1. www.shahrvand-newspaper.ir7 894 ‫شماره‬ | ‫چهارم‬ ‫سال‬ | ۱۳۹۵ ‫تیر‬ 24 ‫پنجشنبه‬
‫پیشینه‬‫دارای‬‫یزد‬‫جغرافیای‬‫در‬‫زراعت‬‫و‬‫کشاورزی‬
‫پیچیده‬‫آبیاری‬‫و‬‫‌رسانی‬‫ب‬‫آ‬‫نظام‬‫وجود‬.‫است‬‫وسیعی‬
‫و‬‫میزان‬‫و‬‫جــداول‬‫و‬‫انهار‬،‫قنــوات‬‫از‬‫اســتفاده‬‫مانند‬
‫مردمان‬‫توجه‬‫‌دهنده‬‫ن‬‫نشا‬،‫آن‬‫به‬‫دسترسی‬‫‌های‬‫ه‬‫شیو‬
‫و‬‫آب‬‫به‬‫وابسته‬‫محصوالت‬‫تولید‬‫به‬‫ایران‬‫مرکزی‬‫فالت‬
‫ایجاد‬‫و‬‫امنیت‬،‫آب‬‫به‬‫دسترسی‬‫بر‬‫عالوه‬.‫است‬‫کشاورزی‬
‫براساس‬‫و‬‫بوده‬‫اساسی‬‫اهمیت‬‫دارای‬‫نیز‬‫آسایش‬‫فضای‬
‫مختلف‬‫‌های‬‫ه‬‫دور‬‫در‬‫ساختارهایی‬،‫اصلی‬‫متغیر‬‫دو‬‫این‬
‫تحوالت‬‫از‬‫گــذر‬‫در‬‫که‬‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫شــکل‬‫یزد‬‫تاریخی‬
‫مناطق‬‫اقتصادی‬‫نظام‬‫بــر‬‫فراوانی‬‫تأثیرات‬،‫اجتماعی‬
.‫‌گذارد‬‫ی‬‫م‬‫ایران‬‫مرکزی‬
‫روستا‬‫از‬‫کوچکتر‬‫زیستی‬‫‌های‬‫ع‬‫مجتم‬،‫‌ها‬‫ر‬‫ساختا‬‫این‬
‫و‬‫کشــاورزی‬‫محصوالت‬‫تولید‬،‫آنها‬‫وظیفه‬‫که‬‫بودند‬
‫و‬‫جداگانه‬‫هســته‬‫دو‬‫از‬‫و‬‫بود‬‫اقتصــادی‬‫ارزش‬‫ایجاد‬
‫کارکردی‬‫لحاظ‬‫به‬‫یکدیگر‬‫بــا‬‫ترکیب‬‫در‬‫‌حال‬‫ن‬‫درعی‬
‫کالبدی‬‫عناصــر‬،‫بخش‬‫دو‬‫این‬.‫‌شــد‬‫ی‬‫م‬‫تشــکیل‬
‫بودند‬‫زراعی‬‫‌های‬‫ن‬‫زمی‬‫و‬)‫خدماتی‬‫و‬‫مذهبی‬،‫(مسکونی‬
‫‌های‬‫ه‬‫تپ‬‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫دش‬‫کنار‬‫در‬،‫مختلف‬‫‌های‬‫ت‬‫صور‬‫با‬‫که‬
‫و‬‫مختلف‬‌‫ی‬‫‌ها‬‫ت‬‫وسع‬‫به‬،‫قنوات‬‫مسیر‬‫در‬‫و‬‫حاصلخیز‬
‫بزرگتر‬‫‌زیستی‬‫ی‬‫‌ها‬‫ع‬‫مجتم‬‫و‬‫يكديگر‬‫از‬‫متفاوت‬‫فاصله‬
‫و‬‫عامه‬‫مردم‬.‫آمدند‬‫وجود‬‫به‬‫شــهرها‬‫و‬‫‌ها‬‫ا‬‫روست‬‫مانند‬
‫چون‬‫عناوینی‬‫با‬‫را‬‫یادشــده‬‫‌های‬‫ع‬‫مجتم‬،‫یزد‬‫بومیان‬
»‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫‌خوانی‬‫ت‬‫کش‬‫‌های‬‫ه‬‫مجموع‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫«قلع‬
‫جامع‬‫چون‬‫مکتوبی‬‫ادبیات‬‫و‬‫اســناد‬‫در‬‫و‬‫‌شناسند‬‫ی‬‫م‬
‫جدید‬‫تاریخ‬،‫یزد‬‫یادگارهای‬،‫الخیرات‬‫جامع‬،‫مفیدی‬
‫از‬»‫مزارع‬‫از‬‫‌هایی‬‫ش‬‫«بخ‬‫عنــوان‬‫با‬‫نیز‬‫آن‬‫امثال‬‫و‬‫یزد‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫یاد‬‫آنها‬
‫تحقیق‬‫مکانی‬‫مسیر‬‫طول‬‫در‬‫که‬‫مزارع‬‫این‬‫از‬‫بسیاری‬
‫میدانی‬‫بررسی‬‫مورد‬‫ابرقو‬‫و‬‫تفت‬،‫مهریز‬،‫میبد‬،‫یزد‬‫مانند‬
‫آنها‬‫اغلب‬.‫دارند‬‫قرار‬‫ویرانی‬‫و‬‫نابودی‬‫درحال‬‫گرفتند؛‬‫قرار‬
‫و‬‫منابع‬‫و‬‫هستند‬‫ناشناخته‬‫علمی‬‫و‬‫عامه‬‫جوامع‬‫برای‬
‫تاریخی‬‫پیشینه‬‫دربرگیرنده‬‫که‬‫مستقلی‬‫‌های‬‫ش‬‫پژوه‬
.‫ندارد‬‫وجود‬،‫باشد‬‫تاریخی‬‫مسکون‬‫مزارع‬‫محتوایی‬‫و‬
‫اغلب‬ ‫در‬ ‫غیرمحصور‬ ‫و‬ ‫محصور‬ ‫‌های‬‫ن‬‫‌خوا‬‫ت‬‫کشــ‬
‫بسیار‬‫آنها‬‫معماری‬‫ساختار‬.‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫دیده‬‫یزد‬‫نقاط‬
‫حصار‬‫با‬‫گاهی‬‫که‬‫زراعی‬‫زمین‬‫از‬‫‌اســت‬‫عبارت‬‫و‬‫ساده‬
‫محصور‬‫خشتی‬‫و‬‫‌ای‬‫ه‬‫چین‬‫چندگانه‬‫یا‬‫چهار‬‫‌های‬‫ج‬‫بر‬‫و‬
‫اجتماعی‬،‫اقتصادی‬‫شرایط‬‫اثر‬‫در‬‫ترکیب‬‫این‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬
‫متمادی‬‫سالیان‬‫طول‬‫در‬،‫منطقه‬‫در‬‫حاکم‬‫فرهنگی‬‫و‬
‫داخل‬‫در‬‫‌ها‬‫ن‬‫‌خوا‬‫ت‬‫کش‬.‫پابرجاست‬‫هنوز‬‫و‬‫‌گرفته‬‫ل‬‫شک‬
‫ترکیب‬‫در‬‫گاه‬‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫پراکند‬‫روستاها‬‫و‬‫شهرها‬‫از‬‫خارج‬‫و‬
‫‌های‬‫ه‬‫مجموع‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫قلع‬‫از‬‫بخشی‬،‫یکدیگر‬‫با‬‫همجواری‬‫و‬
‫در‬‫‌نوعی‬‫ه‬‫ب‬‫و‬‫داده‬‫تشکیل‬‫را‬‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫‌خوانی‬‫ت‬‫کش‬
