ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΕΠΑΛ / ΤΑΞΗ Γ΄ / ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΚΤΥΠΩΣΕΩΝ ΚΕΦ.14 - Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

1. Αντιγόνη Σαράφη
Γραφίστας - Εκπ/κός Γραφικών Τεχνών
ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΚΤΥΠΩΣΕΩΝ
ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ (ΕΠΑΛ)

2. Η καλλιτεχνική βιβλιοδεσία
2

3.  …εμφανίστηκε τον 4ο αι. σε
αντικατάσταση των χειρόγραφων
κυλίνδρων.
 …εφαρμόστηκε για λόγους…
1. …ευχρηστίας των φθαρμένων βιβλίων.
2. …προστασίας των βιβλίων με μαλακή
βιβλιοδεσία που προορίζονται για συχνή
χρήση.
3. …ομοιογένειας και καλαισθησίας
πολύτομων έργων, π.χ. εγκυκλοπαίδειες,
ιατρικοί άτλαντες, νομικοί κώδικες, κ.ά..
Η καλλιτεχνική βιβλιοδεσία…
3

4. 1. Η αφαίρεση του παλιού καλύμματος και το ξήλωμα των
τυπογραφικών
2. Το ξάκρισμα
3. Η πρέσα
4. Το ράψιμο
5. Το ψαροκόλλημα
6. Το σφύρισμα
7. Η τέλα
8. Τα κεφαλάρια
9. Οι μαρμαρόκολλες
10. Ο σκελετός του εξώφυλλου
11. Το ντύσιμο
Τα στάδια της καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας
4

5.  Αφαιρείται το παλιό εξώφυλλο από το βιβλίο για να δεχτεί
στη συνέχεια το νέο.
 Τα τυπογραφικά ξηλώνονται και καθαρίζονται από τις παλιές
κλωστές, κόλλες, κ.λπ.
1. Η αφαίρεση του παλιού καλύμματος και
το ξήλωμα των τυπογραφικών
5

6.  …γίνεται εάν οι σελίδες του παλαιού
βιβλίου έχουν φθαρμένες άκρες.
 Προσέχουμε ώστε το ξάκρισμα να μη
μεταβάλει αισθητά τις διαστάσεις
των λευκών περιθωρίων των
σελίδων, γιατί τα «τυπογραφικά» του
(πλέον δίφυλλα) έχουν ήδη υποστεί
ξάκρισμα κατά την αρχική
βιβλιοδεσία.
2. Το ξάκρισμα…
6

7.  Το ξάκρισμα των τυπογραφικών γίνεται
σε χειροκίνητο κοπτικό μηχάνημα, την
ψαλίδα.
 Αποτελείται από μία ατσάλινη
επιφάνεια σε σχήμα ορθογωνίου, στην
ακμή της οποίας υπάρχει λάμα κοπής.
2. Το ξάκρισμα
7
 Η λάμα κινείται με τη βοήθεια μοχλού, ενώ ένα αντίβαρο στο πίσω
μέρος της την κρατά συνεχώς όρθια.
 Το ξάκρισμα γίνεται με την κάθετη κίνηση του μοχλού.
 Το τέλειο γώνιασμα των χαρτιών που ξακρίζονται γίνεται με μια
σειρά αξόνων με διαγραμμίσεις.
 Ένας μοχλός επάνω από την εξωτερική άκρη της ψαλίδας, από την
πλευρά της λάμας, πιέζει και ακινητοποιεί το χαρτί τη στιγμή της
κοπής. Ο μοχλός αυτός ενεργοποιείται με πηδάλιο.

8.  …συμπιέζει τα ελεύθερα τυπογραφικά (τοποθετημένα σε σειρά)
ώστε να ελαττωθεί ο όγκος τους και να διαμορφωθούν σε σώμα
βιβλίου.
 Ο ελικοειδής κοχλίας (βίδα) της πρέσας περιστρεφόμενος πιέζει
τα τυπογραφικά μεταξύ βάσης και πλάκας.
 Τα τυπογραφικά παραμένουν για αρκετές ώρες στην πρέσα.
3. Η πρέσα…
8

