‫محمد‬
،
‫الفاروق‬
‫الحديثة‬
‫ـ‬
‫ال‬
‫قاهرة‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
3
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
:
1
/
۳1۳
،
:‫رقم‬
۲11
:‫ت‬،
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬ ‫دار‬
۰1۲1
‫هـ‬
.
4
‫التهذيب‬‫تقريب‬
:‫ص‬:
۸1۱
،
:‫رقم‬
۱۳11
،‫محمدعوامه‬:‫ت‬،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬،‫حلب‬‫ـ‬‫الرشيد‬‫دار‬
۰1۰۰
‫هـ‬
.
5
‫الج‬
‫امع‬
‫ال‬
‫كب‬
‫ي‬
‫ر‬
:
1
/
۰1۱
،
‫السعادة‬‫دار‬
‫الطبعة‬،
۰1۲۱
‫هـ‬
.

109. ۲۱۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫احظف‬‫زین‬
‫ویسیط‬
l
‫ےتھکل‬‫تحت‬‫ےک‬‫رواتی‬‫دورسی‬‫اکی‬‫یک‬‫رعموف‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫الحديث‬‫منكر‬
‫جدا‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رکنم‬‫ااہتنیئ‬‫رعموف‬
‫۔‬
1
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫وہان‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫اک‬‫رواتی‬‫رہ‬‫رہ‬‫یک‬‫راوی‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫رہ‬‫رہ‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رضوری‬
،
‫اخص‬‫ضعب‬‫ہکلب‬
‫ضعب‬‫ںیم‬‫وصرت‬‫یک‬‫واتمتعب‬‫رقانئ‬
‫رواوتیں‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایل‬‫رک‬‫لمحت‬‫اک‬
‫۔‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫ایخط‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫رعموف‬
‫مکح‬‫اک‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫رکنم‬‫وک‬‫رواتی‬‫یھب‬‫ےس‬‫رطقی‬‫اس‬‫ےن‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫آپ‬‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ےسایبن‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫نب‬‫اربامیہ‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫وکیف‬‫اہلل‬‫دبع‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الموضوعات‬‫كتاب‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫ناصر‬ ‫ابن‬ ‫أنبأنا‬
،
‫الجبار‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫المبارك‬ ‫أنبأنا‬
،
‫الباقي‬ ‫عبد‬ ‫أنبأنا‬
‫الواعظ‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬
،
‫عالن‬ ‫بن‬ ‫جعفر‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أنبأنا‬
،
‫الفتح‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
‫الحافظ‬ ‫األزدي‬
،
‫حدثنا‬
‫محمد‬
‫زكريا‬ ‫بن‬
،
‫حرب‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫الهيثم‬ ‫عن‬
،
‫زياد‬‫بن‬‫علي‬‫بن‬‫الحسن‬‫حدثنا‬
،
‫الكوف‬‫اهلل‬‫عبد‬‫بن‬‫إبراهيم‬‫حدثنا‬
‫ي‬
،
‫عن‬
‫قيس‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
،
‫الطويل‬ ‫حميد‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫مالك‬ ‫بن‬ ‫أنس‬ ‫على‬ ‫دخلنا‬
1
‫الج‬
‫امع‬
‫ال‬
‫كب‬
‫ي‬
‫ر‬
:
۸
/
۳۱۰
،
‫السعادة‬‫دار‬
‫الطبعة‬،
۰1۲۱
‫هـ‬
.
2
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
:
۲
/
۲۱۳
،
‫ت‬
:
‫عثمان‬ ‫محمد‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬
،
‫المكت‬
‫بة‬
‫السلف‬
‫ية‬
-
‫المدي‬
‫نة‬
‫المنو‬
‫رة‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲1۱
‫ه‬
.‫ـ‬

110. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۲
..... ‫نعوده‬
‫قال‬
:
‫الدرداء‬ ‫أبو‬ ‫أخبرني‬
،
‫قال‬‫وسلم‬‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬‫عن‬
:
‫جنازة‬‫شيع‬‫من‬
‫فربع‬
1
،
‫كبيرة‬‫أربعين‬‫عنه‬‫اهلل‬‫حط‬
‘‘
.
‫درداء‬‫اوب‬‫رضحت‬
r
‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫صخش‬‫وج‬‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
‫الچ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫انجزے‬
،
‫ااھٹای‬‫اوراےس‬
(
‫دای‬‫دنکاھ‬
)
‫وت‬
‫اچسیل‬‫ےک‬‫اس‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
‫ےگ‬‫اٹمدںی‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫رطبقی‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫وجزی‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫كتاب‬
‫الموضوعات‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫له‬ ‫أصل‬ ‫ال‬ ‫حديث‬ ‫هذا‬
،
‫كذابان‬ ‫قيس‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫وعبد‬ ‫وإبراهيم‬
‘‘
.
‫اس‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الص‬‫وکیئ‬‫یک‬‫دحثی‬
،
‫اور‬
(
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
)
‫ سی‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اور‬‫اربامیہ‬
‫ںیہ‬‫وھجےٹ‬‫دوونں‬
‫۔‬
‫ویسیط‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ویسیط‬ ‫احظف‬
l
’’
‫المصنوعة‬ ‫الآللئ‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫وجزی‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
‫رپ‬
‫وہےئ‬‫رکےت‬‫اعتبق‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫قلت‬
:
‫شاهد‬ ‫لألخير‬
،
‫األوسط‬‫في‬ ‫الطبراني‬‫قال‬
:
‫بن‬‫محمد‬‫حدثنا‬
1
’’
‫ارعلب‬‫اسلن‬
‘‘
‫ےہ‬‫ںیم‬
’’:
‫منه‬ ‫تقول‬
:
‫وصاحبك‬ ‫بطرفها‬ ‫أنت‬ ‫وأخذت‬ ‫تحته‬ ‫أدخلتها‬ ‫إذا‬ ‫الحمل‬ ‫ربعت‬
‫ثم‬‫اآلخر‬‫بطرفها‬
‫البعير‬‫على‬‫رفعته‬
‘‘
.
(
1
/
۰۱۲
.)‫بيروت‬‫صادرـ‬‫دار‬،
2
‫الموضوعات‬‫كتاب‬
:
۲
/
۲۱۳
،
‫المكت‬،‫عثمان‬‫محمد‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫بة‬
‫السلف‬
‫يةـ‬
‫المدي‬
‫نة‬
‫المنو‬
‫رة‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،
۰۲1۱
‫ه‬
..‫ـ‬
3
:‫المصنوعة‬ ‫الآللئ‬
۲
/
۲۲۳
:‫ت‬،
‫عويضة‬‫بن‬‫محمد‬ ‫بن‬‫صالح‬‫الرحمن‬‫عبد‬ ‫أبو‬
،
،‫بيروت‬ ‫ـ‬‫العلمية‬ ‫دارالكتب‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۳
.‫هـ‬

111. ۲۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
َ‫ت‬‫ال‬ ‫محمد‬
َّ‫م‬
‫ار‬
،
َ‫س‬‫ال‬ ‫عقبة‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
ُ‫د‬
ْ‫و‬
ِ‫س‬
‫ي‬
،
‫أبي‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫حدثنا‬
‫سارة‬
،
ُ‫ب‬‫ال‬ ‫ثابتا‬ ‫سمعت‬
َ‫ن‬
ِ‫ن‬‫ا‬
‫ي‬
،
‫يقول‬
:
‫مالك‬ ‫بن‬ ‫أنس‬ ‫سمعت‬
،
‫رسول‬ ‫قال‬
‫اهلل‬
:
‫كفر‬‫األربع‬‫السرير‬‫جوانب‬‫حمل‬‫من‬
.‫كبيرة‬‫أربعين‬‫عنه‬‫اهلل‬
‫بن‬‫علي‬
‫ضعيف‬‫سارة‬‫أبي‬
‘‘
.
‫ںیم‬
(
‫ویسیط‬
l
)
‫اریخ‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتہک‬
(
‫رطقی‬‫ینعی‬
‫درداء‬‫اوب‬
r
)
‫اشدہ‬‫اک‬
‫ربطاین‬‫اامم‬‫ےہ‬‫وموجد‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬‫اوطس‬
:
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
‫ہک‬
‫ااھٹای‬‫ےس‬‫اجبن‬‫اچروں‬‫وک‬‫ےنانجزے‬‫سج‬
(
‫دای‬‫دنکاھ‬
)
‫وت‬
‫ےگ‬‫اٹمدںی‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬‫اچسیل‬‫ےک‬‫اس‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
(،
‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬‫اس‬
‫وموجد‬
)
‫ےہ‬‫فیعض‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
‫۔‬
‫افدئہ‬
:
‫ویسیط‬‫احظف‬
l
‫اکرطقی‬
‫درداء‬‫اوب‬
r
‫رپ‬
‫رطقی‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫اعتبق‬
‫رکان‬‫شیپ‬‫وک‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬
،
‫ےہ‬‫اقرص‬‫ےس‬‫اکنےنل‬‫ےس‬‫دشدی‬‫م‬‫فعض‬‫وک‬‫رواتی‬
،
‫ویکہکن‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےن‬
‫یلع‬
‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫رکنم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
،
‫زگ‬‫لیصفت‬‫ہک‬‫اسیج‬
‫یکچ‬‫ر‬
‫ےہ‬
،
‫ےک‬‫رواتی‬‫اس‬‫اخص‬‫رظن‬‫عطق‬‫زین‬
،
‫اخبری‬‫اامم‬
l
،
‫داود‬‫اوب‬‫اامم‬
l
،
‫راین‬
‫ت‬
‫ق‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫یک‬‫رجح‬‫تخس‬‫رپ‬‫اسرہ‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫ےن‬
‫ےہ‬
،
‫ےسیج‬
:
’’
‫ہیف‬
‫رظن‬
،
‫ےہ‬‫رکدای‬‫رتک‬‫وک‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
،
‫رتموک‬
‫ادحلثی‬
،
‫رتموک‬
‘‘
‫۔‬
‫رطح‬‫یھب‬‫یسک‬‫ںیم‬‫روینش‬‫یک‬‫اوقال‬‫ےک‬‫اہمئ‬‫ان‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬‫ااحللص‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اخیل‬‫ےس‬‫دشدی‬‫م‬‫فعض‬
‫۔‬

112. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۲
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
1
‫ویسیط‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫اک‬
‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫الکم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬
:
’’
‫ثوبان‬ ‫حديث‬ ‫من‬ ‫الواهيات‬ ‫وفي‬
:
‫كبيرة‬‫أربعون‬‫له‬‫غفر‬‫السرير‬‫بجوانب‬‫أخذ‬‫من‬
،
َ‫س‬‫سنده‬‫في‬‫لكن‬
َّ‫و‬
‫بن‬‫ار‬
‫مصعب‬
‘‘
.
’’
‫واایہت‬
‘‘
[
‫اانتملہیہ‬‫للع‬‫ینعی‬
]
‫وثابن‬‫رضحت‬‫ںیم‬
r
‫ہک‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫یک‬
‫اچ‬‫یک‬‫انجزے‬‫ےن‬‫سج‬
‫ر‬
‫ڑکپا‬‫وک‬‫اپیئ‬
(
‫ااھٹای‬
)
‫اعمف‬‫انگہ‬‫ریبکہ‬‫اچسیل‬‫ےک‬‫اس‬‫وت‬
‫ےگ‬‫اجںیئ‬
‫ئ‬
‫رکدی‬
،
‫ےہ‬‫بعصم‬‫نب‬‫وسار‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬‫اس‬‫نکیل‬
‫۔‬
‫وک‬‫بعصم‬‫نب‬‫وسار‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫واضنیع‬‫ےن‬
‫ونیمہتم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬
‫۔‬
2
‫ونٹ‬
:
‫ےہ‬‫وہا‬‫الکم‬‫رپ‬‫راوویں‬‫دو‬‫ںیم‬‫دنس‬‫اس‬
:
‫وکیف‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫اربامیہ‬
‫ سی‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬
‫۔‬
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫وکیف‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫راوی‬
‫او‬
‫ےک‬‫ سی‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫ر‬
‫ںیم‬‫ابرے‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اکچ‬‫زگر‬‫تحت‬‫ےک‬‫الکم‬‫رپ‬‫رواتی‬‫ںیم‬‫املبق‬‫الکم‬‫اک‬
‫ےہ‬
،
‫وہ‬‫المہظح‬‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫درگی‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬
:
1
‫تنزيه‬
‫الشريعة‬
:
‫الثاني‬‫الفصل‬
:
۲
/
۲۱۳
‫رقم‬،
:
۰۱
‫ت‬،
:
‫دار‬،‫عبداللطيف‬‫عبدالوهاب‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
2
‫تنزيه‬
:‫الشريعة‬
۰
/
۱۱
،
‫رقم‬
:
۳۰
:‫ت‬،
‫عبد‬
،‫عبداللطيف‬‫الوهاب‬
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.

113. ۲۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫والمتروكين‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ازدی‬‫احظف‬
l
‫لقن‬‫وقل‬‫اک‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫وہےئ‬‫رکےت‬
:
’’
‫كذابان‬ ‫مجهوالن‬
،
‫حديثهما‬ ‫يكتب‬ ‫ال‬
‘‘
.
‫وہجمل‬‫دوونں‬
،
‫ںیہ‬‫وھجےٹ‬
،
‫اجےئ‬‫یھکل‬‫ہن‬‫دحثی‬‫یک‬‫ان‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫ازدی‬‫احظف‬
l
‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫وکلقن‬‫وقل‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫المغني‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫إ‬
‫براهيم‬
‫الكوفي‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬
‫قيس‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
‫مجهوالن‬
‘‘
.
‫ےس‬‫ سی‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫وکیف‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫اربامیہ‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬
،
‫ںیہ‬‫وہجمل‬‫دوونں‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫زین‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
4
‫ےک‬‫ سی‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫ںیم‬
‫ںیم‬‫ابرے‬
‫ازدی‬‫احظف‬
l
‫وہےئ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫وقل‬‫اک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫كذاب‬
‘‘
.
‫وھجاٹ‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫وکیف‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫اربامیہ‬
‫مکح‬‫اک‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫دھکی‬‫ںیم‬‫لیصفت‬‫املبق‬‫آپ‬
l
‫اس‬‫ےن‬
‫اہک‬‫ےبالص‬‫وک‬‫دحثی‬
‫ےہ‬
،
‫ازدی‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےن‬
‫ سی‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اور‬‫اربامیہ‬
‫وہجمل‬‫وک‬
،
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫وھجاٹ‬
،
‫ازدی‬‫اوراحظف‬
l
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫رپ‬‫ےکوقل‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫اور‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ےن‬
،
‫ہی‬‫ےئل‬‫اس‬
1
‫الضعفاءوالمتروكين‬
:
۰
/
1۱
،
:‫رقم‬
1۲
،‫القاضي‬‫اهلل‬‫عبد‬‫الفداء‬‫أبو‬:‫ت‬،
‫دار‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.
2
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۰
/
۲۱۲
:‫رقم‬،
۰۳۱،۰۳۳
،
،‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫دارالبشاراإلسالمية‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
3
‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
:
۰
/
۸۲
،
:‫رقم‬
۰۱۱
:‫ت‬،
‫عتر‬‫الدين‬‫نور‬
،
.‫قطر‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫لتراث‬‫إحياءا‬‫إدارة‬
4
:‫االعتدال‬‫ميزان‬
۲
/
1۳۲
،
:‫رقم‬
1۸۰1
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬

114. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲3
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫رواتی‬
،
‫آپ‬‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫ےسایبن‬‫ااستنب‬
‫۔‬
‫اک‬‫رواتی‬
‫الخہص‬
‫انب‬‫احظف‬‫وک‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رکےکچ‬‫المہظح‬‫ںیم‬‫قیقحت‬‫اسہقب‬‫آپ‬
‫ابحن‬
l
،
‫نقلم‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫رکنم‬‫ےن‬
،
‫فیعض‬‫دشدی‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ہکبج‬
l
‫الحصی‬‫اےس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫الص‬‫ےب‬‫اور‬
،
‫ذٰہل‬
‫آپ‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ا‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫ایبن‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫اجبن‬‫اچروں‬‫وک‬‫انجزہ‬‫رپ‬‫انبء‬‫یک‬‫ااحدثی‬‫درگی‬‫ےن‬‫رکام‬‫اہقفء‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫اہک‬‫تنس‬‫وک‬‫ااھٹےن‬‫ےس‬
‫ےہ‬
،
‫دمحم‬‫اامم‬‫رضحت‬‫زین‬
l
‫ےہ‬‫اتبای‬‫ہی‬‫رطہقی‬‫اک‬‫اس‬‫ےن‬
‫دنک‬‫داےنہ‬‫اےنپ‬‫وک‬‫اجبن‬‫داینہ‬‫ایلگ‬‫یک‬‫تیم‬‫ہک‬
‫ےھ‬
‫رےھک‬‫رپ‬
،
‫وک‬‫اجبن‬‫یلھچپ‬‫داینہ‬‫رھپ‬
‫دنک‬‫داےنہ‬‫اےنپ‬
‫ےھ‬
‫رےھک‬‫رپ‬
،
‫ابںیئ‬‫اےلگ‬‫اےنپ‬‫وک‬‫اجبن‬‫ابںیئ‬‫ایلگ‬‫یک‬‫تیم‬‫رھپ‬
‫رےھک‬‫رپ‬‫دنکےھ‬
،
‫ابںیئ‬‫رھپ‬
‫یلھچپ‬
‫دنک‬‫ابںیئ‬‫اےنپ‬‫وک‬‫اجبن‬
‫ےھ‬
‫رےھک‬‫رپ‬
‫۔‬
1
1
:‫الراية‬‫نصب‬
۲
/
۲1۱
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫الريان‬‫موسسة‬،‫محمدعوامة‬:‫ت‬
’’
‫ف‬
‫الجناز‬ ‫حمل‬ ‫في‬ ‫صل‬
‫ة‬
:
‫قوله‬
:
‫األربع‬ ‫بقوائمه‬ ‫أخذوا‬ ‫سريره‬ ‫على‬ ‫الميت‬ ‫حمل‬ ‫فإذا‬
،
‫السنة‬ ‫وردت‬ ‫بذلك‬
،
‫قلت‬
:
‫في‬ ‫ماجه‬ ‫ابن‬ ‫أخرج‬
’’
‫سننه‬
‘‘
،
ِ‫ن‬ ‫بن‬ ‫عبيد‬ ‫عن‬
ْ‫س‬
َ‫ط‬
‫اس‬
،
‫أبي‬ ‫عن‬
‫عبيدة‬
،
‫مسعود‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬
‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬
،
‫قال‬
:
‫كلها‬ ‫السرير‬ ‫بجوانب‬ ‫فليأخذ‬ ‫جنازة‬ ‫اتبع‬ ‫من‬
،
‫السنة‬ ‫من‬ ‫فإنه‬
،
‫شاء‬ ‫إن‬
،
‫فليتطوع‬
،
‫وإن‬
‫شاء‬
،
‫فليدع‬
،
‫في‬ ‫الرزاق‬ ‫وعبد‬ ‫شيبة‬ ‫أبي‬ ‫وابن‬ ‫الطيالسي‬ ‫داود‬ ‫أبو‬ ‫ورواه‬ .‫انتهى‬
’’
‫مصنفيهما‬
‘‘
،
‫شعبة‬ ‫حدثنا‬
،
‫المعتمر‬ ‫بن‬‫منصور‬‫عن‬
،
‫عبيد‬ ‫عن‬
‫به‬‫نسطاس‬ ‫بن‬
،
‫بلفظ‬
:
‫األربعة‬ ‫السرير‬ ‫بجوانب‬‫فليأخذ‬
،
‫عبد‬ ‫طريق‬ ‫ومن‬
‫الرزاق‬
،
‫في‬‫الطبراني‬‫رواه‬
’’
‫معجمه‬
‘‘
.

115. ۲۲۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫اھکؤ‬‫ایپز‬‫یک‬‫واہں‬‫وت‬‫اجؤ‬‫رہش‬‫یسک‬‫مت‬‫بج‬
،
‫یگ‬‫اجںیئ‬‫رکدی‬‫ےسدور‬‫مت‬‫امیبرایں‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫ےتکس‬‫رک‬‫ںیہن‬‫ایبن‬
‫۔‬
‫ںیہ‬‫رطقی‬‫دو‬‫ےک‬‫اس‬
:
‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنٰمح‬‫دبع‬
‫اصحل‬‫اوب‬
‫دمحم۔‬‫نب‬‫فلخ‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنٰمح‬‫دبع‬
‫ارلنٰمح‬‫دبع‬‫ااقلمس‬‫اوب‬‫العہم‬
‫زباز‬‫ابیشین‬‫ رص‬‫نب‬‫رمع‬‫نب‬
(
‫اوتملیف‬
۷۲۱
‫ھ‬
)
‫یک‬
’’
‫فوائد‬
‘
‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رختجی‬
:
’’
‫قال‬ ‫خيثمة‬ ‫حدثنا‬
:
‫عنبسة‬ ‫بن‬ ‫جعفر‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
َ‫ب‬‫ال‬ ‫عمر‬ ‫بن‬
َ‫ج‬
ِ‫ل‬
‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫فضيل‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
‫زيد‬
،
‫عن‬
‫زيد‬ ‫أبيه‬
،
‫محمد‬ ‫بن‬ ‫جعفر‬ ‫عن‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫قال‬ ‫جده‬ ‫عن‬
:
‫قال‬
‫في‬ ‫اهلل‬ ‫رحمه‬ ‫الشيباني‬ ‫الحسن‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫ورواه‬
’’
‫اآلثار‬ ‫كتاب‬
‘‘
،
‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫حنيفة‬ ‫أبو‬ ‫أخبرنا‬
،
‫حدثنا‬
‫به‬ ‫المعتمر‬ ‫بن‬ ‫منصور‬
،
‫قال‬
:
‫ا‬ ‫السرير‬ ‫بجوانب‬ ‫الجنازة‬ ‫حمل‬ ‫السنة‬ ‫من‬
‫ألربعة‬
،
‫رحمه‬ ‫محمد‬ ‫قال‬ .‫انتهى‬
‫اهلل‬
:
‫الرجل‬ ‫يبدأ‬ ‫أن‬ ‫وصفته‬
،
‫يمينه‬ ‫على‬ ‫المقدم‬ ‫الميت‬ ‫يمين‬ ‫فيضع‬
،
‫على‬ ‫المؤخر‬ ‫الميت‬ ‫يمين‬ ‫يضع‬ ‫ثم‬
‫يمينه‬
،
‫يساره‬ ‫على‬ ‫فيضعه‬ ‫األيسر‬ ‫المقدم‬ ‫إلى‬ ‫يعود‬ ‫ثم‬
،
‫يساره‬ ‫على‬ ‫فيضعه‬ ‫األيسر‬ ‫المؤخر‬ ‫يأتي‬ ‫ثم‬
،
‫وهذا‬
‫عنه‬‫اهلل‬‫رضي‬‫حنيفة‬‫أبي‬‫قول‬
،
.‫انتهى‬
‫ابن‬ ‫وروى‬
‫في‬ ‫الرزاق‬ ‫وعبد‬ .‫شيبة‬ ‫أبي‬
’’
‫مصنفيهما‬
‘‘
‫هشيم‬ ‫حدثنا‬
،
‫عطاء‬ ‫ابن‬ ‫عن‬
،
‫األزدي‬ ‫علي‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫جنازة‬ ‫في‬ ‫عنهما‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫عمر‬ ‫ابن‬ ‫رأيت‬
،
‫األربع‬ ‫السرير‬ ‫بجوانب‬ ‫فحمل‬
،
‫الرزاق‬ ‫عبد‬ ‫وروى‬ .‫مختصر‬
:
‫الثوري‬ ‫أخبرني‬
،
‫منصور‬ ‫بن‬ ‫عباد‬ ‫عن‬
،
‫المهزم‬ ‫أبو‬ ‫أخبرني‬
،
‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫هريرة‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫حمل‬ ‫من‬
‫األربع‬‫بجوانبها‬‫الجنازة‬
،
‫عليه‬‫الذي‬‫قضى‬‫فقد‬
،
‫انتهى‬
‘‘
.
1
‫نصر‬‫ابن‬‫فوائد‬
:
۳۱
،
‫رقم‬
:
۱۲
،
‫ت‬
:
‫الجزائرى‬‫حمزة‬ ‫عبداهلل‬‫أبو‬
،
‫دار‬
‫النصيحة‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.

116. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۸
‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬
:
‫بالدا‬ ‫دخلتم‬ ‫إذا‬
‫بصلها‬ ‫فكلوا‬
،
‫يطرد‬
‫وباءها‬‫عنكم‬
‘‘
.
‫یلع‬‫رضحت‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫اراشد‬‫اک‬
:
‫مت‬‫بج‬
‫یسک‬
‫رہش‬
‫اھکؤ‬‫ایپز‬‫یک‬‫وتواہں‬‫اجؤ‬‫ںیم‬
،
‫یگ‬‫اجںیئ‬‫رکدی‬‫دور‬‫ےس‬‫مت‬‫امیبرایں‬
‫۔‬
َ‫ب‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫یہی‬
‫ال‬َُ‫و‬ُ‫ک‬‫ش‬
l
(
‫اوتملیف‬
۸۴۵
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫اآلثار‬
‫ا‬
‫لمروية‬
‫السرية‬ ‫األطعمة‬ ‫في‬
‫العطرية‬ ‫واآلالت‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫دنسںی‬‫دوونں‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫رپ‬‫ہسبنع‬‫نب‬‫رفعج‬
‫۔‬
‫دنس‬
‫وموجد‬‫ںیم‬
‫راوی‬
‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
(
‫اوتملیف‬
۲۵۱
‫ھ‬
)
‫ابرے‬‫ےک‬
‫اہمئ‬‫ںیم‬
‫راجل‬
‫اکالکم‬
‫ہیبنت‬‫امہ‬
:
‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫نب‬‫د‬‫زي‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
‫ا‬
‫ملس‬
‫ضعب‬‫ںیم‬‫احالت‬‫ےک‬
‫ًانمض‬‫ذرک‬‫اک‬‫ولالک‬‫م‬‫ثی‬‫دح‬‫تحت‬‫ےک‬‫اوقال‬
‫اگ‬‫آےئ‬
‫۔‬
‫نب‬‫د‬‫زي‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
‫ا‬
‫ملس‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫احظف‬
‫احمت‬‫ایب‬‫انب‬
l
،
‫اامم‬
‫ییحی‬
‫نیعم‬‫نب‬
l
‫اک‬
‫الکم‬
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
2
‫لقن‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬
:
’’
‫عبد‬
‫بن‬ ‫زيد‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬
‫أ‬
‫بش‬ ‫حديثه‬ ‫ليس‬ ‫سلم‬
‫يء‬
،
‫ضعيف‬
‘‘
.
‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
’’
‫ء‬‫ب‬‫سیل‬
‘‘
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫فیعض‬‫وہ‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫ادمح‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬
l
،
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
:
’’
‫كان‬
1
‫المروية‬ ‫اآلثار‬
‫السرية‬ ‫األطعمة‬ ‫في‬
:
۲۱۸
:‫رقم‬،
1۸
،
‫ت‬
‫السلف‬ ‫أضواء‬،‫الشعيري‬ ‫ياسر‬ ‫محمد‬ ‫عمار‬ ‫أبو‬:
-
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۸
‫هـ‬
.
2
‫الجرح‬
:‫والتعديل‬
۸
/
۲۲۲
،
‫رقم‬
:
۰۰۱۳
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.

117. ۲۲۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫أبي‬
‫يضعف‬
‫عبد‬
‫الرحمن‬
‫بن‬
‫زيد‬
‫بن‬
...‫أسلم‬
‘‘
1
.
‫وادل‬‫ریمے‬
(
‫ادمح‬‫اامم‬
‫لبنح‬
l
)
‫دبعارلنٰمح‬
‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬
‫ےھت‬‫رکےت‬‫ایک‬‫فیعضت‬‫یک‬
...
‘‘
‫۔‬
‫یلیقع‬‫احظف‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬‫اہمئ‬‫ابال‬‫ذموکرہ‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫ےن‬
‫۔‬
2
‫اخبری‬‫اامم‬
l
’’
‫الكبير‬ ‫التاريخ‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫نب‬‫د‬‫زي‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
‫ا‬
‫ملس‬
‫قلعتم‬‫ےک‬
‫احظف‬
‫دمینی‬‫نب‬‫ا‬‫یلع‬
l
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫ومفق‬‫اک‬
:
’’
‫ضعفه‬
‫علي‬
‫جدا‬
‘‘
.
‫دمینی‬‫انب‬‫یلع‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫دشدیفیعضت‬‫یک‬‫ےنان‬
‫۔‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫األ‬ ‫التاريخ‬
‫وسط‬
‘‘
4
‫ایک‬‫لقن‬‫الکم‬‫یہی‬‫یھب‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫اوب‬
‫ز‬
‫رہع‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ضعيف‬
‫الحديث‬
‘‘
5
.
‫احظف‬
‫ایب‬‫انب‬
‫احمت‬
l
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫سألت‬
‫أبي‬
‫عن‬
‫عبد‬
‫الرحمن‬
‫بن‬
‫زيد‬
‫بن‬
‫أسلم‬
،
‫فقال‬
:
‫ليس‬
‫بقوي‬
‫الحديث‬
،
‫كان‬
‫في‬
‫نفسه‬
‫صالحا‬
،
‫وفي‬
‫واهيا‬‫الحديث‬
،
‫جدا‬‫المديني‬‫ابن‬‫علي‬‫ضعفه‬
‘‘
6
.
‫وادل‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫ںیم‬
(
‫احمت‬‫اوب‬
l
)
‫ےس‬
‫املس‬‫نب‬‫د‬‫زي‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
‫ےک‬
1
‫ومعرف‬ ‫العلل‬
‫ة‬
‫الرجال‬
:
۲
/
۲۳۰
‫رقم‬،
:
۸۲۱۲
‫ت‬،
:
‫وصي‬
‫اهلل‬
‫بن‬
‫محمد‬
‫عباس‬
،
‫الخاني‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
2
‫الضعفاءالكبير‬ ‫كتاب‬
:
۲
/
۲۲۰
‫رقم‬،
:
1۲۱
‫ت‬،
:
‫عبد‬
‫أ‬ ‫المعطي‬
‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫قلعجي‬ ‫مين‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األ‬
‫ولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
3
‫التاريخ‬
‫الكبير‬
:
۸
/
۲11
:‫رقم‬،
1۲۲
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۱۳
‫هـ‬
.
4
:‫األوسط‬‫التاريخ‬
۲۱1
،
‫ت‬
:
‫محمود‬
‫إبراهيم‬
‫زايد‬
،
‫دار‬
‫المعرفة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.
5
‫الجرح‬
:‫والتعديل‬
۸
/
۲۲1
:‫رقم‬،
۰۰۱۳
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
6
‫الجرح‬
:‫والتعديل‬
۸
/
۲۲۲
:‫رقم‬،
۰۰۱۳
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.

118. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۴
‫وپاھچ‬‫ںیم‬‫ابرے‬
‫؟‬
‫اہک‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫وت‬
:
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫وقی‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫وہ‬
،
‫اصحل‬‫ہسفن‬‫یف‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬ ‫وایہ‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫نکیل‬
(
‫رجح‬
)
،
‫دمینی‬‫نب‬‫یلع‬
l
‫یک‬‫ےنان‬
‫دشدی‬
‫ےہ‬‫یک‬‫فیعضت‬
‫۔‬
‫احطوی‬‫اامم‬
l
‫رف‬
‫ںیہ‬‫امےت‬
:
’’
‫في‬ ‫بالحديث‬ ‫العلم‬ ‫أهل‬ ‫عند‬ ‫حديثه‬
‫الضعف‬ ‫من‬ ‫النهاية‬
‘‘
1
.
‫ااہتنیئ‬‫ےک‬‫فعض‬‫رواایت‬‫یک‬‫ان‬‫زنکی‬‫ےک‬‫ملع‬‫الہ‬
‫ںیہ‬‫رپ‬‫درہج‬
‫۔‬
‫رتذمی‬‫اامم‬
l
‫اینپ‬
’’
‫سنن‬
‘‘
2
‫اور‬
’’
‫الكبير‬ ‫العلل‬
‘‘
3
‫رفامےت‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫عبد‬
‫الرحمن‬
‫بن‬
‫زيد‬
‫بن‬
‫أسلم‬
‫ضعيف‬
‫في‬
‫الحديث‬
،
‫ضعفه‬
‫أحمد‬
‫بن‬
‫حنبل‬
‫وعلي‬
‫بن‬
‫المديني‬
‫وغيرهما‬
‫من‬
‫أهل‬
‫الحديث‬
،
‫كثير‬ ‫وهو‬
‫الغلط‬
‘‘
.
‫دبعارلنٰمح‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬
،
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬
l
،
‫دمینی‬‫نب‬‫یلع‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫فیعضت‬‫یک‬‫ان‬‫ےن‬‫دحثی‬‫املعء‬‫دورسے‬‫اور‬
،
‫ریثک‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬‫اطلغل‬
‫۔‬
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
’’
‫الضعفاءوالمتروكين‬
‘‘
4
‫ںیم‬
‫د‬‫زي‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
1
‫التهذيب‬‫تهذيب‬
:
۲
/
۸۱1
،
‫و‬‫الزيبق‬‫إبراهيم‬:‫ت‬
‫مرشد‬‫عادل‬
،
‫مؤسس‬
‫ة‬
‫ا‬
‫لرسال‬
‫ة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۱
‫هـ‬
2
‫سنن‬
:‫الترمذي‬
۲
/
۰۳
:‫رقم‬،
۱۲۲
‫مطبعة‬،‫الباقي‬‫عبد‬ ‫فؤاد‬ ‫محمد‬:‫ت‬،
‫مصطفى‬
‫البابي‬
‫ـ‬
،‫القاهرة‬
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰۲11
‫هـ‬
.
3
‫علل‬
‫الترمذي‬
‫الكبير‬
:
‫ماجاءال‬
:‫ص‬،‫الوتر‬ ‫عن‬ ‫ينام‬ ‫رجل‬
11
:‫رقم‬،
۰۲۸
،‫وغيره‬ ‫السامرائي‬ ‫صبيحي‬ ‫السيد‬،
‫الكتب‬‫عالم‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
4
‫الضعفاء‬
:‫والمتروكين‬
۰
/
۰۸1
،
‫رقم‬
:
۲۳۳
،
‫ت‬
‫و‬ ‫الضناوي‬ ‫بوران‬:
‫الحوت‬ ‫يوسف‬ ‫كمال‬
،
‫الكتب‬ ‫مؤسسة‬
‫الثقافية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱۸
‫هـ‬
.

119. ۲۲۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫نب‬
‫ا‬
‫ملس‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫قلعتم‬‫ےک‬
:
’’
‫ضعيف‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫فیعض‬‫ہی‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫ابحن‬‫انب‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫نب‬‫د‬‫زي‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
‫ا‬
‫ملس‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫الکم‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
:
’’
‫كان‬
‫ممن‬
‫يقلب‬
‫األخبار‬
‫وهو‬
‫ال‬
‫يعلم‬
،
‫حتى‬
‫كثر‬
‫ذلك‬
‫في‬
‫روايته‬
‫من‬
‫رفع‬
‫المراسيل‬
‫وإسناد‬
‫الموقوف‬
‫فاستحق‬
‫الترك‬
‘‘
.
‫اھت‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ں‬‫ولوگ‬‫ان‬‫وہ‬
‫ںیم‬‫ااجنےن‬‫وج‬
‫رکےت‬‫رکدای‬‫طلم‬‫لخ‬‫وک‬‫رواایت‬
‫ےھت‬
،
‫وک‬‫وموقف‬‫اور‬‫رموفع‬‫وک‬‫رمالیس‬‫ںیم‬‫دعتاد‬‫ریثک‬‫ںیم‬‫رواایت‬‫یک‬‫ان‬‫ہک‬‫یتح‬
‫ےہ‬‫رکدایایگ‬‫دنسم‬
،
‫اک‬‫اس‬‫ہی‬‫انچہچن‬
‫ےہ‬‫قحتسم‬
‫دایاجےئ‬‫رقار‬‫رتموک‬‫اےس‬‫ہک‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫انب‬
‫وجزی‬
l
‫ےن‬
’’
‫والمتروكين‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫ارلنمح‬‫دبع‬
‫نب‬‫د‬‫زي‬‫نب‬
‫ا‬
‫ملس‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬‫رکام‬‫اہمئ‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫اسہقب‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫زخہمی‬‫انب‬‫اامم‬
l
‫اینپ‬
’’
‫صحيح‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫ارلنٰمح‬‫دبع‬
‫قلعتم‬‫زدیےک‬‫نب‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫عبد‬
‫الرحمن‬
‫بن‬
‫زيد‬
‫ليس‬
‫هو‬
‫ممن‬
‫يحتج‬
‫أهل‬
‫التثبيت‬
‫بحديثه‬
،
‫لسوء‬
‫حفظه‬
‫لألسانيد‬
،
‫و‬
‫هو‬
‫رجل‬
‫صناعته‬
‫العبادة‬
‫و‬
‫التقشف‬
‫و‬
‫الموعظة‬
‫و‬
‫الزهد‬
،
‫ليس‬
‫من‬
‫أحالس‬
‫الحديث‬
‫الذي‬
‫يحفظ‬
‫األسانيد‬
‘‘
.
1
‫المجروحين‬
:
۲
/
۸۳
،
‫ت‬
:
‫محمود‬
‫إ‬
‫براهيم‬
‫زايد‬
،
‫المعرفة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
2
:‫الضعفاءوالمتروكين‬
۲
/
1۸
:‫رقم‬،
۰1۳۰
‫عبداهلل‬‫الفداء‬‫أبو‬:‫ت‬،
‫القاضي‬
‫العلمية‬‫الكتب‬ ‫دار‬،
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األ‬
‫ولى‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.
3
‫خزي‬‫ابن‬ ‫صحيح‬
‫مة‬
:
۲
/
۲۲۲
:‫رقم‬،
۰1۳۲
‫مصطف‬‫محمد‬:‫ت‬،
‫ى‬
،‫بيروت‬ ‫ـ‬‫اإلسالمي‬ ‫المكتب‬،‫األعظمي‬
‫الطبعة‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.

120. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۲
‫دبعارلنٰمح‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ان‬‫زدی‬‫نب‬
،
‫الہ‬‫ےس‬‫رواایت‬‫یک‬‫نج‬
‫ولگ‬‫اکر‬‫ہتخپ‬‫ںیم‬‫ملع‬
‫رکںی‬‫ادتسالل‬
،
‫ںیم‬‫ےلسلس‬‫رےنھکےک‬‫وکاید‬‫ااسدین‬‫وہ‬‫ویکہکن‬
‫اکاکشر‬‫ظفح‬‫وسء‬
‫ےہ‬
،
‫ابعدت‬
،
‫افکتی‬‫رپ‬‫احتل‬‫ادین‬
،
‫ہلغشم‬‫اک‬‫ان‬‫اورزدہ‬‫تحیصن‬
‫ےہ‬
،
‫رےنھکواولں‬‫ہلغشم‬‫لقتسم‬‫اک‬‫دحثی‬‫وہ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ےس‬‫ںیم‬
‫اید‬‫وک‬‫دنسوں‬‫وج‬
‫ںیہ‬‫رےتھک‬
‫۔‬
‫اامم‬
‫احمک‬
l
‫وک‬‫ولالک‬‫رواتی‬‫ےن‬
’’
‫اإل‬ ‫صحيح‬
‫سناد‬
‘‘
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬
(
‫سج‬
‫زگ‬‫ںیم‬‫دوم‬‫ہصح‬‫لیصفت‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ری‬
)
،
‫یک‬‫ولالک‬‫رواتی‬‫ےن‬‫یہ‬‫آپ‬‫نکیل‬
‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
(
‫لقن‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫وج‬
‫ےہ‬‫راہ‬‫رک‬
)
‫ےک‬
‫ںیم‬‫ابرے‬
’’
‫المدخل‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫روى‬
‫عن‬
‫أبيه‬
‫أحاديث‬
‫موضوعة‬
،
‫ال‬
‫يخفى‬
‫على‬
‫من‬
‫تأملها‬
‫من‬
‫أهل‬
‫الصنعة‬
‫أن‬
‫الحمل‬
‫فيها‬
‫عليه‬
‘‘
.
‫وموضع‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ہی‬
‫اھت‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ااحدثی‬
،
‫ںیہن‬‫یفخم‬‫ابت‬‫ہی‬‫رپ‬‫واےل‬‫رکےن‬‫وغر‬‫ےس‬‫ںیم‬‫نف‬‫الہ‬
‫ےہ‬‫رپ‬‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬‫داری‬‫ذہم‬‫یک‬‫رواایت‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ان‬‫ہک‬‫ےہ‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫رعاق‬ ‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريع‬ ‫تنزيه‬
‫ة‬
‘‘
‫دقمہم‬ ‫ےک‬
‫ںیم‬
‫اامم‬
‫احمک‬
l
‫ےک‬
‫اس‬
‫رکےنرپاافتکء‬‫وکلقن‬‫الکم‬
‫ےہ‬‫ایک‬
‫۔‬
2
‫یکبس‬‫ادلنی‬‫یقت‬‫احظف‬
l
(
‫وادل‬‫ےک‬‫یکبس‬‫ادلنی‬‫اتج‬
،
‫اوتملیف‬
۴۸۶
‫ھ‬
)
1
‫المدخل‬
‫إلى‬
:‫الصحيح‬
:‫ص‬
۰۸1
،
:‫رقم‬
1۳
:‫ت‬،
‫ربيع‬
‫هادي‬
‫عمير‬
‫المدخلي‬
،
‫مؤسسة‬
‫الرسالة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
2
‫تنزي‬
‫ه‬
:‫الشريعة‬
۰
/
۳1
:‫رقم‬،
۰11
‫وعبد‬ ‫الوهاب‬ ‫عبد‬:‫ت‬،
‫اهلل‬
‫دار‬،‫الغماري‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۱۰
‫هـ‬
.

121. ۲۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےن‬
’’
‫السقام‬ ‫شفاء‬
‘‘
1
‫وقنمل‬‫ےس‬‫املس‬‫زدینب‬‫نب‬‫دبعارلنمح‬‫احمک‬‫م‬‫دنسب‬‫ںیم‬
‫رواِتی‬
‫ےہ‬‫اھکل‬‫رکےک‬‫لقن‬‫ولالک‬
:
’’
‫نقول‬ ‫ونحن‬
:
‫الحاكم‬ ‫على‬ ‫تصحيحه‬ ‫في‬ ‫اعتمدنا‬ ‫قد‬
،
‫وأيضا‬
‫عبد‬
‫ادعاه‬‫الذي‬‫الحد‬‫إلى‬‫الضعف‬‫في‬‫يبلغ‬‫ال‬‫أسلم‬‫بن‬‫زيد‬‫بن‬‫الرحمن‬
‘‘
.
‫احمک‬‫ںیم‬‫دےنی‬‫رقار‬‫حیحص‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬‫مہ‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬
،
‫دبعارلنمح‬‫اور‬
‫ںیہن‬‫فیعض‬‫اےنت‬‫املس‬‫زدینب‬‫نب‬
،
‫ےہ‬‫دوعی‬‫اک‬‫دمیع‬‫ہک‬‫انتج‬
‫۔‬
‫ہک‬ ‫رےہ‬‫واحض‬
‫احمک‬ ‫اامم‬
l
‫ارگہچ‬ ‫ےن‬
’’
‫دتسمرک‬
‘‘
‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫وک‬‫ولالک‬
’’
‫االانسد‬‫حیحص‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫احمک‬‫اامم‬‫نکیل‬
l
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫یہ‬
‫اےنپ‬‫ہی‬
‫اھت‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ااحدثی‬‫وموضع‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫وادل‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫احمک‬‫اامم‬
l
‫ےہ‬‫رظن‬‫لحم‬‫انہک‬‫حیحص‬‫وک‬‫ولالک‬‫رواِتی‬‫رپ‬‫اامتعد‬‫ےک‬
،
‫ےہ‬‫وہج‬‫یہی‬
‫انب‬‫العہم‬‫ہک‬
‫دبعااہلدی‬
l
‫ےن‬
’’
‫ا‬ ‫الصارم‬
‫لمنكي‬
‘‘
2
‫یکبس‬‫ادلنی‬‫یقت‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ےک‬
1
‫السقام‬ ‫شفاء‬
‫األنام‬ ‫خير‬ ‫زيارة‬ ‫في‬
:
‫ص‬
:
۲۸1
،
‫ت‬
:
‫شكوي‬ ‫علي‬ ‫محمد‬ ‫حسين‬
،‫المطبع‬ ‫أجد‬ ‫لم‬،
‫الطبعة‬
۰1۲۳
‫هـ‬
.
2
‫الصار‬
‫المنكي‬‫م‬
:
‫ص‬
:
۲۱
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۸
‫هـ‬
.
‫ااہلدی‬‫دبع‬‫انب‬‫العہم‬
l
:‫وہ‬‫المہظح‬‫ابعرت‬‫یک‬
’’
‫رواه‬ ‫الذي‬ ‫أسلم‬ ‫بن‬ ‫زيد‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫حديث‬ ‫من‬ ‫صححه‬ ‫فيما‬ ‫الحاكم‬ ‫قلد‬ ‫كيف‬ ‫منه‬ ‫ألتعجب‬ ‫وإني‬
‫التوسل‬‫في‬
،
‫آلدم‬‫اهلل‬ ‫قول‬‫وفيه‬
:
‫ثابت‬‫وال‬‫صحيح‬ ‫غير‬‫حديث‬ ‫أنه‬‫مع‬‫خلفتك‬‫ما‬‫محمد‬‫لوال‬
،
‫حديث‬‫هو‬ ‫بل‬
‫جدا‬ ‫اإلسناد‬ ‫ضعيف‬
،
‫بعض‬‫عليه‬‫حكم‬‫وقد‬
‫بالوضع‬‫األئمة‬
،
‫بن‬‫الرحمن‬‫عبد‬ ‫إلى‬‫الحاكم‬‫من‬‫إسناده‬‫وليس‬
‫بصحيح‬‫زيد‬
،
‫سنبينه‬‫كما‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫على‬‫مفتعل‬‫هو‬‫بل‬
،
‫ضعيفا‬‫لكان‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫إلى‬‫صحيحا‬‫كان‬‫ولو‬
‫به‬‫محتج‬‫غير‬
،
.‫طريقه‬‫في‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫ألن‬
‫فاحشا‬‫تناقضا‬ ‫وتناقض‬ ‫تصحيحه‬ ‫في‬‫الحاكم‬‫أخطأ‬ ‫وقد‬
‫مواضع‬‫في‬ ‫ذلك‬ ‫له‬‫عرف‬ ‫كما‬
،
‫ف‬
‫كتاب‬‫في‬‫قال‬‫إنه‬
،‫منهم‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫ذكر‬‫أن‬‫بعد‬‫الضعفاء‬
‫تقدم‬‫فيما‬‫عنه‬‫حكيته‬‫ما‬:‫وقال‬
‫موضوعة‬‫أحاديث‬‫أبيه‬‫عن‬‫روى‬‫أنه‬
،
‫ال‬
‫عليه‬‫فيها‬‫الحمل‬‫أن‬‫الصنعة‬ ‫أهل‬‫من‬‫تأملها‬‫من‬‫على‬‫يخفى‬
.
‫الكتاب‬‫هذا‬ ‫آخر‬‫في‬‫قال‬
:
‫قدمت‬‫الذين‬‫فهؤالء‬
‫بب‬ ‫إال‬ ‫يثبت‬ ‫ال‬ ‫الجرح‬ ‫ألن‬ ‫جرحهم‬ ‫عندي‬ ‫ظهر‬ ‫قد‬ ‫ذكرهم‬
‫ينة‬
،
‫به‬ ‫طالبني‬‫لمن‬ ‫جرحهم‬ ‫أبين‬ ‫الذين‬ ‫فهم‬
،
‫فإن‬

122. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۲
‫ےہ‬‫یک‬‫رتددی‬‫یک‬‫وقل‬
،
‫ےہ‬‫اہک‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫وک‬‫ولالک‬‫رواِتی‬‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫اور‬
،
‫زمدی‬
‫دوم‬‫ہصح‬‫رواایت‬‫ربتعم‬‫ریغ‬‫اتکب‬‫ےئل‬‫ےک‬‫اجےنن‬‫لیصفت‬
(
:‫ص‬
۲۲۴
)
‫المہظح‬
‫رفامںیئ‬
‫۔‬
‫اوب‬‫احظف‬
‫ااہبصین‬‫میعن‬
l
’’
‫الضعفاء‬ ‫كتاب‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫عبد‬
‫الرحمن‬
‫بن‬
‫زيد‬
‫بن‬
‫أسلم‬
‫حدث‬
‫عن‬
‫أبيه‬
،
‫ال‬
‫شيء‬
‘‘
.
‫زدی‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
‫نب‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫املس‬
‫اور‬
‫ہی‬
’’
‫یشء‬‫ال‬
‘‘
‫ےہ۔‬
‫ااہبصین‬‫اوبمیعن‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫یھب‬‫ہی‬‫یہ‬
:
’’
‫أحاديث‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬ ‫روى‬
‫موضوعة‬
‘
‘
2
.
‫ااستنب‬‫ےک‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ہی‬
‫روا‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےس‬
‫رکات‬‫ایبن‬‫تی‬
‫اھت‬
‫۔‬
‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬‫ےن‬‫زدی‬‫نب‬‫دبعارلنمح‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ےہ‬‫یک‬‫لقن‬‫ےس‬
‫۔‬
‫ال‬ ‫الجرح‬
‫أ‬
‫تقليدا‬ ‫ستحله‬
،
‫والذي‬
‫أ‬
‫الذين‬ ‫هؤالء‬ ‫من‬ ‫واحد‬ ‫حديث‬ ‫يكتب‬ ‫ال‬ ‫أن‬ ‫الشأن‬ ‫هذا‬ ‫لطالب‬ ‫ختاره‬
‫سميتهم‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫قوله‬ ‫في‬ ‫دخل‬ ‫لحديثهم‬ ‫فالراوي‬
:
‫كذب‬ ‫أنه‬ ‫يرى‬ ‫وهو‬ ‫بحديث‬ ‫حدث‬ ‫من‬
،
.‫الكذابين‬‫أحد‬‫فهو‬
‫أبي‬ ‫كالم‬ ‫كله‬ ‫هذا‬
‫المستدرك‬ ‫صاحب‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
،
‫جرحه‬ ‫له‬ ‫ظهر‬ ‫قد‬ ‫زيد‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫أن‬ ‫متضمن‬ ‫وهو‬
‫بالدليل‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫قوله‬ ‫في‬ ‫داخل‬ ‫لحديثه‬ ‫الراوي‬ ‫وأن‬
:
‫كذب‬ ‫أنه‬ ‫يرى‬ ‫وهو‬ ‫بحديث‬‫حدث‬ ‫من‬
.‫الكاذبين‬ ‫أحد‬ ‫فهو‬
‫الضعيفة‬ ‫األحاديث‬ ‫من‬ ‫فيه‬ ‫ذكر‬ ‫الشيخين‬ ‫على‬ ‫المستدرك‬ ‫جمع‬ ‫لما‬ ‫اهلل‬ ‫رحمه‬ ‫أنه‬ ‫ثم‬
‫والمن‬
‫كثيرة‬ ‫جملة‬ ‫والموضوعة‬ ‫بل‬ ‫كرة‬
،
‫في‬ ‫كتابه‬ ‫في‬ ‫ذكرهم‬ ‫الذين‬ ‫المجروحين‬ ‫من‬ ‫لجماعة‬ ‫فيه‬ ‫وروى‬
‫الضعفاء‬
،
‫جرحهم‬ ‫له‬ ‫تبين‬ ‫أنه‬ ‫وذكر‬
،
‫الفعل‬ ‫هذا‬ ‫األئمة‬ ‫من‬ ‫واحد‬ ‫غير‬ ‫عليه‬ ‫أنكر‬ ‫وقد‬
،
‫أنه‬ ‫بعضهم‬ ‫وذكر‬
‫عمره‬ ‫آخر‬ ‫في‬ ‫وغفلة‬ ‫تغير‬ ‫له‬ ‫حصل‬
،
‫وقع‬ ‫ما‬ ‫منه‬ ‫وقع‬ ‫فذلك‬
،
‫ببعيد‬ ‫ذلك‬ ‫وليس‬
،
‫خر‬ ‫ما‬ ‫جملة‬ ‫ومن‬
‫في‬ ‫جه‬
‫التوسل‬ ‫في‬ ‫أسلم‬ ‫بن‬ ‫زيد‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫لعبد‬ ‫حديث‬ ‫المستدرك‬
،
‫روايته‬ ‫بعد‬ ‫قال‬
:
‫صحيح‬ ‫حديث‬ ‫هذا‬
‫اإلسناد‬
،
‫الكتاب‬‫هذا‬‫في‬‫أسلم‬‫بن‬‫زيد‬‫بن‬‫الرحمن‬‫لعبد‬ ‫ذكرته‬‫حديث‬‫أول‬‫وهو‬
.
‫للحاكم‬‫وقع‬‫ما‬‫إلى‬‫فانظر‬
‫الفاحش‬‫والناقض‬‫العظيم‬‫الخطأ‬‫من‬‫الموضوع‬‫هذا‬‫في‬
‘‘
.
1
‫الضعفاء‬‫كتاب‬
:
۰
/
۰۱۲
،
‫رقم‬
:
۰۲۲
،
‫ت‬
:
‫حماد‬‫فاروق‬
‫ة‬
،
‫دارالثقاف‬
‫ة‬
‫ـ‬
‫قا‬
‫هره‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱۸
‫هـ‬
.
2
‫التهذيب‬‫تهذيب‬
:
۲
/
۸۱1
،
‫ت‬
:
‫مرشد‬‫وعادل‬‫الزيبق‬‫إبراهيم‬
،
‫مؤسس‬
‫ة‬
‫الرسال‬
‫ة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬

123. ۲۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫في‬ ‫الكامل‬
‫ال‬
‫ضعفاء‬
‘‘
1
‫زدی‬‫نب‬‫دبعارلنمح‬‫ںیم‬
‫رحتری‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ضعب‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫ان‬‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫املس‬‫نب‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫أحاد‬ ‫له‬ ‫أسلم‬ ‫بن‬ ‫زيد‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬
‫حسان‬ ‫يث‬
،
‫وقد‬
‫حديثين‬ ‫عيينة‬ ‫بن‬ ‫وسفيان‬ ‫عبيد‬ ‫بن‬ ‫يونس‬ ‫ذكرت‬ ‫كما‬ ‫عنه‬ ‫روى‬
،
‫وروى‬
‫عنه‬‫آخر‬‫عن‬‫معتمر‬
،
‫الناس‬‫احتمله‬‫ممن‬‫وهو‬
،
‫بعضهم‬‫وصدقه‬
،
‫ممن‬‫وهو‬
‫حديثه‬‫يكتب‬
‘‘
.
‫دبعارلنٰمح‬
‫ںیہ‬‫وقنمل‬‫یھب‬‫ت‬‫رواای‬‫یک‬‫در ے‬‫نسح‬‫ےس‬
،
‫ںیم‬‫اسیجہک‬‫اور‬
‫ایفسن‬‫ہدیباور‬‫نب‬‫ویسن‬‫ےس‬‫ان‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ےن‬
‫یک‬‫لقن‬‫دورواںیتی‬‫ےن‬‫ہنییع‬‫نب‬
‫ںیہ‬
،
‫رمتعم‬‫اور‬
‫ےس‬‫واہطس‬‫ےساکی‬‫ان‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫رواتی‬
،
‫اےسی‬‫دبعارلنمح‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لمحت‬‫اک‬‫روایت‬‫دحمنیث‬‫ےس‬‫نج‬‫ںیہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬
،
‫ےن‬‫ولوگں‬‫ضعب‬
‫ےہ‬‫یک‬‫یھب‬‫وتقیث‬‫یک‬‫ان‬
،
‫رواایت‬‫یک‬‫نج‬‫ںیہ‬‫وہےت‬‫امشر‬‫ںیم‬‫راوویں‬‫اےسی‬‫وہ‬‫اہلمجل‬‫یف‬
‫ےہ‬‫اھکلاجات‬‫وک‬
‫۔‬
‫یقہیب‬‫اامم‬
l
’’
‫معرف‬
‫ة‬
‫السنن‬
‘‘
2
‫رموی‬‫ےس‬‫زدی‬‫نب‬‫دبعارلنمح‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ارلنمح‬‫دبع‬‫دعب‬‫ےک‬‫ذرکرکےن‬‫رواتی‬
:
’’
‫عبد‬ ‫أن‬...
‫الحديث‬‫في‬‫ضعيف‬‫أسلم‬‫بن‬‫زيد‬‫بن‬‫الرحمن‬
،
‫به‬‫ينفرد‬‫بما‬‫يحتج‬‫ال‬
‘‘
.
...
‫ےہ‬‫فیعض‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
،
‫وہ‬‫رفتمد‬‫ہی‬‫ںیم‬‫رواتی‬‫سج‬
‫ں‬
‫اجاتکس‬‫ایک‬‫ںیہن‬‫ادتسالل‬‫ےس‬‫اس‬
‫۔‬
1
‫الكامل‬
:
1
/
۲۳۲
،
‫ت‬
:
‫غزاوي‬‫مختار‬‫يحيى‬
،
‫الفكر‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
2
‫معرف‬
‫ة‬
:‫واآلثار‬ ‫السنن‬
۱
/
۲۱۲
:‫رقم‬،
1۱۳۱
‫قتيب‬ ‫دار‬،‫قلعجي‬‫أمين‬ ‫المعطي‬ ‫عبد‬:‫ت‬،
‫ة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۰۰
‫هـ‬
.

124. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱3
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الكاشف‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫ضعفوه‬
‘‘
.
‫اور‬
’’
‫ديوان‬
‫الضعفاء‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫حنبل‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫ضعفه‬
،
‫والدار‬
.‫قطني‬
‫ت‬
،
‫ق‬
‘‘
.
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬
l
‫دارینطق‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫فیعضت‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬
‫۔‬
‫رتذمی‬‫ہی‬
‫امہج‬‫انب‬‫و‬
‫ےہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫راوویں‬‫ےک‬
‫۔‬
‫العہم‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ایمجعل‬‫انب‬‫طبس‬‫ادلنی‬‫رباہن‬
l
‫ےن‬
’’
‫ااکلفش‬
‘‘
‫ےک‬
‫وقنمل‬‫ےس‬‫زدی‬‫نب‬‫دبعارلنمح‬‫ںیم‬‫احہیش‬
’’
‫رتذمی‬
‘‘
‫ذرک‬‫اےس‬‫ےہ‬‫وجرواتی‬‫ںیم‬
‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫ایک‬
‫دعب‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫۔‬
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫التهذيب‬ ‫تقريب‬
‘‘
3
‫رفامےت‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫ضعيف‬
‫الثامنة‬‫من‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫روای‬‫اک‬‫ہقبط‬‫آوھٹںی‬‫اور‬‫ےہ‬‫فیعض‬‫ہی‬
‫۔‬
‫یس‬‫دقم‬‫اطرہ‬‫نب‬‫دمحم‬
l
’’
‫التذكرة‬ ‫معرفة‬
‘‘
4
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫هو‬
‫ليس‬
‫بشيء‬
‘‘
.
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫فیعض‬‫دشدی‬‫رہ‬‫ہک‬‫رےہ‬‫وحلمظ‬‫الص‬‫ہی‬‫اسھت‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ابعروتں‬‫ان‬
‫ںیہن‬‫رضوری‬‫وہان‬‫رمدود‬‫اک‬‫رواتی‬‫رہ‬‫رہ‬‫یک‬‫راوی‬
،
‫ہکلب‬
‫اےسی‬‫ضعب‬‫دحثی‬‫اہمئ‬
‫یھب‬‫وبقل‬‫ںیم‬‫اضفلئ‬ ‫م‬
‫ابب‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ووشادہ‬‫رقانئ‬‫درگی‬‫رواایت‬‫ضعب‬‫یک‬‫راوویں‬
‫ںیہ‬‫رکےتیل‬
‫۔‬
1
‫الكاشف‬
:
۰
/
۱۲1
،
‫رقم‬
:
۲۰1۱
،
‫ت‬
:
‫عوامة‬‫محمد‬
،
‫اإلسالمية‬‫للثقافة‬‫القبلة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫جدة‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
2
‫الضعفاء‬‫ديوان‬
:‫ص‬:
۲1۲
:‫رقم‬،
۲11۱
‫النهضة‬‫مكتبة‬،‫األنصاري‬‫محمد‬‫بن‬‫حماد‬:‫ت‬،
‫الحديثة‬
‫ـ‬
،‫المكرمة‬‫مكة‬
‫الطبعة‬
۰۲1۳
‫هـ‬
.
3
‫التهذيب‬‫تقريب‬
:
‫ص‬
:
۲1۱
،
‫رقم‬
:
۲1۱۸
،
‫ت‬
:
‫عوامة‬‫محمد‬
،
‫الرشيد‬‫دار‬
‫ـ‬
‫سوريا‬
،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬
۰1۰۰
‫هـ‬
.
4
‫معرفة‬
‫التذكرة‬
:‫ص‬:
۲۱
،
‫خا‬‫كتب‬‫محمد‬‫مير‬
‫نه‬
‫ـ‬
‫كرا‬
‫تش‬
‫ي‬
.

125. ۲۱۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنٰمح‬‫دبع‬
‫مکح‬‫اک‬
‫اوقال‬‫ےک‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫املس‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ںیہ‬‫آےکچ‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫آپ‬
،
‫اخ‬‫اس‬‫انچہچن‬
‫ںیم‬‫انترظ‬‫ص‬
‫ہک‬
‫لقن‬‫ےک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫ےہ‬‫یک‬‫ںیہن‬‫اتمتعب‬‫یک‬‫ان‬‫ےن‬‫راوی‬‫لمحت‬‫اقلب‬‫یسک‬‫ںیم‬‫رکےن‬
،
‫رواتی‬‫ہی‬‫ےئل‬‫اس‬
‫آپ‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
(
۱
)
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫دمحم‬‫نب‬‫فلخ‬‫اصحل‬‫اوب‬
‫رفغتسمی‬‫اابعلس‬‫اوب‬‫احظف‬
l
’’
‫الطب‬‫كتاب‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رختجی‬‫ںیم‬
:
’’
‫أبو‬
‫إجازة‬ ‫سليمان‬ ‫بن‬‫أحمد‬‫بن‬‫محمد‬‫اهلل‬ ‫عبد‬
،
‫يذكر‬
‫خلف‬‫أن‬
‫بن‬
‫حدثهم‬ ‫محمد‬
،
‫قال‬
:
‫شاذوية‬ ‫بن‬ ‫سهل‬ ‫ح‬
،
‫قال‬
:
‫حدثنا‬
‫بن‬ ‫سعد‬
‫الطراويسي‬‫سعيد‬‫أبو‬ ‫يعقوب‬
،
‫قال‬
:
‫موسى‬‫بن‬‫عيسى‬ ‫ح‬
،
‫قال‬
:
‫َّد‬‫ل‬َ‫خ‬ُ‫م‬ ‫ح‬
‫عمر‬ ‫بن‬
]‫األصل‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
،
‫َام‬‫ر‬ْ‫ه‬َ‫ب‬ ‫بن‬ ‫ْت‬‫ل‬َ‫ص‬‫ال‬ ‫عن‬
،
‫الحسن‬ ‫عن‬
،
‫أبي‬ ‫عن‬
‫قال‬ ‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫الدرداء‬
:
+ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫قال‬
:
‫وبيتا‬ ‫بلدا‬ ‫دخلتم‬ ‫إذا‬
‫وباءها‬ ‫فخفتم‬
،
‫ببصلها‬ ‫فعليكم‬
،
‫البصر‬ ‫يجلي‬ ‫فإنه‬
،
‫الشعر‬ ‫وينقي‬
،
‫ويزيد‬
‫الصلب‬‫ماء‬‫في‬
،
‫الخطى‬‫في‬‫ويزيد‬
،
‫بالحمى‬‫ويذهب‬
‘‘
.
‫ادلرداء‬‫اوب‬‫رضحت‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫اراشد‬‫اک‬
:
‫ںیھمت‬‫اور‬‫وہ‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫رھگ‬‫اور‬‫رہش‬‫یسک‬‫مت‬‫بج‬
‫مت‬‫وت‬‫وہ‬‫وخف‬‫اک‬‫ےنگل‬‫امیبری‬‫یک‬‫واہں‬
‫رکو‬‫اامعتسل‬‫وک‬‫ایپز‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫زیت‬‫اگنہ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےئل‬‫اس‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫اصف‬‫وک‬‫ابل‬
،
‫ےک‬‫ھٹیپ‬
‫ےہ‬‫ڑباھات‬‫وک‬‫اپین‬
،
‫ےہ‬‫ڑباھات‬‫وک‬‫افےلص‬‫درایمین‬‫ےک‬‫دودقومں‬‫ںیم‬‫ےنلچ‬
،
‫وک‬‫اخبر‬‫اور‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫زالئ‬
‫۔‬
1
:‫ص‬:)‫(مخطوط‬‫للمستغفري‬‫الطب‬‫كتاب‬
۰۱۱
‫ال‬‫في‬‫جاء‬‫ما‬‫باب‬،
‫ب‬
.‫ومنافعه‬‫صل‬

126. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۸
‫دمحم‬‫نب‬‫فلخ‬‫راوی‬‫وموجدنیت‬‫ںیم‬‫دنس‬‫ںیم‬‫ذلی‬
،
‫یسیع‬
‫نب‬‫اوردلخم‬‫ومیس‬‫نب‬
‫ابر‬‫ےک‬‫رمع‬
‫ےئک‬‫لقن‬‫اوقال‬‫ےک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ے‬
‫ےگ‬‫اجںیئ‬
:
‫اامسلیع‬‫نب‬‫دمحم‬‫نب‬‫فلخ‬‫اوباصحل‬
‫ام‬ ّ
‫ن‬
‫خ‬
‫اخبری‬
(
‫وتمیف‬
3۶۲
‫ھ‬
)
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫اکالکم‬‫اہمئ‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫يعلى‬ ‫أبو‬ ‫قال‬
‫الخليل‬
‫ي‬
:
‫خلط‬
،
‫جدا‬‫ضعيف‬‫وهو‬
،
‫متونا‬‫روى‬
‫تعرف‬‫ال‬
‘‘
.
‫یلیلخ‬‫یلعی‬‫اوب‬
l
‫اھت‬‫ایگ‬‫وہ‬‫االتخط‬‫اےس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫انہک‬‫اک‬
،
‫ےہ‬‫راوی‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫ہی‬
،
‫وتمن‬‫رعموف‬‫ریغ‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬
‫۔‬
‫اس‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫دعب‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
‫یلیلخ‬‫اوبیلعی‬
‫احمک‬‫نع‬
‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
‫فلخ‬
‫رواتی‬‫یک‬‫دمحم‬‫نب‬
:
’’
‫نه‬
‫ي‬
‫المالعبة‬ ‫قبل‬ ‫المواقعة‬ ‫عن‬
‘‘
‫لقن‬
‫یک‬
،
‫رھپ‬
‫یلیلخ‬‫اوبیلعی‬
l
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫وقل‬‫ہی‬‫اک‬
:
’’
‫يقول‬‫عقيبه‬‫الحاكم‬‫فسمعت‬
:
‫وبغيره‬‫بهذا‬‫خلف‬‫خذل‬
،
‫وسمعت‬
‫يقوالن‬ ‫زرعة‬ ‫أبي‬ ‫وابن‬ ‫الحاكم‬
:
‫الكثير‬ ‫عنه‬ ‫كتبنا‬
،
‫عهدته‬ ‫من‬ ‫ونبرأ‬
،
‫لالعتبار‬‫عنه‬‫كتبنا‬‫وإنما‬
‘‘
.
‫احمک‬‫دعب‬‫ےک‬‫دحثی‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬
l
‫وک‬‫فلخ‬‫ہک‬‫انس‬‫وہےئ‬‫رفامےت‬‫ہی‬‫وک‬
‫ہی‬
‫یک‬‫رواتی‬‫یسیج‬‫اس‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ایگ‬‫دای‬‫وھچڑ‬‫ےس‬‫وہج‬
،
‫احمک‬‫ےن‬‫ںیم‬‫زین‬
l
‫انب‬‫اور‬
‫زرہع‬‫ایب‬
l
‫اھکلےہ‬‫ھچک‬‫تہب‬‫ےس‬‫اس‬‫ےن‬‫مہ‬‫ہک‬‫انس‬‫یھب‬‫وہےئ‬‫ےتہک‬‫ہی‬‫وک‬
،
‫اتمہ‬
‫ںیہ‬‫اذلہم‬‫ربی‬‫مہ‬‫ےس‬‫اس‬
،
‫رصف‬‫دحںیثی‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫مہ‬‫اور‬
’’
‫ر‬‫اابتع‬
‘‘
‫ےئل‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫یھکل‬
‫۔‬
1
‫ميزان‬
:‫االعتدال‬
۰
/
۱۱۲
:‫رقم‬،
۲۸11
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬،

127. ۲۱۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫ابن‬ ‫اتهمه‬
‫حديث‬ ‫بوضع‬ ‫الجوزي‬
‘‘
.
‫وجزی‬‫انب‬
l
‫ڑھگےن‬‫دحثی‬‫وک‬‫دمحم‬‫نب‬‫فلخ‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫مہتم‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫راوی‬
‫ومٰیس‬‫نب‬‫یسیع‬‫ادمح‬‫اوب‬
‫اخبری‬‫ار‬‫ا‬‫ح‬
‫ن‬
‫ُی‬
‫ن‬
‫ع‬
l
(
‫اوتملیف‬
۲۵۶
‫ھ‬
)
‫اوقال‬‫ےک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫ابحن‬‫نب‬‫احظف‬
l
’’
‫ثقات‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫خالف‬ ‫ربما‬
،
‫الثقات‬ ‫بحديث‬ ‫حديثه‬ ‫اعتبرت‬
،
‫عن‬ ‫وروايته‬
‫الثقات‬ ‫رواية‬ ‫مع‬ ‫األثبات‬
،
‫يوجب‬ ‫شيئا‬ ‫المتقنين‬ ‫عن‬ ‫يروي‬ ‫فيما‬ ‫أر‬ ‫فلم‬
‫خبره‬ ‫في‬‫السماع‬‫بين‬‫إذا‬ ‫تركه‬
،
‫من‬‫سمع‬ ‫ما‬ ‫الثقات‬‫عن‬ ‫يدلس‬‫كان‬ ‫ألنه‬
‫عنهم‬ ‫الضعفاء‬
،
‫السماع‬ ‫بين‬ ‫إذا‬ ‫الثقات‬ ‫عن‬ ‫يروي‬ ‫بما‬ ‫االحتجاج‬ ‫وترك‬
‫عنهم‬
،
‫المجاهي‬ ‫عن‬ ‫روى‬ ‫ما‬ ‫وأما‬
‫والمتروكين‬ ‫والضعفاء‬ ‫ل‬
،
‫تلك‬ ‫فإن‬
‫دونه‬‫بأولئك‬‫تلزق‬‫كلها‬‫األخبار‬
،
‫منها‬‫بشيء‬‫االحتجاج‬‫يجوز‬‫ال‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫رکات‬‫یھب‬‫اخمتفل‬‫ںیم‬‫رواتی‬‫یک‬‫دورسوں‬‫وہ‬‫اواقت‬‫ضعب‬
،
‫ا‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫س‬
‫اک‬‫دحوثیں‬‫یک‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫دحوثیں‬‫یک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬
’’
‫اابتعر‬
‘‘
‫ایک‬
،
‫ا‬‫زین‬
‫س‬
‫ولوگں‬‫تبث‬‫یک‬
‫اک‬‫رواایت‬‫وقنمل‬‫ےس‬
‫ہقث‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫رواایت‬‫یک‬‫ولوگں‬
’’
‫اابتعر‬
‘‘
‫ےن‬‫ںیم‬‫وت‬‫ایک‬
‫ا‬
‫س‬
‫ومبج‬‫اک‬‫رتک‬‫وج‬‫اپیئ‬‫ہن‬‫زیچ‬‫ایسی‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫رواایت‬‫رکدہ‬‫لقن‬‫ےس‬‫ولوگں‬‫نقتم‬‫یک‬
‫وہ‬
،
‫وہ‬‫رکدی‬‫واضتح‬‫یک‬‫امستع‬‫ںیم‬‫ربخ‬‫اینپ‬‫ےن‬‫ومیس‬‫نب‬‫یسیع‬‫رشبہکیط‬
،
‫اس‬‫وہج‬
1
‫تنزي‬
‫ه‬
:‫الشريعةالمرفوعة‬
۰
/
۸1
:‫رقم‬،
۲1
‫عبد‬:‫ت‬،
‫اهلل‬
‫بن‬
‫محمد‬
‫دارالكتب‬،‫الغماري‬
‫العلمية‬
،‫بيروت‬‫ـ‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲11
‫هـ‬
.
2
:‫الثقات‬
1
/
11۲
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫هند‬‫ـ‬‫دكن‬‫آباد‬‫حيدر‬‫ـ‬‫العثمانية‬‫المعارف‬‫دائرة‬،
۰۲1۲
‫هـ‬
.

128. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۴
‫ےہ‬‫ہی‬‫یک‬
‫ہک‬
‫وہ‬‫ںیہ‬‫ینس‬‫ےس‬‫افعضء‬‫رواایت‬‫وج‬‫ےن‬‫ومیس‬‫نب‬‫یسیع‬
‫ےک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬
‫ےہ‬‫رکاتیل‬‫دتسیل‬‫ںیم‬‫رواایت‬‫ان‬‫ےس‬‫ااستنب‬
،
‫م‬‫دوران‬‫زین‬
‫ایسی‬‫وکیئ‬‫ےھجم‬‫اابتعر‬
‫ا‬‫ہک‬‫وہیکس‬‫ہن‬‫ولعمم‬‫ابت‬
‫یک‬‫س‬
‫رکان‬‫ںیہن‬‫ااجتحج‬‫ےس‬‫رواایت‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫ولوگں‬‫ہقث‬
‫اچےیہ‬
،
‫وہ‬‫یک‬‫واضتح‬‫یک‬‫امستع‬‫ےس‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫ان‬‫ےن‬‫ومیس‬‫نب‬‫یسیع‬‫رشبہکیط‬
،
‫ر‬‫وہ‬‫یک‬‫ومیس‬‫نب‬‫یسیع‬‫اتمہ‬
‫وہجمل‬‫وج‬‫واایت‬
،
‫وقنمل‬‫ےس‬‫راوویں‬‫رتموک‬‫اور‬‫فیعض‬
‫ںیہ‬
،
‫ںیہ‬‫اپسچں‬‫ےس‬‫ولوگں‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫ومیس‬‫نب‬‫یسیع‬‫رواایت‬‫رت‬‫امتم‬‫ہی‬
،
‫ےس‬‫ںیم‬‫ان‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اجزئ‬‫ااجتحج‬‫ےس‬‫رواتی‬‫یھب‬‫یسک‬
‫۔‬
‫اامم‬
‫ینطق‬‫دار‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫شيء‬‫ال‬
‘‘
1
.
‫اامم‬
‫احمک‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ثقة‬ ‫وهو‬
،
‫كثرة‬ ‫إال‬ ‫عليه‬ ‫يؤخذ‬ ‫ولم‬
‫الكذابين‬ ‫عن‬ ‫روايته‬
،
‫البخاري‬ ‫أخرجه‬
‘‘
2
.
‫ےہ‬‫راوی‬‫ہقث‬‫ہی‬
،
‫ؤماذخہ‬‫اک‬‫ان‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫ذکانیب‬‫ےس‬‫رثکت‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہا‬‫ےس‬‫وہج‬‫اس‬‫رصف‬
،
‫اخبری‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫دحثی‬‫یک‬‫ان‬‫ےن‬
،
‫ًاقیلعت‬‫[ینعی‬
]‫ارحلوف‬‫ازرامق‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫یلیلخ‬‫اوبیلعی‬
l
’’
‫اإلرشاد‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫زاهد‬
،
‫ربما‬ ‫لكنه‬
‫أحاديث‬ ‫الضعفاء‬ ‫عن‬ ‫يروي‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫زادہ‬‫ہی‬
،
‫راوویں‬‫فیعض‬‫اسباواقت‬‫اہتبل‬
‫ےہ‬‫رکداتی‬‫رواتی‬‫ااحدثی‬‫ےس‬
‫۔‬
1
:‫للدارقطني‬‫السلمي‬‫سؤاالت‬
۲۱۱
:‫رقم‬،
۲۱۳
،‫الجريسى‬‫عبدالرحمن‬‫بن‬‫خالد‬‫و‬‫الحميد‬‫عبداهلل‬‫بن‬‫سعد‬:‫ت‬،
‫ـ‬‫الوطنية‬‫فهد‬‫الملك‬‫مكتبة‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۲۳
‫هـ‬
.
2
‫السجزي‬ ‫علي‬ ‫بن‬ ‫مسعود‬ ‫سؤاالت‬
:
۲۱۱
،
‫ت‬
:
‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫موفق‬
،
‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
3
:‫الحديث‬ ‫علماء‬ ‫معرفة‬ ‫في‬ ‫اإلرشاد‬
۰
/
۲۳1
:‫رقم‬،
۰۲1
‫الرشد‬ ‫مكتبة‬،‫عمرإدريس‬ ‫بن‬ ‫سعيد‬ ‫محمد‬:‫ت‬،
‫ـ‬
،‫الرياض‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.

129. ۲۱۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اقمس‬‫نب‬‫ہملسم‬‫احظف‬
l
’’
‫الصلة‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫ںیم‬
:
’’
‫ثقة‬ ‫كان‬
‫جليال‬
،
‫بخراسان‬‫مشهورا‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ہقث‬‫ادقلر‬‫لیلج‬‫ہی‬
،
‫اھت‬‫وہشمر‬‫ںیم‬‫رخااسن‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الكاشف‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫ںیم‬
:
’’
‫صدوق‬
،
‫مجهول‬ ‫مائة‬ ‫عن‬ ‫روى‬ ‫لكنه‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫دصوق‬‫ہی‬
،
‫نکیل‬
‫ےن‬‫اس‬
‫وہجمل‬‫[رقتابی]وس‬
‫رواتی‬‫ےس‬‫راوویں‬
‫یک‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫رجح‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫التقريب‬
‘‘
3
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫صدوق‬
،
‫ربما‬
‫أخطأ‬
،
‫دلس‬‫وربما‬
،
‫المتروكين‬‫عن‬ ‫التحديث‬‫من‬‫مكثر‬
،
‫الثامنة‬‫من‬
‘‘
.
‫ہی‬
‫ےہ‬‫دصوق‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫یھب‬‫اطخ‬‫اواقت‬‫اسب‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫یھب‬‫دتسیل‬‫اواقت‬‫ضعب‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫دحثی‬‫ےس‬‫رثکت‬‫ےس‬‫راوویں‬‫رتموک‬
،
‫ہقبط‬‫آوھٹںی‬‫قلعت‬‫اک‬‫ان‬
‫ےہ‬‫ےس‬
‫۔‬
‫افدئہ‬
:
‫دصوق‬‫ارگہچ‬‫ار‬‫ا‬‫ح‬
‫ن‬
‫ُی‬
‫ن‬
‫ع‬‫ومیس‬‫نب‬‫یسیع‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫رصتحی‬‫یک‬‫رکام‬‫اہمئ‬‫ارثک‬
‫ےہ‬‫ایہقث‬
،
‫فیعض‬‫وہ‬‫اتمہ‬
،
‫رتموک‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواایت‬‫یھب‬‫ےس‬‫راوویں‬‫وہجمل‬
،
‫ان‬
‫رواایت‬
‫ےہ‬‫وہا‬‫ؤماذخہ‬‫یھب‬‫رپ‬‫ار‬‫ا‬‫ح‬
‫ن‬
‫ُی‬
‫ن‬
‫ع‬‫ومیس‬‫نب‬‫یسیع‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬
،
‫زری‬‫امہری‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫رےہ‬‫رک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫رمع‬‫نب‬‫دلخم‬‫وہ‬‫یھب‬‫ںیم‬‫رواتی‬‫ثحب‬
،
‫ںیمہ‬‫رتہمج‬‫اک‬‫نج‬
‫ےہ‬‫اکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫ابووجد‬‫ایسبرےک‬‫التش‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
‫۔‬
‫دلخم‬
‫رمع‬‫نب‬
‫دنس‬
‫رمع‬‫نب‬‫دلخم‬‫وموجد‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫اقیض‬‫اخبری‬‫رمعو‬‫نب‬‫دلخم‬‫امگن‬‫اغببل‬
،
1
:‫التهذيب‬‫تهذيب‬‫انظر‬
1
/
۲۲1
،
:‫رقم‬
1۲۲
،
‫النظامية‬‫المعارف‬‫دائرة‬‫مطبعة‬
‫ـ‬
‫الهند‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲۲۱
‫هـ‬
.
2
:‫الكاشف‬
۲
/
۰۰۲
:‫رقم‬،
11۱۰
:‫ت‬،
‫عوامة‬‫محمد‬
‫و‬
‫الخطيب‬‫نمر‬‫محمد‬‫أحمد‬
،
‫اإلسالمية‬ ‫للثقافة‬‫القبلة‬‫دار‬
-
‫جدة‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
3
‫ت‬
:‫التهذيب‬‫قريب‬
11۰
:‫رقم‬،
۸۲۲۰
،
‫ت‬
:
‫محمد‬
،‫عوامة‬
‫دارالرشد‬
-
‫سوريا‬
،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬
۰1۰۰
‫هـ‬
.

130. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۱۲
‫ںیم‬‫راجل‬‫م‬‫بتک‬‫ںیمہ‬‫رتہمج‬‫اک‬‫ان‬‫نکیل‬
‫ابووجد‬‫ےک‬‫ایسبر‬‫التش‬
‫اکس‬‫لم‬‫ںیہن‬
‫۔‬
‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫دمحم‬‫نب‬‫فلخ‬‫اصحل‬‫اوب‬
‫مکح‬‫اک‬
‫رواتی‬‫اس‬
‫ورفتد‬‫وموجدیگ‬‫یک‬‫اخبری‬‫ام‬ ّ
‫ن‬
‫خ‬‫دمحم‬‫نب‬‫فلخ‬‫اوباصحل‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬
‫یک‬
‫ہی‬‫ےس‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫یھب‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫رواتی‬
،
‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫ذہلا‬
‫ثحب‬‫زری‬
‫رواتی‬
‫وک‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ثحب‬‫زری‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫رفام‬‫المہظح‬‫ںیم‬‫لیصفت‬‫آپ‬
‫ےس‬‫دنسوں‬‫دوونں‬‫رواتی‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫اےس‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬
‫۔‬
iI

131. ۲3۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رواتی‬
‫ربمن‬
‫رواتی‬
:
‫رضحت‬
‫اوبرہریہ‬
r
‫زان‬‫اک‬‫وعرت‬‫اکی‬‫اسےنم‬‫ےک‬
،
‫رکان‬‫ارقار‬‫اک‬‫لتق‬‫ےک‬‫مزان‬‫ودل‬‫رھپ‬
،
‫وتہب‬‫یک‬‫اس‬‫ابآلرخ‬
‫اک‬
‫وہان‬‫وبقل‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫رکنم‬‫ہی‬
‫رواتی‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫اہک‬‫کت‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےن‬‫امجتع‬‫اکی‬‫یک‬‫اےسدحمنیث‬
،
‫آپ‬‫وصرت‬‫رہب‬
‫ﷺ‬
‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ربطی‬‫اوبرفعج‬‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫البيان‬ ‫جامع‬
‘‘
1
‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫اےس‬‫ںیم‬
‫رختجی‬
‫ےہ‬‫ایک‬
:
’’
‫عمير‬ ‫بن‬ ‫الكريم‬ ‫عبد‬ ‫حدثني‬
،
‫قال‬
:
‫المنذر‬ ‫بن‬ ‫إبراهيم‬ ‫ثنا‬
،
‫قال‬
:
ِ‫د‬‫ال‬ ‫لبني‬ ‫مولى‬ ‫ثوبان‬ ‫بن‬ ‫شعيب‬ ‫بن‬ ‫عيسى‬ ‫ثنا‬
ْ‫ي‬
‫المدينة‬ ‫أهل‬ ‫من‬ ‫ل‬
،
‫عن‬
ُ‫ف‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
َ‫ش‬‫ال‬ ‫ح‬
َّ‫م‬
‫اس‬
،
‫عبيد‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫عبيد‬ ‫عن‬
،
‫قال‬ ‫هريرة‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
:
‫مع‬ ‫صليت‬
‫العتمة‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
،
‫انصرفت‬ ‫ثم‬
،
‫عند‬ ‫امرأة‬ ‫فإذا‬
‫بابي‬
،
‫ودخلت‬ ‫ففتحت‬ ‫سلمت‬ ‫ثم‬
،
‫أصلي‬ ‫مسجدي‬ ‫في‬ ‫أنا‬ ‫فبينا‬
،
‫إذ‬
‫الباب‬ ‫نقرت‬
،
‫لها‬ ‫فأذنت‬
،
‫فدخلت‬
،
‫فقالت‬
:
‫عن‬ ‫أسألك‬ ‫جئتك‬ ‫إني‬
‫عملت‬ ‫عمل‬
،
‫فقالت‬ ‫توبة؟‬ ‫من‬ ‫لي‬ ‫هل‬
:
‫وولدت‬ ‫زنيت‬ ‫إني‬
،
‫فقتلته‬
،
‫فقلت‬
:
‫ال‬
،
ُ‫ن‬ ‫وال‬
َ‫ع‬
َ‫م‬
‫ة‬
‫كرامة‬ ‫وال‬ ‫العين‬
،
‫بالحسرة‬ ‫تدعو‬ ‫وهي‬ ‫فقامت‬
،
‫و‬
‫تقول‬
:
‫حسرتاه‬ ‫يا‬
!
ُ‫خ‬‫أ‬
ِ‫ل‬
‫للنار‬ ‫الحسن‬‫هذا‬‫ق‬
‫؟‬
‫قال‬
:
‫رسول‬‫مع‬‫صليت‬ ‫ثم‬
‫الليلة‬ ‫تلك‬ ‫من‬ ‫الصبح‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬
،
‫اإلذن‬ ‫ننتظر‬ ‫جلسنا‬ ‫ثم‬
1
‫جامع‬
:‫البيان‬
۰۳
/
۸۰۱
،‫التركي‬‫المحسن‬‫عبد‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫دار‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫هجر‬
۰1۲۲
‫هـ‬


132. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲3۲
‫عليه‬
،
‫لنا‬‫فأذن‬
،
‫فدخلنا‬
،
‫معي‬‫كان‬‫من‬‫خرج‬‫ثم‬
،
‫وتخلفت‬
.
‫فقال‬
:
‫هريرة‬ ‫أبا‬ ‫يا‬ ‫لك‬ ‫ما‬
!
‫حاجة‬ ‫ألك‬
‫؟‬
‫له‬ ‫فقلت‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
!
‫م‬ ‫صليت‬
‫البارحة‬ ‫عك‬
،
‫انصرفت‬ ‫ثم‬
،
‫المرأة‬ ‫قالت‬ ‫ما‬ ‫عليه‬ ‫وقصصت‬
،
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫النبي‬‫فقال‬
:
‫لها‬‫قلت‬‫ما‬
‫؟‬
‫قال‬
:
‫لها‬‫قلت‬
:
‫واهلل‬‫ال‬
،
‫وال‬
ُ‫ن‬
ْ‫ع‬
َ‫م‬
‫ة‬
‫كرامة‬ ‫وال‬ ‫العين‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فقال‬
:
‫ما‬ ‫بئس‬
‫قلت‬
،
‫اآلية‬ ‫هذه‬ ‫تقرأ‬ ‫كنت‬ ‫أما‬
:
‫وال‬ ‫آخر‬ ‫إلها‬ ‫اهلل‬ ‫مع‬ ‫يدعون‬ ‫ال‬ ‫والذين‬
‫بالحق‬ ‫إال‬‫اهلل‬‫حرم‬ ‫التي‬‫النفس‬‫يقتلون‬
(
‫اآلية‬
)
‫وعمل‬‫وآمن‬‫تاب‬ ‫من‬‫إال‬
‫صالحا‬‫عمال‬
(
‫اآلية‬
)
.
‫هريرة‬ ‫أبو‬ ‫فقال‬
:
‫فخرجت‬
،
‫إال‬ ‫دارا‬ ‫وال‬ ‫حصنا‬ ‫بالمدينة‬ ‫أترك‬ ‫فلم‬
‫علي‬ ‫وقفت‬
‫ها‬
،
‫فقلت‬
:
‫الليلة‬ ‫هريرة‬ ‫أبا‬ ‫جاءت‬ ‫التي‬ ‫المرأة‬ ‫فيكم‬‫تكن‬ ‫إن‬
،
‫فلتأتني‬
‫ولتبشر‬
،
‫العشاء‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫مع‬ ‫صليت‬ ‫فلما‬
،
‫بابي‬ ‫عند‬ ‫هي‬ ‫فإذا‬
،
‫فقلت‬
:
‫أبشري‬
،
‫النبي‬ ‫على‬ ‫دخلت‬ ‫فإني‬
،
‫له‬ ‫فذكرت‬
‫لي‬ ‫قلت‬ ‫ما‬
،
‫لك‬ ‫قلت‬ ‫وما‬
،
‫فقال‬
:
‫لها‬ ‫قلت‬ ‫ما‬ ‫بئس‬
،
‫هذه‬ ‫تقرأ‬ ‫كنت‬ ‫أما‬
‫اآلية‬
‫؟‬
‫عليها‬ ‫فقرأتها‬
،
‫ساجدة‬ ‫فخرت‬
،
‫فقالت‬
:
‫جعل‬ ‫الذي‬ ‫هلل‬ ‫الحمد‬
‫عم‬ ‫مما‬ ‫وتوبة‬ ‫مخرجا‬
‫لت‬
،
‫اهلل‬ ‫لوجه‬ ‫حران‬ ‫وابنها‬ ‫الجارية‬ ‫هذه‬ ‫إن‬
،
‫عملت‬‫مما‬‫تبت‬‫قد‬‫وإني‬
‘‘
.
‫اوبرہریہ‬‫رضحت‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫اسھت‬‫ےک‬
‫ڑپیھ‬‫امنز‬‫یک‬‫اشعء‬
،
‫وعرت‬‫اکی‬‫ہک‬‫داھکی‬‫وت‬‫ولاٹ‬‫رھگ‬‫رک‬‫وہ‬‫افرغ‬‫ےس‬‫امنز‬‫ںیم‬‫رھپ‬
‫ےہ‬‫ڑھکی‬‫رپ‬‫دروازے‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬
‫ایک‬‫السم‬
،
‫اوررھگ‬‫وھکال‬‫دروازہ‬
‫ایگ‬‫وہ‬‫دالخ‬‫ںیم‬
،
‫اای‬‫ا‬‫ھ‬‫کی‬‫ب‬‫ھ‬‫ک‬
‫دروازہ‬‫ےن‬‫وعرت‬‫اس‬‫اھتہک‬‫راہ‬‫ڑپھ‬‫امنز‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫یک‬‫رھگ‬‫ںیم‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬

133. ۲3۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫دی‬‫ااجزت‬‫یک‬‫آےن‬‫ادنر‬‫اےس‬
،
‫آیئ‬‫اپس‬‫ےک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫یگل‬‫ےنہک‬‫اور‬‫آیئ‬‫ادنر‬‫وہ‬
‫وہں‬
،
‫وہایگ‬‫رسزد‬‫ےس‬‫ھجم‬‫وج‬‫وہں‬‫اچیتہ‬‫وپانھچ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اکم‬‫اکی‬‫ےس‬‫آپ‬
،
‫وہیتکس‬‫ششخب‬‫ےئل‬‫ریمے‬‫ایک‬
‫ےہ؟‬
‫وہا‬‫دیپا‬‫ہچب‬‫اکی‬‫ےس‬‫سج‬‫ایکاھت‬‫زان‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫یگل‬‫ےنہک‬‫رھپ‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬‫اےس‬
‫رکدایاھت‬‫لتق‬
،
‫اوبرہریہ‬‫رضحت‬
r
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫ںیہن‬‫وتہب‬‫وکیئ‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
،
‫وہ‬‫ارکام‬‫وکیئ‬‫یہ‬‫ہن‬‫وہاور‬‫ہن‬‫ڈنھٹی‬‫آھکن‬
،
‫رسحت‬‫اور‬‫وہیئ‬‫ڑھکی‬‫وعرت‬‫وہ‬
‫یگل‬‫اکپرےن‬‫ےس‬
،
!‫اوسفس‬‫اہےئ‬
‫نسح‬‫ہی‬‫ایک‬
‫ےہ؟‬‫ایگ‬‫ایک‬‫دیپا‬‫ےکےئل‬‫آگ‬‫رصف‬
‫اوبرہریہ‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫امنز‬‫یک‬‫حبص‬‫یک‬‫رات‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫ڑپیھ‬‫اسھت‬
،
‫ےگل‬‫رکےن‬‫ااظتنر‬‫اک‬‫ااجزت‬‫یک‬‫آپ‬‫مہ‬‫دعب‬‫ےک‬‫وہےن‬‫افرغ‬‫ےس‬‫امنز‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫دی‬‫ااجزت‬‫ںیمہ‬‫ےن‬
،
‫وہےئ‬‫دالخ‬‫ادنر‬‫مہ‬
،
‫ریمے‬‫وج‬‫ولگ‬‫وہ‬‫رھپ‬
‫ےئگ‬‫ےلچ‬‫وہ‬‫ےھت‬‫اسھت‬
،
‫رہھٹ‬‫ںیم‬
‫راہ‬‫ا‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ابت‬‫ایک‬‫وپاھچ‬‫ےس‬‫ھجم‬‫ےن‬
‫اوبرہریہ‬
r
‫ےہ؟‬‫اکم‬‫وکیئ‬
‫اہلل‬‫ایروسل‬‫اہک‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫ڑپیھ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫آپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫امنز‬‫یک‬‫رات‬‫لک‬!
‫یھت‬
،
‫ایگ‬‫الچ‬‫ںیم‬‫بج‬‫رھپ‬
،
‫آپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫وپرا‬‫اک‬‫وعرت‬‫اس‬‫وک‬
‫رکدای‬ ‫ایبن‬ ‫ہصق‬
،
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫اہک؟‬ ‫ایک‬ ‫ںیم‬ ‫وجاب‬ ‫اےس‬ ‫ےن‬ ‫مت‬ ‫ہک‬ ‫رفامای‬ ‫ےن‬
‫اوبرہری‬
‫ہ‬
r
‫وکیئ‬‫یہ‬‫ہن‬‫وہاور‬‫ہن‬‫ڈنھٹی‬‫آھکن‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےس‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫وہ‬‫ارکام‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫یہک‬‫ابت‬‫ربی‬‫تہب‬‫ےن‬‫مت‬
،
‫آتی‬‫ہی‬‫ےن‬‫مت‬‫ایک‬
‫ڑپیھ‬‫ںیہن‬
:
’’
‫رکےت‬‫ںیہن‬‫رپشتس‬‫یک‬‫وبعمد‬‫اور‬‫یسک‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اہلل‬‫وج‬‫اور‬
،
‫سج‬‫اور‬
‫لتق‬‫وک‬‫اس‬‫ےہ‬‫رفامای‬‫رحام‬‫ےن‬‫اہلل‬‫وک‬‫صخش‬
‫رکےت‬‫ںیہن‬
،
‫رپ‬‫قح‬‫رگم‬‫اہں‬
،
‫وتہب‬‫وج‬‫رگم‬
‫رےہ‬‫رکات‬‫اکم‬‫کین‬‫اور‬‫آےئ‬‫ےل‬‫اامین‬‫رکے‬
‘‘
‫۔‬

134. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲33
‫اوبرہریہ‬
r
‫الکن‬‫ےس‬‫واہں‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
،
‫وکیئ‬‫اک‬‫دمہنی‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫اقمم‬‫وفحمظ‬
،
‫اجرک‬‫اہجں‬‫وھچڑا‬‫ںیہن‬‫رھگ‬‫وکیئ‬
‫ےن‬‫ںیم‬
‫وہ‬‫اہک‬‫ہن‬‫ہی‬
،
‫وہ‬‫ںیم‬‫مت‬‫ارگ‬
‫اوبرہریہ‬‫رات‬‫وج‬‫ےہ‬‫وموجد‬‫وعرت‬
r
‫یھت‬‫آیئ‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫اپس‬‫ریمے‬‫وہ‬‫وت‬
‫ےہ‬‫وخربخشی‬‫اکی‬‫ےئل‬‫ےک‬‫اس‬‫آےئ‬
،
‫یبن‬‫دوابرہ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫بج‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫یھت‬‫ڑھکی‬‫رپ‬‫دروازے‬‫ریمے‬‫وہ‬‫وت‬‫ڑپیھ‬‫امنز‬‫اشعءیک‬‫اسھت‬
،
‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫اشبرت‬‫ےئل‬‫اہمترے‬
،
‫یبن‬‫ںیم‬
‫ﷺ‬
‫اہک‬‫ےھجم‬‫ےن‬‫مت‬‫ھچک‬‫وج‬‫اور‬‫ایگ‬‫اپس‬‫ےک‬
‫اھت‬‫اہک‬‫ںیہمت‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اھتاور‬
،
‫وہ‬
‫آپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫بس‬
‫ﷺ‬
‫رکدای‬‫ایبن‬‫ےس‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫یہک‬‫ابت‬‫ربی‬‫تہب‬‫ےس‬‫اس‬‫ےن‬‫مت‬‫رفامای‬‫ےن‬
،
‫ںیہن‬‫آتی‬‫ہی‬‫ےن‬‫مت‬‫ایک‬
‫ڑپیھ‬
،
‫ڑپںیھ‬‫آایت‬‫وہ‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬
،
‫ڑپی‬‫رگ‬‫ںیم‬‫دجسہ‬‫وہ‬‫وت‬
،
‫اہک‬‫اور‬
‫انبدای‬‫راہتس‬‫اک‬‫ےنچب‬‫ےن‬‫سج‬‫ںیہ‬‫ےئل‬‫ےک‬‫یہ‬‫اہلل‬‫رعتںیفی‬‫امتم‬
،
‫یک‬‫لعف‬‫ریمے‬‫اور‬
‫وبقل‬‫وتہب‬
‫رکیل‬
،
‫ںیہ‬‫ےکےئلآزاد‬‫اہلل‬‫ہچب‬‫اک‬‫اس‬‫اور‬‫وعرت‬‫ہی‬‫ےبکش‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬
‫ےئک‬‫اےنپ‬
‫ےہ‬‫رکیل‬‫وتہب‬‫ےس‬
‫۔‬
‫ضعب‬
‫اصمدر‬‫درگی‬
‫یلیقع‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكبير‬ ‫لضعفاء‬‫ا‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫اوباحمت‬‫احظف‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫تفسير‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫رمدوہی‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫تفسير‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
،
‫امتم‬
‫دنسںی‬
‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫رپ‬‫ذنمر‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ںیہ‬
،
1
‫الضعفاء‬
:‫الكبير‬
۲
/
۲1۱
:‫رقم‬،
۰1۰۳
،‫قلعجي‬‫أمين‬‫المعطي‬‫الدكتورعبد‬:‫ت‬،
‫دار‬
‫ال‬
‫العلمة‬‫كتب‬
-
‫الطبعة‬،‫بيروت‬
‫األولى‬
‫هـ‬
.