.‫‌کنند‬‫ی‬‫م‬‫ایفا‬‫مهمی‬‫نقش‬،‫مسکون‬‫مزارع‬‫‌گیری‬‫ل‬‫شک‬
‫میدانی‬‫مطالعات‬‫پایه‬‫بر‬‫تاکنون‬‫یزد‬‫در‬‫مسکون‬‫مزارع‬
‫صورت‬‫دو‬‫به‬،‫‌گفته‬‫ش‬‫پی‬‫تاریخی‬‫اسناد‬‫در‬‫‌وجو‬‫ت‬‫جس‬‫و‬
‫در‬‫مزارع‬‫‌گیری‬‫ل‬‫شــک‬،‫نخست‬‫صورت‬.‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‌‫ه‬‫دید‬
‫صورت‬‫و‬‫است‬‫‌خوانی‬‫ت‬‫کش‬‫‌های‬‫ه‬‫قلع‬‫یا‬‫دسکره‬‫قالب‬
‫و‬‫اربابی‬»‫‌خوانی‬‫ت‬‫کشــ‬‫‌های‬‫ه‬‫«مجموع‬‫قالب‬‫در‬‫دوم‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫پرداخته‬‫آنها‬‫به‬‫ذیل‬‫در‬‫که‬‫است‬‫رعیتی‬
‫‌خوانی‬‫ت‬‫کش‬)‫‌های‬‫ه‬‫(دسکر‬‫‌های‬‫ه‬‫قلع‬:‫الف‬
‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬
‫با‬‫ترکیب‬‫در‬‫مســکونی‬‌‫ی‬‫‌‌ها‬‫دســکره‬‫نــوع‬‫ایــن‬
‫از‬‫خارج‬‫اغلب‬‫و‬‫مجاورت‬‫در‬‫که‬‫‌کشــاورزی‬‫ی‬‫‌ها‬‫ن‬‫زمی‬
‫به‬‫و‬‫هستند‬‫‌مسکون‬‫مزارع‬‫معرف‬،‫‌اند‬‫ه‬‫قرارگرفت‬‫قلعه‬
‫‌مسکون‬‫مزارع‬،‫مختلف‬‫تاریخی‬‌‫ی‬‫‌ها‬‫ه‬‫دور‬‫به‬‫تعلق‬‫دلیل‬
‫تصریح‬‫مختلف‬‫اسناد‬‫در‬.‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫خوانده‬‫تاریخی‬
‫از‬‫بخشی‬‫و‬‫قالب‬‫یک‬،‫‌خوانی‬‫ت‬‫کش‬‫دساکر‬‫که‬‫‌است‬‫ه‬‫شد‬
‫پژوهشگرانی‬‫ازجمله‬‫افشار‬‫ایرج‬.‫هستند‬‫مسکون‬‫مزرعه‬
‫مسکون‬‫مزارع‬‫از‬‫میدانی‬‫و‬‫توصیفی‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬‫که‬‫است‬
‫دو‬‫در‬‫را‬‫آن‬‫نتایج‬‫و‬‫کرده‬‫بازدید‬،‫یزد‬‫اســتان‬‫در‬‫فراوانی‬
.‫است‬‫کرده‬‫منتشر‬‫یزد‬‫یادگارهای‬‫نام‬‫به‬‫جلد‬
‫‌ها‬‫ه‬‫«قلع‬‫که‬‫دارند‬‫این‬‫از‬‫حکایت‬،‫شــده‬‫اشاره‬‫اسناد‬
،‫تاریخی‬‫اسناد‬‫در‬،‫یزد‬‫‌خوانی‬‫ت‬‫کشــ‬»‫‌های‬‫ه‬‫دسکر‬‫و‬
،‫اضافات‬‫دارای‬‫و‬‫بودند‬»‫مســکون‬‫«مزرعه‬‫از‬‫بخشی‬
‫تاریخی‬‫اســناد‬‫جز‬‫به‬‫اما‬‫بودنــد؛‬‫عمــارات‬‫و‬‫لواحق‬
‫یادشده‬‫موضوع‬‫مبین‬‫نیز‬‫میدانی‬‫بازدید‬‫نتایج‬،‫معتبر‬
‫جغرافیای‬‫و‬‫اســناد‬‫مطالعه‬‫و‬‫میدانی‬‫پیمایش‬.‫است‬
‫یزد‬‫اســتان‬‫در‬‫ویژه‬‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬‫که‬‫آن‬‫بــه‬‫مربوط‬‫تاریخی‬
‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫نشان‬،‫اســت‬‫‌شده‬‫انجام‬‫‌ش‬‫ه‬394‫ســال‬‌‫ر‬‫د‬
‫مزارع‬‫ایــن‬‫در‬‫فصلی‬‫و‬‫دایــم‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬‫ســکونت‬‫که‬
‫‌گیری‬‫ل‬‫شک‬‫و‬‫داشــته‬ ‌‌‫وجود‬)‫‌خوانی‬‫ت‬‫(دساکرکشــ‬
،‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫‌های‬‫ه‬‫خان‬‫مانند‬‫کالبدی‬‫مختلف‬‫عناصر‬
‫مجموعه‬،‫بارو‬‫و‬‫برج‬‫و‬‫حصار‬،‫مصنعه‬،‫طاحونه‬،‫‌کوچه‬‫ه‬‫شا‬
‫را‬‫سکونت‬‫امکان‬،‫آن‬‫در‬...‫و‬‫غله‬‫انبار‬،‫اســطبل‬،‫ورودی‬
.‫بود‬‫کرده‬‫فراهم‬‫مالک‬‫و‬‫رعیتان‬‫گروه‬‫برای‬
‫ارباب‬‫چند‬‫یا‬‫یک‬‫مالکیت‬‫تحت‬‫یا‬‫مسکون‬‫مزرعه‬‫هر‬
،‫یزد‬‫‌آباد‬‫م‬‫قاس‬،‫یزد‬‫‌آباد‬‫ت‬‫رحم‬‫مزارع‬‫مانند‬‫بود‬‫مشخص‬
‫وزیر‬،)‫‌جمعه‬‫م‬‫اما‬‫مالکیــت‬‫(تحت‬‫هرات‬‫محمدباقری‬
‫بود‬‫‌ها‬‫ت‬‫رعی‬‫مالکیت‬‫تحت‬‫یا‬‫بافق‬‫مهرجرد‬‫و‬‫‌آباد‬‫ن‬‫رک‬
‫سهمی‬‫‌ها‬‫ت‬‫رعی‬‫همه‬‫برای‬‫که‬‫رستاق‬‫‌آباد‬‫م‬‫ابراهی‬‫مانند‬
‫مالکیت‬‫دارای‬‫مزارع‬.‫است‬‫‌شده‬‫ه‬‫گرفت‬‫نظر‬‫در‬‫مالکیت‬‫از‬
‫عطیه‬‫یا‬‫سیورغال‬،‫تیول‬،‫اقطاع‬‫در‬‫نیز‬‫خالصه‬‫و‬‫دیوانی‬
،‫مزرعه‬‫مالک‬‫و‬‫‌گرفت‬‫ی‬‫م‬‫قرار‬‫منطقه‬‫حاکمان‬‫و‬‫بزرگان‬
‫یا‬‫دیوانی‬‫خراج‬،‫واگذاری‬‫نوع‬‫براســاس‬‫‌بایســت‬‫ی‬‫م‬
‫خراج‬‫از‬‫معاف‬،‫خدمات‬‫نوع‬‫به‬‫توجه‬‫با‬‫یا‬‫بپردازد‬‫لشکری‬
.‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫شناخته‬
‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫‌خوانی‬‫ت‬‫کش‬‫‌های‬‫ه‬‫مجموع‬:‫ب‬