9. I. Ακολουθεί το πριόνισμα των τυπογραφικών στη ράχη, ώστε να
δημιουργηθούν εγκοπές για το ράψιμό τους με σπάγκους. οι
εγκοπές είναι αρκετά βαθιές, σε τριγωνικό σχήμα και φτάνουν
ως το σαλόνι των τυπογραφικών.
4. Το ράψιμο
9

10. II. Τα τυπογραφικά τοποθετούνται στο τεζάκι, μια ξύλινη κατασκευή,
όπου γίνεται το ράψιμο.
4. Το ράψιμο
10
Άξονες - βίδες
Σπάγκος
Ξύλινη
επίπεδη
επιφάνεια
Εγκοπή
Σώμα
τυπογραφικών
Οριζόντιος
άξονας
Ράχες
τυπογραφικών

11. 4. Το ράψιμο
11

12. III. Αρχικά οι σπάγκοι δένονται πάνω στον οριζόντιο άξονα και κάτω
από την εγκοπή της επίπεδης επιφάνειας. Οι κάθετοι άξονες -
βίδες γυρνούν και μετακινούν τον οριζόντιο άξονα προς τα πάνω,
έτσι ώστε να τεντωθούν οι σπάγκοι.
IV. Το ράψιμο ξεκινά από το τελευταίο τυπογραφικό. Οι πριονισμένες
εγκοπές στις ράχες των τυπογραφικών εισχωρούν στους κάθετους
σπάγκους.
Με βελόνα, κλωστή βιβλιοδεσίας, κερί & σαπούνι (για να γλιστρά
η κλωστή) ράβεται το τυπογραφικό από τις μεσαίες σελίδες του
(σαλόνι).
Η κλωστή τυλίγεται γύρω από κάθε σπάγκο. Στη συνέχεια
ράβονται, το ένα μετά το άλλο, όλα τα τυπογραφικά μόνα τους,
και συγχρόνως με τα διπλανά τους στα σημεία των σπάγκων.
4. Το ράψιμο
12

13. 4. Το ράψιμο
13

14.  Ακολουθεί το κόλλημα της ράχης που λέγεται ψαροκόλλημα,
λόγω της ψαρόκολλας που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα.
 Σήμερα το κόλλημα γίνεται με λευκή χημική κόλλα, πινέλο και
τη βοήθεια σφυριού.
 Η κόλλα σταθεροποιεί το ράψιμο και ευθυγραμμίζει τις
πλευρές του βιβλίου.
 Με το σφυρί τρίβεται η ράχη για την ευθυγράμμιση των
τυπογραφικών και την εξομάλυνση των εξογκωμάτων από τις
κλωστές και τους σπάγκους.
 Μετά από μια λεπτή επίστρωση κόλλας, η ράχη στεγνώνει.
5. Το ψαροκόλλημα
14

15.  …γίνεται με σφυρί με σκοπό την κύρτωση της ράχης και τη
δημιουργία κατάλληλων υποδοχών, τα λούκια.
6. Το σφύρισμα…
15

16.  Το σώμα του βιβλίου τοποθετείται σε ειδική πρέσα σφυρίσματος,
όπου το σώμα του βιβλίου πιέζεται περισσότερο στην πλευρά της
ράχης.
 Ειδικές μεταλλικές ή ξύλινες πλάκες προσαρμόζονται στην πρέσα.
 Ο βιβλιοδέτης κάνει με κάθετες κινήσεις το σφύρισμα, τραβώντας
ελαφρά προς τα κάτω τα τυπογραφικά, μέχρι να κυρτώσει
ομοιόμορφα η ράχη.
 Οι ράχες του πρώτου και του τελευταίου τυπογραφικού πρέπει να
τσακίσουν κάθετα προς την επιφάνεια των τυπογραφικών.
 Όταν σχηματιστούν ξεκάθαρα τα λούκια, κόβονται σε κατάλληλες
διαστάσεις τα χαρτόνια για το κάλυμμα του βιβλίου.
6. Το σφύρισμα
16

17.  …είναι ένα είδος γάζας κολλαρισμένης με
αραιή ύφανση, που κολλιέται στη ράχη
ώστε αυτή να σταθεροποιήσει το σχήμα της
και να διατηρήσει την αντοχή της στο χρόνο.
 …κόβεται σε μεγαλύτερο μήκος και φάρδος
από τη ράχη, ώστε να τη σκεπάσει και να
καλύψει τους σπάγκους που προεξέχουν.
 Με ένα κόκκαλο – γλυφίδα ο βιβλιοδέτης
τρίβει την κολλημένη τέλα, ώστε να πάρει
το σχήμα της γωνίας που σχηματίζουν τα
λούκια.
7. Η τέλα…
Tέλα
17
Κόκκαλα - γλυφίδες