2
‫مسندا‬ ‫العظيم‬ ‫القرآن‬ ‫تفسير‬
:
1
/
۲۳۲۸
،
‫رقم‬
:
۰۸11۲
،
‫ت‬
:
‫طيب‬ ‫أسعدمحمد‬
،
‫الباز‬ ‫مصطفى‬ ‫مكتبةنزار‬
-
‫ال‬
‫سعودية‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.

3
‫التهذيب‬‫انظرتهذيب‬
:
1
/
۲۰1
،
‫دائرة‬‫مجلس‬
‫دكن‬‫آباد‬‫حيدر‬‫ـ‬‫النظامية‬‫المعارف‬
،
‫الطبعة‬
۰۲۲۱
.‫هـ‬


135. ۲3۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےن‬
’’
‫الموضوعات‬
‘‘
1
‫یلیقع‬‫احظف‬‫اےس‬‫ںیم‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫العہم‬
‫رمسدنقی‬‫اوبثیلل‬‫ہیقف‬
l
‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫الغافلين‬ ‫تنبيه‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫یک‬‫لقن‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫ےہ‬
:
’’
‫أبي‬ ‫حدثنا‬
‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫رحمه‬
،
َ‫ف‬‫ال‬ ‫الحسين‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
َّ‫ر‬
‫اء‬
،
‫أبي‬ ‫عن‬
‫بكر‬
،
‫عنه‬ ‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫هريرة‬ ‫أبي‬ ‫عن‬ ‫بإسناده‬
،
‫قال‬
:
‫ذات‬ ‫خرجت‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫مع‬ ‫اآلخرة‬ ‫العشاء‬ ‫صليت‬ ‫بعدما‬ ‫ليلة‬
‫الطريق‬‫على‬‫قائمة‬‫منتقبة‬‫بامرأة‬‫أنا‬‫فإذا‬
.......
‘‘
.
’’
‫اوبرہریہ‬‫رضحت‬
r
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ںیم‬‫بج‬‫ےہ‬‫ذرک‬‫اک‬‫رات‬‫اکی‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫وہا‬‫افرغ‬‫رک‬‫ڑپھ‬‫امنز‬‫یک‬‫اشعء‬‫اسھت‬‫ےک‬
،
‫وعرت‬‫اکی‬‫ہک‬‫داھکی‬
‫راےتس‬‫وہےئ‬‫ےئک‬‫اقنب‬
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ڑھکی‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫یلیقع‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫یلیقع‬ ‫احظف‬
l
’’
‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
‘‘
3
‫نب‬ ‫یسیع‬ ‫وموجد‬ ‫ںیم‬ ‫دنس‬ ‫ںیم‬
‫وثابن‬‫نب‬‫بیعش‬
:‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬
1
‫الموضوعات‬
:
۲
/
۰۲۱
،
‫ت‬
:
‫عثمان‬ ‫محمد‬ ‫عبدالرحمن‬
،
‫منوره‬ ‫مدينه‬ ‫ـ‬ ‫السلفية‬ ‫المكتبة‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰۲1۱
‫هـ‬
.

2
‫الغ‬‫تنبيه‬
‫افلين‬
:
۰۰۳
،
:‫رقم‬
۰۲۲
،‫بديوي‬‫علي‬‫يوسف‬:‫ت‬،
‫كثير‬‫ابن‬‫دار‬
،‫بيروت‬‫ـ‬
‫الطبعة‬
‫الثا‬
‫لثة‬
۰1۲۰
‫هـ‬
3
‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
:
۲
/
۲1۱
،
‫رقم‬
:
۰1۰۳
،
‫ت‬
:
‫قلعجي‬ ‫أمين‬ ‫المعطي‬ ‫الدكتورعبد‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمة‬ ‫دارالكتب‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱1
‫هـ‬
.


136. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲3۸
’’
ُ‫ف‬ ‫عن‬ ‫مديني‬ ‫ثوبان‬ ‫بن‬ ‫شعيب‬ ‫بن‬ ‫عيسى‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
‫ح‬
،
‫على‬ ‫يتابع‬ ‫ال‬
‫هذا‬ ‫حديثه‬
،
‫مجهول‬ ‫عبيد‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫وعبيد‬
‘‘
.
‫دمینی‬‫وثابن‬‫نب‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬
،
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رواتی‬‫ےس‬‫ح‬
‫ی‬َ‫ل‬ُ‫ف‬
،
‫اجیت‬‫یک‬‫ںیہن‬‫اتمتعب‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫اس‬‫یک‬‫ان‬
،
‫اوردنس‬
‫وموجد‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫وہجمل‬‫ہدیب‬‫ایب‬‫نب‬‫ہدیب‬
‫۔‬
‫یلیقع‬‫احظف‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫رواتی‬‫یہی‬‫یک‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬‫ےن‬
‫۔‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫آپ‬
l
’’
‫الموضوعات‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫عن‬ ‫يصح‬ ‫ال‬ ‫حديث‬ ‫هذا‬
،
‫قال‬
‫العقيلي‬
:
ُ‫ف‬ ‫عن‬ ‫شعيب‬ ‫بن‬ ‫عيسى‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
‫هذا‬ ‫حديثه‬ ‫على‬ ‫يتابع‬ ‫ال‬ ‫ح‬
،
‫وعبيد‬
‫أبي‬‫بن‬
‫مجهول‬‫عبيد‬
،
‫حبان‬‫ابن‬‫وقال‬
:
‫متروك‬‫عيسى‬
‘‘
.
‫اہلل‬‫روسل‬‫دحثی‬‫ہی‬
‫ﷺ‬
‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫رکےک‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
،
‫یلیقع‬
l
‫ںیہ‬‫ےتہک‬
‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬
،
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رواتی‬‫ےس‬‫ح‬
‫ی‬َ‫ل‬ُ‫ف‬
،
‫ان‬
‫یک‬‫ںیہن‬‫اتمتعب‬‫ےن‬‫یسک‬‫رپ‬‫رواتی‬‫اس‬‫یک‬
،
‫وموجد‬‫ںیم‬‫اوردنس‬
‫ہدیب‬‫ایب‬‫نب‬‫ہدیب‬
‫ےہ‬‫وہجمل‬
،
‫ابحن‬‫انب‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫رتموک‬‫یسیع‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
l
‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےن‬
‫ابحن‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫رتموک‬‫وک‬‫یسیع‬‫ےن‬
،
‫نب‬‫یسیع‬‫ہک‬‫اگ‬‫آےئ‬‫رقنعبی‬‫احالہکن‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫وک‬‫وثابن‬‫نب‬‫بیعش‬
l
‫ےن‬
’’
‫اقثت‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
،
‫اکی‬‫اہتبل‬
1
‫الموضوعات‬
:
۲
/
۰۲۰
،
‫ت‬
:
‫عثمان‬ ‫محمد‬ ‫عبدالرحمن‬
،
‫منوره‬ ‫مدينه‬ ‫ـ‬ ‫السلفية‬ ‫المكتبة‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۱1
‫هـ‬
.


137. ۲3۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫راوی‬‫دورسے‬
‫ےہ‬‫قحتسم‬‫اک‬‫رتک‬‫وہ‬‫ہک‬‫اہک‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رصبی‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫ےہ‬‫نکمم‬
l
‫ھجمس‬‫وثابن‬‫نب‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬‫وک‬‫روای‬‫ےنایس‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ان‬‫رک‬
l
‫وہ‬‫دی‬‫رک‬‫لقن‬‫رجح‬‫ہی‬‫یک‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
‫۔‬
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الآلل‬
‫ئ‬
‫المصنوع‬
‫ة‬
‘‘
1
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫رطح‬‫ایس‬
l
‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫تلخيص‬
‘‘
2
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫وماتقف‬‫یک‬
‫۔‬
‫ّاق‬‫رع‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ّاق‬‫رع‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
3
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
‫یک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫یھب‬‫اعتبق‬‫رپ‬‫ان‬‫رکےک‬‫لقن‬‫ابعرت‬
،
‫ابآل‬‫نکیل‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رواتی‬‫رخ‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫رکایلےہ‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫وقل‬‫ےک‬
،
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ربخ‬‫ہی‬‫ینعی‬
‫۔‬
1
‫لئ‬‫الال‬
‫المصنوعة‬
:
۲
/
۲۸1
،‫بيروت‬‫العلمةـ‬‫الكتب‬‫دار‬،‫محمد‬‫بن‬‫صالح‬:‫ت‬،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۳
.‫هـ‬
2
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬ ‫تلخيص‬
:‫ص‬:
۲1۸
:‫رقم‬،
1۱۸
،
،‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫ياسر‬ ‫تميم‬ ‫أبو‬:‫ت‬
،‫الرياض‬ ‫ـ‬ ‫الرشد‬ ‫مكتبة‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬
.

3
‫الشريعة‬‫تنزيه‬
:
۰
/
11
:‫رقم‬،
۲۳۱
‫وعبد‬‫اللطيف‬‫عبد‬،‫الوهاب‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫الصديق‬‫اهلل‬
‫دار‬،‫الغماري‬
‫الكتب‬
‫العلمية‬
-
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۸۰
‫هـ‬
.
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫یک‬
‫ابعرت‬
‫وہ‬‫المہظح‬
:
’’
(
‫عق‬
)
‫ضعيف‬‫وهو‬‫ثوبان‬‫بن‬‫شعيب‬‫بن‬‫عيسى‬‫به‬‫انفرد‬‫يصح‬‫وال‬
،
‫مجهول‬‫عبيد‬‫أبي‬‫بن‬‫عبيد‬‫وفيه‬
(
‫قلت‬
)
‫بالوضع‬‫الحديث‬‫على‬ ‫الحكم‬ ‫يقتضي‬ ‫ما‬ ‫هذا‬ ‫في‬ ‫ليس‬
،
‫التقريب‬‫في‬ ‫حجر‬ ‫ابن‬ ‫الحافظ‬‫فيه‬ ‫قال‬ ‫وعيسى‬
:
‫فيه‬
‫لين‬
.
‫القليل‬ ‫إال‬ ‫الحديث‬ ‫من‬ ‫له‬ ‫ليس‬ ‫فيمن‬ ‫العبارة‬ ‫بهذه‬ ‫يعبر‬ ‫أن‬ ‫التقريب‬ ‫في‬ ‫الحافظ‬ ‫واصطالح‬
،
‫يثبت‬ ‫ولم‬
‫أجله‬ ‫من‬‫حديثه‬‫يترك‬‫ما‬ ‫فيه‬
،
‫حديثه‬ ‫على‬‫يتابع‬‫ولم‬
،
‫عبيد‬‫أبي‬ ‫بن‬‫وعبيد‬
،
‫أنه‬‫الميزان‬‫لسان‬‫في‬ ‫الحافظ‬ ‫ذكر‬
‫اهلل‬ ‫عبيد‬ ‫ابن‬ ‫عاصم‬ ‫عنه‬ ‫روى‬
،
‫فليح‬ ‫الخبر‬ ‫هذا‬ ‫في‬ ‫عنه‬ ‫والراوي‬
،
‫زالت‬ ‫فقد‬
‫حاله‬ ‫جهالة‬ ‫وبقيت‬ ‫عينه‬ ‫جهالة‬
‫مستورا‬‫فيكون‬
،
‫أعلم‬‫تعالى‬‫واهلل‬‫موضوع‬‫الخبر‬‫بأن‬‫الميزان‬‫في‬‫صرح‬‫الذهبي‬‫لكن‬
‘‘
.

138. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲3۴
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
1
‫وک‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬‫ںیم‬
’’
‫ال‬
‫يعرف‬
‘‘
‫یک‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ہی‬‫دعب‬‫ےک‬‫ےنہک‬
،
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رھپ‬
:
’’
‫وهذا‬
‫خبر‬
‫موضوع‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ربخ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ہی‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬‫یہ‬
’’
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
‘‘
2
‫ےک‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬‫ںیم‬
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬‫رتہمج‬
’’
‫منكر‬‫خبر‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫یھب‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ےک‬
‫۔‬
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫التهذيب‬ ‫تهذيب‬
‘‘
3
‫ںیم‬
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
‫وموج‬‫ںیم‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫د‬
l
‫ڑھگت‬‫نم‬‫ربخ‬‫ہی‬‫ینعی‬‫وقل‬‫ےک‬
،‫ےہ‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬
‫۔‬
‫دم‬‫یلی‬‫م‬‫د‬‫وثابن‬‫نب‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ینی‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫اخبری‬ ‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكبير‬ ‫التاريخ‬
‘‘
4
‫اوباحمت‬ ‫احظف‬ ‫اور‬
l
‫ےن‬
’’
‫الجرح‬
‫والتعديل‬
‘‘
5
‫ےہ‬‫ایک‬‫وکست‬‫رکےک‬‫اقمئ‬‫رتہمج‬‫اک‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫بیعش‬‫نب‬‫یسیع‬‫ےن‬
’’
‫الثقات‬
‘‘
6
‫ںیم‬
‫ایک‬‫ذرک‬
‫ےہ‬
‫۔‬
1
‫م‬
:‫االعتدال‬ ‫يزان‬
۲
/
۲۰1
:‫رقم‬،
۱۸۳۲
،‫محمدالبجاوي‬ ‫علي‬:‫ت‬،
‫المعرفة‬ ‫دار‬
،‫بيروت‬ ‫ـ‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۱۲
‫هـ‬
.

2
‫اإلسالم‬‫تاريخ‬
:
1
/
۰۰۳1
،
‫رقم‬
:
۲۲1
،
‫ت‬
:
‫معروف‬‫عواد‬‫بشار‬
،
‫دار‬
.‫بيروت‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫الغرب‬

3
:‫التهذيب‬‫تهذيب‬
۸
/
۰11
:‫رقم‬،
۱۲۸۳
،‫معوض‬‫محمد‬‫وعلي‬‫أحمد‬‫عادل‬:‫ت‬،
‫دار‬
،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬

4
‫ال‬
:‫الكبير‬‫تاريخ‬
۱
/
۲1۳
،
:‫رقم‬
۲۳۲1
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
5
‫الجرح‬
:‫والتعديل‬
۱
/
۲۳1
:‫رقم‬،
۰۸1۸
،
‫دار‬
‫الكتب‬
‫العلم‬
‫ية‬
‫ـ‬
‫ب‬
‫يروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
6
‫الثقات‬
:
1
/
11۲
،
‫العثمانية‬‫المعارف‬‫دائرة‬
‫ـ‬
‫الدكن‬‫آباد‬‫حيدر‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰۲1۲
‫هـ‬
.

139. ۲3۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫یلیقع‬‫احظف‬
l
‫زگ‬‫الکم‬‫اک‬
‫ےہ‬‫اکچ‬‫ر‬
،
‫ینعی‬
:
’’
‫هذا‬ ‫حديثه‬ ‫على‬ ‫يتابع‬ ‫ال‬
‘‘
1
.
‫اجیت‬‫یک‬‫ںیہن‬‫اتمتعب‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫اس‬‫یک‬‫ان‬
،
‫یلیقع‬‫احظف‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
l
‫ہی‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫دحثی‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫وموصف‬
:
’’
‫يعرف‬ ‫ال‬
‘‘
2
.
‫لقن‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫وموضع‬‫اےس‬‫رکےک‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫التقريب‬
‘‘
3
‫وک‬‫وموصف‬‫ںیم‬
’’
‫اخہسم‬‫ہقبط‬
‘‘
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رکےک‬‫لقن‬‫ںیم‬
:
’’
‫لين‬‫فيه‬
‘‘
.
‫ذیبہ‬ ‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
‫وک‬ ‫بیعش‬ ‫نب‬ ‫یسیع‬ ‫ںیم‬
’’
‫ال‬
‫يعرف‬
‘‘
‫اہکےہ‬
،
‫نکیل‬
’’
‫الموضوعات‬‫كتاب‬‫تلخيص‬
‘‘
4
‫ںیم‬
’’
‫واه‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
(
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫اافتک‬‫رپ‬‫وقل‬‫ےک‬
‫وہےئ‬‫رکےت‬‫ء‬
)
،
‫ویسیط‬‫احظف‬
l
(
‫احظف‬
‫وجزی‬‫انب‬
l
‫وہےئ‬‫رکےت‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫وقل‬‫ےک‬
)
‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫آپ‬‫اےس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
iI
1
:‫الكبير‬‫الضعفاء‬
۲
/
۲1۱
:‫رقم‬،
۰۲۰۳
،‫قلعجي‬‫أمين‬‫المعطي‬‫الدكتورعبد‬:‫ت‬،
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمة‬‫دارالكتب‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.

2
:‫االعتدال‬‫ميزان‬
۲
/
۲۰۲
:‫رقم‬،
۱۸۳۲
‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬،
،‫البجاوي‬
‫دار‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬
۰1۱۲
.‫هـ‬

3
‫التهذيب‬‫تقريب‬
:‫ص‬:
1۲1
،
:‫رقم‬
۸۲11
،‫محمدعوامه‬:‫ت‬،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬،‫حلب‬‫ـ‬‫الرشيد‬‫دار‬
۰1۰۰
‫هـ‬
.
4
:‫ص‬:‫تلخيص‬
۲1۸
:‫رقم‬،
1۱۸
،
،‫إبراهيم‬‫بن‬‫ياسر‬‫تميم‬‫أبو‬:‫ت‬
‫مكت‬
‫الرشد‬‫بة‬
-
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬
۰1۰1
‫هـ‬
.


140. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲3۲
‫رواتی‬
‫ربمن‬
‫رواتی‬
:
‫اہلل‬‫روسل‬‫صخش‬‫اکی‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ایک‬‫رعض‬‫اور‬‫وہا‬‫احرض‬‫ںیم‬‫دختم‬
:
’’
‫وصریت‬‫دب‬‫یک‬‫رہچے‬‫ریمے‬‫اور‬‫رگن‬‫اکال‬‫ریما‬‫ایک‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬
‫ےہ‬‫امعن‬‫ےس‬‫داےلخ‬‫ںیم‬‫تنج‬‫ریمے‬
‘‘
،
‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یھب‬ ‫ہی‬‫ںیم‬‫ہصق‬‫اس‬
‫احصیب‬
r
‫ےئگ‬‫ابزار‬‫رخدیےن‬‫اسامن‬‫اک‬‫اکنح‬‫اےنپ‬
،
‫اہلل‬‫لیبس‬‫یف‬‫اہجد‬‫اہجں‬
‫یگل‬‫آواز‬‫یک‬
‫ےک‬‫ےنیل‬‫اسامن‬‫اک‬‫اکنح‬‫ہی‬‫وت‬
‫اجبےئ‬
‫اہجد‬‫رک‬‫رخدی‬‫اہجد‬ ‫م‬‫اسامن‬
‫وہےئگ‬‫دیہش‬‫واہں‬‫اور‬‫ےئ‬‫وہ‬‫رشکی‬‫ںیم‬
،
‫ےہہک‬‫ںیم‬‫آرخ‬‫ےک‬‫ہصق‬‫اس‬
‫آپ‬‫دعب‬‫ےک‬‫اہشدت‬‫یک‬ ‫ان‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
’’
‫ریھپان‬‫رہچا‬‫ےس‬ ‫اس‬‫ریما‬
‫وک‬‫ویبویں‬‫نیع‬‫وحر‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫اھت‬‫ےس‬‫وہج‬‫اس‬
‫اور‬‫ڈنپویلں‬‫وجیلھک‬‫داھکی‬
‫ںیھت‬‫آریہ‬‫اجبن‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬‫زیتی‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اپزبی‬‫آاکشرہ‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬‫انچہچن‬
‫ایل‬‫ریھپ‬‫رہچا‬‫ےس‬‫ان‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ایحء‬
‘‘
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ےہ‬‫ہصق‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ہی‬
،
‫روسل‬‫احصیب‬‫اہتبل‬
‫ﷺ‬
ُ‫ج‬‫رضحت‬
َ‫ل‬
‫ب‬
‫م‬‫ب‬
‫ب‬‫ی‬
r
‫اکایس‬
‫ےہ‬‫در ِتس‬‫واہعق‬‫وہشمر‬‫اتلج‬‫اتلم‬‫ےس‬
،
‫رفامںیئ‬‫المہظح‬‫ںیم‬‫ذلی‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
1
‫ےک‬‫الکیع‬‫اصحل‬‫نب‬‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫ںیم‬
‫وک‬‫ان‬‫ںیم‬‫رتہمج‬
’’
‫اانلس‬‫اقثت‬‫نع‬‫ادحلثی‬‫رکنم‬
‘‘
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫رک‬‫ہہک‬
:
’’
‫أخبرنا‬
ُ‫ب‬
ْ‫ه‬
ُ‫ل‬
ُ‫ب‬‫به‬‫إسحاق‬‫بن‬‫ول‬
ْ‫ه‬
ُ‫ل‬
‫األنباري‬‫ول‬
،
‫محمد‬‫بن‬‫اهلل‬‫وعبد‬
1
‫ال‬
:‫كامل‬
۳
/
1۲۰
:‫رقم‬،
۰۱1۲
،
:‫ت‬
‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
‫و‬
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،
.‫بيروت‬

141. ۲۷۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫العزيز‬ ‫عبد‬ ‫بن‬
،
‫قاال‬
:
‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫سويد‬ ‫حدثنا‬
،
‫حدثنا‬
‫بن‬ ‫عمر‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
َ‫ك‬‫ال‬ ‫صالح‬
ِ‫ع‬‫ال‬
‫حمص‬ ‫ناحية‬ ‫في‬ ‫حماة‬ ‫لها‬ ‫يقال‬ ‫القرى‬ ‫من‬ ‫قرية‬ ‫في‬ ‫ي‬
،
‫وقتادة‬ ‫الحسن‬ ‫عن‬
،
‫قال‬ ‫أنس‬ ‫عن‬
:
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫رجل‬ ‫أتى‬
‫وسلم‬
،
‫اهلل‬‫رسول‬‫يا‬‫وقال‬‫عليه‬‫فسلم‬
!
‫من‬‫وجهي‬‫ودمامة‬‫سوادي‬‫أيمنع‬
‫قال‬ ‫الجنة؟‬ ‫دخولي‬
:
‫بيده‬ ‫نفسي‬ ‫والذي‬ ‫ال‬
،
‫ب‬ ‫وآمنت‬ ‫ربك‬ ‫اتقيت‬ ‫ما‬
‫ما‬
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫به‬‫جاء‬
،
‫قال‬
:
‫لقد‬‫بالنبوة‬‫أكرمك‬‫والذي‬
‫له‬ ‫شريك‬ ‫ال‬ ‫وحده‬ ‫اهلل‬ ‫إال‬ ‫إله‬ ‫ال‬ ‫شهدت‬
،
‫ورسوله‬ ‫عبده‬ ‫محمدا‬ ‫وأن‬
،
‫المجلس‬ ‫هذا‬‫معك‬ ‫أجلس‬ ‫أن‬ ‫قبل‬ ‫من‬ ‫اهلل‬ ‫عند‬ ‫من‬ ‫به‬ ‫جاء‬ ‫بما‬ ‫واإلقرار‬
‫أشهر‬‫بثمانية‬
.
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فقال‬
:
‫وعل‬ ‫للقوم‬ ‫ما‬ ‫لك‬
‫ما‬ ‫يك‬
‫أخوهم‬‫وأنت‬‫عليهم‬
،
‫قال‬
:
‫بحضرتك‬‫من‬‫عامة‬‫إلى‬‫خطبت‬‫ولقد‬
،
‫ومن‬
‫معك‬ ‫لقيني‬
،
‫وجهي‬ ‫ودمامة‬ ‫لسوادي‬ ‫فردني‬
،
‫من‬ ‫حسب‬ ‫لفي‬ ‫وإني‬
‫اآلباء‬ ‫معروف‬ ‫سليم‬ ‫بني‬ ‫قومي‬
،
‫أخوالي‬ ‫سواد‬ ‫علي‬ ‫غلب‬ ‫ولكن‬
‫الموالي‬
،
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫فقال‬
:
‫اليوم‬‫المجلس‬‫شهد‬‫هل‬
‫م‬ ‫رجال‬ ‫وكان‬ ‫وهب‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬
‫ثقيف‬ ‫ن‬
،
‫باإلسالم‬ ‫العهد‬ ‫قريب‬
،
‫وكانت‬
‫صعوبة‬ ‫فيه‬
،
‫قالوا‬
:
‫ال‬
،
‫قال‬
:
‫قال‬ ‫منزله؟‬ ‫تعرف‬
:
‫نعم‬
،
‫قال‬
:
‫فاقرع‬ ‫فاذهب‬
‫سلم‬‫ثم‬‫رقيقا‬‫قرعا‬‫الباب‬
،
‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫زوجني‬‫فقل‬‫دخلت‬‫فإذا‬
‫فتاتكم‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬
،
‫عاتقة‬ ‫ابنة‬ ‫له‬ ‫وكانت‬
،
‫جمال‬ ‫من‬ ‫حظ‬ ‫لها‬ ‫وكان‬
‫وعقل‬
،
‫عربية‬ ‫لغة‬ ‫وسمعوا‬ ‫فرحوا‬ ‫الباب‬ ‫أتى‬ ‫فلما‬
،
‫سواده‬ ‫رأوا‬ ‫فلما‬
‫عنه‬ ‫انقبضوا‬ ‫وجهه‬ ‫ودمامة‬
،
‫فقال‬
:
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫إن‬

142. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۷۲
‫فتاتكم‬‫زوجني‬
،
‫قبيحا‬‫ردا‬‫عليه‬‫فردوا‬
.
‫الرجل‬ ‫فخرج‬
،
‫خدرها‬ ‫من‬ ‫الفتاة‬ ‫وخرجت‬
،
‫وقالت‬
:
‫فتى‬ ‫يا‬
!
‫ارجع‬
،
‫زوجنيك‬‫وسلم‬‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬‫اهلل‬ ‫رسول‬‫كان‬ ‫فإن‬
،
‫رضيت‬‫فقد‬
‫ورسوله‬ ‫اهلل‬ ‫لي‬ ‫رضي‬ ‫ما‬ ‫لنفسي‬
،
‫زوجتك‬ ‫وأنا‬ ‫بعلي‬ ‫وأنت‬
،
‫فمضى‬
‫أت‬ ‫حتى‬
‫ى‬
‫فأخبره‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
،
‫ألبيها‬ ‫الفتاة‬ ‫وقالت‬
:
‫أبتاه‬ ‫يا‬
!
‫الوحي‬ ‫يفضحك‬ ‫أن‬ ‫قبل‬ ‫النجاة‬
،
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يكن‬ ‫فإن‬
‫ورسوله‬ ‫لي‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫ما‬ ‫رضيت‬ ‫فقد‬ ‫زوجنيه‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬
،
‫فخرج‬
‫الشيخ‬
‫أت‬ ‫حتى‬
‫ى‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
،
‫القوم‬ ‫أدنى‬ ‫من‬ ‫وهو‬
‫مجلسا‬
،
‫فقال‬
:
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫على‬ ‫رددت‬ ‫الذي‬ ‫أنت‬
‫رددت‬‫ما‬
،
‫قال‬
:
‫ف‬‫ذلك‬ ‫فعلت‬ ‫قد‬
‫أ‬
‫ستغفر‬
،
‫و‬
‫ظ‬
‫كاذب‬ ‫أنه‬ ‫ننا‬
،
‫زوجناها‬‫فقد‬
‫إياه‬
،
‫رسوله‬‫وسخط‬‫اهلل‬‫سخط‬‫من‬‫باهلل‬‫فنعوذ‬
.
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فقال‬
:
‫صاحبتك‬ ‫إلى‬ ‫اذهب‬
‫بها‬ ‫فادخل‬
،
‫قال‬
:
‫إخواني‬ ‫أسأل‬ ‫حتى‬ ‫شيئا‬ ‫أجد‬ ‫ما‬ ‫بالحق‬ ‫بعثك‬ ‫والذي‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فقال‬
:
‫من‬ ‫ثالثة‬ ‫على‬ ‫امرأتك‬ ‫مهر‬
‫المؤمنين‬
،
‫ما‬ ‫منه‬ ‫فخذ‬ ‫عفان‬ ‫بن‬ ‫عثمان‬ ‫إلى‬ ‫اذهب‬
‫ئ‬
‫فأعطاه‬ ‫درهم‬ ‫تي‬
‫وزاده‬
،
‫م‬ ‫منه‬ ‫فخذ‬ ‫طالب‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫إلى‬ ‫واذهب‬
‫ا‬
‫فأعطاه‬ ‫درهم‬ ‫ئة‬
‫وز‬
‫اده‬
،
‫فأعطاه‬ ‫درهم‬ ‫مئة‬ ‫منه‬ ‫فخذ‬ ‫عوف‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫إلى‬ ‫واذهب‬
‫وزاده‬
،
‫قال‬
:
‫جارية‬ ‫بسنة‬ ‫ليست‬ ‫أنها‬ ‫واعلم‬
،
‫مفروضة‬ ‫فريضة‬ ‫وال‬
،
‫فمن‬
‫والكثير‬‫القليل‬‫على‬‫فليتزوج‬‫شاء‬
.

143. ۲۷۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫لزوجته‬ ‫يشتريه‬ ‫ما‬ ‫ومعه‬ ‫السوق‬ ‫في‬ ‫هو‬ ‫فبينا‬
،
‫عيناه‬ ‫قريرة‬ ‫فرح‬
‫ينتظر‬
[
‫ينظر‬ ‫الطرق‬ ‫بعض‬ ‫وفي‬ ‫األصل‬ ‫في‬ ‫كذا‬
]
‫يجهزها‬ ‫ما‬
‫به‬
،
‫سمع‬ ‫إذ‬
‫اهلل‬ ‫خيل‬ ‫يا‬ ‫ينادي‬ ‫صوتا‬
!
‫وأبشري‬ ‫اركبي‬
،
‫ثم‬ ‫السماء‬ ‫إلى‬ ‫نظرة‬ ‫فنظر‬
‫قال‬
:
‫محمد‬ ‫ورب‬ ‫األرض‬ ‫وإله‬ ‫السماء‬ ‫إله‬ ‫اللهم‬
،
‫الدراهم‬ ‫هذه‬ ‫ألجعلن‬
‫والمؤمنون‬ ‫ورسوله‬ ‫اهلل‬ ‫يحبه‬ ‫فيما‬ ‫اليوم‬
،
‫الفرس‬ ‫انتفاض‬ ‫فانتفض‬
‫العرق‬
،
‫ورمحا‬ ‫وفرسا‬ ‫سيفا‬ ‫فاشترى‬
،
‫على‬ ‫عمامته‬ ‫وشد‬ ‫جبة‬ ‫واشترى‬
‫فاعتجر‬‫بطنه‬
،
‫حمال‬‫إال‬‫منه‬‫ير‬‫ولم‬
‫ي‬
‫المهاجرين‬‫على‬‫وقف‬‫حتى‬‫عينيه‬‫ق‬
،
‫فقالوا‬
:
‫نعرفه‬ ‫ال‬ ‫الفارس‬ ‫هذا‬
،
‫أبي‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫لهم‬ ‫فقال‬
‫طالب‬
:
‫عن‬ ‫كفوا‬
‫الرجل‬
،
‫البحرين‬ ‫قبل‬ ‫من‬ ‫عليكم‬ ‫طرأ‬ ‫ممن‬ ‫فلعله‬
،
‫عن‬ ‫يسألكم‬ ‫جاء‬
‫دينه‬‫معالم‬
،
‫بنفسه‬‫اليوم‬‫يواسيكم‬‫أن‬‫فأحب‬
،
‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫رآه‬‫إذ‬
‫عليه‬
‫فقال‬ ‫وسلم‬
:
‫يأتنا‬ ‫لم‬ ‫الذي‬ ‫الفارس‬ ‫هذا‬ ‫من‬
،
‫الكتيبتان‬ ‫التحمت‬ ‫إذ‬
‫برمحه‬ ‫يطعن‬ ‫فأقبل‬
،
‫فرسه‬ ‫قام‬ ‫إذ‬ ‫قدما‬ ‫قدما‬ ‫بسيفه‬ ‫ويضرب‬
،
‫ونزل‬
‫ذراعيه‬ ‫عن‬ ‫وحسر‬
،
‫ذراعيه‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫رأى‬ ‫فلما‬
،
[
‫الطرق‬ ‫بعض‬ ‫وفي‬
:
‫عرفه‬
،
‫فقال‬
:
‫أنت؟‬ ‫أسعد‬
]
‫قال‬
:
‫وأمي‬ ‫أنت‬ ‫بأبي‬ ‫سعد‬
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
!
‫قال‬
:
َ‫س‬
ِ‫ع‬
َ‫د‬
َ‫ج‬
ُّ‫د‬
‫ك‬
،
‫بسيفه‬ ‫ويضرب‬ ‫برمحه‬ ‫يطعن‬ ‫زال‬ ‫فما‬
،
‫قالوا‬ ‫إذ‬ ‫رمحه‬ ‫بطعنة‬ ‫اهلل‬ ‫يقتل‬ ‫ذلك‬ ‫كل‬
:
‫سعد‬ ‫صرع‬ ‫قد‬
،
‫رسول‬ ‫فخرج‬
‫نحوه‬ ‫معنقا‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬
،
‫في‬ ‫ووضعه‬ ‫رأسه‬ ‫فرفع‬ ‫فأتاه‬
‫حجره‬
،
‫عن‬ ‫التراب‬ ‫يمسح‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫وأخذ‬
‫بثوبه‬ ‫وجهه‬
،
‫وقال‬
:
‫ر‬ ‫أطيب‬ ‫ما‬
‫اهلل‬ ‫إلى‬ ‫وأحبك‬ ‫وجهك‬ ‫وأحسن‬ ‫يحك‬
‫ورسوله‬
.

144. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۷3
‫قال‬
:
‫ثم‬ ‫وضحك‬ ‫فبكى‬
‫أ‬
‫بوجهه‬ ‫عرض‬
،
‫قال‬ ‫ثم‬
:
‫الحوض‬ ‫ورد‬
‫الكعبة‬‫ورب‬
،
‫أمامة‬‫أبو‬‫فقال‬
:
‫الحوض‬‫ما‬‫وأمي‬‫أنت‬‫بأبي‬
‫؟‬
‫قال‬
:
‫حوض‬
‫بصرى‬ ‫إلى‬ ‫صنعاء‬ ‫بين‬ ‫ما‬ ‫عرضه‬ ‫ربي‬ ‫أعطانيه‬
،
‫والياقوت‬ ‫بالدر‬ ‫مكلل‬
،
‫السماء‬ ‫نجوم‬ ‫عدد‬ ‫دالء‬ ‫فيه‬
،
‫وأ‬ ‫اللبن‬ ‫من‬ ‫بياضا‬ ‫أشد‬ ‫ماؤه‬
‫ح‬
‫من‬ ‫لى‬
‫العسل‬
،
‫أبدا‬ ‫بعدها‬ ‫يظمأ‬ ‫ال‬ ‫روي‬ ‫شربة‬ ‫منه‬ ‫شرب‬ ‫من‬
،
‫قالوا‬
:
‫رسول‬ ‫يا‬
‫اهلل‬
!
‫بوجهك‬‫أعرضت‬‫ورأيناك‬‫وضحكت‬‫بكيت‬‫رأيناك‬
.
‫فقال‬
:
‫بكائي‬‫أما‬
:
‫سعد‬‫إلى‬‫شوقا‬‫فبكيت‬
،
‫ضحكي‬‫وأما‬
:
‫له‬‫ففرحت‬
‫عليه‬ ‫وكرامته‬ ‫اهلل‬ ‫من‬ ‫لمنزلته‬
،
‫إعراضي‬ ‫وأما‬
:
‫رأيت‬ ‫فإني‬
‫من‬ ‫أزواجه‬
‫باديات‬ ‫سوقهن‬ ‫كاشفات‬ ‫يبادرن‬ ‫العين‬ ‫الحور‬
‫خالخيلهن‬
،
‫فأعرضت‬
‫حياء‬ ‫عنهن‬
،
‫له‬ ‫كان‬ ‫وما‬ ‫وفرسه‬ ‫ورمحه‬ ‫بسيفه‬ ‫فأمر‬
،
‫فقال‬
:
‫إلى‬ ‫به‬ ‫اذهبوا‬
‫زوجته‬
،
‫لهم‬‫فقولوا‬
:
‫فتاتكم‬‫من‬‫خيرا‬‫زوجه‬‫قد‬‫اهلل‬‫إن‬
،
‫ميراثه‬‫وهذا‬
،
‫والذي‬
‫ع‬ ‫األجرب‬ ‫البعير‬ ‫يذب‬ ‫كما‬ ‫حوضي‬ ‫عن‬ ‫ألذب‬ ‫إني‬ ‫بيده‬ ‫محمد‬ ‫نفس‬
‫ن‬
‫اإلبل‬
‫و‬
‫يخالطها‬‫ال‬
،
‫يعطون‬ ‫الذين‬ ‫النقي‬ ‫التقي‬ ‫إال‬ ‫حوضي‬ ‫على‬ ‫يرد‬ ‫ال‬ ‫إنه‬
‫يسر‬‫في‬‫عليهم‬‫ما‬
،
‫عليهم‬‫ما‬‫يعطون‬‫وال‬
]‫األصل‬‫في‬‫[كذا‬
1
‫عسر‬‫في‬
‘‘
.
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫صخش‬‫اکی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫اور‬‫رگن‬‫اکال‬‫ریما‬‫ایک‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫اور‬‫وہا‬‫احرض‬‫ںیم‬‫دختم‬
‫آپ‬‫وت‬‫ےہ؟‬‫امعن‬‫ےس‬‫داےلخ‬‫ںیم‬‫تنج‬‫ریمے‬‫وصریت‬‫دب‬‫یک‬‫رہچے‬‫ریمے‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫مسق‬‫یک‬‫ذات‬‫اپک‬‫اس‬‫ںیہن‬
!
‫ےہ‬‫اجن‬‫ریمی‬‫ںیم‬‫ہضبق‬‫ےک‬‫سج‬
،
‫ہکبج‬
‫مت‬
1
’’
‫عاصم‬ ‫أبي‬ ‫البن‬ ‫السنة‬ ‫كتاب‬
‘‘
:‫ںیہ‬‫ہی‬‫اافلظ‬‫ںیم‬
’’
‫مال‬ ‫يعطون‬ ‫وال‬
‫ه‬
‫عسرة‬ ‫في‬ ‫م‬
‘‘
:‫(السنة‬
۲
/
۲11
:‫رقم‬،
۳۸
،
‫اإلسالمي‬‫المكتب‬،‫الدين‬‫ناصر‬‫محمد‬:‫ت‬
‫ـ‬
‫األولي‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۱۱
‫ھ‬
.)‫ـ‬


145. ۲۷۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ڈر‬‫ےس‬‫رب‬‫اےنپ‬
‫و‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫ھچک‬‫وج‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫اہلل‬
‫رپ‬‫اس‬‫الےئ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےل‬‫اامین‬
‫آو‬
‫مسق‬‫یک‬‫ذات‬‫اپک‬‫اس‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫صخش‬‫اس‬‫؟‬
!
‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫سج‬
‫یشخب‬‫زعت‬‫ذرےعی‬‫ےک‬‫وبنت‬
،
‫وبعمد‬‫وکیئ‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اہلل‬‫ہک‬‫وہں‬‫داتی‬‫اہشدت‬‫ںیم‬
‫ںیہن‬
،
‫ےہ‬‫اتکی‬‫وہ‬
،
‫ںیہن‬‫رشکی‬‫وکیئ‬‫اک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫اور‬‫دنبے‬‫ےک‬‫اس‬‫دمحم‬‫ےبکش‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫روسل‬
،
‫وہاےہ‬‫انھٹیب‬‫اپس‬‫ےک‬‫آپ‬‫ےس‬‫امہ‬‫آھٹ‬‫ںیم‬‫سلجم‬‫اس‬‫ریما‬‫وج‬‫اور‬
،
‫اس‬
‫اجبن‬‫یک‬‫اہلل‬‫یھب‬‫ھچک‬‫وج‬‫ںیم‬
‫آپ‬‫ےس‬
‫رپ‬
‫ںیم‬‫وہاےہ‬‫انزل‬
‫وہں‬‫رکات‬‫ارقار‬‫اک‬‫اس‬
‫۔‬
‫رپ‬‫اس‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫ےکےئل‬‫وقم‬‫ریتی‬‫وج‬
‫ےہ‬
‫ریتے‬‫ویہ‬
‫ےئل‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫رپوابج‬‫ھجت‬‫ویہ‬‫ےہ‬‫وابج‬‫رپ‬‫ان‬‫وج‬
،
‫وہ‬‫اھبیئ‬‫ےک‬‫ان‬‫مت‬‫اور‬
،
‫اس‬
‫ںیم‬‫دختم‬‫یک‬‫آپ‬‫اور‬‫واےل‬‫ےنلم‬‫ےس‬‫ھجم‬‫اپس‬‫ےک‬‫آپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬
‫وا‬‫وہےن‬‫احرض‬
‫اھت‬‫دای‬‫اغیپم‬‫اک‬‫اکنح‬‫وک‬‫ارثکاملسمونں‬‫ےل‬
،
‫نکیل‬
‫ریمے‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫رکدای‬‫رد‬‫اکنح‬‫اغیپم‬‫ریما‬‫رپ‬‫انبء‬‫یک‬‫رتگن‬‫ایسہ‬‫اور‬‫وصریت‬‫دب‬‫یک‬‫رہچے‬
،
‫اور‬
‫در‬
‫تقیقح‬
‫میلس‬‫ینب‬‫وقم‬‫اینپ‬‫ںیم‬
‫ےک‬
‫ادجاد‬‫و‬‫آابء‬‫رعموف‬
‫ںیم‬
‫واالوہں‬‫بسن‬‫و‬‫بسح‬
،
‫نکیل‬
‫آیئگ‬‫اغبل‬‫رتگن‬‫ایسہ‬‫یک‬‫امومں‬‫الغم‬‫ریمے‬‫رپ‬‫ھجم‬
‫ےہ‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ےن‬
‫رفامای‬
:
‫اھت‬‫ےس‬‫ںیم‬‫فیقث‬‫رمعو‬‫ےہ؟ہی‬‫احرض‬‫ںیم‬‫سلجم‬‫یک‬‫آج‬‫وبہ‬‫نب‬‫رمعو‬‫ایک‬
‫اھت‬‫ایک‬‫وبقل‬‫االسم‬‫ںیم‬‫یہ‬‫رقبی‬‫ےن‬‫وہنجں‬
‫یھت‬‫یتخس‬‫ںیم‬‫ُن‬‫ا‬‫اور‬،
،
‫ےن‬‫ولوگں‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫وت‬‫وہ؟‬‫اجےتن‬‫اکھٹان‬‫اک‬‫اس‬‫ایک‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ااسفتسر‬‫ےن‬
‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫اس‬
‫اہں‬‫ ی‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اس‬‫ےس‬‫رنیم‬‫اور‬‫اجؤ‬‫آپ‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫رکو‬‫السم‬‫رھپ‬‫دو‬‫دکتس‬‫رپ‬‫دروازے‬‫ےک‬
،
‫ہک‬‫دو‬‫االطع‬‫وت‬‫وہاجےئ‬‫الماقت‬‫بج‬
‫ےہ‬‫رکدای‬‫اکنح‬‫ریما‬‫ےس‬‫یٹیب‬‫اہمتری‬‫ےن‬‫دخا‬ ‫م‬
‫روسل‬
،
‫وج‬‫یھت‬‫یٹیب‬‫وجان‬‫اکی‬‫یک‬‫ان‬
‫یھت‬‫دار‬‫ھجمس‬‫اور‬‫وایل‬‫امجل‬‫و‬‫نسح‬
،
‫یگنت‬‫ھچک‬‫ولگ‬‫وہ‬‫وت‬‫اچنہپ‬‫رپ‬‫دروازہ‬‫صخش‬‫وہ‬‫بج‬

146. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۷۸
‫وہےئ‬‫وخش‬‫رک‬‫نس‬‫وک‬‫وہجہل‬‫بل‬‫رعیب‬‫ےک‬‫اس‬‫ر‬‫ےگلاو‬‫رکےن‬‫وسحمس‬
،
‫اوہنں‬‫بج‬‫نکیل‬
‫ےگل‬‫رکےن‬‫اانتجب‬‫وہ‬‫وت‬‫داھکی‬‫وک‬‫رتگن‬‫ایسہ‬‫اور‬‫وصریت‬‫دب‬‫یک‬‫رہچے‬‫ےک‬‫صخش‬‫اس‬‫ےن‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫ےبکش‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫اس‬‫انچہچن‬
‫ﷺ‬
‫ےس‬‫یٹیب‬‫اہمتری‬‫اکنح‬‫ریما‬‫ےن‬
‫رکدای‬
‫ےہ‬
،
‫رکدای‬‫رد‬‫وک‬‫اکنح‬‫اغیپم‬‫ےک‬‫ان‬‫ےس‬‫رطےقی‬‫رُبے‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫رک‬‫نس‬‫ہی‬
‫۔‬
‫یگل‬‫ےنہک‬‫اور‬‫یلکن‬‫ےس‬‫رھگ‬‫اےنپ‬‫ڑلیک‬‫وہ‬‫وت‬‫ےگل‬‫ولےنٹ‬‫وہ‬‫بج‬
:
!‫ونوجان‬‫اے‬
‫ولوٹ‬
،
‫یک‬‫روسل‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫اہلل‬‫وت‬‫ےہ‬‫رکدای‬‫اکنح‬‫ےس‬‫مت‬‫ریما‬‫ےن‬‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫ارگ‬
‫ںیم‬‫رپ‬‫راضدنمی‬
‫وہں‬‫رایض‬
،
‫وشرہ‬‫ریمے‬‫آپ‬
‫وہں‬‫زوہج‬‫یک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫اور‬
،
‫وہ‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫آرک‬‫اور‬‫وہےئ‬‫رواہن‬‫ونوجان‬
‫ﷺ‬
‫یک‬‫ربخ‬‫یک‬‫ہصق‬‫وک‬
،
‫وادل‬‫اےنپ‬‫ڑلیک‬‫وہ‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫ایس‬‫اجنت‬‫ہک‬‫یگل‬‫ےنہک‬‫ےس‬
،
‫رکدے‬‫روساء‬‫وک‬‫آپ‬‫ویح‬‫ہک‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫اس‬
،
‫وج‬‫وت‬‫ےہ‬‫رکدای‬‫اکنح‬‫ریما‬‫ےس‬‫اس‬‫ےن‬‫اہلل‬‫روسل‬
‫ےئل‬‫ریمے‬‫ےن‬‫روسل‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫اہلل‬
‫ایک‬‫دنسپ‬
‫وہں‬‫رایض‬‫رپ‬‫اس‬‫ںیم‬‫ےہ‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫صخش‬‫وبڑاھ‬‫وہ‬‫وت‬
‫ﷺ‬
‫دختم‬‫یک‬
‫اھٹیب‬‫رقبی‬‫ےک‬‫وضحر‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫بس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫وہااور‬‫احرض‬‫ںیم‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےن‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫ےن‬‫مت‬‫ہک‬‫وپاھچ‬‫ےس‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫ںیم‬‫اہں‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫اس‬‫ولاٹایےہ؟‬‫اغیپم‬‫اک‬
‫ایکاھت‬‫رطح‬‫اس‬‫ےن‬
،
‫وہں‬‫اچاتہ‬‫اعمیف‬‫ےس‬‫اہلل‬‫ںیم‬‫سب‬
،
‫مہ‬‫اور‬
‫ےھت‬‫ےتھجمس‬‫ہی‬
‫وہ‬‫ہک‬
‫ےہ‬‫راہ‬‫ہہک‬‫وھجٹ‬
،
‫ےہ‬‫رکدای‬‫ےس‬‫اس‬‫اکنح‬‫اک‬‫ڑلیک‬‫ےن‬‫مہ‬‫اب‬‫نکیل‬
،
‫انپہ‬‫یک‬‫اہلل‬‫مہ‬‫اور‬
‫روسل‬‫اور‬‫ذعاب‬‫ےک‬‫اس‬‫ںیہ‬‫اچےتہ‬
‫ﷺ‬
‫ےس‬‫انرایگض‬‫یک‬
‫۔‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےس‬‫ونوجان‬‫اس‬‫ےن‬
:
‫ےک‬‫ویبی‬‫اینپ‬
‫آؤ‬‫رکوارکےل‬‫اےسرتصخ‬‫اور‬‫اجؤ‬‫اپس‬
،
‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫اس‬
‫یک‬‫ذات‬‫اپک‬‫اس‬
‫مسق‬
!
‫ےہ‬‫اجیھب‬‫رک‬‫دے‬‫قح‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫سج‬
،
‫ںیہن‬‫یھب‬‫ھچک‬‫وت‬‫اپس‬‫ریمے‬
،
‫ہک‬‫ہی‬‫اال‬

147. ۲۷۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیم‬
‫امگن‬‫ےس‬‫اھبویئں‬‫اےنپ‬
‫ولں‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫رہم‬‫اک‬‫ویبی‬‫ریتی‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫رپ‬‫ؤمنینم‬‫نیت‬
،
‫افعن‬‫نب‬‫امثعن‬
r
‫ول‬‫درمہ‬‫وس‬‫دو‬‫ےس‬‫ان‬‫اور‬‫اجؤ‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫د‬‫یھب‬‫وہ‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫ےیئ‬
‫زاید‬‫اور‬
‫د‬‫یھب‬‫ہ‬
‫ےیئ‬
،
‫اطبل‬‫ایب‬‫نب‬‫یلع‬‫اور‬
r
‫اپس‬‫ےک‬
‫ول‬‫درمہ‬‫وس‬‫اکی‬‫ےس‬‫ان‬‫اور‬‫اجؤ‬
،
‫د‬‫یھب‬‫وہ‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫ےیئ‬
‫د‬‫یھب‬‫زادئ‬‫اور‬
‫ےیئ‬
،
‫اور‬
‫وعف‬‫نب‬‫ارلنمح‬‫دبع‬
r
‫ول‬‫درمہ‬‫وس‬‫اکی‬‫یھب‬‫ےس‬‫ان‬‫اور‬‫اجؤ‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫اوہنں‬
‫د‬‫یھب‬‫وہ‬‫ےن‬
‫ےیئ‬
‫د‬‫یھب‬‫زادئ‬‫اور‬
‫ےیئ‬
،
‫رہم‬‫ہی‬‫ہک‬‫ول‬‫اجن‬‫اور‬
‫ہن‬
‫ہن‬‫ےہ‬‫اجرہی‬‫تنس‬
‫رفض‬
،
‫ےہ‬‫اتکس‬‫رک‬‫رپ‬‫زایدہ‬‫مک‬‫وہ‬‫اچےہ‬‫رکان‬‫اکنح‬‫وکیئ‬‫وج‬
‫۔‬
‫اپس‬‫ےک‬‫ان‬‫ےھتاور‬‫ںیم‬‫ابزار‬‫وہ‬‫بج‬‫ںیم‬‫اانثء‬‫ایس‬
‫ےکےئل‬‫ویبی‬‫اینپ‬
‫اسامن‬
‫ےھت‬‫وموجد‬‫اابسب‬‫ےک‬‫ےن‬‫رخدی‬
،
‫دھکی‬‫وک‬‫اسامن‬‫ےک‬‫زیہج‬‫ےک‬‫ویبی‬‫آںیھکن‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬
‫آواز‬‫یک‬‫واےل‬‫اکپرےن‬‫اکی‬‫ااچکن‬‫ہک‬‫ںیھت‬‫ںیم‬‫ڈنھٹورسور‬‫رک‬
‫اہلل‬‫اے‬‫ہک‬‫ینس‬
‫وہاجؤ‬‫ےکوساروں!وسار‬
،
‫وخ‬
‫ول‬‫ربخشی‬
،
‫رک‬‫نس‬‫ہی‬
‫رطف‬‫یک‬‫آامسن‬‫رظن‬‫اکی‬‫ےن‬‫اس‬
‫وکںیم‬‫امہ‬‫ر‬‫د‬‫!ان‬‫رب‬‫ےک‬‫دمحم‬‫اور‬‫زن‬‫و‬‫اہلل!آامسن‬‫اے‬‫ہک‬‫اہک‬‫اور‬‫داھکی‬
‫دن‬‫ےک‬‫آج‬
‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫اہلل‬
‫ےکےئل‬‫راضدنمی‬‫یک‬‫ؤمنینم‬‫اور‬‫روسل‬
‫اگ‬‫رکوں‬ ‫رخ‬‫رضور‬
‫وہ‬،
‫وھگڑے‬‫واےل‬‫ےنیسپ‬‫اپکپکای‬
،‫رطح‬‫یک‬‫اپکپکےن‬‫ےک‬
‫ولتار‬‫ےن‬‫اس‬‫رھپ‬
،
‫زینہ‬‫اور‬‫ا‬‫ڑ‬‫وھگ‬
‫رخدیا‬
،
‫اوراکی‬
‫ایل‬‫ڈاھپن‬‫ہنم‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫ٹیپل‬‫وک‬‫امعہم‬‫اےنپ‬‫اور‬‫رخدیا‬‫ہبج‬
،
‫یک‬‫اس‬
‫اھت‬‫آراہ‬‫ںیہن‬‫رظن‬‫ھچک‬‫العوہ‬‫ےک‬‫وگوشں‬‫ےک‬‫آوھکنں‬
،
(
‫وہےئ‬‫رواہن‬‫وہ‬
)
‫یتح‬
‫وہ‬‫بج‬‫ہک‬
‫ےچنہپ‬‫اپس‬‫ےک‬‫اہمرجنی‬
‫اوہنں‬‫وت‬
‫وسہش‬‫اس‬‫مہ‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫اجےتن‬‫ںیہن‬‫وک‬‫ار‬
،
‫رپ‬‫سج‬
‫یلع‬
r
‫اگل‬‫ےس‬‫اس‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫روہ‬
،
‫اجبن‬‫یک‬‫رحبنی‬‫وج‬‫وہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ان‬‫ہی‬‫ہک‬‫اشدی‬
‫ںیہ‬‫آےئ‬‫اپس‬‫اہمترے‬‫ےس‬
،
‫اشنوینں‬‫یک‬‫دنی‬‫اہمترے‬‫ےس‬‫مت‬
‫وپانھچ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫اچےتہ‬
،
‫اچنہپےئ‬‫افدئہ‬‫ےس‬‫ذات‬‫اینپ‬‫ںیہمت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہایگ‬‫ادہ‬‫ر‬‫ا‬‫آج‬‫اور‬
‫۔‬

148. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۷۴
‫اہلل‬‫روسل‬‫ااچکن‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ڑپی‬‫رظن‬‫رپ‬‫اس‬
‫رفامای‬‫وت‬
:
‫وسہش‬‫ہی‬
‫وج‬‫ےہ‬‫وکن‬‫ار‬
‫آای‬‫ںیہن‬‫اپس‬‫امہرے‬
‫؟‬
‫وفںیج‬‫دوونں‬‫بج‬
‫زینے‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬‫آںیئ‬‫رپ‬‫اقمہلب‬
‫اگلںیئ‬‫رکرضںیب‬‫ڑبھ‬‫ڑبھ‬‫آےگ‬‫اور‬‫رکدای‬‫رشوع‬‫رکان‬‫زیمخ‬‫ےس‬
،
‫وھگڑا‬‫اک‬‫اس‬‫ااچکن‬
‫ےچین‬‫وہ‬‫وت‬‫وہایگ‬‫ڑھکا‬
‫ابزوں‬‫دوونں‬‫اےنپ‬‫اور‬‫ارتا‬
‫ایل‬‫وھکل‬‫وک‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫بج‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫وت‬‫داھکی‬‫ےس‬‫آوھکنں‬‫ابمرک‬‫اینپ‬‫وک‬‫ایسیہ‬‫یک‬‫ابزوں‬‫ےک‬‫اس‬‫ےن‬
:
‫دعس‬‫وت‬‫دعس؟‬
‫وہں‬‫رقابن‬‫رپ‬‫آپ‬‫ابپ‬‫امں‬‫ریمے‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬
،
‫آپ‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫ریتا‬
‫ااھچ‬‫بیصن‬
‫وہ‬
،
‫یک‬‫ولتار‬‫اور‬‫وار‬‫ےک‬‫زینے‬‫اےنپ‬‫لسلسم‬‫وہ‬‫انچہچن‬
‫اگلےت‬‫رضب‬
‫رےہ‬
،
‫اہلل‬‫ےس‬‫وار‬‫ےک‬‫زینوں‬‫ےک‬‫اس‬
‫اعتٰیل‬
‫اھگٹ‬‫یک‬‫ومت‬‫وک‬‫ولوگں‬
‫ااچکن‬ ‫ہک‬ ‫رےہ‬ ‫ااترےت‬
‫ےہ‬ ‫ایگ‬ ‫دای‬ ‫رگا‬ ‫دعس‬ ‫ہک‬ ‫وگیجن‬ ‫آواز‬ ‫یک‬ ‫ولوگں‬
،
‫وت‬
‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫الےئ‬‫رشتفی‬‫اجبن‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬‫ہگج‬‫اینپ‬
،
‫اینپ‬‫رک‬‫ااھٹ‬‫رس‬‫اک‬‫اس‬‫رھپ‬
‫ںیم‬‫وگد‬
‫راھک‬
،
‫آپ‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫ےن‬
‫اصف‬‫یٹم‬‫یک‬‫رہچے‬‫ےک‬‫ان‬‫ےس‬‫ڑپکے‬‫اےنپ‬
‫رفامیئ‬
،
‫رفامای‬‫اور‬
:
‫ریتی‬‫ےہاور‬‫رہچا‬‫نیسح‬‫یہ‬‫ایک‬‫اور‬‫ریتی‬‫ےہ‬‫وخوبش‬‫ایھچ‬‫یہ‬‫ایک‬
‫اہلل‬
‫اعتٰیل‬
‫ےہ‬‫تبحم‬‫یسیک‬‫ےس‬‫روسل‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫۔‬
‫آپ‬‫رھپ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اتہک‬‫راوی‬
‫ﷺ‬
‫ےگل‬‫ےنسنہ‬‫رھپ‬‫روےئ‬
،
‫ریھپ‬‫رہچا‬‫ےس‬‫اس‬‫رھپ‬
‫رفامای‬‫رک‬
:
‫مسق‬‫یک‬‫ہبعک‬‫رب‬
!
‫ےئگ‬‫رپ‬‫وحض‬‫ہی‬
،
‫اامہم‬‫اوب‬‫رپ‬‫سج‬
r
‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬
‫ہک‬
‫رفامای‬‫ےہ؟‬‫ایک‬‫وحض‬‫ہی‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫وہں‬‫رقابن‬‫رپ‬‫آپ‬‫ابپ‬‫امں‬‫ریمے‬
:
‫اکی‬
‫ےہ‬‫رفامای‬‫اطع‬‫ےھجم‬‫ےن‬‫رب‬‫ریمے‬‫ےہ‬‫وحض‬
،
‫ر‬ ُ
‫ب‬‫ےس‬‫اعنصء‬‫وچڑایئ‬‫یک‬‫سج‬
‫ےک‬‫ی‬
‫ےہ‬‫ربارب‬
،
‫ےہ‬‫وہا‬‫ریھگا‬‫ےن‬‫ایوقت‬‫اور‬‫وکومیت‬‫سج‬
،
‫اتسروں‬‫ےک‬‫آامسن‬‫ںیم‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫ڈول‬‫ربارب‬‫ےک‬
،
‫یھب‬‫ےس‬‫دودھ‬‫اپین‬‫اک‬‫اس‬
‫ےہ‬‫دیفس‬‫زایدہ‬
،
‫زایدہ‬‫یھب‬‫ےس‬‫دہش‬‫اور‬
‫ےہ‬‫اھٹیم‬
،
‫ےس‬‫ںیم‬‫اس‬‫وکیئ‬‫وج‬
‫رمہبت‬‫اکی‬
‫ےل‬‫یپ‬
‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫ریساب‬‫اگ‬
‫اس‬‫اےس‬
‫یگ‬‫ےگل‬‫ہن‬‫ایپس‬‫ھچک‬‫دعب‬‫ےک‬
،
‫ےن‬‫مہ‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫ولوگں‬

149. ۲۷۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫داھکی‬‫وہےئ‬‫ریھپےت‬‫وک‬‫رہچے‬‫رھپ‬‫ےتسنہ‬‫رھپ‬‫اور‬‫روےت‬‫وک‬‫آپ‬
،
‫آپ‬‫وت‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
‫ہک‬
‫اھت‬‫ںیم‬‫تبحم‬‫یک‬‫دعس‬‫وت‬‫روان‬
،
‫اہلل‬‫ےک‬‫وتان‬‫انسنہ‬‫اور‬
‫اعتٰیل‬
‫اور‬‫اقمم‬‫اہں‬‫ےک‬
‫وہا‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ورکم‬‫لضف‬‫ےک‬‫اہلل‬‫رپ‬‫ان‬
،
‫ےس‬‫وہج‬‫اس‬‫ریھپان‬‫رہچا‬‫ےس‬‫اس‬‫ریما‬‫اور‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫اپزبی‬‫اورآاکشرہ‬‫ڈنپویلں‬‫وجیلھک‬‫داھکی‬‫وک‬‫ویبویں‬‫نیع‬‫وحر‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫اھت‬
‫ںیھت‬‫آریہ‬‫اجبن‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬‫زیتی‬
،
‫رہچا‬‫ےس‬‫ان‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ایحء‬‫ےن‬‫ںیم‬‫انچہچن‬
‫ایل‬‫ریھپ‬
،
‫یبن‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫زینے‬‫ےک‬‫ان‬‫ےن‬
،
‫ولتار‬
،
‫اایشء‬‫درگی‬‫یک‬‫ان‬‫وھگڑےاور‬
‫اجؤ‬‫ےل‬‫اپس‬‫ےک‬‫ویبی‬‫یک‬‫ان‬‫ہی‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
،
‫واولں‬‫اخدنان‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫اہلل‬‫ہک‬‫وہک‬‫ےس‬
‫اعتٰیل‬
‫ےہ‬‫رکدای‬‫اکنح‬‫اک‬‫اس‬‫ےس‬‫رتہب‬‫ےس‬‫یٹیب‬‫یک‬‫آپ‬‫ےن‬
،
‫ہی‬‫اور‬
‫اس‬
‫ےہ‬‫ریماث‬‫یک‬
،
‫مسق‬‫یک‬‫ذات‬‫اپک‬‫اس‬‫اور‬
!
‫ںیم‬‫ےہ‬‫اجن‬‫یک‬‫دمحم‬‫ںیم‬‫ےضبق‬‫ےک‬‫سج‬
‫ےس‬ ‫وحض‬ ‫اےنپ‬
(
‫وک‬ ‫ولوگں‬ ‫ضعب‬
)
‫وک‬ ‫اوٹن‬ ‫اخریش‬ ‫ےسیج‬ ‫اک‬ ‫رکوں‬ ‫دور‬ ‫اےسی‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫رواک‬‫ےس‬‫ےنلم‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اووٹنں‬‫دورسے‬
،
‫یقتم‬‫رپ‬‫وحض‬‫ریمے‬‫ےبکش‬
‫ولگ‬‫اصف‬‫اپک‬‫اور‬
‫یہ‬
‫ےگ‬‫آںیئ‬
‫دے‬‫وتق‬‫ےک‬‫وہستل‬‫وج‬‫ولگ‬‫وہ‬،
‫وہ‬‫ںیہ‬‫دےتی‬
‫دےتی‬‫ںیہن‬‫ولگ‬‫زیچ‬‫یک‬‫ان‬‫وتق‬‫ےک‬‫یگنت‬‫وک‬‫ان‬‫اور‬،‫ےہ‬‫ذہم‬‫ےک‬‫ان‬‫وج‬‫زیچ‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫االریث‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الغابة‬ ‫أسد‬
‘‘
1
‫اتقدہ‬‫و‬‫نسح‬‫ںیم‬
‫اسن‬‫نع‬
r
‫ےہ‬‫یک‬‫لقن‬‫ًاقیلعت‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ذموکرہ‬‫ےک‬
،
‫رمسدنقی‬‫اوباثیلل‬‫ہیقف‬‫زین‬
l
‫ےن‬
’’
‫الغافلين‬ ‫تنبيه‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫ص‬‫م‬ّ‫ل‬َ
‫ن‬
‫ح‬ُ‫م‬
‫اوباطرہ‬‫احظف‬
l
(
‫اوتملیف‬
3۲3
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
ِ‫ص‬ِّ‫ل‬َ‫خ‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬
‫َّات‬‫ي‬
‘‘
3
‫ںیم‬
،
‫ص‬‫م‬ّ‫ل‬َ
‫ن‬
‫ح‬ُ‫م‬
‫اوباطرہ‬ ‫اور‬
l
‫انب‬ ‫احظف‬ ‫ےس‬ ‫رطقی‬ ‫ےک‬
1
‫الغابة‬ ‫أسد‬
:
۲
/
1۰1
،
‫رقم‬
:
۰1۱۸
،
‫ت‬
:
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
‫و‬
‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
،
‫العلمية‬ ‫دارالكتب‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعةالثانية‬
۰1۲1
.‫هـ‬
2
‫الغافلين‬‫تنبيه‬
:
۰
/
۱۰۰
،
‫رقم‬
:
1۸1
،
‫ت‬
:
‫يوسف‬
‫علي‬
‫بدوي‬
،
‫دار‬
‫دمشق‬‫ـ‬‫كثير‬‫ابن‬
،
‫الطبعةالثانية‬
۰1۲۰
‫هـ‬
3
‫المخلصيات‬
:
1
/
۸۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۱۳
،
‫ت‬
:
‫جرار‬‫الدين‬‫سعد‬‫نبيل‬
،
‫دار‬
‫الكويت‬‫النوادرـ‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۲۲
‫هـ‬

150. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۷۲
‫وجزی‬
l
‫ےن‬
’’
‫والحبش‬ ‫السودان‬ ‫فضل‬ ‫في‬ ‫الغبش‬ ‫تنوير‬
‘‘
1
‫ہی‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫رواتی‬
،
‫آرک‬‫رپ‬‫دیعس‬‫نب‬‫وسدی‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫امتم‬
‫وہاجیت‬‫رتشمک‬
‫ںیہ‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫المعرو‬ ‫بذاك‬ ‫ليس‬ ‫عمر‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
‫ف‬
،
‫في‬ ‫لشرطي‬ ‫ذكرته‬ ‫إنما‬
‫حديث‬ ‫من‬ ‫أنكرته‬ ‫مهما‬ ‫الكتاب‬‫أول‬
‫فإني‬
‫حاله‬ ‫وأبين‬ ‫كتابي‬ ‫في‬ ‫أذكره‬
،
‫للمتقدمين‬ ‫نجد‬ ‫ولم‬
‫تكلموا‬ ‫قد‬ ‫أنهم‬ ‫على‬ ‫كالما‬ ‫فيه‬
‫في‬
‫منه‬ ‫خير‬ ‫هو‬ ‫من‬
‫حاله‬‫يبلغهم‬‫لم‬‫أنهم‬‫إال‬
،
‫المعروف‬‫بذاك‬‫ليس‬‫هذا‬‫عمر‬‫بن‬‫محمد‬‫ألن‬
‘‘
.
‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬
’’
‫ارعملوف‬‫ذباک‬‫يل‬
‘‘
‫ےہ‬
،
‫ںیم‬‫ااحدثی‬‫یک‬‫ان‬‫ےن‬‫ںیم‬‫بج‬
‫رکدای‬‫ذرک‬‫اہیں‬‫اےس‬‫وت‬‫اپںیئ‬‫دحںیثی‬‫ااحدثی‬‫رکنم‬
،
‫رشوع‬‫ےک‬‫اتکب‬‫ںیم‬‫ویکہکن‬
‫اک‬‫ان‬‫اور‬‫اگ‬‫رکوں‬‫ذرک‬‫وک‬‫راوویں‬‫اےسی‬‫ںیم‬‫اتکب‬‫اس‬‫اینپ‬‫ںیم‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتباکچ‬‫ںیم‬
‫اگ‬‫رکوں‬‫ایبن‬‫احل‬
،
‫الم‬‫ںیہن‬‫الکم‬‫اک‬‫دقتمن‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ان‬‫ںیمہ‬‫اور‬
،
‫ابووجد‬
‫ہکی‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫الکم‬‫یھب‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫رتہب‬‫ےس‬‫ان‬‫وہ‬
،
‫ُن‬‫ا‬‫ہک‬‫وہیگ‬‫ہی‬‫ابت‬‫اہں‬
‫ا‬‫وک‬
‫م‬
‫وہیگ‬‫وہیئ‬‫یچنہپ‬‫ںیہن‬‫ابت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫احتل‬‫یک‬‫ن‬
،
‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫ویکہکن‬
’’
‫يل‬
‫ارعملوف‬‫ذباک‬
‘‘
‫ےہ‬
‫۔‬
1
‫والحبش‬‫السودان‬‫فضل‬‫في‬‫الغبش‬‫تنوير‬
:
۰
/
۰۲۳
:‫رقم‬،
۱۲
،
:‫ت‬
‫إبراهيم‬‫علي‬‫مرزوق‬
‫دار‬،
،‫الرياض‬‫ـ‬‫الشريف‬
‫الطبعةالثانية‬
۰1۰1
.‫هـ‬
2
‫الكامل‬
:
۳
/
1۲1
،
‫رقم‬
:
۰۱1۲
،
‫ت‬
:
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫وعلى‬ ‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
،
‫دار‬
‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬
.‫بيروت‬

151. ۲۸۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اشینوپری‬‫احمک‬‫دبعاہلل‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫اإلصابة‬
‘‘
1
‫ےک‬‫یملس‬‫اوسد‬‫دعس‬‫ںیم‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬‫وحباہل‬‫ںیم‬‫رتہمج‬
l
،
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫احظف‬
‫ص‬‫م‬ّ‫ل‬َ
‫ن‬
‫ح‬ُ‫م‬
l
ً‫ا‬‫رصتخم‬‫واہعق‬‫ہی‬
‫ایک‬‫لقن‬
،
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رھپ‬
:
’’
‫عمر‬ ‫بن‬ ‫ومحمد‬
،
‫أنه‬ ‫الحاكم‬ ‫ذكر‬
‫موضوعا‬ ‫حديثا‬ ‫روى‬
،
‫هذا‬ ‫يعني‬
‘‘
.
‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫راوی‬‫ےک‬‫دنس‬‫اور‬
(
‫الکیع‬‫ینعی‬
)
‫احمک‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
l
‫یک‬‫رواتی‬‫دحثی‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےن‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ذرکایک‬‫ےن‬
‫ےہ‬
(‫۔‬
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
)
‫احمک‬
l
‫ہی‬‫رماد‬‫یک‬
(
‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ینعی‬
‫ثحب‬
)
‫ےہ‬‫دحثی‬
‫۔‬
‫القسعین‬ ‫رجح‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘
‘
2
‫وحباہل‬‫یھب‬‫ںیم‬
‫احمک‬‫دبعاہلل‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬‫دحثی‬‫اس‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫اإل‬ ‫تاريخ‬
‫سالم‬
‘‘
3
‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫الکیع‬‫نب‬‫دمحم‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ابن‬ ‫قال‬
‫عدي‬
:
‫عن‬ ‫باطال‬ ‫حديثا‬ ‫له‬ ‫ساق‬ ‫ثم‬ .‫الحديث‬ ‫منكر‬
‫قتادة‬
،
‫أنس‬ ‫عن‬
‘‘
.
‫دعی‬‫انب‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ادحلثی‬‫رکنم‬‫اےس‬‫ےن‬
،
‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫اسن‬‫نع‬‫اتقدہ‬
r
‫ںیہ‬‫الےئ‬‫دحثی‬‫ابلط‬‫اکی‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
‫۔‬
1
‫اإلصابة‬
:
۲
/
۳۸
:‫رقم‬،
۲۲۲۸
:‫ت‬،
‫عبد‬‫أحمد‬‫عادل‬
‫معوض‬‫محمد‬‫وعلى‬‫الموجود‬
،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۰۸
.‫هـ‬
2
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۳
/
1۱۲
‫رقم‬،
:
۳۲1۱
،
‫ت‬
:
‫ال‬ ‫عبد‬
‫دار‬،‫غدة‬ ‫أبو‬ ‫فتاح‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشائر‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
3
‫اإل‬ ‫تاريخ‬
:‫سالم‬
1
/
1۱1
:‫رقم‬،
۲۲۸
:‫ت‬،
‫معروف‬ ‫ّاد‬‫و‬‫ع‬‫بشار‬‫الدكتور‬
،
‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬‫دار‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۲۱۱۲
‫ء‬
.

152. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۸۲
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫الکیع‬‫اصحل‬‫نب‬‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫شيخ‬
،
‫يروي‬
‫البصرة‬ ‫أهل‬ ‫عن‬
،
‫جدا‬ ‫الحديث‬ ‫منكر‬
،
‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫سويد‬ ‫عنه‬ ‫روى‬
‫األنباري‬
،
‫انفرد‬‫إذا‬‫بحديثه‬‫االحتجاج‬‫ترك‬‫استحق‬
‘‘
.
‫خیش‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫رصبہ‬‫الہ‬،‫ےہ‬
،
‫ںیہ‬‫ادحلثی‬‫رکنم‬
،
‫ا‬
‫س‬
‫وسدی‬‫ےس‬
‫نب‬
‫رکات‬‫رواتی‬‫اابنری‬‫دیعس‬
‫ےہ‬
،
‫ںیم‬‫دحثی‬‫یسک‬‫ہی‬‫بج‬
‫ا‬‫وت‬‫وہ‬‫رفتمد‬
‫دحثی‬‫یک‬‫س‬
‫ےئک‬‫رتک‬‫ااجتحج‬‫ےس‬
‫اک‬‫اجےن‬
‫ااقحتسق‬
‫ےہ‬‫وہاجات‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫درج‬‫ًاقیلعت‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫زری‬‫ےن‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ںیم‬
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫وخد‬ ‫م‬
‫ذبات‬‫زین‬
l
‫ےن‬
’’
‫الضعفاء‬ ‫ديوان‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫نب‬‫دمحم‬
‫رمع‬
‫وک‬‫الکیع‬
’’
‫ادحلثی‬‫رکنم‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫دعی‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكامل‬
‘‘
4
‫وک‬ ‫الکیع‬ ‫رمع‬ ‫نب‬ ‫دمحم‬ ‫ںیم‬
’’
‫رکنم‬
‫اانلس‬‫اقثت‬‫نع‬‫ادحلثی‬
‘‘
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫رواتی‬‫ہی‬‫رک‬‫رفام‬
،
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رھپ‬
:
’’
‫المعرو‬ ‫بذاك‬ ‫ليس‬ ‫عمر‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
‫ف‬
،
‫في‬ ‫لشرطي‬ ‫ذكرته‬ ‫إنما‬
‫حديث‬‫من‬‫أنكرته‬ ‫مهما‬‫الكتاب‬‫أول‬
‫فإني‬
‫حاله‬ ‫وأبين‬‫كتابي‬ ‫في‬‫أذكره‬
1
‫المجروحين‬
:
۲
/
۲1۰
،
‫ت‬
:
‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬
،
‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
.‫هـ‬
2
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۱۱۳
،
‫رقم‬
:
۳11۳
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫المعر‬‫دار‬
‫ف‬
‫ةـ‬
.‫بيروت‬
3
:‫ص‬:‫الضعفاء‬‫ديوان‬
۲۱1
:‫رقم‬،
۲1۱1
‫الحديث‬‫النهضية‬‫مكتبة‬،‫األنصاري‬‫محمد‬‫بن‬‫حماد‬:‫ت‬،
‫ة‬
-
‫مكة‬
،‫المكرمة‬
:‫الطبعة‬
۰۲1۳
‫هـ‬
.
4
‫الكامل‬
:
۳
/
1۲1
،
‫رقم‬
:
۰۱1۲
،
‫ت‬
:
‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
‫و‬
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
،
‫دار‬
‫العلمية‬ ‫الكتب‬
-
.‫بيروت‬

153. ۲۸۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫للمتقدمين‬ ‫نجد‬ ‫ولم‬
‫في‬ ‫تكلموا‬ ‫قد‬ ‫أنهم‬ ‫على‬ ‫كالما‬ ‫فيه‬
‫منه‬ ‫خير‬ ‫هو‬ ‫من‬
‫المعروف‬‫بذاك‬‫ليس‬‫هذا‬‫عمر‬‫بن‬‫محمد‬‫ألن‬‫حاله‬‫يبلغهم‬‫لم‬‫أنهم‬‫إال‬
‘‘
.
‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬
’’
‫ارعملوف‬‫ذباک‬‫يل‬
‘‘
،‫ےہ‬
‫ان‬‫ےن‬‫ںیم‬‫بج‬
‫ںیم‬‫ااحدثی‬‫یک‬
‫رکدای‬‫ذرک‬‫اہیں‬‫اےس‬‫وت‬‫اپںیئ‬‫دحںیثی‬‫ااحدثی‬‫رکنم‬
،
‫رشوع‬‫ےک‬‫اتکب‬‫ںیم‬‫ویکہکن‬
‫اک‬‫ان‬‫اور‬‫اگ‬‫رکوں‬‫ذرک‬‫وک‬‫راوویں‬‫اےسی‬‫ںیم‬‫اتکب‬‫اس‬‫اینپ‬‫ںیم‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتباکچ‬‫ںیم‬
‫اگ‬‫رکوں‬‫ایبن‬‫احل‬
،
‫الم‬‫ںیہن‬‫الکم‬‫اک‬‫دقتمن‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ان‬‫ںیمہ‬‫اور‬
،
‫ابووجد‬
‫ہکی‬
‫ول‬‫رتہب‬‫ےس‬‫ان‬‫وہ‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫الکم‬‫یھب‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫وگں‬
،
‫ُن‬‫ا‬‫ہک‬‫وہیگ‬‫ہی‬‫ابت‬‫اہں‬
‫وہیگ‬‫وہیئ‬‫یچنہپ‬‫ںیہن‬‫ابت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫احتل‬‫یک‬‫من‬‫ا‬‫وک‬
،
‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫ویکہکن‬
’’
‫يل‬
‫ارعملوف‬‫ذباک‬
‘‘
‫ےہ‬
‫۔‬
‫دعی‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
‫الکم‬ ‫ےک‬
’’
‫رکنم‬
‫ااقثلت‬ ‫نع‬ ‫ادحلثی‬
‘‘
‫رپ‬
‫احظف‬
‫دقمیس‬
l
‫ےن‬
’’
‫الحفاظ‬‫ذخيرة‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
2
‫واضنیع‬‫وک‬‫الکیع‬‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫ںیم‬
‫ونیمہتم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫رکےک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬
:
’’
‫حد‬ ‫قتادة‬ ‫و‬ ‫الحسن‬ ‫عن‬ ‫روى‬
‫ي‬
‫ثا‬
‫موضوعا‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫دحثی‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےس‬‫اتقدہ‬‫اور‬‫نسح‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬‫اور‬‫الخہص‬‫اک‬‫قیقحت‬
‫احمک‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬‫احظف‬
‫اشینوپری‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬‫واہعق‬‫اس‬‫ےن‬
،
1
‫ذخيرةالحفاظ‬
:
‫ص‬
:
۰۱۱1
‫رقم‬،
:
۲۲۳1
‫ت‬،
:
‫عبد‬
‫الرحمن‬
،‫الرياض‬‫ـ‬‫دارالسلف‬،‫الفريوائي‬
‫الطبعة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
2
‫تنزيه‬
:‫الشريعة‬
۰
/
۰۰۰
:‫رقم‬،
۲۲1
‫عبدالوهاب‬:‫ت‬،
‫دارالكتب‬،‫عبداللطيف‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

154. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۸3
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ےن‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫آپ‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫آپ‬‫ہصق‬‫اتلج‬‫اتلم‬‫ےس‬‫واہعق‬‫ذموکرہ‬
‫ﷺ‬
‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫رضحت‬‫احصیب‬‫ےک‬
r
‫ےہ‬‫یھب‬‫اک‬
،
‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫رضحت‬‫اور‬
r
‫ہصق‬‫ہی‬‫اک‬
’’
‫دنس‬‫حیحص‬
‘‘
‫ےہ‬‫اثتب‬‫ےس‬
،
‫ےک‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫رطقی‬‫دو‬
:
‫رضحت‬
‫ایملس‬‫ربزہ‬‫اوب‬
r
‫رطقی‬‫اک‬
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫رطقی‬‫اک‬
‫۔‬
‫رضحت‬
‫ایملس‬‫ربزہ‬‫اوب‬
r
‫رطقی‬‫اک‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫اینپ‬
’’
‫مسند‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رختجی‬‫ںیم‬
:
’’
‫عفان‬ ‫حدثنا‬
،
‫سلمة‬ ‫بن‬ ‫حماد‬ ‫حدثنا‬
،
‫ثابت‬ ‫عن‬
،
‫بن‬ ‫كنانة‬ ‫عن‬
َ‫ع‬‫ال‬ ‫نعيم‬
َ‫د‬
ِ‫و‬
ْ‫ي‬
،
‫األسلمي‬ ‫برزة‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،
ُ‫ج‬ ‫أن‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫على‬ ‫يدخل‬ ‫امرأ‬ ‫كان‬ ‫با‬
‫النساء‬
،
‫ويالعبهن‬ ‫بهن‬ ‫يمر‬
،
‫إل‬ ‫فقلت‬
‫مرأتي‬
:
‫ال‬
‫ت‬
‫جليبيب‬ ‫عليكم‬ ‫دخلن‬
‫ا‬
،
‫عليكم‬ ‫دخل‬ ‫إن‬ ‫فإنه‬
،
‫وألفعلن‬ ‫ألفعلن‬
،
‫قال‬
:
‫كان‬ ‫إذا‬ ‫األنصار‬ ‫وكانت‬
‫أيم‬ ‫ألحدهم‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫للنبي‬ ‫هل‬ ‫يعلم‬ ‫حتى‬ ‫يزوجها‬ ‫لم‬
‫ال؟‬‫أم‬‫حاجة‬‫فيها‬
‫األنصار‬‫من‬‫لرجل‬‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫فقال‬
:
‫زوجني‬
‫ابنتك‬
‫؟‬
‫فقال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬ ‫وكرامة‬ ‫نعم‬
!
‫عيني‬ ‫ونعم‬
،
‫قال‬
:
‫لست‬ ‫إني‬
‫لنفسي‬ ‫أريدها‬
،
‫قال‬
:
‫قال‬ ‫اهلل؟‬ ‫رسول‬ ‫يا‬ ‫فلمن‬
:
ُ‫ج‬‫ل‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫ب‬
،
‫قال‬
:
‫يا‬ ‫فقال‬
1
:‫أحمد‬‫اإلمام‬‫مسند‬
۲۲
/
۲1
:‫رقم‬،
۰1۳11
،
،‫األرنؤوط‬‫شعيب‬:‫ت‬
‫الرسالة‬‫مؤسسة‬
-
،‫بيروت‬
‫الطبعة‬
۰1۲۱
‫هـ‬

155. ۲۸۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اهلل‬ ‫رسول‬
!
‫أمها‬ ‫أشاور‬
،
‫أمها‬ ‫فأتى‬
،
‫فقال‬
:
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
‫ابنتك‬‫يخطب‬‫وسلم‬
،
‫فقالت‬
:
‫عيني‬ ‫ونعمة‬‫نعم‬
،
‫فقال‬
:
‫يخطبها‬‫ليس‬‫إنه‬
‫لنفسه‬
،
ُ‫ج‬‫ل‬ ‫يخطبها‬ ‫إنما‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫ب‬
،
‫فقالت‬
:
ُ‫ج‬‫أ‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫إني‬ ‫ب‬
‫ه‬
ُ‫ج‬‫أ‬ ‫؟‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫ب‬
‫إني‬
‫ه‬
‫؟‬
ُ‫ج‬‫أ‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫ب‬
‫إني‬
‫ه‬
‫ال‬ ‫؟‬
،
‫ال‬ ‫اهلل‬ ‫لعمر‬
‫نزوجه‬
،
‫رسول‬ ‫ليأتي‬ ‫يقوم‬ ‫أن‬ ‫أراد‬ ‫فلما‬
‫أمها‬ ‫قالت‬ ‫بما‬ ‫فيخبره‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬
،
‫الجارية‬ ‫قالت‬
:
‫من‬
‫أمها‬ ‫فأخبرتها‬ ‫إليكم؟‬ ‫خطبني‬
،
‫فقالت‬
:
‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫على‬ ‫أتردون‬
‫ادفعوني‬ ‫أمره؟‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬
،
‫يضيعني‬ ‫لم‬ ‫فإنه‬
،
‫إلى‬ ‫أبوها‬ ‫فانطلق‬
‫فأخبره‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
،
‫فقال‬
:
‫بها‬ ‫شأنك‬
،
‫فزوجها‬
‫جليبيبا‬
.
‫قال‬
:
‫غزوة‬ ‫في‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فخرج‬
‫له‬
،
‫قال‬
:
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫أفاء‬ ‫فلما‬
،
‫ألصحابه‬ ‫قال‬
:
‫أحد‬ ‫من‬ ‫تفقدون‬ ‫هل‬
‫؟‬
‫قالوا‬
:
‫نفقد‬
‫فالنا‬ ‫ونفقد‬ ‫فالنا‬
،
‫قال‬
:
‫أ‬
‫أحد‬ ‫من‬ ‫تفقدون‬ ‫هل‬ ‫نظروا‬
‫؟‬
‫قالوا‬
:
‫ال‬
،
‫قال‬
:
ُ‫ج‬ ‫أفقد‬ ‫لكني‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫با‬
،
‫قال‬
:
‫القتلى‬ ‫في‬ ‫فاطلبوه‬
،
‫قال‬
:
‫إلى‬ ‫فوجدوه‬ ‫فطلبوه‬
‫قتلهم‬ ‫قد‬ ‫سبعة‬ ‫جنب‬
،
‫قتلوه‬ ‫ثم‬
،
‫فقالوا‬
:
‫ا‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
‫هلل‬
!
‫إلى‬ ‫ذا‬ ‫هو‬ ‫ها‬
‫قتلهم‬ ‫قد‬ ‫سبعة‬ ‫جنب‬
،
‫قتلوه‬ ‫ثم‬
،
‫فقام‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فأتاه‬
‫عليه‬
،
‫فقال‬
:
‫وقتلوه‬ ‫سبعة‬ ‫قتل‬
،
‫منه‬ ‫وأنا‬ ‫مني‬ ‫هذا‬
،
‫منه‬ ‫وأنا‬ ‫مني‬ ‫هذا‬
،
‫ثالثا‬ ‫أو‬ ‫مرتين‬
،
‫على‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫وضعه‬ ‫ثم‬
‫ساعديه‬
،
‫له‬ ‫وحفر‬
،
‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫ساعدا‬ ‫إال‬ ‫سرير‬ ‫له‬ ‫ما‬
‫عليه‬ ‫اهلل‬
‫وسلم‬
،
‫قبره‬‫في‬‫وضعه‬‫ثم‬
،
‫غسله‬‫أنه‬‫يذكر‬‫ولم‬
.
‫ثابت‬ ‫قال‬
:
‫منها‬ ‫أنفق‬ ‫أيم‬ ‫األنصار‬ ‫في‬ ‫كان‬ ‫فما‬
،
‫إسحاق‬ ‫وحدث‬

156. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۸۸
‫ثابتا‬‫طلحة‬‫أبي‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬‫بن‬
،
‫قال‬
:
‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫لها‬‫دعا‬‫ما‬‫تعلم‬‫هل‬
‫قال‬ ‫وسلم؟‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬
:
‫أ‬
ّ‫ل‬‫ل‬
‫صبا‬ ‫الخير‬ ‫عليها‬ ‫صب‬ ‫هم‬
،
‫عيشها‬ ‫تجعل‬ ‫وال‬
‫كدا‬ ‫كدا‬
،
‫قال‬
:
‫منها‬ ‫أنفق‬ ‫أيم‬ ‫األنصار‬ ‫في‬‫كان‬ ‫فما‬
،
‫الرحمن‬‫عبد‬ ‫أبو‬ ‫قال‬
:
‫حديث‬‫من‬‫أحسنه‬‫ما‬‫سلمة‬‫بن‬‫حماد‬‫إال‬‫أحد‬‫الدنيا‬‫في‬‫به‬‫حدث‬‫ما‬
‘‘
.
‫ایملس‬‫ربزہ‬‫اوب‬‫رضحت‬
r
‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
r
‫اھت‬‫صخش‬‫ااسی‬
‫آرک‬‫اپس‬‫ےک‬‫وعروتں‬‫وج‬
،
‫اھت‬‫رکات‬‫رکایل‬‫زماح‬‫ےس‬‫ان‬‫وہےئ‬‫زگرےت‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬‫وت‬
‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےس‬‫ویبی‬‫اینپ‬
r
‫آےئ‬‫ہن‬‫رہزگ‬‫اپس‬‫اہمترے‬
،
‫اہمترے‬‫وہ‬‫ارگ‬
‫اگ‬‫رکدوں‬‫ویں‬‫اگ‬‫رکوں‬‫ویں‬‫ںیم‬‫وت‬‫آای‬‫اپس‬
،
‫ےس‬‫ںیم‬‫ااصنر‬‫بج‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬
‫ںیہن‬‫اکنح‬‫اک‬‫وعرت‬‫یسک‬‫اسھت‬‫ےک‬‫صخش‬‫اس‬‫وہ‬‫وت‬‫وہاجیت‬‫وفت‬‫ویبی‬‫یک‬‫صخش‬‫یسک‬
‫یبن‬‫ہک‬‫ںیل‬‫اجن‬‫وہ‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬‫ےھت‬‫رکےت‬
‫ﷺ‬
‫ارادہ‬‫اک‬‫رکےن‬‫اکنح‬‫ےس‬‫اس‬‫اک‬
‫اہلل‬‫ںیہن؟روسل‬‫ای‬‫ےہ‬
‫ﷺ‬
‫یٹیب‬‫اینپ‬‫مت‬‫ایک‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےس‬‫احصیب‬‫ااصنری‬‫اکی‬‫ےن‬
!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬‫رکوےگ؟‬‫رپسد‬‫ریمے‬‫دقع‬‫اک‬‫اکنح‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ڈنھٹک‬‫یک‬‫آوھکنں‬‫ریمی‬‫اور‬‫ےہ‬‫زعت‬‫م‬‫ابثع‬‫وت‬‫ابت‬‫ہی‬‫ابلک‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےن‬
‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫رفامای‬
‫ےئل‬‫اےنپ‬‫اک‬‫اس‬
‫ایک‬‫ںیہن‬‫ارادہ‬
،
‫ےکےئل‬‫سک‬‫ہک‬‫وپاھچ‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬
‫آپ‬‫وت‬‫روسل؟‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬
‫ﷺ‬
‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫ےکےئل‬
،
‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬
‫رکولں‬‫وشمرہ‬‫ےس‬‫وادلہ‬‫یک‬‫اس‬‫ںیم‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫اس‬
،
‫ڑلیک‬‫وہ‬‫انچہچن‬
‫آےئ‬‫اپس‬‫ےک‬‫وادلہ‬‫یک‬
،
‫ہک‬‫اہک‬‫اور‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫اہمت‬‫ےن‬
‫یٹیب‬‫ری‬
‫ےکےئل‬
‫ےہ‬‫دای‬‫اغیپم‬‫اک‬‫اکنح‬
،
‫یک‬‫آوھکنں‬‫ریمی‬‫وت‬‫اغیپم‬‫ہی‬‫ابلک‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬
‫ےہ‬‫ڈنھٹک‬
،
‫ےئل‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬
‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬‫ہکلب‬‫دای‬‫ںیہن‬‫اغیپم‬
r
‫ےکےئل‬
‫ےہ‬‫دای‬
،
‫اہک‬‫ےن‬‫وادلہ‬‫یک‬‫ڑلیک‬
:
‫ےکےئل‬‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫ایک‬
‫؟‬
‫ےکےئل‬‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫ایک‬
‫؟‬

157. ۲۸۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےکےئل‬‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫ایک‬
‫؟‬
‫ںیہن‬
1
،
‫ںیہن‬‫رہزگ‬‫مسق‬‫یک‬‫اہلل‬
،
‫اکنح‬‫ےس‬‫اس‬‫اک‬‫ڑلیک‬‫اینپ‬‫مہ‬
‫ےگ‬‫رکںی‬‫ںیہن‬
،
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫ےن‬‫اس‬‫بج‬
‫ﷺ‬
‫اتہک‬‫ایک‬‫ارادہ‬‫اک‬‫آےن‬‫رطف‬‫یک‬
‫دے‬‫اتب‬‫ابت‬‫یک‬‫ویبی‬‫اینپ‬‫وک‬‫ان‬
،
‫وت‬
‫ےئل‬‫ریمے‬‫ےن‬‫سک‬‫ہک‬‫وپاھچ‬‫ےن‬‫ڑلیک‬
‫وک‬‫آپ‬
‫اتبای‬‫ہصق‬‫اسرا‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬‫وادلہ‬‫یک‬‫اس‬‫وت‬‫ےہ؟‬‫دای‬‫اغیپم‬‫اک‬‫اکنح‬
،
‫ایک‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬
‫رکدںی‬‫وحاہل‬‫ےک‬‫ان‬‫آپ‬‫ےھجم‬‫ےگ؟‬‫رکدںی‬‫رد‬‫وک‬‫مکح‬‫ےک‬‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫آپ‬
،
‫وہ‬
‫ےگ‬‫رکںی‬‫ںیہن‬‫اضعئ‬‫ےھجم‬
،
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫وادل‬‫ےک‬‫اس‬‫انچہچن‬
‫ﷺ‬
‫دختم‬‫یک‬
‫دی‬‫رک‬‫االطع‬‫یہی‬‫وک‬‫ان‬‫اور‬‫وہےئ‬‫احرض‬‫ںیم‬
،
‫وحاہل‬‫ےک‬‫آپ‬‫اعمہلم‬‫اک‬‫ڑلیک‬‫اہکہک‬‫اور‬
‫آپ‬‫انچہچن‬،‫ےہ‬
‫ﷺ‬
‫ےن‬
‫ا‬
‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬‫اکنح‬‫اک‬‫ڑلیک‬‫س‬
r
‫رفامدای‬‫ےس‬
‫۔‬
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬
‫ﷺ‬
‫ےئگ‬‫ےل‬‫رشتفی‬‫ںیم‬‫زغوہ‬
،
‫اور‬
‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫بج‬
‫وت‬‫ونازا‬‫ےس‬‫یفء‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ںیم‬‫مت‬‫ہک‬‫وپاھچ‬‫ےس‬‫احصہب‬‫ےن‬
‫ااسی‬
‫وج‬‫ےہ‬‫وکیئ‬
‫وہ؟‬‫ہن‬‫وموجد‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الفں‬‫الفں‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫اوہنں‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫او‬‫دوھکی‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫احصہب‬‫ےہ؟‬‫ںیہن‬‫وکن‬‫ر‬
:
‫وج‬‫ںیہن‬‫ااسی‬‫وکیئ‬‫وت‬‫اور‬
‫وہ‬‫ہن‬‫وموجد‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫اپات‬‫ںیہن‬‫وک‬‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬‫وت‬‫ںیم‬‫نکیل‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رکو‬‫التش‬‫ںیم‬‫دہشاء‬‫وک‬‫اس‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
،
‫ےنالتش‬‫ولوگں‬‫وک‬‫اس‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬
‫ایک‬
،
ُ‫ا‬‫اپای‬‫وک‬‫اس‬‫وت‬
‫ےن‬‫اس‬‫وک‬‫نج‬‫ہک‬‫درایمن‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫است‬‫ن‬
‫اھت‬‫ایک‬‫لتق‬
،
‫رھپ‬
‫رکدای‬‫لتق‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬‫دورسوں‬
،
‫آپ‬‫ےن‬‫ولوگں‬
‫ﷺ‬
‫اہلل‬‫اے‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےس‬
1
:‫دےئھکی‬
:‫الحديث‬ ‫غريب‬ ‫في‬ ‫النهاية‬
۰
/
۳1
:‫ت‬،
‫الزاوى‬ ‫أحمد‬ ‫طاهر‬
‫و‬
‫الطناحي‬ ‫محمد‬ ‫محمود‬
،‫اإلسالمية‬ ‫المكتبة‬،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲1۲
.‫هـ‬
’’
‫وفيه‬
:
‫أن‬
‫رسول‬
‫اهلل‬
‫صلى‬
‫اهلل‬
‫عليه‬
‫وسلم‬
‫أمر‬
‫رجال‬
‫أن‬
‫يزوج‬
‫ابنته‬
‫من‬
‫جليبيب‬
،
‫فقال‬
:
‫حتى‬
‫أشاور‬
‫أمها‬
،
‫فلما‬
‫ذكره‬
‫لها‬
‫قالت‬
:
‫حلقا‬
،
‫ألجليبيب‬
‫إنية‬
،
‫ال‬
،
‫لعمر‬
‫اهلل‬
،
‫قد‬
‫اختلف‬
‫في‬
‫ضبط‬
‫هذه‬
‫اللفظة‬
‫اختالفا‬
‫كثيرا‬
،
‫فرويت‬
‫بكسر‬
‫الهمزة‬
‫والنون‬
‫وسكون‬
‫الياء‬
‫وبعدها‬
‫هاء‬
،
‫ومعناها‬
‫أنها‬
‫لفظة‬
‫تستعملها‬
‫العرب‬
‫في‬
‫اإلنك‬
‫ار‬
‘‘
.

158. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۸۴
ُ‫ا‬‫وہ‬‫ےبکش‬!‫روسل‬‫ےک‬
‫اھت‬‫ایک‬‫لتق‬‫ےن‬‫اس‬‫وک‬‫نج‬‫ےہ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫است‬‫ن‬
،
‫رکدای‬‫لتق‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬‫دورسوں‬‫رھپ‬
،
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫اور‬‫الےئ‬‫رشتفی‬‫اپس‬‫ےک‬‫اس‬
‫رفامای‬
:
‫اور‬‫ےہ‬‫ایک‬‫لتق‬‫وک‬‫ولوگں‬‫است‬‫ےن‬‫اس‬
‫رکدای‬‫لتق‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬‫اوہنں‬
،
‫ھجم‬‫ہی‬
‫وہں‬‫ےس‬‫اس‬‫ںیم‬‫اور‬‫ےہ‬‫ےس‬
،
‫وہں‬‫ےس‬‫اس‬‫ںیم‬‫اور‬‫ےہ‬‫ےس‬‫ھجم‬‫ہی‬
،
‫ابر‬‫نیت‬‫ای‬‫دو‬
‫رفامای‬
،
‫آپ‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫ااھٹای‬‫رپ‬‫ابزوں‬‫اےنپ‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬
،
‫دھکوایئ‬‫ربق‬‫اور‬
،
‫ےکےئل‬‫اس‬
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫رگم‬‫یھت‬‫ہن‬‫اچراپیئ‬‫وکیئ‬
‫ﷺ‬
‫ابزو‬‫ےک‬
،
‫آپ‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫ربق‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬
‫راھک‬‫ںیم‬
،
‫د‬‫لسغ‬‫وک‬‫ان‬‫اور‬
‫ےیئ‬
‫وکیئ‬‫اک‬‫اجےن‬
‫ذترکہ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
‫۔‬
‫یھت‬‫ہن‬‫ویبہ‬‫وکیئ‬‫وایل‬‫رکےن‬ ‫رخ‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫ان‬‫ںیم‬‫ااصنر‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫اثتب‬
،
‫ہک‬‫وہ‬‫اجےتن‬‫مت‬‫ہک‬‫ایک‬‫ایبن‬‫وک‬‫اثتب‬‫ےن‬‫ہحلط‬‫ایب‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫ااحسق‬‫اور‬
‫ےک‬‫اہلل‬
‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ےکےئل‬‫وعرت‬‫اس‬‫ےن‬
‫آپ‬‫رفامیئ؟‬‫داع‬‫ایک‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫اے‬
‫رباسدے‬‫ریخ‬‫وخب‬‫رپ‬‫اس‬‫اہلل‬
،
‫ئ‬
‫انبی‬‫ہن‬‫وایل‬‫دےنی‬‫اکھت‬‫وک‬‫زدنیگ‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫انچہچن‬
‫یھت‬‫ہن‬‫وعرت‬‫وکیئ‬‫وایل‬‫رکےن‬ ‫رخ‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫ان‬‫ںیم‬‫ااصنر‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬
،
‫دبع‬‫اوب‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬‫ینعی‬[‫ارلنمح‬
l
‫اس‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫اہلل]ےتہک‬‫دبع‬‫اصزبحادہ‬‫ےک‬
‫نب‬‫امحد‬‫ںیم‬‫داین‬‫وک‬‫دحثی‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ایبن‬‫ےن‬‫یہ‬‫ہملس‬
،
‫ےہ‬‫ایھچ‬‫ینتک‬‫دحثی‬‫یک‬‫ان‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫اعمص‬‫ایب‬‫انب‬‫ارعملوف‬‫ابیشین‬‫رمعو‬‫نب‬‫ادمح‬‫اوبرکب‬‫رواتی‬‫یہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫والمثاني‬ ‫اآلحاد‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫حبان‬ ‫ابن‬ ‫صحيح‬
‘‘
2
1
:‫والمثاني‬ ‫اآلحاد‬
1
/
۲۲۳
:‫رقم‬،
۲۲۱۰
‫الراية‬ ‫دار‬،‫الجوابرة‬ ‫أحمد‬ ‫فيصل‬ ‫باسم‬:‫ت‬،
-
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫الرياض‬
۰1۰۰
.‫هـ‬
2
‫حبان‬‫ابن‬‫صحيح‬
:
1
/
۲1۲
‫رقم‬،
:
1۱۲۸
‫ت‬،
:
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫الرسالة‬‫مؤسسة‬،‫األرنؤوط‬‫شعيب‬
۰1۰۲
.‫هـ‬

159. ۲۸۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیم‬
،
‫یقہیب‬‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫اإليمان‬ ‫شعب‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫وغبی‬‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫شرح‬
‫السنة‬
‘‘
2
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫السودان‬ ‫فضل‬ ‫في‬ ‫الغبش‬ ‫تنوير‬
‫والحبش‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫رپ‬‫ہملس‬‫نب‬‫امحد‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫امتم‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫آرک‬
‫۔‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الزوائد‬ ‫مجمع‬
‘‘
4
‫لقن‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬‫یک‬‫ادمح‬‫دنسم‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫رکےک‬
:
’’
‫و‬
‫أحمد‬ ‫رجال‬
‫الصحيح‬ ‫رجال‬
‘‘
.
‫حیحص‬‫راجل‬‫ےک‬‫ادمح‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫راجل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫ونٹ‬
:
‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫رضحت‬
r
‫ےک‬
‫ملسم‬‫اامم‬‫ہصح‬‫آرخی‬‫اک‬‫واہعق‬‫ذموکرہ‬
l
‫ےن‬
‫اینپ‬
’’
‫صحيح‬
‘‘
5
‫ںیم‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫ااصتخر‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬
‫۔‬
1
‫شعب‬
‫اإليمان‬
:
۲
/
۰۰1
‫ت‬،
:
‫مكتبة‬،‫حامد‬‫الحميد‬‫عبد‬‫العلي‬‫عبد‬
،‫الرياض‬‫ـ‬‫الرشد‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫السنة‬‫شرح‬
:
۰1
/
۰1۱
‫رقم‬،
:
۲11۳
‫ت‬،
:
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫المكتب‬،‫األرنؤوط‬‫شعيب‬
۰1۱۲
‫هـ‬
3
‫والحبش‬‫السودان‬‫فضل‬‫في‬‫الغبش‬‫تنوير‬
:‫ص‬:
۰1۲
:‫رقم‬،
۱1
‫دار‬،‫إبراهيم‬‫علي‬‫مرزوق‬:‫ت‬،
‫الشريف‬
-
،‫الرياض‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
.‫هـ‬
4
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
1
/
۲۱1
،
‫ا‬‫دار‬
‫العربي‬‫لكتاب‬
.‫بيروت‬‫ـ‬
5
‫ال‬
‫صحيح‬
:‫ص‬:‫لمسلم‬
۰1۰1
:‫رقم‬،
۲1۳۲
،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫الباقي‬ ‫عبد‬ ‫فواد‬ ‫محمد‬:‫ت‬،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۰۲
.‫هـ‬
’’
‫ملسم‬‫حیحص‬
‘‘
:‫وہں‬‫المہظح‬‫اافلظ‬‫ےک‬
’’
‫سليط‬ ‫بن‬ ‫عمر‬ ‫بن‬ ‫إسحاق‬ ‫حدثنا‬
،
‫سلمة‬ ‫بن‬ ‫حماد‬ ‫حدثنا‬
،
‫ثابت‬ ‫عن‬
،
‫عن‬
‫نعيم‬ ‫بن‬ ‫كنانة‬
،
‫بر‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،‫زة‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫أن‬
‫له‬ ‫مغزى‬ ‫في‬ ‫كان‬
،
،‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫فأفاء‬
‫فقال‬
:‫ألصحابه‬
:‫قالوا‬ ‫أحد؟‬ ‫من‬ ‫تفقدون‬ ‫هل‬
،‫نعم‬
:‫قال‬ ‫ثم‬،‫وفالنا‬ ‫وفالنا‬ ‫فالنا‬
‫أحد؟‬ ‫من‬ ‫تفقدون‬ ‫هل‬
‫قالوا‬
:
‫نع‬
،‫م‬
:‫قال‬ ‫ثم‬،‫وفالنا‬ ‫وفالنا‬ ‫فالنا‬
‫تف‬ ‫هل‬
:‫قالوا‬ ‫أحد؟‬ ‫من‬ ‫قدون‬
،‫ال‬
:‫قال‬
ُ‫ج‬ ‫أفقد‬ ‫لكني‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
،‫با‬
‫فاطلبوه‬
،
‫في‬ ‫فطلب‬
‫القتلى‬
،
‫قتلهم‬ ‫قد‬ ‫سبعة‬ ‫جنب‬ ‫إلى‬ ‫فوجدوه‬
،
‫قتلوه‬ ‫ثم‬
،
‫ا‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فأتى‬
،‫عليه‬ ‫فوقف‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫هلل‬
:‫فقال‬
‫سبعة‬‫قتل‬
،
‫منه‬ ‫وأنا‬‫مني‬ ‫هذا‬ ‫قتلوه‬ ‫ثم‬
،
‫منه‬ ‫وأنا‬‫مني‬ ‫هذا‬
،
‫قال‬
:
‫إال‬ ‫له‬ ‫ليس‬ ‫ساعديه‬‫على‬‫فوضعه‬
‫النبي‬ ‫ساعدا‬
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬
،
‫قال‬
:
‫قبره‬‫في‬‫ووضع‬‫له‬‫فحفر‬
،
‫غسال‬‫يذكر‬‫ولم‬
‘‘
.

160. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۸۲
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫رطقی‬‫اک‬
‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫رضحت‬
r
‫ارلزاق‬‫دبع‬‫اامم‬‫واہعق‬‫اک‬
l
‫نع‬‫اثتب‬‫رطبقی‬‫ےن‬
‫اسن‬
r
’’
‫المصنف‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫وہ‬‫المہظح‬
:
’’
‫أخبرنا‬
‫الرزاق‬ ‫عبد‬
،
‫معمر‬ ‫أخبرنا‬
،
‫البناني‬ ‫ثابت‬ ‫عن‬
،
‫أنس‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫األنصار‬ ‫من‬‫امرأة‬ ‫جليبيب‬ ‫على‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫خطب‬
‫أبيها‬ ‫إلى‬
،
‫فقال‬
:
‫أمها‬ ‫أستأمر‬ ‫حتى‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فقال‬
:
‫إذا‬ ‫فنعم‬
،
‫إلى‬ ‫الرجل‬‫فانطلق‬
‫لها‬‫ذلك‬ ‫فذكر‬‫امرأته‬
،
‫فقالت‬
:
‫إذا‬ ‫اهلل‬‫الها‬
،
ُ‫ج‬ ‫إال‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫وجد‬ ‫ما‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫ب‬
،
‫من‬ ‫منعناها‬ ‫وقد‬
‫وفالن‬‫فالن‬
.
‫قال‬
:
‫تسمع‬ ‫سترها‬ ‫في‬ ‫والجارية‬
،
‫قال‬
:
‫الرجل‬ ‫فانطلق‬
،
‫يريد‬ ‫وهو‬
‫وسلم‬‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬‫يخبر‬‫أن‬
،
‫الجارية‬‫فقالت‬
:
‫تردوا‬‫أن‬ ‫أتريدون‬
‫رسول‬ ‫على‬
‫لكم‬ ‫رضيه‬ ‫قد‬ ‫كان‬ ‫إن‬ ‫أمره؟‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬
‫فأنكحوه‬
،
‫أبويها‬ ‫عن‬ ‫جلت‬ ‫فكأنها‬
،
‫وقالت‬
:
‫صدقت‬
،
‫إلى‬ ‫أبوها‬ ‫فذهب‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
،
‫فقال‬
:
‫قد‬ ‫فإني‬ ‫رضيته‬ ‫قد‬ ‫كنت‬ ‫إن‬
‫رضيته‬
،
‫قال‬
:
‫فتزوجها‬
،
‫المدينة‬ ‫أهل‬ ‫فزع‬ ‫ثم‬
،
ُ‫ج‬ ‫فركب‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫ب‬
،
‫فوجدوه‬
‫قتل‬ ‫قد‬
،
‫نا‬ ‫حوله‬ ‫ووجدوا‬
‫قتلهم‬ ‫قد‬ ‫المشركين‬ ‫من‬ ‫سا‬
،
‫أنيس‬ ‫قال‬
:
‫فلقد‬
‫بالمدينة‬‫بنت‬‫ألنفق‬‫وإنها‬‫رأيتها‬
‘‘
.
1
:‫الرزاق‬ ‫لعبد‬ ‫المصنف‬
۱
/
۰۸۸
:‫رقم‬،
۰۱۲۲۲
،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمي‬ ‫المكتب‬،‫األعظمي‬ ‫الرحمن‬ ‫حبيب‬:‫ت‬،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۱۲
.‫هـ‬

161. ۲۶۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫یبن‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫ےن‬
r
‫ےک‬
‫ےئل‬
‫دای‬‫اغیپم‬‫اک‬‫اکنح‬‫ےس‬‫ڑلیک‬‫یک‬‫اس‬‫رطف‬‫یک‬‫وادل‬‫ےک‬‫وعرت‬‫ااصنری‬‫اکی‬
،
‫صخش‬‫اس‬
‫اگ‬‫رکوں‬‫وشمرہ‬‫ےس‬‫وادلہ‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
،
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫ےن‬
‫ےہ‬‫کیھٹ‬‫ہک‬‫رفامای‬
،
‫یہس‬‫یہ‬‫ااسی‬
،
‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫اس‬‫آایاور‬‫اپس‬‫ےک‬‫ویبی‬‫اینپ‬‫بج‬‫آدیم‬‫وہ‬
،
‫یک‬‫اس‬
‫مسق‬‫یک‬‫اہلل‬‫ںیہن‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬‫ویبی‬
!
‫وہاتکس‬‫ںیہن‬‫ہی‬
،
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫ایک‬
‫ﷺ‬
‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬
r
‫دای‬‫ںیہن‬‫رہتش‬‫اک‬‫اس‬‫یھب‬‫وک‬‫الفں‬‫الفں‬‫ےن‬‫مہ‬‫ںیہ؟‬‫اپےت‬‫یہ‬‫وک‬
‫۔‬
‫ڑلیک‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬
‫یھت‬‫ریہ‬‫نس‬‫ںیم‬‫رپدے‬
،
‫ہک‬‫ایگ‬‫ولٹ‬‫صخش‬‫وہ‬‫بج‬
‫یبن‬‫رک‬‫اج‬
‫ﷺ‬
‫دے‬‫ربخ‬‫وک‬
،
‫اہک‬‫ےن‬‫ڑلیک‬
:
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫مت‬‫ایک‬
‫ﷺ‬
‫رد‬‫وک‬‫مکح‬‫ےک‬
‫اچ‬‫رکان‬
‫ےکےئل‬‫آپ‬‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫ارگ‬‫وہ؟‬‫ےتہ‬
‫آپ‬‫وت‬‫ںیہ‬‫رایض‬‫ےس‬‫صخش‬‫ُس‬‫ا‬
‫رکدںی‬‫اکنح‬‫ےس‬‫ُس‬‫ا‬
،
‫رکدای‬‫واحض‬‫وک‬‫اعمےلم‬‫رپ‬‫وادلنی‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫اس‬‫ہک‬‫وگای‬
،
‫اس‬‫اور‬
‫اہک‬‫ےن‬‫وادلہ‬‫یک‬
:
‫اہک‬‫چس‬‫ےن‬‫وت‬
،
‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫وادل‬‫ےک‬‫اس‬‫انچہچن‬
‫ﷺ‬
‫اپس‬‫ےک‬
‫آےئ‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫یھب‬‫ںیم‬‫وت‬‫ںیہ‬‫نئمطم‬‫ےس‬‫صخش‬‫اس‬‫آپ‬‫ارگ‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫اور‬
‫وہں‬‫نئمطم‬
،
‫آپ‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫راوی‬
‫ﷺ‬
‫رکدای‬‫اکنح‬‫اک‬‫اس‬‫ےن‬
،
‫دمہنی‬‫بج‬
‫وہےئ‬ ‫دواچر‬ ‫ےس‬ ‫احالت‬ ‫ےک‬ ‫وخف‬ ‫واےل‬
،
‫ب‬‫ی‬‫ب‬‫ب‬‫ل‬‫ج‬ ‫وت‬
r
‫روا‬ ‫وہرک‬ ‫وسار‬
‫ہن‬
‫وہےئگ‬
،
‫اپای‬‫ںیم‬‫احتل‬‫یک‬‫وہےن‬‫دیہش‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬‫احصہب‬‫انچہچن‬
،
‫ھچک‬‫اردرگد‬‫ےک‬‫ُن‬‫ا‬‫اور‬
‫ےھت‬‫رشمنیک‬
‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫وک‬‫نج‬
r
‫اھت‬‫ایک‬‫لتق‬‫ےن‬
،
‫اسین‬
‫اسن‬‫رضحت‬‫[ینعی‬
r
]
‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬
‫ںیم‬
‫وک‬‫ویبی‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬
‫احل‬‫اس‬
‫بس‬‫ںیم‬‫دمہنی‬‫وہ‬‫ہک‬‫اپای‬‫ںیم‬
‫زایدہ‬‫ےس‬
‫یھت‬‫اخوتن‬‫وایل‬‫رکےن‬ ‫رخ‬
‫۔‬

162. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۶۲
‫ضعب‬
‫اصمدر‬‫درگی‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫یہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫حبان‬ ‫ابن‬ ‫صحيح‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫مسند‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫دیمح‬‫نب‬‫دبع‬‫دمحم‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫حميد‬ ‫بن‬ ‫عبد‬ ‫مسند‬
‘‘
3
‫زبار‬‫رمعو‬‫نب‬‫ادمح‬‫اوبرکب‬‫اامم‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫البزار‬ ‫مسند‬
‘‘
4
‫ارلزاق‬‫دبع‬‫اامم‬‫رطبقی‬‫ںیم‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
،
‫اامم‬‫اور‬
‫ادمح‬
‫لبنح‬‫نب‬
l
‫دقمیس‬‫ادلنی‬‫ایضء‬‫العہم‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫األحاديث‬
‫المختارة‬
‘‘
5
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫ومیلص‬‫یلعی‬‫اوب‬‫اامم‬‫زین‬
l
‫اےس‬‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫يعلى‬ ‫أبي‬ ‫مسند‬
‘‘
6
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫رمعم‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫امتم‬
‫رادش‬‫نب‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬
‫۔‬
1
‫حبان‬ ‫ابن‬ ‫صحيح‬
:
1
/
۲۱۸
،
‫رقم‬
:
1۱۸1
،
‫ت‬
:
‫األرنؤوط‬ ‫شعيب‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫الرسالة‬ ‫مؤسسة‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۰۲
.‫هـ‬
2
:‫أحمد‬‫اإلمام‬‫مسند‬
۰1
/
۲1۸
:‫رقم‬،
۰۲۲1۲
،
،‫األرنؤوط‬‫شعيب‬:‫ت‬
‫الرسالة‬‫مؤسسة‬
-
،‫بيروت‬
‫الطبعة‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
3
‫من‬ ‫المنتخب‬
‫حميد‬ ‫بن‬ ‫عبد‬ ‫مسند‬
:
‫ص‬
:
۲۳۲
،
‫رقم‬
:
۰۲1۸
،
‫ت‬
:
‫السامرائي‬ ‫البدري‬ ‫صبحي‬
،
‫ـ‬ ‫الكتب‬ ‫عالم‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱1
.‫هـ‬
4
:‫البزار‬ ‫مسند‬
۰۲
/
۲۲۱
:‫رقم‬،
۱1۲۸
‫عادل‬:‫ت‬،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬ ‫والحكم‬ ‫العلوم‬ ‫مكتبة‬،‫سعد‬ ‫بن‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
5
‫المختارة‬ ‫األحاديث‬
:
۸
/
۰۳۳
،
‫رقم‬
:
۰1۱۱
،
‫ت‬
:
‫دهيش‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫الملك‬ ‫عبد‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫خضر‬ ‫دار‬
،
‫الثالثة‬‫الطبعة‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
6
:‫يعلى‬ ‫أبي‬ ‫مسند‬
۱
/
11
:‫رقم‬،
۲۲1۲
،
،‫أسد‬ ‫سليم‬ ‫حسين‬:‫ت‬
،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫للتراث‬ ‫المأمون‬ ‫دار‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.
’’
‫دنسم‬
‫ایب‬
‫ی‬‫عل‬‫ب‬
‘‘
:‫ںیہ‬‫ہی‬‫اافلظ‬‫ےک‬
’’
‫المقدمي‬ ‫بكر‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫غزوان‬ ‫بن‬ ‫ديلم‬ ‫حدثنا‬
،
‫ثابت‬ ‫حدثنا‬
،
‫عن‬
‫أنس‬
،
‫قال‬
:
‫له‬ ‫يقال‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫أصحاب‬ ‫من‬ ‫رجل‬ ‫كان‬
:
ُ‫ج‬
َ‫ل‬
ْ‫ي‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫ب‬
،
‫دمامة‬ ‫وجهه‬ ‫في‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫عليه‬ ‫فعرض‬
‫التزويج‬
،
‫فقال‬
:
‫كاسدا‬ ‫تجدني‬ ‫إذا‬
،
:‫فقال‬
‫اهلل‬ ‫عند‬ ‫أنك‬ ‫غير‬
‫بكاس‬ ‫لست‬
‫د‬
‘‘
.
‫اسن‬‫رضحت‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫ب‬‫ی‬‫م‬‫ب‬‫ب‬َ‫ل‬ُ‫ج‬‫وک‬‫سج‬‫اھت‬‫صخش‬‫اکی‬‫ںیم‬‫ااحصب‬‫ےک‬
r
‫اہک‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫ےکےئل‬‫اس‬،‫یھت‬‫واحض‬‫دبوصریت‬‫رپ‬‫رہچے‬‫ےک‬‫اس‬،‫اھت‬‫اجات‬
‫ﷺ‬
‫آ‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬،‫اہک‬‫وک‬‫رکےن‬‫اکنح‬‫ےن‬
‫پ‬
‫ےھجم‬
‫وسدا‬‫واال‬‫او ے‬‫ہن‬
‫آپ‬‫وت‬،‫ےگ‬‫اپںیئ‬
‫ﷺ‬
‫ںیہ۔‬‫ںیہن‬‫وسدا‬‫واال‬‫او ے‬‫ہن‬‫اہں‬‫ےک‬‫اہلل‬‫آپ‬‫ےبکش‬‫ںیہن‬‫ابت‬‫ہی‬:‫رفامای‬‫ےن‬

163. ۲۶۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫اکحتی‬
:
‫رک‬‫دھکی‬‫تنج‬‫رغبی‬‫و‬‫بیجع‬‫یک‬‫دشاد‬‫اک‬‫القہب‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬
‫اعموہی‬‫اریم‬‫رضحت‬
r
‫انسان‬‫اوحال‬‫ےک‬‫اس‬‫وک‬
،
‫اابحر‬‫بعک‬‫رھپ‬
l
‫رکان‬‫دصتقی‬‫یک‬‫ُن‬‫ا‬‫اک‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ڑھگت‬‫نم‬
‫اک‬‫رواتی‬
‫دصمر‬
‫یبلعث‬‫اامم‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫والبيان‬ ‫الكشف‬
‘‘
1
‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
:
’’
‫أخبرنا‬ ‫ما‬
‫المفسر‬‫القاسم‬‫أبو‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬‫محمد‬‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫أبو‬ ‫أخبرنا‬
‫األصبهاني‬ ‫الصفار‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫جعفر‬ ‫أبو‬ ‫أخبرنا‬
‫األصبهاني‬ ‫رستم‬ ‫بن‬ ‫مهدي‬
،
‫قال‬
:
‫المصري‬ ‫صالح‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫لهيعة‬ ‫ابن‬ ‫حدثني‬
،
‫القاسم‬ ‫أبو‬ ‫وأخبرنا‬
،
‫قال‬
:
‫الحسن‬ ‫أبو‬ ‫أخبرنا‬
‫بن‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬
‫الطرايفي‬ ‫عبدوس‬
،
‫قال‬
:
‫سعيد‬ ‫بن‬ ‫عثمان‬ ‫أخبرنا‬
‫الدارجي‬
،
‫قال‬
:
‫قال‬ ‫صالح‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫أخبرنا‬
:
‫لهيعة‬ ‫ابن‬ ‫حدثني‬
،
‫عن‬
‫عمران‬‫أبي‬‫بن‬‫خالد‬
،
‫منبه‬‫بن‬‫وهب‬‫عن‬
،
‫خرج‬‫أنه‬‫قالبة‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬‫عن‬
‫شردت‬ ‫له‬ ‫إبل‬ ‫طلب‬ ‫في‬
،
‫وقع‬ ‫قد‬ ‫هو‬ ‫إذا‬ ‫عدن‬ ‫صحاري‬ ‫في‬ ‫هو‬ ‫فبينما‬
‫عليها‬ ‫الفلوات‬ ‫تلك‬ ‫في‬ ‫مدينة‬ ‫على‬
‫حصن‬
،
‫قصور‬ ‫الحصن‬ ‫وحول‬
1
‫والبيان‬ ‫الكشف‬
:
۰۱
/
۰1۱
:‫ت‬،
‫أبومحمد‬
‫عاشور‬ ‫بن‬
،
‫دار‬
‫ـ‬ ‫العربي‬ ‫التراث‬ ‫إحياء‬
‫بيرت‬
،
‫الطبعةاألول‬
‫ى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.

164. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۶3
‫طوال‬‫وأعالم‬‫كبيرة‬
،
‫فلم‬‫إبله‬‫عن‬‫يسأله‬‫أحدا‬‫فيها‬‫أن‬‫ظن‬‫منها‬‫دنى‬‫فلما‬
‫داخال‬ ‫وال‬ ‫خارجا‬ ‫ير‬
،
‫من‬ ‫ودخل‬ ‫سيفه‬ ‫وسل‬ ‫وعقلها‬ ‫دابته‬ ‫عن‬ ‫فنزل‬
‫الحصن‬ ‫باب‬
،
‫ير‬ ‫لم‬ ‫عظيمين‬ ‫ببابين‬ ‫هو‬ ‫إذا‬ ‫الحصن‬ ‫في‬ ‫دخل‬ ‫فلما‬
‫منهما‬ ‫أعظم‬
،
‫واألحمر‬ ‫األبيض‬ ‫بالياقوت‬ ‫مرصعان‬ ‫والبابان‬
،
‫رأى‬ ‫فلما‬
‫البابين‬ ‫أحد‬ ‫ففتح‬ ‫وأعجبه‬ ‫دهش‬ ‫ذلك‬
،
‫أحد‬ ‫ير‬ ‫لم‬ ‫بمدينة‬ ‫هو‬ ‫فإذا‬
‫مثلها‬
،
‫وياقوت‬ ‫زبرجد‬ ‫من‬ ‫أعمدة‬ ‫تحته‬ ‫معلق‬ ‫قصر‬ ‫كل‬ ‫قصور‬ ‫وإذا‬
‫غرف‬‫منها‬‫قصر‬‫كل‬‫وفوق‬
‘‘
.
‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬
l
‫وہ‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫القہب‬‫نب‬‫ہلل‬‫دبعا‬
‫ےلکن‬‫ںیم‬‫التش‬‫یک‬‫وہےئاووٹنں‬‫ےک‬‫اےنپدب‬
،
‫ےک‬‫دعن‬‫وہ‬
‫اوٹن‬‫ںیم‬‫الگنجت‬
‫آای‬‫رہش‬‫اکی‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ان‬‫ںیم‬‫الگنجت‬‫ااچکن‬‫ےھتہک‬‫رےہ‬‫رک‬‫التش‬
،
‫رہش‬‫اس‬
‫ںیم‬
‫ےھت‬‫ےعلق‬
،
‫وعلقں‬‫اور‬
‫ڈنھجے‬‫وطلی‬‫اور‬‫الحمت‬‫ڑبے‬‫ڑبے‬‫رگد‬‫ارد‬‫ےک‬
‫ےھت‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫وت‬‫اگ‬‫ےلم‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫ہعلق‬‫ہک‬‫وہا‬‫وتایخل‬‫وہےئ‬‫رقبی‬‫ےک‬‫ہعلق‬‫بج‬
‫اگ‬‫وپےھچ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اووٹنں‬‫اےنپ‬
،
‫نکیل‬
‫دالخ‬‫ادنر‬‫ےس‬‫ابرہ‬‫وک‬‫یسک‬‫ہن‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫داھکی‬‫وہےئ‬‫ے‬
‫ت‬
‫ی‬‫کل‬
‫ن‬
‫ب‬‫ابرہ‬‫وک‬‫یسک‬‫ےس‬‫ادنر‬‫ہن‬‫اور‬‫وہےئ‬‫وہےت‬
،
‫وساری‬‫دعباینپ‬‫ےک‬‫اس‬
‫ےس‬‫دروازے‬‫ےک‬‫ےعلق‬‫اور‬‫ایل‬ ‫وسہ‬‫وک‬‫ولتار‬‫اینپ‬‫رک‬‫ابدنھ‬‫وساری‬‫اور‬‫ارتے‬‫ےس‬
‫وہےئگ‬‫دالخ‬‫ادنر‬
،
‫ڑبے‬‫دو‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ااچکن‬‫وت‬‫وہےئگ‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫ہعلق‬‫بج‬
‫دروازو‬
‫ےھت‬‫دےھکی‬‫ہن‬‫یھبک‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫دروازے‬‫ڑبے‬‫ےس‬‫ان‬‫داھکی‬‫وک‬‫ں‬
،
‫وہ‬‫اور‬
‫اور‬‫دیفس‬‫دوونں‬
‫ےئک‬‫زمنی‬‫دروازے‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ایوقت‬‫رسخ‬
‫ےھت‬‫ےئگ‬
،
‫بج‬
‫وہا‬‫اطری‬‫وخف‬‫رپ‬‫وتان‬‫داھکی‬‫ہی‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫ےگل‬‫رکےن‬‫بجعت‬‫اور‬
،
‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫ےلہپ‬‫اسیج‬‫اس‬‫ہک‬‫اھت‬‫رہش‬‫ااسی‬‫ادنر‬‫وت‬‫وھکال‬‫وک‬‫اکی‬‫ےس‬‫ںیم‬‫دروازوں‬
‫داھکی‬‫ںیہن‬‫ےن‬‫یسک‬

165. ۲۶۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وہاگ‬
،
‫اور‬‫زربدج‬‫وج‬‫ےھت‬‫اقمئ‬‫رپ‬‫وتسونں‬‫اےسی‬‫لحم‬‫وہ‬‫وت‬‫داھکی‬‫وک‬‫الحمت‬‫بج‬‫اور‬
‫ےھت‬‫ےک‬‫ایوقت‬
،
‫ےھت‬‫رمکے‬‫ںیم‬‫اس‬‫اورپ‬‫ےک‬‫لحم‬‫رہ‬‫اور‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫ااہبصین‬‫دمحم‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫خیش‬‫اوب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫العظمه‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
،
‫می‬‫ر‬ُ‫ذ‬‫الب‬‫العہم‬‫زین‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫دنس‬‫اینپ‬‫اےس‬‫یھب‬‫ےن‬
2
،
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬‫رصمی‬‫اصحل‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوی‬‫ر‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫ونیتں‬
‫۔‬
‫آولیس‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫المعاني‬ ‫روح‬
‘‘
3
‫اافلظ‬‫ان‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬
:
’’
‫إبل‬ ‫طلب‬ ‫في‬ ‫خرج‬ ‫أنه‬ ‫قالبة‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫وعن‬
‫عليها‬ ‫فوقع‬ ‫له‬
‫ثم‬‫مما‬‫عليه‬ ‫قدر‬‫ما‬ ‫فحمل‬
،
‫فاستحضره‬ ‫معاوية‬‫خبره‬ ‫وبلغ‬
،
‫عليه‬ ‫فقص‬
‫فسأله‬ ‫كعب‬ ‫إلى‬ ‫فبعث‬
،
‫فقال‬
:
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫هي‬
،
‫رجل‬ ‫وسيدخلها‬
‫وعلى‬ ‫خال‬ ‫حاجبه‬ ‫على‬ ‫قصير‬ ‫أشقر‬ ‫أحمر‬ ‫زمانك‬ ‫في‬ ‫المسلمين‬ ‫من‬
‫خال‬ ‫عقبه‬
،
‫له‬ ‫إبل‬ ‫طلب‬ ‫في‬ ‫يخرج‬
،
‫قالبة‬ ‫ابن‬ ‫فأبصر‬ ‫التفت‬ ‫ثم‬
،
‫فقال‬
:
‫هذا‬
‫الرجل‬‫ذلك‬‫واهلل‬
‘‘
.
‫ےلکن‬‫ںیم‬‫التش‬‫یک‬‫اووٹنں‬‫اےنپ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رموی‬‫ےس‬‫القہب‬‫نب‬‫دبعاہلل‬
،
‫بج‬
‫رک‬‫الد‬‫رپ‬‫اوٹن‬‫وہیئ‬‫نکمم‬‫زیچںی‬‫ینتج‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫رہش‬‫واہں‬‫وت‬‫ایگ‬‫لم‬‫اوٹن‬‫وک‬‫ان‬
‫آےئ‬‫ےل‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫ربخ‬‫یک‬‫واہعق‬‫اس‬
r
‫یچنہپ‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫آپ‬‫وت‬
r
‫ےن‬
1
‫العظمة‬
:
‫ص‬
:
۰11۲
،
‫رقم‬
:
11۲
،
‫ت‬
:
‫إدريس‬‫محمد‬‫بن‬‫اهلل‬‫رضاء‬
‫المباركفوري‬
،
‫العاصمة‬‫دار‬
.‫الرياض‬‫ـ‬
2
‫انظر‬
:
‫الحميري‬‫المنعم‬‫عبد‬‫ابن‬‫للمؤرخ‬‫المعطار‬‫الروض‬
:
‫ص‬
:
۲۲
،
‫ت‬
:
‫عباس‬‫إحسان‬
،
‫لبنان‬‫مكتبة‬
.
3
‫المعاني‬‫روح‬
:
۰۸
/
۲۲1
،
‫ت‬
:
‫عطية‬‫الباري‬‫عبد‬‫علي‬
،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۸
.‫هـ‬

166. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۶۸
‫ولباای‬‫وک‬‫اوبالقہب‬
(،
‫احرض‬‫ہی‬‫بج‬
‫وہےئ‬
)
‫رکدای‬‫ایبن‬‫ہصق‬‫اسرا‬‫وت‬
،
‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫بعک‬‫ےن‬
r
‫اجیھب‬‫اغیپم‬‫اپس‬‫ےک‬
(،
‫وہےئگ‬‫احرض‬‫وہ‬‫بج‬
)
‫وت‬
‫ےس‬‫ان‬
(
‫رہش‬‫اس‬
)
‫ایک‬‫وسال‬‫قلعتم‬‫ےک‬
،
‫بعک‬‫رضحت‬
r
‫ دنل‬‫ہی‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫ےساکی‬‫ںیم‬‫املسمونں‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫ےک‬‫یہ‬‫آپ‬‫رقنعبی‬‫اور‬‫ےہ‬‫رہش‬‫واال‬‫وتسونں‬
‫ںیم‬‫رہش‬‫اس‬‫آدیم‬
‫وہاگ‬‫واال‬‫رگن‬‫وھبرے‬‫املئ‬‫وہاگرسیخ‬‫دالخ‬
،
‫اک‬‫دق‬‫وھچےٹ‬
‫وہاگ‬
،
‫وہاگ‬‫لت‬‫رپ‬‫کلپ‬‫یک‬‫اس‬
،
‫وہاگ‬‫لت‬‫اکی‬‫یھب‬‫رپ‬‫اڑییھ‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫اےنپ‬‫وہ‬
‫اگ‬‫ےلکن‬‫ںیم‬‫التش‬‫یک‬‫اووٹنں‬
،
‫اگ‬‫اجےئ‬‫چنہپ‬‫کت‬‫واہں‬
،
‫اجبن‬‫رھپاکی‬
‫وہےئ‬‫وتمہج‬
‫اہک‬‫وت‬‫ڑپی‬‫رظن‬‫رپ‬‫القہب‬‫انب‬‫وت‬
:
‫آدیم‬‫وہ‬‫ےہ‬‫یہی‬‫مسق‬‫یک‬‫اہلل‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اینپ‬
’’
‫تفسير‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫لقن‬‫ںیم‬
:
’’
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫قصة‬ ‫حاتم‬ ‫أبي‬ ‫ابن‬ ‫ذكر‬ ‫وقد‬
،
‫مطولة‬ ‫هاهنا‬
‫جدا‬
،
‫إسنادها‬ ‫يصح‬ ‫ليس‬ ‫الحكاية‬ ‫فهذه‬
،
‫األعرابي‬ ‫ذلك‬ ‫إلى‬ ‫صح‬ ‫ولو‬
‫أنه‬ ‫أو‬ ‫ذلك‬ ‫اختلق‬ ‫يكون‬ ‫فقد‬
َ‫ه‬‫ال‬ ‫من‬ ‫نوع‬ ‫أصابه‬
َ‫و‬
َ‫خ‬‫وال‬ ‫س‬
َ‫ب‬
‫ال‬
،
‫فاعتقد‬
‫كذلك‬ ‫وليس‬ ‫الخارج‬ ‫في‬ ‫حقيقة‬ ‫له‬ ‫ذلك‬ ‫أن‬
،
‫بعدم‬ ‫يقطع‬ ‫مما‬ ‫وهذا‬
‫صحته‬
،
‫والمتحيلين‬‫والطامعين‬‫الجهلة‬‫من‬‫كثير‬‫به‬‫يخبر‬‫مما‬‫قريب‬‫وهذا‬
‫األرض‬ ‫تحت‬ ‫مطالب‬ ‫وجود‬ ‫من‬
،
‫وألوان‬ ‫والفضة‬ ‫الذهب‬ ‫قناطير‬ ‫فيها‬
1
‫كثير‬ ‫ابن‬ ‫تفسير‬
1
/
۲1۱
،
‫ت‬
:
‫الدين‬ ‫شمس‬ ‫حسين‬ ‫محمد‬
،
‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
.‫هـ‬

167. ۲۶۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫الكب‬ ‫واإلكسير‬ ‫واللئالئ‬ ‫واليواقيت‬ ‫الجواهر‬
‫ير‬
،
‫تمنع‬ ‫موانع‬ ‫عليها‬ ‫لكن‬
‫منها‬ ‫واألخذ‬ ‫إليها‬ ‫الوصول‬ ‫من‬
،
‫والضعفة‬ ‫األغنياء‬ ‫أموال‬ ‫على‬ ‫فيحتالون‬
‫ونحو‬ ‫وعقاقير‬ ‫بخاخير‬ ‫في‬ ‫صرفها‬ ‫في‬ ‫بالباطل‬ ‫فيأكلونها‬ ‫والسفهاء‬
‫بهم‬ ‫ويطنزون‬ ‫الهذيانات‬ ‫من‬ ‫ذلك‬
،
‫األرض‬ ‫في‬ ‫أن‬ ‫به‬ ‫يجزم‬ ‫والذي‬
‫منها‬ ‫بشيء‬ ‫ظفر‬ ‫من‬ ‫كثيرة‬ ‫وكنوزا‬ ‫وإسالمية‬ ‫جاهلية‬ ‫دفائن‬
‫أمكنه‬
‫تحويله‬
،
‫وبهت‬ ‫وافتراء‬ ‫فكذب‬ ‫زعموها‬ ‫التي‬ ‫الصفة‬ ‫على‬ ‫فأما‬
،
‫ولم‬
‫عنهم‬ ‫أخذ‬ ‫من‬ ‫نقل‬ ‫أو‬ ‫نقلهم‬ ‫عن‬ ‫إال‬ ‫يقولونه‬ ‫مما‬ ‫شيء‬ ‫ذلك‬ ‫في‬ ‫يصح‬
،
‫للصواب‬‫الهادي‬‫وتعالى‬‫سبحانه‬‫واهلل‬
‘‘
.
‫احمت‬‫ایب‬‫انب‬‫اور‬
l
‫ےن‬
(
‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬
)
‫اکی‬‫اہیں‬‫ریسفتںیم‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ہصق‬‫وطلی‬
،
‫دنس‬‫یک‬‫اکحتی‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬
،
‫ارعایب‬‫اس‬‫ارگ‬‫اور‬
‫التبم‬‫ںیم‬‫طبخ‬‫ہی‬‫ای‬‫ےہ‬‫ڑھگا‬‫وک‬‫ہصق‬‫اس‬‫ےن‬‫دبو‬‫اس‬‫رھپ‬‫وت‬‫وہ‬‫در ِتس‬‫دنس‬‫رطف‬‫یک‬‫کت‬
‫اھت‬
،
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫سج‬
‫اھت‬‫ایل‬‫رک‬‫نیقی‬‫تقیقح‬‫اےس‬‫ےن‬‫اس‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ااسی‬‫احالہکن‬
،
‫ےہ‬‫نیقی‬‫اک‬‫تحص‬‫دعم‬‫یک‬‫سج‬‫ےہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫زیچوں‬‫ان‬‫ربخ‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫رقبی‬‫ربخ‬‫ہی‬‫اور‬
‫الہجء‬‫ےس‬‫تہب‬‫یک‬‫نج‬‫ےک‬‫ربخوں‬‫ان‬‫ےہ‬‫رت‬
،
‫ںیہ‬‫دےتی‬‫ربخ‬‫ولگ‬‫ابز‬‫ہلیح‬‫اور‬‫الیچل‬
،
‫ںیہ‬‫زیچںی‬‫ولطمہب‬‫یس‬‫تہب‬‫ےچین‬‫ےک‬‫زن‬‫ےسیج‬
،
‫ڈریھ‬‫ےک‬‫اچدنی‬‫اور‬‫وسان‬‫ںیم‬‫سج‬
‫ںیہ‬‫ےگل‬
،
‫وجارہات‬‫ےک‬‫رگن‬‫فلتخم‬
،
‫اریسک‬‫ڑبی‬‫اور‬‫ایوقت‬
(
‫ےک‬‫سج‬‫ےش‬‫وہ‬
‫اجیت‬‫نب‬‫اچدنی‬‫یعلق‬‫اور‬‫وسان‬‫اتابن‬‫ےس‬‫اگلےن‬
‫ےہ‬
)
‫ںیہ‬
،
‫رواکوںیٹ‬‫ایسی‬‫رپ‬‫ان‬‫نکیل‬
‫ںیہ‬‫یتنب‬‫امعن‬‫ےس‬‫ےنیل‬‫وک‬‫ان‬‫اور‬‫ےنچنہپ‬‫کت‬‫ان‬‫وج‬‫ںیہ‬‫اجیت‬‫اپیئ‬
،
‫ہلیح‬‫ولگ‬‫ہی‬‫انچہچن‬
‫رکےکااینغء‬
،
‫وک‬‫امل‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫ووقف‬‫ےب‬‫اور‬‫زمکور‬
‫ںیہ‬‫اھکےت‬‫انقح‬
،
‫دوھین‬‫اور‬
،
‫اڑاےت‬‫ذماق‬‫اک‬‫ان‬‫رکےک‬ ‫رخ‬‫امل‬‫اک‬‫ان‬‫ںیم‬‫ابوتں‬‫وہدہ‬‫ےب‬‫اور‬‫وبویٹں‬‫ڑجی‬
‫ںیہ‬
‫۔‬

168. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۶۴
‫اور‬‫دےنیف‬‫ےک‬‫االسم‬‫وزامہن‬‫اجتیلہ‬‫زامہن‬‫ںیم‬‫زن‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ینیقی‬‫ابت‬‫ہی‬‫اتمہ‬
‫ںیہ‬‫وموجد‬‫زخاےن‬‫ےس‬‫تہب‬
‫ےئل‬‫ےک‬‫اس‬‫وہیگ‬‫درتسس‬‫رپ‬‫ان‬‫وک‬‫سج‬
‫اکنل‬‫اک‬‫اس‬‫وت‬
‫ےہ‬‫نکمم‬‫اجان‬‫ےل‬
،
‫اہتبل‬
‫سج‬
‫تیفیک‬
‫ایک‬‫لقن‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫رپ‬
‫وت‬‫ہی‬‫ےہ‬
‫ےہ‬‫ذکب‬
،
‫ےہ‬‫ارتفاء‬‫اخصل‬‫اور‬
،
‫اور‬
‫رصف‬‫وج‬‫ںیہ‬‫رےہ‬‫ہہک‬‫ہی‬‫وج‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫اس‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫ان‬‫ےہ‬‫ایل‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ےس‬‫نج‬‫ای‬‫ےس‬‫ان‬
،
‫ںیم‬‫اس‬
‫حیحص‬‫یھب‬‫ھچک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
،
‫ںیہ‬‫واےل‬‫دےنی‬‫دہاتی‬‫یک‬‫دریگتس‬‫واعتیل‬‫احبسہن‬‫اوراہلل‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الشاف‬ ‫الكافي‬
‘‘
1
‫یبلعث‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫یک‬
‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬
‫ذرک‬
‫رکےک‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫الئحة‬ ‫عليه‬ ‫الوضع‬ ‫آثار‬
‘‘
.
‫ےک‬‫وعض‬
‫ںیہ‬‫اظرہ‬‫رپ‬‫اس‬‫آاثر‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫ادلنی‬‫رباہن‬
‫ا‬َ
‫ت‬
‫م‬
‫ب‬
‫یع‬
l
‫ےن‬
’’
‫الدرر‬ ‫نظم‬
‘‘
2
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
‫القسعین‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫۔‬
ُ‫د‬ َ
‫ن‬
‫خ‬‫انب‬‫العہم‬
‫ون‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫دلخون‬ ‫انب‬ ‫العہم‬
l
‫اینپ‬
’’
‫تاريخ‬
‘‘
3
‫نب‬‫دبعاہلل‬ ‫ںیم‬ ‫دقمہم‬ ‫ےک‬
‫تنج‬‫یک‬‫دشاد‬‫اور‬‫القہب‬
‫یک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫لیصفت‬
:
’’
‫فصل‬
:
‫المفسرون‬ ‫يتناقله‬ ‫ما‬ ‫الوهم‬ ‫في‬ ‫وأعرق‬ ‫ذلك‬ ‫من‬ ‫وأبعد‬
1
‫الشاف‬‫الكافي‬
:
‫ص‬
:
۲۰۳
،
‫رقم‬
:
۰۲11
،
‫دار‬
‫إحياء‬
‫التراث‬
‫العربي‬
-
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
2
‫الدرر‬‫نظم‬
:
۲۲
/
۲1
،
.‫القاهرة‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫الكتاب‬‫دار‬
3
‫م‬
‫خلدون‬‫قدمةابن‬
:
۰
/
۰1
،
‫ت‬
:
‫شحادة‬‫خليل‬
‫زكار‬‫وسهيل‬
،
‫ال‬‫دار‬
‫فكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

169. ۲۶۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫تعالى‬ ‫قوله‬ ‫في‬‫الفجر‬‫سورة‬ ‫تفسير‬ ‫في‬
:
‫إرم‬‫بعاد‬‫ربك‬‫فعل‬ ‫كيف‬ ‫تر‬ ‫ألم‬
‫العماد‬ ‫ذات‬
.
‫لمدينة‬ ‫اسما‬ ‫إرم‬ ‫لفظة‬ ‫فيجعلون‬
‘‘
.
‫لصف‬
:
‫اس‬
‫دیعب‬‫زایدہ‬‫ےس‬
‫آتی‬‫یک‬‫ارجفل‬‫وسرۃ‬‫رسفمنی‬‫وک‬‫سج‬‫ےہ‬‫ابت‬‫وہ‬‫الخف‬‫ےک‬‫لقع‬‫اور‬
’’
‫ذات‬‫ارم‬
‫اامعلد‬
‘‘
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫ںیم‬‫ریسفت‬‫یک‬
،
‫ظفل‬‫رسفمنی‬‫اورہی‬
’’
‫ارم‬
‘‘
‫اکی‬
‫انم‬‫اک‬‫رہش‬
‫دےتی‬‫رقار‬
‫ںیہ‬
‫۔‬
‫دلخون‬‫انب‬‫العہم‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
l
‫ودشدی‬‫دشاد‬‫ےن‬
ً‫ا‬‫ااصتخر‬‫وک‬‫واہعق‬‫ےک‬
‫ایک‬ ‫لقن‬
،
‫ربطی‬ ‫رھپ‬
l
،
‫اعثیبل‬
l
،
‫زرشحمی‬
l
‫ےس‬ ‫وحاہل‬ ‫ےک‬ ‫وریغہ‬
‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫رکےک‬‫لقن‬ً‫ا‬‫ااصتخر‬‫وک‬‫واہعق‬‫ےک‬‫القہب‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫رواتی‬‫مثحب‬‫زری‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رتددی‬‫یک‬‫اس‬
:
’’
َ‫ه‬‫ال‬ ‫ينتهي‬ ‫وقد‬
َ‫ذ‬
َ‫ي‬
‫غائبة‬ ‫أنها‬ ‫إلى‬ ‫ببعضهم‬ ‫ان‬
،
‫عليها‬ ‫يعثر‬ ‫وإنما‬
‫والسحر‬ ‫الرياضة‬ ‫أهل‬
،
‫م‬
‫بالخرافات‬ ‫أشبه‬ ‫كلها‬ ‫زاعم‬
،
‫حمل‬ ‫والذي‬
‫اإل‬ ‫صناعة‬ ‫اقتضته‬ ‫ما‬ ‫ذلك‬ ‫على‬ ‫المفسرين‬
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫لفظة‬ ‫في‬ ‫عراب‬
‫إرم‬ ‫صفة‬ ‫أنها‬
،
‫األ‬ ‫على‬ ‫العماد‬ ‫وحملوا‬
‫ساطين‬
،
‫بناء‬ ‫يكون‬ ‫أن‬ ‫فتعين‬
،
ّ‫ش‬‫ور‬
‫ح‬
‫اإل‬ ‫على‬ ‫إرم‬ ‫عاد‬ ‫الزبير‬ ‫ابن‬ ‫قراءة‬ ‫ذلك‬ ‫لهم‬
‫تنوين‬ ‫غير‬ ‫من‬ ‫ضافة‬
،
‫هي‬ ‫التي‬ ‫الحكايات‬ ‫تلك‬ ‫على‬ ‫وقفوا‬ ‫ثم‬
‫أشبه‬
‫باأل‬
‫الموضوعة‬ ‫قاصيص‬
‫المنقولة‬‫الكذب‬‫إلى‬‫أقرب‬‫هي‬‫التي‬
‫المضحكات‬‫عداد‬‫في‬
‘‘
1
.
‫اور‬
‫ان‬
‫وہایگ‬‫اغبئ‬‫رہش‬‫ہی‬‫ہک‬‫ایگ‬‫چنہپ‬‫کت‬‫اہیں‬‫وت‬‫اکذہاین‬‫ضعب‬‫ےس‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫وہات‬‫وک‬‫ورحس‬‫رایتض‬‫الہ‬‫ملع‬‫اک‬‫سج‬
،
‫رخاافت‬‫ایخالت‬‫امتم‬‫ےک‬‫امتم‬‫ہی‬
1
‫خلدون‬‫مقدمةابن‬
:
۰
/
۰1
،
‫ت‬
:
‫زكار‬‫شحادةوسهيل‬‫خليل‬
،
‫ال‬‫دار‬
‫فكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

170. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۶۲
‫ںیہ‬‫اشمہب‬‫ےک‬
،
‫رپ‬‫ذہاین‬‫اس‬‫اور‬
’’
‫ذات‬
‫اامعلد‬
‘‘
‫ارعاب‬‫انصتع‬‫وک‬‫رسفمنی‬‫ںیم‬
‫ےک‬
‫اےہ‬‫ر‬‫ااھب‬‫ےن‬‫اقتےض‬
‫ہک‬
’’
‫اامعلد‬‫ذات‬
‘‘
‫ےہ‬‫تفص‬‫یک‬‫ارم‬
،
‫رسفمنی‬‫اور‬
’’
‫امعد‬
‘‘
‫رپ‬‫وتسونں‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫ومحمل‬‫وک‬
،
‫یھت‬‫امعرت‬‫اکی‬‫ہی‬‫ہک‬‫وہیئگ‬‫نیعتم‬‫ابت‬‫ہی‬‫وت‬
،
‫اور‬
‫زریب‬‫انب‬‫وک‬‫وقل‬‫اس‬‫ےک‬‫ان‬
r
‫رقاءت‬‫یک‬
’’
‫ارم‬‫اعد‬
‘‘
‫ےک‬‫ااضتف‬‫البونتنی‬
‫اسھت‬
‫ڑچاھای‬‫رپوان‬‫ےن‬
،
‫ںیئگ‬‫لم‬‫اکحایت‬‫ھچک‬‫وک‬‫رسفمنی‬‫رھپ‬
،
‫وصقں‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وج‬
‫ںیہ‬‫اشمہب‬‫ےک‬
،
‫زیخ‬‫ہکحضم‬‫وج‬‫ںیہ‬‫رقبی‬‫زایدہ‬‫ےک‬‫وصقں‬‫وقنمل‬‫وھجےٹ‬‫ان‬‫وج‬
‫ںیہ‬‫اجےت‬‫ےئک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫وصقں‬
‫۔‬
‫دلخون‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬‫آرخ‬‫ابلک‬
:
’’
ُ‫ت‬ ‫الذي‬ ‫البعيد‬ ‫المحمل‬ ‫هذا‬ ‫إلى‬ ‫ضرورة‬ ‫وأي‬
ُ‫م‬
ِّ‫ح‬
َ‫ل‬
‫لتوجيهه‬ ‫ت‬
‫الواهية‬ ‫الحكايات‬ ‫هذه‬ ‫المثال‬
‫؟‬
‫لبعدها‬ ‫مثلها‬ ‫عن‬ ‫اهلل‬ ‫كتاب‬ ‫ينزه‬ ‫التي‬
‫الصحة‬‫عن‬
‘‘
1
.
‫ےہ‬‫رضورت‬‫ایک‬‫آرخ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وہےن‬‫دور‬‫ےس‬‫تحص‬‫ےک‬‫اکحایت‬‫ان‬‫اور‬
‫وتہیج‬‫یک‬‫ااثمل‬‫یسیج‬‫اکحتی‬‫وایہ‬‫ان‬‫ہک‬
‫ےئک‬‫شیپ‬‫ےکالامتالت‬‫دراز‬‫دور‬‫ںیم‬
‫اجںیئ‬
‫؟‬
‫زنمہ‬‫وک‬‫اتکب‬‫اینپ‬‫ےن‬‫اہلل‬‫ےس‬‫نج‬
‫ےہ‬‫راھک‬
‫۔‬
‫ومح‬‫رویم‬‫ایوقت‬‫ؤمرخ‬‫العہم‬
‫ی‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ومحی‬‫رویم‬‫ایوقت‬‫ؤمرخ‬‫العہم‬
l
’’
‫البلدان‬ ‫معجم‬
‘‘
2
‫دبعاہلل‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫ےس‬‫لیصفت‬‫اک‬‫تنج‬‫یک‬‫دشاد‬‫اور‬‫القہب‬‫نب‬
:
1
‫مق‬
‫خلدون‬‫دمةابن‬
:
۰
/
۲۱
،
‫ت‬
:
‫زكار‬‫شحادةوسهيل‬‫خليل‬
،
‫ال‬‫دار‬
‫فكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۰
.‫هـ‬
2
‫البلدان‬‫معجم‬
:
۰
/
۰۸۳
،
‫دارصادر‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۳
.‫هـ‬

171. ۲۴۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫قلت‬
:
‫صحتها‬ ‫من‬ ‫البراءة‬ ‫قدمنا‬ ‫مما‬ ‫القصة‬ ‫هذه‬
،
‫من‬ ‫أنها‬ ‫وظننا‬
ُ‫م‬‫ال‬ ‫ّاص‬‫ص‬‫الق‬ ‫أخبار‬
َ‫ن‬
َّ‫م‬
َ‫ق‬
‫ة‬
،
ْ‫ل‬‫ا‬ ‫وأوضاعها‬
ُ‫م‬
َ‫ز‬
َّ‫و‬
َ‫ق‬
‫ة‬
‘‘
.
‫اسھت‬‫ےک‬‫لیصفت‬‫اسہقب‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫ااہظر‬‫اک‬‫رباءت‬‫مہ‬‫ےس‬‫تحص‬‫یک‬‫ہصق‬‫اس‬‫ذرکرکدہ‬
،
‫ہی‬‫امگن‬‫امہرا‬‫اور‬
‫ہصق‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬
،
‫ےس‬‫ںیم‬‫ربخوں‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬‫عملم‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬‫انبویٹ‬‫یک‬‫ولوگں‬‫وگ‬‫ہصق‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫آولیس‬‫العہم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫آولیس‬‫العہم‬
l
’’
‫ال‬ ‫روح‬
‫م‬
‫عاني‬
‘‘
1
‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫لقن‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫الضعف‬ ‫في‬ ‫المذكورأخوه‬ ‫شداد‬ ‫وخبر‬
،
‫روايته‬ ‫تصح‬ ‫لم‬ ‫بل‬
‫قالبة‬ ‫ابن‬ ‫كخبر‬ ‫موضوع‬ ‫فهو‬ ‫حجر‬ ‫ابن‬ ‫الحافظ‬ ‫ذكره‬ ‫كما‬
‘‘
.
‫یک‬‫دشاد‬‫اور‬
‫ےہ‬‫رطح‬‫یک‬‫ربخ‬‫یک‬‫القہب‬‫انب‬‫ںیم‬‫فعض‬‫ربخ‬
،
‫ںیہن‬‫حیحص‬‫یھب‬‫رکان‬‫اےسرواتی‬‫ہکلب‬
‫ےہ‬
،
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫اسیج‬
l
‫ایبن‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬
:
‫رطح‬‫یک‬‫ربخ‬‫یک‬‫القہب‬‫انب‬
،
‫دشاد‬
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫یھب‬‫ربخ‬‫ہی‬‫یک‬
‫۔‬
‫وشاکین‬‫العہم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫وشاکین‬‫العہم‬
l
’’
‫القدير‬‫فتح‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫مدينة‬ ‫اسم‬ ‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫أن‬ ‫المفسرين‬ ‫من‬ ‫جماعة‬ ‫ذكر‬ ‫وقد‬
‫قصورها‬ ‫والفضة‬ ‫بالذهب‬ ‫مبنية‬
‫وبساتينها‬ ‫ودورها‬
،
‫حصباءها‬ ‫وأن‬
1
‫المعاني‬‫روح‬
:
۰۸
/
۲۲1
،
‫ت‬
:
‫علي‬
‫عطية‬‫الباري‬‫عبد‬
،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۸
.‫هـ‬
2
‫فتح‬
‫القدير‬
:
۸
/
۸۲۱
،
‫الطيب‬‫الكلم‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۰1
.‫هـ‬

172. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۴۲
‫جواهر‬
‫مسك‬‫وترابها‬
،
‫آدم‬‫بني‬‫من‬‫ساكن‬‫فيها‬‫وال‬‫أنيس‬‫بها‬‫وليس‬
،
‫وأنها‬
‫موضع‬ ‫إلى‬ ‫موضع‬ ‫من‬ ‫تنتقل‬ ‫تزال‬ ‫ال‬
،
‫باليمن‬ ‫تكون‬ ‫فتارة‬
،
‫تكون‬ ‫وتارة‬
‫بالشام‬
،
‫بالعراق‬ ‫تكون‬ ‫وتارة‬
،
‫البالد‬ ‫بسائر‬ ‫تكون‬ ‫وتارة‬
،
‫كذب‬ ‫وهذا‬
.‫تمييز‬‫أدنى‬‫له‬‫من‬‫على‬‫ينفق‬‫ال‬‫بحت‬
‫فقال‬ ‫تفسيره‬ ‫في‬ ‫الثعلبي‬ ‫وزاد‬
:
‫ا‬ ‫عبد‬ ‫إن‬
‫زمان‬ ‫في‬ ‫قالبة‬ ‫بن‬ ‫هلل‬
‫المدينة‬ ‫هذه‬ ‫دخل‬ ‫معاوية‬
،
‫افتراء‬ ‫على‬ ‫وافتراء‬ ‫كذب‬ ‫على‬ ‫كذب‬ ‫وهذا‬
،
‫كبرى‬ ‫ورزية‬ ‫عظمى‬ ‫وفاقرة‬ ‫دهياء‬ ‫بداهية‬ ‫وأهله‬ ‫اإلسالم‬ ‫أصيب‬ ‫وقد‬
‫يجتر‬ ‫الذين‬ ‫الدجالين‬ ‫الكذابين‬ ‫هؤالء‬ ‫أمثال‬ ‫من‬
‫ئو‬
‫الكذب‬ ‫على‬ ‫ن‬
،
‫تارة‬
‫إسرائيل‬‫بني‬‫على‬
،
‫األنبياء‬‫على‬‫وتارة‬
،
‫على‬‫وتارة‬
‫الصالحين‬
،
‫على‬‫وتارة‬
‫العالمين‬‫رب‬
،
‫الذين‬‫من‬‫جماعة‬‫بتصدر‬‫كثرة‬‫وزاد‬‫الشر‬‫هذا‬‫وتضاعف‬
‫والتفسير‬‫للتصنيف‬‫موضوعها‬‫من‬‫ضعيفها‬‫من‬‫الرواية‬‫بصحيح‬‫لهم‬‫علم‬‫ال‬
‫العزيز‬ ‫للكتاب‬
،
‫المنحولة‬ ‫واألقاصيص‬ ‫المختلفة‬ ‫الخرافات‬ ‫هذه‬ ‫فأدخلوا‬
‫سبحانه‬ ‫اهلل‬ ‫كتاب‬ ‫تفسير‬ ‫في‬ ‫المفتعلة‬ ‫واألساطير‬
،
‫فحر‬
‫وغيروا‬ ‫فوا‬
‫وبدلوا‬
،
‫الذي‬ ‫كتابي‬ ‫في‬ ‫فلينظر‬ ‫ذكرنا‬ ‫ما‬ ‫بعض‬ ‫على‬ ‫يقف‬ ‫أن‬ ‫أراد‬ ‫ومن‬
‫سميته‬
:
‫الموضوعة‬‫األحاديث‬‫في‬‫المجموعة‬‫الفوائد‬
‘‘
.
‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ایبن‬‫ےن‬‫امجتع‬‫اکی‬‫یک‬‫رسفمنی‬‫اور‬
‘‘
‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬
‘‘
‫اک‬‫رہش‬‫ہی‬
‫الحمت‬‫ےک‬‫سج‬‫ےہ‬‫انم‬
،
‫ےھت‬‫وہےئ‬‫ےنب‬‫ےک‬‫اچدنی‬‫وسےن‬‫اباغت‬‫اور‬‫رھگ‬
،
‫او‬
‫اس‬‫ر‬
‫یھت‬‫کشم‬‫یٹم‬‫اور‬‫ومیت‬‫رکنکایں‬‫یک‬
،
‫ںیہن‬‫ااسنن‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫اس‬
،
‫آدم‬‫ینب‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
‫راہشئ‬‫ںیم‬‫اس‬‫وکیئ‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫اایتخررکاکس‬
،
‫اور‬
‫ہگج‬‫دورسی‬‫ےس‬‫ہگج‬‫اکی‬‫لسلسم‬
‫وہات‬‫لقتنم‬
‫ےہ‬‫راتہ‬
،
‫وہاتےہ‬‫ںیم‬‫نمی‬‫ہی‬‫وت‬‫یھبک‬
،
‫ںیم‬‫اشم‬‫یھبک‬
،
‫رعاق‬‫اوریھبک‬

173. ۲۴۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیم‬
،
‫ےہ‬‫وھجٹ‬‫اخصل‬‫ہی‬
،
‫ابلک‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫اسےنم‬‫ےک‬‫صخش‬‫واےل‬‫رےنھک‬‫زییمت‬‫ادین‬
‫یتکس‬‫لچ‬‫ںیہن‬‫یھب‬
‫۔‬
‫یبلعث‬ ‫اور‬
l
‫اینپ‬
’’
‫ریسفت‬
‘‘
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬ ‫زمدی‬ ‫ںیم‬
:
‫القہب‬ ‫نب‬ ‫دبعاہلل‬
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫وہااھت‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫رہش‬‫اس‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫ےک‬
،
‫اور‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫وھجٹ‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫اتہبن‬‫رپ‬‫اتہبن‬
،
‫وھجوٹں‬‫ےسیج‬‫ان‬‫وک‬‫املسمونں‬‫اور‬‫االسم‬‫اور‬
‫داجولں‬
،
‫رپ‬‫وھجٹ‬
‫آںیتف‬‫ڑبی‬‫اور‬‫تبیصم‬‫زربد ِتس‬‫اصمبئ‬‫تخس‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫واولں‬‫رکےن‬‫رجأت‬
‫ںیہ‬‫یچنہپ‬
،
‫ںیہ‬‫وبےتل‬‫رپوھجٹ‬‫ارسالیئ‬‫وتینب‬‫یھبک‬‫ولگ‬‫ہی‬
،
‫اایبن‬‫یھبک‬
‫ء‬
E
‫وھجٹ‬‫رپ‬
‫ںیہ‬‫وبےتل‬
،
‫ںیہ‬‫وبےتل‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫ولوگں‬‫کین‬‫یھبک‬
،
‫وھجٹ‬‫رپ‬‫ااعلنیمل‬‫رب‬‫اوریھبک‬
‫ںیہ‬‫وبےتل‬
،
‫وک‬‫ولوگں‬‫اورنج‬
‫حیحص‬
،
‫فیعض‬
،
‫ولوگں‬‫ان‬‫وہات‬‫ںیہن‬‫ملع‬‫اک‬‫رواایت‬‫وموضع‬
‫رکدای‬‫رشوع‬‫ذرکرکان‬‫ںیم‬‫ریسفت‬‫یک‬‫زعزی‬‫واتکب‬‫اصتفین‬‫اینپ‬‫وک‬‫ااکحایت‬‫ان‬‫بج‬‫ےن‬
‫یئگ‬‫ڑبھ‬‫دبراہج‬‫ربایئ‬‫یک‬‫اس‬‫وت‬
،
‫رخاافت‬‫یک‬‫رطح‬‫رطح‬‫ےن‬‫ولوگں‬‫ان‬‫انچہچن‬
،
‫زمکور‬
‫ریسفت‬‫یک‬‫احبسہن‬‫اہلل‬‫اتکب‬‫وک‬‫دااتسونں‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬‫اور‬‫وصقں‬
‫رشوع‬‫رکان‬‫اشلم‬‫ںیم‬
‫رکدای‬
،
‫ںیہ‬‫رےہ‬‫رمبکت‬‫ےک‬‫ودبتیلی‬‫رحتفی‬‫ںیم‬‫اہلل‬‫اتکب‬‫وہ‬‫رکےک‬‫ااسی‬‫انچہچن‬
،
‫اور‬
‫ریمی‬‫وہ‬‫ہک‬‫اچےئہ‬‫وک‬‫اس‬‫وت‬‫ےہ‬‫راتھک‬‫ارادہ‬‫اک‬‫وہےن‬‫علطم‬‫رپھچک‬‫ابت‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫امہری‬‫وج‬
’’
‫اوملوضہع‬‫االاحدثی‬‫یف‬‫اوفلادئاومجملہع‬
‘‘
‫ےل‬‫دھکی‬‫وک‬‫اتکب‬‫انیم‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫اکحتی‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫دلخون‬‫انب‬‫العہم‬
l
،
‫آولیس‬‫العہم‬
l
،
‫ومحی‬‫ایوقت‬‫العہم‬
l
‫وشاکین‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫اکحتی‬‫اس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫آپ‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
‫۔‬

174. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۴3
‫ربمن‬‫روتی‬
‫رواتی‬
:
‫احل‬‫یلیصفت‬‫اک‬‫تنج‬‫یک‬‫دشاد‬
‫مکح‬
:
‫نم‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫اکحتی‬‫ڑھگت‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ااہفصین‬‫ایحن‬‫نب‬‫رفعج‬‫نب‬‫دمحم‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اخیشل‬‫اوب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫اتکب‬‫اینپ‬
’’
‫العظمة‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رختجی‬‫ںیم‬
:
’’
‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫رحمه‬ ‫أبي‬ ‫حدثني‬
،
‫مهدي‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫حدثنا‬
‫صالح‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
،
‫قال‬
:
‫لهيعة‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫حدثني‬
،
‫بن‬ ‫خالد‬ ‫عن‬
‫أبي‬
‫عمران‬
،
‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫رحمه‬ ‫منبه‬ ‫بن‬ ‫وهب‬ ‫عن‬
،
‫أنه‬ ‫قالبة‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
‫نشزت‬ ‫له‬ ‫إبل‬ ‫طلب‬ ‫في‬ ‫خرج‬
،
‫أبين‬ ‫عدن‬ ‫صحاري‬ ‫في‬ ‫هو‬ ‫فبينما‬
‫الفلوات‬ ‫تلك‬ ‫في‬ ‫تظله‬ ‫والشجر‬
،
‫الفلوات‬ ‫تلك‬ ‫في‬ ‫مدينة‬ ‫على‬ ‫وقع‬ ‫إذ‬
‫حصن‬ ‫عليها‬
،
‫طوال‬ ‫وأعالم‬ ‫كثيرة‬ ‫قصور‬ ‫الحصن‬ ‫ذلك‬ ‫حول‬
،
‫دنا‬ ‫فلما‬
‫أح‬ ‫فيها‬ ‫أن‬ ‫ظن‬ ‫منها‬
‫إبله‬ ‫عن‬ ‫يسأله‬ ‫دا‬
،
‫باب‬ ‫من‬ ‫يخرج‬ ‫خارج‬ ‫ال‬ ‫فإذا‬
‫حصنها‬
،
‫منه‬‫يدخل‬‫داخل‬‫وال‬
.
‫وعقلها‬ ‫ناقته‬ ‫عن‬ ‫نزل‬ ‫ذلك‬ ‫رأى‬ ‫فلما‬
،
‫من‬ ‫ودخل‬ ‫سيفه‬ ‫استل‬ ‫ثم‬
‫الحصن‬ ‫باب‬
،
‫في‬ ‫ير‬ ‫لم‬ ‫عظيمين‬ ‫ببابين‬ ‫هو‬ ‫إذا‬ ‫الحصن‬ ‫خلف‬ ‫فلما‬
‫منهما‬ ‫أعظم‬ ‫شيء‬ ‫الدنيا‬
،
‫أطول‬ ‫وال‬
،
‫محمر‬ ‫خشبهما‬ ‫وإذا‬
،
‫ذينك‬ ‫وفي‬
1
:‫العظمة‬
1
/
۰11۲
:‫رقم‬
11۲
.‫الرياض‬‫ـ‬‫العاصمة‬‫دار‬،‫إدريس‬‫محمد‬‫بن‬‫اهلل‬‫رضاء‬:‫ت‬،


175. ۲۴۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫مسامير‬ ‫البابين‬
‫أحمر‬ ‫وياقوت‬ ‫أبيض‬ ‫ياقوت‬ ‫من‬
،
‫يضيئ‬
‫البابان‬ ‫ذانك‬
‫والمدينة‬ ‫الحصن‬ ‫بين‬ ‫فيما‬
،
‫أعجبه‬ ‫الرجل‬ ‫ذلك‬ ‫رأى‬ ‫فلما‬
،
‫وتعاظمه‬
‫األمر‬
،
‫ودخل‬‫البابين‬‫أحد‬‫ففتح‬
.
‫الرا‬ ‫ير‬ ‫لم‬ ‫بمدينة‬ ‫هو‬ ‫فإذا‬
‫ئ‬
‫قط‬ ‫مثلها‬ ‫ون‬
،
‫قصور‬ ‫قصور‬ ‫هي‬ ‫وإذا‬
،
‫وياقوت‬ ‫زبرجد‬ ‫من‬ ‫أعمدة‬ ‫تحته‬ ‫معلق‬ ‫قصر‬ ‫كل‬ ‫على‬
،
‫كل‬ ‫فوق‬ ‫ومن‬
‫منها‬ ‫قصر‬
‫غرف‬
،
‫واللؤلؤ‬ ‫والفضة‬ ‫بالذهب‬ ‫مبنية‬ ‫غرف‬ ‫الغرف‬ ‫وفوق‬
‫والياقوت‬
،
‫والزبرجد‬
،
‫مثل‬ ‫الغرف‬ ‫وتلك‬ ‫القصور‬ ‫تلك‬ ‫مصاريع‬ ‫وكل‬
‫حجر‬ ‫من‬ ‫المدينة‬ ‫باب‬ ‫مصراعي‬
،
‫األبيض‬ ‫بالياقوت‬ ‫مفصصة‬ ‫كلها‬
‫األحمر‬ ‫والياقوت‬
،
‫ببعض‬ ‫بعضها‬ ‫متقابلة‬
،
‫بعض‬ ‫من‬ ‫بعضها‬ ‫ينور‬
،
‫الغرف‬ ‫وتلك‬ ‫القصور‬ ‫تلك‬ ‫كلها‬ ‫مفروشة‬
‫مسك‬ ‫من‬ ‫وبنادق‬ ‫باللؤلؤ‬
‫وزعفران‬
،
‫عاين‬ ‫ما‬ ‫الرجل‬ ‫عاين‬ ‫فلما‬
،
‫أحدا‬ ‫فيها‬ ‫ير‬ ‫ولم‬
،
‫أحد‬ ‫أثر‬ ‫وال‬
،
‫منه‬ ‫مفروغ‬ ‫شيء‬ ‫هو‬ ‫وإنما‬
،
‫أحد‬ ‫يسكنه‬ ‫لم‬ ‫بناء‬
،
‫من‬ ‫ألحد‬ ‫أثرا‬ ‫ير‬ ‫ولم‬
‫وأفزعه‬‫ذلك‬‫أهاله‬‫حديدة‬‫عصا‬‫إال‬‫الناس‬
.
‫األزقة‬‫إلى‬ ‫نظر‬ ‫ثم‬
،
‫أثمرت‬ ‫قد‬‫منها‬‫زقاق‬‫كل‬ ‫في‬‫بالشجر‬ ‫هو‬‫فإذا‬
‫األش‬ ‫تلك‬
‫كلها‬ ‫جار‬
،
‫يجري‬ ‫مطردة‬ ‫أنهار‬ ‫األشجار‬ ‫تلك‬ ‫تحت‬ ‫وإذا‬
‫فضة‬ ‫من‬ ‫قنوات‬ ‫من‬ ‫ماؤها‬
،
‫الشمس‬ ‫من‬ ‫بياضا‬ ‫أشد‬ ‫منها‬ ‫قناة‬ ‫كل‬
،
‫األشجار‬‫تحت‬‫القنوات‬‫تلك‬‫تجري‬
،
‫رأى‬‫مما‬‫العجب‬‫الرجل‬‫وداخل‬
،
‫وقال‬
:
‫بالحق‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫محمدا‬ ‫بعث‬ ‫والذي‬
!
‫اهلل‬ ‫خلق‬ ‫ما‬
‫الدنيا‬ ‫في‬ ‫هذه‬ ‫مثل‬ ‫وتعالى‬ ‫تبارك‬
،
‫وإن‬
‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫وصف‬ ‫التي‬ ‫للجنة‬ ‫هذه‬
‫وجل‬
،
‫هذه‬ ‫في‬ ‫وهو‬ ‫إال‬ ‫شيء‬ ‫وتعالى‬ ‫تبارك‬ ‫اهلل‬ ‫وصف‬ ‫مما‬ ‫بقي‬ ‫ما‬

176. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۴۸
‫المدينة‬
،
‫الجنة‬‫هذه‬
،
‫أدخلنيها‬‫الذي‬‫هلل‬‫الحمد‬
.
‫رأيه‬‫ويتدبر‬‫نفسه‬‫يوامر‬‫ذلك‬‫على‬‫ساهر‬
،
‫يأخذ‬‫أن‬‫نفسه‬‫دعته‬‫إذ‬
‫وزبرجدها‬ ‫وياقوتها‬ ‫لؤلؤها‬ ‫من‬
،
‫بالده‬ ‫يأتي‬ ‫حتى‬ ‫يخرج‬ ‫ثم‬
،
‫يرجع‬ ‫ثم‬
‫إليها‬
،
‫بنادق‬‫ومن‬‫لؤلؤها‬‫من‬‫معه‬‫فحمل‬‫ففعل‬
‫والزعفران‬‫المسك‬
،
‫ولم‬
‫أبوابها‬‫في‬‫مثبتة‬‫ألنها‬‫ياقوتها‬‫من‬‫وال‬‫شيئا‬‫زبرجدها‬‫من‬‫يقلع‬‫أن‬‫يستطع‬
‫وجدرانها‬
،
‫منثورا‬ ‫والزعفران‬ ‫المسك‬ ‫من‬ ‫والبنادق‬ ‫اللؤلؤ‬ ‫ذلك‬ ‫وكان‬
‫كلها‬ ‫والقصور‬ ‫الغرف‬ ‫تلك‬ ‫في‬
،
‫ناقته‬ ‫إلى‬ ‫وخرج‬ ‫أراد‬ ‫ما‬ ‫فأخذ‬
،
‫فحل‬
‫وركبه‬ ‫عقلها‬
‫ا‬
،
‫اليمن‬ ‫إلى‬ ‫رجع‬ ‫حتى‬ ‫ناقته‬ ‫أثر‬ ‫يقفو‬ ‫راجعا‬ ‫سار‬ ‫ثم‬
،
‫معه‬ ‫كان‬ ‫ما‬ ‫فأظهر‬
،
‫أمره‬ ‫الناس‬ ‫فأعلم‬
،
‫قصته‬ ‫من‬ ‫كان‬ ‫وما‬
،
‫بعض‬ ‫وباع‬
‫اللؤلؤ‬
،
‫عليه‬ ‫واأليام‬ ‫الليالي‬ ‫مرور‬ ‫طول‬ ‫من‬ ‫اصفر‬ ‫قد‬ ‫اللؤلؤ‬ ‫ذلك‬ ‫وكان‬
،
‫ينم‬‫الرجل‬‫ذلك‬‫أمر‬‫يزل‬‫فلم‬
‫ي‬
‫معاوية‬‫المؤمنين‬‫أمير‬‫بلغ‬‫حتى‬‫ويخرج‬
‫عنه‬‫اهلل‬‫رضي‬‫سفيان‬‫أبي‬‫بن‬
.
‫له‬ ‫يبعث‬ ‫أن‬ ‫يأمره‬ ‫صنعاء‬ ‫صاحب‬ ‫إلى‬ ‫وكتب‬ ‫رسوال‬ ‫فأرسل‬
‫أمره‬‫من‬‫كان‬‫عما‬‫ليسأله‬‫الرجل‬
،
‫سفيان‬‫أبي‬‫بن‬‫معاوية‬‫رسول‬‫به‬‫فخرج‬
‫الشام‬ ‫به‬ ‫قدم‬ ‫حتى‬ ‫اليمن‬ ‫من‬
،
‫يخرج‬ ‫أن‬ ‫الرجل‬ ‫صنعاء‬ ‫صاحب‬ ‫وأمر‬
‫متاع‬ ‫من‬ ‫به‬ ‫جاء‬ ‫ما‬ ‫ببعض‬
‫المدينة‬ ‫تلك‬
،
‫أمير‬ ‫ورسول‬ ‫الرجل‬ ‫فسار‬
‫المؤمنين‬
،
‫معاوية‬ ‫على‬ ‫قدم‬ ‫حتى‬
،
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫به‬ ‫فخلى‬
،
‫عما‬ ‫وسأله‬
‫وعاين‬ ‫رأى‬
،
‫المدينة‬ ‫أمر‬ ‫عليه‬ ‫فقص‬
،
‫شيئا‬ ‫شيئا‬ ‫فيها‬ ‫رأى‬ ‫وما‬
،
‫فأعظم‬
‫حدثه‬‫ما‬‫وأنكر‬‫معاوية‬‫ذلك‬
،
‫وقال‬
:
‫الرجل‬‫فقال‬‫حقا؟‬ ‫تقول‬‫ما‬‫أظن‬‫ما‬
:
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬
!
‫متاعها‬ ‫من‬ ‫هي‬
‫قصورها‬ ‫في‬ ‫مفروش‬ ‫هو‬ ‫الذي‬

177. ۲۴۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وبيوتها‬ ‫وغرفها‬
،
‫قال‬
:
‫قال‬ ‫هو؟‬ ‫ما‬
:
‫والزعفران‬ ‫المسك‬ ‫وبنادق‬ ‫اللؤلؤ‬
،
‫معاوية‬ ‫له‬ ‫فقال‬
:
‫أراه‬ ‫حتى‬ ‫هات‬
،
‫يكون‬ ‫ما‬ ‫أعظم‬ ‫من‬ ‫أصفر‬ ‫لؤلؤا‬ ‫فأراه‬
‫اللؤلؤ‬ ‫من‬
،
‫البنادق‬ ‫تلك‬ ‫وأراه‬
،
‫ريحا‬ ‫لها‬ ‫يجد‬ ‫فلم‬ ‫معاوية‬ ‫فشمها‬
،
‫فأمر‬
‫البنادق‬ ‫تلك‬ ‫من‬ ‫بندقة‬ ‫بدق‬
،
‫مس‬ ‫ريحها‬ ‫فسطع‬
‫وزعفرانا‬ ‫كا‬
،
‫فصدقه‬
‫وقال‬ ‫ذلك‬ ‫عند‬ ‫معاوية‬
:
‫ومن‬ ‫المدينة‬ ‫هذه‬ ‫اسم‬ ‫ما‬ ‫أعلم‬ ‫حتى‬ ‫لي‬ ‫كيف‬
‫كانت‬‫ولمن‬‫بناها‬
‫؟‬
‫فواهلل‬
!
‫نبينا‬ ‫على‬ ‫داود‬ ‫بن‬ ‫سليمان‬ ‫أعطي‬ ‫ما‬ ‫مثل‬ ‫أحد‬ ‫أعطي‬ ‫ما‬
‫والسالم‬‫الصالة‬‫وعليه‬
،
‫المدينة‬‫هذه‬ ‫مثل‬‫سليمان‬ ‫ملك‬ ‫وما‬
،
‫بعض‬‫فقال‬
‫المؤمنين‬‫أمير‬‫جلساء‬
:
‫المؤمنين‬‫أمير‬‫يا‬
!
‫المدينة‬‫هذه‬‫خبر‬‫تجد‬‫لن‬‫إنك‬
‫األحبار‬ ‫كعب‬ ‫عند‬ ‫إال‬ ‫هذا‬ ‫زماننا‬ ‫في‬ ‫الدنيا‬ ‫أهل‬ ‫من‬ ‫أحد‬ ‫عند‬
،
‫رأى‬ ‫فإن‬
‫إليه‬ ‫يبعث‬ ‫أن‬ ‫المؤمنين‬ ‫أمير‬
،
‫الرجل‬ ‫هذا‬ ‫عنه‬ ‫يغيب‬ ‫بأن‬ ‫ويأمر‬
،
‫فإنه‬
‫بأمرها‬‫المؤمنين‬‫أمير‬ ‫سيخبر‬
،
‫دخلها‬ ‫كان‬ ‫إن‬ ‫الرجل‬‫هذا‬ ‫وأمر‬
،
‫مثل‬‫ألن‬
‫يس‬‫ال‬‫الصفة‬‫هذه‬‫مثل‬‫على‬ ‫المدينة‬‫هذه‬
‫أن‬ ‫إال‬ ‫دخولها‬‫الرجل‬‫هذا‬‫تطيع‬
‫إياها‬ ‫دخوله‬ ‫األول‬ ‫الكتاب‬ ‫في‬ ‫سبق‬ ‫قد‬ ‫يكون‬
،
‫كعب‬ ‫إلى‬ ‫فابعث‬
،
‫فإنه‬
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬
!
‫أعلم‬ ‫األرض‬ ‫ظهر‬ ‫على‬ ‫أحدا‬ ‫وجل‬ ‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫يخلق‬ ‫لم‬
‫منه‬
،
‫الدهر‬‫من‬‫مضى‬‫من‬‫وال‬
،
‫التوراة‬‫في‬‫هو‬‫إال‬ ‫اليوم‬‫بعد‬‫من‬‫يكون‬‫وال‬
‫مكانه‬ ‫معروفا‬ ‫منسوبا‬ ‫مفسرا‬
،
‫إليه‬ ‫فليبعث‬
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬
،
‫سيجد‬ ‫فإنه‬
‫عنده‬‫خبرها‬
.
‫عنه‬ ‫اهلل‬‫رضي‬‫معاوية‬‫فأرسل‬
‫تعالى‬ ‫اهلل‬‫رحمه‬‫األحبار‬‫كعب‬ ‫إلى‬
،
‫أتاه‬ ‫فلما‬
،
‫المؤمنين‬‫أمير‬ ‫له‬‫قال‬
:
‫إسحاق‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
!
‫رجوت‬‫ألمر‬‫دعوتك‬ ‫إني‬

178. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۴۴
‫عندك‬‫علمه‬‫يكون‬‫أن‬
،
‫كعب‬‫قال‬
:
‫المؤمنين‬‫أمير‬‫يا‬
!
‫سقطت‬‫الخبير‬‫على‬
،
‫قال‬‫لك؟‬‫بدا‬‫عما‬‫فسلني‬
:
‫إسحاق‬‫أبا‬‫يا‬‫أخبرني‬
!
‫الدنيا‬‫في‬‫أن‬‫بلغك‬‫هل‬
‫والفضة‬‫بالذهب‬‫مبنية‬‫مدينة‬
،
‫وياقوت‬‫زبرجد‬‫وعمدها‬
،
‫قصورها‬‫وحصباء‬
‫اللؤلؤ‬‫وغرفها‬
،
‫واألنهار؟‬‫األشجار‬‫تحت‬ ‫األزقة‬‫في‬‫وأنهارها‬‫أجنتها‬‫فيها‬
‫كعب‬ ‫قال‬
:
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬ ‫ظننت‬ ‫لقد‬ ‫بيده‬ ‫كعب‬ ‫نفس‬ ‫والذي‬
!
‫أني‬
‫يسألني‬ ‫أن‬ ‫قبل‬ ‫يميني‬ ‫سأوسد‬
‫ولمن‬ ‫فيها‬ ‫وما‬ ‫المدينة‬ ‫تلك‬ ‫عن‬ ‫أحد‬
‫بها‬ ‫أخبرك‬ ‫ولكن‬ ‫هي؟‬
،
‫ومن‬
‫بناها‬
،
‫المدينة‬ ‫تلك‬ ‫أما‬ ‫هي؟‬ ‫ولمن‬
،
‫فهي‬
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫بلغ‬ ‫كما‬ ‫حق‬
،
‫له‬ ‫وصف‬ ‫ما‬ ‫وعلى‬
،
‫الذي‬ ‫صاحبها‬ ‫وأما‬
‫بناها‬
،
‫عاد‬ ‫بن‬‫فشداد‬
،
‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫وصف‬‫التي‬‫العماد‬‫ذات‬ ‫فإرم‬‫المدينة‬‫وأما‬
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫محمد‬ ‫على‬ ‫المنزل‬ ‫كتابه‬ ‫في‬ ‫وجل‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬
:
’’
‫ذات‬ ‫إرم‬
‫البالد‬ ‫في‬ ‫مثلها‬ ‫يخلق‬ ‫لم‬ ‫التي‬ ‫العماد‬
‘‘
،
‫يبن‬ ‫لم‬ ‫لك‬ ‫وصف‬ ‫كما‬ ‫وهي‬
‫البالد‬ ‫في‬ ‫مثلها‬
،
‫معاوية‬ ‫فقال‬
:
‫إسحاق‬ ‫أبا‬ ‫يا‬ ‫بحديثها‬ ‫حدثنا‬
!
‫يرحمك‬
‫تعالى‬‫اهلل‬
.
‫إسحاق‬ ‫أبو‬ ‫قال‬
:
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬ ‫أخبرك‬
!
‫ليس‬ ‫األولى‬ ‫عادا‬ ‫إن‬
‫هود‬ ‫قوم‬ ‫عاد‬
،
‫هو‬ ‫إنما‬ ‫األولى‬ ‫عاد‬ ‫ولكن‬
‫هود‬
،
‫ذلك‬ ‫ولد‬ ‫هود‬ ‫وقوم‬
،
‫ابنان‬ ‫له‬ ‫عاد‬ ‫فكان‬
:
‫شديدا‬ ‫أحدهما‬ ‫فسمى‬
،
‫شدادا‬ ‫واآلخر‬
،
‫عاد‬ ‫فهلك‬
‫فبغيا‬
،
‫وتجبرا‬
،
‫البالد‬‫كل‬ ‫فقهرا‬‫وملكا‬
،
‫وقسرا‬‫عنوة‬ ‫وأخذاها‬
،
‫دان‬ ‫حتى‬
‫القبائل‬ ‫جميع‬ ‫لهما‬
،
‫وهو‬ ‫إال‬ ‫زمانهما‬ ‫في‬ ‫الناس‬ ‫من‬ ‫أحد‬ ‫يبق‬ ‫لم‬ ‫حتى‬
‫طاعتهما‬ ‫في‬
،
‫األرض‬ ‫مشرق‬ ‫في‬ ‫ال‬
،
‫مغربها‬ ‫في‬ ‫وال‬
،
‫لهما‬ ‫صفا‬ ‫لما‬ ‫وإنه‬
‫ذلك‬
،
‫شداد‬ ‫وبقي‬ ‫شديد‬ ‫مات‬ ‫قرارهما‬ ‫وقر‬
،
‫وحده‬ ‫فملك‬
،
‫ينازعه‬ ‫ولم‬