‫‌آباد‬‫ت‬‫عز‬‫در‬‫‌خوانی‬‫ت‬‫کش‬‫‌های‬‫ه‬‫مجموع‬‫قالب‬‫در‬‫آنچه‬
‫و‬‫‌کالنتر‬‫ه‬‫مزرع‬،‫شیخ‬‫ده‬،‫‌آباد‬‫س‬‫شــم‬،‫طرازآباد‬،‫ابرقو‬
‫هستند‬‫مسکونی‬‫مزارع‬،‫است‬‫‌شده‬‫ه‬‫دید‬‫یزد‬‫در‬‫‌آباد‬‫ه‬‫شا‬
،‫‌خوان‬‫ت‬‫کش‬،‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫خانه‬‫چندین‬‫ترکیب‬‫از‬‫که‬
،‫مصنعه‬ ،‫طاحونه‬ ،‫‌کوچه‬‫ه‬‫شــا‬ ،‫اســطبل‬ ،‫قنات‬ ،‫باغ‬
‫به‬...‫و‬‫حسینیه‬،‫مسجد‬،‫نمازخانه‬،‫کهنســال‬‫درختان‬
‫ویژگی‬‫دو‬‫با‬‫خاص‬‫مکانی‬‫گستره‬‫یک‬‫در‬‫و‬‫آمده‬‫وجود‬
‫شکل‬‫رعیتی‬‫‌و‬‫ارباب‬‫اجتماعی‬‫نظام‬‫با‬‫تولید‬‫و‬‫سکونت‬
.‫است‬‌‫ه‬‫گرفت‬
‫درخور‬‫‌ها‬‫ه‬‫مجموع‬‫و‬‫عمارات‬‫این‬‫معماری‬‫ســاختار‬
‫از‬‫مزارع‬‫خدماتی‬‫و‬‫‌مســکون‬‫مجموعه‬.‫اســت‬‫توجه‬
‫پیوستگی‬‫دارای‬‫اما‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫جدا‬‫حصاری‬‫با‬‫‌خوان‬‫ت‬‫کش‬
‫مجموعه‬‫این‬‫در‬‫که‬‫‌هایی‬‫ت‬‫رعی‬.‫است‬‫کارکردی‬‫قرابت‬‫و‬
‫به‬‫متعلق‬‫و‬‫اطراف‬‫‌خوان‬‫ت‬‫کشــ‬‫در‬،‫‌کردند‬‫ی‬‫م‬‫زندگی‬
‫کشاورزی‬‫محصوالت‬‫تولید‬‫و‬‫زراعت‬‫به‬‫مجموعه‬‫ارباب‬
‫خدمات‬‫انجام‬‫ازای‬‫در‬‫و‬‫بودنــد‬‫مشــغول‬‫دامپروری‬‫و‬
‫به‬،‫خانواده‬‫همراه‬‫به‬‫مجموعه‬‫داخل‬‫در‬‫‌توانســتند‬‫ی‬‫م‬
‫زارع‬‫برای‬‫‌ای‬‫ه‬‫خانــ‬،‫مالک‬‫عموما‬.‫دهند‬‫ادامه‬‫زندگی‬
‫زارع‬‫به‬‫هم‬‫گاهی‬‫و‬‫شــود‬‫ساکن‬‫آن‬‫در‬‫تا‬‫‌ســاخت‬‫ی‬‫م‬
‫با‬،‫بسازد‬‫ســکونت‬‫برای‬‫‌ای‬‫ه‬‫خان‬‫خود‬‫تا‬‫‌داد‬‫ی‬‫م‬‫اجازه‬
.‫گیرد‬‫تعلق‬‫ارباب‬‫به‬‫خانه‬،‫سال‬10‫از‬‫پس‬‫که‬‫شرط‬‫این‬
‫و‬‫بود‬‫مزرعه‬‫داخل‬‫احشام‬‫و‬‫‌ها‬‫ن‬‫انسا‬‫مالک‬،‫مزرعه‬‫ارباب‬
‫شخص‬‫به‬‫آن‬‫ساکنان‬‫با‬‫مزرعه‬‫کلیت‬،‫اوقات‬‫گاهی‬‫در‬
.‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫واگذار‬‫یا‬‫فروخته‬‫دیگری‬
‫یک‬‫در‬‫رعیتی‬‫بــا‬‫اربابی‬‫بخش‬‫انفصال‬،‫مهــم‬‫نکته‬
‫‌کوچه‬‫ه‬‫شا‬‫آنها‬‫اتصال‬‫خط‬.‫است‬‫واحد‬‫کالبدی‬‫مجموعه‬
.‫باشد‬‫‌کننده‬‫م‬‫تقسی‬‫فضای‬‫یک‬‫‌رسد؛‬‫ی‬‫م‬‫نظر‬‫به‬‫که‬‫است‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬ ‫منشعب‬ ‫‌کوچه‬‫ه‬‫شــا‬ ‫از‬ ‫فضاها‬ ‫اغلب‬ ‫ورودی‬
‫هستند‬‫‌تری‬‫ن‬‫وزی‬‫معماری‬‫دارای‬‫اغلب‬‫اربابی‬‫‌های‬‫ه‬‫خان‬
‫و‬‫ویژه‬‫تزیینات‬‫با‬،‫چهاربخشی‬،‫مرکزی‬‫حیاط‬‫الگوی‬‫با‬‫و‬
،‫ساده‬‫بسیار‬،‫رعیتی‬‫‌های‬‫ه‬‫خان‬‫و‬‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫دیده‬‫‌بندی‬‫ف‬‫ر‬
‫پالس‬‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫‌شد‬‫ه‬‫ساخت‬‫حقیرانه‬‫و‬‫کوتاه‬‫سقف‬‫با‬‫خشتی‬
‫دفاع‬‫و‬‫امنیت‬‫موضوع‬‫چیز‬‫هر‬‫از‬‫بیش‬.‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫نامیده‬
‫نقش‬،‫بیرونی‬‫و‬‫درونی‬‫‌های‬‫ی‬‫ناامن‬‫و‬‫تهاجمات‬‫برابر‬‫در‬
‫عناصر‬‫تمامی‬.‫‌است‬‫ه‬‫داشت‬‫مجموعه‬‫شکل‬‫در‬‫اساسی‬
‫‌بانی‬‫ه‬‫‌دید‬‫ی‬‫‌ها‬‫ج‬‫بر‬‫با‬‫‌کبیره‬‫ی‬‫بارو‬‫یک‬‫وسیله‬‫به‬‫مذکور‬
.‫هستند‬‫اصلی‬‫ورودی‬‫یک‬‫دارای‬‫و‬‫شده‬‫محدود‬،‫متعدد‬
‫دارند‬‫قرار‬‫روستاها‬‫کنار‬‫در‬‫‌ها‬‫ه‬‫مجموع‬‫این‬‫از‬‫بسیاری‬
‫یک‬‫قامت‬‫در‬‫خود‬‫یا‬ ‫‌آباد‬‫س‬‫شــم‬‫و‬‫کالنتر‬‫مزارع‬‫مانند‬
‫دیگر‬‫برخی‬‫و‬‫‌آباد‬‫ه‬‫شا‬‫مزرعه‬‫مانند‬‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫دیده‬‫قریه‬
‫کل‬،‫انقالب‬‫از‬‫پس‬.‫مزرعه‬‫ارباب‬‫طرازآباد؛‬‫مزرعه‬‫مانند‬
،‫‌ها‬‫ت‬‫قنا‬‫خشکیدن‬‫با‬‫و‬‫کرده‬‫واگذار‬‫‌ها‬‫ت‬‫رعی‬‫به‬‫را‬‫مزرعه‬
‫متالشی‬‫آن‬‫معماری‬‫ساختار‬،‫رفته‬‫ویرانی‬‫به‬‫رو‬‫مزرعه‬
.‫است‬‫شده‬‫احشام‬‫آغل‬‫به‬‫تبدیل‬‫‌اکنون‬‫م‬‫ه‬‫و‬‫شده‬
‫غیرقابل‬‫و‬‫حیاتــی‬‫ارکان‬‫از‬‫یکــی‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫حریــم‬
‫‌ای‬‫ه‬‫ویژ‬‫اهمیت‬‫فرهنگی‬‫میراث‬‫حوزه‬‫در‬‫‌پوشــی‬‫م‬‫چش‬
‫ســرمایه‬‫هر‬‫حیات‬‫تداوم‬‫که‬‫اســت‬‫‌رو‬‫ن‬‫همی‬‫از‬.‫دارد‬
‫حفاظت‬‫طریق‬‫از‬‫امن‬‫حاشــیه‬‫ایجاد‬‫گرو‬‫در‬‫فرهنگی‬
‫یا‬‫منظر‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫آنچــه‬.‫اســت‬‫آن‬‫پیرامونی‬‫محیط‬‫از‬
‫تنگاتنگ‬‫پیوستگی‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫مطرح‬‫فرهنگی‬‫‌انداز‬‫م‬‫چش‬
‫و‬‫محدوده‬‫با‬،‫میراث‬‫با‬‫مرتبط‬‫سوژه‬‫یک‬‫مرکزی‬‫هسته‬
‫سوژه‬‫‌بسا‬‫ه‬‫چ‬‫و‬‫است‬‫گرفته‬‫شکل‬‫آن‬‫در‬‫که‬‫است‬‌‫ی‬‫بستر‬
‫‌انداز‬‫م‬‫چش‬.‫باشــد‬‫پیرامونی‬‫اتفاقات‬‫تمام‬‫برآیند‬‫اصلی‬
‫یک‬‫به‬‫یونســکو‬‫جهانی‬‫میراث‬‫تعریف‬‫پایه‬‫بر‬‫فرهنگی‬
‫آن‬‫‌انداز‬‫م‬‫چشــ‬‫که‬‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫‌ گفته‬‫ی‬‫جغرافیای‬‫منطقه‬
‫طوالنی‬‫رابطه‬.‫باشد‬‫انسان‬‫و‬‫طبیعت‬‫مشترک‬‫کار‬‫حاصل‬
‫فرهنگی‬‫تعامل‬‫موجب‬،‫وی‬‫زیست‬‫محیط‬‫و‬‫بشر‬‫میان‬
‫و‬‫تنوع‬‫حفظ‬‫منظــور‬‫به‬،‫بوده‬‫دو‬‫این‬‫میــان‬‫نزدیکی‬‫و‬
‫میراث‬ ‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬ ‫فرهنگی‬ ‫مناظر‬ ،‫تعامل‬ ‫این‬ ‫گوناگونی‬
.‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫ثبت‬‫جهانی‬
‫آن‬‫تشــریح‬‫و‬‫تبیین‬‫برای‬‫و‬‫مفهوم‬‫این‬‫با‬‫ارتباط‬‫در‬
‫و‬‫پیش‬‫بم‬‫ارگ‬.‫کرد‬‫ذکر‬‫را‬‫روشنی‬‫‌های‬‫ه‬‫نمون‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬
‫‌های‬‫ن‬‫نخلستا‬‫یعنی‬،‫آن‬‫فرهنگی‬‫منظر‬‫با‬‫زلزله‬‫از‬‫پس‬
‫ارگ‬.‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫پیــدا‬‫معنا‬‫باغداری‬‫نظــام‬‫و‬‫پیرامونی‬
‫تهی‬‫درون‬‫از‬‫و‬‫‌بــازد‬‫ی‬‫م‬‫رنگ‬‫‌ها‬‫ن‬‫نخلســتا‬‫بدون‬‫بم‬
‫از‬ ‫پس‬ ‫حتی‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫نخلستا‬ ‫حیات‬ ‫و‬ ‫استواری‬ .‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬
‫توجیه‬ ‫را‬ ‫ارگ‬ ‫بنای‬ ‫تجدید‬ ‫و‬ ‫بازسازی‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫زلزله‬
.‫‌سازد‬‫ی‬‫م‬‫ممکن‬‫و‬
‫دریاچه‬‫کنار‬‫در‬‫سلیمان‬‫تخت‬‫باغات‬‫و‬‫مزارع‬‫منظره‬
‫که‬‫پیرامونی‬‫تاریخــی‬‫‌های‬‫ه‬‫ســاز‬‫و‬‫محوطه‬‫مرکزی‬
‫‌نظیر‬‫ی‬‫ب‬‫‌اندازی‬‫م‬‫چش‬،‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫شکل‬‫را‬‫مقدس‬‫آتشکده‬
‫بشری‬‫‌های‬‫ه‬‫ساخت‬‫کنار‬‫در‬‫را‬‫تاریخی‬‫کشــتزارهای‬‫از‬
.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫شکل‬‫را‬‫‌نظیر‬‫ی‬‫ب‬‫ترکیبی‬‫و‬‫‌نشاند‬‫ی‬‫م‬
‫منظر‬‫از‬‫محافظت‬‫در‬‫تخصصی‬‫مطالعات‬‫نخســتین‬
‫کمیته‬»‫«ایفال‬،»‫«ایکوموس‬‫موسسه‬‫توسط‬‫فرهنگی‬
‫دوجانبه‬‫همکاری‬‫بــا‬‫فرهنگی‬‫منظر‬‫برای‬‫‌المللی‬‫ن‬‫بی‬
»‫تاریخی‬‫‌هــای‬‫ه‬‫محوط‬‫و‬‫بناها‬‫‌المللی‬‫ن‬‫بی‬‫«شــورای‬
»‫منظر‬‫معماران‬‫‌المللی‬‫ن‬‫بی‬‫«فدراسیون‬‫و‬)‫(ایکوموس‬
‫مورد‬‫دومین‬.‫پذیرفت‬‫صورت‬ 1970‫‌ســال‬‫در‬)‫(ایفال‬
‫سال‬ ‌‫ر‬‫د‬‫ایکوموس‬‫توسط‬»‫تاریخی‬‫‌های‬‫غ‬‫با‬‫«عهدنامه‬
‫منظر‬‫مفهوم‬‫«موافقتنامه‬‫به‬‫مربوط‬‫دیگر‬‫نمونه‬‫و‬1982
1992‫‌سال‬‫در‬»‫جهانی‬‫میراث‬‫کنوانسیون‬‫در‬‫فرهنگی‬
‫در‬‫فرهنگی‬‫منظر‬‫انواع‬‫قبال‬‫در‬‫را‬‫جامعی‬‫تعریف‬‫که‬‫بوده‬
.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫ارایه‬‫جهان‬
‫یافته‬‫‌ای‬‫ه‬‫ویژ‬‫اهمیت‬‫امروزه‬‫شــهری‬‫فرهنگی‬‫منظر‬
‫شهرهای‬‫در‬‫را‬‫مناظری‬‫چنین‬‫ملموس‬‫نمونه‬.‫اســت‬
‫‌سازهای‬‫و‬‌‫ت‬‫ساخ‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫حرائمی‬ .‫‌ایم‬‫ه‬‫دید‬ ‫خود‬ ‫تاریخی‬