18.  …είναι δύο μικρά κομμάτια υφασμάτινης ταινίας που τοποθετούνται
στις δύο ακριανές πλευρές της ράχης (προς την κεφαλή και προς τα
πόδια).
 …παλιά χρησίμευαν για την ενίσχυση της ράχης, (σε πολύ βαριά
βιβλία που έπρεπε να τραβηχτούν από τα ράφια βιβλιοθήκης).
 …σήμερα τοποθετούνται περισσότερο για διακοσμητικούς λόγους
και για την προβολή του παραδοσιακού στοιχείου στα βιβλία.
8. Τα κεφαλάρια…
Κεφαλάρι 18

19.  …είναι δύο δίφυλλα χαρτιά που
ενώνουν το σώμα του βιβλίου με το
εξώφυλλο.
 …πήραν το όνομά τους επειδή τα
σχέδιά τους θυμίζουν νερά μαρμάρου.
 Στο κάθε δίφυλλο το ένα φύλλο
κολλιέται στο πρώτο και στο τελευταίο
τυπογραφικό και το άλλο φύλλο
κολλιέται στο χαρτόνι του εξώφυλλου.
 Παλιά οι μαρμαρόκολλες ήταν
χειροποίητες και κατασκευάζονταν με
ειδική τεχνική βαψίματος.
9. Οι μαρμαρόκολλες…
19
 Σήμερα μαρμαρόκολλες λέμε και τα χαρτιά που έχουν τυπωμένα
πολύχρωμα σχέδια ή κείμενα ή είναι μονόχρωμα ή λευκά.

20. 9. Οι μαρμαρόκολλες
20

21.  …αποτελείται από ένα κομμάτι ειδικού χαρτιού (κραφτ) και ένα
κομμάτι συρταρόχαρτο το οποίο συνδέει τα χαρτόνια του
εξώφυλλου.
 Το συρταρόχαρτο είναι ένα ευλύγιστο χαρτί που αποτελείται από
πολλά χαρτιά κολλημένα και πιεσμένα μεταξύ τους.
10. Ο σκελετός του εξώφυλλου…
υφασμάτινο κάλυμμα
χαρτί κραφτ
χαρτόνια εξώφυλλου
21
χαρτόνι ράχης

22.  Δύο είναι οι τεχνικές ντυσίματος εξώφυλλου:
1. Το κάλυμμα, το οποίο χρησιμοποιείται για εξώφυλλα με
επένδυση από ύφασμα, χαρτί, ή συνδυασμό τους.
2. Το περαστό, το οποίο χρησιμοποιείται για επένδυση από δέρμα.
Στα δερματόδετα βιβλία η επεξεργασία του σκελετού είναι πιο
πολύπλοκη, στα χαρτόνια και στο δέρμα που θα τα καλύψει.
Αφού ντυθεί το εξώφυλλο και ολοκληρωθεί η επεξεργασία του,
τότε ενώνεται με το σώμα του βιβλίου.
Η ένωση γίνεται με το κόλλημα της ελεύθερης πλευράς κάθε
μαρμαρόκολλας με τις εσωτερικές επιφάνειες των ντυμένων
χαρτονιών του εξώφυλλου.
11. Το ντύσιμο του εξώφυλλου
22

23. 23
Κάλυμμα

24. 24
Περαστό

25. κεφαλάρι χαρτί
κραφτ
χαρτί
κραφτ
λούκι
σώμα βιβλίου
(τυπογραφικά)μαρμαρόκολλα
Τα μέρη του βιβλίου
τέλα
25
σκελετός
εξώφυλλου
χαρτόνι
εξώφυλλου
μαρμαρόκολλα
χαρτόνι
ράχης
επένδυση
εξώφυλλου
λούκια

26. 26

27. 27

28. 28

29. 29

30. 30

31. 31

32. 32

33. Ανδρέας Γανιάρης
1926 - 2006
33