179. ۲۴۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫أحد‬
،
‫بأسرها‬ ‫كلها‬ ‫الدنيا‬ ‫له‬ ‫ودانت‬
،
‫األولى‬ ‫الكتب‬ ‫بقراءة‬ ‫مولعا‬ ‫فكان‬
‫الفانية‬
،
‫الجنة‬ ‫بذكر‬ ‫فيه‬ ‫مر‬ ‫وكلما‬
،
‫واللؤلؤ‬ ‫البنيان‬ ‫من‬ ‫فيها‬ ‫مما‬ ‫سمع‬ ‫وما‬
‫ال‬ ‫في‬ ‫الصفة‬ ‫تلك‬ ‫يقلد‬ ‫أن‬ ‫نفسه‬ ‫دعته‬ ‫والياقوت‬
‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫على‬ ‫عتوا‬ ‫دنيا‬
‫وكبرا‬ ‫وجل‬
،
‫نفسه‬ ‫في‬ ‫ذلك‬ ‫وقر‬ ‫فلما‬
،
‫تلك‬ ‫بصنعة‬ ‫أمر‬ ‫يريد‬ ‫والذي‬
‫العماد‬‫ذات‬‫إرم‬‫المدينة‬
،
‫قهرمان‬‫مائة‬‫صنعها‬‫على‬‫وأمر‬
،
‫قهرمان‬‫كل‬‫مع‬
‫األعوان‬ ‫من‬ ‫ألف‬
،
‫قال‬
:
‫وأوسعها‬ ‫األرض‬ ‫في‬ ‫فالة‬ ‫أطيب‬ ‫إلى‬ ‫انطلقوا‬
،
‫وفضة‬ ‫ذهب‬ ‫من‬ ‫مدينة‬ ‫فيها‬ ‫لي‬ ‫فاعملوا‬
،
‫وزبرجد‬ ‫وياقوت‬
‫ولؤلؤ‬
،
‫زبرجد‬ ‫من‬ ‫أعمدة‬ ‫المدينة‬ ‫تلك‬ ‫تحت‬
،
‫قصور‬ ‫المدينة‬ ‫وعلى‬
،
‫ومن‬
‫غرف‬ ‫القصور‬ ‫فوق‬
،
‫غرف‬ ‫الغرف‬ ‫فوق‬ ‫ومن‬
،
‫القصور‬ ‫تحت‬ ‫واغرسوا‬
‫كلها‬ ‫الثمار‬ ‫أصناف‬ ‫أزقتها‬ ‫في‬
،
‫تحت‬ ‫يكون‬ ‫حتى‬ ‫األنهار‬ ‫فيها‬ ‫وأجروا‬
‫األشجار‬
،
‫الجنة‬‫صفة‬‫الكتاب‬‫في‬‫أسمع‬‫فإني‬
،
‫مثلها‬‫أجعل‬‫أن‬‫أحب‬‫فأنا‬
‫الدنيا‬‫في‬
،
‫أتعج‬
‫سكناها‬‫ل‬
.
‫قهارمته‬‫له‬‫فقال‬
:
‫قهرمان‬‫مائة‬‫وكانوا‬
،
‫منهم‬‫قهرمان‬‫كل‬ ‫يد‬‫تحت‬
‫األعوان‬ ‫من‬ ‫ألف‬
،
‫الزبرجد‬ ‫من‬ ‫لنا‬ ‫وصفت‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫نقدر‬ ‫أن‬ ‫لنا‬ ‫كيف‬
‫واللؤلؤ‬ ‫والياقوت‬
،
‫والفضة‬ ‫والذهب‬
،
‫كما‬ ‫المدائن‬ ‫من‬ ‫مدينة‬ ‫منه‬ ‫تبني‬
‫شداد‬‫لهم‬‫فقال‬‫الفضة؟‬‫وهذه‬‫كله‬‫الذهب‬‫هذا‬‫على‬‫نقدر‬‫متى‬‫لنا؟‬‫وصفت‬
:
‫قالوا‬ ‫بيدي؟‬ ‫كلها‬ ‫الدنيا‬ ‫ملك‬ ‫أن‬ ‫تعلمون‬ ‫أليس‬
:
‫بلى‬
،
‫قال‬
:
‫إلى‬ ‫فانطلقوا‬
‫والياقوت‬ ‫الزبرجد‬ ‫معادن‬ ‫من‬ ‫معدن‬ ‫من‬ ‫الدنيا‬ ‫في‬ ‫شيء‬ ‫كل‬
،
‫فيه‬ ‫بحر‬ ‫أو‬
‫لؤلؤ‬
،
‫ذهب‬‫معدن‬‫أو‬
،
‫فضة‬‫أو‬
،
‫لكم‬‫يخرج‬‫رجال‬‫قوم‬‫كل‬‫من‬‫به‬‫ووكلوا‬
‫البالد‬‫تلك‬‫من‬‫معدن‬‫كل‬‫في‬‫كان‬‫ما‬
،
‫انطلقوا‬‫ثم‬
،
‫ف‬‫كان‬‫ما‬‫إلى‬‫فانظروا‬
‫ي‬

180. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۴۲
‫ذلك‬ ‫من‬ ‫الناس‬ ‫أيدي‬
،
‫المعادن‬ ‫أصحاب‬ ‫به‬ ‫يأتيكم‬ ‫ما‬ ‫سوى‬ ‫فخذوه‬
،
‫ذلك‬‫من‬‫أكثر‬‫الدنيا‬‫معادن‬‫فإن‬
،
‫أكثر‬‫به‬‫تعلمون‬‫ال‬‫مما‬‫فيها‬‫وما‬
،
‫وأعظم‬
.‫المدينة‬‫هذه‬‫صنعة‬‫من‬‫كلفتم‬‫مما‬
‫قال‬
:
‫عنده‬ ‫من‬‫فخرجوا‬
،
‫يأمره‬‫الدنيا‬‫في‬‫ملك‬‫كل‬ ‫إلى‬ ‫منه‬‫فكتب‬
‫جوهرها‬ ‫من‬ ‫بالده‬ ‫في‬ ‫ما‬ ‫يجمع‬ ‫أن‬
،
‫ويحفر‬
‫معادنها‬
،
‫أولئك‬ ‫فانطلق‬
‫القهارمة‬
،
‫الملوك‬ ‫تلك‬ ‫من‬ ‫ملك‬ ‫إلى‬ ‫كتاب‬ ‫بكل‬ ‫فبعثوا‬
،
‫كل‬ ‫وأخذ‬
‫إرم‬ ‫فعلة‬ ‫إلى‬ ‫بعث‬ ‫حتى‬ ‫سنين‬ ‫عشر‬ ‫ملكه‬ ‫في‬ ‫يديه‬ ‫في‬ ‫يجد‬ ‫ما‬ ‫ملك‬
‫الزبرجد‬ ‫من‬ ‫سأله‬ ‫مما‬ ‫قبله‬ ‫بما‬ ‫العماد‬ ‫ذات‬
،
‫واللؤلؤ‬ ‫والياقوت‬
،
‫والفضة‬ ‫والذهب‬
،
‫مواضع‬ ‫له‬ ‫طلبهم‬ ‫في‬ ‫القوم‬ ‫وأخذ‬
،
‫أرادوا‬ ‫كلما‬
‫وضعه‬
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫بساتين‬ ‫البساتين‬ ‫من‬ ‫لهم‬
،
‫األنهار‬ ‫وإجراء‬
‫األشجار‬‫وغرس‬
،
‫سنين‬‫عشر‬‫لهم‬‫وصف‬‫ما‬‫على‬‫وحدودها‬
.
‫معاوية‬ ‫له‬ ‫فقال‬
:
‫إسحاق‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
!
‫التي‬ ‫الملوك‬ ‫تلك‬ ‫عدد‬ ‫كان‬ ‫وكم‬
‫قال‬ ‫إرم؟‬ ‫كانت‬
:
‫بينهم‬ ‫قسمها‬ ‫ملكا‬ ‫وستين‬ ‫مائتين‬ ‫كانت‬
،
‫ملك‬ ‫كل‬
‫حدة‬‫على‬‫منهم‬
،
‫الخراج‬‫من‬‫عليه‬‫وما‬
،
‫فقا‬
‫معاوية‬‫له‬‫ل‬
:
‫يا‬‫حديثك‬‫أتمم‬
‫إسحاق‬ ‫أبا‬
!
‫قال‬
:
‫والقهارمة‬ ‫الفعلة‬ ‫ذلك‬ ‫عند‬ ‫فخرج‬
،
‫في‬ ‫فتبددوا‬
‫صحراء‬ ‫على‬ ‫وقفوا‬ ‫حتى‬ ‫ذلك‬ ‫يجدوا‬ ‫فلم‬ ‫يوافقه‬ ‫ما‬ ‫ليجدوا‬ ‫الصحاري‬
‫والتالل‬‫الجبال‬‫من‬‫نقية‬‫عظيمة‬
،
‫فقالوا‬‫مطردة‬‫بعيون‬‫هم‬‫فإذا‬
:
‫صفة‬‫هذه‬
‫فعمدوا‬ ‫بها‬ ‫أمرنا‬ ‫التي‬ ‫إرم‬
،
‫أم‬ ‫الذي‬ ‫بقدر‬ ‫فأخذوا‬
‫العرض‬ ‫من‬ ‫رهم‬
‫والطول‬
،
‫محدودة‬ ‫بحدود‬ ‫ذلك‬ ‫جعلوا‬ ‫ثم‬
،
‫مواضع‬ ‫إلى‬ ‫عمدوا‬ ‫ثم‬
‫الحدود‬ ‫فيها‬ ‫التي‬ ‫األزقة‬
،
‫األنهار‬ ‫تلك‬ ‫قنوات‬ ‫فيها‬ ‫فأجروا‬
،
‫وضعوا‬ ‫ثم‬

181. ۲۵۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اليماني‬ ‫الجزع‬ ‫صخور‬ ‫من‬ ‫األساس‬
،
ُ‫م‬ ‫من‬ ‫األساس‬ ‫ذلك‬ ‫طين‬ ‫وعبوا‬
ّ‫ر‬
ُ‫ل‬‫و‬
َ‫ب‬
‫ان‬
،
‫ومحلب‬
.
‫من‬‫وضعوا‬‫مما‬‫فرغوا‬‫فلما‬
‫األساس‬
،
‫القنوات‬‫وأجروا‬
،
‫وأرسلت‬
‫بالزبرجد‬‫الملوك‬‫إليهم‬
،
‫والذهب‬‫والياقوت‬
،
‫واللؤلؤ‬‫والفضة‬
،
‫والجوهر‬
،
‫معدنه‬ ‫في‬ ‫كان‬ ‫ما‬ ‫عمل‬ ‫قد‬ ‫ملك‬ ‫كل‬
،
‫مفروغ‬ ‫بالعمد‬ ‫بعث‬ ‫من‬ ‫فمنهم‬
‫منها‬
،
‫بالذهب‬ ‫بعث‬ ‫من‬ ‫ومنهم‬
،
‫مصنوعا‬ ‫منه‬ ‫مفروغ‬ ‫والفضة‬
،
‫فدفعوه‬
‫والوزراء‬ ‫القهارمة‬ ‫تلك‬ ‫إلى‬
،
‫بنائها‬ ‫من‬ ‫فرغوا‬ ‫حتى‬ ‫فيها‬ ‫فأقاموا‬
،
‫وهي‬
‫على‬
‫العمد‬ ‫تلك‬
،
‫غرف‬ ‫القصور‬ ‫فوق‬ ‫من‬ ‫قصور‬ ‫وهي‬
،
‫فوق‬ ‫ومن‬
‫والفضة‬ ‫بالذهب‬ ‫مبنية‬ ‫غرف‬ ‫الغرف‬
،
‫والزبرجد‬
،
‫بعث‬ ‫التي‬ ‫والياقوت‬
‫الملوك‬ ‫بها‬
،
‫معاوية‬ ‫فقال‬
:
‫إسحاق‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
!
‫واهلل‬
!
‫أقاموا‬ ‫قد‬ ‫ألحسبهم‬ ‫إني‬
‫الدهر‬ ‫من‬ ‫زمانا‬ ‫بنائها‬ ‫في‬
،
‫قال‬
:
‫نعم‬
،
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬
!
‫ألجد‬ ‫إني‬
‫التوراة‬ ‫في‬ ‫مكتوبا‬
‫بنائها‬ ‫في‬ ‫أقاموا‬ ‫أنهم‬
،
‫الذي‬ ‫في‬ ‫الملوك‬ ‫أجلهم‬ ‫وما‬
‫وياقوت‬ ‫زبرجد‬ ‫كل‬ ‫من‬ ‫إليه‬ ‫الدنيا‬ ‫في‬ ‫ما‬ ‫حمل‬ ‫من‬ ‫أمرهم‬
،
‫ولؤلؤ‬
‫منها‬ ‫فرغوا‬ ‫حتى‬ ‫وفضة‬ ‫وذهب‬
،
‫سنة‬ ‫ثالثمائة‬ ‫مكتوبا‬ ‫أجده‬
،
‫قال‬
‫معاوية‬
:
‫قال‬‫صاحبها؟‬‫عاد‬‫بن‬‫شداد‬‫عمر‬‫كان‬‫وكم‬
:
‫تسعمائة‬‫عمره‬‫كان‬
‫سنة‬
،
‫معاوية‬‫قال‬
:
‫إسحاق‬‫أبا‬‫يا‬
!
‫لق‬
‫عجبا‬‫أخبرتنا‬‫د‬
،
‫فحدثنا‬
.
‫قال‬
:
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬
!
‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫سماها‬ ‫إنما‬
:
’’
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬
‫البالد‬‫في‬‫مثلها‬‫يخلق‬‫لم‬‫التي‬
‘‘
‫البالد‬‫في‬‫مثلها‬‫يعمل‬‫لم‬‫التي‬
،
‫فيها‬‫للذي‬
‫والياقوت‬ ‫الزبرجد‬ ‫من‬
،
‫وال‬ ‫غيرها‬ ‫بالزبرجد‬ ‫مدينة‬ ‫الدنيا‬ ‫في‬ ‫وليس‬
‫غيرها‬ ‫ياقوت‬
،
‫وجل‬ ‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫قال‬ ‫فلذلك‬
:
’’
‫لم‬ ‫التي‬ ‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬

182. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۵۲
‫البالد‬ ‫في‬ ‫مثلها‬ ‫يخلق‬
‘‘
‫كعب‬ ‫قال‬
:
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬
!
‫أتوه‬ ‫لما‬ ‫إنهم‬
‫منها‬ ‫بفراغهم‬ ‫فأخبروه‬
،
‫قال‬
:
‫فاجعلوا‬ ‫انطلقوا‬
‫حصنا‬ ‫عليها‬
،
‫واجعلوا‬
‫علم‬ ‫ألف‬ ‫قصر‬ ‫كل‬ ‫عند‬ ‫قصر‬ ‫ألف‬ ‫الحصن‬ ‫حول‬
،
‫من‬ ‫قصر‬ ‫في‬ ‫يكون‬
‫وزرائي‬‫من‬‫وزير‬‫القصور‬‫تلك‬
،
‫نا‬‫منها‬ ‫علم‬ ‫كل‬ ‫فوق‬ ‫ويكون‬
‫طور‬
،
‫قال‬
:
‫فرجعوا‬
،
‫والحصن‬ ‫واألعالم‬ ‫القصور‬ ‫تلك‬ ‫فعملوا‬
،
‫أتوه‬ ‫ثم‬
،
‫فأخبروه‬
‫به‬ ‫أمرهم‬ ‫مما‬ ‫بالفراغ‬
،
‫قال‬
:
‫خاصته‬ ‫أهل‬ ‫من‬ ‫وزير‬ ‫ألف‬ ‫فأمر‬
،
‫يثق‬ ‫ومن‬
‫العماد‬‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫إلى‬ ‫النقلة‬‫إلى‬ ‫يتهيأوا‬‫أن‬ ‫به‬
،
‫برجال‬‫األعالم‬ ‫لتلك‬‫وأمر‬
‫يسكنونها‬
،
‫ونهارهم‬ ‫ليلهم‬ ‫فيها‬ ‫ويقيمون‬
،
‫بالعطاء‬ ‫لهم‬ ‫وأمر‬
‫واألرزاق‬
،
‫األعالم‬‫تلك‬‫إلى‬‫والجهاز‬
.
‫قال‬
:
‫نسائه‬ ‫من‬ ‫أراد‬ ‫من‬ ‫الملك‬ ‫وأمر‬
،
‫إرم‬ ‫إلى‬ ‫بالجهاز‬ ‫وخدمه‬
‫العماد‬ ‫ذات‬
،
‫سنين‬ ‫عشر‬ ‫إليها‬ ‫جهازهم‬ ‫في‬ ‫فأقاموا‬
،
‫بمن‬ ‫الملك‬ ‫فسار‬
‫أراد‬
،
‫أبين‬ ‫عدن‬ ‫في‬ ‫قومه‬ ‫من‬ ‫وخلف‬
،
‫سار‬ ‫مما‬ ‫كثر‬ ‫والشجراء‬
‫في‬ ‫[كذا‬
‫األصل‬
،
‫والصحيح‬
:
]‫سار‬ ‫ممن‬ ‫أكثر‬ ‫والشحر‬
،
‫فلما‬
‫إليها‬ ‫وسار‬ ‫استقل‬
‫ليسكنها‬
،
‫وليلة‬ ‫يوم‬ ‫مسيرة‬ ‫إال‬ ‫وبلغها‬
،
‫عليه‬ ‫وجل‬ ‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫بعث‬
،
‫وعلى‬
‫السماء‬ ‫من‬ ‫صيحة‬ ‫معه‬ ‫كان‬ ‫من‬
،
‫جميعا‬ ‫فأهلكتهم‬
،
‫أحد‬ ‫منهم‬ ‫يبق‬ ‫ولم‬
،
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫يدخل‬ ‫ولم‬
،
‫معه‬ ‫كان‬ ‫من‬ ‫وال‬
،
‫أن‬ ‫على‬ ‫يقدر‬ ‫ولم‬
‫الساعة‬ ‫حتى‬ ‫منهم‬ ‫أحد‬ ‫يدخلها‬
،
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫صفة‬ ‫فهذه‬
،
‫يا‬
‫أمير‬
‫المؤمنين‬
!
‫المؤمنين‬‫أمير‬‫يا‬‫المسلمين‬‫من‬‫رجل‬‫وسيدخلها‬
!
‫زمانك‬‫في‬
‫فيها‬‫ما‬‫ويرى‬‫هذا‬
،
‫فيها‬‫بما‬‫ويحدث‬
،
.‫يصدق‬‫وال‬
‫معاوية‬ ‫له‬ ‫قال‬
:
‫إسحاق‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
!
‫قال‬ ‫تصفه؟‬ ‫هل‬
:
‫نعم‬
،
‫رجل‬ ‫هو‬

183. ۲۵۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫قصير‬ ‫أشقر‬ ‫أحمر‬
،
‫حاجبه‬ ‫على‬
‫خال‬
،
‫خال‬ ‫عنقه‬ ‫وعلى‬
،
‫ذلك‬ ‫يخرج‬
‫الصحاري‬‫تلك‬‫في‬‫له‬‫إبل‬‫طلب‬ ‫في‬‫الرجل‬
،
‫العماد‬‫ذات‬‫إرم‬‫على‬‫فيقع‬
‫فيها‬ ‫مما‬ ‫ويحمل‬ ‫فيدخلها‬
،
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬ ‫عندك‬ ‫جالس‬ ‫والرجل‬
!
‫الرجل‬ ‫ذلك‬ ‫فرأى‬ ‫كعب‬ ‫فالتفت‬
،
‫فقال‬
:
‫أمير‬ ‫يا‬ ‫الرجل‬ ‫ذلك‬ ‫هذا‬
‫المؤمنين‬
!
‫به‬ ‫حدثتك‬ ‫عما‬ ‫واسأله‬
،
‫معاوية‬ ‫فقال‬
:
‫إسحاق‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
!
‫من‬ ‫هذا‬
‫خدمي‬
،
‫يبال‬ ‫ولم‬
،
‫قال‬ ‫حتى‬
:
‫دخلها‬ ‫فقد‬
،
‫فسيدخلها‬ ‫وإال‬
،
‫وسيدخلها‬
‫الزمان‬ ‫آخر‬ ‫في‬ ‫الدين‬ ‫هذا‬ ‫أهل‬
،
‫معاوية‬ ‫له‬ ‫فقال‬
:
‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫فضلك‬ ‫لقد‬
‫إسحاق‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
!
‫العلماء‬ ‫من‬ ‫غيرك‬ ‫على‬
،
‫األولين‬ ‫علم‬ ‫من‬ ‫أعطيت‬ ‫ولقد‬
‫أحد‬ ‫يعط‬ ‫لم‬ ‫ما‬ ‫واآلخرين‬
،
‫كعب‬ ‫له‬ ‫فقال‬
:
‫بيده‬ ‫نفسي‬ ‫والذي‬
،
‫خلق‬ ‫ما‬
‫نبينا‬ ‫على‬ ‫موسى‬ ‫لعبده‬ ‫التوراة‬ ‫في‬ ‫فسره‬ ‫وقد‬ ‫إال‬ ‫شيئا‬ ‫تعالى‬ ‫اهلل‬
‫وعليه‬
‫والسالم‬ ‫الصالة‬ ‫أفضل‬
،
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬ ‫تفسيرا‬
!
‫لشدة‬ ‫القرآن‬ ‫وإن‬
‫ووعيد‬
،
‫وكيال‬‫باهلل‬‫وكفى‬
،
‫ووعيدا‬‫وشدة‬
‘‘
.
‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬
،
‫القہب‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬
‫دبےک‬‫اےنپ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫ےلکن‬‫ںیم‬‫التش‬‫یک‬‫اوٹن‬‫وہےئ‬
،
‫ںیم‬‫رحصاؤں‬‫ےک‬‫انیب‬‫دعن‬‫وہ‬‫ہک‬‫دوران‬‫اس‬
‫ےھت‬
،
‫اور‬
‫ان‬
‫ےئک‬‫اسہی‬‫رپ‬‫ان‬‫درتخ‬‫ںیم‬‫الگنجت‬
‫الگنجت‬‫ان‬‫ااچکن‬‫ےھت‬‫وہےئ‬
‫آای‬‫رہش‬‫اکی‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ان‬‫ںیم‬
،
‫اھت‬‫ہعلق‬‫اکی‬‫ںیم‬‫سج‬
،
‫تہب‬‫اردرگد‬‫ےک‬‫ہعلق‬‫اس‬
‫ےھت‬‫ڈنھجے‬‫ےبمل‬‫ےبمل‬‫اور‬‫الحمت‬‫اسرے‬
،
‫ایخل‬‫وت‬‫وہےئ‬‫رقبی‬‫ےس‬‫اس‬‫ہی‬‫بج‬
‫رک‬‫ولعمم‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اوٹن‬‫اےنپ‬‫ےس‬‫سج‬‫وہاگ‬‫وت‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫اس‬‫ہک‬‫وہا‬
‫ںی‬
،
‫نکیل‬
‫دروازے‬‫اس‬‫وکیئ‬‫ہن‬‫اور‬‫الکن‬‫ابرہ‬‫واال‬‫ےنلکن‬‫ابرہ‬‫وکیئ‬‫ہن‬‫ےس‬‫دروازے‬‫ےک‬‫ہعلق‬‫اس‬
‫وہا‬‫دالخ‬‫ےس‬
‫۔‬

184. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۵3
‫دای‬‫ابدنھ‬‫اےس‬‫ارترک‬‫ےس‬‫اوینٹن‬‫اینپ‬‫وت‬‫داھکی‬‫رظنم‬‫ہی‬‫ےن‬‫اس‬‫بج‬
،
‫اینپ‬‫رھپ‬
‫وہایگ‬‫دالخ‬‫ےس‬‫دروازے‬‫ےک‬‫ہعلق‬‫رک‬ ‫وسہ‬‫ولتار‬
،
‫ااچکن‬‫ایگوت‬‫رہ‬‫ےھچیپ‬‫ہعلق‬‫بج‬
‫د‬‫دوڑبےڑبے‬
‫ہن‬‫دروازے‬‫ےبمل‬‫ڑبے‬‫ےس‬‫ان‬‫ںیم‬‫داین‬‫ہک‬
‫ئ‬
‫دی‬‫داھکیئ‬‫روازے‬
‫ےگ‬‫وہں‬‫ےئگ‬‫دےھکی‬
،
‫ںیھت‬‫رسخ‬‫ڑکلایں‬‫یک‬‫دروازں‬‫ان‬‫اور‬
،
‫یک‬‫دروازں‬‫ان‬‫اور‬
‫ںیھت‬‫یک‬‫ایوقت‬‫ےک‬‫رگن‬‫ورسخ‬‫دیفس‬‫ںیخیم‬
،
‫دوونں‬‫ہی‬
‫ےک‬‫ہعلق‬‫و‬‫رہش‬‫دروازے‬
‫ےھت‬‫رےہ‬‫کمچ‬‫امنیب‬
،
‫وہ‬‫بجعت‬‫ڑبا‬‫اےس‬‫وت‬‫داھکی‬‫رظنم‬‫ہی‬‫ےن‬‫آدیم‬‫اس‬‫بج‬
‫ا‬
،
‫اس‬
‫اھجمس‬‫ابت‬‫ڑبی‬‫تہب‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬
،
‫ادنر‬‫اور‬‫وھکال‬‫اکی‬‫ےس‬‫ںیم‬‫دروازں‬‫دوونں‬‫اور‬
‫وہایگ‬‫دالخ‬
‫۔‬
‫ےن‬‫واولں‬‫دےنھکی‬‫اسیج‬‫اس‬‫ہک‬‫اھت‬‫رہش‬‫ااسی‬‫اکی‬‫وہ‬‫وت‬‫وہایگ‬‫ادنردالخ‬‫ہی‬‫بج‬
‫وہاگ‬‫داھکی‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫یھبک‬
،
‫ےھت‬‫لحم‬‫یہ‬‫لحم‬‫ںیم‬‫رہش‬‫ادنر‬‫اور‬
،
‫امتحت‬‫اےنپ‬‫لحم‬‫رہ‬
‫ےک‬‫ایوقت‬‫اور‬‫زربدج‬
‫اھت‬‫اقمئ‬‫رپ‬‫وتسونں‬
،
‫رمکے‬‫ےس‬‫تہب‬‫اورپ‬‫ےک‬‫لحم‬‫رہ‬‫اور‬
‫ےھت‬
،
‫وسےن‬‫وج‬‫ےھت‬‫رمکے‬‫دورسے‬‫اورپ‬‫ےک‬‫رمکوں‬‫اور‬
،
‫اچدنی‬
،
‫ومیت‬
،
‫ایوقت‬
‫ےھت‬‫وہےئ‬‫ےنب‬‫ےس‬‫زربدج‬‫اور‬
،
‫ےک‬‫رھتپ‬‫وکاڑ‬‫ےک‬‫رمکوں‬‫اور‬‫الحمت‬‫امتم‬‫ان‬‫اور‬
‫ےھت‬‫رطح‬‫یک‬‫وکاڑوں‬‫دو‬‫ےک‬‫دروازے‬‫ےک‬‫رہش‬‫وہےئ‬‫ےنب‬
،
‫رتدیفس‬‫امتم‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےھت‬‫وہےئ‬‫ڑجے‬‫ےس‬‫ایوقت‬‫رسخ‬‫اور‬‫ایوقت‬
،
‫ےھت‬‫اقملب‬‫ےک‬‫دورسے‬‫اکی‬
،
‫ےھت‬‫رےہ‬‫رک‬‫رونش‬‫وک‬‫دورسے‬‫اکی‬‫ابمہ‬
،
‫ںیم‬‫رمکوں‬‫اور‬‫رتالحمت‬‫امتم‬‫ان‬‫اور‬
‫ےھت‬‫وہےئ‬‫ےلیھپ‬‫وزرفعان‬‫کشم‬‫واےل‬‫اجےن‬‫رھکب‬‫اور‬‫ومیت‬
،
‫ہی‬‫ےن‬‫آدیم‬‫اس‬‫بج‬
‫ںیل‬‫دھکی‬‫زیچںی‬‫وایل‬‫اجےن‬‫دیھکی‬
،
‫ںیہن‬‫رظن‬‫صخش‬‫وکیئ‬‫اےس‬‫نکیل‬
‫آای‬
،
‫یسک‬‫اےس‬‫ہکلب‬
‫آیئ‬‫ںیہن‬‫رظن‬‫یھب‬‫اشنین‬‫یک‬‫صخش‬
،
‫ںیھت‬‫یئگ‬‫رکدی‬‫ریمعت‬‫انبرک‬‫رتزیچںی‬‫امتم‬‫ہی‬‫احالہکن‬
،
‫اھت‬‫ہن‬‫واال‬‫رےنہ‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫سج‬
،
‫اھت‬‫ںیہن‬‫ارث‬‫اک‬‫ااسنن‬‫یسک‬‫یھب‬‫ںیہک‬‫اور‬
،
‫ولےہ‬‫وساےئ‬

185. ۲۵۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اھت‬‫رکراہ‬‫وخزفدہ‬‫اےس‬‫وج‬‫ےک‬‫اصع‬‫اکی‬‫ےک‬
،
‫اھت‬‫راہ‬‫ڈرا‬‫اور‬
‫۔‬
‫دنچ‬‫رظن‬‫یک‬‫اس‬‫رھپ‬
‫ڑپی‬‫رطف‬‫یک‬‫ ںویں‬
،
‫یہ‬‫درتخ‬‫ںیم‬‫یلگ‬‫اکی‬‫رہ‬‫ںیم‬‫نج‬
‫ےھت‬‫درتخ‬
،
‫ےھت‬‫دار‬‫لھپ‬‫رتدرتخ‬‫امتم‬‫ہی‬
،
‫رہنںی‬‫ےچین‬‫ےک‬‫دروتخں‬‫بس‬‫اور‬
‫ںیھت‬‫اجری‬
،
‫راہ‬‫ہہب‬‫ںیم‬‫انویلں‬‫وھچیٹ‬‫وھچیٹ‬‫وہیئ‬‫ینب‬‫ےس‬‫اچدنی‬‫اپین‬‫اک‬‫رہنوں‬‫ان‬
‫اھت‬
،
‫یھت‬‫دیفس‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫وسرج‬‫انیل‬‫اکی‬‫رہ‬‫ںیم‬‫انویلں‬‫ان‬‫اور‬
،
‫ہی‬
‫ان‬‫انایلں‬
‫ںیھت‬‫زگرریہ‬‫ےس‬‫ےچین‬‫ےک‬‫دروتخں‬
،
‫ااہتنیئ‬‫ںیم‬‫دل‬‫ےک‬‫صخش‬‫اس‬‫رک‬‫دھکی‬‫بس‬‫ہی‬
‫اگل‬‫ےنہک‬‫اور‬‫وہا‬‫دیپا‬‫بجعت‬
:
‫دمحم‬‫ےن‬‫سج‬‫مسق‬‫یک‬‫ذات‬‫اس‬
‫ﷺ‬
!‫اجیھب‬‫درکی‬‫قح‬‫وک‬
‫وہیگ‬‫یک‬‫ہن‬‫دیپا‬‫داین‬‫یسیج‬‫اس‬‫ےن‬‫واعتیل‬‫ابترک‬‫اہلل‬
،
‫احل‬‫اک‬‫سج‬‫ےہ‬‫تنج‬‫وہ‬‫وت‬‫ہی‬‫اور‬
‫ایک‬‫ایبن‬‫ےن‬‫زعولج‬‫اہلل‬
‫ےہ‬
،
‫سج‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ابیق‬‫یھب‬‫زیچ‬‫وکیئ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫زیچوں‬‫ان‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫رہش‬‫اس‬‫وہ‬‫ہک‬‫ہی‬‫رگم‬‫ایک‬‫ایبن‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫اکاحل‬
،
‫ےہ‬‫تنج‬‫وت‬‫ہی‬
،
‫ادمحلاہلل‬
،
‫ےہ‬‫رکدای‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫تنج‬‫ےھجم‬‫ےن‬‫اہلل‬
‫۔‬
‫ابںیت‬‫ےس‬‫آپ‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫اعمل‬‫ےک‬‫وخایب‬‫ےب‬‫وہ‬‫رک‬‫دھکی‬‫وک‬‫رتزیچوں‬‫امتم‬‫ان‬
‫اھت‬‫راہ‬‫رک‬
،
‫اینپ‬‫اور‬
‫اھت‬‫راہ‬‫رک‬‫وغر‬‫رپ‬‫راےئ‬‫یہ‬
،
‫ےک‬‫رہش‬‫اس‬‫وہ‬‫ہک‬‫آای‬‫ایخل‬‫اےس‬‫ااچکن‬
‫اجےئ‬‫چنہپ‬‫رہش‬‫اےنپ‬‫رک‬‫لکن‬‫ےس‬‫اہیں‬‫رھپ‬‫ااھٹےلاور‬‫زربدج‬‫اور‬‫ایوقت‬‫ومیت‬‫ھچک‬
،
‫آاجےئ‬‫واسپ‬ ‫اہیں‬ ‫دوابرہ‬‫رھپ‬
،
‫ومیت‬ ‫ھچک‬ ‫ےن‬ ‫اس‬ ‫انچہچن‬
،
‫کشم‬ ‫وہیئ‬ ‫رھکبی‬
‫ااھٹےئل‬‫وزرفعان‬
‫ااھک‬‫ھچک‬‫ےس‬‫ںیم‬‫زربدجاورایوقت‬‫وہ‬‫نکیل‬
‫اکس‬‫ڑہن‬
،
‫ہی‬‫ویکہکن‬
‫ںیھت‬‫ویپ ِتس‬‫ںیم‬‫دویاروں‬‫اور‬‫دروازں‬‫زیچںی‬
،
‫کشم‬‫وہیئ‬‫رھکبی‬‫اور‬‫ومیت‬‫اہتبل‬
‫ےھت‬‫ڑپے‬‫ےلیھپ‬‫ںیم‬‫الحمت‬‫اور‬‫رمکوں‬‫امتم‬‫ان‬‫وزرفعان‬
،
‫ںیم‬‫ان‬‫ےن‬‫اس‬‫انچہچن‬
‫وھکیل‬‫ریس‬‫یک‬‫اس‬‫آرک‬‫اپس‬‫ےک‬‫اوینٹن‬‫اینپ‬‫ابرہ‬‫اور‬‫ااھٹای‬‫اچاہ‬‫وج‬
،
‫وہرک‬‫وسار‬‫رپ‬‫اس‬‫اور‬
‫اوینٹن‬‫اینپ‬
‫ایگ‬‫چنہپ‬‫نمی‬‫واسپ‬‫چ ات‬‫چ ات‬‫رپ‬‫دقم‬‫اشنن‬‫ےک‬
،
‫وک‬‫زیچوں‬‫اینپ‬‫اجرک‬‫واہں‬

186. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۵۸
‫ایک‬‫آاکشرہ‬
،
‫ربخدی‬‫یک‬‫اعمہلم‬‫اےنپ‬‫وک‬‫ولوگں‬
،
‫انسای‬‫ہصق‬‫اسرا‬‫اور‬
،
‫چیب‬‫ومیت‬‫ھچک‬‫اور‬
‫ئ‬
‫دی‬
،
‫ےھت‬‫وہےکچ‬‫زرد‬‫دعب‬‫ےک‬‫زگراجےن‬‫ےک‬‫دونں‬‫اور‬‫راںیت‬‫یئک‬‫ومیت‬‫اورہی‬
،
‫یتح‬‫ایگ‬‫لیھپ‬‫وخب‬‫اعمہلم‬‫ہی‬‫اک‬‫آدیم‬‫اس‬
‫ایب‬‫نب‬‫اعموہی‬‫اوملنینم‬‫اریم‬‫ربخ‬‫یک‬‫اس‬‫ہک‬
‫ایفسن‬
q
‫یچنہپ‬‫وک‬
‫۔‬
‫اعموہی‬‫اریم‬‫رضحت‬
r
‫اعنصء‬‫اہوھتں‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫اجیھب‬‫اقدص‬‫اکی‬‫ےن‬
‫وجھباای‬‫طخ‬‫وک‬‫اریم‬‫ےک‬
،
‫اک‬‫اس‬‫ںیم‬‫اتہک‬‫دو‬‫وجھبا‬‫اپس‬‫ریمے‬‫وک‬‫صخش‬‫اس‬‫ہک‬‫دای‬‫مکح‬‫اور‬
‫رکوں‬‫درایتف‬‫ےس‬‫اس‬‫ہصق‬
،
‫ایفسن‬‫ایب‬‫نب‬‫اعموہی‬‫رضحت‬‫انچہچن‬
q
‫اک‬
‫اقدص‬
‫ایگ‬‫چنہپ‬‫اشم‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬‫الکن‬‫ےس‬‫نمی‬‫رک‬‫ےل‬‫وک‬‫صخش‬‫اس‬
،
‫اس‬‫ےن‬‫اریم‬‫ےک‬‫اعنصء‬
‫ےل‬‫اسھت‬‫اےنپ‬‫یھب‬‫وہ‬‫وہ‬‫الےئ‬‫زیچںی‬‫وج‬‫ےس‬‫رہش‬‫اس‬‫مت‬‫ہک‬‫اہک‬‫یھب‬‫ہی‬‫ےس‬‫صخش‬
‫ولچ‬
،
‫اعمو‬‫رضحت‬‫ہک‬‫یتح‬‫وہےئ‬‫رواہن‬‫واسپ‬‫اقدص‬‫اک‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اور‬‫صخش‬‫ہی‬
‫ہی‬
r
‫ےئگ‬‫چنہپ‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫ےئگ‬‫ےل‬‫ںیم‬‫اہنتیئ‬‫وک‬‫صخش‬‫اس‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫اور‬
‫ان‬
‫ںیھت‬‫دیھکی‬‫ےن‬‫اس‬‫وج‬‫ایک‬‫وسال‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫زیچوں‬
،
‫رہش‬‫اس‬‫ےن‬‫صخش‬‫اس‬
‫اک‬
‫ایک‬‫ایبن‬‫ہصق‬
،
‫اتبدای‬‫بس‬‫ےک‬‫رک‬‫اکی‬‫اکی‬‫اھت‬‫داھکی‬‫ھچک‬‫وج‬‫اور‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫وہںیئ‬‫ولعمم‬‫ڑبی‬‫تہب‬‫ابںیت‬‫یک‬‫اس‬‫وک‬
،
‫یھب‬‫ااکنر‬‫اک‬‫ابوتں‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫اور‬
‫رکدای‬
،
‫اتھجمس‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫اہک‬‫اور‬
‫وہ‬‫چس‬‫وہ‬‫وہ‬‫رےہ‬‫ہہک‬‫مت‬‫وج‬‫ہک‬
‫اہک‬‫ےن‬‫آدیم‬‫؟اس‬
:
‫اے‬
‫ےہ‬‫یھب‬‫اسامن‬‫ھچک‬‫اک‬‫واہں‬‫اپس‬‫ریمے‬!‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬
،
‫الحمت‬‫ےک‬‫ان‬‫وج‬
،
‫رمکوں‬
‫اھت‬‫وہا‬‫رھکبا‬‫ںیم‬‫رھگوں‬‫اور‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫زیچںی‬‫ایک‬‫وہ‬‫ہک‬‫وپاھچ‬‫ےن‬
‫ںیہ؟‬
‫ںیہ‬‫ڑکٹے‬‫ھچک‬‫ےک‬‫وزرفعان‬‫کشم‬‫اور‬‫ومیت‬‫اہک‬‫ےن‬‫صخش‬‫اس‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫امای‬‫رف‬‫ےن‬
:
‫ولں‬‫دھکی‬‫وک‬‫اس‬‫ںیم‬‫اتہک‬‫الؤ‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫ےن‬‫صخش‬‫اس‬
r
‫وک‬
‫ان‬
‫ڑکٹے‬‫ےک‬‫وزرفعان‬‫کشم‬‫اور‬‫داھکای‬‫ومیت‬‫اک‬‫رگن‬‫زرد‬‫ڑبا‬‫ےس‬‫بس‬‫ںیم‬‫ومویتں‬

187. ۲۵۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫داھکےئ‬‫یھب‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫وک‬‫ڑکٹوں‬‫ان‬‫ےن‬
‫وساھگن‬
،
‫آیئ‬‫ںیہن‬‫وخوبش‬‫وکیئ‬
،
‫اجےئ‬‫وکاٹ‬‫وک‬‫اکی‬‫یسک‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ڑکٹوں‬‫ہک‬‫دای‬‫مکح‬‫رھپ‬
،
‫کشم‬‫وت‬‫ایگ‬‫وکاٹ‬‫اےس‬‫بج‬
‫یئگ‬‫لیھپ‬‫وخوبش‬‫یک‬‫وزرفعان‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫وتق‬‫اس‬
r
‫اچس‬‫وک‬‫صخش‬‫اس‬‫ےن‬
‫ہی‬‫اور‬‫اہک‬
‫ےئل‬‫ریمے‬‫اہک‬‫یھب‬
‫اس‬‫ںیم‬‫ہک‬‫وہاگ‬‫نکمم‬‫ےسیک‬‫ہی‬
‫ولں‬‫اجن‬‫انم‬‫اک‬‫رہش‬
،
‫اور‬
‫وک‬‫صخش‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ریمعت‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬‫سج‬‫ولں‬‫اجن‬
،
‫ےہ‬‫انبای‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬‫سک‬
،
‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ؟‬‫رہش‬‫اک‬‫سک‬
‫وک‬‫واالسلم‬‫اولصلۃ‬‫ہیلع‬‫و‬‫انیبن‬‫یلع‬‫داؤد‬‫نب‬‫امیلسن‬‫رضحت‬‫زیچںی‬‫وج‬!‫مسق‬‫یک‬‫اہلل‬
‫دی‬
‫یئگ‬
‫ںیلم‬‫ںیہن‬‫وک‬‫یسک‬‫زیچںی‬‫وہ‬‫ںیہ‬
،
‫امیلسن‬‫رضحت‬
e
‫ہن‬‫امکل‬‫ےک‬‫رہش‬‫اس‬
‫ےھت‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬
r
‫رفدےن‬‫اکی‬‫ںیم‬‫واولں‬‫ےنھٹیب‬‫اسھت‬‫ےک‬
‫اہک‬
:
‫واول‬‫دےنی‬‫ربخ‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫امہرے‬‫آپ‬!‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
‫یک‬‫رہش‬‫اس‬‫ںیم‬‫ں‬
‫ا‬‫بعک‬‫رضحت‬‫ربخ‬
‫ابحر‬
l
‫ںیہ‬‫اپےتکس‬‫یہ‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫وت‬‫ںیھجمس‬‫رتہب‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫ارگ‬
‫دںی‬‫جیھب‬‫وک‬‫یسک‬‫رطف‬‫یک‬‫ان‬
،
‫وہ‬‫ہن‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫اس‬‫صخش‬‫ہی‬‫ہک‬‫رکدںی‬‫مکح‬‫اور‬
،
‫وہ‬
‫رہش‬‫اس‬‫وک‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫آرک‬
،
‫دے‬‫ربخ‬‫یک‬‫اعمہلم‬‫ےک‬‫آدیم‬‫اس‬‫اور‬
،
‫ہی‬‫رشبہکیط‬
‫وہ‬‫وہا‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اس‬‫صخش‬
،
‫ںیم‬‫اس‬‫آدیم‬‫وکیئ‬‫وت‬‫وہ‬‫رپ‬‫احتل‬‫اس‬‫رہش‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےئل‬‫اس‬
‫دالخ‬‫ںیم‬‫اس‬‫ںیم‬‫اتکوبں‬‫یلہپ‬‫ہک‬‫ہی‬‫رگم‬‫راتھک‬‫ںیہن‬‫ااطتستع‬‫یک‬‫وہےن‬‫دالخ‬
‫وہیگ‬‫یکچ‬‫زگر‬‫ربخ‬‫یک‬‫وہےن‬
،
‫بعک‬‫رضحت‬‫آپ‬‫وت‬
l
‫دںی‬‫جیھب‬‫وک‬‫یسک‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫ویکہکن‬
‫اہلل‬!‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬‫ہک‬
‫ڑبا‬‫ےس‬‫ان‬‫رپ‬‫زن‬‫روےئ‬‫ےن‬‫زعولج‬
‫وک‬‫یسک‬‫اعمل‬
‫ایک‬‫ںیہن‬‫دیپا‬
،
‫وہا‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫اسہقب‬‫ھچک‬‫وج‬
،
‫وہاگ‬‫ھچک‬‫وج‬‫دعب‬‫ےک‬‫آج‬‫اور‬
،
‫وترات‬‫بس‬
‫اسھت‬‫ےک‬‫واضتح‬‫ںیم‬
،
‫ےہ‬‫وموجد‬‫رپ‬‫اقمم‬‫رعموف‬‫اےنپ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫تبسن‬
،
‫اریم‬
‫اچےیہ‬‫انجیھب‬‫وک‬‫یسک‬‫رطف‬‫یک‬‫ان‬‫وک‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬
،
‫بعک‬‫رضحت‬‫اقدص‬‫وہ‬
l
‫اپس‬‫ےک‬

188. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۵۴
‫اگ‬‫اپےئ‬‫ربخ‬‫یک‬‫ہصق‬‫اس‬
‫۔‬
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫انچہچن‬
r
‫اابحر‬‫بعک‬‫رضحت‬‫ےن‬
l
‫وک‬‫اقدص‬‫رطف‬‫یک‬
‫اجیھب‬
،
‫انچہچن‬
‫بعک‬‫رضحت‬
l
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫ےس‬‫ان‬‫وت‬‫آےئگ‬‫اپس‬‫ےک‬
‫رفامای‬‫ےن‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬
:
‫اوبااحسق!ےب‬‫اے‬
‫اکم‬‫اےسی‬‫اکی‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫کش‬
‫ےہ‬‫ادیم‬‫یک‬‫ےنلم‬‫ےس‬‫اپس‬‫ےک‬‫آپ‬‫ملع‬‫اک‬‫سج‬‫ہک‬‫ےہ‬‫البای‬‫ےئل‬‫ےک‬
،
‫بعک‬‫رضحت‬
l
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫ںیہ‬‫رےہ‬‫وپھچ‬‫ےس‬‫صخش‬‫ابربخ‬‫ُنینم!آپ‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
،
‫اچےہ‬‫ ی‬‫وج‬‫اک‬‫آپ‬
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫وپںیھچ؟‬‫ےس‬‫ھجم‬
r
‫رفامای‬‫ےن‬
:
!‫اوبااحسق‬‫اے‬
!
‫ئ‬
‫اتبی‬‫ےھجم‬
‫ایک‬
‫ربخ‬‫وک‬‫آپ‬
‫ےہ‬‫ایگ‬‫انبای‬‫ےس‬‫اچدنی‬‫اور‬‫وسان‬‫وج‬‫ےہ‬‫رہش‬‫ااسی‬‫اکی‬‫ںیم‬‫داین‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یچنہپ‬
،
‫ںیہ‬‫وہےئ‬‫ےنب‬‫ےس‬‫ایوقت‬‫اور‬‫زربدج‬‫وتسن‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫اور‬‫الحمت‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫ومیت‬‫رکنکایں‬‫یک‬‫رمکے‬‫ےک‬‫اس‬
،
‫وجہک‬‫ںیھت‬‫اجری‬‫ںیم‬‫ ںویں‬‫رہنںی‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫رضحت‬‫ںیھت؟‬‫ریہ‬‫ہہب‬‫ےچین‬‫ےک‬‫رہنوں‬‫اور‬‫دروتخں‬
‫بعک‬
l
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫ےہ‬‫مسق‬
‫ےہ‬‫اجن‬‫یک‬‫بعک‬‫ںیم‬‫ہضبق‬‫ےک‬‫سج‬‫یک‬‫ذات‬‫اس‬
،
‫اھت‬‫ایخل‬‫!ریما‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اےاریم‬
‫رہش‬‫اس‬‫ںیم‬‫ہک‬
،
‫ےہ‬‫ںیم‬‫اس‬‫ھچک‬‫وج‬
،
‫ےھت‬‫رےتہ‬‫ںیم‬‫اس‬‫ولگ‬‫وج‬
،
‫ابرے‬‫ےک‬‫ان‬
‫اگ‬‫اجؤں‬‫رم‬‫یہ‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫وپےنھچ‬‫ےک‬‫یسک‬‫ںیم‬
،
‫اس‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتبات‬‫وک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫اب‬‫نکیل‬
‫اھت‬‫انبای‬‫ےن‬‫سک‬‫وک‬
،
‫اھت‬‫اک‬‫سک‬‫ہی‬‫اور‬
‫چس‬‫ہی‬‫وت‬‫ےہ‬‫ابت‬‫یک‬‫رہش‬‫اس‬‫کت‬‫اہجں‬‫احل‬‫رہب‬
‫ےہ‬‫یچنہپ‬‫ربخ‬‫وک‬‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫اریما‬‫ہک‬‫اسیج‬‫ےہ‬
،
‫ںیہ‬‫ےئگ‬‫اتبےئ‬‫اواصف‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫اور‬
‫اھت‬‫اعد‬‫نب‬‫دشاد‬‫وہ‬‫امکل‬‫واال‬‫انبےن‬‫اےس‬
،
‫رہش‬‫اور‬
’’
‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬
‘‘
‫اہلل‬‫ےسج‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ایبن‬‫ںیم‬‫اتکب‬‫اینپ‬‫ےن‬‫زعولج‬
،
‫دمحم‬‫ےسج‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ایگ‬‫ایک‬‫انزل‬‫رپ‬
:
’’
‫إرم‬
‫البالد‬ ‫في‬ ‫مثلها‬ ‫يخلق‬ ‫لم‬ ‫التي‬ ‫العماد‬ ‫ذات‬
‘‘
.
‫آپ‬‫اسیج‬‫ےہ‬‫یہ‬‫ااسی‬‫رہش‬‫ہی‬‫اور‬
‫ایگ‬‫انبای‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫رہشوں‬‫اسیج‬‫اس‬‫ہک‬‫ایگ‬‫ایک‬‫ایبن‬‫اسےنم‬‫ےک‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r

189. ۲۵۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫رکے‬‫رمح‬‫رپ‬‫آپ‬‫اوبااحسق!اہلل‬‫اے‬
،
‫ھچک‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اس‬‫ںیمہ‬
‫اتبےیئ‬
‫۔‬
‫اوبااحس‬
‫اہک‬‫ےن‬‫ق‬
:
‫م‬‫م‬‫وق‬‫اویل‬‫م‬‫د‬‫اع‬‫ہک‬‫وہں‬‫اتبات‬‫وک‬‫آپ‬‫ںیم‬!‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اعد‬‫یک‬‫وہد‬
،
‫ےہ‬‫یہ‬‫وہد‬‫وت‬‫اویل‬‫م‬‫د‬‫اع‬‫ہکلب‬
،
‫ےہ‬‫اوالد‬‫یک‬‫ان‬‫وقم‬‫یک‬‫وہد‬‫اور‬
،
‫دشاد‬‫انم‬‫اک‬‫دورسے‬‫اور‬‫راھک‬‫دشدی‬‫ےن‬‫اس‬‫انم‬‫اک‬‫اکی‬‫ےھت‬‫ےٹیب‬‫دو‬‫ےک‬‫اعد‬‫انچہچن‬
،
‫وہایگ‬‫وفت‬‫اعد‬‫دعب‬‫رعہص‬‫ھچک‬
،
‫ان‬‫وت‬
‫اجتوزایک‬‫ےس‬‫دح‬‫ےن‬‫دوونں‬
،
‫ایک‬‫ربکت‬
،
ً‫ا‬‫ربج‬‫اور‬
‫کھج‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ان‬‫رتابقلئ‬‫امتم‬‫ہک‬‫یتح‬‫ےئگ‬‫نب‬‫امکل‬‫رک‬‫وہ‬‫اقضب‬‫رپ‬‫رہشوں‬‫امتم‬
‫ےئگ‬
،
‫یھب‬‫وکیئ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ںیم‬‫ورغمب‬‫رشمق‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫ےک‬‫ان‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬
‫وہ‬‫یک‬‫ہن‬‫ااطتع‬‫یک‬‫ان‬‫ےن‬‫سج‬‫اھت‬‫اچب‬‫ںیہن‬‫ااسی‬
،
‫ان‬‫اخصل‬‫ھچک‬‫بس‬‫ہی‬‫اور‬
‫دوونں‬
‫رمایگ‬‫دشدی‬‫وت‬‫وہایگ‬‫احلص‬‫رقار‬‫وک‬‫دوونں‬‫ان‬‫اور‬‫وہایگ‬‫ےکےئل‬
،
‫ایگ‬‫رہ‬‫دشاد‬‫اور‬
،
‫وت‬
‫وہایگ‬‫امکل‬‫االیک‬‫دشاد‬‫ہی‬‫اب‬
،
‫اھت‬‫ہن‬‫دماقملب‬‫وکیئ‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫اس‬‫داین‬‫اسری‬‫اور‬
‫یھت‬‫یئگ‬‫کھج‬‫اسےنم‬‫ےک‬
،
‫اھت‬‫ڑپاتھ‬‫وخب‬‫بتک‬‫زگہتش‬‫یلہپ‬‫ہی‬
،
‫ںیم‬‫بتک‬‫وہ‬‫بج‬‫اور‬
‫داتھکی‬‫ذرک‬‫اک‬‫تنج‬
،
‫او‬
‫ںیم‬‫ان‬‫ر‬
‫امعرںیت‬‫ںیم‬‫تنج‬‫ہک‬‫اتنس‬
،
‫ومیت‬
‫وہں‬‫ایوقت‬‫اور‬
‫یھب‬‫وہ‬‫ہک‬‫اچللات‬‫وہےئ‬‫رکےت‬‫ربکت‬‫ںیم‬‫اقمہلب‬‫ےک‬‫ازعلت‬‫رب‬‫اہلل‬‫ ی‬‫اک‬‫اس‬‫وت‬‫ےگ‬
‫اگ‬‫انبےئ‬‫تنج‬‫یہ‬‫ایسی‬‫ںیم‬‫داین‬
،
‫ذات‬‫ارم‬‫رہش‬‫ےن‬‫اس‬‫وت‬‫وہایگ‬‫ہتخپ‬‫ارادہ‬‫اک‬‫اس‬‫بج‬
‫دای‬‫مکح‬‫اک‬‫ریمعت‬‫یک‬‫اامعلد‬
،
‫رپ‬‫ریمعت‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫وس‬
‫ےئک‬‫رقمر‬‫نیمظتنم‬
،
‫ےک‬‫مظتنم‬‫رہ‬‫اور‬
‫ےھت‬‫دمداگر‬‫زہار‬‫اسھت‬
،
‫اہک‬‫ےس‬‫ان‬‫ےن‬‫دشاد‬
:
‫اور‬‫دمعہ‬‫ےس‬‫بس‬‫ےک‬‫زن‬‫مت‬
‫اجؤ‬‫اجبن‬‫یک‬‫ہطخ‬‫وعیس‬
،
‫وسےن‬‫ںیم‬‫سج‬
،
‫اچدنی‬
،
‫ایوقت‬
،
‫اکی‬‫اک‬‫ومیت‬‫اور‬‫زربدج‬
‫انبؤ‬‫رہش‬
،
‫وہں‬‫وتسن‬‫ےک‬‫زربدج‬‫ےچین‬‫ےک‬‫رہش‬‫اس‬
،
‫وہں‬‫الحمت‬‫ےس‬‫تہب‬‫ںیم‬‫رہش‬
،
‫دعتم‬‫ںیم‬‫لحم‬‫رہ‬
‫وہں‬‫رمکے‬‫د‬
،
‫وہں‬‫رمکے‬‫یھب‬‫رپ‬‫رمکوں‬‫ان‬‫اور‬
،
‫ےک‬‫الحمت‬‫ان‬

190. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۵۲
‫وہں‬‫لھپ‬‫ےک‬‫مسق‬‫مسق‬‫ںیم‬‫ ںویں‬‫یک‬‫ان‬‫ےچین‬
،
‫رطح‬‫اس‬‫وک‬‫رہنوں‬‫ںیم‬‫اس‬‫اور‬
‫وہں‬‫ریہ‬‫ہہب‬‫ےس‬‫ےچین‬‫ےک‬‫دروتخں‬‫ان‬‫وہ‬‫ہک‬‫رکو‬‫اجری‬
،
‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫وہج‬‫یک‬‫رکےن‬‫ااسی‬
‫رپ‬‫تیفیک‬‫ایس‬‫وک‬‫تنج‬‫ںیم‬‫اتکب‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫انسےہ‬
،
‫اچاتہ‬‫ہی‬‫ںیم‬‫اب‬
‫داینںیم‬‫ہک‬‫وہں‬
‫انبولں‬‫تنج‬‫یہ‬‫ایسی‬
،
‫رکوں‬‫اایتخر‬‫راہشئ‬‫ںیم‬‫اس‬‫اور‬
‫۔‬
‫اہک‬‫ےس‬‫دشاد‬‫ےن‬‫نیمظتنم‬‫ےک‬‫دشاد‬
،
‫یھت‬‫وس‬‫اکی‬‫دعتاد‬‫یک‬‫نج‬
،
‫مظتنم‬‫رہ‬
‫ےھت‬‫دمداگر‬‫زہار‬‫امتحت‬‫ےک‬
،
‫ےئل‬‫امہرے‬
‫زربدج‬‫مہ‬‫ہک‬‫وہاگ‬‫نکمم‬‫ےسیک‬‫ہی‬
،
‫ایوقت‬
،
‫ومیت‬
،
‫انبںیئ‬‫رہش‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫اک‬‫آپ‬‫ےس‬‫اچدنی‬‫اور‬‫وسان‬
،
‫وسان‬‫ہی‬
،
‫بک‬‫ںیمہ‬‫اچدنی‬
‫یک‬‫داین‬‫اسری‬‫ہک‬‫ںیہن‬‫ولعمم‬‫ںیہمت‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےس‬‫ان‬‫ےن‬‫دشاد‬‫اگ؟‬‫وہےکس‬‫احلص‬
‫ےگل‬‫ےنہک‬‫وہ‬‫ےہ؟‬‫ںیم‬‫اہوھتں‬‫ریمے‬‫تیکلم‬
:
‫ںیہن‬‫ویکں‬
،
‫اہک‬‫ےن‬‫دشاد‬
:
‫داین‬‫مت‬
‫زربدج‬ ‫وموجد‬ ‫ںیم‬
،
‫ےک‬ ‫ایوقت‬
‫دعماینت‬
،
‫ومیت‬ ‫وموجد‬ ‫ںیم‬ ‫دنمسر‬
،
‫وسےن‬ ‫ای‬
‫ولکن‬‫رطف‬‫یک‬‫دعماینت‬‫ےک‬‫اچدنی‬
،
‫ان‬‫وج‬‫رکدو‬‫رقمر‬‫وک‬‫صخش‬‫اکی‬‫ںیم‬‫وقم‬‫رہ‬‫اور‬
‫اکنےل‬‫ےئل‬‫اہمترے‬‫دعماینت‬‫یک‬‫رہشوں‬
،
‫رھپ‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫ںیم‬‫ہضبق‬‫ےک‬‫ولوگں‬
‫دوھکی‬‫وک‬‫زیچوں‬‫ایسی‬
،
‫ول‬‫ےل‬‫ےس‬‫ان‬‫وہ‬
،
‫اپس‬‫اہمترے‬‫وج‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫ان‬‫وساےئ‬
‫وہں‬‫ےکچ‬‫ال‬‫دعماینت‬
،
‫ںیہ‬‫زایدہ‬‫تہب‬‫ےس‬‫ان‬‫دعماینت‬‫یک‬‫داین‬‫ویکہکن‬
،
‫ان‬‫اور‬
‫دعم‬
‫ںیہن‬‫ولعمم‬‫ںیہمت‬‫وج‬‫ےہ‬‫ھچک‬‫تہب‬‫ںیم‬‫اینت‬
،
‫وج‬‫یک‬‫انبےن‬‫وک‬‫رہش‬‫اس‬‫ںیہمت‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫ںیم‬‫دعماینت‬‫ان‬‫اایشء‬‫زایدہ‬‫یھب‬‫ےس‬‫اس‬‫ےہ‬‫اجریہ‬‫وسیپن‬‫داری‬‫ذہم‬
‫۔‬
‫بعک‬ ‫رضحت‬
l
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬
:
‫رواہن‬ ‫ےس‬ ‫اپس‬ ‫ےک‬ ‫دشاد‬ ‫نیمظتنم‬ ‫ہی‬
‫ا‬‫وہ‬‫ہک‬‫ایگ‬‫اھکل‬‫وک‬‫ابداشہ‬‫رہ‬‫ےک‬‫داین‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬‫دشاد‬‫وت‬‫وہےئ‬
‫وموجد‬‫ںیم‬‫رہش‬‫ےنپ‬
‫دے‬‫مکح‬‫اک‬‫وھکدےن‬‫دعماینت‬‫اور‬‫رکےن‬‫ااھٹک‬‫وک‬‫وجارہات‬
،
‫رواہن‬‫نیمظتنم‬‫ہی‬‫انچہچن‬
‫وہےئگ‬
،
‫دای‬‫وجھبا‬‫طخ‬‫وک‬‫ابداشہ‬‫اکی‬‫رہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ابداشوہں‬‫ان‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫اور‬
،
‫رہ‬‫اور‬

191. ۲۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیک‬‫عمج‬‫زیچںی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫تیکلم‬‫اینپ‬‫کت‬‫اسل‬‫دس‬‫ےن‬‫ابداشہ‬
،
‫دشہ‬‫وبقل‬‫اتہک‬
‫اطمقب‬‫ےک‬‫اعمدہہ‬
‫زربدج‬‫وہےئ‬‫وگنماےئ‬‫ےک‬‫دشاد‬
،
‫ایوقت‬
،
‫ومیت‬
،
‫وک‬‫اچدنی‬‫وسان‬
‫دے‬‫جیھب‬‫ےکےئل‬‫ریمعت‬‫یک‬‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬
،
‫ان‬‫واہطس‬‫ےک‬‫دشاد‬‫ےن‬‫ابداشہ‬‫رہ‬‫زین‬
‫ںیل‬‫ےل‬‫ںیہگج‬‫فلتخم‬‫رپ‬‫اطمہبل‬‫ےک‬‫نیمظتنم‬
،
‫ےک‬‫اچتہ‬‫یک‬‫ان‬‫کت‬‫اسل‬‫دس‬
‫اب‬‫ےک‬‫اباغت‬‫ےک‬‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬‫رپ‬‫رطہقی‬‫ےئگ‬‫اتبےئ‬‫ےکےئل‬‫ان‬‫اطمقب‬
‫اغت‬
‫رےہ‬‫انبےت‬
،
‫رکےت‬‫اجری‬‫رہنںی‬
،
‫ااگےت‬‫درتخ‬
،
‫رکےت‬‫دنبایں‬‫دح‬‫یک‬‫ان‬
‫۔‬
‫بعک‬‫رضحت‬
l
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫ےس‬
r
!‫ااحسق‬‫اوب‬‫اے‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫ارم‬
‫بعک‬‫رضحت‬‫یھت؟‬‫ایک‬‫دعتاد‬‫یک‬‫ابداشوہں‬‫ان‬‫ےک‬
l
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫اسھٹ‬‫وس‬‫دو‬‫ہی‬
‫ےھت‬‫ابداشد‬
،
‫اھت‬‫رکدای‬‫میسقت‬‫ںیم‬‫آسپ‬‫وک‬‫ارم‬‫ےن‬‫وہنجں‬
،
‫اور‬‫ابداشہ‬‫رہ‬
‫ذہم‬‫ےک‬‫اس‬
‫اھت‬‫اگل‬‫اگل‬‫رخاج‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫بعک‬‫رضحت‬‫ےن‬
l
‫اے‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےس‬
‫رکو‬‫وپری‬‫ابت‬‫اینپ‬!‫ااحسق‬‫اوب‬
،
‫بعک‬‫رضحت‬
l
‫ےن‬
‫و‬‫زمدور‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬‫ہک‬‫اہک‬
‫ےئگ‬‫لیھپ‬‫ںیم‬‫رحصاؤں‬‫نیمظتنم‬
،
‫اجےئ‬‫لم‬‫ہگج‬‫وماقف‬‫وکیئ‬‫اںیھن‬‫اتہک‬
،
‫نکیل‬
‫وہا‬‫ہن‬‫رسیم‬‫ہی‬‫اںیھن‬
،
‫ڑب‬‫تہب‬‫اںیھن‬‫ےس‬‫اافتق‬‫ہک‬‫یتح‬
‫ایگ‬‫لم‬‫رحصاء‬‫ا‬
،
‫اور‬‫اہپڑ‬‫وج‬
‫اھت‬‫اخیل‬‫ےس‬‫ولیٹں‬
،
‫ےھت‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ان‬‫ےمشچ‬‫واےل‬‫رےنہ‬‫اجری‬‫ںیم‬‫اس‬
،
‫ےنہک‬‫وہ‬
‫ےگل‬
:
‫ےہ‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫ایس‬‫اقمم‬‫ہی‬‫ےہ‬‫دای‬‫مکح‬‫اک‬‫ارم‬‫سج‬‫ںیمہ‬‫ےن‬‫دشاد‬
،
‫انچہچن‬
‫امیپشئ‬‫یک‬‫وچڑایئ‬‫ابملیئ‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫مکح‬‫ےک‬‫دشاد‬‫اور‬‫ایک‬‫اایتخر‬‫اےس‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫ےگل‬‫رکےن‬
،
‫ںیک‬‫دنبایں‬‫دح‬‫رھپ‬
،
‫ایک‬‫نیعت‬‫اک‬‫وہگجں‬‫یک‬‫ ںویں‬‫ان‬‫ںیم‬‫دحود‬‫ان‬‫رھپ‬
،
‫ںیک‬‫اجری‬‫انایلں‬‫وھچیٹ‬‫وھچیٹ‬‫ےس‬‫رہنوں‬‫ےن‬‫اوھنں‬‫ںیم‬‫ان‬
،
‫یک‬‫امیین‬‫ذجع‬‫رھپ‬
‫ریھک‬‫اینبد‬‫یک‬‫اس‬‫ےس‬‫اٹچونں‬
،
‫اگرا‬‫اک‬‫اینبد‬‫سج‬
‫رُم‬
(
‫درتخ‬‫اکی‬‫وج‬‫دوا‬‫یک‬‫مسق‬‫اکی‬
‫وب‬‫اور‬‫ڑکوا‬‫زمہ‬‫اک‬‫سج‬‫ےہ‬‫اجیت‬‫مج‬‫رک‬‫لکن‬‫ےس‬
‫ےہ‬‫وہیت‬‫ایھچ‬
)
‫ونصرب‬
،
‫اور‬
َ‫م‬
‫ح‬
‫ب‬َ‫ل‬

192. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۲
(
‫ےہ‬‫اجیت‬‫یک‬‫احلص‬‫وخوبش‬‫ےس‬‫جیب‬‫ےک‬‫سج‬‫درتخ‬‫اک‬‫مسق‬‫اکی‬
)
‫اھت‬‫اک‬
‫۔‬
‫وہےئگ‬‫افرغ‬‫ےس‬‫رےنھک‬‫اینبد‬‫ولگ‬‫ہی‬‫بج‬
،
‫رکدںی‬‫اجری‬‫انایلں‬‫یک‬‫اپین‬‫اور‬
،
‫زربدج‬‫اجبن‬‫یک‬‫ان‬‫ےن‬‫ابداشوہں‬‫اور‬
،
‫ایوقت‬
،
‫وسان‬
،
‫اچدنی‬
،
‫وجارہات‬‫اور‬‫ومیت‬
‫دےیئ‬‫جیھب‬
،
‫ابداشہ‬‫رہ‬
‫رکاکچ‬‫اکم‬‫ںیم‬‫دعمن‬‫اےنپ‬
،
‫وتسن‬‫ایتر‬‫ےن‬‫ضعب‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ان‬
‫ےجیھب‬
،
‫ےجیھب‬‫وتسن‬‫ایتر‬‫وہےئ‬‫ےنب‬‫ےس‬‫اچدنی‬‫وسےن‬‫ےن‬‫ضعب‬
،
‫ہی‬‫ےن‬‫ولوگں‬‫ان‬
‫رکدںی‬‫وحاہل‬‫ےک‬‫وزراء‬‫اور‬‫نیمظتنم‬‫ان‬‫اایشء‬
،
‫رشوع‬‫اکم‬‫ںیم‬‫ان‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫وت‬
‫وہےئگ‬‫افرغ‬‫ےس‬‫ریمعت‬‫یک‬‫رہش‬‫اس‬‫وہ‬‫ہک‬‫یتح‬‫رکدای‬
،
‫وتسون‬‫اںیہن‬‫رہش‬‫ہی‬
‫رپ‬‫ں‬
‫اھت‬‫اقمئ‬
،
‫اھت‬‫لحم‬‫یہ‬‫لحم‬‫رہش‬‫ہی‬
‫ےھت‬‫رمکے‬‫اورپ‬‫ےک‬‫الحمت‬
،
‫رمکوں‬
‫وسےن‬‫یھب‬‫اورپ‬‫ےک‬
‫اچدنی‬
،
‫زربدج‬
،
‫ےھت‬‫ےجیھب‬‫ےن‬‫ابداشوہں‬‫وج‬‫ےھت‬‫رمکے‬‫ےک‬‫ایوقت‬
،
‫رضحت‬
‫اعموہی‬
r
‫رہش‬‫اس‬‫اںیھن‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایخل‬‫ریما‬!‫مسق‬‫یک‬‫اہلل‬!‫ااحسق‬‫اوب‬‫اے‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫وہاگ‬‫زگرا‬‫رعہص‬‫وطلی‬‫ںیم‬‫انبےن‬‫ےک‬
،
‫بعک‬‫ااحسق‬‫اوب‬
l
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫اہں‬‫ ی‬
،
‫اے‬
‫یک‬‫ریمعت‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ہک‬‫ےہ‬‫الم‬‫ںیم‬‫وترات‬‫ےھجم‬!‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬
،
‫ابداشہ‬‫اور‬
‫ایوقت‬‫و‬‫زربدج‬‫ںیم‬‫داین‬‫اسامن‬‫ےن‬‫دشاد‬‫ںیہنج‬
،
‫ومیت‬
،
‫وسان‬
،
‫کت‬‫ان‬‫اچدنی‬
‫اھت‬‫دای‬‫مکح‬‫اک‬‫اچنہپےن‬
،
‫رےہ‬‫وغشمل‬‫ںیم‬‫اس‬‫کت‬‫رعہص‬‫اکی‬
،
‫یک‬‫رہش‬‫اس‬‫اکر‬‫آرخ‬
‫ریمعت‬
‫وہےئگ‬‫افرغ‬‫ےس‬
،
‫ںیہ‬‫ےگل‬‫اسل‬‫وس‬‫نیت‬‫ںیم‬‫اس‬‫ہک‬‫داھکی‬‫ںیم‬‫وترات‬‫ےن‬‫ںیم‬
،
‫اہک‬‫ےن‬‫اعموہی‬‫رضحت‬
:
‫ںیہ‬‫اتبیئ‬‫ابںیت‬‫بیجع‬‫ںیمہ‬‫ےن‬‫آپ‬!‫ااحسق‬‫اوب‬‫اے‬
،
‫آپ‬
‫رںیھک‬‫اجری‬‫ابت‬‫اینپ‬
‫۔‬
‫بعک‬‫ااحسق‬‫اوب‬
l
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫اک‬‫رہش‬‫اس‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬!‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
‫انم‬
’’
‫ل‬ ‫التي‬ ‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬
‫البالد‬ ‫في‬ ‫مثلها‬ ‫يخلق‬ ‫م‬
‘‘
‫ےہ‬‫راھک‬
،
‫رہش‬‫ااسی‬
،
‫اکس‬‫نب‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫ںیہک‬‫ںیم‬‫رہشوں‬
،
‫وہں‬‫ایوقت‬‫و‬‫زربدج‬‫ںیم‬‫سج‬
،
‫اس‬‫ںیم‬‫داین‬

193. ۲۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫زربدج‬‫وج‬‫ںیہن‬‫رہش‬‫ااسی‬‫وکیئ‬‫العوہ‬‫ےک‬
‫وہ‬‫انب‬‫ےس‬
،
‫وج‬‫رہش‬‫وکیئ‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬‫ہن‬‫اور‬
‫وہ‬‫انب‬‫ےس‬‫ایوقت‬
،
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫لج‬‫زعو‬‫اہلل‬‫ےس‬‫وہج‬‫ایس‬
:
’’
‫التي‬ ‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬
‫البالد‬ ‫في‬ ‫مثلها‬ ‫يخلق‬ ‫لم‬
‘‘
،
‫بعک‬‫رضحت‬
l
‫ُنینم‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
!
‫ںیہ‬‫وہےئگ‬‫افرغ‬‫ےس‬‫ریمعت‬‫یک‬‫رہش‬‫وہ‬‫ہک‬‫دی‬‫ربخ‬‫آرک‬‫ےن‬‫ولوگں‬‫ان‬‫بج‬
،
‫ےن‬‫دشاد‬‫وت‬
‫اہک‬
:
‫ولچ‬
،
‫انبؤ‬‫ےعلق‬‫ںیم‬‫رہش‬‫اس‬‫اب‬
،
‫زہا‬‫اردرگد‬‫ےک‬‫ہعلق‬‫رہ‬
‫وہں‬‫لحم‬‫ر‬
،
‫لحم‬‫رہ‬
‫ڈنھجے‬‫زہار‬‫ںیم‬
‫وہ‬
‫ں‬
،
‫وکیئ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫وزراء‬‫ریمے‬‫ںیم‬‫لحم‬‫رہ‬‫ںیم‬‫الحمت‬‫ان‬
‫وہاگ‬‫وزری‬‫اکی‬
،
‫وہاگ‬‫ابہگنن‬‫اکی‬‫اک‬‫ڈنھجے‬‫رہ‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫ان‬‫اور‬
،
‫بعک‬
l
‫الحمت‬‫ہی‬‫اور‬‫ےئگ‬‫واسپ‬‫ولگ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
،
‫رکےئل‬‫ایتر‬‫یھب‬‫ےعلق‬‫اور‬‫ڈنھجے‬
،
‫وک‬‫ان‬‫ےن‬‫دشاد‬‫اک‬‫سج‬‫یک‬‫االطع‬‫یک‬‫رفاتغ‬‫یھب‬‫ےس‬‫ان‬‫آرک‬‫رھپ‬
‫دای‬‫مکح‬
‫اھت‬
،
‫بعک‬
l
‫مکح‬‫وک‬‫ولوگں‬‫اامتعد‬‫اقلب‬‫اور‬‫وزراء‬‫وصخیص‬‫زہار‬‫اکی‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫دشاد‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫رکںیل‬‫ایتری‬‫یک‬‫وہےن‬‫لقتنم‬‫رطف‬‫یک‬‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬‫وہ‬‫ہک‬‫دای‬
،
‫ںیم‬‫اقمامت‬‫ان‬‫اور‬
‫واولں‬‫رےنہ‬
،
‫ایک‬‫مکح‬‫یھب‬‫وک‬‫ولوگں‬‫واےل‬‫ےنسب‬‫وروز‬‫بش‬‫ںیم‬‫ان‬
،
‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫ےئل‬
‫اطعای‬‫ںیم‬‫اقمامت‬‫ان‬
‫ء‬
،
‫دای‬‫مکح‬‫اک‬‫اسامن‬‫اور‬‫ارخااجت‬
‫۔‬
‫بعک‬‫رضحت‬
l
‫وعروتں‬‫اینپ‬‫ےن‬‫ابداشہ‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
،
‫ارم‬‫وک‬‫دخام‬
‫دای‬‫مکح‬‫اک‬‫ایتری‬‫اجبن‬‫اامعلدیک‬‫ذات‬
،
‫ںیم‬‫رہش‬‫اس‬‫کت‬‫اسل‬‫دس‬‫ولگ‬‫امتم‬‫ہی‬‫انچہچن‬
‫رےہ‬‫وغشمل‬‫ںیم‬‫ایتری‬‫یک‬‫ااقتم‬
،
‫انچہچن‬
‫وک‬‫ارفاد‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫اچتہ‬‫اینپ‬‫ابداشہ‬
‫دای‬‫لچ‬‫رک‬‫ےل‬
،
‫دع‬‫اور‬
‫ن‬
‫ج‬‫ش‬
‫و‬‫انیب‬
‫ر‬‫ر‬
‫ںیم‬
‫وقم‬‫اینپ‬
‫ےس‬‫ںیم‬
‫وک‬‫اجنیشن‬
‫ایک‬‫رقمر‬
،
‫نج‬
‫یھت‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫واولں‬‫اجےن‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اس‬‫دعتاد‬‫یک‬
،
‫بس‬‫بج‬
‫یک‬‫اس‬‫وہرک‬‫عمج‬
‫ےئل‬‫ےک‬‫راہشئ‬‫اجبن‬
‫وہےئ‬‫رواہن‬
،
‫ےک‬‫رات‬‫اور‬‫دن‬‫اکی‬‫ےس‬‫واہں‬‫وہ‬‫بج‬‫اور‬
‫دقبر‬‫ےک‬‫رفس‬
‫ےک‬‫اس‬‫واصنیبح‬‫ولگ‬‫وج‬‫اور‬‫دشاد‬‫ےن‬‫زعولج‬‫اہلل‬‫وت‬‫ےئگ‬‫چنہپ‬

194. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲3
‫یجیھب‬‫خیچ‬‫اکی‬‫ےس‬‫آامسن‬‫رپ‬‫ان‬‫ےھت‬‫اسھت‬
،
‫رکدای‬‫الہک‬‫وک‬‫بس‬‫ان‬‫ےن‬‫سج‬
،
‫اکی‬
‫راہ‬‫ہن‬‫ابیق‬‫یھب‬
،
‫وہاکس‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬‫وخد‬‫وت‬‫ہن‬‫دشاد‬
،
‫اسھت‬‫ےک‬‫اس‬‫ہن‬‫اور‬
‫وہےکس‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬‫واےل‬
،
‫یھب‬‫کت‬‫اب‬‫اور‬
‫ںیم‬‫اس‬‫ااسنن‬‫وکیئ‬
‫ںیہن‬‫دالخ‬
‫وہاکسےہ‬
،
‫اامعلداک‬‫ذات‬‫ارم‬‫ہصق‬‫وہ‬‫اھت‬‫ُنینم!ہی‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
،
‫اہتبل‬
‫وہاگ‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اس‬‫رقنعبی‬‫صخش‬‫اکی‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ُنینم!املسمونں‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
،
‫ںیم‬‫زامےن‬‫ایس‬‫ےک‬‫یہ‬‫آپ‬
،
‫اگ‬‫ےل‬‫دھکی‬‫اےس‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫رہش‬‫اس‬‫ھچک‬‫وج‬‫وہ‬
،
‫اس‬‫اور‬
‫اتبےئ‬‫وک‬‫ولوگں‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫اگ‬
،
‫اجےئاگ‬‫اھجمس‬‫ںیہن‬‫اچس‬‫اےس‬‫اور‬
‫۔‬
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫بعک‬‫ےن‬
l
‫ہیلح‬‫اک‬‫صخش‬‫اس‬‫مت‬‫ایک‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےس‬
‫وہ؟‬‫اتبےتکس‬
‫بعک‬
l
‫وہاگ‬‫اک‬‫رگن‬‫وزرد‬‫رسخ‬‫رہگے‬‫صخش‬‫اہں!وہ‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
،
‫دق‬
‫وہاگ‬‫وھچاٹ‬
،
‫اربو‬‫یک‬‫اس‬
،
‫وہاگ‬‫لت‬‫رپ‬‫رگدن‬‫اور‬
،
‫ںیم‬‫التش‬‫یک‬‫اوٹن‬‫اےنپ‬‫صخش‬‫ہی‬
‫اجےچنہپ‬‫کت‬‫رحصاؤں‬‫ان‬
‫اگ‬
،
‫اگ‬‫آاجےئ‬‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫اس‬‫ااچکن‬‫اور‬
،
‫اگ‬‫ااھٹالےئ‬‫زیچںی‬‫ھچک‬‫یک‬‫واہں‬‫وہرک‬‫دالخ‬‫وہ‬‫ںیم‬‫سج‬
،
‫ُنینم!وہ‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
‫صخش‬
‫ےہ‬‫وہا‬‫اھٹیب‬‫اپس‬‫ےک‬‫آپ‬‫وت‬
،
‫بعک‬
l
‫اے‬‫ہک‬‫اہک‬‫رک‬‫دھکی‬‫وک‬‫آدیم‬‫اس‬‫ےن‬
‫صخش‬‫وہ‬‫ےہ‬‫ُنینم!ہی‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬
،
‫اتب‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫وج‬‫ےئجیل‬‫وپھچ‬‫ےس‬‫اس‬‫آپ‬
‫ےہ‬‫ای‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫ےہ‬‫اخدم‬‫ریما‬‫وت‬‫اوبااحسق!ہی‬‫اے‬
،
‫ںیہن‬‫رپوا‬‫وکیئ‬‫اور‬
‫یک‬
،
‫بعک‬
l
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫وہاجےئ‬‫دالخ‬‫دلج‬‫ورہن‬‫ےہ‬‫وہاکچ‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اس‬‫وت‬‫ای‬‫رھپ‬
‫اگ‬
،
‫ےگ‬‫وہں‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اس‬‫دلج‬‫یھب‬‫واےل‬‫دنی‬‫اس‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫آرخی‬‫اور‬
،
‫اعموہی‬
r
‫بعک‬‫ےن‬
l
‫اے‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےس‬
‫رپ‬‫املعء‬‫دورسے‬‫ںیہمت‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اوبااحسق!اہلل‬
‫ےہ‬‫ریھک‬‫دے‬‫تلیضف‬
،
‫اکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫وک‬‫یسک‬‫وج‬‫المےہ‬‫ملع‬‫وہ‬‫اک‬‫وآرخنی‬‫اونیل‬‫ںیہمت‬
،
‫بعک‬
l
‫ےن‬
‫رضحت‬
‫اعموہی‬
r
‫اہک‬‫ےس‬
:
‫ںیم‬‫ےکہضبق‬‫مسق!سج‬‫یک‬‫ذات‬‫اس‬

195. ۲۲۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫اجن‬‫ریمی‬
،
‫ےہ‬‫ایک‬‫دیپا‬‫ھچک‬‫وج‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫ُنینم!اہلل‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬
،
‫یک‬‫اس‬
‫ا‬‫واضتح‬
‫ںیم‬‫وترات‬‫یک‬‫واالسلم‬‫االصلۃ‬‫الضف‬‫انیبنوہیلع‬‫یلع‬‫ومیس‬‫دنبے‬‫ےنپ‬
‫ےہ‬‫رکدی‬
،
‫ےئل‬‫ےک‬‫وودیع‬‫دشت‬‫وت‬‫رقآن‬‫اور‬
‫ےہ‬
،
‫ںیہ‬‫اکراسز‬‫اہلل‬‫اور‬
،
‫دشت‬
‫رفامےن‬
‫ےئل‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ایبن‬‫ودیع‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫اکیف‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اینپ‬
’’
‫تفسير‬
‘
‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫من‬ ‫جماعة‬ ‫ذكره‬ ‫مما‬ ‫بكثير‬ ‫يغتر‬ ‫لئال‬ ‫ذلك‬ ‫على‬ ‫نبهت‬ ‫وإنما‬
‫لها‬ ‫يقال‬ ‫مدينة‬ ‫ذكر‬ ‫من‬ ‫اآلية‬ ‫هذه‬ ‫عند‬ ‫المفسرين‬
:
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬
،
‫والفضة‬‫الذهب‬‫بلبن‬‫مبنية‬
،
‫وبساتينها‬‫ودورها‬‫قصورها‬
،
‫حصباءها‬‫وإن‬
‫وأنهارها‬‫المسك‬‫بنادق‬‫وترابها‬‫وجواهر‬‫آللئ‬
‫ساقطة‬‫وثمارها‬‫سارحة‬
،
‫تصفر‬ ‫وأبوابها‬ ‫وسورها‬ ‫بها‬ ‫أنيس‬ ‫ال‬ ‫ودورها‬
،
‫مجيب‬ ‫وال‬ ‫داع‬ ‫بها‬ ‫ليس‬
،
‫وتارة‬‫بالعراق‬‫وتارة‬‫باليمن‬‫وتارة‬‫الشام‬‫بأرض‬‫تكون‬‫فتارة‬‫تنتقل‬‫وأنها‬
‫البالد‬ ‫من‬ ‫ذلك‬ ‫بغير‬
،
‫وضع‬ ‫من‬ ‫اإلسرائيليين‬ ‫خرافات‬ ‫من‬ ‫كله‬ ‫هذا‬ ‫فإن‬
‫تصدقهم‬ ‫أن‬ ‫الناس‬ ‫من‬ ‫الجهلة‬ ‫عقول‬ ‫بذلك‬ ‫ليختبروا‬ ‫زنادقتهم‬ ‫بعض‬
‫جمي‬‫في‬
‫ذلك‬‫ع‬
.
‫وغيره‬ ‫الثعلبي‬ ‫وذكر‬
:
‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫وهو‬ ‫األعراب‬ ‫من‬ ‫رجال‬ ‫أن‬
1
‫كثير‬ ‫ابن‬ ‫تفسير‬
:
1
/
۲1۱
،
‫ت‬
:
‫شمس‬ ‫حسين‬ ‫محمد‬
‫الدين‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
۰1۰1
.‫هـ‬


196. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۸
‫معاوية‬‫زمان‬‫في‬‫قالبة‬
،
‫شردت‬ ‫له‬‫أباعر‬‫طلب‬ ‫في‬‫ذهب‬
،
‫يتيه‬‫هو‬‫فبينما‬
‫عظيمة‬ ‫مدينة‬ ‫على‬ ‫اطلع‬ ‫إذ‬ ‫ابتغائها‬ ‫في‬
،
‫وأبواب‬ ‫سور‬ ‫لها‬
،
‫فدخلها‬
‫تقدم‬ ‫التي‬ ‫الذهبية‬ ‫المدينة‬ ‫صفات‬ ‫من‬ ‫ذكرناه‬ ‫مما‬ ‫قريبا‬ ‫فيها‬ ‫فوجد‬
‫ذكرها‬
،
‫وأن‬
‫الناس‬‫فأخبر‬‫رجع‬‫ه‬
،
‫قال‬‫الذي‬‫المكان‬‫إلى‬‫معه‬‫فذهبوا‬
،
‫فلم‬
‫شيئا‬‫يروا‬
‘‘
.
‫ہک‬‫ےگل‬‫ہن‬‫ےسدوھہک‬‫ابت‬‫وکاس‬‫یسک‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یک‬‫ہیبنت‬‫ےئل‬‫اس‬‫رپ‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫ارم‬‫ےسج‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫اک‬‫رہش‬‫اکی‬‫ےن‬‫امجتع‬‫اکی‬‫یک‬‫رسفمنی‬‫تحت‬‫ےک‬‫آتی‬‫اس‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫اہک‬‫اامعلد‬‫ذات‬
،
‫لحم‬‫ےک‬‫سج‬
،
‫رمکے‬
،
‫وسےن‬‫اباغت‬‫اور‬
‫اچ‬
‫اںوٹنں‬‫یک‬‫دنی‬
‫ےھت‬‫ےئگ‬‫انبےئ‬‫ےس‬
،
‫ںیھت‬‫یک‬‫وجارہ‬‫و‬‫ومیت‬‫رکنکایں‬‫یک‬‫اس‬
،
‫یک‬‫کشم‬‫یٹم‬‫یک‬‫اس‬
‫ںیھت‬
،
‫رہنںی‬‫یک‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫رواں‬
،
‫ںیہ‬‫وہےئ‬‫رگے‬‫لھپ‬‫ےک‬‫اس‬
،
‫ےک‬‫اس‬
‫رمکوں‬
‫ںیہن‬‫واال‬‫اتیسن‬‫وکیئ‬‫ںیم‬
،
‫اکپرےن‬‫ںیم‬‫سج‬‫ںیہ‬‫زرد‬‫دروازںی‬‫اور‬‫دویارںی‬‫یک‬‫اس‬
‫ےہ‬‫واال‬
،
‫واال‬‫دےنی‬‫وجاب‬‫ہن‬
،
‫ےہ‬‫راتہ‬‫وہات‬‫لقتنم‬‫رہش‬‫ہی‬
،
‫ںیم‬‫اشم‬‫یھبک‬
،
‫نمی‬‫یھبک‬
‫ںیم‬
،
‫ںیم‬‫رعاق‬‫یھبک‬
،
‫ںیم‬‫رہشوں‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬‫یھبک‬
،
‫رخاافت‬‫ارسایلیئ‬‫بس‬‫ہی‬
‫ںیہ‬
،
‫ںیہ‬‫ڑھگی‬‫ےن‬‫ولوگں‬‫زدنقی‬‫ےک‬‫ان‬
،
‫آزامشئ‬‫وک‬‫لقع‬‫یک‬‫ولوگں‬‫اجلہ‬‫وہ‬‫اتہک‬
‫رکںی‬‫دصتقی‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬‫زیچوں‬‫امتم‬‫ان‬‫وہ‬‫ہک‬‫دںی‬‫ڈال‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫یبلعث‬‫اور‬
l
‫اہلل‬‫دبع‬‫صخش‬‫دبو‬‫اکی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ےن‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫القہب‬‫نب‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬
r
‫التش‬‫یک‬‫اووٹنں‬‫وہےئ‬‫دبےک‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫ےک‬
‫الکن‬‫ںیم‬
،
‫وہ‬‫ااچکن‬‫ہک‬‫اھت‬‫راہ‬‫یہ‬‫کٹھب‬‫ںیم‬‫التش‬‫یک‬‫اووٹنں‬‫اےنپ‬‫وہ‬
‫رہش‬‫ڑبے‬‫اکی‬
‫وہا‬‫علطم‬‫رپ‬
،
‫دویارںی‬‫یک‬‫سج‬
‫ےھت‬‫دروازے‬‫اور‬
،
‫ںیم‬‫رہش‬‫اس‬‫وہ‬
‫اور‬‫وہایگ‬‫دالخ‬
‫رہش‬‫اس‬‫اےس‬
‫ےس‬
‫ھچک‬‫ےن‬‫مہ‬‫وج‬‫ںیھت‬‫یہ‬‫ایسی‬‫رقبی‬‫رقبی‬‫وج‬‫ںیلم‬‫زیچںی‬‫ایسی‬

197. ۲۲۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیھت‬‫یک‬‫ذرک‬‫وہےئ‬‫اتبےت‬‫اوحال‬‫ےک‬‫رہش‬‫ےک‬‫وسےن‬‫ےلہپ‬
،
‫آرک‬‫واسپ‬‫ےن‬‫اس‬
‫ےئگ‬‫کت‬‫اقمم‬‫وہےئ‬‫اتبےئ‬‫ےک‬‫اس‬‫اسھت‬‫ےک‬‫اس‬‫ولگ‬‫وت‬‫یک‬‫ربخ‬‫یک‬‫اس‬‫وک‬‫ولوگں‬
،
‫آای‬‫ںیہن‬‫رظن‬‫ھچک‬‫وک‬‫ولوگں‬‫ان‬‫نکیل‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الباري‬‫فتح‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫منبه‬ ‫بن‬ ‫وهب‬ ‫طريق‬ ‫من‬ ‫حاتم‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫وأخرج‬
،
‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
‫جدا‬‫مطولة‬‫قصة‬‫قالبة‬
،
‫له‬‫إبل‬‫طلب‬‫في‬‫خرج‬‫أنه‬
،
‫صحاري‬‫في‬‫وقع‬‫وأنه‬
‫عدن‬
،
‫عجائب‬ ‫فذكر‬ ‫الفلوات‬ ‫تلك‬ ‫في‬ ‫مدينة‬ ‫على‬ ‫وقع‬ ‫وأنه‬
‫رأى‬ ‫ما‬
‫فيها‬
،
‫دمشق‬ ‫إلى‬ ‫أحضره‬ ‫خبره‬ ‫بلغه‬ ‫لما‬ ‫معاوية‬ ‫وأن‬
،
‫عن‬ ‫كعبا‬ ‫وسأل‬
‫ذلك‬
،
‫جدا‬ ‫مطوال‬ ‫ذلك‬ ‫وكيفية‬ ‫بناها‬ ‫ومن‬ ‫المدينة‬ ‫بقصة‬ ‫فأخبره‬
،
‫وفيها‬
‫منكرة‬ ‫ألفاظ‬
،
‫يعرف‬ ‫ال‬ ‫قالبة‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫وراويها‬
،
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫إسناده‬ ‫وفي‬
‫لهيعة‬‫بن‬
‘‘
.
‫احمت‬‫ایب‬‫انب‬‫اور‬
l
‫اہلل‬‫دبع‬‫نع‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫ےن‬
‫رطقی‬‫ےک‬‫القہب‬‫نب‬
‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ہصق‬‫وطلی‬‫اکی‬‫ےس‬
(
‫القہب‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬
)
‫یک‬‫اووٹنں‬‫اےنپ‬
‫ےچنہپ‬‫ںیم‬‫رحصاؤں‬‫ےک‬‫دعن‬‫ہلیبق‬‫ہک‬‫یتح‬‫ےلکن‬‫ںیم‬‫التش‬
،
‫ںیم‬‫الگنجت‬‫ان‬‫اور‬
‫آای‬‫اسےنم‬‫ےک‬‫ان‬‫رہش‬‫اکی‬‫ااچکن‬
(،
‫آرک‬‫واسپ‬
)
‫ےئک‬‫ذرک‬‫اجعبئ‬‫وہ‬‫ےن‬‫القہب‬‫انب‬
‫ےھت‬‫دےھکی‬‫ےن‬‫اوھنں‬‫وج‬
،
‫اعموہی‬‫رضحت‬‫ربخ‬‫یک‬‫اس‬‫بج‬‫اور‬
r
‫آپ‬‫وت‬‫یچنہپ‬‫وک‬
‫ولباای‬‫دقشم‬‫وک‬‫القہب‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫ےن‬
،
‫بعک‬‫رضحت‬‫اور‬
l
‫قلعتم‬‫ےک‬‫اس‬‫ےس‬
1
:‫الباري‬‫فتح‬
1
/
۳۱۲
.‫السلفية‬‫المكتبة‬،‫الباقي‬‫عبد‬‫فواد‬‫محمد‬:‫ت‬،


198. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۴
‫وپاھچ‬
،
‫تہب‬‫اک‬‫تیفیک‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬‫واےل‬‫انبےن‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫ہصق‬‫اک‬‫رہش‬‫اس‬‫ےن‬‫اوہنں‬
‫ایک‬‫ذرک‬‫وطلی‬
(،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
)
‫رکنم‬‫ںیم‬‫ہصق‬‫اس‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫اافلظ‬
،
‫ںیہ‬‫ںیہن‬‫رعموف‬‫القہب‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫راوی‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
،
‫دنس‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫ےہ‬‫وموجد‬‫ہعیہل‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫آولیس‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫آولیس‬‫العہم‬
l
’’
‫المعاني‬‫روح‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫ںیم‬
:
’’
‫المذكور‬ ‫شداد‬ ‫وخبر‬
‫روايته‬ ‫تصح‬ ‫لم‬ ‫بل‬ ‫الضعف‬ ‫في‬ ‫أخوه‬
،
‫ابن‬ ‫الحافظ‬ ‫ذكره‬ ‫كما‬
‫حجر‬
،
‫قالبة‬ ‫ابن‬ ‫كخبر‬ ‫موضوع‬ ‫فهو‬
‘‘
.
‫دشاد‬‫اور‬
‫ایس‬‫ںیم‬‫فعض‬‫وہ‬‫ےہ‬‫یئگ‬‫یک‬‫ایبن‬‫وج‬‫ربخ‬‫یک‬
(
‫دحثی‬‫یک‬‫القہب‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫ینعی‬
)
‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫حیحص‬‫رکان‬‫رواتی‬‫وک‬‫اس‬‫ہکلب‬‫ےہ‬‫لثم‬
،
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫اسیج‬
l
‫اس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ایبن‬‫وک‬
،
‫یھب‬‫ہی‬‫رطح‬‫یک‬‫ربخ‬‫یک‬‫القہب‬‫انب‬‫انچہچن‬
‫ڑھگت‬‫نم‬
‫ےہ‬
‫۔‬
ُ‫د‬ َ
‫ن‬
‫خ‬‫انب‬‫العہم‬
‫ون‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫دلخون‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫اینپ‬
’’
‫تاريخ‬
‘‘
2
‫القہب‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫ںیم‬‫دقمہم‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫ےس‬‫لیصفت‬‫اک‬‫تنج‬‫یک‬‫دشاد‬‫اور‬
:
’’
‫فصل‬
:
‫المفسرون‬ ‫يتناقله‬ ‫ما‬ ‫الوهم‬ ‫في‬ ‫وأعرق‬ ‫ذلك‬ ‫من‬ ‫وأبعد‬
‫تعالى‬ ‫قوله‬ ‫في‬‫الفجر‬‫سورة‬ ‫تفسير‬ ‫في‬
:
‫إرم‬‫بعاد‬‫ربك‬‫فعل‬ ‫كيف‬ ‫تر‬ ‫ألم‬
1
:‫المعاني‬‫روح‬
۰۸
/
۲۲1
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
۰1۰۸
.‫هـ‬

2
‫مقدمة‬
‫خلدون‬‫ابن‬
:
۰
/
۰1
،
‫ت‬
:
‫شحادة‬‫خليل‬
‫و‬
‫زكار‬‫سهيل‬
،
‫ال‬‫دار‬
‫فكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۰
.‫هـ‬


199. ۲۲۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫العماد‬ ‫ذات‬
.
‫لمدينة‬ ‫اسما‬ ‫إرم‬ ‫لفظة‬ ‫فيجعلون‬
‘‘
.
‫لصف‬
:
‫اس‬
‫دیعب‬‫زایدہ‬‫ےس‬
‫آتی‬‫یک‬‫ارجفل‬‫وسرۃ‬‫رسفمنی‬‫وک‬‫سج‬‫ےہ‬‫ابت‬‫وہ‬‫الخف‬‫ےک‬‫لقع‬‫اور‬
(
‫ذات‬‫إرم‬
‫اامعلد‬
)
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫ںیم‬‫ریسفت‬‫یک‬
،
‫ظفل‬‫رسفمنی‬‫اورہی‬
’’
‫ارم‬
‘‘
‫انم‬‫اک‬‫رہش‬‫اکی‬
‫دےتی‬‫رقار‬
‫ںیہ‬
‫۔‬
‫دلخون‬‫انب‬‫العہم‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
l
ً‫ا‬‫ااصتخر‬‫وک‬‫واہعق‬‫ےک‬‫ودشدی‬‫دشاد‬‫ےن‬
‫ایک‬ ‫لقن‬
،
‫ربطی‬ ‫رھپ‬
l
،
‫اعثیبل‬
l
،
‫زرشخم‬
‫ی‬
l
‫ےس‬ ‫وحاہل‬ ‫ےک‬ ‫وریغہ‬
‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫رکےک‬‫لقن‬ً‫ا‬‫ااصتخر‬‫وک‬‫واہعق‬‫ےک‬‫القہب‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫رواتی‬‫مثحب‬‫زری‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رتددی‬‫یک‬‫اس‬
:
’’
َ‫ه‬‫ال‬ ‫ينتهي‬ ‫وقد‬
َ‫ذ‬
َ‫ي‬
‫غائبة‬ ‫أنها‬ ‫إلى‬ ‫ببعضهم‬ ‫ان‬
،
‫عليها‬ ‫يعثر‬ ‫وإنما‬
‫بالخرافات‬ ‫أشبه‬ ‫كلها‬ ‫مزاعم‬ ‫والسحر‬ ‫الرياضة‬ ‫أهل‬
،
‫حمل‬ ‫والذي‬
‫اإل‬ ‫صناعة‬ ‫اقتضته‬ ‫ما‬ ‫ذلك‬ ‫على‬ ‫المفسرين‬
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫لفظة‬ ‫في‬ ‫عراب‬
‫إرم‬ ‫صفة‬ ‫أنها‬
،
‫األ‬ ‫على‬ ‫العماد‬ ‫وحملوا‬
‫ساطين‬
،
‫بناء‬ ‫يكون‬ ‫أن‬ ‫فتعين‬
،
ّ‫ش‬‫ور‬
‫ح‬
‫اإل‬ ‫على‬ ‫إرم‬ ‫عاد‬ ‫الزبير‬ ‫ابن‬ ‫قراءة‬ ‫ذلك‬ ‫لهم‬
‫ت‬ ‫غير‬ ‫من‬ ‫ضافة‬
‫نوين‬
،
‫أشبه‬ ‫هي‬ ‫التي‬ ‫الحكايات‬ ‫تلك‬ ‫على‬ ‫وقفوا‬ ‫ثم‬
‫باأل‬
‫الموضوعة‬ ‫قاصيص‬
‫المنقولة‬‫الكذب‬‫إلى‬‫أقرب‬‫هي‬‫التي‬
‫المضحكات‬‫عداد‬‫في‬
‘‘
1
.
‫وہایگ‬‫اغبئ‬‫رہش‬‫ہی‬‫ہک‬‫ایگ‬‫چنہپ‬‫کت‬‫اہیں‬‫وت‬‫اکذہاین‬‫ضعب‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ان‬‫اور‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫وہات‬‫وک‬‫ورحس‬‫رایتض‬‫الہ‬‫رصف‬‫ملع‬‫اک‬‫سج‬
،
‫ایخالت‬‫امتم‬‫ےک‬‫امتم‬‫ہی‬
‫ںیہ‬‫اشمہب‬‫ےک‬‫رخاافت‬
،
‫رپ‬‫ذہاین‬‫اس‬‫اور‬
’’
‫العماد‬ ‫ذات‬
‘‘
‫انصتع‬‫وک‬‫رسفمنی‬‫ںیم‬
1
‫مقدمة‬
‫خلدون‬‫ابن‬
:
۰
/
۰1
،
‫ت‬
:
‫شحادة‬‫خليل‬
‫و‬
‫زكار‬‫سهيل‬
،
‫ال‬‫دار‬
‫فكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۰
.‫هـ‬


200. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۲۲۲
‫ااھبراےہ‬‫ےن‬‫اقتےض‬‫ےک‬‫ارعاب‬
،
‫ویکہکن‬
’’
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫ارم‬
‘‘
‫تفص‬‫یک‬‫ارم‬‫ہی‬
‫ےہ‬
،
‫رسفمنی‬‫اور‬
’’
‫امعد‬
‘‘
‫ہی‬‫ہک‬‫وہیئگ‬‫نیعتم‬‫ابت‬‫ہی‬‫وت‬‫رپ‬‫وتسونں‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫ومحمل‬‫وک‬
‫یھت‬‫امعرت‬‫اکی‬
،
‫انب‬‫وک‬‫وقل‬‫اس‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬
‫رقاءت‬‫یک‬‫زریب‬
’’
‫ارم‬ ‫عاد‬
‘‘
‫البونتنی‬
‫ڑچاھای‬‫رپوان‬‫ےن‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ااضتف‬
،
‫ںیئگ‬‫لم‬‫اکحایت‬‫ھچک‬‫وک‬‫رسفمنی‬‫رھپ‬
،
‫نم‬‫وج‬
‫ںیہ‬‫اشمہب‬‫ےک‬‫وصقں‬‫ڑھگت‬
،
‫وج‬‫ںیہ‬‫رقبی‬‫زایدہ‬‫ےک‬‫وصقں‬‫وقنمل‬‫وھجےٹ‬‫ان‬‫وج‬
‫ںیہ‬‫اجےت‬‫ےئک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫وصقں‬‫زیخ‬‫ہکحضم‬
‫۔‬
‫دلخون‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬‫آرخ‬‫ابلک‬
:
’’
ُ‫ت‬ ‫الذي‬ ‫البعيد‬ ‫المحمل‬ ‫هذا‬ ‫إلى‬ ‫ضرورة‬ ‫وأي‬
ُ‫م‬
ِّ‫ح‬
َ‫ل‬
‫لتوجيهه‬ ‫ت‬
‫عن‬ ‫لبعدها‬‫مثلها‬‫عن‬ ‫اهلل‬ ‫كتاب‬ ‫ينزه‬‫التي‬‫الواهية‬‫الحكايات‬‫هذه‬‫المثال‬
‫الصحة‬
‫؟‬
‘‘
1
.
‫ےہ‬‫رضورت‬‫ایک‬‫آرخ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وہےن‬‫دور‬‫ےس‬‫تحص‬‫ےک‬‫اکحایت‬‫ان‬‫اور‬
‫دراز‬‫دور‬‫ںیم‬‫وتہیج‬‫یک‬‫ااثمل‬‫یسیج‬‫اکحتی‬‫وایہ‬‫ان‬‫ہک‬
‫اجںیئ‬‫ےیک‬‫شیپ‬‫ےکالامتالت‬
،
‫ےہ‬‫راھک‬‫زنمہ‬‫وک‬‫اتکب‬‫اینپ‬‫ےن‬‫اہلل‬‫ےس‬‫نج‬
‫؟‬
‫ومح‬‫رویم‬‫ایوقت‬‫ؤمرخ‬‫العہم‬
‫ی‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ومحی‬‫رویم‬‫ایوقت‬‫ؤمرخ‬‫العہم‬
l
’’
‫البلدان‬ ‫معجم‬
‘‘
2
‫نب‬‫دبعاہلل‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫ےس‬‫لیصفت‬‫اک‬‫تنج‬‫یک‬‫دشاد‬‫اور‬‫القہب‬
:
1
‫مقدمة‬
‫خلدون‬‫ابن‬
:
۰
/
۲۱
،
‫ت‬
:
‫شحادة‬‫خليل‬
‫و‬
‫زكار‬‫سهيل‬
،
‫ال‬‫دار‬
‫فكرـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

2
‫البلدان‬‫معجم‬
:
۰
/
۰۸۳
،
‫دارصادر‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۳
.‫هـ‬


201. ۱۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫قلت‬
:
‫مما‬ ‫القصة‬ ‫هذه‬
‫من‬ ‫أنها‬ ‫وظننا‬ ‫صحتها‬ ‫من‬ ‫البراءة‬ ‫قدمنا‬
ُ‫م‬‫ال‬ ‫ّاص‬‫ص‬‫الق‬ ‫أخبار‬
َ‫ن‬
َّ‫م‬
َ‫ق‬
ْ‫ل‬‫ا‬ ‫وأوضاعها‬ ‫ة‬
ُ‫م‬
َ‫ز‬
َّ‫و‬
َ‫ق‬
‫ة‬
‘‘
.
‫ذرک‬‫اسھت‬‫ےک‬‫لیصفت‬‫اسہقب‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫ااہظر‬‫اک‬‫رباءت‬‫مہ‬‫ےس‬‫تحص‬‫یک‬‫ہصق‬‫اس‬‫رکدہ‬
،
‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫امگن‬‫امہرا‬‫اور‬
‫ہصق‬‫ہی‬
،
‫وگ‬‫ہصق‬
‫ےس‬‫ںیم‬‫ربخوں‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬‫عملم‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬‫انبویٹ‬‫یک‬‫ولوگں‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫نب‬‫رمیع‬
‫دقمیس‬‫ویفس‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫العہم‬
‫نب‬ ‫رمیع‬
‫دقمیس‬ ‫ویفس‬
l
(
‫اوتملیف‬
:
۲۱33
‫ھ‬
)
’’
‫الفوائد‬
‫الموضوعة‬
‘‘
1
‫رفامےت‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫العماد‬ ‫ذات‬ ‫إرم‬ ‫شداد‬ ‫جنة‬ ‫وقصة‬
،
‫ال‬ ‫باطل‬ ‫كذب‬ ‫ذلك‬ ‫كل‬
‫له‬ ‫أصل‬
‘‘
.
‫وھجٹ‬‫بس‬‫اک‬‫بس‬‫ہصق‬‫اک‬‫اامعلد‬‫ذات‬‫ارم‬‫تنج‬‫یک‬‫دشاد‬
،
‫ابلط‬
،
‫ےب‬
‫ےہ‬‫الص‬
‫۔‬
‫قیقحت‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬‫اور‬‫الخہص‬‫اک‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
،
‫ومحی‬‫ایوقت‬‫العہم‬
l
،
‫دلخون‬‫انب‬‫العہم‬
l
،
‫آولیس‬‫العہم‬
l
‫دقمیس‬‫ویفس‬‫نب‬‫رمیع‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬‫ہصق‬‫اس‬‫ےک‬‫دشاد‬‫ےن‬
،
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫لمتشم‬‫رپ‬‫اافلظ‬‫رکنم‬‫اور‬‫ابلط‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫اےس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫۔‬
iI
1
‫الفوائد‬
‫الموضوعة‬
:
‫ص‬
:
1۱
،
‫رقم‬
:
۲۲
،
‫ت‬
:
‫الصباغ‬‫لطفي‬‫بن‬‫محمد‬
،
‫الوراق‬‫دار‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
‫الطبعة‬،
۰1۰1
‫هـ‬

202. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۲
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
’’
...‫عزوجل‬‫الرب‬‫علي‬‫يصلي‬‫من‬‫أول‬
‘‘
.
’’
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫اعتٰیل‬‫رب‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫بس‬
‫ےگ‬‫ڑپںیھ‬‫امنزانجزہ‬‫ریمی‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
(
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایک‬‫رتہمج‬‫رطح‬‫ایس‬‫اک‬‫اس‬‫ںیم‬‫زابن‬‫اردو‬
،
‫ےہ‬‫ربی‬‫ےس‬‫اس‬‫ارحلوف‬‫رامق‬‫وخد‬
)
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫رواتی‬‫ہی‬
،
‫ےک‬‫رواتی‬‫قیقحت‬‫امہری‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ڑکٹے‬‫اخص‬
’’
....‫عزوجل‬‫الرب‬‫علي‬‫يصلي‬‫من‬‫أول‬
‘‘
.
(
‫ریمی‬‫اعتیل‬‫رب‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫بس‬
‫امنز‬
‫ےگ‬‫ڑپںیھ‬‫انجزہ‬
)
‫ےہ‬‫ےس‬‫تیثیح‬‫یک‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكبير‬ ‫المعجم‬
‘‘
1
‫وظفلں‬‫ان‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ےس‬
:
’’
‫أحمد‬‫بن‬‫محمد‬‫حدثنا‬
‫البراء‬‫بن‬
،
‫بن‬‫المنعم‬‫عبد‬‫ثنا‬
‫بن‬‫إدريس‬
‫سنان‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫منبه‬ ‫بن‬ ‫وهب‬ ‫عن‬
،
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫جابر‬ ‫عن‬
،
‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫وعبد‬
‫وجل‬ ‫عز‬ ‫اهلل‬ ‫قول‬ ‫في‬ ‫عباس‬
:
‫والفتح‬ ‫اهلل‬ ‫نصر‬ ‫جاء‬ ‫إذا‬
....
‫علي‬ ‫فقال‬
‫عنه‬‫اهلل‬‫رضي‬
:
‫اهلل‬‫رسول‬‫يا‬
!
‫ومن‬‫نكفنك؟‬‫وفيم‬‫يغسلك؟‬‫فمن‬‫قبضت‬‫أنت‬‫إذا‬
‫يدخل‬‫ومن‬‫عليك؟‬‫يصلى‬
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫النبي‬‫فقال‬‫القبر؟‬
:
‫علي‬‫يا‬
!
‫أنت‬ ‫فاغسلني‬ ‫الغسل‬ ‫أما‬
،
‫الماء‬ ‫عليك‬ ‫يصب‬ ‫عباس‬ ‫بن‬ ‫والفضل‬
،
‫[كذا‬
1
:‫الكبير‬ ‫المعجم‬
۲
/
۸1
،
:‫رقم‬
۲۱۳۱
‫تيمية‬ ‫ابن‬ ‫مكتبة‬،‫عبدالمجيدالسلفي‬ ‫حمدي‬:‫ت‬،
-
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬،‫القاهرة‬
۰1۱1
.‫هـ‬
.

203. ۱۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
]‫األصل‬ ‫في‬
‫ثالثكما‬ ‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫وجبريل‬
،
‫غسلي‬ ‫من‬ ‫فرغتم‬ ‫أنتم‬ ‫فإذا‬
‫جدد‬ ‫أثواب‬ ‫ثالثة‬ ‫في‬ ‫فكفنوني‬
،
‫بحنوط‬ ‫يأتيني‬ ‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫وجبريل‬
‫الجنة‬ ‫من‬
،
‫وضعتموني‬ ‫أنتم‬ ‫فإذا‬
‫المسجد‬ ‫في‬ ‫فضعوني‬ ‫السرير‬ ‫على‬
‫و‬
‫أ‬
‫عني‬ ‫خرجوا‬
،
‫فوق‬ ‫من‬ ‫وجل‬ ‫عز‬ ‫الرب‬ ‫علي‬ ‫يصلي‬ ‫من‬ ‫أول‬ ‫فإن‬
‫عرشه‬
،
‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫جبريل‬ ‫ثم‬
،
‫ميكائيل‬ ‫ثم‬
،
‫عليهما‬ ‫إسرافيل‬ ‫ثم‬
‫السالم‬
،
‫زمرا‬‫زمرا‬‫المالئكة‬‫ثم‬
،
‫ادخلوا‬‫ثم‬
،
‫علي‬‫يتقدم‬‫ال‬‫صفوفا‬‫فقوموا‬
‫أحد‬
....
‘‘
.
’’
‫دبعاہلل‬‫نب‬‫اجرب‬‫رضحت‬
r
‫ابعس‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫رضحت‬‫اور‬
r
‫ےس‬
‫اعتٰیل‬‫اہلل‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫وقل‬‫اس‬‫ےک‬
:
‫واحتفل‬‫اہلل‬‫ رص‬‫اجء‬‫اذا‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‫یلع‬‫رضحت‬
r
‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬
:
‫وہاجےئ‬‫ااقتنل‬‫اک‬‫آپ‬‫بج‬!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬
‫امنز‬‫یک‬‫آپ‬‫اور‬‫اجےئ؟‬‫دای‬‫نفک‬‫ںیم‬‫زیچ‬‫سک‬‫وک‬‫آپ‬‫اور‬‫دے؟‬‫وکن‬‫لسغ‬‫وک‬‫آپ‬‫وت‬
‫ا‬‫ڑپاھےئ؟‬‫وکن‬‫انجزہ‬
‫یبن‬‫وت‬‫ااترے؟‬‫وکن‬‫ںیم‬‫ربق‬‫وک‬‫آپ‬‫ور‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫دانی‬‫لسغ‬‫ےھجم‬‫آپ‬!‫یلع‬‫اے‬
،
‫ڈاےل‬‫اپین‬‫ابعس‬‫نب‬‫لضف‬‫اور‬
،
‫اسھت‬‫اہمترے‬‫اور‬
‫ربجالیئ‬‫رسیتے‬
e
‫ےگ‬‫وہں‬
،
‫ےھجم‬‫وت‬‫وہاجؤ‬‫افرغ‬‫رک‬‫دے‬‫لسغ‬‫ےھجم‬‫مت‬‫بج‬‫اور‬
‫دانی‬‫نفک‬‫ںیم‬‫روں‬ ‫پ‬
‫ک‬‫ےئن‬‫نیت‬
،
‫ربجالیئ‬‫اور‬
e
‫الںیئ‬‫وخوبش‬‫یک‬‫تنج‬‫اپس‬‫ریمے‬
‫ےگ‬
،
‫دانی‬‫رھک‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫ےھجم‬‫وت‬‫روھک‬‫رپ‬‫اچراپیئ‬‫ےھجم‬‫مت‬‫بج‬
،
‫لکن‬‫ےس‬‫اپس‬‫ریمے‬‫اور‬
‫اجان‬
،
‫ریما‬‫ےس‬‫اورپ‬‫ےک‬‫رعش‬‫انجزہ‬‫امنز‬‫ریمی‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫بس‬‫ویکہکن‬
‫اگ‬‫ڑپےھ‬‫رب‬
،
‫ربجالیئ‬‫رھپ‬
e
‫اگ‬‫ڑپےھ‬
،
‫اکملیئ‬‫رھپ‬
e
‫اگ‬‫ڑپےھ‬
،
‫ارسالیف‬‫رھپ‬
e
‫اگ‬‫ڑپےھ‬
،
‫رھپ‬
‫ےگ‬‫ڑپںیھ‬‫رگوہ‬‫در‬‫رگوہ‬‫المہکئ‬
،
‫رھپ‬
‫وہان‬‫دالخ‬‫مت‬
،
‫ڑھکے‬‫فص‬‫در‬‫فص‬‫اور‬
‫وہاجان‬
،
‫ڑبےھ‬‫ہن‬‫آےگ‬‫ےس‬‫ھجم‬‫وکیئ‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬

204. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱3
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫ربطاین‬‫اامم‬
l
‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫األولياء‬ ‫حلية‬
‘
‘
1
‫ںیم‬
،
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫رھپ‬
l
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫كتاب‬
‫الموضوعات‬
‘‘
2
‫العہم‬‫اور‬‫ںیم‬
‫انب‬
‫دقمیس‬‫دقاہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫صف‬ ‫إثبات‬
‫ة‬
‫العلو‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫یک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اےس‬
’’
‫كتاب‬
‫الموضوعات‬
‘‘
4
‫رکےن‬‫رختجی‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬
:
’’
‫موضوع‬ ‫حديث‬ ‫هذا‬
،
‫محال‬
،
‫وضعه‬ ‫من‬ ‫اهلل‬ ‫كافأ‬
،
‫من‬ ‫وقبح‬
‫بالرسول‬‫يليق‬‫ال‬‫الذي‬‫والكالم‬‫البارد‬‫التخليط‬‫هذا‬‫بمثل‬‫الشريعة‬‫يشين‬
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬
،
‫بالصحابة‬‫وال‬
،
‫إدريس‬‫بن‬‫المنعم‬‫عبد‬‫به‬‫والمتهم‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫احمل‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫اودناھ‬‫وک‬‫واےل‬‫ڑھگےن‬‫ےک‬‫اس‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
‫رکے‬
،
‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫اور‬
‫رش‬‫وج‬‫ہک‬‫اک‬‫صخش‬‫اےسی‬‫رکے‬‫ربا‬
‫رکے‬‫دار‬‫بیع‬‫وک‬‫تعی‬
،
‫اس‬
‫روسل‬‫وج‬‫ےس‬‫الکم‬‫اےسی‬‫اور‬‫ےس‬‫الکم‬‫ےلج‬‫ےلم‬‫رسد‬‫ےسیج‬
‫ﷺ‬
‫القئ‬‫ےک‬‫اشن‬‫یک‬
1
‫األولياء‬‫حلية‬
:
1
/
۳۲
،
‫الفكر‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
2
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
:
۰
/
۲1۸
،
‫ت‬
:
‫محمدعثمان‬ ‫عبدالرحمن‬
،
‫المنورة‬ ‫بالمدينة‬ ‫السلفية‬ ‫المكتبة‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۱
.‫هـ‬
3
‫العلو‬ ‫صفة‬ ‫إثبات‬
:
۰۱۰
،
‫رقم‬
:
۲۱
،
‫ت‬
:
‫الغامدي‬ ‫علي‬ ‫بن‬ ‫عطية‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬
،
‫والحكم‬ ‫العلوم‬ ‫مكتبة‬
‫ـ‬
‫المدينة‬
‫المنورة‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۱1
.‫هـ‬
4
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
:
۰
/
۲۱۰
،
‫ت‬
:
‫محمدعثمان‬ ‫عبدالرحمن‬
،
‫المكتبة‬
‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬ ‫السلفية‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۱
.‫هـ‬

205. ۱۱۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
،
‫ےہ‬‫القئ‬‫ےک‬‫اشن‬‫یک‬‫احصہب‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
،
‫دبعامعنمل‬‫مہتم‬‫ںیم‬‫رواتی‬‫اس‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ادرسی‬‫نب‬
‫۔‬
‫ویسیط‬ ‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫المصنوعة‬ ‫الآللئ‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫اور‬
‫العہم‬
‫انب‬
‫رعاق‬
l
‫ےن‬
’’
‫تنزيه‬
‫الشريعة‬
‘‘
2
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫یک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫وماتقف‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اےس‬‫وہےئ‬‫رکےت‬
‫۔‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الزوائد‬ ‫مجمع‬
‘‘
3
‫رفامےتںیہ‬‫ںیم‬
:
’’
‫الطبراني‬ ‫رواه‬
،
‫إدريس‬ ‫بن‬ ‫المنعم‬ ‫عبد‬ ‫وفيه‬
،
‫وضاع‬ ‫كذاب‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫ربطاین‬‫اےس‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫ےنرواتی‬
،
‫نب‬‫دبعامعنمل‬‫ںیم‬‫اس‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ادرسی‬
،
‫وھجاٹ‬‫وہ‬‫اور‬
،
‫دحثی‬
‫ےہ‬‫واال‬‫ڑھگےن‬
‫۔‬
‫نقلم‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫نقلم‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫البدر‬
‫المنير‬
‘‘
4
‫ربطاین‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫رطقی‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ًلقن‬‫ااصتخرا‬‫وک‬
:
’’
‫في‬ ‫طويل‬ ‫حديث‬ ‫وهو‬
(
‫ثالث‬
)
‫أوراق‬
،
‫عكاشة‬ ‫قصة‬ ‫فيه‬
،
‫ضعيف‬ ‫لكنه‬
،
‫متروك‬ ‫المنعم‬ ‫عبد‬ ‫ثم‬
،
‫قال‬
‫أحمد‬
:
‫غيره‬ ‫وعلى‬ ‫وهب‬ ‫على‬ ‫يكذب‬
،
‫متروك‬
،
‫ابن‬ ‫ضعفه‬ ‫ووالده‬
1
‫المصنوعة‬‫الآللئ‬
:
۰
/
۲۸1
،
‫ت‬
:
‫عويضة‬‫بن‬‫محمد‬‫بن‬‫صالح‬
،
‫العلمية‬‫دارالكتب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعـة‬
‫األو‬
‫لـي‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.
2
:‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
۰
/
۲۲۳
:‫رقم‬،
۰۲
‫عبدالوهاب‬:‫ت‬،
‫وعبداهلل‬ ‫عبداللطيف‬
‫بن‬
‫دار‬،‫الصديق‬ ‫محمد‬
‫العلمية‬ ‫الكتب‬
-
‫بيروت‬
،
‫الطبع‬
‫ةالثانية‬
۰1۱۰
.‫هـ‬
3
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
1
/
۲۰
،
‫دار‬
‫العربى‬‫كتب‬
‫بيروت‬‫ـ‬
.
4
‫البدرالمنير‬
:
۸
/
۲۳۱
،
‫ت‬
:
‫أحمد‬‫بن‬‫أسامه‬
،
‫دار‬
‫الهجرة‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
.


206. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۸
‫عدي‬
،
‫في‬ ‫دحية‬ ‫ابن‬ ‫قال‬
‫تنويره‬
:
‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫أنه‬ ‫والطبري‬ ‫البزار‬ ‫حكى‬
‫قال‬
:
‫أول‬
(
‫من‬
)
‫يصلي‬
(
‫علي‬
)
‫العزة‬ ‫رب‬
...
‫طويل‬ ‫حديث‬ ‫في‬
،
‫كرهت‬
‫أذكره‬‫أن‬
،
‫في‬‫قال‬‫البزار‬‫ألن‬
‫علله‬
:
‫موضوع‬‫إنه‬
‘‘
.
‫ہی‬
‫ےہ‬‫دحثی‬‫ یبم‬
،
‫لمتشم‬‫رپ‬‫اوراق‬‫نیت‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫ہصق‬‫اک‬‫اکعہش‬‫ںیم‬‫اس‬
،
‫دحثی‬‫ہی‬‫اتمہ‬
‫ےہ‬‫فیعض‬
،
‫ےہ‬‫رتموک‬‫دبعامعنمل‬‫اور‬
،
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ےہ‬‫وباتل‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫العوہ‬‫ےک‬‫وبہ‬‫اور‬‫وبہ‬‫ہی‬‫ہک‬
،
‫ےہ‬‫رتموک‬
،
‫اور‬
‫وادلیک‬‫ےک‬‫اس‬
‫دعی‬‫انب‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫فیعضت‬‫ےن‬
،
‫دہیح‬‫انب‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
‫اتکب‬
’’
‫ونتری‬
‘‘
‫زبار‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اہک‬‫ںیم‬
l
‫ربطی‬‫اور‬
l
‫آپ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےن‬
e
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫ےگ‬‫ڑپںیھ‬‫ازعلت‬‫رب‬‫اہلل‬‫انجزہ‬‫امنز‬‫ریمی‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫بس‬
،
‫اکی‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫ یبم‬
،
‫رکوں‬‫ذرک‬‫وک‬‫اس‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یتگل‬‫انوگار‬‫ابت‬‫ہی‬‫ےھجم‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫زبار‬‫ہک‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫للع‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اےس‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الغفار‬ ‫للعلي‬ ‫العلو‬
‘
‘
1
‫ںیم‬
‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫دعب‬‫ےک‬
:
’’
‫موضوع‬ ‫حديث‬ ‫هذا‬
،
‫عبد‬ ‫افتراء‬ ‫من‬ ‫وأراه‬
‫المنعم‬
،
‫حاله‬‫لهتك‬‫رويته‬‫وإنما‬
‘‘
.
‫ڑھگت‬‫نم‬‫دحثی‬‫ہی‬
‫ےہ‬
،
‫ڑھگا‬‫ےن‬‫دبعامعنمل‬‫اےس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ایخل‬‫ریما‬‫اور‬
‫ےہ‬
،
‫یک‬‫دبعامعنمل‬‫وک‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رواتی‬‫ےئل‬‫ےک‬‫اتبےن‬‫وک‬‫احتل‬‫ربی‬
‫۔‬
1
‫الغفار‬‫للعلي‬‫العلو‬
:‫ص‬:
۸۰
،
:‫رقم‬
1۱
،
:‫ت‬
‫المقصود‬‫عبد‬‫بن‬‫أشرف‬‫محمد‬‫أبو‬
،
‫السلف‬‫مكتبةأضواء‬
-
‫الرياض‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۰۱
‫ه‬
.‫ـ‬


207. ۱۱۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫میلک‬‫نب‬‫انسن‬‫نب‬‫ادرسی‬‫نب‬‫امعنمل‬‫دبع‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬
،
‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫تنب‬‫انب‬
‫امیین‬
(
‫اوتملیف‬
۱۱۵
‫ھ‬
)
‫اکالکم‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
’’
‫الكبير‬‫التاريخ‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫الحديث‬‫ذاهب‬
‘‘
.
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫يضع‬
‫الثقات‬ ‫من‬ ‫غيره‬ ‫وعلى‬ ‫أبيه‬ ‫على‬
،
‫به‬ ‫االحتجاج‬ ‫يحل‬ ‫ال‬
،
‫الرواية‬ ‫وال‬
‫عنه‬
‘‘
.
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫رپ‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫وہ‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫وت‬‫ہن‬
‫ےہ‬‫در ِتس‬‫ااجتحج‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
‫ےہ‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫رواتی‬
‫۔‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫يكذب‬
‫منبه‬ ‫بن‬ ‫وهب‬ ‫على‬
‘‘
3
.
‫ےہ‬‫وباتل‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫ادرسی‬‫نب‬‫دبعامعنمل‬
‫۔‬
‫دمینی‬‫نب‬‫یلع‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫المنعم‬ ‫عبد‬
‫وهب‬ ‫عن‬ ‫روى‬ ‫الذي‬
‫بن‬
‫بثقة‬ ‫ليس‬ ‫منبه‬
،
‫فرواها‬ ‫كتبا‬ ‫أخذ‬
‘‘
4
.
‫نب‬‫وبہ‬‫ےن‬‫سج‬‫ےہ‬‫وہ‬‫دبعامعنمل‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫ہبنم‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ہقث‬‫وہ‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫رکیل‬‫اتکںیب‬
‫رکاتاھت‬‫رواتی‬
‫۔‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫دبعامعنمل‬
:
’’
‫الكذاب‬
‫الخبيث‬
‘‘
5
.
1
‫التاريخ‬
:‫الكبير‬
۸
/
۲1۸
:‫رقم‬،
۰1۸۰
،
‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲1
.‫هـ‬
2
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۸۳
،
‫ت‬
:
‫زايد‬‫محمودإبراهيم‬
،
‫دار‬
‫المعرفة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫ه‬
‫ـ‬
.
3
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲1
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
4
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲1
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
5
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲1
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬

208. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۴
‫یلع‬‫نب‬‫رمعو‬‫صفح‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫متروك‬ ‫المنعم‬ ‫وعبد‬
‫الحديث‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬ ‫بها‬ ‫فحدث‬ ‫أبيه‬ ‫كتب‬ ‫أخذ‬
،
‫أبيه‬ ‫من‬ ‫سمع‬ ‫يكن‬ ‫ولم‬
‫شيئا‬
‘‘
1
.
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رتموک‬‫دبعامعنمل‬
،
‫وادل‬‫اےنپ‬
‫ےل‬‫اتکںیب‬‫یک‬
‫ےک‬‫اس‬‫رک‬
‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ذرےعی‬
‫اھت‬
،
‫انس‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫ھچک‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫اس‬‫ہکبج‬
‫۔‬
‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫رفامےت‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫الحديث‬‫واهي‬
‘‘
2
.
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
’’
‫والمتروكين‬‫الضعفاء‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫بثقة‬‫ليس‬
‘‘
.
‫اس ی‬ ‫ییحی‬ ‫نب‬ ‫زرکای‬ ‫احظف‬
l
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬
:
’’
‫كان‬
‫كتب‬ ‫يشتري‬
‫السيرة‬
،
‫فيرويها‬
،
‫أبيه‬ ‫من‬ ‫سمعها‬ ‫ما‬
،
‫بعضها‬ ‫وال‬
‘‘
4
.
‫ادرسی‬‫نب‬‫دبعامعنمل‬
‫رکاتاھت‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫رخدی‬‫اتکںیب‬‫یک‬‫ریست‬
،
‫اےنپ‬‫رواتی‬‫وہ‬‫ےن‬‫اس‬‫ہکبج‬
‫وہات‬‫انس‬‫ہصح‬‫ضعب‬‫اک‬‫اس‬‫ہن‬‫اور‬‫وہیت‬‫ینس‬‫ہن‬‫ےس‬‫وادل‬
‫۔‬
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الحديث‬‫ذاهب‬
‘‘
5
.
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫هو‬
‫و‬
‫متروكان‬ ‫أبوه‬
‘‘
6
.
‫ان‬‫اور‬‫ہی‬
1
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲۸
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
2
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲۸
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
3
‫والمتروكين‬‫الضعفاء‬
:
۲1۳
،
‫ت‬
:
‫محمد‬
‫إ‬
‫زايد‬‫براهيم‬
،
‫المعرفةـ‬‫دار‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱۱
.‫هـ‬
.
4
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲۸
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
5
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۸
/
۲1۱
،
‫رقم‬
:
11۲1
،
‫ت‬
:
‫عبدالفتاح‬ ‫شيخ‬
‫أ‬
‫غدة‬ ‫بو‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫دارالبشائراإلسالمية‬
،
‫الطبعة‬
‫األ‬
‫ولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
6
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
:
۰
/
۲۱۰
،
‫ت‬
:
‫محمدعثمان‬ ‫عبدالرحمن‬
،
‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬ ‫السلفية‬ ‫المكتبة‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۱
.‫هـ‬

209. ۱۱۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیہ‬‫رتموک‬‫وادل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫المغني‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫تركوه‬
،
‫أحمد‬ ‫وقال‬
:
‫وهب‬ ‫على‬ ‫يكذب‬ ‫كان‬
‘‘
.
‫اھت‬‫رکدای‬‫رتک‬‫اےس‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
،
‫اور‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫اھت‬‫وباتل‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫وبہ‬‫وہ‬
‫۔‬
‫دعی‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
‫ںیم‬
‫اخبری‬ ‫اامم‬
l
‫رختجی‬ ‫وقل‬ ‫اک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬
:
’’
‫بني‬ ‫أخبار‬ ‫صاحب‬ ‫إدريس‬ ‫بن‬ ‫المنعم‬ ‫وعبد‬
‫وغيره‬ ‫منبه‬ ‫بن‬ ‫كوهب‬ ‫إسرائيل‬
،
‫المسندة‬ ‫باألحاديث‬ ‫يعرف‬ ‫ال‬
‘‘
2
.
‫ادرسی‬‫نب‬‫دبعامعنمل‬
،
‫لقن‬‫ربخںی‬‫یک‬‫ارسالیئ‬‫ینب‬‫رطح‬‫یک‬‫وریغہ‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬
‫واالےہ‬‫رکےن‬
،
‫دنسم‬
(
‫رواوتیں‬‫رموفع‬‫ینعی‬
)
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رعموف‬‫ہی‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫رعاق‬ ‫انب‬
l
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫قال‬
‫ويحيى‬ ‫أحمد‬
:
‫وهب‬ ‫على‬ ‫يكذب‬
،
‫حبان‬ ‫ابن‬ ‫وقال‬
:
‫الحديث‬ ‫يضع‬
‘‘
3
.
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬
l
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫اور‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫وھجٹ‬‫رپ‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫وہ‬
‫ےہ‬‫ابدناتھ‬
،
‫ابحن‬‫انب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫ےہ‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫وہ‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫زبار‬‫احظف‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫اجن‬‫آپ‬
l
‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬
1
:‫الضعفاء‬ ‫في‬ ‫المغني‬
۲
/
۰۳
:‫رقم‬،
۲1۸۳
‫الطبعة‬ ،‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫القاضي‬ ‫حازم‬ ‫الزهراء‬‫أبي‬:‫ت‬،
‫األولى‬
۰1۰1
.‫هـ‬
2
‫الكامل‬
:
۳
/
۲۸
:‫رقم‬،
۰111
:‫ت‬،
‫عادل‬
‫أ‬
‫المعوض‬‫محمد‬‫وعلي‬‫الموجود‬‫عبد‬‫حمد‬
،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
-
‫بيروت‬
.
3
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۰
/
1۲
:‫رقم‬،
۲۱۱
‫عبد‬:‫ت‬،
‫الوهاب‬
‫عبد‬
‫وعبد‬‫اللطيف‬
‫اهلل‬
‫بن‬
‫دار‬،‫الصديق‬‫محمد‬
‫العلمية‬‫الكتب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبع‬
‫ة‬
‫الثانية‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

210. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۲
‫ےہ‬
،
‫زبار‬‫احظف‬
l
‫دہیح‬‫انب‬‫احظف‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
l
‫نقلم‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ےن‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ویسیط‬‫العہم‬‫ںیم‬‫اابتع‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬
l
‫رعاق‬‫انب‬‫والعہم‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
،
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
‫ذکاب‬‫ادرسی‬‫نب‬‫دبعامعنمل‬‫ںیم‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رفامای‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫رواتی‬‫یھب‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫راوی‬‫واضع‬
،
‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ںیم‬‫روینش‬‫یک‬‫اوقال‬‫امتم‬‫ان‬‫انچہچن‬
‫ےک‬‫لیصفت‬
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اسھت‬
،
‫آپ‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫ڑکٹے‬‫اخص‬‫ےک‬‫رواتی‬‫قیقحت‬‫امہری‬‫رےہہک‬‫واحض‬
’’
‫يصلي‬ ‫من‬ ‫أول‬
‫علي‬
....‫عزوجل‬ ‫الرب‬
‘‘
.
(
’’
‫ریمی‬‫اعتیل‬‫رب‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫بس‬
‫امنز‬
‫ڑپںیھ‬‫انجزہ‬
‫ےگ‬
‘‘
،
‫ےہ‬‫ربی‬‫ےس‬‫اس‬‫ارحلوف‬‫رامق‬
،
‫ہی‬‫رپ‬‫زابونں‬‫یک‬‫ولوگں‬
‫ایہن‬
‫ےہ‬‫ےس‬‫اافلظ‬
)
‫ےہ‬‫ےس‬‫تیثیح‬‫یک‬
،
‫نب‬‫دبعامعنمل‬‫رصف‬‫وک‬‫رواتی‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ڑکٹے‬‫اخص‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےن‬‫یہ‬‫ادرسی‬
،
‫ےہ‬‫وہانرعموف‬‫ذکاب‬‫واضع‬‫اک‬‫دبعامعنمل‬‫وخد‬‫ذبات‬
،
‫زگ‬‫لیصفت‬‫ہک‬‫اسیج‬
‫ےہ‬‫یئگ‬‫ر‬
،
‫ربجالیئ‬‫ینعی‬‫ازجاء‬‫درگی‬‫ےک‬‫رواتی‬‫اتمہ‬
e
،
‫اکیملیئ‬
e
‫ا‬
‫رسالیف‬
e
‫آپ‬‫اک‬‫المہکئ‬‫درگی‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫امنز‬
‫دبع‬‫ذرک‬‫اک‬‫ڑپےنھ‬‫انجزہ‬
‫امعنمل‬
‫ےک‬
‫رطقی‬
‫العو‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫آات‬‫یھب‬‫ںیم‬‫دنسوں‬‫درگی‬‫ہ‬
،
‫ایک‬‫ںیہن‬‫اعترض‬‫ااحلل‬‫یف‬‫ےس‬‫سج‬
‫اجراہ‬
،
‫ڑکٹے‬‫اخص‬‫قلعت‬‫اک‬‫وہےن‬‫وموضع‬‫ینعی‬‫مکح‬‫ےک‬‫رواتی‬‫ااحللص‬
’’
‫أول‬
‫يصلي‬ ‫من‬
....‫عزوجل‬ ‫الرب‬ ‫على‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ےس‬‫تیثیح‬‫یک‬
،
‫درگی‬
‫مکح‬‫اک‬‫ازجاء‬
‫اجراہ‬‫ایک‬‫ںیہن‬‫لقن‬‫اہیں‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
‫۔‬
iI

211. ۱۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫دصقی‬‫اوبرکب‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫وثر‬‫اغر‬
r
‫ڈانس‬‫اک‬‫اسپن‬‫وک‬
‫مکح‬
:
‫ےہ‬‫رواتی‬‫رکنم‬‫ہی‬
،
‫یتح‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ہک‬
l
‫یک‬‫وصویفں‬‫وگ‬‫ہصق‬‫اےس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫اشمہب‬‫ےک‬‫زیچ‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬
،
‫اوبرکب‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫وثر‬‫اغر‬‫ےئل‬‫اس‬
‫دصقی‬
r
‫ےک‬‫اسپن‬‫وک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫واہعق‬‫وہشمر‬‫اک‬‫ڈےنس‬
،
‫ہک‬‫ےہ‬‫در ِتس‬‫ابت‬‫ہی‬‫اہتبل‬
‫رکبدصقی‬‫اوب‬‫رضحت‬
r
‫اھت‬‫ایک‬‫دالخ‬‫اپؤں‬‫اانپ‬‫ںیم‬‫وسراوخں‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫اغر‬‫ےن‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫اتہک‬
‫ﷺ‬
‫اچنہپےئ‬‫ہن‬‫اصقنن‬‫اجونر‬‫ومذی‬‫وکیئ‬‫وک‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫یقہیب‬‫اامم‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫اتکب‬‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫النبوة‬ ‫دالئل‬
‘‘
1
‫دنس‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫اسھت‬‫ےک‬
:
’’
‫بشران‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫الحسين‬ ‫أبو‬ ‫وأخبرنا‬
‫ببغداد‬ ‫العدل‬
،
‫قال‬
:
‫ال‬ ‫سلمان‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
‫ن‬
‫إمالء‬ ‫الفقيه‬ ‫جار‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫على‬ ‫قرئ‬
‫أسمع‬ ‫وأنا‬ ‫جعفر‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫أخبرنا‬
‫الراسبي‬ ‫إبراهيم‬
،
‫قال‬
:
ُ‫ف‬ ‫حدثني‬
َ‫ر‬
‫السائب‬ ‫بن‬ ‫ات‬
،
ِ‫م‬‫بن‬‫ميمون‬‫عن‬
ْ‫ه‬
َ‫ر‬
‫ان‬
،
ِ‫م‬ ‫بن‬ ‫ضبة‬ ‫عن‬
ْ‫ح‬
َ‫ص‬
َ‫ع‬‫ال‬ ‫ن‬
َ‫ن‬
ِ‫ز‬
‫ي‬
،
‫عمر‬ ‫عن‬
‫في‬ ‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫الخطاب‬ ‫بن‬
‫ذكرها‬‫قصة‬
،
‫قال‬
:
‫عمر‬ ‫فقال‬
:
‫عمر‬ ‫عمر‬ ‫من‬ ‫خير‬ ‫ويوم‬ ‫بكر‬ ‫أبي‬ ‫من‬ ‫لليلة‬ ‫واهلل‬
،
‫هل‬
1
‫النبوة‬‫دالئل‬
:
۲
/
1۳۱
،
،‫قلعجي‬‫عبدالمعطي‬:‫ت‬
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
،‫بيروت‬
‫الثالثة‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.

212. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۲
‫ويومه‬ ‫بليلته‬ ‫أحدثك‬ ‫أن‬ ‫لك‬
‫؟‬
‫قال‬
:
‫قلت‬
:
‫نعم‬
،
‫المؤمنين‬ ‫أمير‬ ‫يا‬
!
‫قال‬
:
‫ليلته‬ ‫أما‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫خرج‬ ‫فلما‬
،
‫أهل‬ ‫من‬ ‫هارب‬
‫بكر‬ ‫أبو‬ ‫فتبعه‬ ‫ليال‬ ‫خرج‬ ‫مكة‬
،
‫أمامه‬ ‫مرة‬ ‫يمشي‬ ‫فجعل‬
،
‫خلفه‬ ‫ومرة‬
،
‫يمينه‬‫عن‬‫ومرة‬
،
‫يساره‬‫عن‬‫ومرة‬
،
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬‫له‬‫فقال‬
:
‫بكر‬ ‫أبا‬ ‫يا‬ ‫هذا‬ ‫ما‬
!
‫فعلك‬ ‫من‬ ‫هذا‬ ‫أعرف‬ ‫ما‬
‫؟‬
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
!
‫أذكر‬
‫فأكون‬ ‫الرصد‬
‫أمامك‬
،
‫خلفك‬ ‫فأكون‬ ‫الطلب‬ ‫وأذكر‬
،
‫يمينك‬ ‫عن‬ ‫ومرة‬
‫يسارك‬‫عن‬‫ومرة‬
،
‫عليك‬‫آمن‬‫ال‬
.
‫قال‬
:
‫فمشى‬
‫أطراف‬ ‫على‬ ‫ليلته‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
‫أصابعه‬
،
‫رجاله‬ ‫حفيت‬ ‫حتى‬
،
‫قد‬ ‫أنها‬ ‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫بكر‬ ‫أبو‬ ‫رآه‬ ‫فلما‬
‫كاهله‬‫على‬‫حمله‬‫حفيت‬
،
‫الغار‬‫فم‬‫به‬‫أتى‬‫حتى‬‫به‬‫يشتد‬‫وجعل‬
،
‫فأنزله‬
،
‫ثم‬
‫قال‬
:
‫أدخله‬ ‫حتى‬ ‫تدخله‬ ‫ال‬ ‫بالحق‬ ‫بعثك‬ ‫والذي‬
،
‫شيء‬ ‫فيه‬ ‫كان‬ ‫فإن‬
‫قبلك‬ ‫بي‬ ‫نزل‬
،
‫شيئا‬ ‫ير‬ ‫فلم‬ ‫فدخل‬
،
‫فأدخله‬ ‫فحمله‬
،
‫الغار‬ ‫في‬ ‫وكان‬
‫وأفاعي‬ ‫حيات‬ ‫فيه‬ ‫خرق‬
،
‫يؤذي‬ ‫شيء‬ ‫منهن‬ ‫يخرج‬ ‫أن‬ ‫بكر‬ ‫أبو‬ ‫فخشي‬
‫وسلم‬‫عليه‬ ‫اهلل‬‫صلى‬ ‫اهلل‬‫رسول‬
،
‫ويلسعنه‬‫يضربنه‬‫فجعلن‬‫قدمه‬‫فألقمه‬
‫واألفاعي‬ ‫الحيات‬
،
‫تنحدر‬ ‫دموعه‬ ‫وجعلت‬
،
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫ورسول‬
‫وسلم‬
،
‫له‬ ‫يقول‬
:
‫تحزن‬ ‫ال‬ !‫بكر‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
،
‫معنا‬ ‫اهلل‬ ‫إن‬
،
‫سكينته‬ ‫اهلل‬ ‫فأنزل‬
‫االطمئانية‬
]‫األصل‬‫في‬‫[كذا‬
‫بكر‬‫ألبي‬
،
.‫ليلته‬‫فهذه‬
‫يومه‬‫وأما‬
...
‘‘
.
‫م‬‫م‬
‫نب‬‫ہبض‬
‫ی‬‫م‬‫ر‬
‫ن‬
َ
‫ن‬
َ
‫ع‬
‫ن‬
‫ن‬َ‫ص‬‫ج‬
l
‫اطخب‬‫نب‬‫رمع‬
r
‫رجہت‬‫ےس‬
‫اک‬
‫لقن‬‫ہصق‬
‫رکےت‬‫ذرک‬‫وہےئ‬‫رکےت‬
‫رمع‬‫ہک‬‫ںیہ‬
r
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫مسق‬‫یک‬‫اہلل‬
‫اوبرکب‬!
r
‫یک‬
‫رمع‬‫دن‬‫اکی‬‫اور‬‫رات‬‫اکی‬
r
‫ےہ‬‫رتہب‬‫ےس‬‫زدنیگ‬‫اسری‬‫یک‬
،
‫رمع‬
r
‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬

213. ۱۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اتبؤں؟ہبض‬‫ںیہمت‬‫قلعتم‬‫ےک‬‫دن‬‫اور‬‫رات‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫رمع‬‫ُنینم!رضحت‬
‫ئ‬
‫و‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫اریم‬‫اے‬‫ ی‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬
r
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫اک‬‫رات‬‫یک‬‫ان‬
‫ونس‬‫ہصق‬
‫۔‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫بج‬
‫ﷺ‬
‫اوبرکب‬‫وت‬‫ےلکن‬‫ںیم‬‫ات‬‫ر‬‫رک‬‫وہ‬‫رووپش‬‫ےس‬‫واولں‬‫ہکم‬
r
‫ڑپے‬‫لچ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫آپ‬‫یھب‬
،
‫اوبرکب‬
r
‫ےتلچ‬‫آےگ‬‫ےک‬‫آپ‬‫وت‬‫یھبک‬
،
‫یھبک‬‫اور‬
‫ےھچیپ‬‫ےک‬‫آپ‬
،
‫رطف‬‫داںیئ‬‫ےک‬‫آپ‬‫یھبک‬‫اور‬
،
‫ےتلچ‬‫رطف‬‫ابںیئ‬‫ےک‬‫آپ‬‫یھبک‬‫اور‬
‫ےھت‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اوبرکب‬‫ےن‬
r
‫ےسرفامای‬
:
‫ےہ‬‫ایک‬‫ہی‬!‫اوبرکب‬‫اے‬
‫؟‬
‫آپ‬‫ںیم‬
‫اکس‬‫ھجمس‬‫ںیہن‬‫وک‬‫رکےن‬‫رطح‬‫اس‬‫ےک‬
،
‫اوبرکب‬
r
‫ےن‬
‫ایک‬
:
!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬‫اے‬
‫اھٹیبوہاگ‬‫ںیم‬‫اھگت‬‫وکیئ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہات‬‫ایخل‬‫ےھجم‬‫بج‬
،
‫وہں‬‫وہاجات‬‫آےگ‬‫ںیم‬‫وت‬
،
‫اور‬
‫وہں‬‫وہاجات‬‫ےھچیپ‬‫ےک‬‫آپ‬‫ںیم‬‫وت‬‫وہاگ‬‫آراہ‬‫ےس‬‫ےھچیپ‬‫وکیئ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہات‬‫ایخل‬‫ہی‬‫بج‬
،
‫دا‬‫ےک‬‫آپ‬‫یھبک‬‫ےس‬‫ایخل‬‫ایس‬‫اور‬
‫وہں‬‫وہاجات‬‫ںیئ‬
،
‫ابںیئ‬‫ےک‬‫آپ‬‫یھبک‬‫اور‬
،
‫ےھجم‬
‫وہات‬‫ںیہن‬‫اانیمطن‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫آپ‬
‫۔‬
‫رمع‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫رپ‬‫لب‬‫ےک‬‫اویلگنں‬‫اینپ‬‫رات‬‫اس‬
‫رےہ‬‫ےتلچ‬
،
‫ےئگ‬‫وہ‬‫زیمخ‬‫اپؤں‬‫ےک‬‫آپ‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬
،
‫اوبرکب‬‫بج‬
r
‫ہک‬‫داھکی‬‫ےن‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫دنکےھ‬‫اےنپ‬‫وک‬‫آپ‬‫وت‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫وہ‬‫زیمخ‬‫اپؤں‬‫ےک‬
‫ایل‬‫ااھٹ‬‫رپ‬
،
‫وک‬‫آپ‬‫اور‬
‫دلجی‬
‫ےس‬
‫ےچنہپ‬‫کت‬‫داہےن‬‫ےک‬‫اغر‬‫رک‬‫ےل‬
،
‫آپ‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫مسق‬‫ہک‬‫اہک‬‫رک‬‫ااتر‬‫وک‬
‫ےہ‬‫اجیھب‬‫اسھت‬‫ےک‬‫قح‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫سج‬‫یک‬‫ذات‬‫اس‬‫ےہ‬
،
‫ںیہن‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اغر‬‫آپ‬
‫ےگ‬‫وہں‬
،
‫وہاجؤں‬‫دالخ‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫آپ‬‫ںیم‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬
،
‫وکیئ‬‫ںیم‬‫اس‬‫ارگ‬‫اتہک‬
‫ںیم‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫آپ‬‫وت‬‫وہ‬‫زیچ‬
‫رکوں‬‫اسانم‬‫اک‬‫اس‬
،
‫اوبرکب‬‫انچہچن‬
r
‫دالخ‬‫ںیم‬‫اغر‬
‫وہےئ‬
،
‫آیئ‬‫ںیہن‬‫رظن‬‫زیچ‬‫وکیئ‬‫اںیہن‬‫نکیل‬
،
‫رکآپ‬‫ٹلپ‬‫واسپ‬
‫ﷺ‬
‫رک‬‫ےل‬‫وک‬
‫اغر‬

214. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲3
‫وہےئ‬‫دالخ‬‫ںیم‬
،
‫اکی‬‫ںیم‬‫اغر‬‫اور‬
‫اھت‬‫وسراخ‬
،
‫سج‬
‫ںیم‬
‫ےھت‬‫اسپن‬
،
‫اوبرکب‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫رک‬‫لکن‬‫زیچ‬‫ایسی‬‫وکیئ‬‫ےس‬‫وسراوخں‬‫ان‬‫ہک‬‫وہا‬‫وکوخف‬‫وک‬
‫ﷺ‬
‫فیلکت‬‫وک‬
‫اچنہپدے‬‫ہن‬
،
‫اوبرکب‬‫انچہچن‬
r
‫دای‬‫رک‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫وسراخ‬‫اس‬‫اانپاپؤں‬‫ےن‬
،
‫وت‬
‫اوبرکب‬‫ےن‬‫اسوپنں‬
r
‫دای‬‫رک‬‫رشوع‬‫ڈانس‬‫وک‬
،
‫ےنہب‬‫ےچین‬‫آوسنں‬‫ےک‬‫ان‬‫ےس‬‫سج‬
‫ےگل‬
،
‫آپ‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےس‬‫ےنان‬
،
‫وہ‬‫تم‬‫نیگمغ‬!‫اوبرکب‬‫اے‬
،
‫اہلل‬‫کش‬‫ےب‬
‫ےہ‬‫اسھت‬‫امہرے‬
،
‫اوبرکب‬‫ےن‬‫واعتیل‬‫ابترک‬‫اہلل‬‫انچہچن‬
r
‫رپ‬
‫واانیمطن‬‫ہنیکس‬‫اانپ‬
‫رکدای‬‫انزل‬
،
‫یھت‬‫رات‬‫وہ‬‫یک‬‫ان‬‫ہی‬‫وت‬
،
‫ونس‬‫ہصق‬‫اک‬‫دن‬‫ےک‬‫ان‬‫اب‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫دونیری‬‫رموان‬‫نب‬‫ادمح‬‫اوبرکب‬‫العہم‬‫رواتی‬‫یہی‬
l
(
‫اوتملیف‬
333
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫العلم‬ ‫وجواهر‬ ‫المجالسة‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫ایئ‬ َ ‫م‬
‫اِل‬ َ
‫ل‬‫ااقلمس‬‫اوب‬‫احظف‬
l
(
‫اوتملیف‬
۷۲۵
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫أصول‬ ‫شرح‬
‫اعتقاد‬
‫أه‬
‫السنة‬ ‫ل‬
‫والجماعة‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫دنمہ‬‫انب‬‫احظف‬
‫ااہبصین‬
l
(
‫اوتملیف‬
۷۴۸
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫الفوائد‬
‘‘
3
‫ںیم‬
،
‫انب‬‫احظف‬
‫اسعرک‬
l
‫ےن‬
’’
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
‘‘
4
‫ںیم‬
،
‫ااہبصین‬‫دمحم‬‫نب‬‫اامسلیع‬‫ااقلمس‬‫اوب‬‫احظف‬
‫وقام‬‫ب‬‫ق‬‫مل‬‫ل‬‫ا‬
‫اہنسل‬
l
(
‫اوتملیف‬
۸3۸
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫الصالحين‬ ‫سلف‬ ‫سير‬
‘‘
5
‫العہم‬‫اور‬‫ںیم‬
1
:‫العلم‬ ‫وجواهر‬ ‫المجالسة‬
۸
/
۲1۱
:‫رقم‬،
۲۲۲1
،
‫ت‬
‫ـ‬ ‫حزم‬ ‫دارابن‬،‫سلمان‬ ‫آل‬ ‫حسن‬ ‫بن‬‫مشهور‬ ‫عبيدة‬ ‫أبو‬:
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۰1
.‫هـ‬
2
‫السنة‬ ‫أهل‬ ‫اعتقاد‬ ‫أصول‬ ‫شرح‬
‫والحماعة‬
:
‫ص‬
:
۰۲۸1
،
‫رقم‬
:
۲1۲۱
،
‫ت‬
:
‫الغامدي‬ ‫سعدبنحمدان‬ ‫أحمدبن‬
،
‫دار‬
‫طيبة‬
.
3
:‫الفوائد‬
۰
/
۲۱1
،
‫رقم‬
:
۱۲1
،
‫ت‬
‫عبد‬ ‫محمود‬ ‫خالف‬:
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫دارالكتب‬،‫السميع‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
4
‫دمشق‬‫تاريخ‬
:
۲۱
/
۳1
‫ـ‬
1۱
،
‫ت‬
:
‫ـ‬‫دارالفكر‬‫الدين‬‫محب‬
‫الطبعة‬
۰1۰۸
.‫هـ‬
5
:‫ص‬:‫الصالحين‬‫سلف‬‫سير‬
۳1
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬‫ـ‬‫دارالراية‬،‫أحمد‬‫بن‬‫فرحات‬‫بن‬‫حلمي‬‫بن‬‫كرم‬:‫ت‬،
۰1۲۱
.‫هـ‬

215. ۱۲۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ان‬‫ب‬ ‫انب‬
l
(
‫اوتملیف‬
۶۵۷
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫الصديق‬ ‫تحفة‬
‘‘
1
‫یک‬ ‫رختجی‬ ‫ںیم‬
‫ےہ‬
،
‫وہاجیت‬‫رتشمک‬‫آرک‬‫رپ‬‫اسبئ‬‫نب‬‫ات‬َ‫ر‬ ُ
‫ن‬
‫ف‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫امتم‬
‫ںیہ‬
‫۔‬
‫رپ‬‫رواتی‬
‫اہمئ‬
‫الکم‬‫اک‬
‫ظف‬‫اح‬
‫ریثک‬‫انب‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ریثک‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
’’
‫البداية‬
‫والنهاية‬
‘‘
2
‫اور‬
’’
‫السيرة‬
‫النبوية‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫ےتھکل‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫هذا‬ ‫وفي‬
‫ونكارة‬ ‫غرابة‬ ‫السياق‬
‘‘
.
‫ذموکرہ‬
‫ںیم‬‫ایبن‬‫رطز‬‫ےک‬‫دحثی‬
‫ےہ‬‫وموجد‬‫اکنرت‬‫اور‬‫رغاتب‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ذیبہ‬ ‫احظف‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
4
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫يشبه‬ ‫وهو‬
‫الطرقية‬‫وضع‬
‘‘
.
‫ہی‬
‫ہصق‬‫رواتی‬
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےک‬‫زیچ‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬‫یک‬‫وصویفں‬‫وگ‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
5
‫اور‬‫ںیم‬
‫طبس‬‫احظف‬
‫ایمجعل‬‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫الحثيث‬ ‫الكشف‬
‘‘
6
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ےکاس‬
‫وقل‬
‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬
‫۔‬
1
‫الصديق‬‫تحفة‬
:
‫ص‬
:
۰۲1
-
۰۲۸
،
‫ت‬
:
‫الدين‬‫محيي‬
‫مستو‬
،
‫بيروت‬‫ـ‬‫كثير‬‫دارابن‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱1
.‫هـ‬
2
‫البد‬
:‫ايةوالنهاية‬
۲
/
۰1۱
‫ـ‬‫مكتبةالمعارف‬،
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۲
.‫هـ‬
3
‫السيرةالنبوية‬
:
۲
/
۲۲1
‫ـ‬‫دارالمعرفة‬،‫عبدالواحد‬‫مصطفى‬:‫ت‬،
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰۲1۱
‫هـ‬
.
4
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸1۸
:‫رقم‬،
11۱1
‫ـ‬‫دارالمعرفة‬،‫محمدالبجاوي‬‫علي‬:‫ت‬،
‫بيروت‬
.
5
:‫الميزان‬ ‫لسان‬
۸
/
1۰
:‫رقم‬،
1۸1۱
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشائر‬ ‫دار‬،‫أبوغدة‬ ‫عبدالفتاح‬:‫ت‬،
۰1۲۲
.‫هـ‬
6
:‫ص‬:‫الحثيث‬‫الكشف‬
۰۱۲
:‫رقم‬،
1۲1
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫النهضةالعربية‬‫مكتبة‬،‫السامرائي‬‫صبحي‬:‫ت‬،
۰1۱۳
.‫هـ‬

216. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۸
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫زین‬
l
’’
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫منكر‬ ‫وهو‬
،
‫البيهقي‬‫عنه‬‫سكت‬
،
‫طالب‬‫أبي‬‫بن‬‫يحيى‬‫حديث‬‫من‬‫وساقه‬
،
‫قال‬
:
‫أخبرنا‬
‫الراسبي‬ ‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬
،
‫قال‬
:
‫حدثني‬
ُ‫ف‬
َ‫ر‬
‫السائب‬ ‫بن‬ ‫ات‬
،
‫عن‬
‫ميمون‬
،
‫محصن‬ ‫بن‬ ‫ضبة‬ ‫عن‬
،
‫عم‬ ‫عن‬
‫ر‬
،
‫الراسبي‬ ‫هذا‬ ‫من‬ ‫وآفته‬
،
‫فإنه‬
‫بثقة‬‫ليس‬
،
‫مجهوال‬‫كونه‬‫مع‬
،
‫فغمزه‬‫تاريخه‬‫في‬‫الخطيب‬‫ذكره‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫دحثی‬‫رکنم‬‫ہی‬
،
‫یقہیب‬
l
‫اس‬‫ےن‬
‫اس‬‫ےک‬‫رک‬‫لقن‬‫وک‬‫رواتی‬
‫ےس‬
‫ےہ‬ ‫رفامای‬ ‫اایتخر‬ ‫وکست‬
،
‫اس‬ ‫اےس‬ ‫وہ‬ ‫اور‬
‫دنس‬
‫اطبل‬ ‫ایب‬ ‫نب‬ ‫یحی‬ ‫نع‬
،
‫نع‬
‫دبعارلنٰمح‬
‫رایب‬‫اربامیہ‬‫نب‬
،
‫اسبئ‬‫نب‬‫رفات‬‫نع‬
،
‫ومیمن‬‫نع‬
،
‫نب‬‫ہبض‬‫نع‬
‫ن‬
‫ن‬َ‫ص‬‫ج‬‫م‬‫م‬
،
‫رمع‬‫نع‬
r
،
‫ےس‬
‫ںیہ‬‫الےئ‬
،
‫اس‬
‫دحثی‬
‫آتف‬‫یک‬
‫ہی‬
‫ےہ‬‫رایب‬
،
‫اس‬
‫ےئل‬
‫ہک‬
‫ہی‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ہقث‬
،
‫اسھت‬‫اسھت‬‫اور‬
‫وہجم‬
‫ےہ‬‫یھب‬‫ل‬
،
‫بیطخ‬
l
‫ےن‬
’’
‫ن‬
‫اتري‬
‫دغباد‬
‘‘
‫ذرک‬‫ںیم‬
‫ےک‬‫رک‬
‫ایک‬‫نعط‬‫رپ‬‫اس‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫یلع‬‫اوب‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫دبع‬
‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬ ‫م‬
‫م‬
‫راِس‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ارلنمح‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
‫وک‬‫ایب‬‫ر‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫دبعارلنمح‬
’’
‫و‬ ‫ضعف‬ ‫فيه‬
‫لين‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
2
‫۔‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
‘‘
3
‫نب‬‫دبعارلنمح‬‫ںیم‬
1
:‫اإلسالم‬‫تاريخ‬
۰
/
۱۳۲
‫األولى‬‫الطبعة‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫الغرب‬‫دار‬،‫معروف‬‫عواد‬‫بشار‬:‫ت‬،
۰1۲1
‫هـ‬
.
2
:‫الميزان‬ ‫لسان‬
۸
/
1۲
:‫رقم‬،
1۸1۱
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫دارالبشائراإلسالمية‬،‫غدة‬ ‫أبو‬ ‫عبدالفتاح‬:‫ت‬،
۰1۲۲
.‫هـ‬
3
:‫مدينةالسالم‬‫تاريخ‬
۰۰
/
۸۲۲
:‫رقم‬،
۸۲۲1
‫ا‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫دارالغرب‬،‫بشارعوادمعروف‬:‫ت‬،
‫األولى‬‫لطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬

217. ۱۲۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫وقنمل‬‫ےس‬‫دنس‬‫یک‬‫اسن‬‫نب‬‫امکل‬‫نع‬‫رایب‬‫اربامیہ‬
‫اکحتی‬
’’
‫یسیع‬‫ویص‬
‫رممی‬‫نب‬
‘‘
‫وک‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫دحثی‬‫رکنم‬
‫۔‬
‫ینطق‬‫دار‬‫اامم‬
l
‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رممی‬‫نب‬‫یسیع‬‫ویص‬‫اکحتی‬‫اسہقب‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫نافع‬‫وال‬‫مالك‬‫عن‬‫يثبت‬‫ال‬
‘‘
1
.
‫وانعف‬‫امکل‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫ےس‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫الرحمن‬ ‫عبد‬
‫الراسبي‬‫إبراهيم‬‫بن‬
،
‫مالك‬ ‫عن‬
،
‫طويل‬‫باطل‬ ‫بخبر‬‫أتى‬
،
‫به‬‫المتهم‬‫وهو‬
،
‫السائب‬ ‫بن‬ ‫فرات‬ ‫عن‬ ‫وأتى‬
،
‫مهران‬ ‫بن‬ ‫ميمون‬ ‫عن‬
،
‫بن‬ ‫ضبة‬ ‫عن‬
‫محصن‬
،
‫الغار‬‫بقصة‬‫موسى‬‫أبي‬‫عن‬
،
‫الطرقية‬‫وضع‬‫يشبه‬‫وهو‬
‘‘
.
‫ارلنٰمح‬‫دبع‬
‫امکل‬‫رایب‬‫اربامیہ‬‫نب‬
l
‫ااستن‬‫ےک‬
‫ےس‬‫ب‬
‫اکی‬
‫وطلی‬
‫ربخ‬‫ابلط‬
‫الای‬
‫ےہ‬
،
‫مہتم‬‫اسھت‬‫ےک‬‫ایس‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬
،
‫اسبئ‬‫نب‬‫رفات‬‫نع‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫نع‬
‫رہمان‬‫نب‬‫ومیمن‬
،
‫نب‬‫ہبض‬‫نع‬
‫م‬‫م‬
‫ج‬
َ‫ص‬
‫ن‬
‫ن‬
،
‫ارعشی‬‫ومیس‬‫ایب‬‫نع‬
r
‫ےک‬
‫ااستنب‬
‫ےہ‬‫الای‬‫وک‬‫ہصق‬‫ےک‬‫وثر‬‫اغر‬‫ےس‬
،
‫اور‬
‫ہی‬
‫ہصق‬‫رواتی‬
‫ےک‬‫زیچ‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬‫یک‬‫وصویفں‬‫وگ‬
‫ےہ‬‫اشمہب‬
‫۔‬
‫ایمجعل‬‫انب‬‫طبس‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكشف‬
‫الحثيث‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫العہم‬‫اور‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫تنزيه‬
‫الشريعة‬
‘‘
4
‫ںیم‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫رپ‬‫ےکالکم‬
1
:‫الميزان‬ ‫لسان‬
۸
/
1۲
:‫رقم‬،
1۸1۱
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫دارالبشائراإلسالمية‬،‫غدة‬ ‫أبو‬ ‫عبدالفتاح‬:‫ت‬،
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫ميزان‬
‫االعتدال‬
:
۲
/
۸1۸
:‫رقم‬،
11۱1
‫ـ‬‫دارالمعرفة‬،‫محمدالبجاوي‬‫على‬:‫ت‬،
‫بيروت‬
3
:‫ص‬:‫الحثيث‬‫الكشف‬
۰۱۲
:‫رقم‬،
1۲1
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫النهضةالعربية‬‫مكتبة‬،‫السامرائي‬‫صبحي‬:‫ت‬،
۰1۱۳
.‫هـ‬
4
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۰
/
۳۳
:‫رقم‬،
۰۲1
‫العلمية‬‫دارالكتب‬،‫الصديق‬‫محمد‬‫عبداهلل‬‫و‬‫عبداللطيف‬‫عبدالوهاب‬:‫ت‬،
-
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

218. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۴
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫زین‬
l
’’
‫الضعفاء‬ ‫في‬ ‫المغني‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫عن‬
‫مالك‬
،
‫موضوع‬ ‫حديثه‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫امکل‬
،
‫ڑھگت‬‫نم‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫في‬ ‫اإلصابة‬
‫تمييز‬
‫ا‬
‫لصحابة‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫وک‬‫رایب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫دبعارلنٰمح‬
’’
‫الضعفاء‬‫أحد‬
‘‘
‫ےہ‬‫اھکل‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫رعاق‬ ‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
3
‫دبعارلنمح‬ ‫ںیم‬
‫نب‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬‫واضنیع‬‫وک‬‫رایب‬‫اربامیہ‬
‫۔‬
‫اوب‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫اب‬‫ےک‬‫زجری‬‫اسبئ‬‫نب‬‫رفات‬‫امیلسن‬
‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫رے‬
‫الکم‬‫اک‬
‫اخبری‬ ‫اامم‬
l
’’
‫الكبير‬ ‫التاريخ‬
‘‘
4
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫تركوه‬
،
‫منكر‬
‫الحديث‬
‘‘
.
‫ا‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
‫اھت‬‫دای‬‫رک‬‫رتک‬‫ےس‬
،
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رکنم‬‫ہی‬
‫۔‬
‫میعن‬ ‫اوب‬ ‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الضعفاء‬
‘‘
5
‫ذیبہ‬ ‫احظف‬ ‫اور‬ ‫ںیم‬
l
‫ےن‬
1
:‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
۰
/
۸۲۱
:‫رقم‬،
۲۸۰1
‫نور‬:‫ت‬،
.‫قطر‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫إحياءالتراث‬‫إدارة‬،‫عتر‬‫الدين‬
2
:‫تمييزالصحابة‬‫اإلصابةفي‬
1
/
۰۲1
:‫رقم‬،
۲11۱
‫عبدالمحسن‬‫بن‬‫عبداهلل‬:‫ت‬،
-
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫القاهرة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.
3
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۰
/
۳۳
:‫رقم‬،
۰۲1
‫العلمية‬‫دارالكتب‬،‫الصديق‬‫محمد‬‫عبداهلل‬‫و‬‫عبداللطيف‬‫عبدالوهاب‬:‫ت‬،
-
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۱۰
.‫هـ‬
4
:‫الكبير‬‫التاريخ‬
۳
/
۲۱
:‫رقم‬،
11۲۰
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،‫عطا‬‫عبدالقادرأحمد‬‫مصطفى‬:‫ت‬،
‫الثانية‬
۰1۲1
.‫هـ‬
5
:‫ص‬:‫نعيم‬‫ألبي‬ ‫الضعفاء‬
۰۲1
:‫رقم‬،
۰1۰
.‫الجديدة‬‫النجاح‬‫مطبعة‬،‫حمادة‬‫فاروق‬:‫ت‬،

219. ۱۲۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫المغني‬
‘‘
1
‫اخبری‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫ےن‬‫رک‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫۔‬
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫نب‬‫رفات‬‫ےن‬
‫اسبئ‬
‫وک‬
’’
‫الحديث‬ ‫ضعيف‬
،
‫منكر‬
‫الحديث‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
2
‫زرہع‬‫اوب‬‫زین‬
l
‫وک‬‫رفات‬‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫الحديث‬‫ضعيف‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
3
‫ایفسن‬‫نب‬‫وقعیب‬‫احظف‬
‫وسفی‬
l
‫ےن‬
’’
‫المعرفة‬
‘‘
4
‫نب‬‫رفات‬‫ںیم‬
‫وک‬‫اسبئ‬
’’
‫مهجور‬‫متروك‬
‘‘
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
5
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫ممن‬ ‫كان‬
‫األثبات‬ ‫عن‬ ‫الموضوعات‬ ‫يروي‬
،
‫ويأتي‬
‫الثقات‬ ‫عن‬ ‫بالمعضالت‬
،
‫ال‬
‫به‬ ‫االحتجاج‬ ‫يجوز‬
،
‫عنه‬ ‫الرواية‬ ‫وال‬
،
‫على‬ ‫إال‬ ‫حديثه‬ ‫كتابة‬ ‫وال‬
‫سبيل‬
‫االختبار‬
‘‘
.
‫ےک‬‫ں‬‫ولوگ‬‫ہقث‬‫وج‬‫ےہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ان‬‫ہی‬
‫ڑھگت‬‫نم‬‫ےس‬‫ااستنب‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫رواایت‬
،
‫الےت‬‫رواایت‬‫لضعم‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫اور‬
‫ںیہ‬
،
‫انیل‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬‫ےہ‬‫اجزئ‬‫ااجتحج‬‫وت‬‫ہن‬‫ےس‬‫اس‬
،
‫یک‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫رکےتکس‬‫ااسی‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫اابتخر‬‫مہ‬‫ات‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رکاناجزئ‬‫اتکتب‬
‫۔‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫اسبئ‬‫نب‬‫رفات‬‫ےن‬
‫وک‬
’’
‫بشيء‬ ‫حديثه‬ ‫ليس‬
‘‘
6
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫من‬ ‫قريب‬ ‫السائب‬ ‫بن‬ ‫الفرات‬
1
:‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
۲
/
11
:‫رقم‬،
111۲
‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫إحياءالتراث‬،‫عتر‬‫نورالدين‬:‫ت‬،
.‫قطر‬
2
:‫التعديل‬‫و‬‫الجرح‬
۳
/
1۱
:‫رقم‬،
1۸۸
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫دارالكتب‬،
۰۲۳۲
.‫هـ‬
3
:‫التعديل‬‫و‬‫الجرح‬
۳
/
1۱
:‫رقم‬،
1۸۸
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫دارالكتب‬،
۰۲۳۲
.‫هـ‬
4
:‫والتاريخ‬‫المعرفة‬
۲
/
۰1۰
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫المنورة‬‫المدينة‬‫ـ‬‫الدار‬‫مكتبة‬،‫ضياءالعمري‬‫أكرم‬:‫ت‬،
۰1۰۱
‫هـ‬
5
:‫المجروحين‬
۲
/
۲۱۳
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬:‫ت‬،
۰1۰۲
.‫هـ‬
6
:‫المجروحين‬
۲
/
۲۱۳
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫زايد‬‫إبراهيم‬‫محمود‬:‫ت‬،
۰1۰۲
.‫هـ‬

220. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۲
‫ميمون‬ ‫في‬ ‫الطحان‬ ‫زياد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬
،
‫ذاك‬ ‫يتهم‬ ‫بما‬ ‫يتهم‬
‘‘
1
.
‫نب‬‫رفات‬
‫ےہ‬‫رقبی‬‫رقبی‬‫ےک‬‫احطن‬‫زاید‬‫نب‬‫دمحم‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےس‬‫ومیمن‬‫اسبئ‬
،
‫ہی‬
‫زیچوں‬‫نج‬‫ےہ‬‫مہتم‬‫ںیم‬‫زیچوں‬‫ان‬‫رفات‬
‫ےہ‬‫مہتم‬‫زاید‬‫نب‬‫دمحم‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫ایمجعل‬‫انب‬‫طبس‬‫العہم‬
l
’’
‫الخثيث‬ ‫الكشف‬
‘‘
2
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫امم‬‫ا‬‫ںیم‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬
:
’’
‫فمراد‬
‫بقوله‬ ‫أعلم‬ ‫واهلل‬ ‫أحمد‬
:
‫ذاك‬ ‫به‬ ‫يتهم‬ ‫بما‬ ‫يتهم‬
،
‫أي‬
:
‫بالوضع‬
‘‘
.
‫ادمح‬
l
‫دمحم‬‫رفات‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫رماد‬‫یک‬
‫دحثی‬‫رطح‬‫یک‬‫زاید‬‫نب‬
‫ےہ‬‫مہتم‬‫ںیم‬‫ڑھگےن‬
‫۔‬
‫اسنیئ‬‫م‬‫اام‬
l
‫وک‬‫رفات‬‫ےن‬
’’
‫الحديث‬‫متروك‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
3
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
4
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫السائب‬ ‫بن‬ ‫ولفرات‬
‫ذكرت‬ ‫ما‬ ‫غير‬
‫الحديث‬ ‫من‬
،
‫مهران‬ ‫بن‬ ‫ميمون‬ ‫عن‬ ‫أحاديثه‬ ‫خاصة‬
‫مناكير‬
‘‘
.
‫ںیہ‬‫ااحدثی‬‫یھب‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬‫یک‬‫اسبئ‬‫نب‬‫رفات‬
،
‫ان‬‫وصخًاص‬
‫یک‬
‫ںیہ‬‫رکنم‬‫ااحدثی‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫رہمان‬‫نب‬‫ومیمن‬
‫۔‬
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫رفات‬‫ےن‬
’’
‫الحديث‬‫متروك‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
5
1
:‫الكبير‬ ‫الضعفاء‬
۲
/
1۸1
:‫رقم‬،
۰۸۰1
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫قلعجي‬ ‫أمين‬ ‫عبدالمعطي‬:‫ت‬،
‫األولى‬
۰1۱1
.‫هـ‬
2
‫الك‬
:‫الحثيث‬ ‫شف‬
۲۱1
:‫رقم‬،
۸1۳
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫النهضةالعربية‬ ‫مكتبة‬،‫السامرائي‬ ‫صبحي‬:‫ت‬،
۰1۱۳
.‫هـ‬
3
:‫ص‬:‫والمتروكين‬ ‫الضعفاء‬
۰1۱
:‫رقم‬،
۸۰۲
‫الثقافية‬ ‫الكتب‬ ‫مؤسسة‬،‫الحوت‬ ‫يوسف‬ ‫كمال‬ ‫الضناوي‬ ‫بوران‬:‫ت‬،
-
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۱۸
.‫هـ‬
4
‫الكامل‬
:
۳
/
۰۲۱
:‫رقم‬،
۰۸۳۱
‫ع‬:‫ت‬،
‫أحمد‬‫ادل‬
‫عبد‬
‫الموجود‬
،
‫دار‬
.‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
5
:‫االعتدال‬‫ميزان‬
۲
/
۲1۰
:‫رقم‬،
۱۱11
‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫على‬:‫ت‬،
‫بيروت‬
.

221. ۱۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫رفات‬‫ےن‬
’’
‫الحديث‬‫ذاهب‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
1
‫احمک‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫أحاديث‬ ‫مهران‬ ‫بن‬ ‫ميمون‬ ‫عن‬ ‫حدث‬
‫موضوعة‬
‘‘
2
.
‫ےن‬ ‫اسبئ‬ ‫نب‬ ‫رفات‬
‫ےک‬ ‫رہمان‬ ‫نب‬ ‫ومیمن‬
‫ااستن‬
‫نم‬ ‫ےس‬ ‫ب‬
‫ںیہ‬‫یک‬‫ایبن‬‫ااحدثی‬‫ڑھگت‬
‫۔‬
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫رفات‬‫ےن‬
’’
‫وا‬
‫ه‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
3
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫اثتب‬‫ےس‬‫دنس‬‫لمحت‬‫اقلب‬‫ومضمن‬‫ہی‬‫ںیم‬‫واہعق‬‫ثحب‬‫زری‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫دصقی‬‫اوبرکب‬‫رضحت‬‫ےہہک‬
r
‫اانپاپؤں‬‫ںیم‬‫وسراوخں‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫اغر‬‫ےن‬
‫اھت‬‫دای‬‫رک‬‫دالخ‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫اتہک‬
‫ﷺ‬
‫وکیئ‬‫وک‬
‫اچنہپےئ‬‫ہن‬‫اصقنن‬‫اجونر‬‫ومذی‬
،
‫المہظح‬
‫وہ‬
:
‫ہبیش‬‫ایب‬‫انب‬‫اامم‬
l
’’
‫مصنف‬
‘‘
4
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫وكيع‬
،
‫نافع‬ ‫عن‬
‫عمر‬ ‫بن‬
،
‫رجل‬ ‫عن‬
،
‫بكر‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،
‫انتهيا‬ ‫لما‬ ‫أنهما‬
،
‫قال‬
:
‫جحر‬ ‫إذا‬
،
‫قال‬
:
‫رجله‬ ‫بكر‬ ‫أبو‬ ‫فألقمه‬
،
‫فقال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
!
‫لسعة‬ ‫أو‬ ‫لدغة‬ ‫كانت‬ ‫إن‬
‫بي‬‫كانت‬
‘‘
.
‫رمع‬‫نب‬‫انعف‬
‫ی‬‫ح‬‫می‬‫ج‬
،
‫رلج‬‫نع‬
،
‫رکب‬‫ایب‬‫نع‬
‫دنس‬‫یک‬
‫بج‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫ےس‬
1
:‫الميزان‬ ‫لسان‬
۱
/
۲۲۲
:‫رقم‬،
۱۱۲۱
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشائر‬ ‫دار‬،‫أبوغدة‬ ‫عبدالفتاح‬:‫ت‬،
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
:‫الصحيح‬ ‫إلى‬ ‫المدخل‬
:‫ص‬
۰1۱
:‫رقم‬،
۰۸۳
:‫ت‬،
‫هادي‬ ‫بن‬ ‫ربيع‬
‫المدخلي‬ ‫عمير‬
‫الرسالةـ‬ ‫مؤسسة‬،
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
3
:‫المنفعة‬ ‫تعجيل‬
۲
/
۰۰۰
:‫رقم‬،
111
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمية‬ ‫البشائر‬ ‫دار‬،‫إمدادالحق‬ ‫اهلل‬ ‫إكرم‬:‫ت‬،
۰1۰۱
.‫هـ‬
4
‫شيبة‬ ‫أبي‬ ‫ابن‬ ‫مصنف‬
:
۳
/
۲1۸
،
‫رقم‬
:
۲۱۱۰۳
،
‫ت‬
:
‫الحوف‬‫يوسف‬ ‫كمال‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫دارالتاج‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.

222. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۲
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ا‬
‫و‬
‫ر‬
‫اوبرکب‬
r
‫رکب‬‫اوب‬‫وت‬‫ےئگ‬‫چنہپ‬‫کت‬‫اغر‬
r
‫ںیم‬‫اغر‬‫اخ‬‫ر‬‫وس‬‫اکی‬‫وک‬
‫دای‬‫داھکیئ‬
،
‫رکب‬‫اوب‬
r
‫دای‬‫رک‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫اس‬‫اانپاپؤں‬‫ےن‬
،
!‫اہلل‬‫روسل‬‫ای‬‫ہک‬‫اہک‬‫اور‬
‫ڈےس‬‫ےھجم‬‫وہ‬‫ڈےسوت‬‫ای‬‫امرے‬‫ڈکن‬‫زیچ‬‫وکیئ‬‫ارگ‬
‫۔‬
‫نب‬‫انعف‬
‫لبنح‬ ‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬ ‫رواتی‬‫ہی‬‫یک‬‫ی‬‫ح‬‫می‬‫ج‬
‫رمع‬
l
‫ےن‬
’’
‫فضائل‬
‫الصحابة‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫ایئ‬ َ ‫م‬
‫اِل‬ َ
‫ل‬‫ااقلمس‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫األصول‬ ‫شرح‬
‘‘
2
‫اور‬
‫اسعرک‬‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫دمشق‬‫تاريخ‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫اسن‬‫رضحت‬‫ےس‬‫دنس‬‫دورسی‬‫اکی‬‫ومضمن‬‫یہی‬‫زین‬
r
‫وقنمل‬‫یھب‬‫ےس‬
‫ےسج‬‫ےہ‬
‫آرجی‬‫نیسح‬‫نب‬‫دمحم‬‫اوبرکب‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬
‘‘
4
‫ںیم‬
،
‫احظف‬
‫ایئ‬ َ ‫م‬
‫اِل‬ َ
‫ل‬‫ااقلمس‬‫اوب‬
l
‫ےن‬
’’
‫اعتقاد‬ ‫أصول‬ ‫شرح‬
‫أه‬
‫السنة‬ ‫ل‬
‫والجماعة‬
‘‘
5
‫ںیم‬
‫ا‬‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫اور‬
‫اہبص‬
‫ین‬
l
‫ےن‬
’’
‫األولياء‬‫حلية‬
‘‘
6
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫رواتی‬‫ثحب‬‫زری‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
’’
‫مشكاة‬
‫المصابيح‬
‘‘
‫وحباہل‬‫ںیم‬
’’
‫رزين‬
‘‘
‫لقن‬
‫یئگ‬‫یک‬
‫ےہ‬
،
‫رزنی‬‫احظف‬‫نکیل‬
l
‫یک‬
’’
‫تجريدالصحاح‬
‘‘
‫دایتسب‬‫احل‬‫ات‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
‫۔‬
1
:‫ص‬:‫الصحابة‬‫فضائل‬
۱۲
:‫رقم‬،
۲۲
،‫المكرمة‬‫مكة‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫إحياءالتراث‬،‫عباس‬‫محمد‬‫بن‬‫اهلل‬‫وصي‬:‫ت‬،
‫الطبعةاأللى‬
۰1۱1
‫هـ‬
.
2
:‫ص‬:‫السنةوالحماعة‬ ‫أهل‬ ‫اعتقاد‬ ‫أصول‬ ‫شرح‬
۰۲۸1
:‫رقم‬،
۲1۲۸
،‫الغامدي‬ ‫حمدان‬ ‫سعدبن‬ ‫أحمدبن‬:‫ت‬،
‫السعوديةالطبعةاألولى‬‫ـ‬‫دارطيبة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
3
‫تاريخ‬
‫دمشق‬
:
۲۱
/
1۰
،
‫ت‬
:
‫ـ‬‫دارالفكر‬‫الدين‬‫محب‬
‫الطبعة‬
۰1۰۸
.‫هـ‬
4
‫الشريعة‬
:
‫ص‬
:
۰1۰۲
،
‫رقم‬
:
۰۲۳۸
،
‫ت‬
:
‫الدميجي‬ ‫سليمان‬ ‫عمربن‬ ‫بن‬ ‫عبداهلل‬
،
‫الرياض‬ ‫ـ‬ ‫دارالوطن‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
.‫هـ‬
5
:‫ص‬:‫والجماعة‬‫السنة‬‫أهل‬‫اعتقاد‬‫أصول‬‫شرح‬
۰۲۸۸
:‫رقم‬،
۲1۲۳
.‫طيبة‬‫دار‬،‫الغامدي‬‫حمدان‬‫بن‬‫سعد‬‫بن‬‫أحمد‬:‫ت‬،
6
:‫حليةاألولياء‬
۰
/
۲۲
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫دارالفكر‬،
۰1۰۱
.

223. ۱۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اور‬‫الخہص‬‫اک‬‫قیقحت‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یکچ‬‫زگر‬‫لیصفت‬
l
‫اس‬‫ےن‬
‫رکنم‬‫وک‬‫رواتی‬
‫ہصق‬‫اور‬
‫وگ‬
‫اشمہب‬‫ےک‬‫زیچ‬‫وہیئ‬‫ڑھگی‬‫یک‬‫وصویفں‬
‫دای‬‫رقار‬
‫ےہ‬
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اس‬‫ےک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫رپ‬
l
‫ایمجعل‬‫انب‬‫طبس‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫اافتکءایک‬‫ےن‬
‫ےہ‬
،
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫ایبن‬‫رغاتب‬‫و‬‫اکنرت‬‫ںیم‬‫رواتی‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫دصقی‬‫رکب‬‫اوب‬‫رضحت‬
r
‫واہعق‬‫وہشمر‬‫اک‬‫ڈےنس‬‫ےک‬‫اسپن‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬
،
‫رکبدصقی‬‫اوب‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫در ِتس‬‫ابت‬‫ہی‬‫اہتبل‬
r
‫اہلل‬‫روسل‬‫اتہک‬‫اھت‬‫ایک‬‫دالخ‬‫اپؤں‬‫اانپ‬‫ںیم‬‫وسراوخں‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫اغر‬‫ےن‬
‫ﷺ‬
‫وک‬
‫ےہ‬‫یکچ‬‫زگر‬‫لیصفت‬‫اچنہپےئ‬‫ہن‬‫اصقنن‬‫اجونر‬‫ومذی‬‫وکیئ‬
‫املع‬‫واہلل‬،
‫۔‬
iI

224. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱3
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
’’
َ‫ع‬‫شيء‬‫لكل‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
َ‫ع‬‫و‬‫س‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
‫الرحمن‬‫القرآن‬‫س‬
‘‘
.
‫ئ‬
‫ش‬‫رہ‬
‫یک‬
‫ےہ‬‫وہیت‬‫دنہل‬
،
‫ارلنمح‬‫دنہل‬‫یک‬‫رقآن‬
(
‫وسرت‬
)
‫ےہ‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫زین‬
‫ریفوز‬‫ادلنی‬‫دجم‬‫العہم‬
‫آابدی‬
l
‫اےس‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫رکنم‬
،
‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫ایبن‬‫اےس‬‫انچہچن‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫یقہیب‬‫اامم‬
l
‫رواتی‬‫ہی‬‫ےن‬
’’
‫اإل‬ ‫شعب‬
‫يمان‬
‘‘
1
‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
:
’’
‫أخبرنا‬
‫السلمي‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫أبو‬
،
‫بن‬ ‫الحسين‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫ثنا‬
‫ببغداد‬ ‫الحافظ‬ ‫جعفر‬
،
ُ‫د‬ ‫الحسن‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫ثنا‬
َ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫المقرئ‬ ‫س‬
،
‫محمد‬ ‫ثنا‬
ِ‫ك‬‫ال‬ ‫جعفر‬ ‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫بن‬
َ‫س‬
ِ‫ئ‬‫ا‬
‫المقرئ‬ ‫ي‬
،
‫اليزيدي‬ ‫هشام‬ ‫ثنا‬
،
‫بن‬ ‫علي‬ ‫ثنا‬
ِ‫ك‬‫ال‬ ‫حمزة‬
َ‫س‬
ِ‫ئ‬‫ا‬
‫ي‬
،
‫جعفر‬ ‫بن‬ ‫موسى‬ ‫ثنا‬
،
‫جعفر‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫عن‬
‫الحسين‬ ‫بن‬ ‫علي‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫قال‬ ‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫علي‬ ‫عن‬
:
‫النبي‬ ‫سمعت‬
‫يقول‬ ‫سلم‬ ‫و‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
:
َ‫ع‬ ‫شيء‬ ‫لكل‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
‫س‬
،
‫و‬
َ‫ع‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
‫القرآن‬ ‫س‬
‫الرحمن‬
‘‘
.
‫یلع‬‫رضحت‬
r
‫یبن‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫انس‬‫وہےئ‬‫رفامےت‬‫ہی‬‫وک‬
:
‫یک‬
‫ئ‬
‫ش‬‫رہ‬
‫وہیت‬‫دنہل‬
‫ےہ‬
،
‫ارلنمح‬‫دنہل‬‫یک‬‫رقآن‬
(
‫وسرت‬
)
‫ےہ‬
‫۔‬
1
‫اإل‬‫شعب‬
:‫يمان‬
1
/
۰۰۳
:‫رقم‬،
۲۲۱۸
:‫ت‬،
‫العلي‬‫عبد‬
‫الحميدحامد‬‫عبد‬
‫ـ‬‫الرشد‬‫مكتبة‬،
‫الطب‬،‫الرياض‬
‫عة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬

225. ۱۱۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫رواتی‬ ‫یہی‬ ‫زین‬
‫یبلعث‬ ‫العہم‬
l
‫ےنیھب‬
’’
‫والبيان‬ ‫الكشف‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫یقہیب‬‫اامم‬
l
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬
‫راوی‬
’’
‫نب‬‫نیسح‬‫نب‬‫یلع‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‫رفعج‬
‘‘
،
‫اس‬
‫وک‬‫دحثی‬
‫ےہ‬‫راہ‬‫رک‬‫لقن‬‫ےس‬‫سیب‬ُ‫د‬‫نسح‬‫نب‬‫ادمح‬
،
‫یبلعث‬‫اامم‬‫ہکبج‬
l
‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬
’’
‫ابجر‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‫ی‬
‘‘
،
‫راہ‬‫رک‬‫لقن‬‫وک‬‫دحثی‬‫ےساس‬‫سیب‬ُ‫د‬‫نسح‬‫نب‬‫ادمح‬
‫ےہ‬
2
،
‫ںیہ‬‫ےک‬‫راوی‬‫یہ‬‫اکی‬‫انم‬‫دوونں‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫الامتل‬‫اب‬
،
‫یک‬‫دوونں‬‫ہک‬‫اسیج‬
‫ےہ‬‫انیسحل‬‫اوب‬‫تینک‬
،
‫ےہ‬‫مہتم‬‫ںیم‬‫ڑھگےن‬‫دحثی‬‫راوی‬‫ہی‬‫وت‬
،
‫رتہمج‬‫یلیصفت‬‫اک‬‫سج‬
‫ےہ‬‫راہ‬‫آ‬‫آےگ‬
،
‫یھب‬‫الامتل‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬
‫وہں‬‫راوی‬‫اگل‬‫اگل‬‫دوونں‬‫ہی‬‫ہک‬
،
‫اس‬
‫یقہیب‬‫اامم‬‫ںیم‬‫وصرت‬
l
‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬
‫راوی‬
’’
‫نیسح‬‫نب‬‫یلع‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‫رفعج‬‫نب‬
‘‘
‫اکی‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫آراہ‬‫رتہمج‬‫اک‬
’’
‫راوی‬‫مہتم‬
‘‘
‫ےہ‬
،
‫یبلعث‬‫اامم‬‫اور‬
l
‫یک‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
’’
‫ابجری‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‘‘
‫اس‬‫ےن‬
’’
‫مہتم‬
‘‘
‫ےہ‬‫یک‬‫اتمتعب‬‫یک‬
،
‫اور‬
‫وخد‬
‫اس‬
’’
‫ابجری‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‘‘
‫اک‬
‫اتلم‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫وریغہ‬‫راجل‬‫م‬‫بتک‬‫رتہمج‬
،
‫واہلل‬
‫املع‬
‫۔‬
1
‫الكشف‬
‫والبيان‬
:
1
/
۰۳۱
،
‫ت‬
:
‫عاشور‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أبي‬
،
‫دار‬
‫ـ‬ ‫العربي‬ ‫التراث‬ ‫إحياء‬
‫بيرت‬
،
‫الطب‬
‫عة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫یبلعث‬‫اامم‬
l
:‫وہ‬‫المہظح‬‫ابعرت‬‫یک‬
’’
‫الجباري‬ ‫الحسين‬ ‫أبو‬ ‫األستاذ‬ ‫أخبرنا‬
،
:‫قال‬
‫الحسن‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫عن‬ ‫حدثت‬
‫المقري‬
،
‫قال‬
:
‫الكيساني‬ ‫يحيى‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫ّثنا‬‫د‬‫ح‬
،
‫قال‬
:
‫البربري‬ ‫هشام‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫حمزة‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫حدثنا‬
‫الكسائي‬
،
‫قال‬
:
‫الحسين‬ ‫بن‬‫علي‬ ‫عن‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬ ‫جعفر‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬ ‫جعفر‬ ‫بن‬‫موسى‬ ‫حدثنا‬
‫قال‬ ‫علي‬ ‫عن‬ ‫أبيه‬ ‫عن‬
:
‫يقول‬ ‫ّم‬‫ل‬‫وس‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫ّى‬‫ل‬‫ص‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫سمعت‬
:
‫عروس‬ ‫شيء‬ ‫لكل‬
،
‫جل‬ ‫الرحمن‬ ‫سورة‬ ‫القرآن‬ ‫وعروس‬
‫ذكره‬
‘‘
( .
:‫والبيان‬ ‫الكشف‬
1
/
۰۳۱
،
:‫ت‬
‫عاشور‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أبي‬
‫دار‬،
‫ـ‬ ‫العربي‬ ‫التراث‬ ‫إحياء‬
،‫بيرت‬
‫الطب‬
‫عة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.)

226. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۸
‫الکم‬‫اک‬‫دحثی‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫العہم‬
‫انموی‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫انموی‬‫العہم‬
l
’’
‫القدير‬ ‫فيض‬
‘‘
1
‫ہی‬‫ںیم‬
‫لقن‬‫دحثی‬
‫رکےن‬
‫دعب‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
ُ‫د‬‫الحسن‬‫بن‬‫علي‬‫وفيه‬
َ‫ب‬
ْ‫ي‬
‫س‬
2
،
‫والمتروكين‬‫الضعفاء‬‫في‬‫الذهبي‬‫عده‬
،
‫الدارقطني‬ ‫وقال‬
:
‫بثقة‬ ‫ليس‬
‘‘
.
‫اس‬
‫دنس‬‫یک‬‫دحثی‬
‫ںیم‬
‫نسح‬‫نب‬‫یلع‬
َ
‫ب‬ُ‫د‬
‫ےہ‬
،
‫ذیبہ‬‫ےسج‬
l
‫افعضء‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫امشرایک‬‫ںیم‬
،
‫ینطق‬‫دار‬‫اور‬
l
‫اےس‬‫ےن‬
’’
‫سیل‬
‫ہقثب‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫اتمہ‬
‫انموی‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫التيسير‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫رفامےن‬‫لقن‬‫وک‬‫دحثی‬‫اس‬
‫دعب‬‫ےک‬
‫اےس‬
’’
‫إسناد‬
‫ه‬
‫حسن‬
‘‘
‫اہک‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫امغری‬‫دصقی‬‫نب‬‫دمحم‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫المداوي‬
‘‘
4
‫انموی‬‫العہم‬‫ںیم‬
l
‫یک‬
’’
‫فيض‬
‫القدير‬
‘‘
‫ابعرت‬‫یک‬
‫اک‬‫ان‬‫دعب‬‫رکےن‬‫ذرک‬
‫رفامای‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫اعتبق‬
‫ےہ‬
:
’’
‫قلت‬
:
‫كذلك‬ ‫ذلك‬ ‫وإذ‬
،
‫الصغير‬ ‫في‬ ‫قلت‬ ‫أين‬ ‫فمن‬
:
‫حسن‬ ‫إنه‬
.
‫لضعف‬ ‫رمز‬ ‫المؤلف‬ ‫أن‬ ‫مع‬
‫ه‬
!‫؟‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫یہ‬‫ااسی‬‫وت‬‫ارگ‬
،
‫وت‬
‫ےن‬‫آپ‬
’’
‫ریغص‬
‘‘
(
‫ینعی‬
1
‫القدير‬‫فيض‬
:
۸
/
۲1۱
،
‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰۲1۰
.‫هـ‬
2
‫انم‬‫در ِتس‬،‫ےہ‬‫فیحصت‬‫اظبرہ‬‫ہی‬
’’
‫أ‬
‫حسن‬‫بن‬‫حمد‬
‫ْس‬‫ي‬َ‫ب‬ُ‫د‬
‘‘
‫ےہ‬
‫۔‬
3
‫الصغير‬‫الجامع‬‫بشرح‬‫التيسير‬
:
۲
/
۲1۳
،
.‫الرياض‬‫ـ‬‫الشافعي‬‫اإلمام‬‫مكتبة‬
4
‫المناوي‬ ‫وشرحي‬ ‫الصغير‬ ‫الجامع‬ ‫لعلل‬ ‫المداوي‬
:
۸
/
۲۳۰
،
‫رقم‬
:
۳۲۰1
،
‫مصر‬ ‫ـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰11۱
.‫م‬

227. ۱۱۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اریسیتل‬
)
‫دای‬‫ہہک‬‫ےسیک‬‫نسح‬‫وک‬‫دحثی‬‫اس‬‫ںیم‬
،
‫احالہکن‬
‫فنصم‬
(
‫ویسیط‬
l
)
‫اگلیئ‬‫العتم‬‫یک‬‫فعض‬‫رپ‬‫اس‬‫ےن‬
‫ےہ؟‬
‫العہم‬
‫ریفو‬‫ادلنی‬‫دجم‬
‫آابدی‬‫ز‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫آابدی‬‫ریفوز‬‫ادلنی‬‫دجم‬‫العہم‬
l
’’
‫بصائر‬
‫التمييز‬ ‫ذوي‬
‘‘
1
‫رفامےت‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫منكرة‬ ‫أحاديث‬ ‫فيه‬
،
ّ‫ي‬‫أب‬ ‫حديث‬ ‫منها‬
]‫األصل‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
2
:
‫لكل‬
‫ُوس‬‫ر‬َ‫ع‬ ‫شيء‬
،
‫ذكره‬ ‫جل‬ ‫الرحمن‬ ‫سورة‬ ‫القرآن‬ ‫ُوس‬‫ر‬َ‫ع‬‫و‬
‘‘
.
‫وسرت‬‫اس‬
‫اضفلئ‬‫ےک‬
‫ںیہ‬‫اجیت‬‫یک‬‫لقن‬‫ااحدثی‬‫ضعب‬‫ںیم‬
‫ںیم‬‫ان‬‫ںیہ‬‫رکنم‬‫ہک‬‫وج‬
‫ایب‬
‫یک‬
‫دحثی‬
’’
‫ےہ‬‫وہیت‬‫دنہل‬‫یک‬
‫ئ‬
‫ش‬‫رہ‬
،
‫ارلنمح‬‫دنہل‬‫یک‬‫رقآن‬
(
‫وسرت‬
)
‫ےہ‬
‘‘
‫۔‬
‫العہم‬
‫اعنصین‬‫ر‬‫ام‬
l
‫الک‬‫اک‬
‫م‬
‫العہم‬
‫اریم‬
‫اعنصین‬
l
’’
‫التنوير‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫ذموکرہ‬
‫دحثی‬
‫لقن‬
‫رکےن‬
‫ےک‬
‫دعب‬
‫رفامےت‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫المصنف‬ ‫رمز‬
‫لضعفه‬
،
‫الحسن‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫فيه‬ ‫ألن‬
،
‫عده‬
‫الذهبي‬
‫والمتروكين‬ ‫الضعفاء‬ ‫في‬
،
‫الدارقطني‬ ‫قال‬
:
‫بثقة‬ ‫ليس‬
‘‘
.
‫فنصم‬
l
(
‫ویسیط‬
l
)
‫فعض‬ ‫رپ‬ ‫دحثی‬ ‫اس‬ ‫ےن‬
‫ےہ‬ ‫اگلیئ‬ ‫العتم‬ ‫یک‬
،
‫اس‬ ‫ویکہکن‬
1
‫بصائر‬
‫ذوي‬
‫التمييز‬
:
۰
/
111
،
‫ت‬
:
‫الطحاوي‬ ‫الحليم‬ ‫عبد‬
،
‫مصر‬ ‫ـ‬ ‫اإلسالمي‬ ‫التراث‬ ‫إحياء‬ ‫لجنة‬
،
‫الطبعة‬
‫الثالثة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
2
‫انم‬‫ہی‬‫اظبرہ‬
’’
‫ایب‬
‘‘
‫در ِتس‬،‫ےہ‬‫فیحصت‬
‫نسح‬‫نب‬‫ادمح‬‫انم‬
‫ےہ‬ َ
‫ب‬ُ‫د‬
‫۔‬
3
‫الصغير‬ ‫الجامع‬ ‫شرح‬ ‫التنوير‬
:
1
/
1۸
،
‫رقم‬
:
۳۲۱۰
،
‫ت‬
:
‫إبراهيم‬ ‫محمد‬ ‫إسحاق‬ ‫محمد‬
،
‫ـ‬ ‫السالم‬ ‫دار‬ ‫مكتبة‬
‫الرياض‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬

228. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۴
‫دنس‬‫یک‬‫دحثی‬
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫نسح‬‫نب‬‫ادمح‬
،
‫ذیبہ‬‫ےسج‬
l
‫افعضء‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫امشرایک‬‫ںیم‬
،
‫ینطق‬‫دار‬‫اور‬
l
‫اےس‬‫ےن‬
’’
‫ہقثب‬‫سیل‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
َ
‫ُب‬‫دب‬‫ارعملوف‬‫رقمی‬‫نیسح‬‫نب‬‫یلع‬‫نب‬‫نسح‬‫نب‬‫ادمح‬‫یلع‬‫اوب‬
‫اوقال‬‫ےک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ایخط‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
’’
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫منكر‬
‫الحديث‬
‘‘
.
‫ینطق‬‫دار‬‫انسحل‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫بثقة‬‫ليس‬
‘‘
2
.
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫المغن‬
‫ي‬
‘‘
3
‫ینطق‬‫دار‬‫انسحل‬‫اوب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫رطح‬‫ایس‬
l
‫ےن‬
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
4
‫احظف‬‫ںیم‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫۔‬
1
:‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
1
/
۲۱1
:‫رقم‬،
۲۱۲1
‫ت‬،
:
‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬
،
‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
‫هـ‬
.
2
:‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
1
/
۲۱1
:‫رقم‬،
۲۱۲1
‫ت‬،
:
‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬
،
‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
‫هـ‬
.
3
‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
:
۰
/
۱۲
،
‫رقم‬
:
۲۱1
،
‫ت‬
:
‫القاضي‬‫الزهراءحازم‬‫أبي‬
،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعـة‬
‫األولى‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
4
:‫الميزان‬ ‫لسان‬
۰
/
1۲۲
:‫رقم‬،
111
،
‫عبدالفتاح‬ ‫سلمان‬:‫ت‬
‫أ‬
‫اال‬ ‫البشار‬ ‫دار‬،‫بوغدة‬
‫سإل‬
‫بيروت‬ ‫ميةـ‬
،
‫الطب‬
‫عة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬

229. ۱۱۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫نب‬‫یلع‬‫انیسحل‬‫اوب‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫م‬
‫ن‬
‫اف‬ َ
‫ص‬ُ‫ر‬ ‫م‬
‫ِم‬َّ‫ر‬ َ
‫ن‬
ُ
‫م‬‫دغبادی‬‫رفعج‬‫نب‬‫نسح‬
‫ارعملوف‬
‫و‬‫رکبین‬‫انب‬
‫انب‬
‫اطعر‬
(
‫اوتملیف‬
3۴۶
‫ھ‬
)
‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫الکم‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
’’
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫وكان‬
‫والمعرفة‬ ‫الحفظ‬ ‫يتعاطى‬
،
‫ضعيفا‬ ‫وكان‬
‘‘
.
‫وخب‬‫ںیم‬‫رعمتف‬‫و‬‫ظفح‬‫ہی‬‫اور‬
‫وغشمل‬
‫ر‬
‫اھت‬‫اتہ‬
،
‫اور‬
‫اھت‬‫فیعض‬‫ہی‬
‫۔‬
‫اشینوپری‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬‫احمک‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫للدارقطني‬ ‫ذكرت‬
‫العطار‬ ‫ابن‬
،
‫الوصف‬ ‫فوق‬ ‫شيئا‬ ‫المشايخ‬ ‫على‬ ‫إدخاله‬ ‫من‬ ‫فذكر‬
،
‫وأنه‬
‫عليه‬ ‫أشهد‬
،
‫دعلج‬ ‫على‬ ‫أحاديث‬ ‫بإدخاله‬ ‫محضرا‬ ‫واتخذ‬
‘‘
2
.
‫ےن‬‫ںیم‬
‫دارینطق‬
l
‫ایک‬‫ذترکہ‬‫اک‬‫اطعر‬‫انب‬‫اسےنم‬‫ےک‬
،
‫ایک‬‫ذرک‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫وت‬
‫رپ‬‫اشمخی‬‫ہی‬‫ہک‬
‫ںیہ‬‫ابرہ‬‫یھب‬‫ےس‬‫ایبن‬‫وج‬‫ےہ‬‫رکات‬‫دالخ‬‫زیچںی‬‫ایسی‬
،
‫الخف‬‫ےک‬‫اس‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫اور‬
‫دی‬‫وگایہ‬
،
‫یھت‬‫ریھک‬‫رک‬‫ایتر‬‫داتسوزی‬‫اکی‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫اور‬
،
‫ااحدثی‬‫ان‬
‫یھت‬‫لمتشم‬‫رپ‬
‫ںیہ‬‫یک‬‫دالخ‬‫رپ‬‫دجلع‬‫ےن‬‫اس‬‫وج‬
‫۔‬
‫داودی‬‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫اوبرکب‬‫اقیض‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ها‬ ‫عندنا‬ ‫كان‬
‫هنا‬
ُ‫م‬‫ال‬ ‫في‬
َ‫خ‬
َّ‫ر‬
‫م‬
،
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫لمغازي‬ ‫الناس‬ ‫أحفظ‬ ‫من‬ ‫وكان‬
‫حفظه‬ ‫من‬‫يسردها‬‫وسلم‬
،
‫كذابا‬ ‫كان‬‫أنه‬‫إال‬
،
‫يسمع‬‫لم‬‫ما‬ ‫يدعي‬
،
‫ويضع‬
1
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۲
/
۲۰۳
،
‫رقم‬
:
۱۲۰۰
،
‫ت‬
:
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫دار‬
‫اإلسالمي‬ ‫الغرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫بغداد‬‫تاريخ‬
:
۰۲
/
۲۰1
،
‫رقم‬
:
۱۲۰۰
،
‫ت‬
:
‫معروف‬‫عواد‬‫بشار‬
،
‫اإلسالمي‬‫دارالغرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬

230. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۱۲
‫الحديث‬
،
‫ورقة‬ ‫أول‬ ‫جزء‬ ‫كل‬ ‫من‬ ‫قطع‬ ‫قد‬ ‫عتقا‬ ‫نسخا‬ ‫كتبه‬ ‫في‬ ‫ورأيت‬
‫فيه‬
،
‫بخطه‬‫بدلها‬‫وكتب‬
،
‫لنفسه‬‫فيها‬‫وسمع‬
،
‫قال‬‫كما‬‫أو‬
‘‘
1
.
‫اور‬
‫امہرے‬‫ہی‬
‫اھت‬‫راتہ‬‫ںیم‬‫م‬َّ‫ر‬ َ
‫ن‬
ُ
‫م‬‫اہں‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ہی‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫اھت‬‫رکات‬‫ایبن‬‫ےس‬‫ظفح‬‫اےنپ‬‫اےس‬‫اور‬‫واالاھت‬‫رےنھک‬‫اید‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫بس‬‫وک‬‫اغمزی‬
،
‫اہتبل‬
‫اھت‬‫ذکاب‬‫ہی‬
،
‫وہیت‬‫ینس‬‫ںیہن‬‫ےن‬‫اس‬‫وج‬‫اھت‬‫رکات‬‫دوعی‬‫اک‬‫زیچوں‬‫ایسی‬
،
‫دحثی‬‫اور‬
‫اھت‬‫ڑھگات‬
،
‫ہخسن‬‫رپاان‬‫اکی‬‫اک‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫ہحفص‬‫الہپ‬‫اک‬‫زجء‬‫رہ‬‫ےن‬‫اس‬‫ںیم‬‫سج‬‫داھکی‬
‫اھت‬‫دای‬‫اکٹ‬
،
‫اس‬‫اور‬
‫یھت‬‫دی‬‫ھکل‬‫رحتری‬‫اینپ‬‫ہگج‬‫یک‬
،
‫اس‬‫اور‬
‫ااہظر‬‫اک‬‫امستع‬‫اینپ‬‫ںیم‬
‫دای‬‫رک‬
‫۔‬
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫ا‬
‫لضعفاء‬
‫وا‬
‫لمتروكين‬
‘‘
2
‫ارینطق‬‫د‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫داودی‬‫اوبرکب‬‫اقیض‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫اإلسالم‬ ‫تاريخ‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
،
‫داودی‬‫اوبرکب‬‫اقیض‬
l
‫دارینطق‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
‫۔‬
‫اوفلارس‬‫ایب‬‫نب‬‫دمحم‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫في‬ ‫مخلطا‬ ‫وكان‬
‘‘
4
.
‫اھت‬‫رکات‬‫طلم‬‫لخ‬‫ںیم‬‫دحثی‬‫ہی‬‫اور‬
‫۔‬
1
‫بغداد‬‫تاريخ‬
:
۰۲
/
۲۲۱
،
‫رقم‬
:
۱۲۰۰
،
‫ت‬
:
‫معروف‬‫عواد‬‫بشار‬
،
‫اإلسالمي‬‫دارالغرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
2
‫الضعفاءوالمتروكين‬
:
۲
/
۰1۲
،
:‫رقم‬
۲۲۱۱
:‫ت‬،
‫أ‬
،‫القاضي‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫الفداء‬ ‫بو‬
‫الطبعة‬ ،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫دارالكتب‬
‫األولى‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.
3
:‫اإلسالم‬‫تاريخ‬
1
/
1۲1
:‫رقم‬،
۲۸۲
‫األولى‬‫الطبعة‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫الغرب‬‫دار‬،‫معروف‬‫عواد‬‫بشار‬:‫ت‬،
۰1۲1
.‫هـ‬
4
‫بغداد‬‫تاريخ‬
:
۰۲
/
۲۲۱
،
‫رقم‬
:
۱۲۰۰
،
‫ت‬
:
‫معروف‬‫عواد‬‫بشار‬
،
‫اإلسالمي‬‫دارالغرب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۲
.‫هـ‬

231. ۱3۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫الحديث‬ ‫يضع‬
،
‫اهلل‬‫على‬‫ويفترى‬
‘‘
.
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫اھت‬‫ابدناتھ‬‫ارتفاء‬‫رپ‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫اور‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫زین‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
2
‫رپ‬‫اقمم‬‫دورسے‬‫اکی‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫والكذب‬ ‫بالوضع‬ ‫متهم‬
،
‫وعلم‬ ‫حفظ‬ ‫ذا‬ ‫وكان‬
‘‘
.
‫ڑھگےن‬‫دحثی‬
‫ےہ‬‫وھجاٹ‬‫اور‬‫ےہ‬‫مہتم‬‫ںیم‬
،
‫ملع‬‫و‬‫ظفح‬‫ہی‬‫اور‬
‫اھت‬‫واال‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫احظف‬
‫ذیبہ‬
l
‫اک‬
‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫الکم‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
،
‫دارینطق‬‫احظف‬
l
‫اق‬،
‫یض‬
‫داودی‬‫رمع‬‫نب‬‫دمحم‬‫اوبرکب‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬‫اوفلارس‬‫ایب‬‫نب‬‫دمحم‬‫احظف‬‫اور‬
‫۔‬
‫زین‬
‫العہم‬
‫طبس‬
‫ایمجعل‬ ‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكشف‬
‫الحثيث‬
‘‘
4
‫احظف‬ ‫ںیم‬
‫ذیبہ‬
l
‫ےک‬
‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬
‫۔‬
‫رعاق‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
5
‫نب‬‫نسح‬‫نب‬‫یلع‬‫ںیم‬
‫واضنیع‬‫وک‬‫رفعج‬
‫و‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫رکےک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬‫نیمہتم‬
l
‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬
‫۔‬
1
:‫االعتدال‬‫ميزان‬
۲
/
۰۲1
،
:‫رقم‬
۸1۲۱
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬
2
:‫االعتدال‬‫ميزان‬
۲
/
۰۲۱
،
:‫رقم‬
۸1۱۳
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬
3
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۸
/
۸۰۸
،
‫رقم‬
:
۸۲۸۲
،
‫ت‬
:
‫عبدالفتاح‬
‫أ‬
‫غدة‬ ‫بو‬
،
‫اإل‬ ‫المطبوعات‬ ‫مكتبة‬
‫سالمية‬
‫حلب‬ ‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
4
:‫ص‬:‫الحثيث‬‫الكشف‬
۰1۸
:‫رقم‬،
۸۱۰
‫النهضة‬‫مكتبة‬،‫السامرائي‬‫صبحي‬:‫ت‬،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العربية‬
۰1۱۳
.‫هـ‬
5
:‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
۰
/
1۳
:‫رقم‬،
۲۱۲
‫دار‬،‫الصديق‬ ‫محمد‬ ‫عبداهلل‬ ‫و‬ ‫عبداللطيف‬ ‫عبدالوهاب‬:‫ت‬،
‫العلمية‬ ‫الكتب‬
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬
۰1۱۰
.‫هـ‬

232. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱3۲
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ابرے‬‫ےک‬ َ
‫ب‬ُ‫د‬‫نسح‬‫نب‬‫ادمح‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ےکچ‬‫اجن‬‫آپ‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫احظف‬‫ںیم‬‫اابتع‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬
‫ذیبہ‬
l
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےغیص‬‫دشدی‬‫ےک‬‫رجح‬
(
‫ادحلثی‬‫رکنم‬
،
‫ہقثب‬‫سیل‬
)
‫ںیہ‬‫رےہ‬‫رفامےت‬‫اامعتسل‬
‫۔‬
‫یقہیب‬‫اامم‬‫ارگ‬‫رطح‬‫ایس‬
l
‫یک‬
‫ںیم‬‫دنس‬
’’
‫نب‬‫نیسح‬‫نب‬‫یلع‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‫رفعج‬
‘‘
‫اور‬
‫یبلعث‬‫اامم‬
l
‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬
’’
‫ابجری‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‘‘
‫یہ‬‫اکی‬‫انم‬‫دوونں‬
‫ںیہ‬‫ےک‬‫راوی‬
،
‫ےہ‬‫انیسحل‬‫اوب‬‫تینک‬‫یک‬‫دوونں‬‫ہک‬‫اسیج‬
،
‫دمحم‬‫اوبرکب‬‫اقیض‬‫راوی‬‫ہی‬‫وت‬
‫داودی‬‫رمع‬‫نب‬
l
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫مہتم‬‫ںیم‬‫ڑھگےن‬‫دحثی‬‫زندکی‬‫ےک‬
‫ےہ‬
،
‫یک‬‫سج‬
‫ےہ‬‫یکچ‬‫زگر‬‫لیصفت‬
،
‫یھب‬‫الامتل‬‫ہی‬
‫ےہ‬
‫راوی‬‫اگل‬‫اگل‬‫دوونں‬‫ہی‬‫ہک‬
‫وہں‬
،
‫یقہیب‬‫اامم‬‫ںیم‬‫وصرت‬‫اس‬
l
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬
’’
‫نب‬‫یلع‬‫انیسحل‬‫اوب‬
‫رفعج‬‫نب‬‫نیسح‬
‘‘
’’
‫مہتم‬
‘‘
‫ےہ‬
،
‫یبلعث‬‫اامم‬‫اور‬
l
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬
’’
‫اوب‬
‫ابجری‬ ‫انیسحل‬
‘‘
‫اس‬ ‫ےن‬
’’
‫مہتم‬
‘‘
‫ےہ‬ ‫یک‬ ‫اتمتعب‬ ‫یک‬
،
‫وخد‬ ‫اور‬
‫اس‬
’’
‫انیسحل‬ ‫اوب‬
‫ابجری‬
‘‘
‫اتلم‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫وریغہ‬‫راجل‬‫م‬‫بتک‬‫رتہمج‬‫اک‬
‫۔‬
‫آابدی‬‫ریفوز‬‫ادلنی‬‫دجم‬‫العہم‬‫زین‬
l
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬
’’
‫رکنم‬
‘‘
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬
‫۔‬
‫رکان‬‫ایبن‬‫وک‬‫فیعض‬‫دحثی‬‫ںیم‬‫ابب‬‫ےک‬‫اضفلئ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫آاکچ‬‫رپ‬‫اقمم‬‫دعتمد‬
‫ےہ‬‫در ِتس‬
،
‫ےئل‬‫ےک‬‫اس‬‫نکیل‬
‫ےس‬‫دشدی‬‫فعض‬‫رواتی‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫رشط‬‫اافتیق‬
‫وہ‬‫اخیل‬
،
‫ےہ‬‫وقفمد‬‫اہیں‬‫رشط‬‫ہی‬‫اور‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫اےس‬
‫آپ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫دنس‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬
‫۔‬

233. ۱3۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫رکان‬‫زان‬‫ےس‬‫وعرت‬‫رمدہ‬‫اک‬‫وچر‬‫نفک‬‫اکی‬
،
‫رکےکآپ‬‫وتہب‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫آان‬‫ںیم‬‫دختم‬‫یک‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ا‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫االریث‬‫نب‬
l
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫زندکی‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬
،
‫ضعب‬‫اور‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫کت‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اےس‬‫ےن‬‫افحظ‬
،
‫آپ‬‫اےس‬‫ااحللص‬
‫ﷺ‬
‫رکےتکس۔‬‫ںیہن‬‫ایبن‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫دنسوں‬‫دو‬‫رواتی‬‫ہی‬
:
‫رواتی‬
‫رطبقی‬
‫اطخب‬‫نب‬‫رمع‬
r
‫رواتی‬
‫رطبقی‬
‫اوبرہریہ‬
r
‫رواتی‬
‫رطبقی‬
‫اطخب‬‫نب‬‫رمع‬
r
‫رمسدنقی‬‫اثیلل‬‫اوب‬‫ہیقف‬‫اےس‬
l
‫ےن‬
’’
‫الغافلين‬ ‫تنبيه‬
‘‘
1
‫دنس‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ےس‬
:
’’
‫أبي‬‫حدثني‬
،
‫الحس‬‫أبو‬‫حدثنا‬
‫ي‬
َ‫ف‬‫ال‬‫ن‬
َّ‫ر‬
‫اء‬
،
‫الجرجاني‬‫بكر‬‫أبو‬‫حدثنا‬
،
‫إسحاق‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫عن‬
،
‫حدثه‬ ‫عمن‬
،
‫معمر‬ ‫عن‬
،
‫الزهري‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫وهو‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫على‬ ‫الخطاب‬ ‫بن‬ ‫عمر‬ ‫دخل‬
‫يبكي‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫له‬ ‫فقال‬
:
‫عمر؟‬ ‫يا‬ ‫يبكيك‬ ‫ما‬
‫فقال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
!
‫فؤادي‬ ‫أحرق‬ ‫قد‬ ‫شاب‬ ‫بالباب‬
،
‫يبكي‬ ‫وهو‬
،
‫فقال‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
:
‫علي‬ ‫أدخله‬ !‫عمر‬ ‫يا‬
،
‫قال‬
:
‫فدخل‬
‫وهو‬
1
‫تنبيه‬
:‫ص‬:‫الغافلين‬
۰۱۱
:‫رقم‬،
۰۰۱
‫الثالثة‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫كثير‬‫ابن‬‫دار‬،‫بديوي‬‫علي‬‫يوسف‬:‫ت‬،
۰1۲۰
‫هـ‬
.

234. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱33
‫يبكي‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫له‬ ‫فقال‬
:
‫شاب؟‬ ‫يا‬ ‫يبكيك‬ ‫ما‬
‫قال‬
:
‫ر‬‫يا‬
‫اهلل‬‫سول‬
!
‫علي‬‫غضبان‬‫جبار‬‫من‬‫وخفت‬‫كثيرة‬‫ذنوب‬‫أبكتني‬
.
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فقال‬
:
‫يا‬ ‫شيئا‬ ‫باهلل‬ ‫أشركت‬
‫شاب؟‬
‫قال‬
:
‫ال‬
،
‫قال‬
:
‫حق؟‬ ‫بغير‬ ‫نفسا‬ ‫أقتلت‬
‫قال‬
:
‫ال‬
،
‫قال‬
:
‫يغفر‬ ‫اهلل‬ ‫فإن‬
‫الرواسي‬ ‫والجبال‬ ‫السبع‬ ‫واألرضين‬ ‫السبع‬ ‫السموات‬ ‫مثل‬ ‫كان‬ ‫ولو‬ ‫ذنبك‬
،
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
!
‫السبع‬ ‫السموات‬ ‫من‬ ‫أعظم‬ ‫ذنبي‬
،
‫السبع‬ ‫واألرضين‬
،
‫الرواسي‬ ‫والجبال‬
،
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫له‬ ‫فقال‬
:
‫ذنبك‬
‫م‬ ‫أعظم‬
‫ن‬
‫الكرسي؟‬
‫قال‬
:
‫أعظم‬ ‫ذنبي‬
،
‫قال‬
:
‫العرش؟‬ ‫أم‬ ‫أعظم‬ ‫ذنبك‬
‫قال‬
:
‫أعظم‬ ‫ذنبي‬
،
‫قال‬
:
‫إلهك‬ ‫أم‬ ‫أعظم‬ ‫ذنبك‬
‫؟‬
‫اهلل‬ ‫عفو‬ ‫يعني‬
،
‫قال‬
:
‫بل‬
‫وأجل‬ ‫أعظم‬ ‫اهلل‬
،
‫قال‬
:
‫ال‬ ‫فإنه‬
‫العظيم‬ ‫اهلل‬ ‫إال‬ ‫العظيم‬ ‫الذنب‬ ‫يغفر‬
،
‫يعني‬
‫التجاوز‬ ‫العظيم‬
،
‫قال‬
:
‫ذنبك‬ ‫عن‬ ‫أخبرني‬
،
‫قال‬
:
‫يا‬ ‫منك‬ ‫أستحي‬ ‫فإني‬
‫اهلل‬ ‫رسول‬
!
‫قال‬
:
‫ذنبك‬ ‫عن‬ ‫أخبرني‬
،
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫يا‬
!
‫رجال‬ ‫كنت‬ ‫إني‬
‫نباشا‬
،
‫سن‬ ‫سبع‬ ‫منذ‬ ‫القبور‬ ‫أنبش‬
‫وات‬
،
‫بنات‬ ‫من‬ ‫جارية‬ ‫ماتت‬ ‫حتى‬
‫األنصار‬
،
‫كف‬ ‫من‬ ‫فأخرجتها‬ ‫قبرها‬ ‫فنبشت‬
‫نها‬
،
‫بعيد‬ ‫غير‬ ‫فمضيت‬
،
‫إذ‬
‫نفسي‬ ‫على‬ ‫الشيطان‬ ‫غلب‬
،
‫فجامعتها‬ ‫فرجعت‬
،
‫بعيد‬ ‫غير‬ ‫فمضيت‬
،
‫إذ‬
‫وقالت‬‫الجارية‬‫قامت‬
:
‫شاب‬‫يا‬‫ويلك‬
!
‫تستحي‬‫أما‬
َ‫د‬‫من‬
َّ‫ي‬
‫يوم‬‫ان‬
‫الدين‬
،
‫يوم‬
‫للقضاء‬ ‫كرسيه‬ ‫يضع‬
،
‫ويأخذ‬
‫ل‬
‫الظالم‬ ‫من‬ ‫لمظلوم‬
،
‫عريانة‬ ‫تركتني‬
‫الموتى‬ ‫عسكر‬ ‫في‬
،
‫اهلل‬ ‫يدي‬ ‫بين‬ ‫جنبا‬ ‫وأوقفتني‬
‫تعالى‬
،
‫رسول‬ ‫فوثب‬
‫قفاه‬ ‫في‬ ‫يدفع‬ ‫وهو‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬
،
‫يقول‬ ‫وهو‬
:
‫فاسق‬ ‫يا‬
!
‫ما‬
‫النار‬ ‫إلى‬ ‫أحوجك‬
،
‫عني‬ ‫اخرج‬
،
‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫إلى‬ ‫تائبا‬ ‫الشاب‬ ‫فخرج‬
‫ليلة‬‫أربعين‬
.

235. ۱3۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ليلة‬‫أربعون‬‫له‬‫تم‬‫فلما‬
،
‫السما‬‫إلى‬‫رأسه‬‫رفع‬
‫ء‬
،
‫فقال‬
:
‫محمد‬‫إله‬‫يا‬
‫وحواء‬ ‫وآدم‬
!
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫محمدا‬ ‫فأعلم‬ ‫لي‬ ‫غفرت‬ ‫كنت‬ ‫إن‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬
‫وأصحابه‬
،
‫ف‬ ‫وإال‬
‫بها‬ ‫فأحرقني‬ ‫السماء‬ ‫من‬ ‫نارا‬ ‫أرسل‬
،
‫من‬ ‫ونجني‬
‫اآلخرة‬ ‫عذاب‬
،
‫قال‬
:
‫فقال‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫إلى‬ ‫جبريل‬ ‫فجاء‬
:
‫محمد‬ ‫يا‬ ‫عليك‬ ‫السالم‬
!
‫فقال‬ ‫السالم‬ ‫يقرئك‬ ‫ربك‬
:
‫السالم‬ ‫هو‬
‫ومنه‬
‫السالم‬
،
‫السالم‬‫يرجع‬‫وإليه‬
.
‫قال‬
:
‫تعالى‬ ‫اهلل‬ ‫يقول‬
:
‫الخلق‬ ‫خلقت‬ ‫أنت‬
‫؟‬
‫قال‬
:
‫الذي‬ ‫هو‬ ‫بل‬
‫وخلقهم‬ ‫خلقني‬
،
‫قال‬
:
‫ترزقه‬ ‫أنت‬ ‫يقول‬
‫قال‬ ‫م؟‬
:
‫اهلل‬ ‫بل‬
‫وإياي‬ ‫يرزقهم‬
،
‫قال‬
:
‫ت‬ ‫أنت‬ ‫يقول‬
‫قال‬ ‫عليهم؟‬ ‫توب‬
:
‫اهلل‬ ‫بل‬
‫وعليهم‬ ‫علي‬ ‫يتوب‬
،
‫قال‬
‫ت‬ ‫اهلل‬ ‫يقول‬
‫عالى‬
:
‫عليه‬ ‫تبت‬ ‫فإني‬ ‫عبدي‬ ‫على‬ ‫تب‬
،
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فدعا‬
‫عليه‬‫تاب‬‫تعالى‬‫اهلل‬‫بأن‬‫وبشره‬‫الشاب‬‫وسلم‬‫عليه‬
‘‘
.
‫زرہ‬
‫ی‬
l
‫رمع‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫انلق‬
r
‫وضحر‬‫وہےئ‬‫روےت‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫وہےئ‬‫احرض‬‫ںیم‬‫دختم‬
،
‫دروازہ‬!‫اہلل‬‫ایروسل‬‫ہک‬‫ایک‬‫رعض‬‫وت‬‫وپیھچ‬‫وہج‬‫ےن‬‫آپ‬
‫ےہ‬‫دای‬‫الج‬‫دل‬‫ریما‬‫ےن‬‫سج‬‫ےہ‬‫راہ‬‫رو‬‫ونوجان‬‫اکی‬‫رپ‬
،
‫آؤ‬‫ےل‬‫ادنر‬‫اےس‬!‫رمع‬‫رفامای‬
،
‫وہا‬‫احرض‬‫وہا‬‫روات‬‫ونوجان‬‫وہ‬
،
‫وضحر‬
‫ﷺ‬
‫وہج‬‫یک‬‫روےن‬‫ےس‬‫اس‬‫ےن‬
‫وپیھچ‬
،
‫ےنہک‬
ُ‫ر‬‫ےھجم‬‫ڈریھ‬‫اک‬‫انگوہں‬‫ریمے‬!‫اہلل‬‫ایروسل‬‫اگل‬
‫ےہ‬‫آات‬‫ڈر‬‫ےس‬‫ابجر‬‫ےھجم‬‫اور‬‫ےہ‬‫راہ‬‫ال‬
‫وہاگ‬‫انک‬‫بضغ‬‫رپ‬‫ھجم‬‫وہ‬‫ہک‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬‫اہلل‬‫ےن‬‫وت‬‫ایک‬!‫ونوجان‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫ںیہن‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےہ؟‬‫رہھٹاای‬‫رشکی‬‫وک‬‫یسک‬‫اسھت‬
،
‫وک‬‫اجن‬‫یسک‬‫ےن‬‫وت‬‫ایک‬
‫ایک‬‫لتق‬‫انقح‬
‫ںیہن‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےہ؟‬
‫۔‬

236. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱3۸
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رفام‬‫اعمف‬‫وک‬‫انگوہں‬‫ریتے‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫رھپ‬‫ہک‬‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
‫آامسن‬‫است‬‫وہ‬‫ارگہچ‬‫ےگ‬‫دںی‬
،
‫وہں‬‫ربارب‬‫ےک‬‫اہپڑوں‬‫امتم‬‫اور‬‫زونیمں‬‫است‬
،
‫وہا‬‫ڑبااھ‬‫یھب‬‫ےس‬‫اہپڑوں‬‫اور‬‫زونیمں‬‫آامسونں‬‫اسوتں‬‫انگہ‬‫ریما‬!‫وضحر‬‫وبال‬‫ونوجان‬
‫ےہ‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
:
‫ڑبا‬‫انگہ‬‫ریما‬‫اگل‬‫ےنہک‬‫رکیس؟‬‫ای‬‫ےہ‬‫ڑبا‬‫انگہ‬‫ریتا‬
‫ےہ‬
،
‫رفامای‬
:
‫ےہ‬‫ڑبا‬‫انگہ‬‫ریما‬‫اہک‬‫ےن‬‫اس‬‫رعش؟‬‫ای‬‫ےہ‬‫ڑبا‬‫انگہ‬‫ریتا‬
،
‫رفامای‬‫اراشد‬
:
‫ریتا‬
‫وفع‬‫یک‬‫اس‬‫ینعی‬‫اہلل؟‬‫ریتا‬‫ای‬‫ےہ‬‫ڑبا‬‫انگہ‬
،
‫تہب‬‫وفع‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬‫اہلل‬‫ریما‬‫اہتبل‬‫اہں‬‫اگل‬‫ےنہک‬
‫ےہ‬‫ڑبی‬
،
‫م‬‫ہ‬‫انگ‬‫ہک‬‫رفامای‬‫اراشد‬‫سپ‬
‫وج‬‫اگ‬‫رفامےئ‬‫اعمف‬‫یہ‬‫میظع‬‫دخاےئ‬‫وک‬‫میظع‬
‫تہب‬
‫ےہ‬‫واال‬‫رکےن‬‫درزگر‬‫و‬‫وفع‬‫یہ‬
،
‫رفامای‬‫رھپ‬
:
‫ایروسل‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫اس‬!‫اتب‬‫وت‬‫انگہ‬‫اانپ‬‫ا‬‫ر‬‫ذ‬
!‫اہلل‬
‫ےہ‬‫آیت‬‫ایح‬‫ےس‬‫آپ‬‫ےھجم‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫اھت‬‫وچر‬‫نفک‬‫ںیم‬‫اگل‬‫ےنہک‬‫وت‬‫وپاھچ‬‫رھپ‬‫ےن‬
‫ایک‬‫ہشیپ‬‫یہی‬‫کت‬‫اسل‬‫است‬‫اور‬
‫۔‬
‫ڑل‬‫اکی‬‫یک‬‫ااصنر‬‫دہعف‬‫اکی‬
‫وہیئ‬‫وفت‬‫یک‬
،
‫نفک‬‫اور‬‫وھکدی‬‫ربق‬‫یک‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫دای‬‫لچ‬‫رک‬‫ااتر‬
،
‫رک‬‫ولٹ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬‫اپای‬‫ہبلغ‬‫رپ‬‫ھجم‬‫ےن‬‫اطیشن‬‫ہک‬‫اھت‬‫ایگ‬‫دور‬‫وھتڑی‬
‫یل‬‫رک‬‫اجمتعم‬‫ےس‬‫اس‬
،
‫اھت‬‫ایگ‬‫دور‬‫وھتڑی‬‫رک‬‫لکن‬
،
‫رک‬‫اکپر‬‫ڑھکی‬‫ڑلیک‬‫وہ‬‫وہں‬‫داتھکی‬‫ایک‬
‫ہہک‬
‫ازا‬‫زجا‬‫دن‬‫ےک‬‫ایقتم‬‫ےھجت‬!‫ونوجان‬‫اے‬‫ےہ‬‫ریہ‬
‫ںیہن‬‫ایح‬‫ےس‬‫واےل‬‫دےنی‬
‫آیئ‬
،
‫دبہل‬‫اک‬‫ولظمم‬‫ےس‬‫اظمل‬‫ےگاور‬‫رںیھک‬‫ےکےئل‬‫ہلصیف‬‫رکیس‬‫اینپ‬‫وہ‬‫وتق‬‫سج‬
‫ےگ‬‫دولاںیئ‬
،
‫اہلل‬‫ریمے‬‫اور‬‫ےہ‬‫دای‬‫لچ‬‫رکےک‬‫یگنن‬‫ےھجم‬‫ںیم‬‫عمجم‬‫ےک‬‫واولں‬‫رمےن‬‫وت‬
‫ایک‬‫وبجمر‬‫رپ‬‫وہےن‬‫احرض‬‫انجتب‬‫احبتل‬‫ےھجم‬‫روربو‬‫ےک‬
،
‫وضحر‬‫یہ‬‫ےتنس‬‫ہی‬
‫ﷺ‬
‫الھچ‬
‫وہےئگ‬‫ڑھکے‬‫رک‬
‫وھل‬َ‫د‬‫اکی‬‫ںیم‬‫دگی‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
]‫[ڑپھت‬
ُ ُ
‫ت‬
‫ت‬!‫افقس‬‫او‬‫رفامای‬‫اور‬‫یک‬‫ردیس‬
‫یہ‬‫القئ‬‫ےک‬‫آگ‬‫سب‬ُ َ
‫ت‬
‫ت‬
‫ےہ‬
،
‫الکن‬‫ےس‬‫واہں‬‫ونوجان‬!‫ےس‬‫اہیں‬‫وہ‬‫دعف‬
،
‫اوتں‬‫ر‬‫اچسیل‬
‫رکات‬‫وتہب‬‫وضحر‬‫ےک‬‫اہلل‬‫کت‬
،
‫راہ‬‫رھپات‬‫ا‬‫ر‬‫اام‬‫ر‬‫ام‬
،
‫رطف‬‫یک‬‫آامسن‬‫دعب‬‫ےک‬‫اوتں‬‫ر‬‫اچسیل‬

237. ۱3۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫دمحم‬‫اے‬‫اگل‬‫ےنہک‬‫رک‬‫ااھٹ‬‫رس‬
(
‫ﷺ‬
)
‫دخ‬‫ےک‬
‫وتہب‬‫ریمی‬‫ےھجت‬‫ارگ‬!‫وبعمد‬‫ےک‬‫وحا‬‫و‬‫آدم‬!‫ا‬
‫وضحر‬‫وت‬‫ےہ‬‫وظنمر‬
‫ﷺ‬
‫احصہب‬‫ےک‬‫آپ‬‫اور‬
p
‫دےدے‬‫ربخ‬‫یک‬‫اس‬‫وک‬
،
‫رھپ‬‫ورہن‬
‫دےدے‬‫اجنت‬‫ےس‬‫ذعاب‬‫ےک‬‫آرخت‬‫اور‬‫دے‬‫الج‬‫ےھجم‬‫رک‬‫جیھب‬‫آگ‬
‫۔‬
‫ربجالیئ‬‫ںیم‬‫اےنت‬
e
‫الےئ‬‫رشتفی‬
،
‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫اور‬‫اہک‬‫السم‬
‫اچنہپای‬‫السم‬‫وک‬‫آپ‬
،
‫ےن‬‫آپ‬
‫ںیہ‬‫السم‬‫وخد‬‫وہ‬‫رفامای‬
،
‫ویہ‬‫یھب‬‫ٰیہتنم‬‫اور‬‫دبما‬‫اک‬‫السم‬
‫ںیہ‬
،
‫ربجالیئ‬
e
‫ےہ؟‬‫ایک‬‫دیپا‬‫ےن‬‫آپ‬‫وک‬‫ولخمق‬‫ایک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫رفامای‬
:
‫رفامای‬‫دیپا‬‫ےن‬‫ایس‬‫وک‬‫ولخمق‬‫امتم‬‫اور‬‫یھب‬‫ےھجم‬
،
‫ایک‬‫رعض‬
:
‫ایک‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫وپےتھچ‬‫وہ‬
‫رفامای‬‫ںیہ؟‬‫دےتی‬‫رزق‬‫وک‬‫ولخمق‬‫آپ‬
:
‫ہکلب‬
‫یہ‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫وک‬‫ولخمق‬‫امتم‬‫اور‬‫یھب‬‫ےھجم‬
‫ںیہ‬‫دےتی‬‫رزق‬
،
‫ایک‬‫رعض‬
:
‫ںیہ؟‬‫رکےت‬‫وبقل‬‫آپ‬‫وتہب‬‫یک‬‫دنبوں‬‫ایک‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫وپےتھچ‬‫وہ‬
‫رفامای‬
:
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫وبقل‬‫ویہ‬‫وتہب‬‫یک‬‫دنبوں‬‫امتم‬‫اور‬‫یھب‬‫ریمی‬‫ہکلب‬
،
‫اہلل‬‫ہک‬‫اہک‬‫رھپ‬
‫رکیل‬‫وبقل‬‫وتہب‬‫یک‬‫دنبے‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫اعتیل‬
‫ےہ‬
،
‫رپ‬‫اس‬‫یھب‬‫آپ‬
‫م‬‫ہ‬‫اگن‬
‫رفامےیئ‬‫تقفش‬
،
‫وضحر‬
‫ﷺ‬
‫یک‬‫وہےن‬‫وبقل‬‫وتہب‬‫اےس‬‫رک‬‫الب‬‫وک‬‫ونوجان‬‫اس‬‫ےن‬
‫انسیئ‬‫اشبرت‬
1
‫۔‬
‫رمسدنقی‬‫اثیلل‬‫اوب‬‫ہیقف‬
l
‫ریسفت‬‫اینپ‬‫ذترکہ‬‫رصتخم‬‫اک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬
’’
‫العلوم‬ ‫بحر‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫ایک‬‫ںیم‬
،
ُ ‫م‬ ُ
‫ب‬‫انم‬‫اک‬‫وچر‬‫نفک‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رفامای‬‫اور‬
‫اھت‬‫ل‬
،
‫ہی‬‫اور‬
‫یھب‬
‫رشہفی‬‫آتی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اھکل‬
’’
ْ‫م‬ُ‫ه‬َ‫س‬ُ‫ف‬ْ‫ن‬‫أ‬ ‫ُوا‬‫م‬َ‫ل‬َ‫ظ‬ ْ‫و‬َ‫أ‬ ً‫ة‬َ‫ش‬ِ‫ح‬‫َا‬‫ف‬ ‫ُوا‬‫ل‬َ‫ع‬َ‫ف‬ ‫َا‬‫ذ‬ِ‫إ‬ َ‫ن‬‫ِي‬‫ذ‬َّ‫ل‬‫َا‬‫و‬
‘‘
ُ ‫م‬ ُ
‫ب‬‫اس‬
‫ےہ‬‫وہیئ‬‫انزل‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫ل‬
‫۔‬
1
:‫ص‬:‫الغافلين‬‫تنبيه‬
۰۱۱
،
‫مترجم‬
.‫باكستان‬،‫الهور‬‫ـ‬‫الحرمين‬‫مكتبة‬،‫عبدالمجيدأنور‬:
2
:‫العلوم‬ ‫بحر‬
۰
/
۲۱۱
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫دارالكتب‬،‫أحمدعبدالموجود‬ ‫عادل‬،‫محمدمعوض‬ ‫علي‬:‫ت‬،
‫األولى‬
۰1۰1
.‫هـ‬

238. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱3۴
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫یبلعث‬‫العہم‬‫رواتی‬‫یہی‬
l
‫ریسفت‬‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫والبيان‬ ‫الكشف‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
،
‫االریث‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےن‬
’’
‫الغابة‬ ‫أسد‬
‘‘
2
‫انب‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
‫القسعین‬‫رجح‬
l
‫ےن‬
’’
‫اإلصابة‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬‫دنس‬‫ایس‬‫وک‬‫رواتی‬‫ںیم‬
،
‫امتم‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫عمج‬‫آرک‬‫رپ‬‫رمعم‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫دحثی‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫الکم‬‫اک‬‫االریث‬‫انب‬‫احظف‬
‫االریث‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الغابة‬ ‫أسد‬
‘‘
4
‫ںیم‬
‫اوبرہریہ‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
r
)‫ےہ‬‫آراہ‬‫آےگ‬‫ذرک‬‫اک‬‫(اس‬
‫اطخب‬‫نب‬‫رمع‬‫رطبقی‬‫اور‬
r
‫رفامےت‬‫رکےک‬‫لقن‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫شيء‬‫كبير‬‫منها‬‫يثبت‬‫ولم‬
‘‘
.
‫ںیہن‬‫اثتب‬‫زایدہ‬‫ھچک‬‫ںیم‬‫ےکابرے‬‫ان‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫آپ‬
’’
‫اإلصابة‬
‘‘
5
ُ ُ‫م‬ ُ
‫ب‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫بی‬َ‫ؤ‬ُ‫ذ‬‫نب‬‫ل‬
:
’’
‫يثبت‬ ‫لم‬ ‫حديث‬ ‫في‬ ‫ذكره‬ ‫جاء‬
‘‘
.
ُ ‫م‬ ُ
‫ب‬
‫دحثی‬‫ایسی‬‫اکی‬‫ذرک‬‫اک‬‫ذؤبی‬‫نب‬‫ل‬
1
:‫والبيان‬‫الكشف‬
1
/
۲11
‫أبو‬:‫ت‬،
‫دار‬،‫عاشور‬‫بن‬‫محمد‬
‫إ‬
‫حياء‬
‫التر‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العربي‬‫اث‬
‫األولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
2
:‫اسدالغابة‬
۰
/
1۲۰
:‫رقم‬،
۸۱۲
‫دار‬،‫أحمدعبدالموجود‬ ‫عادل‬،‫محمدمعوض‬ ‫علي‬:‫ت‬،
،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬
‫الطبعةالثانية‬
۰1۲1
.‫هـ‬
3
:‫اإلصابة‬
۰
/
1۱۱
:‫رقم‬،
۳۸۱
‫أ‬‫عادل‬،‫محمدمعوض‬‫علي‬:‫ت‬،
‫دار‬،‫حمدعبدالموجود‬
،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۸
.‫هـ‬
4
:‫أسدالغابة‬
۰
/
1۲۰
:‫رقم‬،
۸۱۲
‫دار‬،‫أحمدعبدالموجود‬ ‫عادل‬،‫محمدمعوض‬‫علي‬:‫ت‬،
،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬ ‫الكتب‬
‫الطبعةالثانية‬
۰1۲1
.‫هـ‬
5
:‫اإلصابة‬
۰
/
1۸1
:‫رقم‬،
۳۸۱
‫دار‬،‫أحمدعبدالموجود‬‫عادل‬،‫محمدمعوض‬‫علي‬:‫ت‬،
‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
،‫بيروت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۸
.‫هـ‬

239. ۱3۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫وج‬‫ےہ‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫اوبرہریہ‬‫رطبقی‬‫رواتی‬‫ےن‬
r
(
‫ےہ‬‫آراہ‬‫آےگ‬‫ذرک‬‫اک‬‫اس‬
)
‫وک‬
‫ایک‬‫ذرک‬
،
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رھپ‬
:
’’
‫قلت‬
:
‫بالوضع‬ ‫الحفاظ‬ ‫بعض‬ ‫عليه‬ ‫حكم‬
،
‫موسى‬ ‫أبو‬ ‫ذكر‬ ‫لكن‬
‫بن‬ ‫إسحاق‬ ‫عن‬ ‫أخرج‬ ‫الشيخ‬ ‫أبا‬ ‫أن‬
‫إبراهيم‬
،
‫شبيب‬ ‫بن‬ ‫سلمة‬ ‫عن‬
،
‫عن‬
‫الرزاق‬‫عبد‬
،
‫معمر‬‫عن‬
،
‫مرسال‬‫منه‬‫نحوا‬‫الزهري‬‫عن‬
،
‫الرجل‬‫يسم‬‫ولم‬
،
‫التوبة‬‫إلى‬‫الداعية‬‫األسباب‬‫كتاب‬‫في‬‫النيسابورى‬‫سعد‬‫أبو‬‫وذكره‬
‘‘
.
‫ںیم‬
(
‫انب‬
‫رجح‬
l
)
‫اتہک‬
‫ڑھگت‬‫نم‬‫رپ‬‫اس‬‫ےن‬‫افحظ‬‫ضعب‬‫ہک‬‫وہں‬
‫ےہ‬‫اگلای‬‫مکح‬‫اک‬‫وہےن‬
،
‫ہک‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ےن‬‫ومیس‬‫اوب‬‫نکیل‬
‫نب‬‫ااحسق‬‫نع‬‫ےن‬‫اخیشل‬‫اوب‬
‫اربامیہ‬
،
‫بیبش‬‫نب‬‫ہملس‬‫نع‬
،
‫ارلزاق‬‫دبع‬‫نع‬
،‫رمعم‬‫نع‬،
ً‫الس‬‫رم‬‫ازلرہی‬‫نع‬
‫ایس‬
‫رطح‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫یک‬‫اس‬
،
‫ایل‬‫ںیہن‬‫انم‬‫اک‬‫آدیم‬‫اور‬
،
‫اشینوپری‬‫دعس‬‫اوب‬‫اور‬
l
‫اینپ‬‫اےس‬‫ےن‬
‫اتکب‬
’’
‫األ‬
‫الداعي‬‫نساب‬
‫ه‬
‫إلى‬
‫التوب‬
‫ه‬
‘‘
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬
‫۔‬
‫اوبرہریہ‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
r
‫االریث‬‫انب‬‫احظف‬‫ذرک‬‫اک‬‫رطقی‬‫اس‬
l
‫ےن‬
’’
‫الغابة‬ ‫أسد‬
‘‘
1
‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ےس‬
:
’’
‫ذؤيب‬‫ْن‬‫ب‬‫بهلول‬
.
‫متصل‬‫غير‬‫بإسناد‬‫موسى‬‫أبو‬‫قال‬
،
‫هريرة‬‫أبي‬‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫وهو‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫على‬ ‫جبل‬ ‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫دخل‬
1
:‫أسدالغابة‬
۰
/
1۲۰
:‫رقم‬،
۸۱۲
‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬،‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬:‫ت‬،
‫الطبعةالثانية‬،‫بيروت‬
۰1۲1
.‫هـ‬

240. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱3۲
‫شديدا‬ ‫بكاء‬ ‫يبكي‬
،
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫له‬ ‫فقال‬
‫وسلم‬
:
‫يبكيك‬ ‫ما‬
‫معاذ‬‫يا‬
....
‘‘
.
’’
‫رہریہ‬‫اوب‬‫رضحت‬
r
‫لبج‬‫نب‬‫اعمذ‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ےھت‬‫رےہ‬‫رو‬‫زایدہ‬‫تہب‬‫وہ‬‫ہک‬‫ںیم‬‫احل‬‫اس‬‫آےئ‬‫اپس‬‫ےک‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫وہ؟‬‫رےہ‬‫رو‬‫ویکں‬‫اعمذ‬‫اے‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫اإلصابة‬
‘‘
1
‫ا‬‫ںیم‬
‫ان‬‫ذرک‬‫اک‬‫رطقی‬‫س‬
‫ےسیج‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ےس‬‫اافلظ‬
‫۔‬
‫ںیمہ‬‫اتمہ‬
‫لصتم‬‫یک‬‫اس‬
‫دنس‬
‫یمق‬‫یلع‬‫نب‬‫دمحم‬‫رفعج‬‫اوب‬
2
‫اتکب‬‫یک‬
’’
‫أمالي‬
‫الصدوق‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫یکس‬‫لم‬‫یہ‬‫ںیم‬
،
‫وہ‬‫المہظح‬
:
’’
‫بن‬ ‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
‫إسحاق‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
‫الهمداني‬ ‫محمد‬
،
‫قال‬
:
‫أخبرنا‬
‫التميمي‬ ‫سعد‬ ‫بن‬ ‫صالح‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬
،
‫قال‬
:
‫حدثنا‬
‫داو‬ ‫بن‬ ‫موسى‬
‫د‬
،
‫قال‬
:
‫هشام‬ ‫بن‬ ‫الوليد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫هشام‬ ‫حدثنا‬
‫حسان‬ ‫بن‬
،
‫أبي‬ ‫بن‬ ‫الحسن‬ ‫عن‬
‫البصري‬ ‫الحسن‬
،
‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫عن‬
1
:‫اإلصابة‬
۰
/
1۱۱
:‫رقم‬،
۳۸۱
‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬،‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬:‫ت‬،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۰۸
.‫هـ‬
2
‫محم‬
‫جعفر‬ ‫أبو‬ ‫بابويه‬ ‫بن‬ ‫الحسين‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫بن‬ ‫د‬
ُ‫ق‬‫ال‬
ِّ‫م‬
‫ي‬
،
،‫بغداد‬ ‫نزل‬
‫أبيه‬ ‫عن‬ ‫بها‬ ‫وحدث‬
،
‫من‬ ‫وكان‬
،‫الشيعة‬ ‫شيوخ‬
‫الرافضة‬ ‫ومشهوري‬
( .
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
1
/
۰۸۱
:‫رقم‬،
۰۲1۲
:‫ت‬،
‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬
،
‫الغرب‬ ‫دار‬
‫اإلسالمي‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
)
.
‫ر‬
،‫اإلمامية‬ ‫أس‬
‫جع‬ ‫أبو‬
‫ف‬
‫العالمة‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫ر‬
‫ع‬
‫بن‬ ‫لي‬
‫موس‬ ‫بن‬ ‫الحسين‬
‫ال‬ ‫ْه‬‫ي‬َ‫و‬َ‫ب‬‫َا‬‫ب‬ ‫بن‬ ‫ى‬
ُ‫ق‬
ِّ‫م‬
‫ي‬
،
‫صاحب‬
‫التصانيف‬
‫ا‬
‫الرافضة‬ ‫بين‬ ‫لسائرة‬
،
‫المثل‬ ‫بحفظه‬ ‫يضرب‬
:‫النبالء‬ ‫أعالم‬ ‫(سير‬ .
۰۱
/
۲۱۲
:‫رقم‬،
۲۰۲
‫شعيب‬:‫ت‬،
‫الطبعةالثالثة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫الرسالة‬‫موسسة‬،‫األرنوؤط‬
۰1۱۸
)‫هـ‬
.
3
:‫ص‬:‫الصدوق‬‫أمالي‬
1۲
:‫رقم‬،
۲
‫األو‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫للمطبوعات‬‫األعلمي‬‫موسسة‬،
‫لى‬
۰1۲۱
.‫هـ‬

241. ۱۷۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫غن‬
َ‫د‬‫ال‬ ‫م‬
ْ‫و‬
ِ‫س‬
‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫جبل‬ ‫بن‬ ‫معاذ‬ ‫دخل‬
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫على‬
‫وآله‬
‫وسلم‬
‫باكيا‬
،
‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫فرد‬ ‫فسلم‬
،
‫قال‬ ‫ثم‬
:
‫معاذ‬ ‫يا‬ ‫يبكيك‬ ‫ما‬
!
‫فقال‬
:
‫رسول‬ ‫يا‬
‫اهلل‬
!
‫طري‬ ‫شابا‬ ‫بالباب‬ ‫إن‬
‫الجسد‬
،
‫اللون‬ ‫نقي‬
،
‫حسن‬
‫الصورة‬
،
‫على‬ ‫الثكلى‬ ‫بكاء‬ ‫شبابه‬ ‫على‬ ‫يبكي‬
‫الدخول‬ ‫يريد‬ ‫ولدها‬
‫عليك‬
،
‫وآل‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فقال‬
‫وسلم‬ ‫ه‬
:
‫أدخل‬
‫يا‬ ‫الشاب‬ ‫علي‬
‫معاذ‬
!
‫عليه‬‫فأدخله‬
،
‫فرد‬‫فسلم‬
‫السالم‬‫عليه‬
.
‫قال‬ ‫ثم‬
:
‫شاب؟‬ ‫يا‬ ‫يبكيك‬ ‫ما‬
‫قال‬
:
‫ركبت‬ ‫وقد‬ ‫أبكي‬ ‫ال‬ ‫كيف‬
‫ذنوبا‬
‫جهنم‬ ‫نار‬ ‫أدخلني‬ ‫ببعضها‬ ‫عزوجل‬ ‫اهلل‬ ‫أخذني‬ ‫إن‬
،
‫إال‬ ‫أراني‬ ‫وال‬
‫بها‬ ‫سيأخذني‬
،
‫أبدا‬ ‫لي‬ ‫يغفر‬ ‫وال‬
،
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فقال‬
‫وآله‬
‫وسلم‬
:
‫قال‬‫شيئا؟‬‫باهلل‬‫أشركت‬‫هل‬
:
‫شيئا‬‫بربي‬‫أشرك‬‫أن‬‫باهلل‬‫أعوذ‬
،
‫قال‬
:
‫قال‬ ‫اهلل؟‬ ‫حرم‬ ‫التي‬ ‫النفس‬ ‫أقتلت‬
:
‫ال‬
،
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فقال‬
‫علي‬
‫وآله‬ ‫ه‬
‫وسلم‬
:
‫الرواسي‬ ‫الجبال‬ ‫مثل‬ ‫كانت‬ ‫وإن‬ ‫ذنوبك‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫يغفر‬
،
‫قال‬
‫الشاب‬
:
‫الرواسي‬‫الجبال‬‫من‬‫أعظم‬‫فإنها‬
،
‫اهلل‬‫صلى‬‫النبي‬‫فقال‬
‫عليه‬
‫وآله‬
‫وسلم‬
:
‫األ‬ ‫مثل‬ ‫كانت‬ ‫وإن‬ ‫ذنوبك‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫يغفر‬
‫وبحارها‬ ‫السبع‬ ‫رضين‬
‫الخلق‬ ‫من‬ ‫فيها‬ ‫وما‬ ‫وأشجارها‬ ‫ورمالها‬
،
‫قال‬
:
‫األ‬ ‫من‬ ‫أعظم‬ ‫فإنها‬
‫رضين‬
‫ا‬
‫الخلق‬‫من‬‫فيها‬‫وما‬‫وأشجارها‬‫ورمالها‬‫وبحارها‬‫لسبع‬
.
‫النبي‬ ‫فقال‬
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
‫وسلم‬
:
‫وإن‬ ‫ذنوبك‬ ‫لك‬ ‫اهلل‬ ‫يغفر‬
‫السماوات‬ ‫مثل‬ ‫كانت‬
‫والكرسي‬ ‫العرش‬ ‫ومثل‬ ‫ونجومها‬ ‫السبع‬
،
‫قال‬
:
‫ذلك‬ ‫من‬ ‫أعظم‬ ‫فإنها‬
،
‫قال‬
:
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فنظر‬
‫وسلم‬
‫إليه‬
‫الغضبان‬ ‫كهيئة‬
،
‫قال‬ ‫ثم‬
:
‫ويحك‬
‫شاب‬ ‫يا‬
!
‫ربك‬ ‫أم‬ ‫أعظم‬ ‫ذنوبك‬
،
‫فخر‬

242. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۷۲
‫يقول‬ ‫وهو‬ ‫لوجهه‬ ‫الشاب‬
:
‫ربي‬ ‫سبحان‬
،
‫ش‬ ‫ما‬
‫يء‬
‫ربي‬ ‫من‬ ‫أعظم‬
،
‫ربي‬
‫اهلل‬ ‫نبي‬ ‫يا‬ ‫أعظم‬
!
‫عظيم‬ ‫كل‬ ‫من‬
،
‫النبي‬ ‫فقال‬
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
‫وسلم‬
:
‫قال‬!‫العظيم‬‫الرب‬‫إال‬ ‫العظيم‬‫الذنب‬‫يغفر‬‫فهل‬
‫الشاب‬
:
‫رسول‬‫يا‬‫واهلل‬‫ال‬
‫اهلل‬
!
‫الشاب‬ ‫سكت‬ ‫ثم‬
،
‫النبي‬ ‫له‬ ‫فقال‬
‫صلى‬
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬
‫وسلم‬
:
‫ويحك‬
‫شاب‬ ‫يا‬
!
‫ذنوبك‬ ‫من‬ ‫واحد‬ ‫بذنب‬ ‫تخبرني‬ ‫أال‬
،
‫قال‬
:
‫بلى‬
،
‫أني‬ ‫أخبرك‬
‫سنين‬ ‫سبع‬ ‫القبور‬ ‫أنبش‬ ‫كنت‬
،
‫األ‬ ‫أخرج‬
‫وأنزع‬ ‫موات‬
‫األ‬
‫كفان‬
،
‫فماتت‬
‫األ‬ ‫بنات‬ ‫بعض‬ ‫من‬ ‫جارية‬
‫نصار‬
،
‫قبرها‬ ‫إلى‬ ‫حملت‬ ‫فلما‬
‫ودفنت‬
‫الليل‬ ‫عليها‬ ‫وجن‬ ‫أهلها‬ ‫عنها‬ ‫وانصرف‬
،
‫فنبشتها‬ ‫قبرها‬ ‫أتيت‬
،
‫ثم‬
‫أكفانها‬ ‫من‬ ‫عليها‬ ‫كان‬ ‫ما‬ ‫ونزعت‬ ‫استخرجتها‬
،
‫على‬ ‫متجردة‬ ‫وتركتها‬
‫شفير‬
‫قبرها‬
،
‫منصرفا‬ ‫ومضيت‬
،
‫الشيطان‬ ‫فأتاني‬
،
‫لي‬ ‫يزينها‬ ‫فأقبل‬
‫ويقول‬
:
‫أما‬
‫لي‬ ‫يقول‬ ‫يزل‬ ‫فلم‬ ‫وركيها؟‬ ‫ترى‬ ‫أما‬ ‫وبياضها؟‬ ‫بطنها‬ ‫ترى‬
‫هذا‬
،
‫رجعت‬ ‫حتى‬
‫وتركتها‬ ‫جامعتها‬ ‫حتى‬ ‫نفسي‬ ‫أملك‬ ‫ولم‬ ‫إليها‬
‫مكانها‬
،
‫أنا‬ ‫فإذا‬
‫من‬ ‫بصوت‬
‫يقول‬ ‫ورائي‬
:
‫شاب‬ ‫يا‬
!
‫لك‬ ‫ويل‬
َ‫د‬ ‫من‬
َّ‫ي‬
‫ان‬
‫يوم‬
‫الدين‬
،
‫وإياك‬ ‫يقفني‬ ‫يوم‬
‫كما‬
‫الموتى‬ ‫عساكر‬ ‫في‬ ‫عريانة‬ ‫تركتني‬
،
‫حفرتي‬ ‫من‬ ‫ونزعتني‬
،
‫وسلبتني‬
‫أكفاني‬
،
‫وتركتني‬
‫إلى‬ ‫جنبة‬ ‫أقوم‬
‫حسابي‬
،
‫النار‬‫من‬‫لشبابك‬‫فويل‬
.
‫ريح‬ ‫أشم‬ ‫أني‬ ‫أظن‬ ‫فما‬
‫أبدا‬ ‫الجنة‬
،
‫ت‬ ‫فما‬
‫اهلل؟‬ ‫رسول‬ ‫يا‬ ‫لي‬ ‫رى‬
‫فقال‬
‫النبي‬
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
‫وآله‬
‫وسلم‬
:
‫فاسق‬ ‫يا‬ ‫عني‬ ‫تنح‬
!
‫أن‬ ‫أخاف‬ ‫إني‬
‫بنارك‬ ‫أحترق‬
،
‫من‬ ‫أقربك‬ ‫فما‬
‫النار‬
،
‫النار‬ ‫من‬ ‫أقربك‬ ‫فما‬
،
‫يزل‬ ‫لم‬ ‫ثم‬
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
‫وسلم‬
‫يقول‬
:
‫إليه‬ ‫ويشير‬
،
‫يديه‬ ‫بين‬ ‫من‬ ‫أمعن‬ ‫حتى‬
،

243. ۱۷۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫المدينة‬ ‫فأتى‬ ‫فذهب‬
،
‫منها‬ ‫فتزود‬
،
‫فيها‬ ‫فتعبد‬ ‫جبالها‬ ‫بعض‬ ‫أتى‬ ‫ثم‬
،
‫ولبس‬
‫مسحا‬
،
‫إلى‬ ‫جميعا‬ ‫يديه‬ ‫وغل‬
‫عنقه‬
،
‫ونادى‬
:
‫رب‬ ‫يا‬
!
‫عبدك‬ ‫هذا‬
‫بهلول‬
،
‫يديك‬ ‫بين‬
‫مغلول‬
،
‫رب‬ ‫يا‬
!
‫أنت‬
‫تعرفني‬ ‫الذي‬
،
‫ما‬ ‫مني‬ ‫وزل‬
‫تعلم‬
،
‫رب‬ ‫يا‬ ‫سيدي‬ ‫يا‬
!
‫من‬ ‫أصبحت‬ ‫إني‬
‫النادمين‬
،
‫تائبا‬ ‫نبيك‬ ‫وأتيت‬
،
‫خوفا‬ ‫وزادني‬ ‫فطردني‬
،
‫باسمك‬ ‫فأسألك‬
‫سلطانك‬ ‫وعظمة‬ ‫وجاللك‬
‫رجائي‬ ‫تخيب‬ ‫ال‬ ‫أن‬
،
‫تب‬ ‫وال‬ ‫سيدي‬
‫دعائي‬ ‫طل‬
،
‫وال‬
‫من‬ ‫تقنطني‬
‫رحمتك‬
،
‫وليلة‬ ‫يوما‬ ‫أربعين‬ ‫ذلك‬ ‫يقول‬ ‫يزل‬ ‫فلم‬
،
‫له‬ ‫تبكي‬
‫السباع‬
‫والوحوش‬
.
‫إلى‬ ‫يديه‬ ‫رفع‬ ‫وليلة‬ ‫يوما‬ ‫أربعون‬ ‫له‬ ‫تمت‬ ‫فلما‬
‫السماء‬
،
‫وقال‬
:
‫وغفرت‬ ‫دعائي‬ ‫استجبت‬ ‫كنت‬ ‫إن‬ ‫حاجتي؟‬ ‫في‬ ‫فعلت‬ ‫ما‬ ‫اللهم‬
‫خطيئتي‬
،
‫نبيك‬ ‫إلى‬ ‫فأوح‬
،
‫لي‬ ‫تغفر‬ ‫ولم‬ ‫دعائي‬ ‫لي‬ ‫تستجب‬ ‫لم‬ ‫وإن‬
‫خطيئتي‬
‫عقوبتي‬ ‫وأردت‬
،
‫الدنيا‬ ‫في‬ ‫عقوبة‬ ‫أو‬ ‫تحرقني‬ ‫بنار‬ ‫فعجل‬
‫تهلكني‬
،
‫وخلصني‬
‫القيامة‬ ‫يوم‬ ‫فضيحة‬ ‫من‬
،
‫فأ‬
‫وتعالى‬ ‫تبارك‬ ‫اهلل‬ ‫نزل‬
‫نبيه‬ ‫على‬
‫اهلل‬‫صلى‬
‫وآله‬‫عليه‬
:
(
‫فاحشة‬‫فعلوا‬‫إذا‬ ‫والذين‬
)
‫الزنا‬‫يعني‬
(
‫أو‬
‫ظلموا‬
)
‫أنفسهم‬
‫القبور‬ ‫ونبش‬ ‫الزنا‬ ‫من‬ ‫أعظم‬ ‫ذنب‬ ‫بارتكاب‬ ‫يعني‬
‫االكفان‬‫وأخذ‬
(
‫لذنوبهم‬‫فاستغفروا‬‫اهلل‬‫ذكروا‬
)
‫يقول‬
:
‫فعجلوا‬‫اهلل‬‫خافوا‬
‫التوبة‬
.
(
‫اهلل‬‫إال‬‫الذنوب‬‫يغفر‬‫ومن‬
)
‫عزوجل‬‫يقول‬
:
‫محمد‬‫يا‬‫عبدي‬‫أتاك‬
!
‫تائبا‬
‫فطردته‬
،
‫يذهب‬‫فأين‬
،
‫يقصد‬‫من‬‫وإلى‬
،
‫ذنبا‬ ‫له‬‫يغفر‬‫أن‬ ‫يسأل‬‫ومن‬
‫غيري‬
‫؟‬
‫قال‬ ‫ثم‬
‫عزوجل‬
:
(
‫يعلمون‬ ‫وهم‬ ‫فعلوا‬ ‫ما‬ ‫على‬ ‫يصروا‬ ‫ولم‬
)

244. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۷3
‫قول‬
:
‫لم‬
‫األ‬‫وأخذ‬‫القبور‬‫ونبش‬‫الزنا‬‫على‬‫يقيموا‬
‫كفان‬
(
‫جزاؤهم‬‫أولئك‬
‫من‬ ‫مغفرة‬
‫وجنات‬ ‫ربهم‬
‫تجر‬
‫ي‬
‫األ‬ ‫تحتها‬ ‫من‬
‫ونعم‬ ‫فيها‬ ‫خالدين‬ ‫نهار‬
‫العاملين‬‫أجر‬
)
‫فلما‬
‫وآله‬‫عليه‬ ‫اهلل‬‫صلى‬ ‫اهلل‬‫رسول‬‫على‬ ‫اآلية‬‫هذه‬ ‫نزلت‬
‫وسلم‬
،
‫يتلوها‬ ‫هو‬ ‫خرج‬
‫ويتبسم‬
،
‫أل‬ ‫فقال‬
‫صحابه‬
:
‫ذلك‬ ‫على‬ ‫يدلني‬ ‫من‬
‫ف‬ ‫التائب؟‬ ‫الشاب‬
‫معاذ‬ ‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫رسول‬‫يا‬
!
‫وكذا‬ ‫كذا‬ ‫موضع‬ ‫في‬ ‫أنه‬ ‫بلغنا‬
،
‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫فمضى‬
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬
‫وسلم‬
‫إلى‬ ‫انتهوا‬ ‫حتى‬ ‫بأصحابه‬
‫الجبل‬ ‫ذلك‬
،
‫إليه‬ ‫فصعدوا‬
‫الشاب‬ ‫يطلبون‬
،
‫بين‬ ‫قائم‬ ‫بالشاب‬ ‫هم‬ ‫فإذا‬
‫صخرتين‬
،
‫إلى‬ ‫يداه‬ ‫مغلولة‬
‫عنقه‬
،
‫وجهه‬ ‫اسود‬ ‫وقد‬
،
‫أشفار‬ ‫وتساقطت‬
‫يق‬ ‫وهو‬ ‫البكاء‬ ‫من‬ ‫عينيه‬
‫ول‬
:
‫خلقي‬ ‫أحسنت‬ ‫قد‬ ‫سيدي‬
،
‫وأحسنت‬
‫صورتي‬
،
‫بي‬‫تريد‬‫ماذا‬‫شعري‬‫فليت‬
،
‫أفي‬
‫جوارك‬‫في‬‫أو‬‫تحرقني؟‬‫النار‬
‫تسكنني؟‬
ّ‫ل‬‫ال‬
‫اإل‬‫أكثرت‬ ‫قد‬‫إنك‬ ‫هم‬
‫حسان‬
‫إلي‬
،
‫علي‬ ‫وأنعمت‬
،
‫شعري‬ ‫فليت‬
‫أمري‬‫آخر‬‫يكون‬‫ماذا‬
،
‫تزفني‬‫الجنة‬‫إلى‬
،
‫إن‬‫اللهم‬‫تسوقني؟‬‫النار‬‫إلى‬‫أم‬
‫واأل‬‫السماوات‬‫من‬‫أعظم‬‫خطيئتي‬
‫رض‬
،
‫وعرشك‬‫الواسع‬‫كرسيك‬‫ومن‬
‫العظيم‬
،
‫خطيئتي‬ ‫لي‬ ‫تغفر‬ ‫شعري‬ ‫فليت‬
،
‫أم‬
‫القيامة؟‬ ‫يوم‬ ‫بها‬ ‫تفضحني‬
‫ويحثو‬ ‫يبكي‬ ‫وهو‬ ‫هذا‬ ‫نحو‬ ‫يقول‬ ‫يزل‬ ‫فلم‬
‫رأسه‬ ‫على‬ ‫التراب‬
،
‫وقد‬
‫السباع‬ ‫به‬ ‫أحاطت‬
،
‫الطير‬ ‫فوقه‬ ‫وصفت‬
،
‫يبكون‬ ‫وهم‬
‫لبكائه‬
،
‫فدنا‬
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬
‫وسلم‬
‫عنقه‬ ‫من‬ ‫يديه‬ ‫فأطلق‬
،
‫ونفض‬
‫رأسه‬ ‫عن‬ ‫التراب‬
،
‫وقال‬
:
‫بهلول‬ ‫يا‬
!
‫أبشر‬
،
‫من‬ ‫اهلل‬ ‫عتيق‬ ‫فإنك‬
‫النار‬
،
‫ثم‬
‫وآله‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫قال‬
‫وسلم‬
‫أل‬
‫صحابه‬
:
‫الذنوب‬ ‫تداركوا‬ ‫هكذا‬
‫كما‬

245. ۱۷۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫بهلول‬‫تداركها‬
،
‫وبشره‬‫فيه‬‫عزوجل‬‫اهلل‬‫أنزل‬‫ما‬‫عليه‬‫تال‬‫ثم‬
‫بالجنة‬
‘‘
.
‫اوبرہریہ‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
r
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫االریث‬‫انب‬‫احظف‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رطقی‬‫اس‬
l
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫اکچ‬‫زگر‬‫الکم‬‫اک‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬‫زندکی‬‫ےک‬‫ان‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ینعی‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫االریث‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫رواتی‬‫ہی‬‫زندکی‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اثتب‬
،
‫ےہ‬‫اہک‬‫کت‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اےس‬‫ےن‬‫افحظ‬‫ضعب‬‫زین‬
،
‫رواتی‬‫اس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫آپ‬‫وک‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫۔‬
iI

246. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۷۸
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫داع‬‫ونسمن‬
:
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫اتباعه‬‫وارزقنا‬‫حقا‬‫الحق‬‫أرنا‬‫هم‬
،
‫اجتبابه‬‫وارزقنا‬‫باطال‬‫الباطل‬‫وأرنا‬
‘‘
.
’’
‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫ریپوی‬‫یک‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫قح‬‫اک‬‫قح‬‫ںیمہ‬!‫اےاہلل‬
،
‫اک‬‫ابلط‬‫اور‬
‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫ےنچب‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫ابلط‬
‘‘
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫رعایق‬‫احظف‬
l
‫رفامےت‬
‫ہک‬‫ںیہ‬
’’
‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫رپ‬‫الص‬‫یسک‬‫یک‬
‫وہں‬‫وہاکس‬‫ںیہن‬‫علطم‬
‘‘
‫ایہتن‬
،
‫آپ‬‫اےس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬
،
‫اوبرکب‬‫رضحت‬‫اےس‬‫رپ‬‫اقمامت‬‫ضعب‬‫اہتبل‬
r
‫اور‬
‫رمع‬‫رضحت‬
r
‫ایک‬‫لقن‬‫یھب‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫ایگ‬
‫ےہ‬
،
‫رضحات‬‫ان‬‫انچہچن‬
‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رحج‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫وسنمب‬‫اےس‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫ےک‬‫ان‬‫اجبن‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫اجےئ‬‫یک‬‫ذرک‬‫قیقحت‬‫دحثی‬‫م‬‫تیثیحب‬‫یک‬‫داع‬‫اس‬‫ںیم‬‫ذلی‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫یگ‬
‫۔‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫رطح‬‫دوونں‬‫وموقًاف‬‫و‬‫رموفًاع‬‫رواتی‬‫ہی‬
:
‫رموفع‬
‫رطقی‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫زغایل‬‫اامم‬
l
’’
‫الدين‬ ‫إحياءعلوم‬
‘‘
1
‫ان‬‫رموفًاع‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
1
‫علوم‬‫إحياء‬
‫الدين‬
:
۲
/
۲۱1
،
‫دار‬
‫المعرفة‬
-
.‫بيروت‬

247. ۱۷۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫ےس‬‫اافلظ‬
:
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫فأتبعه‬ ‫حقا‬ ‫الحق‬ ‫أرني‬ ‫هم‬
،
‫و‬ ‫منكرا‬ ‫المنكر‬ ‫وأرني‬
‫ا‬
‫رزقني‬
‫اجتنابه‬
،
‫علي‬ ‫يشتبه‬ ‫أن‬ ‫من‬ ‫وأعذني‬
،
‫هد‬ ‫بغير‬ ‫هواي‬ ‫فأتبع‬
‫ى‬
‫منك‬
،
‫لطاعتك‬ ‫تبعا‬ ‫هواي‬ ‫واجعل‬
،
‫عافية‬ ‫في‬ ‫نفسي‬ ‫من‬ ‫نفسك‬ ‫رضا‬ ‫وخذ‬
،
‫واهدني‬
‫ل‬
‫بإذنك‬ ‫الحق‬ ‫من‬ ‫فيه‬ ‫اختلف‬ ‫ما‬
،
‫إلى‬ ‫تشاء‬ ‫من‬ ‫تهدي‬ ‫إنك‬
‫مستقيم‬‫صراط‬
‘‘
.
‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫اابتع‬‫یک‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫قح‬‫اک‬‫قح‬‫اےاہلل!ےھجم‬
،
‫اک‬‫رکنم‬‫اور‬
‫وتقیف‬‫یک‬‫ےنچب‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫رکنم‬
‫رک‬‫اطع‬
،
‫او‬
‫وہےن‬‫ہن‬‫ہبتشم‬‫وک‬‫قح‬‫رپ‬‫ھجم‬‫ر‬
‫دںی‬
‫ہک‬
‫ریپوی‬ ‫یک‬ ‫وخااشہت‬ ‫ریغب‬ ‫ےک‬ ‫رئامنیئ‬ ‫یک‬ ‫آپ‬ ‫ںیم‬
‫وگلں‬ ‫رکےن‬
،
‫ریمی‬‫اور‬
‫رکدے‬‫اتعب‬‫ےک‬‫ااطتع‬‫اینپ‬‫وک‬‫وخااشہت‬
،
‫دنمی‬‫راض‬‫یک‬‫ذات‬‫اینپ‬‫ںیم‬‫اعتیف‬‫اور‬
‫دےئجی‬‫ڈال‬‫ںیم‬‫ ی‬‫ریمے‬
،
‫مکح‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫اس‬‫وہاجےئ‬‫االتخف‬‫ںیم‬‫زیچ‬‫سج‬‫اور‬
‫رفام‬‫رئامنیئ‬‫ریمی‬‫رطف‬‫یک‬‫قح‬‫ےس‬
،
‫ےسج‬‫آپ‬‫ےبکش‬
‫یک‬‫راےتس‬‫دیسےھ‬‫اچںیہ‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رئامنیئ‬‫رطف‬
‫۔‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫تفسير‬
‘‘
‫لقن‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫اےس‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬
:
’’
‫المأثور‬ ‫الدعاء‬ ‫وفي‬
:
‫اللهم‬
‫اتباعه‬ ‫وارزقنا‬ ‫حقا‬ ‫الحق‬ ‫أرنا‬
،
‫وأرنا‬
‫باطال‬ ‫الباطل‬
،
‫الجتنابه‬ ‫ووفقنا‬
،
‫فنضل‬ ‫علينا‬ ‫ملتبسا‬ ‫تجعله‬ ‫وال‬
،
‫واجعلنا‬
‫إم‬‫للمتقين‬
‫اما‬
‘‘
.
‫یک‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫قح‬‫اک‬‫قح‬‫اےاہلل!ںیمہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫آات‬‫ںیم‬‫اموثرداع‬‫اکی‬‫اور‬

248. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۷۴
‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫اابتع‬
،
‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫ےنچب‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫ابلط‬‫اک‬‫ابلط‬‫اور‬
،
‫ےئجیک‬‫ہن‬‫سبتلم‬‫رپ‬‫مہ‬‫وک‬‫قح‬‫اور‬
‫ات‬
‫وہاجںیئ‬‫ہن‬‫رمگاہ‬‫مہ‬‫ہک‬
،
‫اامم‬‫اک‬‫ولوگں‬‫یقتم‬‫ںیمہ‬‫اور‬
‫انبدےئجی‬
‫۔‬
1
‫ہیمیت‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
l
‫یھب‬ ‫ےن‬
’’
‫النبوية‬ ‫السنة‬ ‫منهاج‬
‘‘
2
‫اےس‬ ‫ںیم‬
’’
‫اموثر‬‫داعےئ‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫رک‬‫ہہک‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫رعایق‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫رعایق‬‫احظف‬
l
’’
‫األسفار‬ ‫حمل‬ ‫عن‬ ‫المغني‬
‘‘
3
‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
:
’’
‫أصل‬ ‫على‬ ‫ألوله‬ ‫أقف‬ ‫لم‬
‘‘
.
‫ےک‬‫دحثی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫وہں‬‫وہاکس‬‫ںیہن‬‫وافق‬‫رپ‬‫الص‬‫یسک‬‫یک‬‫ےصح‬‫ادتبایئ‬
‫۔‬
1
‫تفسير‬
:‫كثير‬‫ابن‬
۰۱
/
۸۳۰
،
:‫ت‬
‫سالمة‬‫محمد‬‫بن‬‫سامي‬
،
‫طيبة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫األول‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬
‫ى‬
۰1۲۱
‫هـ‬
.
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےلہپ‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ابال‬‫درج‬‫ےن‬‫یہ‬
’’
‫نیحیحص‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫اک‬‫دحثی‬‫ذیلی‬‫اس‬‫یک‬
،
‫یسیج‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ںیم‬‫سج‬
‫داع‬
‫ںیہ‬‫یھب‬‫اافلظ‬‫ےک‬
،
‫امںیگن‬‫داع‬‫رپہی‬‫ومعق‬‫اےسی‬‫انچہچن‬
،
‫ںیہ‬‫ہی‬‫اافلظ‬
:
’’
‫عائشة‬ ‫عن‬ ‫ومسلم‬ ‫البخاري‬ ‫صحيح‬ ‫وفي‬
:
‫رسول‬ ‫أن‬
‫يقول‬ ‫يصلي‬ ‫الليل‬ ‫من‬ ‫قام‬ ‫إذا‬ ‫كان‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬
:
‫ا‬
ّ‫ل‬‫ل‬
‫وإسرافيل‬ ‫وميكائيل‬ ‫جبريل‬ ‫رب‬ ‫هم‬
!
‫فاطر‬
‫واألرض‬ ‫السموات‬
!
‫والشهادة‬ ‫الغيب‬ ‫عالم‬
!
‫تحكم‬ ‫أنت‬
‫ع‬ ‫بين‬
‫يختلفون‬ ‫فيه‬ ‫كانوا‬ ‫فيما‬ ‫بادك‬
،
‫لما‬ ‫اهدني‬
‫بإذنك‬ ‫الحق‬ ‫من‬ ‫فيه‬ ‫اختلف‬
،
‫مستقيم‬ ‫صراط‬ ‫إلى‬ ‫تشاء‬ ‫من‬ ‫تهدي‬ ‫إنك‬
‘‘
.
‫وملسم‬‫اخبری‬‫حیحص‬‫اور‬
l
‫ںیم‬
‫اعہشئ‬
R
‫اہلل‬‫روسل‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫ڑپےتھ‬‫امنز‬‫وت‬‫وہےت‬‫دیبار‬‫وک‬‫ات‬‫ر‬‫بج‬
،
‫رفامےتےھت‬‫داع‬‫ہی‬
:
‫ربجالیئ‬‫اہلل!اے‬‫اے‬
e
،
‫اکملیئ‬
e
‫وارسالیف‬
e
‫آاکشرہ‬‫اور‬‫وہیئ‬‫واےل!یپھچ‬‫رکےن‬‫دیپا‬‫وک‬‫زن‬‫اور‬‫رب!آامسونں‬‫ےک‬
‫یک‬‫دنبوں‬‫!آپ‬‫واےل‬‫اجےنن‬‫ےک‬‫زیچوں‬
‫ےگ‬‫رفامںیئ‬‫ہلصیف‬‫ںیم‬‫زیچوں‬‫االتخیف‬
،
‫رفامدےئجی‬‫رئامنیئ‬‫ریمی‬‫ںیم‬‫وصرت‬‫یک‬‫االتخف‬‫ںیم‬‫قح‬‫ےس‬‫مکح‬‫اےنپ‬‫آپ‬
‫آپ‬‫کش‬‫ےب‬،
‫اچںیہ‬‫یک‬‫سج‬
‫ںیہ۔‬‫رفامےت‬‫رئامنیئ‬‫اجبن‬‫یک‬‫راےتس‬‫دیسےھ‬
2
‫منهاج‬
‫السنة‬
:
۰
/
۰1
،
:‫ت‬
‫رشاد‬ ‫محمد‬
‫سالم‬
،
‫اإلسالمية‬ ‫سعود‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫اإلمام‬ ‫جامعة‬
،
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۱۱
.‫هـ‬
‫ہیمیت‬‫انب‬‫احظف‬
l
:‫ںیہ‬‫ہی‬‫اافلظ‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫ےک‬
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫أرني‬ ‫هم‬
،‫حقا‬ ‫الحق‬
‫ووفقني‬
،‫التباعه‬
،‫الباطل[باطال‬ ‫وأرني‬
‫ووفقني‬
‫الجتنابه‬
،
]‫تجعله‬‫وال‬
‫علي‬‫مشتبها‬
،
‫الهوى‬‫فأتبع‬
‘‘
.
3
‫األسفار‬‫حمل‬‫عن‬‫المغني‬
:
‫ص‬
:
۱1۲
،
‫رقم‬
:
۲1۱۱
،
‫دار‬
‫المعرفة‬
‫ـ‬
.‫بيروت‬

249. ۱۷۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اتج‬‫احظف‬
‫یکبس‬‫ادلنی‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ادل‬‫اتج‬‫احظف‬
‫یکبس‬‫نی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكبرى‬ ‫الشافعية‬ ‫طبقات‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫دنس‬‫اںیہن‬‫یک‬‫سج‬‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رواایت‬‫ان‬‫وک‬‫رواتی‬‫ذموکرہ‬
‫۔‬
‫رطقی‬‫وموقف‬
‫یکم‬‫اوباطبل‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫القلوب‬ ‫قوت‬
‘‘
2
‫رضحت‬‫داع‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ںیم‬
‫دصقی‬‫اوبرکب‬
r
‫ےہ‬‫یک‬‫لقن‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫وقل‬‫ےک‬
،
‫ںیہ‬‫ہی‬‫اافلظ‬
:
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫فنتبعه‬ ‫حقا‬ ‫الحق‬ ‫أرنا‬ ‫هم‬
،
‫و‬
‫أرنا‬
‫فنجتنبه‬ ‫باطال‬ ‫الباطل‬
،
‫وال‬
‫متشابها‬ ‫علينا‬ ‫ذلك‬ ‫تجعل‬
،
‫الهوى‬ ‫فنتبع‬
‘‘
.
‫داھک‬‫وہان‬‫قح‬‫اک‬‫قح‬‫اےاہلل!ںیمہ‬
‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫اابتع‬‫یک‬‫اس‬‫رک‬
،
‫اور‬
‫وتقیف‬‫یک‬‫ےنچب‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫ابلط‬‫اک‬‫ابلط‬
‫رک‬
،
‫اشتم‬‫رپ‬‫مہ‬‫وک‬‫قح‬‫اور‬
‫اجںیئ‬‫گل‬‫رکےن‬‫ریپوی‬‫یک‬‫وخااشہت‬‫مہ‬‫ےئجیکہک‬‫ہن‬‫ہہب‬
‫۔‬
‫زغایل‬‫اامم‬
l
‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫الدين‬ ‫إحياءعلوم‬
‘‘
3
‫اےس‬‫رطح‬‫ایس‬‫ںیم‬
‫دصقی‬‫اوبرکب‬‫رضحت‬
r
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫وہبیت‬‫ادرسی‬‫نب‬‫ویسن‬‫نب‬‫وصنمر‬‫العہم‬‫اور‬
l
(
‫اوتملیف‬
۲۱۸۲
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫اإلرادات‬ ‫منتهي‬ ‫شرح‬
‘‘
4
‫رمع‬‫رضحت‬‫اےس‬‫ںیم‬
r
‫ذرک‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫داع‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ایک‬
،
‫وہ‬‫المہظح‬
:
1
‫الكبرى‬‫الشافعية‬‫طبقات‬
:
۱
/
۲۲۸
،
‫محمد‬‫محمود‬:‫ت‬
،‫والنشر‬‫للطباعة‬‫هجر‬،‫الحلو‬‫محمد‬‫الفتاح‬‫عبد‬،‫الطناحي‬
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
2
‫القلوب‬ ‫قوت‬
:
:‫ص‬
۲۱۱
،
:‫ت‬
‫محم‬
‫و‬
‫د‬
‫إبراهيم‬
‫محمد‬
‫الرضواني‬
،
‫مكتبة‬
‫دار‬
‫التراث‬
‫ـ‬
،‫القاهرة‬
‫الطبعة‬
‫األول‬
‫ى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬
3
‫الدين‬‫علوم‬‫إحياء‬
:
1
/
1۱۰
،
‫دار‬
‫المعرفة‬
‫ـ‬
.‫بيروت‬
4
‫شرح‬
‫اإلرادات‬‫منتهي‬
:
۲
/
11۳
،
‫الكتب‬‫عالم‬
‫ـ‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۰1
.‫هـ‬

250. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۷۲
’’
‫عمر‬ ‫دعاء‬ ‫من‬ ‫وكان‬
:
ّ‫ل‬‫ال‬
‫حقا‬ ‫الحق‬ ‫أرني‬ ‫هم‬
،
‫التباعه‬ ‫ووفقني‬
،
‫باطال‬ ‫الباطل‬ ‫وأرني‬
،
‫الجتنابه‬ ‫ووفقني‬
‘‘
.
‫رمع‬‫رضحت‬‫اور‬
r
‫ےہ‬‫داع‬‫یک‬
:
‫رک‬‫اطعء‬‫وتقیف‬‫یک‬‫اابتع‬‫یک‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬‫قح‬‫اک‬‫قح‬‫اےاہلل!ےھجم‬
،
‫ابلط‬‫اک‬‫ابلط‬‫اور‬
‫رفام‬‫اطع‬‫وتقیف‬‫یک‬‫ےنچب‬‫ےس‬‫اس‬‫رک‬‫داھک‬‫وہان‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫احظف‬
‫رعایق‬
l
‫ہک‬‫ےہ‬‫اکچ‬‫زگر‬‫وقل‬‫اک‬
’’
‫ہصح‬‫اول‬‫ےک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
(
‫داع‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ینعی‬
)
‫ںیہن‬‫علطم‬‫رپ‬‫الص‬‫یسک‬‫یک‬
‫وہں‬‫وہاکس‬
‘‘
،
‫آپ‬‫اےس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫اوبرکب‬‫رضحت‬‫اےس‬‫رپ‬‫اقمامت‬‫ضعب‬
r
‫رمع‬‫رضحت‬‫اور‬
r
‫وقل‬‫ےک‬
‫ایک‬‫لقن‬‫یھب‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬
‫ایگ‬
‫ےہ‬
،
‫رضحات‬‫ان‬‫انچہچن‬
‫رکدہ‬‫ذرک‬‫ےک‬‫ان‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رحج‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫وسنمب‬‫اےس‬‫ےس‬‫اافلظ‬
‫۔‬
iI

251. ۱۸۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رضحت‬
‫دعس‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬
r
‫وہان‬‫ںیم‬‫نیچ‬‫اک‬‫ربق‬‫یک‬
‫مکح‬
:
‫احصیب‬‫وہشمر‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یہی‬‫واخص‬‫اعم‬‫زد‬‫زابن‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫امہرے‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬
r
‫ںیہ‬‫دموفن‬‫ںیم‬‫نیچ‬
،
‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫ابت‬‫ہی‬
،
‫ہی‬‫ابت‬‫در ِتس‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬
r
‫ےک‬‫اس‬‫ای‬‫دمہنی‬‫ااقتنل‬‫اک‬
‫وہا‬‫رپ‬‫اقمم‬‫یسک‬‫رقبی‬
،
‫دمہنی‬
‫یئگ‬‫یک‬‫ادا‬‫امنزانجزہ‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬
،
‫رھپوںیہ‬
‫وک‬‫ان‬‫ںیم‬‫عیقب‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫رواایت‬‫اورضعب‬
‫ایگ‬‫ایک‬‫دنف‬
‫۔‬
‫لیصفت‬‫یک‬‫وقل‬‫در ِتس‬
‫اوبمیعن‬‫احظف‬
l
’’
‫الصحابة‬‫معرفة‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رختجی‬‫ںیم‬
:
’’
‫جبلة‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫إسحاق‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫ثنا‬
،
‫ثنا‬
‫سعد‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبيد‬
،
‫يعقوب‬‫عمي‬‫ثنا‬
،
‫قال‬
:
‫أبي‬‫حدثني‬
،
‫إسحاق‬‫ابن‬‫عن‬
،
‫عباد‬ ‫بن‬ ‫يحيى‬ ‫حدثني‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫وقاص‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫سعد‬ ‫توفي‬ ‫لما‬
‫المسجد‬ ‫به‬ ‫دخل‬
،
‫في‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫أزواج‬ ‫على‬ ‫فأدخل‬
‫الحجر‬
،
‫عليه‬ ‫ليصلين‬
،
‫الموضع‬ ‫في‬ ‫عليه‬ ‫فصلي‬ ‫به‬ ‫خرجنا‬ ‫ثم‬ ‫ففعلن‬
‫الجنائز‬‫على‬‫فيه‬‫يصلى‬‫الذي‬
،
‫با‬‫فدفناه‬‫به‬‫انطلقنا‬‫ثم‬
‫لبقيع‬
‘‘
.
‫دعس‬‫رضحت‬‫بج‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬
r
‫الای‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫وک‬‫ان‬‫وت‬‫وہایگ‬‫ااقتنل‬‫اک‬
‫ایگ‬
،
‫یبن‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫ایگ‬‫اجای‬‫ےل‬‫ںیم‬‫رجحوں‬‫ےک‬‫رہطمات‬‫ازواج‬‫یک‬
،
‫یک‬‫ان‬‫وہ‬‫اتہک‬
‫ںیکس‬‫ڑپھ‬‫انجزہ‬‫امنز‬
،
‫ےل‬‫وک‬‫ان‬‫مہ‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬‫ڑپیھ‬‫انجزہ‬‫امنز‬‫ےن‬‫اوھنں‬‫انچہچن‬
1
‫الصحابة‬‫معرفة‬
:
۰
/
۰۲۰
،
‫رقم‬
:
۸۰۲
،
‫ت‬
:
‫العزازي‬‫يوسف‬‫بن‬‫عادل‬
،
‫دار‬
‫الوطن‬
‫للنشر‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
.

252. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۸۲
‫انجزہ‬‫امنز‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬‫وہےئ‬‫رواہن‬‫رک‬
‫انجزوں‬‫درگی‬‫رپ‬‫وطر‬‫اعم‬‫اہجں‬‫یئگ‬‫یک‬‫ادا‬‫ہگج‬‫ایس‬
‫یھت‬‫اجیت‬‫یک‬‫ادا‬‫امنز‬‫یک‬
،
‫دنف‬‫ںیم‬‫عیقب‬‫اںیہن‬‫اور‬‫ےلچ‬‫رک‬‫ےل‬‫وک‬‫ان‬‫مہ‬‫دعب‬‫ےک‬‫انجزہ‬
‫رکدای‬
‫۔‬
‫اوبمیعن‬‫احظف‬
l
‫ےئک‬‫ذرک‬‫رطق‬‫است‬‫زمدی‬‫العوہ‬‫ےک‬‫رطقی‬‫اس‬‫ےن‬
‫ںیہ‬
1
،
‫وہا‬‫وارد‬‫ومضمن‬‫اتلج‬‫اتلم‬‫ےس‬‫ایس‬‫ںیم‬‫نج‬
‫ےہ‬
،
‫دقر‬‫ںیم‬‫بس‬‫ان‬
‫رتشمک‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یہی‬
r
‫ےہ‬‫وہا‬‫ںیم‬‫دمہنی‬‫ااقتنل‬‫اک‬
،
‫ںیم‬‫ان‬‫زین‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ااضہف‬‫اک‬‫اس‬‫ںیم‬‫رطق‬‫ضعب‬‫ےس‬
r
‫ااقتنل‬‫اک‬
‫رصق‬‫اےنپ‬
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫رپ‬‫افہلص‬‫ےک‬‫لیم‬‫دس‬‫ےس‬‫دمہنی‬‫ںیم‬‫قیقع‬‫وج‬‫وہا‬
،
‫ولگ‬‫دعب‬‫ےک‬‫ااقتنل‬
‫دمہنی‬‫رک‬‫ااھٹ‬‫رپ‬‫دنکوھں‬‫اےنپ‬‫اںیہن‬
‫آ‬‫ےل‬
‫واہعق‬‫ہی‬‫ےئاور‬
۸۸
‫ےہ‬‫اک‬‫ھ‬‫؁‬
،
‫اور‬
‫ڑپاھیئ‬‫انجزہ‬‫امنز‬‫یک‬‫ان‬‫اھت‬‫احمک‬‫اک‬‫دمہنی‬‫وتق‬‫اس‬‫ےنوج‬‫رموان‬
‫۔‬
2
1
‫معرفة‬
:‫الصحابة‬
۰
/
۰۲۰
:‫رقم‬،
۸۰۳،۸۰۸،۸۰1،۸۰۲،۸۰۲،۸۰۰،۸۰۱،۸۱1
‫العزازي‬ ‫يوسف‬ ‫بن‬ ‫عادل‬:‫ت‬،
،
‫دار‬
‫الوطن‬
‫للنشر‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
.
2
‫ریمنی‬‫ہبش‬‫نب‬‫رمع‬‫زدی‬‫اوب‬‫احظف‬
l
(
‫اوتملیف‬
۱۶۱
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫تاريخ‬
‘‘
‫ہک‬‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬‫داقہن‬‫انب‬‫ںیم‬
‫رضحت‬
‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬
‫واقص‬
r
‫دتنیف‬‫اینپ‬‫ںیم‬‫عیقب‬‫ےن‬
‫یھت‬‫یک‬‫نییعت‬‫یک‬‫ہگج‬‫ےکےئل‬
،
‫ااقتنل‬‫ریمے‬‫ہک‬‫یھت‬‫یک‬‫وتیص‬‫اںیھن‬‫اور‬
‫رکںی‬‫دنف‬‫اہیں‬‫ےھجم‬‫ہک‬‫دانی‬‫اتب‬‫وک‬‫ولوگں‬‫دعب‬‫ےک‬
،
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬‫ےن‬‫داقہن‬‫انب‬‫دعب‬‫ےک‬‫ااقتنل‬‫ےک‬‫ُن‬‫ا‬‫انچہچن‬
r
‫ےک‬
‫دی‬‫اتب‬‫وتیص‬‫یک‬‫ان‬‫وک‬‫ےٹیب‬
،
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬‫ےن‬‫ےٹیب‬‫ےک‬‫ان‬
r
‫ےک‬‫ُن‬‫ا‬‫ںیم‬‫عیقب‬‫یک‬
‫یک‬‫دتنیف‬‫رپ‬‫اقمم‬‫رکدہ‬‫ذرک‬
،
‫ابعرت‬
‫وہ‬‫المہظح‬
:
’’
(
‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫وقاص‬ ‫أبي‬ ‫بن‬ ‫سعد‬ ‫قبر‬
)
‫يحيى‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫عمران‬ ‫بن‬ ‫العزيز‬ ‫عبد‬ ‫أخبرني‬
،
‫خارجة‬‫بن‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫دهقان‬‫ابن‬‫أخبرني‬
،
‫قال‬
:
‫وقاص‬‫أبي‬‫بن‬‫سعد‬‫دعاني‬
،
‫إلى‬‫معه‬‫فخرجت‬
‫البقيع‬
،
‫بأوتاد‬‫وخرج‬
،
‫جاء‬ ‫إذا‬ ‫حتى‬
‫الشامية‬ ‫الشرقية‬‫عقيل‬ ‫دار‬ ‫زاوية‬ ‫موضع‬ ‫من‬
،
‫فحفرت‬ ‫أمرني‬
،
‫إذا‬ ‫حتى‬
‫األوتاد‬ ‫فيها‬ ‫ضرب‬ ‫األرض‬ ‫باطن‬ ‫بلغت‬
،
‫قال‬ ‫ثم‬
:
‫هلكت‬ ‫إن‬
،
‫فيه‬ ‫يدفنوني‬ ‫الموضع‬ ‫هذا‬ ‫على‬ ‫فادللهم‬
،
‫فلما‬
‫هلك‬
،
‫لولده‬ ‫ذلك‬ ‫قلت‬
،
‫الموضع‬ ‫ذلك‬ ‫على‬ ‫دللتهم‬ ‫حتى‬ ‫فخرجنا‬
،
‫األوتاد‬ ‫فوجدوا‬
،
‫هناك‬ ‫له‬ ‫فحفروا‬
‫ودفنوه‬
‘‘
(
‫ا‬‫تاريخ‬
‫لمدينة‬
:
۰
/
۰۰۱
،
‫ت‬
:
‫شلتوت‬‫محمد‬‫فهيم‬
)
.
‫وہمسدی‬‫العہم‬
l
‫(اوتملیف‬
۲۲۲
‫ےن‬)‫ھ‬
’’
‫الوفاء‬ ‫وفاء‬
‘‘
‫ہبش‬‫نب‬‫رمع‬‫زدی‬‫اوب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
(‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫وقل‬‫ےک‬
:‫الوفاء‬ ‫وفاء‬
۲
/
11
،
‫ت‬
:
‫محفوظ‬‫الغني‬‫عبد‬‫خالد‬
،
‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫بيروت‬
‫األولى‬‫الطبعة‬،
۰1۲۳
‫هـ‬
)
.

253. ۱۸۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫یما‬‫ےتلج‬‫ےتلم‬‫ےس‬‫ایہن‬
‫ن‬
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
‫القسعین‬
l
‫ےن‬
’’
‫اإلصابة‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫اور‬
‫اال‬ ‫انب‬ ‫احظف‬
‫ریث‬
l
‫ےن‬
’’
‫الغابة‬ ‫أسد‬
‘‘
2
‫دبعاربل‬ ‫احظف‬‫اور‬
l
’’
‫االستيعاب‬
‘‘
3
‫ےئک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
‫۔‬
‫ںیم‬‫دعب‬‫رھپ‬
’’
‫لمسلم‬ ‫الصحيح‬
‘‘
4
‫یلم‬‫رواتی‬‫ہی‬‫یک‬
،
‫اصف‬‫ںیم‬‫سج‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وموجد‬
r
‫یئگ‬‫یک‬‫ادا‬‫ںیم‬‫یہ‬‫دمہنی‬‫انجزہ‬‫امنز‬‫یک‬
،
‫وہ‬‫المہظح‬
:
‫اهلل‬‫عبد‬‫بن‬‫هارون‬‫وحدثني‬
،
‫رافع‬‫بن‬‫ومحمد‬
‫رافع‬‫البن‬‫واللفظ‬
،
‫قاال‬
:
‫فديك‬ ‫أبي‬ ‫ابن‬ ‫حدثنا‬
،
‫يعني‬ ‫الضحاك‬ ‫أخبرنا‬
‫عثمان‬ ‫ابن‬
،
‫أبي‬ ‫عن‬
‫النضر‬
،
‫الرحمن‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫سلمة‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،
‫عائشة‬ ‫أن‬
،
‫بن‬ ‫سعد‬ ‫توفي‬ ‫لما‬
‫وقاص‬ ‫أبي‬
،
‫قالت‬
:
‫عليه‬ ‫أصلي‬ ‫حتى‬ ‫المسجد‬ ‫به‬ ‫ادخلوا‬
،
‫ذلك‬ ‫فأنكر‬
‫عليها‬
،
‫فقالت‬
:
‫واهلل‬
،
‫على‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫صلى‬ ‫لقد‬
‫وأخيه‬ ‫سهيل‬ ‫المسجد‬ ‫في‬ ‫بيضاء‬ ‫ابني‬
،
‫مسلم‬ ‫قال‬
:
َ‫د‬ ‫بن‬ ‫سهيل‬
ْ‫ع‬
‫و‬ ‫د‬
‫هو‬
‫البيضاء‬‫ابن‬
‫بيضاء‬‫أمه‬
.
‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫بج‬
‫واقص‬
r
‫اعہشئ‬‫وت‬‫وہا‬‫ااقتنل‬‫اک‬

‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫وک‬‫ان‬
‫آؤ‬‫ادنرےل‬‫ےک‬‫دجسم‬
،
‫ںیم‬‫اتہک‬
‫وکسں‬‫رک‬‫ادا‬‫انجزہ‬‫امنز‬‫یک‬‫ان‬
،
‫اس‬‫ےک‬‫ان‬‫نکیل‬
1
‫ا‬
:‫الصابة‬
۲
/
۱۲
:‫ت‬،
‫محمد‬‫علي‬
‫معو‬
‫ض‬
‫و‬
‫الموجود‬‫عبد‬‫أحمد‬‫عادل‬
،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.
2
‫الغابة‬ ‫أسد‬
:
۰
/
۰11
،
‫رقم‬
:
۳۱
،
‫ت‬
:
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
،
‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
،
‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۲1
‫هـ‬
.
3
‫االستيعاب‬
:
۲
/
۱۰۱
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫الجيل‬‫دار‬
-
‫بيروت‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۰۲
‫هـ‬
.
4
‫لمسلم‬ ‫الصحيح‬
:
۲
/
۱۱1
،
‫رقم‬
:
۰۱۰
،
‫ت‬
:
‫الباقي‬ ‫عبد‬ ‫فؤاد‬ ‫محمد‬
،
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۲
.‫هـ‬

254. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۸3
‫ایگ‬‫ایک‬‫ااکنر‬‫رپ‬‫لعف‬
،
‫اوھن‬‫رپ‬‫سج‬
‫رفامای‬‫ےن‬‫ں‬
:
‫مسق‬‫یک‬‫اہلل‬
!
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ےن‬
‫لیہس‬‫وٹیبں‬‫دوونں‬‫ےک‬‫اضیبء‬
r
‫یہ‬‫ادنر‬‫ےک‬‫دجسم‬‫انجزہ‬‫امنز‬‫یک‬‫اھبیئ‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫یھت‬‫یک‬‫ادا‬
‫۔‬
‫ملسم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
َ‫د‬‫نب‬‫لیہس‬
‫د‬‫ع‬
r
،
‫اضیبء‬

‫ےہ‬‫اٹیب‬‫اک‬
،
‫اضیبء‬

‫ںیہ‬‫وادلہ‬‫یک‬‫ان‬
‫۔‬
‫اکحتی‬‫اور‬‫الخہص‬‫اک‬‫قیقحت‬
‫مکح‬‫اک‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫یہی‬‫واخص‬‫اعم‬‫زد‬‫زابن‬‫ںیم‬‫زامےن‬‫امہرے‬
‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬‫احصیب‬‫وہشمر‬
‫واقص‬ ‫ایب‬
r
‫ںیہ‬ ‫دموفن‬ ‫ںیم‬ ‫نیچ‬
،
‫ںیہن‬ ‫در ِتس‬ ‫ابت‬ ‫ہی‬
‫ےہ‬
،
‫دنمرہج‬
‫در ِتس‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫اباللیصفت‬
‫ہی‬‫ابت‬
‫واقص‬‫ایب‬‫نب‬‫دعس‬‫رضحت‬‫ہک‬‫ےہ‬
r
‫اک‬
‫وہا‬‫رپ‬‫اقمم‬‫یسک‬‫رقبی‬‫ےک‬‫اس‬‫ای‬‫دمہنی‬‫ااقتنل‬
،
‫یئگ‬‫یک‬‫ادا‬‫امنزانجزہ‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬‫دمہنی‬
،
‫اطم‬‫ےک‬‫رواایت‬‫اورضعب‬‫رھپوںیہ‬
‫وک‬‫ان‬‫ںیم‬‫عیقب‬‫قب‬
‫ایگ‬‫ایک‬‫دنف‬
‫۔‬
iI

255. ۱۸۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫احصیب‬
r
‫اک‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫داع‬‫رک‬‫نس‬‫ربخ‬‫یک‬‫ااقتنل‬‫ےک‬
:
’’
‫أ‬
ّ‫ل‬‫ل‬
‫أرى‬‫ال‬‫حتى‬‫أعمني‬‫هم‬
‫شيئا‬
‫بعده‬
‘‘
.
‫ےئجیل‬‫ےل‬‫انیبیئ‬‫ریمی‬!‫اہلل‬‫اے‬
،
‫آپ‬‫اتہک‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫وکسں‬‫دھکی‬‫ہن‬‫یھب‬‫ھچک‬‫ںیم‬‫دعب‬‫ےک‬‫رفامےنیل‬‫رپدہ‬‫ےس‬‫داین‬
‫اکحتی‬
:
‫ااصنری‬‫دبعرہب‬‫نب‬‫زدی‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫رضحت‬
r
‫اکآپ‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫رکان‬‫داع‬‫ہی‬‫رک‬‫نس‬‫ربخ‬‫یک‬‫ااقتنل‬
:
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫أرى‬ ‫ال‬ ‫حتى‬ ‫أعمني‬ ‫هم‬
‫شيئا‬
‫بعده‬
‘‘
.
‫ےئجیل‬‫ےل‬‫انیبیئ‬‫ریمی‬!‫اہلل‬‫اے‬
،
‫آپ‬‫اتہک‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬‫رفامےنیل‬‫رپدہ‬‫ےس‬‫داین‬‫ےک‬
‫وکسں‬‫دھکی‬‫ہن‬‫یھب‬‫ھچک‬‫ںیم‬‫دعب‬
،
‫وہےئگ‬‫انانیب‬‫وہ‬‫رھپ‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫رقیبط‬‫اامم‬
l
‫اینپ‬
’’
‫ریسفت‬
‘‘
1
‫رشہفی‬‫آتی‬‫ںیم‬
:
’’
‫اهلل‬ ‫يطع‬ ‫ومن‬
‫اهلل‬ ‫أنعم‬ ‫الذين‬ ‫مع‬ ‫فأولئك‬ ‫والرسول‬
‘‘
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫تحت‬‫ےک‬
:
’’
‫هذا‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫عن‬ ‫مكي‬ ‫وذكر‬
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫مات‬ ‫لما‬ ‫أنه‬
‫قال‬ ‫وسلم‬
:
ّ‫ل‬‫ال‬
‫بعده‬ ‫شيئا‬ ‫أرى‬ ‫ال‬ ‫حتى‬ ‫أعمني‬ ‫هم‬
،
‫فعمي‬
،
‫وحكاه‬
ُ‫ق‬‫ال‬
َ‫ش‬
ْ‫ي‬
ِ‫ر‬
‫فقال‬ ‫ي‬
:
ّ‫ل‬‫ال‬
‫حبيبي‬ ‫بعد‬ ‫شيئا‬ ‫أرى‬ ‫فال‬ ‫أعمني‬ ‫هم‬
،
‫ألقى‬ ‫حتى‬
‫حبيبي‬
،
‫مكانه‬‫فعمي‬
‘‘
.
‫یکم‬
(
‫رقیبط‬‫یسیق‬‫اطبل‬‫ایب‬‫نب‬‫یکم‬‫اوبدمحم‬‫ینعی‬
l
‫اوتمل‬
‫یف‬
۷3۴
‫ھ‬
)
‫اس‬
1
‫الجامع‬
‫القرآن‬ ‫ألحكام‬
:
۱
/
111
:‫ت‬،
‫التركي‬ ‫المحسن‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
،
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫الرسالةـ‬ ‫مؤسسة‬
‫األولى‬
۰1۲۳
.‫هـ‬


256. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۸۸
‫ااصنری‬‫رہب‬‫دبع‬‫زدینب‬‫نب‬‫دبعاہلل‬
r
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫لقن‬‫اکحتی‬‫ہی‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫یبن‬‫بج‬‫ہک‬
‫ﷺ‬
‫زدی‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫وت‬‫رفامےئگ‬‫رپدہ‬‫ےس‬‫داین‬
r
‫ےن‬
‫یک‬‫داع‬‫ہی‬
:
‫اے‬
‫ےئجیل‬‫ےل‬‫انبیئ‬‫ریمی‬!‫اہلل‬
،
‫آپ‬‫اتہک‬
‫ﷺ‬
‫ںیم‬‫دعب‬‫ےک‬‫رفامےنیل‬‫رپدہ‬‫ےس‬‫داین‬‫ےک‬
‫وکسں‬‫دھکی‬‫ہن‬‫یھب‬‫ھچک‬
،
‫وہےئگ‬‫انانیب‬‫وہ‬‫رھپ‬
‫۔‬
‫ری‬‫ر‬‫ی‬‫ش‬ُ‫ق‬‫وک‬‫واہعق‬‫اس‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫یھب‬‫ےن‬
،
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫وہ‬‫انچہچن‬
‫زدی‬‫نب‬‫دبعاہلل‬
r
‫یھت‬‫یک‬‫داع‬‫ہی‬‫ےن‬
:
‫ریمے‬‫انیبیئ‬‫ریمی‬!‫اہلل‬‫اے‬
‫وبحمب‬‫اےنپ‬
‫ےئجیل‬‫ےل‬‫کت‬‫رکےن‬‫الماقت‬‫ےس‬
،
‫دھکی‬‫ہن‬‫یھب‬‫ھچک‬‫دعب‬‫ےک‬‫وبحمب‬‫اےنپ‬‫ںیم‬‫اتہک‬
‫وکسں‬
،
‫وہےئگ‬‫انانیب‬‫ہگج‬‫ایس‬‫وہ‬‫انچہچن‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫اکحتی‬
‫ہصق‬‫ہی‬‫رےہہک‬‫واحض‬
‫زندکی‬‫ےک‬‫واخص‬‫اعم‬
‫زدی‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫احصیب‬‫وہشمر‬
‫ااصنری‬‫دبعرہب‬‫نب‬
r
‫ےہ‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
،
‫ںیہنج‬‫ںیہ‬‫احصیب‬‫ویہ‬‫ہی‬
‫وخاب‬
‫ںیم‬
‫یھت‬‫یئگ‬‫داھکیئ‬‫اذان‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫اذان‬ ‫م‬
‫املکت‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫دختم‬‫یک‬
‫ےئک‬‫رعض‬‫آرک‬‫ںیم‬‫ادقس‬
‫ےھت‬
،
‫ہی‬‫اور‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫یھب‬‫اکحتی‬
‫ﷺ‬
‫وافت‬‫ےک‬
ً‫ا‬‫وفر‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫یک‬‫دعب‬
،
‫زدیااصنری‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫رضحت‬‫ںیم‬‫سج‬
r
‫ذموکرہ‬‫ےن‬
‫ںیہ‬‫ےہک‬‫املکت‬
،
‫ںیمہ‬‫اکحتی‬‫ہی‬‫نکیل‬
‫یلم‬‫ںیہن‬ً‫ا‬‫دنس‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫کت‬‫ےنلم‬‫دنس‬‫اےس‬
‫رکںی‬‫ہن‬‫ایبن‬
‫۔‬
iI

257. ۱۸۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫ت‬
‫رواي‬
:
’’
‫آفة‬‫شيء‬‫لكل‬
،
‫آفات‬‫وللعلم‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫وہیت‬‫آتف‬‫یک‬‫زیچ‬‫رہ‬
،
‫ںیہ‬‫آںیتف‬‫یس‬‫تہب‬‫یک‬‫ملع‬‫اور‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫اقری‬‫المیلع‬
l
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
’’
‫المرفوعة‬ ‫األسرار‬
‘‘
1
‫الرک‬‫ںیم‬
‫ےتھکل‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫األعالم‬‫كالم‬‫من‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫وقل‬‫اک‬‫املعء‬‫ڑبے‬‫ہی‬
‫۔‬
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫الخفاء‬ ‫كشف‬
‘‘
2
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫ںیم‬
l
‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫الکم‬
‫۔‬
‫اق‬‫العہم‬
‫ؤ‬
‫ی‬‫ح‬‫ق‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫اقؤ‬‫العہم‬
‫ی‬‫ح‬‫ق‬
l
’’
‫المرصوع‬ ‫اللؤلؤ‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫كالم‬ ‫من‬
‫األعالم‬
‘‘
.
‫املعء‬‫ڑبے‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫وقل‬‫اک‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫اقری‬‫المیلع‬
l
،
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
‫ی‬‫ح‬‫ق‬
‫اقؤ‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫رصتحی‬‫یک‬
‫ہی‬‫اطمقب‬‫ےک‬
‫االعم‬
(
‫املعء‬‫ڑبے‬
)
‫ےہ‬‫وقل‬‫اک‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫اےس‬
‫رک‬‫ہہک‬‫وقل‬‫اک‬‫املعء‬
1
‫األسرار‬
‫المرفوعة‬
:
۲11
،
‫رقم‬
:
۲۱1
،
‫ت‬
:
‫محمد‬
‫الصباغ‬
،
‫ـ‬‫األمانة‬‫دار‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۰
.‫هـ‬
2
‫الخفاء‬‫كشف‬
:
۲
/
۰1۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۱1
،
‫القدسي‬‫مكتبة‬
‫ـ‬
‫القاهرة‬
،
‫الطبعة‬
۰۲۸۰
‫هـ‬
.
3
‫المرصوع‬ ‫اللؤلؤ‬
:
۰11
،
‫رقم‬
:
1۲1
،
‫ت‬
:
‫زمرلي‬ ‫أحمد‬ ‫فواز‬
،
‫اإلسالمية‬ ‫البشائر‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.

258. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۸۴
‫اچےیہ‬‫رکان‬‫لقن‬
،
‫اور‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫افدئہ‬‫امہ‬
:
‫م‬‫آافت‬
‫ضعب‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ملع‬
‫رموفع‬‫ذلی‬‫درج‬‫ذرک‬‫اک‬‫اومر‬
،
‫رموفع‬‫ریغ‬
‫ےہ‬‫اتلم‬‫ںیم‬‫رواایت‬
:
‫ہبیش‬‫ایب‬‫نب‬‫اوبرکب‬‫احظف‬
’’
‫مصنف‬
‘‘
1
‫اشمع‬‫امیلسن‬‫ںیم‬
l
‫ےس‬
ً‫الس‬‫رم‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رختجی‬‫ےس‬‫دنس‬‫اس‬‫وقل‬‫اک‬
:
’’
‫وكيع‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫األعمش‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫قال‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬
:
‫النسيان‬ ‫العلم‬ ‫آفة‬
،
‫أهله‬ ‫غير‬ ‫به‬ ‫تحدث‬ ‫أن‬ ‫وإضاعته‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫اجان‬‫وھبل‬‫اک‬‫اس‬‫آتف‬‫یک‬‫ملع‬
،
‫ےک‬‫ولوگں‬‫انالہ‬‫مت‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫رکان‬‫اضعئ‬‫اک‬‫ملع‬‫اور‬
‫رکو‬‫وگتفگ‬‫یملع‬‫اسےنم‬
‫۔‬
‫رموفع‬‫یہی‬
‫داریم‬‫اامم‬‫رواتی‬
l
‫اینپ‬‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫سنن‬
‘‘
2
‫امیلسن‬‫ںیم‬
‫اشمع‬
l
‫ےس‬
‫یک‬‫ًرختجی‬‫رمالس‬
‫ےہ‬
،
‫رکےن‬‫ایبن‬‫ںیم‬‫ابب‬‫ےک‬‫اضفلئ‬‫اےس‬
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رحج‬‫وکیئ‬
‫۔‬
‫ہبیش‬‫ایب‬‫نب‬‫اوبرکب‬‫احظف‬
l
’’
‫مصنف‬
‘‘
3
‫وعسمد‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫ںیم‬
r
‫اراشد‬‫ذلی‬‫درج‬‫اک‬
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رختجی‬
:
’’
‫وكيع‬ ‫حدثنا‬
،
‫العميس‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
،
‫القاسم‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫قال‬
:
‫النسيان‬ ‫العلم‬ ‫آفة‬
‘‘
.
‫وعسمد‬‫نب‬‫دبعاہلل‬
r
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫اےس‬‫آتف‬‫یک‬‫ملع‬
1
‫مصنف‬
:
۸
/
۲1۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۰۲1
،
‫ت‬
:
‫كمال‬
‫الحوت‬‫يوسف‬
،
‫دار‬
‫التاج‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬
2
‫الدارمي‬ ‫سنن‬
:
۰
/
111
،
‫رقم‬
:
۱11
،
‫ت‬
:
‫الداراني‬ ‫أسد‬ ‫سليم‬ ‫حسين‬
،
‫دار‬
‫المغني‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.
3
‫مصنف‬
:
۸
/
۲1۱
،
‫رقم‬
:
۲۱۰1۱
،
‫ت‬
:
‫الحوت‬‫يوسف‬‫كمال‬
،
‫دار‬
‫التاج‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۱1
‫هـ‬

259. ۱۸۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫اجان‬‫وھبل‬
‫۔‬
‫وعسمد‬‫نب‬‫دبعاہلل‬‫رضحت‬
r
‫اراشد‬‫ہی‬‫اک‬
‫اینپ‬‫یھب‬‫ےن‬‫داریم‬‫امم‬‫ا‬
’’
‫سنن‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
:
’’
‫يوسف‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫أخبرنا‬
،
‫سفيان‬ ‫عن‬
،
‫طارق‬ ‫عن‬
،
‫حكيم‬ ‫عن‬
‫قال‬ ‫جابر‬ ‫بن‬
:
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫قال‬
:
‫آفة‬ ‫شيء‬ ‫لكل‬ ‫إن‬
،
‫النسيان‬ ‫العلم‬ ‫وآفة‬
‘‘
.
‫رہ‬
‫ےکےئل‬‫زیچ‬
‫ےہ‬‫وہیت‬‫آتف‬‫وکیئ‬
،
‫اور‬
‫یک‬‫ملع‬
‫ےہ‬‫اجان‬‫وھبل‬‫اک‬‫اس‬‫آتف‬
‫۔‬
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
’’
‫األولياء‬ ‫حلية‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫نب‬‫دمحم‬‫ابرق‬‫اوبرفعج‬‫اامم‬
‫نیسح‬‫نب‬‫یلع‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رختجی‬‫وقل‬‫ذلی‬‫درج‬‫اک‬
:
’’
‫جبلة‬ ‫بن‬ ‫حامد‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
،
‫إسحاق‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫ثنا‬
،
‫بن‬ ‫قتيبة‬ ‫ثنا‬
‫سعيد‬
،
‫األحوص‬ ‫أبو‬ ‫ثنا‬
،
‫منصور‬ ‫عن‬
،
‫علي‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫جعفر‬ ‫أبي‬ ‫عن‬
‫قال‬
:
‫آفة‬ ‫شيء‬ ‫لكل‬
،
‫النسيان‬ ‫العلم‬ ‫وآفة‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫وہیت‬‫آتف‬‫یک‬‫زیچ‬‫رہ‬
،
‫ملع‬‫اور‬
‫ےہ‬‫اجان‬‫وھبل‬‫اک‬‫اس‬‫آتف‬‫یک‬
‫۔‬
iI
1
‫الدارمي‬ ‫سنن‬
:
۰
/
11۳
،
‫رقم‬
:
۱1۳
،
‫ت‬
:
‫الداراني‬ ‫أسد‬ ‫سليم‬ ‫حسين‬
،
‫دار‬
‫المغني‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.
2
:‫األولياء‬‫حلية‬
۲
/
۰1۲
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫الفكر‬‫دار‬،
۰1۰۱
.‫هـ‬

260. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۸۲
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
’’
‫الماء‬‫في‬‫كالسمك‬‫المسجد‬‫في‬‫المؤمن‬
،
‫القفص‬‫في‬‫كالطير‬‫المسجد‬‫في‬‫والمنافق‬
‘‘
.
‫ںیم‬‫اپین‬‫یلھچم‬‫ےسیج‬‫ےہ‬‫ااسی‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫ؤمنم‬
،
‫دجسم‬‫انمقف‬‫اور‬
‫ںیم‬‫رجنپہ‬‫رپدنہ‬‫ےسیج‬‫ےہ‬‫ااسی‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫زغی‬‫ادلنی‬‫مجن‬‫العہم‬
l
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ےک‬‫التش‬‫ااہتنیئ‬
‫ابووجد‬
‫ےھجم‬
‫رواتی‬‫ہی‬
‫یلم‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫اتکوبں‬‫یک‬‫دحثی‬
،
‫اور‬
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
‫اس‬‫اںیہن‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫رصتحی‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رعمتف‬‫یک‬‫دحثی‬
،
‫دانیر‬‫نب‬‫امکل‬‫رواتی‬‫ہی‬‫اور‬
l
‫اشمہب‬‫ےک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫ےہ‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫اےس‬‫ااحللص‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
،
‫اےس‬‫اہتبل‬
‫دانیر‬‫نب‬‫امکل‬
l
‫ںیہ‬‫رکےتکس‬‫ایبن‬‫رپ‬‫ےکوطر‬‫وقل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫زغی‬‫ادلنی‬‫مجن‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫زغی‬‫ادلنی‬‫مجن‬‫العہم‬
l
’’
‫التشبه‬ ‫في‬ ‫ورد‬ ‫لما‬ ‫التنبه‬ ‫حسن‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫وقرأت‬
‫بعض‬‫في‬
‫حديثا‬‫المجاميع‬
:
‫كالسمك‬‫المسجد‬‫في‬‫المؤمن‬
‫الماء‬ ‫في‬
،
‫القفص‬ ‫في‬ ‫كالطير‬ ‫المسجد‬ ‫في‬ ‫والمنافق‬
،
‫في‬ ‫أجده‬ ‫ولم‬
‫التطلب‬ ‫مع‬ ‫الحديث‬ ‫كتب‬
،
‫صحيح‬ ‫معناه‬ ‫ولكن‬
،
‫الحديث‬ ‫له‬ ‫يشهد‬
1
‫التشبه‬‫في‬‫ورد‬‫لما‬‫التنبه‬‫حسن‬
:
۰۲
/
1۲
،
‫ت‬
:
‫الطبعة‬،‫لبنان‬‫ـ‬‫النوادر‬‫دار‬،‫طالب‬‫الدين‬‫نور‬
‫األولى‬
۰1۲۲
.‫هـ‬

261. ۱۶۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫المتقدم‬
:
‫ف‬‫المسجد‬‫يعتاد‬‫الرجل‬‫رأيتم‬‫إذا‬
‫أ‬
‫باإليمان‬‫له‬‫شهدوا‬
‘‘
.
‫ڑپیھ‬‫دحثی‬‫اکی‬‫ںیم‬‫ع‬‫ی‬‫م‬‫اجم‬‫ضعب‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫ااسی‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫ؤمنم‬‫ہک‬‫ےہ‬
‫ںیم‬‫اپین‬‫یلھچم‬‫ےسیج‬‫ےہ‬
،
‫ںیم‬‫رجنپہ‬‫رپدنہ‬‫ےسیج‬‫ےہ‬‫ااسی‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫انمقف‬‫اور‬
،
‫نکیل‬
‫ہی‬‫ےھجم‬‫ابووجد‬‫ےک‬‫التش‬‫ااہتنیئ‬
‫رواتی‬
‫یکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫اتکوبں‬‫یک‬‫دحثی‬
،
‫اہتبل‬
‫اس‬
‫اک‬
‫ےہ‬‫حیحص‬‫ینعم‬
،
‫وک‬‫صخش‬‫یسک‬‫مت‬‫بج‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اشدہ‬‫دحثی‬‫اسہقب‬‫ےکےئل‬‫اس‬
‫اع‬‫اک‬‫دجسم‬
‫وگایہ‬‫یک‬‫اامین‬‫ےک‬‫اس‬‫وت‬‫دوھکی‬‫دی‬
‫دو‬
‫۔‬
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬ ‫العہم‬
l
’’
‫الخفاء‬ ‫كشف‬
‘‘
1
‫ںیہ‬ ‫ےتھکل‬ ‫ںیم‬
:
’’
‫أعرفه‬ ‫لم‬
‫حديثا‬
،
‫بذلك‬ ‫اشتهر‬ ‫وإن‬
،
‫دينار‬ ‫بن‬ ‫مالك‬ ‫كالم‬ ‫من‬ ‫يكون‬ ‫أن‬ ‫ويشبه‬
،
‫عنه‬ ‫المناوي‬ ‫نقل‬ ‫فقد‬
،
‫قال‬ ‫أنه‬
:
‫في‬ ‫كالعصافير‬ ‫المسجد‬ ‫في‬ ‫المنافقون‬
‫القفص‬
‘‘
.
‫ںیہن‬‫رعمتف‬‫یک‬‫وہےن‬‫دحثی‬‫ےک‬‫اس‬‫ےھجم‬
،
‫دحثی‬‫رہشت‬‫یک‬‫اس‬‫ارگہچ‬
‫ےہ‬‫ےس‬‫تیثیح‬‫یک‬‫وہےن‬
،
‫ہی‬‫اور‬
‫دانی‬‫نب‬‫امکل‬
‫ر‬
l
‫الکم‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےک‬
،
‫انموی‬‫انچہچن‬
l
‫ےن‬
‫اےس‬
‫دانی‬‫نب‬‫امکل‬
‫ر‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫ہک‬
‫ںیہ‬‫وہےت‬‫ںیم‬‫رجنپوں‬‫رپدنے‬‫ےسیج‬‫ںیہ‬‫وہےت‬‫اےسی‬‫ںیم‬‫دجسم‬‫انمنیقف‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫زغی‬‫ادلنی‬‫مجن‬‫العہم‬
l
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ابووجد‬‫ےک‬‫التش‬‫ااہتنیئ‬
‫ہی‬‫ےھجم‬
1
‫كشف‬
‫الخفاء‬
:
۲
/
۲11
:‫رقم‬،
۲۱11
،
‫مكتبة‬
‫القدسي‬
‫ـ‬
‫الطبعة‬،‫القاهره‬
۰۲۸۰
.‫هـ‬

262. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۶۲
‫یلم‬‫ںیہن‬‫ںیم‬‫اتکوبں‬‫یک‬‫دحثی‬‫رواتی‬
،
‫اور‬
‫العہم‬
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬
l
‫ےک‬‫رصتحی‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رعمتف‬‫یک‬‫دحثی‬‫اس‬‫اںیہن‬‫اطمقب‬
،
‫دانیر‬‫نب‬‫امکل‬‫رواتی‬‫ہی‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےک‬‫وقل‬‫ےک‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫اےس‬‫ااحللص‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬
،
‫دانیر‬‫نب‬‫امکل‬‫اےس‬‫اہتبل‬
l
‫رکےتکس‬‫ایبن‬‫رپ‬‫ےکوطر‬‫وقل‬‫ےک‬
‫ںیہ‬
‫۔‬
iI

263. ۱۶۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫یک‬
‫ےک‬‫وعرت‬‫احہلم‬‫رہ‬‫اسل‬‫ےک‬‫والدت‬
‫وہان‬‫دیپا‬‫اک‬‫ڑلےک‬‫رھگ‬
‫مکح‬
:
‫م‬‫ر‬
‫ت‬
َ
‫م‬‫العہم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫م‬‫ر‬
‫ن‬
‫ی‬
‫ی‬
l
‫ےن‬
‫اہک‬‫رواتی‬‫رکدہ‬‫زمنی‬‫یک‬‫وگولوگں‬‫ہصق‬
‫ےہ‬
،
‫ویسیط‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫اکنرت‬‫دشدی‬‫ںیم‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رفامای‬‫ےن‬
،
‫اےس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫العہم‬
‫ادلنی‬‫یقت‬
‫م‬‫ر‬
‫ت‬
َ
‫م‬
‫م‬‫ر‬
‫ن‬
‫ی‬
‫ی‬
l
(
‫وتمیف‬
۵۷۸
‫ھ‬
)
’’
‫األسماع‬ ‫إمتاع‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫ںیم‬
:
’’
‫الزبيري‬ ‫أحمد‬ ‫أبي‬ ‫حديث‬ ‫من‬ ‫نعيم‬ ‫أبو‬ ‫فخرج‬
،
‫قال‬
:
‫حدثنا‬
‫المدني‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫سعيد‬
،
‫قال‬ ‫قتيبة‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫عن‬
:
‫وكان‬ ‫أبي‬ ‫سمعت‬
‫العلم‬ ‫أوعية‬ ‫من‬
،
‫قال‬
:
‫لمالئكته‬ ‫اهلل‬ ‫قال‬ ‫آمنة‬ ‫الوالدة‬ ‫حضرت‬ ‫لما‬
:
‫كلها‬ ‫السماء‬ ‫أبواب‬ ‫افتحوا‬
،
‫بالحضور‬ ‫المالئكة‬ ‫اهلل‬ ‫وأمر‬
،
‫تبشر‬ ‫فنزلت‬
‫بعضا‬ ‫بعضها‬
،
‫الدنيا‬ ‫جبال‬ ‫وتطاولت‬
،
‫أهلها‬ ‫وتناثر‬ ‫البحار‬ ‫وارتفعت‬
،
‫حضر‬ ‫إال‬ ‫ملك‬ ‫يبق‬ ‫فلم‬
،
‫غال‬ ‫سبعين‬ ‫فغل‬ ‫الشيطان‬ ‫وأخذ‬
،
‫وألقي‬
‫الخضراء‬ ‫البحر‬ ‫لجة‬ ‫في‬ ‫منكوسا‬
،
‫والمردة‬ ‫الشياطين‬ ‫وغلت‬
،
‫وألبست‬
‫عظيما‬‫نورا‬‫يومئذ‬‫الشمس‬
،
‫في‬‫حوراء‬‫ألف‬‫سبعون‬‫رأسها‬‫على‬‫وأقمن‬
‫والد‬ ‫ينتظرن‬ ‫الهواء‬
‫ة‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫محمد‬
،
‫اهلل‬ ‫أذن‬ ‫قد‬ ‫وكان‬
1
‫األسماع‬‫إمتاع‬
:
1
/
۸1
:‫ت‬،
‫محمد‬
‫النميسي‬‫الحميد‬‫عبد‬
،
‫دار‬
‫العلمية‬‫الكتب‬
‫ـ‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬
‫األولى‬
۰1۲۱
.‫هـ‬

264. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۶3
‫لنساء‬ ‫السنة‬ ‫ملك‬
‫ألحمد‬ ‫كرامة‬ ‫ذكورا‬ ‫يحملن‬ ‫أن‬ ‫الدنيا‬
،
‫ال‬ ‫وأن‬
‫تبق‬
‫ي‬
‫حملت‬‫إال‬‫شجرة‬
،
‫أمنا‬‫عاد‬‫إال‬‫خوف‬‫وال‬
.
‫نورا‬ ‫كلها‬ ‫الدنيا‬ ‫امتألت‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫ولد‬ ‫فلما‬
،
‫وتباشر‬
‫المالئكة‬ ‫ت‬
،
‫زبرجد‬ ‫من‬ ‫عمود‬ ‫سماء‬ ‫كل‬ ‫في‬ ‫وضرب‬
،
‫وعمود‬
‫ياقوت‬ ‫من‬
،
‫به‬ ‫استنار‬ ‫وقد‬
،
‫السماء‬ ‫في‬ ‫معروفة‬ ‫وهي‬
،
‫ال‬ ‫رآها‬ ‫قد‬
‫نبي‬
‫صلى‬
‫أسر‬ ‫ليلة‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬
‫ي‬
‫به‬
،
‫قيل‬
:
‫بوالدتك‬ ‫استبشارا‬ ‫ضرب‬ ‫ما‬
،
‫من‬ ‫شجرة‬ ‫ألف‬ ‫سبعين‬ ‫الكوثر‬ ‫شاطئ‬ ‫على‬ ‫ولد‬ ‫ليلة‬ ‫اهلل‬ ‫أنبت‬ ‫وقد‬
‫األذفر‬‫المسك‬
،
‫الجنة‬‫أهل‬‫بخور‬‫ثمارها‬‫وجعلت‬
،
‫السموات‬‫أهل‬‫وكل‬
‫بالسالمة‬ ‫اهلل‬ ‫يدعون‬
،
‫كلها‬ ‫األصنام‬ ‫ونكست‬
،
‫فإنها‬ ‫والعزى‬ ‫الالت‬ ‫وأما‬
‫من‬ ‫أخرجا‬
‫يقوالن‬ ‫وهما‬ ‫خزانتهما‬
:
‫قريش‬ ‫ويح‬
،
‫األمين‬ ‫جاءهم‬
،
‫الصديق‬ ‫جاءهم‬
،
‫أصابها‬ ‫ماذا‬ ‫قريش‬ ‫تعلم‬ ‫ال‬
،
‫البيت‬ ‫وأما‬
:
‫أياما‬ ‫فسمعوا‬
‫يقول‬ ‫وهو‬ ‫صوتا‬ ‫جوفه‬ ‫من‬
:
‫نوري‬ ‫علي‬ ‫يرد‬ ‫اآلن‬
،
‫زواري‬ ‫يجيئني‬ ‫اآلن‬
،
‫الجاهلية‬ ‫أنجاس‬ ‫من‬ ‫أطهر‬ ‫اآلن‬
،
‫هلكت‬ ‫العزى‬ ‫أيتها‬
،
‫قال‬
:
‫تسكن‬ ‫ولم‬
‫أيام‬ ‫ثالثة‬ ‫البيت‬ ‫زلزلة‬
‫بلياليها‬
،
‫مولد‬ ‫من‬ ‫قريش‬ ‫رأت‬ ‫عالمة‬ ‫أول‬ ‫وهذه‬
‫وسلم‬‫عليه‬‫اهلل‬‫صلى‬‫اهلل‬‫رسول‬
‘‘
.
‫آای‬‫وتق‬‫اک‬‫والدت‬‫یک‬‫رگج‬‫تخل‬‫ےک‬‫آہنم‬‫بج‬
،
‫ےس‬‫رفوتشں‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫وت‬
‫رفامای‬
:
‫دو‬‫وھکل‬‫دروازے‬‫امتم‬‫ےک‬‫آامسن‬
،
‫وہےن‬‫احرض‬‫وک‬‫رفوتشں‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫اور‬
‫دای‬‫مکح‬‫اک‬
،
‫وک‬‫دورسے‬‫اکی‬‫رفےتش‬‫انچہچن‬
‫ےگل‬‫ارتےن‬‫وہےئ‬‫دےتی‬‫وخربخشی‬
،
‫داین‬
‫وہےئگ‬‫دراز‬‫اہپڑ‬‫ےک‬
،
‫ےئگ‬‫ڑچھ‬‫دنمسر‬
،
‫ےک‬‫اس‬‫اور‬
‫الہ‬
‫ےئگ‬‫رھکب‬
،
‫ااسی‬‫رفہتش‬‫وکیئ‬
‫وہ‬‫وہا‬‫ہن‬‫احرض‬‫وج‬‫اھت‬‫ںیہن‬
،
‫ںیئگ‬‫دی‬‫ڈال‬‫وطںیق‬‫رتس‬‫ڑکپرک‬‫وک‬‫اطیشن‬
،
‫ااٹل‬‫اےس‬‫اور‬

265. ۱۶۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ایگ‬‫دای‬‫ڈال‬‫ںیم‬‫دنمسر‬‫زبس‬‫رہگے‬
،
‫وکیھب‬‫رسوشکں‬‫اور‬‫ایشنیط‬‫امتم‬‫اور‬
‫وطںیق‬
‫ںیئگ‬‫دی‬‫ڈال‬
،
‫ایگ‬‫دای‬‫رک‬‫آراہتس‬‫ےس‬‫روینش‬‫زایدہ‬‫تہب‬‫دن‬‫اس‬‫وسرج‬
،
‫وسرج‬‫اور‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫وج‬‫ایگ‬‫ایک‬‫ڑھکا‬‫وک‬‫وحروں‬‫زہار‬‫رتس‬‫ںیم‬‫وہا‬‫رگد‬‫ارد‬‫ےک‬
‫ﷺ‬
‫یک‬‫والدت‬‫یک‬
‫ںیھت‬‫رظتنم‬
،
‫ادمح‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬
‫ﷺ‬
‫رفےتش‬‫اکی‬‫ےک‬‫اسل‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫رکاتم‬‫یک‬
‫وعرںیت‬‫یک‬‫داین‬‫ہک‬‫وسینپ‬‫داری‬‫وکذہم‬
‫وہں‬‫احہلم‬‫ےس‬‫اوالد‬‫رنہین‬
،
‫درتخ‬‫رہ‬‫اور‬
‫وہاجےئ‬‫دار‬‫لھپ‬
،
‫اجےئ‬‫دبل‬‫ےس‬‫انم‬‫وخف‬‫رہ‬‫اور‬
‫۔‬
‫اہلل‬‫روسل‬‫بج‬‫رھپ‬
‫ﷺ‬
‫وال‬‫یک‬
‫یئگ‬‫رھب‬‫ےس‬‫ونر‬‫داین‬‫اسری‬‫وہیئ‬‫دت‬
،
‫رفےتش‬
‫ےگل‬‫دےنی‬‫وخربخشی‬‫وک‬‫دورسے‬‫اکی‬
،
‫زربدج‬‫ںیم‬‫آامسن‬‫رہ‬‫اور‬
،
‫وتسن‬‫ےک‬‫ایوقت‬
‫اگلےئےئگ‬
،
‫اگمگجاےھٹ‬‫آامسن‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫سج‬
،
‫رعموف‬‫ںیم‬‫آامسن‬‫وتسن‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےھت‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫ےسج‬
‫ﷺ‬
‫اھت‬‫داھکی‬‫رپ‬‫ومعق‬‫ےک‬‫رعماج‬‫ےن‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫وج‬
‫ﷺ‬
‫اھت‬‫ایگ‬‫اگلای‬‫ںیم‬‫وخیش‬‫یک‬‫والدت‬‫یک‬
،
‫آپ‬‫ےن‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫ات‬‫ر‬‫یک‬‫والدت‬‫یک‬
‫ےک‬‫اس‬‫اگلےئاور‬‫درتخ‬‫زہار‬‫رتس‬‫اذرفےک‬‫کشم‬‫رپوخوبشدار‬‫اسلح‬‫ےک‬‫وکرث‬‫ںیم‬
‫ےئل‬‫ےک‬‫تنج‬‫الہ‬‫لھپ‬
‫ےئگ‬
‫ئ‬
‫انبدی‬‫روخر‬
،
‫ےس‬‫اعتیل‬‫اہلل‬‫واےل‬‫آامسن‬‫امتم‬‫اور‬
‫ےگل‬‫ےن‬‫رک‬‫داع‬‫یک‬‫السیتم‬
،
‫ےئگےھت‬‫رگ‬‫تب‬‫اسرے‬
،
‫اینپ‬‫دوونں‬‫ہی‬‫وزعی‬‫الت‬‫اور‬
‫ےئگاور‬‫اکنےل‬‫ابرہ‬‫ےس‬‫وہگجں‬
‫ےک‬‫رقشی‬‫وہ‬‫الہتک‬‫ےگلہک‬‫ےنہک‬‫وہ‬
‫ںیم‬‫ان‬‫ےئل‬
‫آایگ‬‫ان‬
،
‫آایگ‬‫دصقی‬‫ںیم‬‫ان‬
،
‫وہا‬‫ایک‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےھت‬‫اجےتن‬‫ںیہن‬‫رقشی‬
‫ےہ‬
،
‫ےن‬‫رقشی‬
‫آوازینس‬‫ےس‬‫اہلل‬‫ۃبعک‬‫کت‬‫دن‬‫یئک‬
:
‫اگ‬‫اجےئ‬‫دای‬‫ولاٹ‬‫ونرےھجم‬‫ریما‬‫اب‬
،
‫ریم‬‫اب‬
‫ے‬
‫زارئنی‬
‫ےگ‬‫آںیئ‬
،
‫اگ‬‫وہاجؤں‬‫اپک‬‫ےس‬‫اجن ِتس‬‫یک‬‫اجتیلہ‬‫ںیم‬‫اب‬
،
‫زعی!وت‬‫اے‬
‫وہایگ‬‫الہک‬
،
‫نیت‬‫اور‬‫دن‬‫نیت‬‫اور‬
‫اںیت‬‫ر‬
‫راہ‬‫ززلہل‬‫ںیم‬‫اہلل‬‫تیب‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫العتم‬‫یلہپ‬‫ہی‬‫یک‬‫دیپاشئ‬‫یک‬
‫دیھکی‬‫ےن‬‫رقشی‬‫وج‬‫یھت‬
‫۔‬

266. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۶۸
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫می‬‫ر‬
‫ن‬
‫ی‬‫م‬‫ر‬
‫ت‬
َ
‫م‬‫العہم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫العہم‬
‫م‬‫ر‬
‫ت‬
َ
‫م‬
‫م‬‫ر‬
‫ن‬
‫ی‬
‫ی‬
l
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۵۷۸
‫ھ‬
)
‫میعن‬ ‫اوب‬ ‫احظف‬
l
‫ذموکرہ‬ ‫یک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫رواتی‬
:
’’
‫هذا‬ ‫نعيم‬ ‫أبو‬ ‫الحافظ‬ ‫أورد‬ ‫هكذا‬
‫الحديث‬
،
‫وتنميقهم‬ ‫القصاص‬ ‫تلفيق‬ ‫من‬ ‫وهو‬
‘‘
1
.
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫رطح‬‫ایس‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫اور‬‫رکدہ‬‫زمنی‬‫یک‬‫ولوگں‬‫وگ‬‫ہصق‬‫دحثی‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫رواتی‬‫وہیئ‬‫یک‬‫آراہتس‬
‫۔‬
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ویسیط‬‫العہم‬
l
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۲۲۲
‫ھ‬
)
’’
‫الكبرى‬ ‫الخصائص‬
‘‘
2
‫احظف‬‫ںیم‬
‫اوبمیعن‬
l
‫اوبمیعن‬‫احظف‬‫دعب‬‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫مثحب‬‫ری‬‫ز‬‫یک‬
l
‫رواایت‬‫زمدی‬‫دو‬‫یک‬‫یہ‬
‫ےک‬‫الےن‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫دعب‬
:
’’
‫األ‬ ‫هذا‬ ‫قلت‬
‫واأل‬ ‫ثر‬
‫ثر‬
‫شديدة‬ ‫نكارة‬ ‫فيها‬ ‫قبله‬ ‫ان‬
،
‫في‬ ‫أورد‬ ‫ولم‬
‫منها‬ ‫نكارة‬ ‫اشد‬ ‫هذا‬ ‫كتابي‬
،
‫بايرادها‬ ‫لتطيب‬ ‫نفسي‬ ‫تكن‬ ‫ولم‬
،
‫لكني‬
‫ذلك‬‫في‬‫نعيم‬‫أبا‬‫الحافظ‬‫تبعت‬
‘‘
.
‫ارث‬‫ہی‬‫اتہکوہں‬‫ںیم‬
(
‫رواتی‬‫رسیتی‬‫ینعی‬
)
‫ارث‬‫دو‬‫ےک‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫اس‬‫اور‬
(
‫ںیم‬‫دوونں‬‫ان‬‫ینعی‬
‫ےہ‬‫رواتی‬‫مثحب‬‫ری‬‫ز‬‫ذرکرکدہ‬‫امہری‬‫ارث‬‫الہپ‬
)
‫دشدی‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫وموجد‬‫اکنرت‬
،
‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫رپ‬‫اکنرت‬‫دشدی‬‫زایدہ‬‫ےس‬‫ان‬‫ںیم‬‫اتکب‬‫اس‬‫اینپ‬
1
‫األسماع‬‫إمتاع‬
:
1
/
۸1
:‫ت‬،
‫محمد‬
‫النميسي‬‫الحميد‬‫عبد‬
،
‫دار‬
‫العلمية‬‫الكتب‬
‫ـ‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬
‫األولى‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
2
‫الكبرى‬‫الخصائص‬
:
۰
/
1۲
،
‫دار‬
‫العلمية‬‫الكتب‬
‫بيروت‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
‫الخامسة‬
۰1۲1
.‫هـ‬

267. ۱۶۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫یک‬‫ںیہن‬‫ذرک‬‫رواتی‬‫وکیئ‬‫لمتشم‬
،
‫وک‬‫آاثر‬‫ان‬‫ںیم‬‫ہک‬‫اھت‬‫اچاتہ‬‫ںیہن‬‫ ی‬‫ریما‬‫اور‬
‫الؤں‬‫اہیں‬
،
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اتمہ‬
l
‫ر‬‫ان‬‫ںیم‬‫اابتع‬‫یک‬
‫ذرک‬‫اہیں‬‫وک‬‫واایت‬
‫رکدای‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫یبلح‬‫ونرادلنی‬‫العہم‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫یبلح‬‫ونرادلنی‬‫العہم‬
l
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۲۱۷۷
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫العيون‬ ‫إنسان‬
‘‘
1
‫وک‬‫رواتی‬‫مثحب‬‫ری‬‫ز‬‫اخص‬‫ںیم‬
’’
‫مطعون‬‫حديث‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫رک‬‫ہہک‬
‫۔‬
‫الطسقین‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫الطسقین‬ ‫العہم‬
l
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۲۱3
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫اللدنية‬ ‫المواهب‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫وک‬‫رواتی‬‫مثحب‬‫ری‬‫ز‬‫اخص‬
’’
‫فيه‬‫مطعون‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫رک‬‫ہہک‬
‫۔‬
‫زراقین‬ ‫العہم‬ ‫اور‬
l
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۲۲۱۱
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫شرح‬
‫المواهب‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬‫ان‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫م‬‫ر‬
‫ت‬
َ
‫م‬‫العہم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫م‬‫ر‬
‫ن‬
‫ی‬
‫ی‬
l
‫رواتی‬‫رکدہ‬‫زمنی‬‫یک‬‫وگولوگں‬‫ہصق‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫ویسیط‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫اکنرت‬‫دشدی‬‫ںیم‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رفامای‬‫ےن‬
،
‫زین‬
‫یبلح‬‫ونرادلنی‬‫العہم‬
l
‫الطسقین‬‫اورالعہم‬‫ےن‬
l
‫اےس‬‫ےن‬
’’
‫وعطمن‬‫دحثی‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫اےس‬‫ےئل‬‫اس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
1
‫العيون‬‫إنسان‬
:
۰
/
۱۰
،
‫المط‬
‫بعة‬
‫الزاهرة‬‫العامرة‬
‫مصر‬‫ـ‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۲
.‫هـ‬
2
‫اللدنية‬‫المواهب‬
:
۰
/
۰۲1
،
‫ت‬
:
‫الشامي‬‫أحمد‬‫صالح‬
،
‫اإلسالمي‬‫المكتب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲۸
‫هـ‬
.
3
‫شرح‬
‫المواهب‬
:
۰
/
۲۱1
،
‫ت‬
:
‫الشامي‬‫أحمد‬‫صالح‬
،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰۳
‫هـ‬

268. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۶۴
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫داع‬‫وہشمر‬‫یک‬‫وہےن‬‫ااچٹ‬‫دنین‬
:
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫النجوم‬‫غارت‬‫هم‬
،
‫العيون‬‫وهدأت‬
....
‘‘
.
‫رواتی‬
:
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫النجوم‬ ‫غارت‬ ‫هم‬
،
‫العيون‬ ‫وهدأت‬
،
‫قيوم‬ ‫حي‬ ‫وأنت‬
،
‫يا‬
‫حي‬
!
‫قيوم‬ ‫يا‬
!
‫عيني‬ ‫أنم‬
،
‫ليلي‬ ‫وأهدئ‬
‘‘
.
‫ےئگ‬‫پھچ‬‫اتسرے‬!‫اہلل‬‫اے‬
،
‫اور‬
‫وہیئگ‬‫دور‬‫دنین‬‫ےس‬‫آوھکنں‬
،
‫ںیہ‬‫واےل‬‫اھتےنم‬‫اور‬‫ںیہ‬‫زدنہ‬‫ےس‬‫ہشیمہ‬‫آپ‬
،
‫ہشیمہ‬‫اے‬
‫ا‬ ُ
‫ُس‬‫وک‬‫آوھکنں‬‫ریمی‬!‫واےل‬‫اھتےنم‬‫اے‬!‫واےل‬‫رےنہ‬‫زدنہ‬
‫دںی‬
،
‫زگار‬‫وک‬‫رات‬‫ریمی‬‫اور‬
‫دںی‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫ےتکس‬‫رک‬‫ںیہن‬‫ایبن‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫یک‬‫ےس‬‫تیثیح‬‫اس‬‫اخص‬‫قیقحت‬‫یک‬‫داع‬‫اس‬‫ںیم‬‫ذلی‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫ںیم‬‫احتل‬‫یک‬‫وہےن‬‫ااچٹ‬‫دنین‬‫اےس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجریہ‬
‫دحثی‬‫تیثیحب‬
‫ےک‬‫ڑپےنھ‬
‫ےئل‬
‫ےہ‬‫اجات‬‫ایک‬‫نیقلت‬
‫آپ‬‫اےس‬‫احالہکن‬،
‫ﷺ‬
‫ایبن‬‫ےس‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫در ِتس‬‫رکان‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ربطاین‬‫اامم‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكبير‬ ‫المعجم‬
‘‘
1
‫وظفلں‬‫ان‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ےس‬
:
’’
َ‫س‬‫ال‬ ‫عمران‬ ‫بن‬ ‫حجاج‬ ‫حدثنا‬
ُ‫د‬
ْ‫و‬
ِ‫س‬
‫ي‬
،
‫الحصين‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫ثنا‬
1
‫المعجم‬
‫الكبير‬
:
۸
/
۰۲1
،
‫رقم‬
:
11۰۳
،
‫ت‬
:
‫حمدي‬
‫عبد‬
‫المجيد‬
‫السلفي‬
،
‫مكت‬
‫بة‬
‫تيمي‬‫ابن‬
‫ة‬
‫ـ‬
‫مصر‬
.

269. ۱۶۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
ُ‫ع‬‫ال‬
َ‫ق‬
ْ‫ي‬
ِ‫ل‬
‫ي‬
،
ُ‫ع‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫ثنا‬
َ‫ل‬
َ‫ث‬‫ا‬
‫ة‬
،
‫يزيد‬ ‫بن‬ ‫ثور‬ ‫ثنا‬
،
‫بن‬ ‫خالد‬ ‫عن‬
‫قال‬‫معدان‬
:
‫سمعت‬
‫أبيه‬‫عن‬‫يحدث‬‫مروان‬‫بن‬‫الملك‬‫عبد‬
،
‫بن‬‫زيد‬‫عن‬
‫ثابت‬
،
‫قال‬
:
‫الليل‬ ‫أرق‬ ‫أصابني‬
،
‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫إلى‬ ‫ذلك‬ ‫فشكوت‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬
،
‫فقال‬
:
‫قل‬
:
ّ‫ل‬‫ال‬
‫النجوم‬ ‫غارت‬ ‫هم‬
،
‫العيون‬ ‫وهدأت‬
،
‫وأنت‬
‫قيوم‬‫حي‬
،
‫حي‬‫يا‬
!
‫قيوم‬‫يا‬
!
‫عيني‬‫أنم‬
،
‫وأهد‬
‫ىء‬
‫ليلي‬
،
‫فقلتها‬
،
‫عني‬‫فذهب‬
‘‘
.
‫اثتب‬‫نب‬‫زدی‬‫رضحت‬
r
‫ےس‬
‫رو‬
‫اکی‬‫ےھجم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اتی‬
‫وہیئ‬‫ےبوخایب‬‫وک‬‫رات‬
،
‫اہلل‬‫روسل‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫اس‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫ﷺ‬
‫اکشتی‬‫ےس‬
‫یک‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫اراشد‬‫ےن‬
:
‫رکو‬‫ایل‬‫ڑپھ‬‫داع‬‫ہی‬‫مت‬
:
‫پھچ‬‫اتسرے‬!‫اہلل‬‫اے‬
‫ےئگ‬
،
‫وہیئگ‬‫دور‬‫دنین‬‫ےس‬‫آوھکنں‬‫اور‬
،
‫واےل‬‫اھتےنم‬‫اور‬‫ںیہ‬‫زدنہ‬‫ےس‬‫ہشیمہ‬‫آپ‬
‫ںیہ‬
،
‫ہشیمہ‬‫اے‬
‫ا‬ ُ
‫ُس‬‫وک‬‫آوھکنں‬‫ریمی‬!‫واےل‬‫اھتےنم‬‫اے‬!‫واےل‬‫رےنہ‬‫زدنہ‬
‫دںی‬
،
‫دںی‬‫زگار‬‫وک‬‫رات‬‫ریمی‬‫اور‬
،
‫اثتب‬‫نب‬‫زدی‬
r
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ان‬‫ےن‬‫ںیم‬‫بج‬‫ہک‬
‫وہیئگ‬‫دور‬‫ےبوخایب‬‫ےس‬‫ھجم‬‫وت‬‫اہک‬‫وک‬‫املکت‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫ینس‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫والليلة‬ ‫اليوم‬ ‫عمل‬
‘‘
1
‫ںیم‬
،
‫احظف‬
‫اسعرک‬‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫دمشق‬ ‫تاريخ‬
‘‘
2
‫ںیم‬
،
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےن‬
’’
‫الكامل‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫احظف‬
‫یلعی‬‫اوب‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
،
‫اوب‬‫احظف‬‫زین‬
1
:‫ص‬:‫والليلة‬ ‫اليوم‬ ‫عمل‬
11۲
،
‫رقم‬
:
۳11
:‫ت‬،
‫عبد‬
‫ال‬
‫رحمن‬
‫كوثر‬
‫أرقم‬ ‫دار‬ ‫شركة‬،
‫ـ‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
2
‫دمشق‬‫تاريخ‬
:
۸۳
/
۲۲۰
،
‫ت‬
:
‫غ‬‫عمربن‬
‫ر‬
‫ام‬
‫ه‬
‫العمر‬
‫و‬
‫ي‬
،
‫دارالفكر‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰1
‫هـ‬
.
3
‫الرجال‬ ‫ضعفاء‬ ‫في‬ ‫الكامل‬
:
۱
/
۲۸۳
،
‫رقم‬
:
۰۲۰1
،
‫ت‬
:
‫أحمدعبد‬ ‫عادل‬
‫الموجود‬
،
‫محمد‬ ‫وعلي‬
‫معوض‬
،

270. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۶۲
‫یلعی‬
l
‫وبریصی‬‫اامم‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫المهرة‬ ‫الخيرة‬ ‫إتحاف‬
‘‘
1
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫العالية‬ ‫المطالب‬
‘‘
2
‫یک‬‫لقن‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
،
‫میعن‬‫اوب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬‫رطح‬‫ایس‬
l
‫ےن‬
’’
‫الصحابة‬ ‫معرفة‬
‘‘
3
‫او‬‫ںیم‬
‫ر‬
‫ا‬
‫رشبان‬‫نب‬‫اهلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫نب‬‫اكلمل‬‫دبع‬‫ااقلمس‬‫وب‬
(
‫اوتمل‬
‫یف‬
۷3۱
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫األمالي‬
‘‘
4
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
،
‫دنسںی‬‫امتم‬
‫آرک‬‫رپ‬‫یلیقع‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫رےہ‬ ‫واحض‬
‫وک‬‫دنبہ‬ ‫ہک‬
’’
‫یلعی‬ ‫ایب‬ ‫دنسم‬
‘‘
‫ہی‬‫ںیم‬‫ےخسن‬ ‫وبطمع‬ ‫وموجدہ‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫یکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫رواتی‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
5
‫ا‬ َُ
‫ع‬‫نب‬‫دمحم‬‫ںیم‬
َ
‫ث‬
6
‫رتہمج‬‫ےک‬
‫العلمي‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬‫ة‬
‫بيروت‬
.
1
‫المهرة‬ ‫الخيرة‬ ‫إتحاف‬
:
۱
/
1۱۲
،
‫رقم‬
:
۱۲۱1
،
‫ت‬
:
‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫ياسر‬ ‫تميم‬ ‫أبو‬
،
‫الوطن‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
2
‫المطالب‬
‫العالية‬
:
۰۲
/
111
،
‫رقم‬
:
۲۲۱۸
،
‫ت‬
:
‫القاسم‬‫صالح‬‫بن‬‫قاسم‬
،
‫العاصمة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
3
:‫الصحابة‬ ‫معرفة‬
۲
/
۰۰۸1
:‫رقم‬،
۲1۲۲
،
‫بن‬ ‫عادل‬:‫ت‬
‫العزازي‬ ‫يوسف‬
‫الوطن‬ ‫دار‬،
‫ـ‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫الرياض‬
۰1۰1
.‫هـ‬
4
‫أألمالي‬
:
۲
/
۲۲
،
‫رقم‬
:
۰۱۱۲
،
‫ت‬
:
‫سليمان‬‫بن‬‫أحمد‬
،
‫الوطن‬‫دار‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
5
‫المجروحين‬
:
۲
/
۲1۱
،
‫ت‬
:
‫محمود‬
‫إبراهيم‬
‫زايد‬
،
‫بيروت‬‫دارالمعرفةـ‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
.‫هـ‬
6
‫ا‬ َُ
‫ع‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬
َ
‫ث‬
‫یلیقع‬
‫(اوتمل‬
‫یف‬
۲۶۵
‫ھ‬
)
‫وہ‬‫المہظح‬‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
:

271. ۱۴۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫رواتی‬‫ثحب‬‫م‬‫ری‬‫ز‬‫یک‬‫ُن‬‫ا‬‫رک‬‫دے‬‫رقار‬‫ابولعض‬‫مہتم‬‫اےس‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ںیم‬‫رتہمج‬‫ےک‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬
‫زری‬
‫ثحب‬
‫الرک‬‫ااحدثی‬‫دورسی‬‫ضعب‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫يرويها‬ ‫ال‬ ‫األحاديث‬ ‫وهذه‬
‫بأسانيدها‬
‫الحصين‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫غير‬
،
‫الحديث‬ ‫مظلم‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫ااحدثی‬‫ہی‬‫اور‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫ثقة‬
‘‘
.
‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫صالح‬
،
‫بصري‬‫كأنه‬
‘‘
‫ےہ‬‫اصحل‬.
،
‫ےہ‬‫رصبی‬‫ہی‬‫ہک‬‫وگای‬
‫۔‬
‫احمت‬‫اوب‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫حدي‬ ‫يكتب‬
‫ثه‬
،
‫به‬ ‫يحتج‬ ‫وال‬
‘‘
‫اگ‬‫اجےئ‬‫اھکل‬‫وک‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬.
،
‫ااجتحج‬‫ےس‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫اگ‬‫اجےئ‬‫ایک‬‫ںیہن‬
‫۔‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫نظر‬‫حديثه‬‫في‬
‘‘
.
‫ازدی‬‫احتفل‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫لسنا‬
‫بهذا‬ ‫البخاري‬ ‫من‬ ‫نقنع‬
،
‫كذ‬ ‫على‬ ‫يدل‬ ‫حديثه‬
‫به‬
،
‫في‬ ‫العضل‬ ‫أحد‬ ‫وكان‬
‫التزيد‬
‫[عن‬
]‫بغداد‬ ‫تاريخ‬ ‫في‬ ‫كذا‬ .‫األوزاعي‬
‘‘
.
‫اخبری‬‫مہ‬
l
‫رکےت‬‫ںیہن‬‫انقتع‬‫رپ‬‫ابت‬‫اس‬‫یک‬
،
‫وھجٹ‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
‫ےہ‬‫رکیت‬‫دالتل‬‫رپ‬
‫۔۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫عالثة‬ ‫ابن‬ ‫على‬ ‫الميل‬ ‫في‬ ‫األزدي‬ ‫أفرط‬ ‫قد‬
،
‫وأحسبه‬
‫روايات‬ ‫له‬ ‫وقعت‬
‫الحصين‬‫بن‬‫لعمرو‬
‫عالثة‬‫ابن‬‫عن‬
،
‫ألجلها‬ ‫الكذب‬‫إلى‬‫فنسبه‬
،
‫الحصين‬‫بن‬‫عمرو‬ ‫جهة‬‫من‬ ‫تلك‬ ‫في‬‫والعلة‬
‫كذابا‬ ‫كان‬ ‫فإنه‬
،
‫بالثقة‬ ‫معين‬ ‫بن‬‫يحيى‬ ‫وصفه‬ ‫فقد‬ ‫عالثة‬ ‫ابن‬ ‫وأما‬
،
‫ما‬ ‫خالف‬ ‫فيه‬ ‫األئمة‬ ‫من‬ ‫ألحد‬ ‫أحفظ‬ ‫ولم‬
‫يح‬ ‫به‬ ‫وصفه‬
‫ي‬
‫ي‬
‘‘
.
‫ازدی‬
l
‫ا‬ َُ
‫ع‬‫انب‬‫ےن‬
َ
‫ث‬
‫ابرے‬‫ےک‬
‫ازدی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ایخل‬‫ریما‬‫اور‬،‫ےہ‬‫یک‬‫ارفاط‬‫ںیم‬
l
‫نب‬‫رمعو‬‫اپس‬‫ےک‬
‫تلع‬‫ںیم‬‫اس‬‫ہکبج‬،‫ےہ‬‫رکدی‬‫رطف‬‫یک‬‫العہث‬‫انب‬‫تبسن‬‫یک‬‫وھجٹ‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫ےس‬‫وہج‬‫اس‬،‫ےس‬‫العہث‬‫انب‬‫یگ‬‫وہں‬‫رواایت‬‫یک‬‫نیصح‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫وک‬‫العہث‬‫انب‬‫اور‬،‫ےہ‬‫وھجاٹ‬‫وہ‬‫ہک‬‫ےئل‬‫اس‬‫ےہ‬‫ےس‬‫رطف‬‫یک‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬
l
‫ہقث‬‫ےن‬
‫اور‬،‫ےہ‬‫ایک‬‫وموصف‬‫اسھت‬‫ےک‬
‫ہک‬‫ںیہن‬‫اید‬‫ےھجم‬
‫ےن‬‫اکی‬‫یسک‬‫ےس‬‫ںیم‬‫اہمئ‬
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬
l
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫اسھت‬‫ےک‬‫سج‬‫ہک‬‫ںیم‬‫زیچ‬‫ُس‬‫ا‬‫وہ‬‫ایک‬‫االتخف‬‫ےس‬
l
‫ےہ۔‬‫ایک‬‫وموصف‬‫وک‬‫العہث‬‫انب‬‫ےن‬
‫احظف‬
‫دعس‬‫نب‬‫دمحم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫اهلل‬‫شاء‬‫إن‬‫ثقة‬‫كان‬
‘‘
.
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
’’:
‫بن‬ ‫عمرو‬
‫الحصين‬
ُ‫ع‬ ‫وابن‬
َ‫ل‬
َ‫ث‬‫ا‬
‫جميعا‬ ‫ة‬
‫متروكان‬
‘‘
.
‫ا‬ َُ
‫ع‬‫انب‬‫اور‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬
َ
‫ث‬
‫دوونں‬
‫ںیہ‬‫رتموک‬
‫۔‬
:‫الكمال‬ ‫تهذيب‬ ‫(انظر‬
۲۸
/
۸۲۱
:‫رقم‬،
۸۲۱۱
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫الرسالة‬ ‫مؤسسة‬،‫معروف‬ ‫عواد‬ ‫بشار‬:‫ت‬،
۰1۰۲
‫هـ‬
)
.
1
‫ضعفاءالرجال‬ ‫في‬ ‫الكامل‬
:
۱
/
۲۸۳
،
‫رقم‬
:
۰۲۰1
،
‫ت‬
:
‫أحمد‬ ‫عادل‬
‫عبد‬
‫الموجود‬
،
‫محمد‬ ‫وعلي‬
‫معوض‬
،
‫العلمي‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬‫ة‬
‫بيروت‬
.

272. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۴۲
‫العوہ‬‫ےک‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫اسھت‬‫ےک‬‫دنسوں‬‫ان‬
‫رکات‬‫ںیہن‬‫رواتی‬‫وکیئ‬
،
‫ملظم‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬‫ادحلثی‬
‫۔‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫یمثیہ‬‫احظف‬
l
’’
‫الزوائد‬ ‫مجمع‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫الطبراني‬ ‫رواه‬
،
‫وفيه‬
ُ‫ع‬‫ال‬ ‫الحصين‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬
َ‫ق‬
ْ‫ي‬
ِ‫ل‬
‫ي‬
،
‫متروك‬ ‫وهو‬
‘‘
.
‫ربطاین‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےن‬
،
‫ےہ‬‫یلیقع‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫ںیم‬‫اس‬
،
‫رتموک‬‫وہ‬‫اور‬
‫ےہ‬‫راوی‬
‫۔‬
‫احظف‬
‫وبریصی‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫وبریصی‬‫اامم‬
l
’’
‫المهرة‬ ‫الخيرة‬ ‫إتحاف‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫هذا‬
‫ضعيف‬‫إسناد‬
،
‫عالثة‬ ‫وابن‬ ‫الحصين‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫لضعف‬
،
‫بن‬‫محمد‬‫اسمه‬
ُ‫ع‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
َ‫ل‬
َ‫ث‬‫ا‬
ُ‫ع‬‫ال‬ ‫ة‬
َ‫ق‬
ْ‫ي‬
ِ‫ل‬
‫ي‬
‘‘
.
‫ےک‬‫العہث‬‫انب‬‫اور‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫ےہ‬‫دنس‬‫فیعض‬‫ہی‬
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وہےن‬‫فیعض‬
،
‫اور‬
‫ا‬ َُ
‫ع‬‫نب‬‫اہلل‬‫دبع‬‫نب‬‫دمحم‬‫انم‬‫اک‬‫العہث‬‫انب‬
َ
‫ث‬
‫ےہ‬‫یلیقع‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫األفكار‬‫نتائج‬
‘‘
3
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫غريب‬ ‫حديث‬ ‫هذا‬
،
‫السني‬ ‫ابن‬ ‫أخرجه‬
،
‫عدي‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫وأبو‬
‫الكامل‬ ‫في‬
،
‫الموافقة‬ ‫على‬ ‫يعلى‬ ‫أبي‬ ‫عن‬ ‫جميعا‬
،
‫الطبراني‬ ‫وأخرجه‬
‫في‬
َ‫س‬‫ال‬ ‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫الحجاج‬ ‫عن‬ ‫الكبير‬
ُ‫د‬
ْ‫و‬
ِ‫س‬
‫ي‬
،
‫الحصين‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫عن‬
،
‫قال‬
1
‫الزوائد‬‫مجمع‬
:
۰۱
/
۰۲1
،
‫الكت‬‫دار‬
‫ا‬
‫العربي‬‫ب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
.
2
‫المهرة‬ ‫الخيرة‬ ‫إتحاف‬
:
۱
/
1۱۲
،
‫رقم‬
:
۱۲۱1
،
‫ت‬
:
‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫ياسر‬ ‫تميم‬ ‫أبو‬
،
‫الوطن‬ ‫دار‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۱
.‫هـ‬
3
‫األفكار‬‫نتائج‬
:
۲
/
۰۰۱
،
‫ت‬
:
‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬
،
‫دار‬
‫ـ‬‫كثير‬‫ابن‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.

273. ۱۴۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫عدي‬ ‫ابن‬
:
‫الحراني‬ ‫الحصين‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫به‬ ‫تفرد‬
،
‫الحديث‬ ‫مظلم‬ ‫وهو‬
،
‫غيره‬‫يرويها‬‫ال‬‫بمناكير‬‫الثقات‬‫عن‬‫وحدث‬
،
‫انتهى‬
....
‘‘
.
’’
‫ےہ‬‫رغبی‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫ینس‬‫انب‬‫رختجی‬‫یک‬‫اس‬
l
‫ےن‬
،
‫نب‬‫ادمح‬‫اوب‬‫زین‬
‫دعی‬
l
‫ےن‬
’’
‫ااکللم‬
‘‘
‫ےہ‬‫یک‬‫ںیم‬
،
‫یلعی‬‫اوب‬‫ےن‬‫امتم‬‫ان‬
l
‫لقن‬‫اےس‬‫ےس‬
‫ےہ‬‫یک‬‫وماتقف‬‫ںیم‬‫رکےن‬
،
‫ربطاین‬‫اےس‬‫اور‬
l
‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫مجعم‬
‘‘
‫نب‬‫اجحج‬‫ںیم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫نع‬‫دسویس‬‫رمعو‬
،
‫دعی‬‫انب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫ںیم‬‫لقن‬‫ےک‬‫اس‬‫رحاین‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬
،
‫ادحلثی‬‫ملظم‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬
،
‫اور‬
‫رکات‬‫ںیہن‬‫ایبن‬‫وکیئ‬‫العوہ‬‫ےک‬‫اس‬‫وج‬‫ےہ‬‫رکات‬‫ایبن‬‫انمریک‬‫ےس‬‫اقثت‬
،
‫ایہتن‬
‫۔‬
‫۔۔‬
‘‘
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫یلیقع‬‫رصبی‬‫الکیب‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫اوی‬‫ر‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫ارلنمح‬‫دبع‬‫احظف‬
l
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫سمع‬
‫منه‬
‫أ‬
‫ب‬
‫ي‬
،
‫وقال‬
:
‫عنه‬ ‫الرواية‬ ‫تركت‬
،
‫ولم‬
‫بحديثه‬ ‫يحدثنا‬
،
‫وقال‬
:
‫هو‬
‫الحديث‬ ‫ذاهب‬
،
‫بش‬ ‫ليس‬
‫يء‬
‘‘
.
‫وادل‬‫ریمے‬
‫احمت‬‫اوب‬
l
‫ےس‬‫ان‬‫ےن‬
‫ںیھت‬‫ینس‬‫ااحدثی‬
،
‫اھت‬‫رکدای‬‫رتک‬‫وک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫ان‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ےھت‬‫ےتہک‬‫وہ‬‫اور‬
،
‫ےھت‬‫رکےت‬‫ںیہن‬‫ایبن‬‫دحثی‬‫یک‬‫ان‬‫ںیمہ‬‫وہ‬‫اور‬
،
‫ےھت‬‫ےتہک‬‫اور‬
:
‫ادحلثی‬‫ذابہ‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫ء‬‫ب‬‫سیل‬
‫۔‬
‫ارلنٰمح‬‫دبع‬‫احظف‬
l
‫یہ‬
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫وسئل‬
1
‫الجرح‬
:‫التعديل‬
۱
/
۲۲1
،
:‫رقم‬
۰۲۳۲
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
۰۲۳۲
‫هـ‬
.
2
:‫التعديل‬‫الجرح‬
۱
/
۲۲1
،
:‫رقم‬
۰۲۳۲
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬،
۰۲۳۲
‫هـ‬
.

274. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۴3
‫ما‬‫عند‬‫عنه‬‫زرعة‬‫أبو‬
‫ا‬
‫عنه‬‫التحديث‬‫من‬‫متنع‬
،
‫فقال‬
:
‫موضع‬‫في‬‫هو‬‫ليس‬
‫عنه‬ ‫يحدث‬
،
‫واه‬ ‫هو‬
‫ي‬
‫الحديث‬
‘‘
.
‫زرہع‬‫اوب‬‫وتق‬‫سج‬
l
‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬
‫ایگ‬‫وپاھچ‬‫ےس‬‫ان‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫اس‬‫وت‬‫ےئگ‬‫رک‬‫ےس‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ااحدثی‬‫یک‬
،
‫اوہنں‬‫وت‬
‫اہک‬‫ےن‬
:
‫اےسی‬‫وہ‬
‫اجںیئ‬‫یک‬‫ایبن‬‫دحںیثی‬‫یک‬‫اس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫احلم‬‫اک‬‫اقمم‬
،
‫وہ‬
’’
‫وا‬
‫یہ‬
‫ادحلثی‬
‘‘
‫ےہ‬
‫۔‬
‫دغبادی‬ ‫بیطخ‬ ‫احظف‬
l
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬
:
’’
‫كذابا‬ ‫وكان‬
‘‘
1
.
‫ہی‬ ‫اور‬
‫اھت‬‫وھجاٹ‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫الثقات‬ ‫عن‬ ‫حديث‬ ‫بغير‬ ‫حدث‬
‫منكر‬
‘‘
2
.
‫ےک‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫ہی‬
‫رکات‬‫لقن‬‫ااحدثی‬‫رکنم‬‫یئک‬‫ےس‬‫ااستنب‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫ےن‬
’’
‫متروك‬
‘‘
3
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬
:
’’
‫ضعفوه‬
‫جدا‬
‘‘
4
.
‫اس‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫وک‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫تحت‬‫ےک‬‫رواتی‬‫دورسی‬‫اکی‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
:
’’
‫بن‬ ‫وعمرو‬
‫باتفاقهم‬ ‫متروك‬ ‫الحصين‬
،
‫واتهمه‬
‫بالكذب‬ ‫بعضهم‬
،
‫المستعان‬ ‫واهلل‬
‘‘
.
‫اافتیق‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫زندکی‬‫ےک‬‫دحمنیث‬
‫ےہ‬‫رتموک‬‫رپ‬‫وطر‬
،
‫ےہ‬‫اہک‬‫یھب‬‫ابذکلب‬‫مہتم‬‫اےس‬‫ےن‬‫ضعب‬
،
‫ان‬‫ا‬‫ع‬
‫ت‬
‫شب‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫واہلل‬
‫۔‬
5
1
‫األفكار‬‫نتائج‬
:
۲
/
۰۰۰
،
‫دار‬،‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬:‫ت‬
‫ـ‬‫كثير‬‫ابن‬
‫بيروت‬
‫الثانية‬‫الطبعة‬،
۰1۲1
‫هـ‬
.
2
:‫االعتدال‬‫ميزان‬
۲
/
۲۸۲
،
:‫رقم‬
۱۲۸۰
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬
3
:‫االعتدال‬‫ميزان‬
۲
/
۲۸۲
،
:‫رقم‬
۱۲۸۰
،
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬
4
‫الضغفاء‬‫في‬‫المغني‬
:
۲
/
۱۲
،
:‫رقم‬
1۱1۲
:‫ت‬،
‫عتر‬‫الدين‬‫نور‬
‫إ‬،
‫التراث‬‫دارةإحياء‬
‫قطر‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬
.
5
‫األفكار‬‫نتائج‬
:
۲
/
1۰۰
،
:‫ت‬
‫السلفي‬‫المجيد‬‫عبد‬‫حمدي‬
،
‫بيروت‬‫ـ‬‫كثير‬‫دارابن‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۲1
‫هـ‬
.

275. ۱۴۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫احمت‬‫اوب‬‫اامم‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫یلیقع‬‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
l
،
‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
،
‫دغبادی‬‫بیطخ‬‫احظف‬
l
،
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
،
‫انب‬‫احظف‬
‫دعی‬
l
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےن‬
‫دشدی‬‫ےک‬‫رجح‬
‫رفامےئ‬‫اامعتسل‬‫ےغیص‬
‫ںیہ‬
(
‫ےسیج‬
:
‫ادحلثی‬‫ذابہ‬
،
‫ادحلثی‬‫وایہ‬
،
‫رتموک‬
،
‫وھجاٹ‬‫ہی‬
‫اھت‬
،
‫اہک‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
‫ےہ‬
،
‫رمعو‬‫زندکی‬‫ےک‬‫دحمنیث‬
‫نیصح‬‫نب‬
‫ےہ‬‫رتموک‬‫رپ‬‫وطر‬‫اافتیق‬
،
‫ےہ‬‫اہک‬‫یھب‬‫ابذکلب‬‫مہتم‬‫اےس‬‫ےن‬‫ضعب‬
)
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫ہی‬
‫رواتی‬
‫نیصح‬‫نب‬‫رمعو‬‫ہک‬‫ںیم‬‫انترظ‬‫اخص‬‫اس‬
‫رفتمد‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےک‬‫اس‬‫یلیقع‬
‫فعض‬ ‫رطح‬ ‫یھب‬ ‫یسک‬ ،‫ےہ‬ ‫یھب‬
‫دشدی‬
،‫وہیتکس‬ ‫ںیہن‬ ‫اخیل‬ ‫ےس‬
‫ذہلا‬
‫اےس‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ےسایبن‬‫ااستنب‬‫ےک‬
‫۔‬
iI

276. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۴۸
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫ےک‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫وقومں‬‫اور‬‫وکلمں‬‫فلتخم‬‫ںیم‬‫سج‬
‫ےئک‬‫ایبن‬‫اابسب‬‫فلتخم‬
‫ںیہ‬‫ےئگ‬
،
‫ےہ‬‫یھب‬‫ہی‬‫ںیم‬‫اس‬
:
’’
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫دنسھ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫نیچ‬
‘‘
،
‫ںیہ‬‫اافلظ‬‫ہی‬‫رپ‬‫اقمامت‬‫ضعب‬
:
’’
‫دنس‬
‫ھ‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫دنہ‬‫ابتیہ‬‫یک‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫نیچ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫دنہ‬‫اور‬
‘‘
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اےس‬‫ےن‬
،
‫آولیس‬‫العہم‬‫زین‬
l
‫دعم‬‫رپ‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫ااہظر‬‫اک‬‫اامتعد‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫ےک‬‫لیصفت‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫اےس‬
‫آپ‬‫اطمقب‬
‫ﷺ‬
‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫اصمدر‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬‫دنسوں‬‫دو‬‫رواتی‬‫ہی‬
:
‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫امین‬‫نب‬‫ذحہفی‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
r
‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫م‬‫قی‬‫رطب‬‫رواتی‬
‫داین‬‫رمعو‬‫اوب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫الفتن‬ ‫في‬ ‫الواردة‬ ‫السنن‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
:
’’
‫الهروي‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫عبد‬ ‫أخبرنا‬
‫كتابه‬ ‫في‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫عمر‬ ‫حدثنا‬
‫شاهين‬ ‫بن‬ ‫عثمان‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬
،
‫قال‬
:
‫الحضرمي‬ ‫هارون‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
،
1
‫الفتن‬‫في‬‫الواردة‬‫السنن‬
:
۰
/
11۰
:‫رقم‬،
1۸۸
:‫ت‬،
‫المباركفوري‬‫إدريس‬‫محمد‬‫بن‬‫اهلل‬‫رضاء‬
،
‫العاصمة‬‫دار‬
‫ـ‬
‫الرياض‬
.