‫اخیر‬‫شاهد‬.‫‌گردند‬‫ی‬‫م‬‫مخدوش‬‫توجه‬‫بدون‬‫و‬‫‌ضابطه‬‫ی‬‫ب‬
‫و‬‫اصفهان‬‫‌جهان‬‫ش‬‫نق‬‫میدان‬‫در‬‫تعرضی‬‫چنین‬‫مشهور‬‫و‬
‫مجموعه‬‫این‬‫منظری‬‫حریم‬‫در‬‫‌نما‬‫ن‬‫جها‬‫برج‬‫ساخت‬‫با‬
‫در‬‫یونسکو‬‫قهری‬‫‌های‬‫ت‬‫دخال‬‫باعث‬‫و‬‫افتاد‬‫اتفاق‬‫تاریخی‬
:‫کردند‬‫اعالم‬‫یونسکو‬‫بازرسان‬.‫شد‬‫ماجرا‬‫این‬
‫اطراف‬‫از‬‫مجزا‬‫و‬‫منفرد‬‫‌توان‬‫ی‬‫نم‬‫را‬‫‌جهان‬‫ش‬‫نق‬‫«میدان‬
‫فرهنگی‬‫و‬‫تاریخی‬‫منظر‬‫و‬‫آســمانی‬‫«خط‬‫و‬»‫دید‬‫آن‬
‫موظف‬‫ایران‬‫دولت‬‫و‬‫‌شده‬‫ش‬‫مخدو‬‫‌جهان‬‫ش‬‫نق‬‫میدان‬
‫چنین‬.»‫نماید‬‫اقدام‬‫‌نما‬‫ن‬‫جها‬‫برج‬‫تعدیل‬‫به‬‫نسبت‬‫است‬
‫‌های‬‫ه‬‫مجموع‬‫هویتی‬‫و‬‫فرهنگی‬‫منظر‬‫اهمیت‬‫موضعی‬
.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫نشان‬‫را‬‫تاریخی‬
‫تکامل‬‫مردم‬‫استفاده‬‫طی‬‫که‬‫تاریخی‬‫بومی‬‫مناظر‬‫اما‬
‫داده‬‫شکل‬‫را‬‫منظر‬،‫آنها‬‫مشاغل‬‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫فعالی‬‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫یافت‬
.‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫قرار‬‫توجه‬‫مورد‬‫کمتر‬‫حدودی‬‫تا‬‫شاید‬،‫است‬
‫آنها‬‫در‬‫مردم‬‫روزمــره‬‫زندگی‬‫بازتاب‬‫فضاهایی‬‫چنین‬
‫ایفا‬‫مناظر‬‫نوع‬‫این‬‫در‬‫مهمی‬‫نقش‬‫کاربری‬‫و‬‫هســتند‬
،‫مزرعه‬‫یک‬‫مانند‬‫شخصی‬‫ملکی‬‫مثال‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬.‫‌کند‬‫ی‬‫م‬
‫یک‬‫امتداد‬‫در‬‫تاریخــی‬‫مزارع‬‫همانند‬‫کلــی‬‫امالک‬‫یا‬
.‫کشاورزی‬‫مناظر‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫دهکد‬‫مانند‬:‫رودخانه‬
‫زیســتی‬ ‫‌های‬‫ع‬‫مجتم‬ ،‫ایران‬ ‫مختلــف‬ ‫اقالیم‬ ‫در‬
‫مختلف‬‫گستردگی‬‫با‬‫که‬‫دارند‬‫وجود‬‫روستا‬‫از‬‫کوچکتر‬
‫‌های‬‫ع‬‫مجتم‬‫کنــار‬‫در‬،‫يكديگر‬‫از‬‫متفــاوت‬‫فاصله‬‫و‬
.‫‌اند‬‫ه‬‫آمد‬‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬‫شهرها‬‫و‬‫‌ها‬‫ا‬‫روست‬‫مانند‬‫بزرگتر‬‫‌زیستی‬
‫‌های‬‫ه‬‫حوز‬‫به‬‫توجه‬‫با‬‫مناطق‬‫این‬‫ساکن‬‫بومیان‬‫و‬‫عامه‬
‫عناوینی‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫یادشده‬ ‫‌های‬‫ع‬‫مجتم‬ ،‫بستر‬ ‫جغرافیایی‬
‫‌های‬‫ه‬‫مجموع‬‫و‬‫قــاع‬،‫دوالب‬،‫کالته‬،‫مزرعــه‬‫چون‬
‫و‬‫شفاهی‬‫ادبیات‬‫در‬‫و‬‫‌شناســند‬‫ی‬‫م‬...‫و‬‫کشــتخوانی‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫یاد‬‫آنها‬‫از‬‫عناوین‬‫همین‬‫با‬‫نیز‬‫مکتوب‬
،‫مستقل‬ ‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬ ‫مزرعه‬ ،‫مکتوب‬ ‫اسناد‬ ‫براساس‬
‫و‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫محســوب‬‫قصبه‬‫یک‬‫ضیعات‬‫از‬‫بخشــی‬
،‫ده‬‫یک‬‫ضیعات‬‫از‬‫بخشــی‬،‫تابعه‬‫یا‬‫وابسته‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬
‫اسناد‬‫در‬،‫ده‬‫یک‬‫شمایل‬‫در‬‫گاهی‬‫و‬‫‌آید‬‫ی‬‫م‬‫‌حساب‬‫ه‬‫ب‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫دیده‬‫تاریخی‬
‫و‬‫کشاورزی‬‫کاربری‬‫دارای‬‫صرفا‬،‫مزارع‬‫از‬‫بسیاری‬
‫‌شود‬‫ی‬‫نم‬‫دیده‬‫آنها‬‫در‬‫مستحدثاتی‬‫و‬‫هستند‬‫زراعت‬
‫احداث‬‫روستا‬‫یا‬‫شــهر‬‫از‬‫خارج‬‫یا‬‫مجاورت‬‫در‬‫اغلب‬‫و‬
»‫«کشاورزی‬‫یا‬»‫«غیرمسکون‬‫مزارع‬‫نوع‬‫این‬.‫‌اند‬‫ه‬‫‌شد‬
.‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫نامیده‬
‫صورت‬‫به‬‫موضوع‬‫این‬‫به‬‫نیز‬‫مختلف‬‫کتب‬‫و‬‫اسناد‬‫در‬
‫از‬‫دیگری‬‫‌های‬‫ه‬‫گون‬‫اما‬.‫است‬‫شده‬‫اشاره‬‫غیرمستقیم‬
‫زراعت‬‫و‬‫کشاورزی‬‫بر‬‫عالوه‬‫که‬‫‌است‬‫شده‬‫دیده‬‫مزارع‬
‫آنها‬‫در‬‫نیز‬‫استقرار‬‫و‬‫سکونت‬،‫اصلی‬‫شاخصه‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬
‫نامیده‬»‫«مسکون‬‫مزارع‬‫از‬‫گونه‬‌‫ن‬‫ای‬،‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫انجام‬
.‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬
‫همجواري‬‫و‬‫ترکیــب‬،‫‌مســکون‬‫مزارع‬‫از‬‫مقصود‬
‫مسكوني‬‫و‬‫مذهبی‬،‫خدماتي‬‫ســاختارهاي‬‫و‬‫عناصر‬
،‫حسینیه‬ ،‫مسجد‬ ،‫نمازخانه‬ ،‫آســياب‬ ،‫حمام‬ ‫مانند‬
،‫رعیتی‬ ‫و‬ ‫اربابی‬ ‫قالع‬ ،‫‌خانه‬‫ر‬‫کبوت‬ ،‫کهنسال‬ ‫درختان‬
‫آن‬‫امثال‬‫و‬‫‌انبار‬‫ب‬‫آ‬،‫آسیاب‬،‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫‌های‬‫ه‬‫خان‬
‫‌های‬‫ه‬‫تود‬‫اين‬‫که‬‫است‬‫باغات‬‫و‬‫كشاورزي‬‫‌هاي‬‫ن‬‫زمي‬‫با‬
‫از‬‫كوچكتر‬‫زيســتي‬‫‌هاي‬‫ع‬‫مجتم‬‫زمره‬‫در‬‫را‬‫‌كالبدي‬
‫نام‬‫به‬‫نیز‬‫تاریخی‬‫اسناد‬‫از‬‫برخی‬‫در‬،‫داده‬‫قرار‬‫روســتا‬
.‫است‬‫‌شده‬‫معرفی‬»‫مسکون‬‫«مزارع‬
،‫کشاورزی‬‫چون‬‫‌هایی‬‫ه‬‫حوز‬‫با‬‫تاریخ‬‫طول‬‫در‬‫مزارع‬
‫‌های‬‫ه‬‫حوز‬‫بسیاری‬‫و‬‫فرهنگ‬،‫دین‬،‫سیاست‬،‫اقتصاد‬
‫آنها‬‫از‬‫بســیاری‬،‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬‫تنگاتنگ‬‫ارتبــاط‬‫در‬‫دیگر‬
‫تیول‬‫در‬‫یا‬‫مالکیت‬‫تحت‬‫قریه‬‫یا‬‫روستا‬‫یک‬‫از‬‫بخشی‬
‫آنها‬‫به‬‫شاه‬‫شخص‬‫طرف‬‫از‬‫که‬‫بودند‬‫محلی‬‫حاکمان‬
‫موضوع‬ ‫بنابراین‬.‫‌شد‬‫ی‬‫م‬ ‫واگذار‬‫ویژه‬‫خدمتی‬‫درازای‬
،‫اجتماعی‬،‫فرهنگــی‬،‫سیاســی‬‫‌های‬‫ه‬‫حوز‬‫با‬‫مزارع‬
‫تاریخی‬‫مختلف‬‫‌هــای‬‫ه‬‫دور‬‫در‬‫آن‬‫امثــال‬‫و‬‫مذهبی‬
‫بر‬‫عالوه‬.‫داشــتند‬‫تأثر‬‫و‬‫تأثیر‬‫برهم‬،‫بوده‬‫‌تنیده‬‫م‬‫دره‬
‫نظام‬،‫مختلف‬‫اعضای‬‫بیــن‬‫نیز‬‫مزارع‬‫داخل‬‫در‬،‫این‬
.‫است‬‫بوده‬‫حاکم‬‫‌ای‬‫ه‬‫ویژ‬‫امنیتی‬‫و‬‫مالکیت‬،‫اجتماعی‬
‫وجود‬‫زمانی‬‫چه‬‫از‬‫مســکون‬‫مزارع‬‫که‬‫ســوال‬‫این‬
.‫نیست‬‫مشخص‬‫‌‌درستی‬‫به‬،‫حاضر‬‫درحال‬،‫‌اند‬‫ه‬‫داشت‬
،‫ســلوکیان‬،‫پارتیان‬،‫هخامنشــیان‬،‫مادهــا‬‫دوره‬‫از‬
‫دست‬‫در‬‫منابعی‬‫اســامی‬‫اولیه‬‫قرون‬‫و‬‫ساســانیان‬
،‫زراعت‬‫و‬‫زمین‬‫به‬‫وابســتگی‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫نشان‬‫که‬‫است‬
‫و‬‫رونق‬‫موجب‬‫کشــاورزی‬‫و‬‫‌داری‬‫ه‬‫مزرع‬.‫بــوده‬‫زیاد‬
‫و‬‫زمین‬‫بخشیدن‬.‫‌شــد‬‫ی‬‫م‬‫شهرها‬‫در‬‫تولیدات‬‫ارایه‬
‫توسط‬‫نیز‬‫اسالم‬‫صدر‬‫در‬‫اقطاع‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫آن‬‫محصوالت‬
‫معمول‬‫بالشرط‬‫و‬‫تملک‬‫‌صورت‬‫به‬)‫اکرم(ص‬‫پیامبر‬
‫به‬.‫بود‬‫اسالم‬‫از‬‫پیش‬‫در‬‫‌داری‬‫ل‬‫تیو‬‫نظام‬‫ادامه‬‫این‬‫و‬‫شد‬
‫لشکریان‬‫و‬‫دیوانیان‬‫به‬‫صفویه‬‫دوره‬‫تا‬‫مزارع‬‫ترتیب‬‫این‬
‫ادامه‬‫فراوان‬‫فرازونشیب‬‫با‬‫قاجار‬‫دوره‬‫تا‬‫و‬‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫واگذار‬
‫قاجاریه‬‫دوره‬‫اواخر‬‫در‬‫‌داری‬‫ل‬‫تیو‬‫الغای‬‫از‬‫پس‬‫اما‬‫یافت‬
‫حضیض‬‫به‬‫دوم‬‫پهلــوی‬‫دوره‬‫در‬‫ارضی‬‫اصالحات‬‫و‬
‫و‬‫دارند‬‫وجود‬‫حاضر‬‫درحال‬‫آنها‬‫از‬‫برخی‬‫تنها‬‫و‬‫رفتند‬
‫نیاسر‬‫مسکون‬‫مزارع‬‫مانند‬‫هستند؛‬‫میدانی‬‫بازدید‬‫قابل‬
‫قم‬‫تاریخ‬‫کتاب‬‫در‬‫‌ق‬‫ه‬‫چهارم‬‫قرن‬‫در‬‫قمی‬‫توسط‬‫که‬
‫یا‬.‫شد‬‫معرفی‬‫کاشان‬‫تاریخ‬‫کتاب‬‫در‬‫ضرابی‬‫کالنتر‬‫و‬
‫شده‬‫تشریح‬‫الملک‬‫افضل‬‫توسط‬‫که‬‫قم‬‫مسکون‬‫مزارع‬
،‫‌آباد‬‫س‬‫شم‬‫مزارع‬،‫اصفهان‬‫گورت‬‫اربابی‬‫مزرعه‬‫و‬‫‌است‬
،‫یزد‬‫شــیخ‬‌‫ه‬‫د‬‫و‬‫کالنتر‬،‫‌آباد‬‫ه‬‫شــا‬،‫دیهوک‬،‫طرازآباد‬
‫مزرعه‬،‫کوهپایه‬‫‌‌حسن‬‫حاج‬‫مزرعه‬،‫رفسنجان‬‫قائمیه‬
،‫فرمان‬‫مزرعه‬‫و‬‫مال‬‫مزرعه‬،‫گرمسار‬‫‌اکبر‬‫ی‬‫عل‬‫امامزاده‬
‫در‬‫دیگر‬‫بسیاری‬‫و‬‫قزوین‬‫احمدآباد‬‫در‬‫مصدق‬‫مزرعه‬
.‫بزرگ‬‫ایران‬‫جنوب‬‫و‬‫شرق‬،‫مرکز‬
‫زيادي‬‫احتماالت‬،‫انجام‬‫درحال‬‫‌های‬‫ش‬‫پژوه‬‫نتايج‬
‫مطرح‬‫مسکون‬‫مزارع‬‫‌گیری‬‫ل‬‫شــک‬‫نظام‬‫مورد‬‫در‬‫را‬
.‫‌است‬‫کرده‬
‫از‬‫(كه‬‫را‬‫‌ها‬‫ه‬‫چشــم‬‫مظهر‬‫و‬‫آب‬،‫مزبــور‬‫مطالعات‬
‫اصلي‬ ‫عامل‬ )‫اســت‬ ‫منطقه‬ ‫محيطــي‬ ‫‌های‬‫ی‬‫ویژگ‬
‫اربابان‬‫و‬‫بوميــان‬‫طرف‬‫از‬‫كنوني‬‫مــزارع‬‫‌یابی‬‫ن‬‫مکا‬
‫و‬‫مساكن‬،‫پالس‬،‫دســاکر‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫احتمال‬‫و‬‫‌داند‬‫ی‬‫م‬
‫مسجد‬‫و‬‫مصنعه‬،‫طاحونه‬،‫حمام‬‫چون‬‫خدماتي‬‫عناصر‬
‫شکل‬‫زمین‬‫و‬‫آب‬‫کنار‬‫در‬‫دفاعی‬‫و‬‫اقتصادی‬‫دالیل‬‫به‬
‫‌ترین‬‫ف‬‫‌تکل‬‫ی‬‫ب‬‫و‬‫‌ترین‬‫ه‬‫ساد‬‫ترتیب‬‌‫ن‬‫ای‬‌‫ه‬‫ب‬.‫باشند‬‫گرفته‬
‫اولیه‬‫نیازهای‬‫به‬‫پاســخگويي‬‫براي‬‫زیستی‬‫مجتمع‬
‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬‫دامدار‬‫و‬‫كشــاورز‬‫مردمان‬،‫مالکان‬،‫حکومت‬
.‫است‬‎‫آمده‬
‫‌های‬‫ه‬‫فاصل‬ ‫با‬‫و‬‫مختلف‬ ‫‌های‬‫ت‬‫وســع‬‫به‬‫نقاط‬‫اين‬
‫در‬‫و‬‫گرفته‬‫قرار‬‫منظومه‬‫يك‬‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬‫يكديگر‬‫از‬‫متفاوت‬
.‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬‫يكديگر‬‫با‬‫ارتباط‬‫و‬‫كامل‬‫پيوستگي‬
‫‌شــد‬‫ی‬‫م‬‫موجب‬‫کالبــدی‬‫عناصر‬‫ایــن‬‫حضــور‬
‫کنار‬ ‫در‬ ‫بتوانند‬ ‫طوالنــی‬ ‫زمانی‬ ‫برای‬ ‫مزرعه‬ ‫مالکان‬
‫بدین‬.‫بگذرانند‬‫روزگار‬‫آرامــش‬‫بــا‬‫‌هایشــان‬‫ن‬‫زمی‬
‫تبدیل‬ ‫مکان‬ ‫این‬ ‫گاهی‬ ،‫ترتیب‬
‫‌شــد‬‫ی‬‫م‬‫دایمی‬‫زندگی‬‫محل‬‫به‬
‫خود‬‫بر‬‫مســکون‬‫مزرعه‬‫نــام‬‫و‬
‫مزرعه‬ ‫‌ترین‬‫ه‬‫ســاد‬ .‫‌گرفت‬‫ی‬‫م‬
‫‌های‬‫ن‬‫زمی‬‫يا‬‫تركيب‬،‫مســکون‬
‫كنده‬ ،‫مسکونی‬ ‫عناصر‬ ،‫زراعي‬
،‫بوده‬ )‫آب‬ ‫تجمع‬ ‫(محل‬ ‫سلخ‬ ‫و‬
‫بر‬ ‫عــاوه‬ ،‫آنها‬ ‫‌تریــن‬‫ل‬‫متجم‬
‫دساکر‬ ‫داراي‬ ‫یادشــده‬ ‫عناصر‬
،‌‫ک‬‫کوشــ‬ ،‫رعیتــی‬ ‫و‬ ‫اربابــي‬
،‫حمــام‬،‫کهنســال‬‫درختــان‬
‫‌های‬‫ج‬‫بر‬‫و‬‫مصنعــه‬،‫طاحونــه‬
.‫هستند‬‫ويژه‬‫معماري‬‫با‬‫‌باني‬‫ه‬‌‫د‬‫دي‬
‫‌تر‬‫ع‬‫وسی‬ ‫مسکون‬ ‫مزرعه‬ ‫گاهی‬
‫خدماتی‬ ‫لحاظ‬ ‫از‬ ‫‌توانســت‬‫ی‬‫م‬
‫مسکون‬‫مزرعه‬‫چندین‬،)‫مســجد‬‫و‬‫آسیاب‬،‫(حمام‬
‫اســتفاده‬‫آنها‬‫از‬‫خاصی‬‫ایام‬‫در‬‫شــاید‬‫که‬‫را‬‫کوچک‬
‫در‬‫واقع‬‫عناصر‬‫گاه‬‫و‬‫دهد‬‫قرار‬‫‌پوشــش‬‫ت‬‫تح‬،‫‌شد‬‫ی‬‫م‬
‫موجود‬‫نیازهای‬،‫روستاها‬‫با‬‫آنها‬‫فاصله‬‫به‬‫توجه‬‫با‬،‫مزارع‬
.‫‌یافت‬‫ی‬‫م‬‫تغییر‬‫و‬‫شــده‬‫‌جا‬‫ه‬‫جاب‬،‫آدمیان‬‫جمعیت‬‫یا‬
‫به‬‫نیاسر‬‫‌آباد‬‫س‬‫باالعبا‬‫مسکون‬‫مزرعه‬‫در‬‫مثال‬‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬
‫عناصر‬‫پراکندگی‬،‫اطراف‬‫روســتاهای‬‫از‬‫دوری‬‫دلیل‬
‫مقابل‬ ‫در‬ ‫‌توانســت‬‫ی‬‫م‬ ‫حدودی‬ ‫تا‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫‌گون‬‫ه‬‫ب‬
‌‫ن‬‫‌ای‬‫به‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫پاسخگو‬ ‫‌‌نشینان‬‫مزرعه‬ ‫نیازهای‬ ‫اغلب‬
‫اربابی‬‫قلعه‬‫چندین‬‫و‬‫مســجد‬‫مانند‬‫عناصری‬‫ترتیب‬
‫در‬‫مقابل‬‫در‬‫اما‬.‫بود‬‫داده‬‫روستایی‬‫‌شأن‬‫مزرعه‬‫این‬‫به‬
‫به‬‫نزدیکی‬‫دلیل‬‫به‬‫نیاسر‬‫‌آباد‬‫ن‬‫حسی‬‫نام‬‫به‬‫‌ای‬‫ه‬‫مزرع‬
‫و‬‫‌بانی‬‫ه‬‌‫د‬‫دی‬ ‌‫ج‬‫بر‬‫یک‬‫حضور‬‫به‬‫تنها‬‫اطراف‬‫روستاهای‬
‫اکتفا‬‫آن‬‫در‬‫زندگی‬‫و‬‫حفاظت‬‫بــرای‬‫رعیتی‬‫قلعه‬‫یک‬
.‫بود‬‫شده‬
‫رعیتی‬‫‌های‬‫ه‬‫قلع‬‫دارای‬‫مســکون‬‫مزارع‬‫از‬‫بسیاری‬
‫طریق‬‫از‬‫حفاظــت‬‫و‬‫‌بانی‬‫ه‬‫دید‬‫کــه‬‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬‫اربابی‬‫و‬
‫مواردی‬‫در‬‫اما‬.‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫انجام‬‫‌ها‬‫ه‬‫قلع‬‫در‬‫واقع‬‫‌های‬‫ج‬‫بر‬
‫اســتفاده‬،‫بود‬‫قلعه‬‫فاقد‬‫مزرعه‬‫‌که‬‫صورتی‬‫در‬،‫‌خاص‬
‫در‬.‫بود‬‫کار‬‫چــاره‬،‫ویژه‬‫معماری‬‫بــا‬‫‌بانی‬‫ه‬‫دید‬‫برج‬‫از‬