277. ۱۴۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫حدثنا‬
‫التميمي‬
،
‫قال‬
:
‫حدثنا‬
‫بن‬ ‫المنعم‬ ‫عبد‬
‫إدريس‬
،
‫قال‬
:
‫أبي‬‫حدثنا‬
،
‫منبه‬‫بن‬‫وهب‬‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫الخراب‬ ‫من‬ ‫آمنة‬ ‫الجزيرة‬
،
ْ‫ر‬‫أ‬ ‫تخرب‬ ‫حتى‬
ِ‫م‬
ْ‫ي‬
ِ‫ن‬
َّ‫ي‬
‫ة‬
،
ْ‫ر‬‫وأ‬
ِ‫م‬
ْ‫ي‬
ِ‫ن‬
َّ‫ي‬
‫ةآمنة‬
‫مصر‬ ‫تخرب‬ ‫حتى‬ ‫الخراب‬ ‫من‬
،
‫حتى‬ ‫الخراب‬ ‫من‬ ‫ومصرآمنة‬
‫تخرب‬
‫الكوفة‬
،
‫الكوفة‬ ‫تخرب‬ ‫حتى‬ ‫الكبرى‬ ‫الملحمة‬ ‫تكون‬ ‫وال‬
،
‫كانت‬ ‫فإذا‬
ُ‫ق‬‫ال‬ ‫فتحت‬ ‫الكبرى‬ ‫الملحمة‬
ْ‫س‬
َ‫ط‬
ْ‫ن‬
ِ‫ط‬
ْ‫ي‬
ِ‫ن‬
َّ‫ي‬
‫هاشم‬ ‫بني‬ ‫من‬ ‫رجل‬ ‫يد‬ ‫على‬ ‫ة‬
،
ْ‫ن‬‫األ‬ ‫وخراب‬
َ‫د‬
ُ‫ل‬
ْ‫س‬
‫الريح‬ ‫قبل‬ ‫من‬
،
ْ‫ن‬‫أل‬ ‫ا‬ ‫قبل‬ ‫من‬ ‫إفريقية‬ ‫وخراب‬
َ‫د‬
ُ‫ل‬
ْ‫س‬
،
‫فيها‬ ‫الجيوش‬ ‫واختالف‬ ‫النيل‬ ‫انقطاع‬ ‫من‬ ‫مصر‬ ‫وخراب‬
،
‫وخراب‬
‫والسيف‬ ‫الجوع‬ ‫قبل‬ ‫من‬ ‫العراق‬
،
‫من‬ ‫عدو‬ ‫قبل‬ ‫من‬ ‫الكوفة‬ ‫وخراب‬
‫ورائه‬
ُ‫ف‬‫ال‬ ‫من‬ ‫يشربوا‬ ‫أن‬ ‫يستطيعون‬ ‫ال‬ ‫حتى‬ ‫يخفرهم‬ ‫م‬
َ‫ر‬
‫قطرة‬ ‫ات‬
،
‫العراق‬‫قبل‬‫من‬‫البصرة‬‫وخراب‬
،
ُ‫ب‬‫األ‬‫وخراب‬
َّ‫ل‬
‫يخفرهم‬‫عدو‬‫قبل‬‫من‬‫ة‬
،
‫برا‬ ‫مرة‬
،
‫بحرا‬ ‫ومرة‬
،
َ‫ر‬‫ال‬ ‫وخراب‬
ْ‫ي‬
‫قب‬ ‫من‬
‫ل‬
‫َم‬‫ل‬ْ‫ي‬َّ‫د‬‫ال‬
،
ُ‫خ‬ ‫وخراب‬
‫راسان‬
ِ‫ت‬‫ال‬‫قبل‬‫من‬
ْ‫ب‬
‫ت‬
،
ِ‫ت‬‫ال‬‫وخراب‬
ْ‫ب‬
‫الصين‬‫قبل‬‫من‬‫ت‬
،
‫قبل‬‫من‬‫الصين‬‫وخراب‬
‫الهند‬
،
‫والسلطان‬ ‫الجراد‬ ‫قبل‬ ‫من‬ ‫اليمن‬ ‫وخراب‬
،
‫قبل‬ ‫من‬ ‫مكة‬ ‫وخراب‬
َ‫ح‬‫ال‬
ْ‫ب‬
َ‫ش‬
‫ة‬
،
‫الجوع‬‫قبل‬‫من‬‫المدينة‬‫وخراب‬
‘‘
.
‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬
l
‫اگ‬‫رےہ‬‫وفحمظ‬‫ےس‬‫ابتیہ‬‫زجریہ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وقنمل‬‫ےس‬
،
‫بج‬
‫آےئ‬‫ہن‬‫ابتیہ‬‫ںیم‬‫ہینیم‬‫َر‬‫ا‬‫کت‬
،
َ‫ا‬‫اور‬
‫ر‬
‫اگ‬‫رےہ‬‫اچب‬‫ےس‬‫ابتیہ‬‫ہینیم‬
،
‫ںیم‬‫رصم‬‫کت‬‫بج‬
‫آےئ‬‫ہن‬‫ابتیہ‬
،
‫رصم‬‫اور‬
‫آےئ‬‫ہن‬‫ابتیہ‬‫ںیم‬‫وکہف‬‫کت‬‫بج‬‫اگ‬‫رےہ‬‫وفحمظ‬‫ےس‬‫ابتیہ‬
،
‫بج‬
‫وہیگ‬‫ںیہن‬‫میظع‬‫گنج‬‫وہیگ‬‫ںیہن‬‫ابتیہ‬‫ںیم‬‫وکہف‬‫کت‬
،
‫یگ‬‫وہاجےئ‬‫میظع‬‫گنج‬‫بج‬‫اور‬
‫ن‬
‫ی‬َ‫ط‬‫س‬ُ‫ق‬
‫اہوھتں‬‫ےک‬‫صخش‬‫اکی‬‫ےک‬‫اہمش‬‫ینب‬‫وت‬
‫اگ‬‫وہاجےئ‬‫حتف‬‫ۃ‬ّ‫ب‬‫م‬
‫ن‬
‫ب‬‫مب‬‫ط‬
،
َ‫د‬
‫ن‬
‫َي‬‫ا‬‫اور‬
‫وہا‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ک‬ُ‫ل‬

278. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۴۴
‫وہیگ‬‫ےس‬
،
َ‫د‬
‫ن‬
‫َي‬‫ا‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ارفہقی‬‫اور‬
ُ‫ل‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬‫ک‬
،
‫ےک‬‫لین‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رصم‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫اجےن‬‫آےن‬‫ےک‬‫رکشلوں‬‫ںیم‬‫رصم‬‫اور‬‫اجےن‬‫ک‬ُ‫ر‬
،
‫ابتیہ‬‫یک‬‫رعاق‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وولتار‬‫وھبک‬
،
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫دنمش‬‫وموجد‬‫ےھچیپ‬‫ےک‬‫ان‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫وکہف‬‫اور‬
‫وہیگ‬
،
‫اگ‬‫رےہ‬‫رکات‬‫دبدہعی‬‫ےس‬‫ان‬‫دنمش‬‫وہ‬
،
‫رات‬ ُ
‫ن‬
‫ف‬‫وہ‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬
‫رطقہ‬‫اکی‬‫ےس‬
‫ےگ‬‫ںیکس‬‫یپ‬‫ںیہن‬‫یھب‬‫اپین‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫رعاق‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رصبہ‬‫اور‬
،
‫ابتیہ‬‫یک‬ ُ
‫ُُب‬‫ا‬‫اور‬
‫رَب‬‫یھبک‬‫وہ‬‫ہک‬‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫دنمش‬‫ےک‬‫ان‬
‫رحبی‬‫یھبک‬‫اور‬‫اگ‬‫رکے‬‫دبدہعی‬‫ی‬
،
‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫م‬
‫ل‬‫ن‬
َ‫د‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ی‬َ‫ر‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬
‫ت‬ ‫م‬
‫ت‬
‫ت‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رُخااسن‬‫اور‬
،
‫اور‬
‫ت‬ ‫م‬
‫ت‬
‫ت‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫نیچ‬‫ابتیہ‬‫یک‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫دنہ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫نیچ‬‫اور‬
،
‫ابتیہ‬‫یک‬‫نمی‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫اطلسن‬‫اور‬‫ڈٹویں‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ۃ‬َ‫ش‬َ‫ب‬َ‫ج‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ہکم‬‫اور‬
،
‫یک‬‫دمہنی‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وھبک‬‫ابتیہ‬
‫۔‬
‫رفغتسمی‬‫اابعلس‬‫اوب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫یہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫دالئل‬
‫النبوة‬
‘‘
1
‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
،
‫دنسںی‬‫دوونں‬
‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫رتشمک‬‫رپ‬‫رضحیم‬‫اہرون‬‫نب‬‫دمحم‬
‫ںیہ‬‫اجیت‬‫وہ‬
‫۔‬
‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫م‬‫قی‬‫رطب‬‫رواتی‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫العہم‬
‫آ‬
‫ولیس‬
l
’’
‫المعاني‬ ‫روح‬
‘‘
2
‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫لقن‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫عليه‬ ‫يعول‬ ‫يكاد‬ ‫ال‬ ‫وهب‬ ‫عن‬ ‫روي‬ ‫ما‬ ‫وكذا‬
‘‘
.
‫ےس‬‫وبہ‬‫رطح‬‫ایس‬
‫اجےئ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رقبی‬‫یھب‬‫رپ‬‫رواتی‬‫وقنمل‬
‫۔‬
1
:‫النبوة‬‫دالئل‬
۲
/
11۲
:‫رقم‬،
۲۰۰
،‫السلوم‬‫فارس‬‫بن‬‫محمد‬،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫النوادر‬‫دار‬
۰1۲۰
‫هـ‬
2
:‫المعاني‬‫روح‬
1
/
1۱
،
:‫ت‬
‫الباري‬‫عبد‬‫علي‬
‫عطية‬
،
‫دار‬
‫العلمية‬‫الكتب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعةاألولى‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.

279. ۱۴۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫میلک‬‫نب‬‫انسن‬‫نب‬‫ادرسی‬‫نب‬‫امعنمل‬‫دبع‬‫اہلل‬‫دبع‬‫اوب‬
،
‫امیین‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫تنب‬‫انب‬
(
‫اوتملیف‬
۱۱۵
‫ھ‬
)
‫اکالکم‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬
‫اخبری‬‫اامم‬
l
’’
‫الكبير‬‫التاريخ‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
’’
‫الحديث‬‫ذاهب‬
‘‘
.
‫احظف‬
‫ابحن‬‫انب‬
’’
‫المجروحين‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫على‬ ‫الحديث‬ ‫يضع‬
‫الثقات‬ ‫من‬ ‫غيره‬ ‫وعلى‬ ‫أبيه‬
،
‫عنه‬ ‫الرواية‬ ‫وال‬ ‫به‬ ‫االحتجاج‬ ‫يحل‬ ‫ال‬
‘‘
.
‫وہ‬
‫اھت‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫رپ‬‫ولوگں‬‫ہقث‬‫العوہ‬‫ےک‬‫ان‬‫اور‬‫وادل‬‫اےنپ‬
،
‫ااجتحج‬‫ےس‬‫اس‬‫وت‬‫ہن‬
‫ےہ‬‫در ِتس‬
،
‫ےس‬‫اس‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬
‫ےہ‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫رواتی‬
‫۔‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫منبه‬ ‫بن‬ ‫وهب‬ ‫على‬ ‫يكذب‬
‘‘
3
.
‫ادرسی‬‫نب‬‫دبعامعنمل‬
،
‫ےہ‬‫وباتل‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬
‫۔‬
‫اامم‬
‫دمینی‬‫نب‬‫یلع‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫المنعم‬ ‫عبد‬
‫عن‬ ‫روى‬ ‫الذي‬
‫بثقة‬ ‫ليس‬ ‫منبه‬ ‫بن‬ ‫وهب‬
،
‫فرواها‬ ‫كتبا‬ ‫أخذ‬
‘‘
4
.
‫ےن‬‫سج‬‫ےہ‬‫وہ‬‫دبعامعنمل‬
‫یک‬‫رواتی‬‫ےس‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬
‫ےہ‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ہقث‬‫وہ‬
،
‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬‫رکیل‬‫اتکںیب‬
‫رکاتاھت‬
‫۔‬
1
:‫الكبير‬ ‫التاريخ‬
۸
/
۲1۸
:‫رقم‬،
۰1۸۰
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫دارالكتب‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲1
.‫هـ‬
2
‫المجروحين‬
:
۲
/
۰۸۳
،
‫ت‬
:
‫زايد‬‫محمودإبراهيم‬
،
‫دارالمعرفة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫ه‬
‫ـ‬
.
3
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲1
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫دارالكتب‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
4
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲1
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫دارالكتب‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬

280. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۴۲
‫نیعم‬‫نب‬‫ییحی‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫دبعامعنمل‬
:
’’
‫الكذاب‬
‫الخبيث‬
‘‘
1
.
‫یلع‬‫نب‬‫رمعو‬‫صفح‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫متروك‬ ‫المنعم‬ ‫وعبد‬
‫الحديث‬
،
‫أبيه‬ ‫عن‬ ‫بها‬ ‫فحدث‬ ‫أبيه‬ ‫كتب‬ ‫أخذ‬
،
‫أبيه‬ ‫من‬ ‫سمع‬ ‫يكن‬ ‫ولم‬
‫شيئا‬
‘‘
2
.
‫ےہ‬‫ادحلثی‬‫رتموک‬‫دبعامعنمل‬
،
‫اس‬‫ےلرک‬‫اتکںیب‬‫یک‬‫وادل‬‫اےنپ‬
‫ےک‬
‫ا‬
‫ت‬
‫ت‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ذرےعی‬
،
‫ںیہن‬‫یھب‬‫ھچک‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫اس‬‫ہکبج‬
‫انس‬
‫۔‬
‫زرہع‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫الحديث‬‫واهي‬
‘‘
3
.
‫اسنیئ‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫بثقة‬‫ليس‬
‘‘
4
.
‫اس ی‬ ‫ییحی‬ ‫نب‬ ‫زرکای‬ ‫احظف‬
l
‫رفامےت‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫كتب‬ ‫يشتري‬ ‫كان‬
‫السيرة‬
،
‫فيرويها‬
،
‫بعضها‬ ‫وال‬ ‫أبيه‬ ‫من‬ ‫سمعها‬ ‫ما‬
‘‘
5
.
‫ادرسی‬‫نب‬‫دبعامعنمل‬
‫رخدیات‬‫اتکںیب‬‫یک‬‫ریست‬
،
‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫اس‬‫اور‬
،
‫اےنپ‬‫رواتی‬‫وہ‬‫ےن‬‫اس‬‫ہکبج‬
1
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲1
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫دارالكتب‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
2
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲۸
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫دارالكتب‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
3
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲۸
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫دارالكتب‬،
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬
4
‫والمتروكين‬ ‫الضعفاء‬
:
‫ص‬
:
۲۰۱
،
‫رقم‬
:
۲1۳
،
‫ت‬
:
‫زايد‬ ‫ابراهيم‬ ‫محمد‬
،
‫المعرفةـ‬ ‫دار‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۱۱
.‫هـ‬
.
5
‫بغداد‬ ‫تاريخ‬
:
۰۰
/
۰۲۸
:‫رقم‬،
۸1۲۸
،
‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫دارالكتب‬،‫عطا‬ ‫القادر‬ ‫عبد‬ ‫مصطفى‬:‫ت‬
،
‫الثانية‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۸
.‫هـ‬

281. ۱۵۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ںیہن‬‫ےس‬‫وادل‬
‫وہیت‬‫ینس‬
‫ت‬
‫هت‬
‫وہات‬‫انس‬‫ہصح‬‫ضعب‬‫اک‬‫اس‬‫ہن‬‫اور‬
‫۔‬
‫احمک‬‫ادمح‬‫اوب‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ذاهب‬
‫الحديث‬
‘‘
1
.
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫هو‬
‫و‬
‫متروكان‬ ‫أبوه‬
‘‘
2
.
‫ا‬‫اور‬‫ہی‬
‫س‬
‫ےک‬
‫وادل‬
‫دوونں‬
‫ںیہ‬‫رتموک‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫المغني‬
‘‘
3
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫تركوه‬
،
‫أحمد‬ ‫وقال‬
:
‫وهب‬ ‫على‬ ‫يكذب‬ ‫كان‬
‘‘
.
‫اھت‬‫رکدای‬‫رتک‬‫اےس‬‫ےن‬‫دحمنیث‬
،
‫اور‬
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫وھجٹ‬‫رپ‬‫وبہ‬‫وہ‬
‫اھت‬‫وباتل‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الكامل‬
‘‘
‫اخبری‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫رکےن‬‫رختجی‬‫وقل‬‫اک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬
:
’’
‫إسرائيل‬ ‫بني‬ ‫أخبار‬ ‫صاحب‬ ‫إدريس‬ ‫بن‬ ‫المنعم‬ ‫وعبد‬
‫وغيره‬ ‫منبه‬ ‫بن‬ ‫كوهب‬
،
‫المسندة‬ ‫باألحاديث‬ ‫يعرف‬ ‫ال‬
‘‘
4
.
‫نب‬‫دبعامعنمل‬
‫ادرسی‬
،
‫واالےہ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ربخںی‬‫یک‬‫ارسالیئ‬‫ینب‬‫رطح‬‫یک‬‫وریغہ‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬
،
‫دنسم‬
(
‫رواوتیں‬‫رموفع‬‫ینعی‬
)
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رعموف‬‫ہی‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫ويحيى‬ ‫أحمد‬ ‫قال‬
:
‫على‬ ‫يكذب‬
1
‫لسان‬
‫الميز‬
:‫ان‬
۸
/
۲1۱
:‫رقم‬،
11۲1
،
‫الفتاح‬‫عبد‬:‫ت‬
‫أ‬
‫غدة‬‫بو‬
‫دار‬،
‫البشائر‬
‫بيروت‬‫ـ‬‫اإلسالمية‬
،
‫األ‬‫الطبعة‬
‫ولى‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
2
‫الموضوعات‬ ‫كتاب‬
:
۰
/
۲۱۰
،
‫ت‬
:
‫محمدعثمان‬ ‫عبدالرحمن‬
،
‫المنورة‬ ‫المدينة‬ ‫ـ‬ ‫السلفية‬ ‫المكتبة‬
،
‫الطبعة‬
۰۲1۱
.‫هـ‬
3
‫الضعفاء‬ ‫في‬ ‫المغني‬
:
۲
/
۰۳
‫رقم‬،
:
۲1۸۳
‫ت‬،
:
‫حازم‬ ‫الزهراء‬ ‫أبي‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬ ‫دار‬،‫القاضي‬
‫األولى‬
۰1۰1
.‫هـ‬
4
‫الكامل‬
:
۳
/
۲۸
،
‫رقم‬
:
۰111
،
‫ت‬
:
‫عادل‬
‫أ‬
‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫حمد‬
‫و‬
‫المعوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬
،
‫دار‬
‫العلميةـ‬ ‫الكتب‬
‫بيروت‬
.

282. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۵۲
‫وهب‬
،
‫حبان‬ ‫ابن‬ ‫وقال‬
:
‫الحديث‬ ‫يضع‬
‘‘
1
.
‫لبنح‬‫نب‬‫ادمح‬
l
‫نب‬‫ییحی‬‫اور‬
‫نیعم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫وہ‬
‫ےہ‬‫ابدناتھ‬‫وھجٹ‬‫رپ‬‫وادل‬‫اےنپ‬
،
‫ابحن‬‫انب‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
‫ےہ‬‫ڑھگات‬‫دحثی‬‫وہ‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫ہبنم‬‫نب‬‫وبہ‬‫م‬‫قی‬‫رطب‬‫رواتی‬
‫دبعامعنمل‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےکچ‬‫المہظح‬‫آپ‬
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ادرسی‬‫نب‬
‫اس‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫دنس‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬‫ےس‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫اےس‬‫انچہچن‬
‫۔‬
‫ذحہفی‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
‫امین‬‫نب‬
r
‫ےہ‬‫یکس‬‫لم‬‫ںیہن‬ً‫ا‬‫دنس‬‫رواتی‬‫ہی‬
،
‫رقیبط‬‫اامم‬‫اتمہ‬
l
‫ےن‬
’’
‫التذكرة‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫ایک‬‫لقن‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫اےس‬‫ںیم‬
:
’’
‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫رضي‬ ‫اليمان‬ ‫بن‬ ‫حذيفة‬ ‫حديث‬ ‫من‬ ‫روي‬
،
‫النبي‬ ‫عن‬
‫قال‬ ‫أنه‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬
:
‫حتى‬ ‫األرض‬ ‫أطراف‬ ‫في‬ ‫الخراب‬ ‫ويبدأ‬
‫مصر‬ ‫تخرب‬
،
‫الخراب‬ ‫من‬ ‫آمنة‬ ‫ومصر‬
‫البصرة‬ ‫تخرب‬ ‫حتى‬
،
‫وخراب‬
‫العراق‬ ‫من‬ ‫البصرة‬
،
‫النيل‬ ‫جفاف‬ ‫من‬ ‫مصر‬ ‫وخراب‬
،
‫من‬ ‫مكة‬ ‫وخراب‬
‫الحبشة‬
،
‫الجوع‬ ‫من‬ ‫المدينة‬ ‫وخراب‬
،
‫الجراد‬ ‫من‬ ‫اليمن‬ ‫وخراب‬
،
ْ‫ي‬‫األ‬ ‫وخراب‬
َ‫ل‬
‫ة‬
َ‫أل‬‫ا‬ ‫في‬ ‫[كذا‬
‫صل‬
،
‫والصحيح‬
:
‫ا‬
ُ‫ال‬
ُ‫ب‬
َّ‫ل‬
‫ة‬
]
‫الحصار‬ ‫من‬
،
‫وخراب‬
‫الصعاليك‬ ‫من‬ ‫فارس‬
،
َ‫د‬‫ال‬ ‫من‬ ‫الترك‬ ‫وخراب‬
ْ‫ي‬
َ‫ل‬
‫م‬
،
َ‫د‬‫ال‬ ‫وخراب‬
ْ‫ي‬
َ‫ل‬
‫من‬ ‫م‬
1
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۰
/
1۲
:‫رقم‬،
۲۱۱
‫عبدالوهاب‬:‫ت‬،
‫وعبداهلل‬‫عبداللطيف‬
‫بن‬
‫العلمية‬‫دارالكتب‬،‫الصديق‬‫محمد‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبع‬
‫ةالثانية‬
۰1۱۰
.‫هـ‬
2
‫ال‬
:‫الموتى‬‫بأحوال‬‫تذكرة‬
۰
/
۰۲11
،
:‫ت‬
‫إبراهيم‬‫بن‬‫محمد‬‫بن‬‫لصادق‬‫ا‬
،
‫المنهاج‬‫دار‬
،‫الرياض‬‫ـ‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۸
‫هـ‬
.

283. ۱۵۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
َ‫أل‬‫ا‬
ْ‫ر‬
َ‫م‬
‫ن‬
،
َ‫أل‬‫ا‬‫وخراب‬
ْ‫ر‬
َ‫م‬
‫الخزر‬‫من‬‫ن‬
،
‫الترك‬‫من‬‫الخزر‬‫وخراب‬
،
‫وخراب‬
‫الصواعق‬ ‫من‬ ‫الترك‬
،
‫الهند‬ ‫من‬ ‫السند‬ ‫وخراب‬
،
‫من‬ ‫الهند‬ ‫وخراب‬
‫الصين‬
،
‫الرمل‬ ‫من‬ ‫الصين‬ ‫وخراب‬
،
‫الرجفة‬ ‫من‬ ‫الحبشة‬ ‫وخراب‬
،
‫السفياني‬‫من‬‫الزوراء‬‫وخراب‬
،
‫الخسف‬‫من‬‫الروحاء‬‫وخراب‬
،
‫وخراب‬
.‫القحط‬‫من‬‫العراق‬
‫الفر‬ ‫أبو‬ ‫ذكره‬
‫ابن‬ ‫ج‬
‫اهلل‬ ‫رحمه‬ ‫الجوزي‬
‫كتاب‬ ‫في‬
:
‫روضة‬
‫الخالق‬ ‫الملك‬ ‫إلى‬ ‫والطريق‬ ‫المشتاق‬
َ‫د‬‫األن‬ ‫خراب‬ ‫أن‬ ‫وسمعت‬
ُ‫ل‬
‫س‬
‫العقيم‬‫الريح‬‫من‬
‘‘
.
‫ذحہفی‬‫رضحت‬
‫امین‬‫نب‬
r
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫زن‬‫بج‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫لقن‬‫ےس‬
‫وہاگ‬‫رشوع‬‫اسفد‬‫ںیم‬‫ارطاف‬‫ےک‬
،
‫یگ‬‫وہاجےئ‬‫رشوع‬‫ابتیہ‬‫ںیم‬‫رصم‬‫ہک‬‫یتح‬
،
‫اور‬
‫وه‬
‫اگ‬‫رےہ‬‫ںیم‬‫انم‬‫ےس‬‫ابتیہ‬
،
‫آےئ‬‫ہن‬‫ابتیہ‬‫ںیم‬‫رصبہ‬‫ہک‬‫کت‬‫بج‬
،
‫ابتیہ‬‫یک‬‫رصبہ‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫رعاق‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وہےن‬‫کشخ‬‫ےک‬‫لین‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رصم‬‫اور‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫اجبن‬‫یک‬‫ہشبح‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ہکم‬‫اور‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫وھبک‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫دمہنی‬‫اور‬
،
‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ڈٹویں‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫نمی‬‫اور‬
‫وہیگ‬
،
‫اور‬
‫ا‬
ُ
‫ُب‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫اصحر‬‫ابتیہ‬‫یک‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫ولوگں‬‫واتحمج‬‫ریقف‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫افرس‬‫اور‬
،
‫ےس‬‫م‬
‫ل‬‫ن‬
‫د‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رتوکں‬‫اور‬
‫وہیگ‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫ارنم‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫م‬
‫ل‬‫ن‬
‫د‬‫اور‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫رر‬
‫ن‬ َ
‫ن‬
‫ح‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ارنم‬‫اور‬
،
‫رر‬
‫ن‬ َ
‫ن‬
‫ح‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫رتوکں‬‫ابتیہ‬‫یک‬
،
‫ڑک‬‫یک‬‫یلجب‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رتوکں‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫ک‬
،
‫اور‬
‫دنس‬
‫ھ‬
‫یک‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫دنہ‬‫ابتیہ‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫نیچ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫دنہ‬‫اور‬
،
‫ےس‬‫رلم‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫نیچ‬‫اور‬
‫وہیگ‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫ززلہل‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ہشبح‬‫اور‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫ایفسین‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫زوراء‬‫اور‬
،
‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫دےنسنھ‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رواحء‬
،
‫وہیگ‬‫ےس‬‫اسیل‬‫طحق‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رعاق‬‫اور‬
،
‫اوبارفلج‬

284. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۵3
‫وج‬‫انب‬
‫زی‬
l
‫اتکب‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬
’’
‫روۃض‬
‫ت‬
‫وارطلي‬‫اق‬‫ا‬
‫ت‬
‫ب‬‫س‬‫م‬‫ل‬‫ا‬
‫ا‬
‫اكلمل‬‫یل‬
‫االخلق‬
‘‘
‫ےہ‬‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
،
‫یک‬‫آدنیھ‬‫زیت‬‫دنتو‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫ادنسل‬‫ہک‬‫ےہ‬‫انس‬‫ےن‬‫ںیم‬‫اور‬
‫وہیگ‬‫ےس‬‫وہج‬
‫۔‬
‫امین‬‫نب‬‫ذحہفی‬‫رطبقی‬‫رواتی‬
r
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫والمالحم‬ ‫الفتن‬ ‫في‬ ‫النهاية‬
‘‘
1
‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫رقیبط‬‫اامم‬‫وحباہل‬‫وک‬
l
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫رکےن‬‫لقن‬
:
’’
‫ما‬ ‫إلى‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫الرسول‬ ‫إلى‬ ‫منسوبة‬ ‫إشارة‬
‫البلدان‬‫بعض‬‫خراب‬‫من‬‫سيكون‬
،
‫إشارة‬‫وهي‬‫بلد‬‫كل‬‫خراب‬‫وأسباب‬
‫الوضع‬‫بين‬‫حديث‬‫تضمنها‬
‘‘
.
‫اہلل‬ ‫روسل‬ ‫اجبن‬ ‫یک‬ ‫ابتیہ‬ ‫رقنعبی‬ ‫یک‬ ‫رہشوں‬ ‫ضعب‬
‫ﷺ‬
‫رطف‬ ‫یک‬
‫ااشرہ‬‫وسنمب‬
،
‫اابسب‬‫ےک‬‫ابتیہ‬‫یک‬‫رہش‬‫رہ‬‫زین‬
،
‫ایسی‬‫اکی‬‫ااشرہ‬‫اجبن‬‫یک‬‫اابسب‬‫ان‬
‫ےہ‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫الھک‬‫ملھک‬‫وج‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫دحثی‬
‫۔‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫یہ‬
’’
‫البداية‬
‫والنهاية‬
‘‘
2
‫رقیبط‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫ےک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫لقن‬‫ےس‬‫وحاہل‬
:
’’
‫الكتب‬‫من‬‫شيء‬ ‫في‬‫يعرف‬‫ال‬‫الحديث‬‫وهذا‬
‫المعتمدة‬
،
‫وأخلق‬
‫صحيحا‬ ‫يكون‬ ‫ال‬ ‫أن‬ ‫به‬
،
‫موضوعا‬ ‫يكون‬ ‫أن‬ ‫به‬ ‫أخلق‬ ‫بل‬
،
‫يكون‬ ‫أن‬ ‫أو‬
‫حذيفة‬‫على‬‫موقوفا‬
،
‫أيضا‬‫عنه‬‫يصح‬‫وال‬
،
‫أعلم‬‫سبحانه‬‫واهلل‬
‘‘
.
1
‫والمالحم‬‫الفتن‬‫في‬‫النهاية‬
:
۰
/
۳۰
،
‫ت‬
:
‫الصبابطي‬‫الدين‬‫عصام‬
،
‫دار‬
‫الحديث‬
.
2
‫البدايةوالنهاية‬
:
۰1
/
1۲
،
‫ت‬
:
‫التركي‬‫المحسن‬‫عبد‬‫بن‬‫اهلل‬‫عبد‬
،
‫دار‬
‫الهجر‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۳
‫هـ‬
.

285. ۱۵۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫رعموف‬‫یھب‬‫ںیم‬‫یسک‬‫ںیم‬‫اتکوبں‬‫دمتعم‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫زایدہ‬‫ہی‬‫اور‬
‫وہ‬‫ہن‬‫حیحص‬‫ہک‬‫ےہ‬‫القئ‬
،
‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫القئ‬‫زایدہ‬‫ہکلب‬
‫ڑھگت‬‫نم‬
‫وہ‬
،
‫ذحہفی‬‫ایرضحت‬
r
‫وہ‬‫وموقف‬‫رپ‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫حیحص‬‫ہی‬‫یھب‬‫وت‬‫وہ‬‫وموقف‬‫ارگ‬‫اور‬
،
‫املع‬‫احبسہن‬‫واہلل‬
‫۔‬
‫رواتی‬
‫ذحہفی‬‫رطبقی‬
r
‫مکح‬‫اک‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اصف‬‫اےس‬‫ےن‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫اےس‬
‫اہلل‬‫روسل‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬‫اور‬‫احلص‬‫اک‬‫قیقحت‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫اہک‬‫ڑھگت‬‫نم‬‫اےس‬‫ےن‬
،
‫آولیس‬‫العہم‬‫زین‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫ااہظر‬‫اک‬‫اامتعد‬ ‫م‬‫دعم‬‫رپ‬‫اس‬‫یھب‬‫ےن‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫وار‬‫رتبیت‬‫ذرکرکدہ‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫آپ‬‫اسھت‬‫ےک‬‫یمان‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫م‬‫ری‬‫ز‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
‫یمان‬‫رفتمق‬‫ضعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫ثحب‬
‫ےس‬‫دنسوں‬‫درگی‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
،
‫وقنم‬‫ےس‬‫اافلظ‬‫فلتخم‬‫ےس‬‫واتنیعب‬‫احصہب‬
‫ںیہ‬‫ل‬
،
‫در ِتس‬‫رکان‬‫ایبن‬‫اںیہن‬
‫ےہ‬
،
‫ےکےئل‬‫لیصفت‬
‫دےئھکی‬
:
’’
‫الوارد‬ ‫السنن‬
‫ة‬
‫الفتن‬ ‫في‬
‘‘
(،
‫رمق‬
:
۷۸3
‫ات‬
۷۵۸
)
،
‫وار‬‫رتبیت‬‫اخص‬‫قلعت‬‫اک‬‫قیقحت‬‫امہری‬
،
‫رواتی‬‫رموفع‬‫لمتشم‬‫رپ‬‫یمان‬‫ذموکرہ‬‫اجکی‬
‫ےہ‬‫ےس‬
،
‫زگ‬‫لیصفت‬‫یک‬‫سج‬
‫ریکچ‬
‫ےہ‬
‫۔‬
iI

286. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۵۸
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫رکمی‬‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫وگتفگ‬‫ےس‬‫اچدن‬‫ںیم‬‫وہگارے‬‫اک‬
،
‫آپ‬‫اور‬
‫ﷺ‬
‫رکان‬‫رحتک‬‫اک‬‫اچدن‬‫ےس‬‫ااشرے‬‫ےک‬‫ایلگن‬‫یک‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫ےتکس‬‫رک‬‫ںیہن‬‫ایبن‬
‫۔‬
‫دصم‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ر‬
‫یقہیب‬ ‫اامم‬ ‫رواتی‬ ‫ہی‬
l
‫ےن‬
’’
‫دالئل‬
‫النبوة‬
‘‘
1
‫ےس‬ ‫اافلظ‬ ‫ان‬ ‫ںیم‬
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬
:
’’
‫الحافظ‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫أبو‬ ‫أخبرنا‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫محمد‬ ‫العباس‬ ‫أبو‬ ‫حدثنا‬
‫يعقوب‬
،
‫قال‬
:
‫شيبان‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
َ‫ر‬‫ال‬
ْ‫م‬
ِ‫ل‬
‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫حدثنا‬
َ‫ح‬‫ال‬ ‫إبراهيم‬
َ‫ل‬
ِ‫ب‬
ْ‫ي‬
،
‫قال‬
:
‫جميل‬ ‫بن‬‫الهيثم‬‫حدثنا‬
،
‫زهير‬‫حدثنا‬
،
‫محارب‬‫عن‬
‫دثار‬ ‫بن‬
،
‫يثربي‬‫بن‬‫عمرو‬ ‫عن‬
،
‫المطلب‬‫عبد‬ ‫بن‬‫العباس‬‫عن‬
،
‫قال‬
:
‫قلت‬
:
‫يا‬
‫اهلل‬ ‫رسول‬
!
‫لنبوتك‬ ‫أمارة‬ ‫دينك‬ ‫في‬ ‫الدخول‬ ‫إلى‬ ‫دعاني‬
،
‫في‬ ‫رأيتك‬
‫بأصبعك‬ ‫إليه‬ ‫وتشير‬ ‫القمر‬ ‫تناغي‬ ‫المهد‬
،
‫مال‬ ‫إليه‬ ‫أشرت‬ ‫فحيث‬
،
‫قال‬
:
‫ويحدثني‬‫أحدثه‬ ‫كنت‬ ‫إني‬
،
‫البكاء‬‫عن‬ ‫ويلهيني‬
،
َ‫و‬‫وأسمع‬
ْ‫ج‬
َ‫ب‬
َ‫ت‬
‫ه‬
2
‫حين‬
‫العرش‬‫تحت‬‫يسجد‬
.
‫بإسناده‬‫الحلبي‬‫هذا‬‫به‬‫تفرد‬
،
‫مجهول‬‫وهو‬
‘‘
.
‫ابعس‬‫رضحت‬
r
‫اے‬‫ایک‬‫رعض‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
1
‫النبو‬‫دالئل‬
‫ة‬
:
۲
/
1۰
،‫قلعجي‬‫المعطي‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫العلمي‬‫دارالكتب‬
‫ة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫ال‬
‫ثالثة‬
۰1۲1
.‫هـ‬
2
‫سعيد‬‫حديث‬‫وفي‬)‫(س‬
:
‫الشمس‬‫وجبة‬‫لسمعتم‬‫السافرة‬‫أصوات‬‫لوال‬
.
‫والوجبة‬.‫المغيب‬‫مع‬‫سقوطها‬‫أي‬
:
‫الهدة‬‫مع‬‫السقطة‬
.
(
:‫ص‬:‫األثر‬‫غريب‬‫في‬‫النهاية‬
1۱۳
‫ابن‬‫دار‬،
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫للنشر‬‫الجوزي‬
۰1۲1
.)‫هـ‬

287. ۱۵۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
!‫روسل‬‫ےک‬‫اہلل‬
‫ریمے‬
‫اشنین‬‫ہی‬‫یک‬‫وبنت‬‫یک‬‫آپ‬‫یک‬‫وہےن‬‫دالخ‬‫ںیم‬‫دنی‬‫ےک‬‫آپ‬
‫یک‬‫لیھک‬‫یسنہ‬‫ےس‬‫اچدن‬‫ںیم‬‫وہگارے‬‫آپ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫داھکی‬‫وک‬‫آپ‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ینب‬‫وہج‬
‫رک‬‫ابںیت‬
‫ر‬
‫ےہ‬
‫ےھت‬
،
‫رکرےہ‬‫ااشرہ‬‫ےس‬‫ایلگن‬‫رطف‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫ےھت‬
،
‫رطف‬‫سج‬
‫ااشرہ‬‫آپ‬
‫رکات‬‫رحتک‬‫رطف‬‫اس‬‫وہ‬‫وت‬‫رکےت‬
،
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫اس‬‫ںیم‬
‫اھت‬‫رکات‬‫وگتفگ‬‫ےس‬‫ھجم‬‫وہ‬‫اور‬‫رکاتاھت‬‫وگتفگ‬‫ےس‬
،
‫الہبای‬‫رک‬‫اٹہ‬‫ےس‬‫روےن‬‫ےھجم‬‫وہ‬‫اور‬
‫اھت‬‫رکات‬
،
‫اور‬
‫وتق‬‫سج‬
‫وہ‬
‫رک‬‫دجسہ‬‫ےچین‬‫ےک‬‫رعش‬
‫ںیم‬‫دجسہ‬‫ےک‬‫اس‬‫ںیم‬‫وت‬‫اتاھت‬
‫اھت‬‫اتنس‬‫یھب‬‫آواز‬‫یک‬‫رگےن‬
‫۔‬
(
‫یقہیب‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
)
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫اس‬‫اینپ‬‫یبلح‬
،
‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬‫راوی‬‫وہجمل‬
‫۔‬
‫اصمدر‬‫درگی‬‫ضعب‬
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫یقہیب‬‫اامم‬‫رطبقی‬‫ےن‬
l
،
‫رطبقی‬‫زین‬
‫اصوبین‬‫ارلنمح‬‫دبع‬‫نب‬‫اامسلیع‬‫امثعن‬‫اوب‬‫اامم‬
(
‫اوتملیف‬
۷۷۲
‫ھ‬
)
‫اتکب‬‫اینپ‬
’’
‫تاريخ‬
‫دمشق‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫اامسلیع‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫اہنسل‬‫وقام‬
l
‫اینپ‬‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫النبوة‬ ‫دالئل‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫یک‬‫رختجی‬‫ںیم‬
،
‫آرک‬‫رپ‬‫امص‬‫وقعیب‬‫نب‬‫دمحم‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫دنسںی‬‫امتم‬
‫ںیہ‬‫وہاجیت‬‫رتشمک‬
‫۔‬
1
:‫دمشق‬‫تاريخ‬
1
/
۲۸1
‫غ‬‫بن‬‫عمر‬:‫ت‬،
‫ر‬
‫ام‬
‫ه‬
،‫العمروي‬
‫دارالفكر‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰1۰۸
‫هـ‬
.
2
:‫ص‬:‫النبوة‬‫دالئل‬
۲۲1
:‫رقم‬،
۲۲1
‫األولى‬‫الطبعة‬،‫الرياض‬‫ـ‬‫طيبة‬‫دار‬،‫الحداد‬‫محمد‬‫محمدبن‬:‫ت‬،
۰1۱1
.‫هـ‬

288. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۵۴
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫یقہیب‬‫اامم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫یقہیب‬‫امم‬‫ا‬
l
‫ںیہ‬‫امےت‬‫رف‬
:
’’
‫بإسناده‬ ‫لحلبي‬‫ا‬ ‫هذا‬ ‫به‬ ‫تفرد‬
‫مجهول‬ ‫وهو‬
‘‘
1
.
‫نب‬‫ادمح‬
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫ایبن‬‫ےک‬‫دنس‬‫اس‬‫اینپ‬‫ہی‬‫یبلح‬‫اربامیہ‬
،
‫وہجمل‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬‫راوی‬
‫۔‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫السيرة‬
‫النبوية‬
‘‘
2
‫انرص‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬‫ںیم‬
‫دیقشم‬‫ادلنی‬
l
‫ےن‬
’’
‫اآلثار‬ ‫جامع‬
‘‘
3
‫یقہیب‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬
‫۔‬
‫اصوبین‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
’’
‫هذا‬
‫والمتن‬‫اإلسناد‬‫غريب‬ ‫حديث‬
،
‫حسن‬ ‫المعجزات‬‫في‬
‘‘
4
.
‫ےہ‬‫رغبی‬‫ےس‬‫اابتعر‬‫ےک‬‫نتم‬‫اور‬‫دنس‬‫دحثی‬‫ہی‬
،
‫ےہ‬‫نسح‬‫ںیم‬‫زجعمات‬‫ہی‬‫اور‬
‫۔‬
‫ی‬‫م‬
‫ت‬
‫ی‬‫ب‬‫م‬‫ہ‬
‫رجح‬‫انب‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫المكية‬ ‫المنح‬
‘‘
5
‫الطسقین‬‫العہم‬‫اور‬‫ںیم‬
l
‫ےن‬
’’
‫اللدنية‬ ‫المواهب‬
‘‘
6
‫یقہیب‬‫اامم‬‫ںیم‬
l
‫اور‬
‫اح‬
‫ظف‬
‫اصوبین‬
l
‫ےک‬
‫الکم‬‫ذموکرہ‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬
‫۔‬
1
‫النبو‬‫دالئل‬
‫ة‬
:
۲
/
1۰
،‫قلعجي‬‫المعطي‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫دارالكتب‬
‫العلمي‬
‫ة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫ال‬
‫ثالثة‬
۰1۲1
.‫هـ‬
2
‫السيرة‬
‫النبوية‬
:
۰
/
۲۰۰
،
‫ت‬
،‫الواحد‬‫عبد‬‫مصطفى‬:
‫دار‬
‫المعرفةـ‬
‫بيروت‬
‫الطبعة‬،
۰۲1۱
.‫هـ‬
3
:‫اآلثار‬‫جامع‬
۲
/
۲1۲
‫كمال‬‫نشأت‬‫يعقوب‬‫أبو‬:‫ت‬،
،
‫الفيوم‬‫ـ‬‫الفالح‬‫دار‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۰
.‫هـ‬
4
‫انظر‬
‫ال‬
‫خصائص‬
‫الكبرى‬
:
۰
/
1۰
،
‫العلمي‬‫دارالكتب‬
‫ة‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬
۰1۲1
.‫هـ‬
5
:‫ص‬:‫المكية‬‫المنح‬
۰۸۲
‫الطبعةالرابعة‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫المنهاج‬‫دار‬،
۰1۲۳
.‫هـ‬
6
:‫اللدنية‬‫المواهب‬
۰
/
۰۸1
‫الطبعةالثانية‬،‫بيروت‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫المكتب‬،‫أحمدالشامي‬‫صالح‬:‫ت‬،
۰1۲۸
‫هـ‬

289. ۱۵۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫اوقال‬‫ےک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫یبلح‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
‫احمت‬‫ایب‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫والتعديل‬ ‫الجرح‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫قال‬
‫أبي‬ ‫سألت‬
‫حديثه‬ ‫عليه‬ ‫وعرضت‬ ‫عنه‬
،
‫فقال‬
:
‫أعرفه‬ ‫ال‬
،
‫باطلة‬ ‫وأحاديثه‬
‫كلها‬‫موضوعة‬
،
‫أصول‬‫لها‬‫ليس‬
،
‫يدل‬
‫كذاب‬‫أنه‬‫على‬‫حديثه‬
‘‘
.
‫یک‬‫اس‬‫رپ‬‫ان‬‫اور‬‫ایک‬‫وسال‬‫قلعتم‬‫ےک‬‫یبلح‬‫اس‬‫ےس‬‫وادل‬‫اےنپ‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫یک‬‫شیپ‬‫دحثی‬
،
‫اچہپاتن‬‫ںیہن‬‫وک‬‫اس‬‫ںیم‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬‫اوہنں‬‫وت‬
،
‫امتم‬‫یک‬‫امتم‬‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫ںیہ‬‫ابلط‬‫ااحدثی‬
،
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫الص‬‫وکیئ‬‫یک‬‫ان‬
،
‫دالتل‬‫رپ‬‫ابت‬‫اس‬‫دحثی‬‫یک‬‫اس‬
‫ےہ‬‫ذکاب‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رکیت‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
2
‫اور‬
’’
‫المغني‬
‘‘
3
‫احظف‬‫ںیم‬
‫احمت‬‫اوب‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬
،
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫رطح‬‫ایس‬
l
‫یھب‬‫ےن‬
’’
‫والمتروك‬ ‫الضعفاء‬
‫ي‬
‫ن‬
‘‘
4
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
’’
‫لسان‬
‫الميزان‬
‘‘
5
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
1
‫الجرح‬
‫والتعديل‬
:
۲
/
1۱
،
‫رقم‬
:
۸
،
‫دار‬
‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰۲۳۰
‫هـ‬
.
2
‫ميزان‬
‫اال‬
:‫عتدال‬
۰
/
1۰
:‫رقم‬،
۲1۳
.‫بيروت‬‫ـ‬‫المعرفة‬‫دار‬،‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬:‫ت‬،

3
:‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
۲۲
:‫رقم‬،
۲۲1
.‫قطر‬‫ـ‬‫اإلسالمي‬‫التراث‬‫إحياء‬‫إدارة‬،‫عتر‬‫الدين‬‫نور‬:‫ت‬،
4
‫الضعفاءوالمتروكين‬
:
۰
/
۱1
،
:‫رقم‬
۰۸۱
،‫القاضي‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫الفداء‬ ‫ابو‬:‫ت‬،
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫دارالكتب‬
‫األولى‬
۰1۱۱
‫هـ‬
.
5
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۰
/
۲1۱
:‫رقم‬،
۲۳۲
،
،‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫دارالبشائراإلسالمية‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
l
‫ےن‬
’’
‫االدتعال‬‫زیمان‬
‘‘
(
۲
/
۵۲
)
‫وک‬‫یبلح‬‫ہنیکس‬‫ایب‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫اور‬‫یبلح‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫ںیم‬

290. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۵۲
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫۔‬
‫یقہیب‬‫اامم‬
l
‫ےہ‬‫وہجمل‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اکچ‬‫زگر‬‫وقل‬‫اک‬
،
‫ہک‬‫ےہ‬‫اکچ‬‫زگر‬‫یھب‬‫ہی‬‫اور‬
‫ریثک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اافتکء‬‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬‫ان‬‫ےن‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
1
‫یبلح‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫ںیم‬
‫واضنیع‬‫وک‬
‫ونیمہتم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬‫وک‬‫یبلح‬‫اربمیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬
l
‫اور‬‫ےہ‬‫اہک‬‫ذکاب‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اہک‬‫ابلط‬‫وک‬‫رواایت‬‫امتم‬‫یک‬‫اس‬
،
‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬
l
‫وجزی‬‫انب‬‫احظف‬‫رپ‬‫وقل‬‫ےک‬
l
،
‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫راوی‬‫یہ‬‫اکی‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ہکبج‬
l
‫یبلح‬‫ہنیکس‬‫ایب‬‫نب‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬،‫ےہ‬‫دای‬‫رقار‬‫اگل‬‫اگل‬‫وک‬‫دوونں‬‫ےن‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ےس‬‫رموایت‬‫یک‬‫ان‬‫زین‬‫مہنع‬‫رموی‬‫و‬‫روات‬‫ےک‬‫یبلح‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫اور‬
l
‫وہیت‬‫ولعمم‬‫راحج‬‫ابت‬‫یک‬
‫ابرے‬‫ےک‬‫یبلح‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫وموجد‬‫ںیم‬‫دنس‬‫اتمہ‬،‫ےہ‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ےس‬‫رجح‬‫یئگ‬‫یک‬‫یک‬‫احمت‬‫اوب‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫قفتم‬
‫املع۔‬‫واہلل‬،‫ںیہ‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫یک‬
‫لمکم‬
‫ابعرت‬
‫المہظح‬
‫وہ‬
:
’’
‫وبعضهم‬
‫يسميه‬
‫محمدا‬
‫قاله‬
‫الخطيب‬
،
‫يروي‬
‫عن‬
‫مالك‬
،
‫قلت‬
:
‫ما‬
‫رأيت‬
‫لهم‬
‫فيه‬
‫كالما‬
‫انتهى‬
.
‫ثم‬
‫أعاده‬
‫ولم‬
‫يسم‬
‫جده‬
‫فقال‬
:
‫أحمد‬
‫بن‬
‫إبراهيم‬
‫الحلبي‬
،
‫عن‬
‫علي‬
‫بن‬
‫عاصم‬
‫وقبيصة‬
،
‫قال‬
‫أبو‬
‫حاتم‬
:
‫أحاديثه‬
‫باطلة‬
‫تدل‬
‫على‬
‫كذبه‬
.
‫قلت‬
:
‫هو‬
‫ابن‬
‫أبي‬
‫سكينة‬
‫تقدم‬
،
‫وقال‬
‫في‬
‫المغني‬
:
‫أحمد‬
‫بن‬
‫إبراهيم‬
‫الحلبي‬
‫عن‬
‫قتيبة‬
،
‫وطبقته‬
‫كذاب‬
‫انتهى‬
.
‫فهذا‬
‫من‬
‫العجب‬
!
‫يقول‬
:
‫ما‬
‫رأيت‬
‫لهم‬
‫فيه‬
‫كالما‬
،
‫ثم‬
‫يجزم‬
‫بأنه‬
‫الذي‬
‫قال‬
‫فيه‬
‫أبو‬
‫حاتم‬
‫ما‬
‫قال‬
،
‫ولفظ‬
‫ابن‬
‫أبي‬
‫حاتم‬
:
‫أحمد‬
‫بن‬
‫إبراهيم‬
‫الحلبي‬
‫روى‬
‫عن‬
‫علي‬
‫بن‬
‫عاصم‬
،
‫والهيثم‬
‫بن‬
‫جميل‬
،
‫وقبيصة‬
،
‫والنفيلي‬
،
‫روى‬
‫عنه‬
‫أحمد‬
‫بن‬
‫شيبان‬
‫الرملي‬
،
‫سألت‬
‫أبي‬
‫عنه‬
‫وعرضت‬
‫عليه‬
‫حديثه‬
‫فقال‬
:
‫ال‬
‫أعرفه‬
،
‫وأحاديثه‬
‫باطلة‬
‫كلها‬
،
‫ليس‬
‫لها‬
‫أصل‬
،
‫فدل‬
‫حديثه‬
‫على‬
‫أنه‬
‫كذاب‬
.
‫قلت‬
:
‫والذي‬
‫يروي‬
‫عن‬
‫مالك‬
‫أقدم‬
‫من‬
‫الذي‬
‫يروي‬
‫عن‬
‫طبقة‬
‫قتيبة‬
‫فلعلهما‬
‫اثنان‬
،
‫واهلل‬
‫أعلم‬
،
‫وذكر‬
‫الدارقطني‬
‫والخطيب‬
‫أن‬
‫محمد‬
‫بن‬
‫المبارك‬
‫الصوري‬
‫روى‬
‫عن‬
‫أحمد‬
‫بن‬
‫إبراهيم‬
‫بن‬
‫أبي‬
‫سكينة‬
،
‫ولم‬
‫يذكرا‬
‫له‬
‫شيئا‬
‫منكر‬
،
‫وسيأتي‬
‫في‬
‫المحمدين‬
‫أن‬
‫ابن‬
‫حبان‬
‫ذكر‬
‫ابن‬
‫أبي‬
‫سكينة‬
‫في‬
‫الثقات‬
،
‫وكذا‬
‫وثقه‬
‫ابن‬
‫حزم‬
‫في‬
‫حديث‬
‫أخرجه‬
‫من‬
‫طريقه‬
،
‫عن‬
‫علي‬
‫بن‬
‫المديني‬
‘‘
.
1
‫تنزيه‬
:‫الشريعة‬
۰
/
۲۸
:‫رقم‬،
۳1
‫وعبد‬‫اللطيف‬‫عبد‬،‫الوهاب‬‫عبد‬:‫ت‬،
‫الصديق‬‫اهلل‬
‫الكتب‬‫دار‬،‫الغماري‬
‫العلمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲11
.‫هـ‬

291. ۱۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫اور‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ےن‬
،
‫یکچ‬‫زگر‬‫لیصفت‬
‫ےہ‬
،
‫یبلح‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫ادمح‬‫ہی‬‫اور‬
‫ےہ‬‫یھب‬‫رفتمد‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےک‬‫رواتی‬‫اس‬
،
‫یقہیب‬‫اامم‬‫ہک‬‫اسیج‬
l
‫ےہ‬‫واحض‬‫ےس‬‫وقل‬‫ےک‬
،
‫وصرت‬‫رہب‬‫رواتی‬‫ہی‬‫ےئل‬‫اس‬
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫آپ‬‫اےس‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫وسنمب‬‫اجبن‬‫یک‬
‫۔‬
iI

292. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۲
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
‫اک‬‫رقآن‬‫م‬‫ظف‬‫اح‬‫ںیم‬‫ہک‬‫انہک‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رقآن‬‫احظف‬‫اک‬‫ربق‬
‫ےہ‬‫الکم‬‫اک‬‫اہلل‬‫ںیم‬‫ٹیپ‬‫ےک‬‫اس‬‫ہکبج‬‫وہں‬‫اھکیتکس‬‫ےسیک‬‫وگتش‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ےہ‬‫فیعض‬‫دشدی‬
،
‫رکےتکس‬‫ںیہن‬‫ایبن‬
‫۔‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬‫رواتی‬‫ہی‬
l
‫اینپ‬‫ےن‬
’’
‫معجم‬
‘‘
1
‫ےس‬‫اافلظ‬‫ان‬‫ںیم‬
‫یک‬‫رختجی‬
‫ےہ‬
:
’’
‫الحسن‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫حمد‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫هبة‬ ‫أخبرنا‬
،
‫الفضل‬ ‫أبو‬
ُ‫ب‬‫ال‬‫الجوهري‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
ِ‫ج‬
ْ‫ر‬
ِ‫د‬
ُ‫ب‬‫من‬‫بها‬‫إلي‬‫كتب‬‫إجازة‬‫ي‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
ِ‫ج‬
ْ‫ر‬
‫د‬
،
‫قال‬
:
‫الفقيه‬‫أبنا‬
‫إسم‬ ‫بن‬ ‫الواحد‬ ‫عبد‬ ‫الفتح‬ ‫أبو‬
‫ا‬
‫نغارة‬ ‫بن‬ ‫عيل‬
،
‫أبو‬ ‫المرشد‬ ‫الشيخ‬ ‫ثنا‬
َ‫ك‬‫ال‬ ‫هو‬ ‫شهريار‬ ‫بن‬ ‫إبراهيم‬ ‫إسحاق‬
َ‫ز‬‫ا‬
ُ‫ر‬
ْ‫و‬
ِ‫ن‬
‫ي‬
،
‫ب‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫ثنا‬
‫ن‬
‫إمالء‬ ‫بالبصرة‬ ‫الحافظ‬ ‫موسى‬
،
‫البلخي‬ ‫نصر‬ ‫بن‬ ‫الفضل‬ ‫بن‬ ‫علي‬ ‫ثنا‬
،
‫ثنا‬
‫يعقوب‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬
،
‫عيينة‬ ‫بن‬ ‫سفيان‬ ‫ثنا‬
،
‫دينار‬ ‫بن‬ ‫عمرو‬ ‫عن‬
،
‫جابر‬ ‫عن‬
‫بن‬
‫قال‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬
:
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫اهلل‬ ‫رسول‬ ‫قال‬
:
‫حامل‬ ‫مات‬ ‫إذا‬
‫لحمه‬ ‫ألكل‬ ‫األرض‬ ‫إلى‬ ‫اهلل‬ ‫أوحى‬ ‫القرآن‬
،
‫قال‬
:
‫األرض‬ ‫فتقول‬
:
‫وكيف‬
‫آكل‬
‫لحمه‬
‫؟‬
‫جوفه‬‫في‬‫وكالمك‬
،
‫غريب‬‫حديث‬‫هذا‬
‘‘
.
‫دبعاہلل‬‫نب‬‫اجرب‬‫رضحت‬
r
‫وضحر‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫بج‬
1
‫الشيوخ‬‫معجم‬
:
۲
/
۰۲۰1
،
‫رقم‬
:
۰۸1۱
:‫ت‬،
‫الدين‬‫تقي‬‫وفاء‬
،
‫دار‬
‫ال‬
‫بشائر‬
،‫دمشق‬‫ـ‬
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۰
‫هـ‬

293. ۱۲۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫احظف‬
‫ااقتن‬‫رقآن‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫ل‬
،
‫اک‬‫رقآن‬‫احظف‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رکےت‬‫ویح‬‫وک‬‫زن‬‫اپک‬‫اہلل‬
‫اھکان‬‫ہن‬‫وگتش‬
،
‫بج‬‫اھکؤں‬‫وگتش‬‫اک‬‫رقآن‬‫احظف‬‫رطح‬‫سک‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫یتہک‬‫وتزن‬
‫ےک‬‫رقآن‬‫احظف‬‫ہک‬
‫ےہ‬‫الکم‬‫اک‬‫اہلل‬‫ںیم‬‫ٹیپ‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫رواتی‬‫رختجی‬
:
’’
‫حديث‬ ‫هذا‬
‫غريب‬
‘‘
1
.
‫ےہ‬‫دحثی‬‫رغبی‬‫ہی‬
‫۔‬
‫دقمیس‬‫احظف‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫دقمیس‬‫احظف‬
l
’’
‫واألفراد‬ ‫الغرائب‬ ‫أطراف‬
‘‘
2
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫تفرد‬
‫بن‬ ‫محمد‬ ‫به‬
‫البلخي‬ ‫الحسن‬
،
‫يعقوب‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫عن‬
،
‫عيينة‬ ‫ابن‬ ‫عن‬
‫عنه‬
‘‘
.
‫یخلب‬‫نسح‬‫نب‬‫دمحم‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
،
‫وقعیب‬‫نب‬‫ادمح‬
،
‫رطقی‬‫ےک‬‫ہنییع‬‫انب‬‫نع‬
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےس‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫اسعرک‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
l
‫ےس‬‫وقعیب‬‫نب‬‫ادمح‬‫ںیم‬‫دنس‬‫ذموکرہ‬‫یک‬
‫ رص‬‫نب‬‫لضف‬‫نب‬‫یلع‬‫راوی‬‫واال‬‫رکےن‬‫لقن‬
‫ےہ‬‫یخلب‬
،
‫یخلب‬‫نسح‬‫نب‬‫دمحم‬‫ہک‬‫ہن‬
،
‫واہلل‬
‫املع‬
‫۔‬
1
‫الشيوخ‬‫معجم‬
:
۲
/
۰۲۰۸
،
‫رقم‬
:
۰۸1۱
،
‫ت‬
:
‫الدين‬‫تقي‬‫وفاء‬
،
‫دار‬
‫البشائر‬
‫دمشق‬‫ـ‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.
2
‫واألفراد‬‫الغرائب‬‫أطراف‬
:
۲
/
۲۱۰
:‫رقم‬،
۰۱۱1
:‫ت‬،
‫نصار‬‫حسن‬‫محمود‬‫محمد‬‫محمود‬
،
‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰1۰1
‫هـ‬

294. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲3
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫یخلب‬‫وقعیب‬‫نب‬‫ادمح‬‫راوی‬‫ےک‬‫دنس‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
’’
‫االعتدال‬ ‫ميزان‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬‫ںیم‬
:
’’
‫يعقوب‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬
‫البلخي‬
،
‫وغيره‬ ‫عيينة‬ ‫بن‬ ‫سفيان‬ ‫عن‬
،
‫وعجائب‬ ‫بمناكير‬ ‫أتى‬
‘‘
.
‫نب‬‫ادمح‬
‫ہنییع‬‫نب‬‫ایفسن‬‫وج‬‫یخلب‬‫وقعیب‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫ےسرواتی‬‫وریغہ‬
،
‫وبیجع‬‫رکنم‬‫ہی‬
‫ےہ‬‫الات‬‫ااحدثی‬
‫۔‬
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫الميزان‬ ‫لسان‬
‘‘
2
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ںیم‬
l
‫یک‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫دعب‬‫ےک‬‫الےن‬‫ابعرت‬
:
’’
‫الثقات‬ ‫في‬ ‫حبان‬ ‫ابن‬ ‫وذكره‬
،
‫فقال‬
:
‫يكنى‬
‫صالح‬ ‫أبا‬
،
‫العراق‬ ‫وأهل‬ ‫إبراهيم‬ ‫بن‬ ‫ومكي‬ ‫وكيع‬ ‫عن‬ ‫روى‬
،
‫عنه‬ ‫حدث‬
‫بلده‬ ‫أهل‬
‘‘
.
‫ابحن‬‫انب‬‫اور‬
l
‫یک‬‫ان‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اہک‬‫رکےک‬‫ذرک‬‫ںیم‬‫اقثت‬‫وک‬‫ان‬‫ےن‬
‫ےہ‬‫اصحل‬‫اوب‬‫تینک‬
،
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬‫ےس‬‫رعاق‬‫الہ‬‫اور‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫یکم‬‫اور‬‫وعیک‬
،
‫ںیہ‬‫رکےت‬‫رواتی‬‫واےل‬‫رہش‬‫ےک‬‫اس‬‫ےس‬‫اس‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫رےہ‬‫واحض‬
l
‫نب‬‫ادمح‬‫ہی‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫رصتحی‬‫یک‬
‫اوب‬‫تینک‬‫یک‬‫نج‬‫وقعیب‬
‫واال‬‫رکےن‬‫لقن‬‫ےس‬‫اربامیہ‬‫نب‬‫یکم‬‫و‬‫وعیک‬‫وہ‬‫ےہاور‬‫اصحل‬
‫ےہ‬
،
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬‫زین‬
l
‫ےن‬
’’
‫اقثت‬
‘‘
3
‫یک‬‫ذرک‬‫یھب‬‫رفاء‬‫تینک‬‫یک‬‫ان‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
،
‫ہک‬‫اکس‬‫لم‬‫ںیہن‬‫ہی‬‫ےک‬‫التش‬‫ابووجد‬‫وک‬‫دنبہ‬
’’
‫اقثت‬
‘‘
‫راوی‬‫یہی‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫ںیم‬
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫وقبل‬‫وج‬‫ےہ‬‫وقعیب‬‫نب‬‫ادمح‬‫وہ‬
l
‫ےک‬
‫ہنییع‬‫نب‬‫ایفسن‬
l
‫ےس‬
1
‫االعتدال‬‫ميزان‬
:
۰
/
۰۱۸
،
‫رقم‬
:
۱۱۱
،
‫ت‬
:
‫البجاوي‬‫محمد‬‫علي‬
،
‫دار‬
.‫بيروت‬‫المعرفةـ‬
2
‫الميزان‬ ‫لسان‬
:
۰
/
۳۱۰
،
‫رقم‬
:
1۰1
،
‫ت‬
:
‫غده‬ ‫أبو‬ ‫الفتاح‬ ‫عبد‬
،
‫دارالبشا‬
‫ئ‬
‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫راإلسالمية‬
،
‫األولى‬ ‫الطبعة‬
۰1۲۲
‫هـ‬
.
3
‫الثقات‬
:
1
/
1۲
،
‫المعارف‬‫دائرة‬
‫ـ‬
‫بحيدر‬
‫آ‬
‫باد‬
‫دكن‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲1۲
‫هـ‬
.

295. ۱۲۷
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫واالےہ‬‫رکےن‬‫لقن‬
،
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ہک‬‫وہاکس‬‫ںیہن‬‫ولعمم‬‫ہی‬‫ابقیقحتل‬‫ااحللص‬
l
‫و‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬‫ہک‬‫اسیج‬‫ںیہ‬‫یہ‬‫اکی‬‫دوونں‬‫راوی‬‫رکدہ‬‫ذرک‬‫ےک‬
‫القسعین‬
l
‫ےہ‬‫وہات‬‫ولعمم‬‫ےس‬‫الکم‬‫ےک‬
،
‫ںیہ‬‫اگل‬‫اگل‬‫ای‬
،
‫املع‬‫واہلل‬
‫۔‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫یہ‬
’’
‫المغني‬
‘‘
1
‫ےتھکل‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫أ‬
‫يعقوب‬ ‫بن‬ ‫حمد‬
‫البلخي‬
،
‫ونحوه‬ ‫عيينه‬ ‫ابن‬ ‫عن‬
،
‫وموضوعات‬ ‫مناكير‬ ‫له‬
‘‘
.
‫وقعیب‬‫نب‬‫ادمح‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫لقن‬‫رواتی‬‫ےس‬‫وسیجں‬‫ان‬‫اور‬‫ہنییع‬‫انب‬‫وج‬‫یخلب‬
،
‫ڑھگت‬‫ونم‬‫رکنم‬‫وہ‬
‫ےہ‬‫الات‬‫ااحدثی‬
‫۔‬
‫العہم‬
‫ّاق‬‫رع‬‫انب‬
l
‫ےن‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘‘
2
‫ںیم‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےک‬
’’
‫المغني‬
‘‘
‫رپ‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫الکم‬‫ےک‬
‫وہےئ‬‫رکےت‬‫اافتکء‬
،
‫یخلب‬‫وقعیب‬‫نب‬‫ادمح‬
‫واضنیع‬‫وک‬
‫ونیمہتم‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫اشلم‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬‫یک‬
‫۔‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫یخلب‬‫وقعیب‬‫نب‬‫ادمح‬‫ےن‬
’’
‫ثقات‬
‘‘
3
‫ایک‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
،
‫وحاہل‬‫اس‬‫زین‬
‫زگ‬‫ےس‬‫ونعان‬‫ےک‬‫ونٹ‬‫امہ‬‫لیصفت‬‫ےس‬
‫ےہ‬‫یکچ‬‫ر‬
‫۔‬
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہاکچ‬‫ولعمم‬‫ےس‬‫الکم‬‫اسہقب‬
l
‫زندکی‬‫ےک‬
‫نب‬‫ادمح‬
‫ےہ‬‫الات‬‫ااحدثی‬‫ڑھگت‬‫ونم‬‫رکنم‬‫یخلب‬‫وقعیب‬
،
‫اور‬
‫العہم‬
‫ّاق‬‫رع‬‫انب‬
l
‫ےن‬
‫ذیبہ‬‫احظف‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
،
‫نب‬‫ادمح‬‫ہی‬‫ہک‬‫ںیم‬‫انترظ‬‫اخص‬‫اس‬‫اور‬
1
‫الضعفاء‬‫في‬‫المغني‬
:
۰
/
۰۱1
،
‫رقم‬
:
11۱
،
‫ت‬
:
‫عتر‬‫نورالدين‬
‫ا‬‫التراث‬‫إحياء‬‫دار‬،
.‫قطر‬‫ـ‬‫إلسالمي‬
2
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
:
۰
/
۲۸
،
‫رقم‬
:
۲۲۳
،
‫ت‬
:
‫اللطيف‬‫عبد‬‫عبدالوهاب‬
،
‫صديق‬ ‫محمد‬‫عبداهلل‬
،
‫العلميةـ‬‫دارالكتب‬
‫بيروت‬
،
‫الثانية‬‫الطبعة‬
۰1۱۰
.‫هـ‬
3
‫الثقات‬
:
1
/
1۲
،
‫المعارف‬‫دائرة‬
‫ـ‬
‫بحيدر‬
‫آ‬
‫باد‬
‫دكن‬
،
‫األولى‬‫الطبعة‬
۰۲1۲
‫هـ‬
.

296. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۸
‫رفتمد‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫لقن‬‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫یخلب‬‫وقعیب‬
‫یھب‬
‫ےہ‬
،
‫رواتی‬‫ہی‬
‫یھب‬‫یسک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اخیل‬‫ےس‬‫دشدی‬‫م‬‫فعض‬‫ںیم‬‫وصرت‬
،
‫ےئل‬‫اس‬
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬
‫آپ‬
‫ﷺ‬
‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫در ِتس‬‫رکان‬‫ےسایبن‬‫ااستنب‬
‫۔‬
iI

297. ۱۲۶
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫رواتی‬
:
’’
‫الزناء‬‫رقية‬‫الغناء‬
‘‘
.
‫ےہ‬‫ر‬
‫ت‬ ‫ن‬
‫م‬‫اک‬‫زان‬‫اگان‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫آپ‬‫ہی‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫وقل‬‫اک‬
،
‫اطمقب‬‫ےک‬‫وقل‬‫وہشمر‬‫ہکلب‬
‫ایعض‬‫نب‬‫لیضف‬‫ہی‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ےہ‬
‫۔‬
‫یلم‬‫ںیہن‬‫رموفًاع‬ً‫ا‬‫دنس‬‫رواتی‬‫ہی‬
‫۔‬
‫الکم‬‫اک‬‫اہمئ‬‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رواتی‬
‫اقری‬‫المیلع‬
l
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ےن‬
’’
‫المصنوع‬
‘‘
1
‫اھکل‬‫رکےک‬‫لقن‬‫ںیم‬
‫ےہ‬
:
’’
‫الفضيل‬‫كالم‬‫من‬
‘‘
.
‫لیضف‬‫ہی‬
l
‫ےہ‬‫وقل‬‫اک‬
‫۔‬
‫اقری‬‫یلع‬‫الم‬‫رطح‬‫ایس‬
l
’’
‫المرفوعة‬ ‫األسرار‬
‘‘
2
‫رفامےت‬‫رحتری‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬
:
’’
‫النووي‬ ‫قال‬
‫مسلم‬ ‫شرح‬ ‫في‬
:
‫انتهى‬ ‫المشهورة‬ ‫أمثالهم‬ ‫من‬ ‫هو‬
.
‫عياض‬‫بن‬‫للفضيل‬‫الغزالي‬‫وعزاه‬
‘‘
.
‫ونوی‬
l
’’
‫ملسم‬‫رشح‬
‘‘
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ںیم‬
:
‫ںیم‬‫الثمل‬‫رضب‬‫وہشمر‬‫ہی‬
‫ےہ‬ ‫ےس‬
،
‫ایہتن‬
،
‫اامم‬
‫زغایل‬
l
‫ایعض‬ ‫نب‬ ‫لیضف‬ ‫اےس‬ ‫ےن‬
l
‫اجبن‬ ‫یک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫وسنمب‬
‫۔‬
‫یلع‬‫الم‬
‫اقری‬
l
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬‫رپ‬‫الکم‬‫ےک‬
l
‫ےن‬
’’
‫الخفاء‬ ‫كشف‬
‘‘
3
1
:‫ص‬:‫المصنوع‬
۰۲۱
:‫رقم‬،
۲۱۲
،
‫ت‬
:
‫عبد‬
‫الفتاح‬
‫أبو‬
‫مكتب‬،‫غدة‬
‫المطبوعات‬
‫اإلسالمية‬
‫ـ‬
‫الثانية‬‫الطبعة‬،‫حلب‬
۰۲11
‫هـ‬
.
2
‫األسرارالمرفوعة‬
:
۲۸۲
،
‫رقم‬
:
۲۰۲
،
‫ت‬
:
‫محمد‬
‫الصباغ‬
،
‫مؤ‬
‫س‬
‫الرسالة‬‫سة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫لطبعة‬‫ا‬
۰۲1۰
.‫هـ‬
3
‫الخفاء‬‫كشف‬
:
۲
/
1۲
:‫رقم‬،
1۰1
،
‫مكتبة‬
‫ـ‬‫القدسي‬
‫الطبعة‬،‫القاهرة‬
۰۲۸۰
.‫هـ‬

298. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۴
‫اور‬‫ںیم‬
‫ی‬‫ح‬‫ق‬
‫اقؤ‬‫العہم‬
l
‫ےن‬
’’
‫المرصوع‬‫اللؤلؤ‬
‘‘
1
‫ےہ‬‫ایک‬‫اامتعد‬‫ںیم‬
‫۔‬
‫ونٹ‬‫امہ‬
:
‫ادلاین‬‫ایب‬‫انب‬‫احظف‬
l
(
‫اوتملیف‬
۱۵۲
‫ھ‬
)
‫ےن‬
’’
‫المالهي‬ ‫ذم‬
‘‘
‫اےس‬‫ںیم‬
‫ینثم‬‫نب‬‫رمعم‬‫اوبہدیبہ‬‫اور‬‫ایعض‬‫نب‬‫لیضف‬
(
‫اوتملیف‬
۱۲۱
‫ھ‬
)
‫رپ‬‫وطر‬‫ےک‬‫وقل‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬
‫۔‬
2
‫مکح‬‫اک‬‫رواتی‬
‫اقری‬‫المیلع‬
l
،
‫ُین‬‫و‬‫ل‬‫ح‬‫ع‬‫العہم‬
l
‫ی‬‫ح‬‫ق‬
‫اقؤ‬‫العہم‬‫اور‬
l
‫رصتحی‬‫یک‬
‫آپ‬‫وقل‬‫ہی‬‫اطمقب‬‫ےک‬
‫ﷺ‬
‫ےہ‬‫ںیہن‬‫اراشد‬‫اک‬
،
‫ایعض‬‫نب‬‫لیضف‬‫ہکلب‬
l
‫ای‬
‫ینثم‬‫نب‬‫رمعم‬‫اوبہدیبہ‬
l
‫وقل‬‫اک‬
‫ےہ‬
،
‫اس‬‫املعء‬‫ےک‬‫وفلخ‬‫فلس‬‫ےس‬‫تہب‬‫زین‬
‫ںیہ‬‫رےہ‬‫رفامےت‬‫اامعتسل‬‫ںیم‬‫اوقال‬‫اےنپ‬‫وک‬‫ہلمج‬
‫۔‬
iI
1
‫المرصوع‬ ‫اللؤلؤ‬
:
۰۲۳
،
‫رقم‬
:
۲۸۰
،
‫ت‬
:
‫فواز‬
‫أحمد‬
‫زمرلي‬
،
‫دار‬
‫البشائر‬
‫اإلسالمية‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۰۸
‫هـ‬
.
2
:‫المالهي‬ ‫ذم‬
:‫ص‬
۸۸
:‫رقم‬،
۸۳
،‫سليم‬ ‫المنعم‬ ‫عبد‬ ‫عمرو‬:‫ت‬،
‫مكتبة‬
‫ـ‬ ‫تيمية‬ ‫ابن‬
‫األولى‬ ‫الطبعة‬،‫القاهرة‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
’’
،‫محمد‬‫حدثنا‬
:‫قال‬
،‫الحسين‬‫حدثنا‬
:‫قال‬
‫اهلل‬‫عبد‬‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫وحدثن‬
،‫الرحمن‬‫عبد‬‫بن‬‫الحسين‬‫ي‬
:‫قال‬
‫قال‬
:‫عياض‬‫بن‬‫فضيل‬
‫ال‬
‫غناء‬
‫الزنا‬‫رقية‬
‘‘
.
‫الكتاب‬ ‫نفس‬ ‫وفي‬
:
’’
‫محمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫الحسين‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫حدثنا‬
،
‫قال‬
:
‫عبد‬ ‫بن‬ ‫الحسين‬ ‫حدثنا‬
‫الرحمن‬
،
‫قال‬
:
‫المثنى‬ ‫بن‬ ‫معمر‬ ‫عبيدة‬ ‫أبو‬ ‫قال‬
:
‫كليب‬ ‫بني‬ ‫من‬ ‫قوما‬ ‫الحطيئة‬ ‫جاور‬
....
‫أغاني‬ ‫تسمعوني‬ ‫وال‬
‫شبيبتكم‬
،
‫الزنا‬‫رقية‬‫الغناء‬‫فإن‬
‘‘
:‫(ص‬
۸۱
:‫رقم‬،
۱۰
)
.

299. ۱۲۵
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫ربمن‬‫رواتی‬
‫حبص‬‫رہ‬
‫رشفی‬‫درود‬‫رمہبت‬‫دس‬
:
’’
‫أ‬
ّ‫ل‬‫ل‬
‫النبي‬‫محمد‬‫على‬‫صل‬‫هم‬
.....
‘‘
.
‫ولخمق‬‫امتم‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬
‫انلم‬‫اک‬‫وثاب‬‫ربارب‬‫ےک‬‫درود‬‫ےک‬
‫رواتی‬
:
‫رشفی‬‫درود‬‫رمہبت‬‫دس‬‫حبص‬‫رہ‬
:
’’
‫أ‬
ّ‫ل‬‫ل‬
‫النبي‬‫محمد‬‫على‬‫صل‬‫هم‬
‫خلقك‬‫من‬‫عليه‬‫صلى‬‫من‬‫عدد‬
،
‫كما‬‫النبي‬‫محمد‬‫على‬‫وصل‬
‫عليه‬‫نصلي‬‫أن‬‫لنا‬‫ينبغي‬
،
‫محمد‬‫على‬‫وصل‬
‫أن‬‫أمرتنا‬‫كما‬‫النبي‬
‫عليه‬‫نصلي‬
‘‘
.
‫ولخمق‬‫امتم‬‫رپ‬‫ڑپےنھ‬
‫وثاب‬‫ربارب‬‫ےک‬‫درود‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫اتلم‬
‫۔‬
‫مکح‬
:
‫ڑھگت‬‫نم‬
‫دصمر‬‫اک‬‫رواتی‬
‫ویسیط‬‫اامم‬
l
’’
‫المصنوعة‬‫الآللئ‬‫ذيل‬
‘‘
1
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫ںیم‬
:
’’
‫األفراد‬ ‫في‬ ‫الدارقطني‬
،
‫مخلد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫حدثنا‬
،
‫سليمان‬ ‫حدثنا‬
‫النهدي‬ ‫الربيع‬ ‫بن‬
،
‫الزاهد‬ ‫رحمة‬ ‫بن‬ ‫كادح‬ ‫حدثنا‬
،
‫لهيعة‬ ‫ابن‬ ‫حدثنا‬
‫الحضرمي‬
،
‫عامر‬ ‫بن‬ ‫سليم‬ ‫عن‬
،
‫البجلي‬ ‫عمرو‬ ‫بن‬ ‫أوسط‬ ‫عن‬
،
‫أبي‬ ‫عن‬
‫قال‬ ‫الصديق‬ ‫بكر‬
:
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫عند‬ ‫كنت‬
،
‫رجل‬ ‫فجاءه‬
‫فسلم‬
،
‫فرد‬
‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬
،
‫إلى‬ ‫وأجلسه‬ ‫وجهه‬ ‫وأطلق‬
‫جنبه‬
،
‫نهض‬ ‫حاجته‬ ‫الرجل‬ ‫قضى‬ ‫فلما‬
،
‫فقال‬
‫عليه‬ ‫اهلل‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬
1
‫المصنوعة‬ ‫الآللئ‬ ‫ذيل‬
:‫ص‬:
۱۱۲
:‫رقم‬،
۳۲۸
:‫ت‬،
‫حسن‬ ‫حاج‬ ‫خالد‬ ‫رامز‬
،
‫المعارف‬ ‫مكتبة‬
،‫الرياض‬ ‫ـ‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۰
‫ه‬
.‫ـ‬

300. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
۱۲۲
‫وسلم‬
،
‫بكر‬ ‫أبا‬ ‫يا‬
!
‫األرض‬ ‫أهل‬ ‫كعمل‬ ‫يوم‬ ‫كل‬ ‫له‬ ‫يرفع‬ ‫رجل‬ ‫هذا‬
،
‫فقلت‬
:
‫قال‬ ‫ذاك؟‬ ‫ولم‬
:
‫كصالة‬ ‫مرات‬ ‫عشر‬ ‫علي‬ ‫صلى‬ ‫أصبح‬ ‫كلما‬ ‫إنه‬
‫أجمع‬ ‫الخلق‬
،
‫قلت‬
:
‫قال‬ ‫ذاك؟‬ ‫وما‬
:
‫يقول‬
:
‫النبي‬ ‫محمد‬ ‫على‬ ‫صل‬ ‫اللهم‬
‫خلقك‬ ‫من‬ ‫عليه‬ ‫صلى‬ ‫من‬ ‫عدد‬
،
‫لنا‬ ‫ينبغي‬ ‫كما‬ ‫النبي‬ ‫محمد‬ ‫على‬ ‫وصل‬
‫أن‬
‫عليه‬‫نصلي‬
،
‫عليه‬‫نصلي‬‫أن‬‫أمرتنا‬‫كما‬‫النبي‬‫محمد‬‫على‬‫وصل‬
‘‘
.
‫دصقی‬‫اوبرکب‬‫رضحت‬
r
‫یبن‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫ےہ‬‫رواتی‬‫ےس‬
‫ﷺ‬
‫اھت‬‫اسھت‬‫ےک‬
،
‫ایک‬‫السم‬‫ےن‬‫اس‬‫اور‬‫آای‬‫صخش‬‫اکی‬
،
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫وجاب‬‫اک‬‫السم‬‫ےن‬
‫دای‬
،
‫اپس‬‫اےنپ‬‫اےس‬‫اور‬‫اکھجای‬‫رس‬‫اانپ‬‫اور‬
‫اھٹیبدای‬
،
‫وت‬‫وہایگ‬‫اکم‬‫اک‬‫صخش‬‫اس‬‫بج‬
‫وہ‬
‫وہا‬‫ڑھکا‬
،
‫یبن‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫روےئ‬‫دن‬‫رہ‬‫اامعل‬‫ےک‬‫صخش‬‫اوبرکب!اس‬‫اے‬
‫ںیہ‬‫اےتھٹ‬‫رطف‬‫یک‬‫آامسن‬‫ربارب‬‫ےک‬‫لمع‬‫ےک‬‫واولں‬‫ےکرےنہ‬‫زن‬
،
‫ںیم‬
(
‫رضحت‬
‫اوبرکب‬
r
)
‫آپ‬‫ےس؟وت‬‫وہج‬‫سک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫ﷺ‬
‫ھجم‬‫حبص‬‫رہ‬‫صخش‬‫ہی‬‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫ےک‬‫درود‬‫ےک‬‫ولخمق‬‫امتم‬‫وجہک‬‫ےہ‬‫ڑپاتھ‬‫درود‬‫رمہبت‬‫دس‬‫رپ‬
‫ےہ‬‫ربارب‬
،
‫ںیم‬
(
‫رضحت‬
‫اوبرکب‬
r
)
‫آپ‬‫ےہ؟وت‬‫درود‬‫اس‬‫وکن‬‫وہ‬‫ہک‬‫اہک‬‫ےن‬
‫ﷺ‬
‫رفامای‬‫ےن‬
:
‫ویں‬‫وہ‬
‫ےہ‬‫اتہک‬
:
’’
ّ‫ل‬‫ال‬
‫خلقك‬ ‫من‬ ‫عليه‬ ‫صلى‬ ‫من‬ ‫عدد‬ ‫النبي‬ ‫محمد‬ ‫على‬ ‫صل‬ ‫هم‬
،
‫عليه‬ ‫نصلي‬ ‫أن‬ ‫لنا‬ ‫ينبغي‬ ‫كما‬ ‫النبي‬ ‫محمد‬ ‫على‬ ‫وصل‬
،
‫على‬ ‫وصل‬
‫عليه‬‫نصلي‬‫أن‬‫أمرتنا‬‫كما‬‫النبي‬‫محمد‬
‘‘
.
‫اک‬‫اہمئ‬‫رپ‬‫رواتی‬
‫الکم‬
‫ویسیط‬‫اامم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫ویسیط‬‫اامم‬
l
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رحتری‬‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫لقن‬‫رواتی‬
:

301. 3۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
’’
‫قطنى‬ ‫الدار‬ ‫قال‬
:
‫بكر‬ ‫أبي‬ ‫حديث‬ ‫من‬ ‫غريب‬
،
‫به‬ ‫تفرد‬
‫سليمان‬
‫النهدي‬ ‫الربيع‬ ‫بن‬
‫عن‬
‫رحمة‬ ‫بن‬ ‫كادح‬
،
‫الميزان‬ ‫في‬ ‫قال‬
:
‫بن‬ ‫سليمان‬
‫الربيع‬
‫المتروكين‬‫أحد‬
،
‫وكادح‬
:
‫وغيره‬‫األزدي‬‫قال‬
:
‫كذاب‬
.
‫في‬ ‫زاد‬
‫اللسان‬
،
‫عدي‬ ‫ابن‬ ‫قال‬
:
‫محفوظة‬ ‫غير‬ ‫أحاديثه‬ ‫عامة‬
،
‫متونه‬ ‫والفي‬ ‫أسانيده‬ ‫في‬ ‫واليتابع‬
،
‫نعيم‬ ‫وأبو‬ ‫الحاكم‬ ‫وقال‬
:
‫رو‬
‫ى‬
‫عن‬
‫موضوعة‬‫أحاديث‬‫والثوري‬‫مسعر‬
‘‘
1
.
‫ینطق‬‫دار‬
l
‫اوبرکب‬‫رضحت‬‫ہی‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
r
‫ااحدثی‬‫وقنمل‬‫ےس‬
‫ےہ‬‫رغبی‬‫ںیم‬
،
‫دہنی‬‫رعیب‬‫نب‬‫امیلسن‬‫ںیم‬‫اس‬
،
‫ےس‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬
‫لقن‬‫رواتی‬
‫ےہ‬‫رفتمد‬‫ںیم‬‫رکےن‬
،
‫ذیبہ‬
l
‫ےن‬
’’
‫زیمان‬
‘‘
‫وک‬‫رعیب‬‫نب‬‫امیلسن‬‫ںیم‬
’’
‫ادح‬
‫رونیک‬‫ر‬
‫ت‬
‫ی‬‫م‬‫ل‬
‫ا‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
،
‫ازدی‬‫وک‬‫اکدح‬‫اور‬
l
‫ےن‬‫وریغہ‬
’’
‫ذکاب‬
‘‘
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫ںیم‬‫ابرے‬‫ےک‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬‫اور‬
(
‫القسعین‬‫رجح‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫ےن‬
)
’’
‫ازیمل‬‫اسلن‬
‫ان‬
‘‘
‫ہک‬‫ےہ‬‫یہک‬‫ابت‬‫ااضیف‬‫ہی‬‫ںیم‬
‫دعی‬‫انب‬
l
‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬
‫ںیہ‬‫ںیہن‬‫وفحمظ‬‫ااحدثی‬‫ارثک‬‫یک‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬
،
‫ںیم‬‫دنس‬‫وکیئ‬‫وت‬‫ہن‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬
‫ںیم‬‫نتم‬‫یہ‬‫ہن‬‫اور‬‫ےہ‬‫رکات‬‫وماتقف‬
،
‫احمک‬‫اور‬
l
‫میعن‬‫واوب‬
l
‫ہک‬‫رفامای‬‫ےن‬
‫رعسم‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬
l
‫وثری‬‫اور‬
l
‫ااستنب‬‫ےک‬
‫ااحدثی‬‫وموضع‬‫ےس‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬
‫۔‬
1
‫المصنوعة‬ ‫الآللئ‬ ‫ذيل‬
:‫ص‬:
۱۱۲
:‫رقم‬،
۳۲۸
:‫ت‬،
‫حسن‬ ‫حاج‬ ‫خالد‬ ‫رامز‬
،
‫المعارف‬ ‫مكتبة‬
،‫الرياض‬ ‫ـ‬
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۰
‫هـ‬
.

302. )‫اہچرم‬‫(ہصح‬
3۱۲
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫العہم‬
‫رعاق‬‫انب‬
l
‫ویسیط‬‫اامم‬‫ےن‬
l
‫ےہ‬‫یک‬‫وماتقف‬‫یک‬
،
‫انچہچن‬
‫آپ‬
’’
‫الشريعة‬ ‫تنزيه‬
‘
‘
1
‫وک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
’’
‫اثثل‬‫لصف‬
‘‘
‫دعب‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ذرک‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
(
‫قط‬
)
‫رحمة‬ ‫بن‬ ‫كادح‬ ‫طريق‬ ‫من‬ ‫األفراد‬ ‫في‬
‘‘
.
‫ینطق‬‫دار‬‫اےس‬
l
‫ےہ‬‫ایک‬‫رختجی‬‫ےس‬‫رطقی‬‫ےک‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬‫ںیم‬‫ارفاد‬‫ےن‬
‫۔‬
‫رعاق‬ ‫انب‬ ‫العہم‬ ‫وک‬ ‫رہمح‬ ‫نب‬ ‫اکدح‬‫ایس‬
l
‫واضنیع‬ ‫ےن‬
‫ونیمہتم‬
‫یک‬
‫ےہ‬‫اھکل‬‫رکےک‬‫امشر‬‫ںیم‬‫رہف ِتس‬
:
’’
‫الثوري‬ ‫سفيان‬ ‫عن‬ ‫الزاهد‬ ‫رحمة‬ ‫بن‬ ‫كادح‬
،
‫وغيره‬ ‫األزدي‬ ‫قال‬
:
‫كذاب‬
‘‘
2
.
‫وثری‬‫ایفسن‬‫زادہ‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬
l
‫ےس‬
‫ےہ‬‫رکات‬‫رواتی‬
،
‫ازدی‬
l
‫ےہ‬‫وھجاٹ‬‫ہی‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫وریغہ‬
‫۔‬
‫وشاکین‬‫العہم‬
l
‫الکم‬‫اک‬
‫وشاکین‬‫العہم‬
l
’’
‫المجموعة‬ ‫الفوائد‬
‘‘
3
‫قلعتم‬‫ےک‬‫رواتی‬‫اس‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫ےتھکل‬
:
’’
‫إسناده‬ ‫في‬
:
‫ومتروك‬ ‫كذاب‬
‘‘
.
‫رتموک‬‫اور‬‫ذکاب‬‫ںیم‬‫دنس‬‫یک‬‫اس‬
‫ںیہ‬‫وموجد‬‫راوی‬
‫۔‬
‫رہمح‬ ‫نب‬ ‫اکدح‬‫اوبرہمح‬ ‫راوی‬‫وموجد‬‫ںیم‬ ‫دنس‬
‫ںیم‬‫ابرے‬ ‫ےک‬ ‫وکیف‬‫رعیف‬‫زادہ‬
‫الکم‬‫اک‬‫راجل‬‫اہمئ‬
‫ابحن‬‫انب‬‫احظف‬
l
’’
‫المجروحين‬
‘‘
4
‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬
:
’’
‫كان‬
‫ممن‬
1
‫الشريعة‬‫تنزيه‬
:
۲
/
۲۲1
‫رقم‬،
:
۲۲
،
‫ت‬
:
‫عبد‬
‫اللطيف‬‫عبد‬‫الوهاب‬
‫عبد‬،
‫محمد‬‫اهلل‬
‫ال‬
،‫صديق‬
‫دار‬
‫العلمية‬‫الكتب‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۱۰
‫هـ‬
.
2
:‫الشريعة‬‫تنزيه‬
۰
/
11
‫اللطيف‬‫عبد‬‫الوهاب‬‫عبد‬:‫ت‬،
،‫الصديق‬‫محمد‬‫اهلل‬‫عبد‬،
،‫بيروت‬‫ـ‬‫العلمية‬‫الكتب‬‫دار‬
‫الطبعة‬
‫الثانية‬
۰1۱۰
‫هـ‬
.
3
:‫ص‬:‫الجموعة‬ ‫الفوائد‬
۲۲1
:‫رقم‬،
۲1
،
‫دار‬،‫المعلي‬ ‫يحيى‬ ‫بن‬ ‫الرحمن‬ ‫عبد‬:‫ت‬
‫الطبعة‬،‫بيروت‬ ‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬
۰1۰۱
.‫هـ‬
4
‫المجروحين‬
:
۲
/
۲۲1
،
‫ت‬
:
‫محمود‬
‫زايد‬‫إبراهيم‬
،
‫دار‬
‫المعرفة‬
‫ـ‬
‫بيروت‬
،
‫الطبعة‬
۰1۰۲
‫ه‬
‫ـ‬
.

303. 3۱۱
)‫اہچرم‬‫(ہصح‬
‫المقلوبات‬ ‫األشياء‬ ‫الثقات‬ ‫عن‬ ‫يروي‬
،
‫كان‬ ‫أنه‬ ‫القلب‬ ‫إلى‬ ‫يسبق‬ ‫حتى‬
‫المت‬
‫ع‬
‫لها‬‫مد‬
،
‫اإل‬‫عن‬‫غفل‬‫أو‬
‫األ‬‫عليه‬‫غلب‬‫حتى‬‫تقان‬
‫الكثيرة‬‫وهام‬
،
‫فكثر‬
‫روايته‬‫في‬‫المناكير‬
،
‫الترك‬‫بها‬‫فاستحق‬
‘‘
.
‫ےس‬‫اقثت‬‫وج‬‫ےہ‬‫ےس‬‫ںیم‬‫ولوگں‬‫ان‬‫اکدح‬
‫ولقمب‬
‫رواایت‬
‫رکےت‬‫لقن‬
‫ںیہ‬
،
‫ےہ‬‫الات‬ً‫ا‬‫دمع‬‫وک‬‫رواایت‬‫ولقمب‬‫ان‬‫ہی‬‫ہک‬‫آیئگ‬‫ابت‬‫ہی‬‫ںیم‬‫دل‬‫ہک‬‫کت‬‫اہیں‬
،
‫ای‬
‫اواہم‬‫رپ‬‫اس‬‫ہک‬‫اتیلیتح‬‫ںیہن‬‫اکم‬‫ےس‬‫ویگتخپ‬‫ااقتن‬‫ہی‬
‫وہایگ‬‫ہبلغ‬‫اک‬‫ریثکہ‬
،
‫یک‬‫اس‬‫اور‬
‫وہںیئگ‬‫زایدہ‬‫انمریک‬‫ںیم‬‫رواایت‬
،
‫ایہن‬‫انچہچن‬
‫اک‬‫رتک‬‫انبرپہی‬‫یک‬‫رواایت‬‫ولقمب‬
‫ےہ‬‫وہا‬‫قحتسم‬
‫۔‬
‫اطخیب‬ ‫العہم‬
l
‫ںیہ‬ ‫رفامےت‬
:
’’
‫جرير‬ ‫عند‬ ‫رفيقي‬ ‫كادح‬ ‫كان‬
‫ليلة‬ ‫ستين‬ ‫الرازي‬
،
‫نهارا‬ ‫وال‬ ‫ليال‬ ‫جنبه‬ ‫وضع‬ ‫أره‬ ‫فلم‬
‘‘
1
.
‫ےک‬‫رازی‬‫رجری‬
‫اپس‬
‫راںیت‬‫اسھٹ‬
‫ریما‬‫اکدح‬
‫ےہ‬‫راہ‬‫رقیف‬
،
‫ےن‬‫اس‬‫ہک‬‫داھکی‬‫ںیہن‬‫اےس‬‫ےن‬‫ںیم‬
‫ولہپ‬‫اانپ‬‫ںیم‬‫وروز‬‫بش‬
‫وہ‬‫راھک‬
‫۔‬
‫ینطق‬‫دار‬‫احظف‬
l
‫وک‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬‫ےن‬
’’
‫الشيء‬
‘‘
2
‫ےہ‬‫اہک‬
‫۔‬
‫دعی‬‫انب‬‫احظف‬
l
‫رواایت‬‫یک‬‫رہمح‬‫نب‬‫اکدح‬
’’
‫الكامل‬
‘‘
3
‫لقن‬‫ںیم‬
‫ںیہ‬‫رفامےت‬‫رکےک‬
:
’’
‫أحاديث‬ ‫أمليت‬ ‫ما‬ ‫غير‬ ‫ولكادح‬
،
‫ما‬ ‫عامة‬ ‫وأحاديثه‬
1
‫الكامل‬
:
۳
/
۲۲1
،
‫رقم‬
:
۰۱۰۱
،
‫ت‬
:
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫علي‬ ‫و‬ ‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬
،
‫دار‬
‫ـ‬ ‫العلمية‬ ‫الكتب‬
‫بيروت‬
.
2
:‫للدارقطني‬‫السلمي‬‫سؤاالت‬
۲۳۰
:‫رقم‬،
۲۱1
‫عبد‬‫بن‬‫سعد‬:‫ت‬،
‫ا‬‫اهلل‬
‫الجريسي‬‫الرحمن‬‫عبد‬‫بن‬‫وخالد‬‫لحميد‬
،
‫ـ‬‫الوطنية‬‫فهد‬‫الملك‬‫مكتبة‬
‫الرياض‬
،
‫الطبعة‬
‫األولى‬
۰1۲۳
‫هـ‬
.
3
‫الكامل‬
:
۳
/
۲۲۱
،
‫رقم‬
:
۰۱۰۱
،
‫ت‬
‫و‬ ‫الموجود‬ ‫عبد‬ ‫أحمد‬ ‫عادل‬:
‫معوض‬ ‫محمد‬ ‫عل