‫‌وتاز‬‫ت‬‫تاخ‬‫از‬‫‌مانــدن‬‫ن‬‫مصو‬‫برای‬‫مردم‬،‫تابعــه‬‫مزارع‬
‫حصار‬‌‫ه‬‫مزرع‬‫گرد‬‫بر‬‫درندگان‬‫زیان‬‫و‬‫صدمه‬‫و‬‫اشــرار‬
‫یک‬‫دارای‬‫مزارع‬‫این‬‫از‬‫بسیاری‬‫درواقع‬.‫‌کشیدند‬‫ي‬‫م‬
‫زندگی‬‫محل‬‫که‬‫بودنــد‬‫قلعه‬‫یا‬‫محصور‬‫‌ســاده‬‫خانه‬
‫صاحب‬‫به‬‫را‬‌‫ن‬‫آ‬‫از‬‫بخشــی‬،‫بوده‬‫چهارپایان‬‫و‬‫آدمیان‬
.‫‌دادند‬‫ی‬‫م‬‫اختصاص‬‫مزرعه‬
‫و‬‫داشــته‬‫اتاقي‬‫‌ها‬‫ه‬‫قلع‬‫اين‬‫در‬‫خانــوار‬‫هر‬‫معموال‬
‫موارد‬‫برخی‬‫در‬.‫‌کردند‬‫ی‬‫م‬‫انبار‬‫آن‬‫در‬‫را‬‫آذوقه‬‫مقداري‬
‫‌شد؛‬‫ی‬‫م‬‫آباد‬‫مزرعه‬،‫بوده‬‫مناســب‬‫اوضاع‬‫چنانچه‬‫نیز‬
‫تجاوز‬‫اصلی‬‫محصــور‬‌‫ه‬‫محوط‬‫از‬‫دهقانان‬‫مســاکن‬
.‫‌یافت‬‫ی‬‫م‬‫توسعه‬‫و‬‫‌کرد‬‫ی‬‫م‬
‫دفاع‬‫و‬‫امنیت‬‫موضــوع‬‫چیز‬‫هر‬‫از‬‫بیــش‬‫بنابراين‬
‫بیرونی‬ ‫و‬ ‫درونــی‬ ‫‌های‬‫ی‬‫ناامن‬ ‫و‬ ‫تهاجمــات‬ ‫برابر‬ ‫در‬
.‫‌است‬‫داشــته‬ ‫مجموعه‬ ‫شــکل‬ ‫در‬ ‫اساســی‬ ‫نقش‬
‫با‬‫بزرگ‬‫بــاروی‬‫یک‬‫وســیله‬‫به‬‫عناصر‬‫تمامی‬‫گاهی‬
‫یک‬‫دارای‬‫و‬‫شــده‬‫محدود‬‫متعدد‬‫‌بانی‬‫ه‬‫‌دید‬‫‌های‬‫ج‬‫بر‬
‫رعيتي‬‫و‬‫اربابي‬‫دســاکر‬‫حضور‬.‫بودند‬‫اصلی‬‫ورودی‬
‫‌های‬‫ج‬‫بر‬ ‫و‬ )‫مســكوني‬ -‫دفاعي‬ ‫‌های‬‫ه‬‫‌مای‬‫ت‬‫(ســاخ‬
‫مسکون‬‫مزارع‬‫در‬)‫دفاعي‬‫‌های‬‫ه‬‫‌مای‬‫ت‬‫(ساخ‬‫‌باني‬‫ه‬‫ديد‬
‫‌های‬‫ه‬‫دور‬‫در‬‫منطقه‬‫‌های‬‫ی‬‫ناامن‬‫با‬‫مستقيمي‬‫ارتباط‬
.‫است‬‫داشته‬‫مختلف‬
‫و‬‫مهم‬‫‌های‬‫ه‬‫شاخص‬‫از‬‫ثابت‬‫جمعیت‬‫وجود‬‫و‬‫سکونت‬
‫غیرمسکون‬‫مزارع‬‫با‬‫مسکون‬‫مزارع‬‫تمایز‬‫وجوه‬‫از‬‫یکی‬
‫محسوب‬،‫است‬‫شناور‬‫جمعیت‬‫دارای‬‫که‬‫کشاورزی‬‫یا‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬
‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫مالکیت‬‫نظام‬‫دارای‬‫مسکون‬‫مزارع‬
‫با‬‫گاه‬،‫شده‬‫منفصل‬‫شــاهی‬‫خالصجات‬‫از‬‫که‬‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬
.‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫مدیریت‬،‫‌بوده‬‫آمیخته‬‫وقف‬‫‌برداری‬‫ه‬‫بهر‬‫نظام‬
‫فرهنگی‬‫لحاظ‬‫از‬،‫بــوده‬‫خودکفا‬‫مســکون‬‫مزارع‬
‫با‬ ‫متقابلی‬ ‫ارتبــاط‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬
‫اطراف‬ ‫شــهرهای‬ ‫و‬ ‫روســتاها‬
‫این‬‫در‬‫کــه‬‫آدمیانی‬.‫داشــتند‬
‫و‬‫کار‬‫به‬‫که‬‫زیستی‬‫‌های‬‫ع‬‫مجتم‬
‫در‬‫معموال‬،‫‌پرداختند‬‫ی‬‫م‬‫فعالیت‬
‫خویشاوندی‬‫و‬‫خانواده‬‫نظام‬‫قالب‬
‫یکدیگر‬‫با‬‫تنگاتنگی‬‫ارتباط‬‫دارای‬
‫مزرعه‬‫چندین‬‫ساکنان‬‫گاه‬.‫بودند‬
،‫بودند‬‫واحدی‬‫مالــک‬‫دارای‬‫که‬
‫زندگی‬‫مزرعــه‬‫و‬‫قلعه‬‫یــک‬‫در‬
‫رفع‬‫جهت‬‫تنهــا‬‫و‬‫‌کردنــد‬‫ی‬‫م‬
‫دور‬ ‫‌شان‬‫ع‬‫مزار‬ ‫از‬ ‫مادی‬ ‫نیازهای‬
.‫‌شدند‬‫ی‬‫م‬
‫دارای‬‫مزرعه‬‫هر‬‫مالک‬‫بر‬‫عالوه‬
‫امور‬‫به‬‫که‬‫بود‬‫نیز‬‫محصل‬‫و‬‫ضابط‬
.‫‌داد‬‫ی‬‫م‬‫سروسامان‬‫دیوانی‬‫و‬‫مالی‬
‫مالکان‬‫آن‬‫‌از‬‫پس‬‫و‬‫قاجار‬‫دوره‬‫در‬‫اســناد‬‫براساس‬
‫تحت‬‫مزارع‬‫و‬‫روستاها‬‫به‬‫نسبت‬‫شهر‬‫‌ترین‬‫ک‬‫نزدی‬‫در‬
‫مزارع‬‫و‬‫بزرگ‬‫روستاهای‬‫در‬‫مواردی‬‫در‬‫یا‬‫خود‬‫تملک‬
.‫بودند‬‫‌هایی‬‫ت‬‫عمار‬‫دارای‬‫خود‬
‫وی‬‫خود‬‫اگر‬‫حتــی‬‫مالک‬‫پایگاه‬‫و‬‫اســتقرار‬‫محل‬
‫در‬‫معمول‬‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬،‫‌برد‬‫ی‬‫م‬‫ســر‬‫به‬‫دیگری‬‫شــهر‬‫در‬
‫ساخت‬‫با‬‫صورت‬‫هر‬‫در‬.‫داشت‬‫قرار‬‫محل‬‫‌ترین‬‫ک‬‫نزدی‬
‫کشــاورزی‬‫تولید‬‫واحدهای‬،‫رعیتــی‬‫قلعه‬‫چندین‬
‫نیز‬‫مواقع‬‫برخی‬‫در‬.‫‌کردنــد‬‫ی‬‫م‬‫مدیریت‬‫را‬‫مختلفی‬
‫مباشــر‬‫به‬‫یا‬‫داده‬‫اجاره‬‫را‬‫آنها‬،‫مزارع‬‫ازدیاد‬‫دلیــل‬‫به‬
.‫‌ستاندند‬‫ی‬‫م‬‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬‫حق‬‫و‬‫‌سپردند‬‫ی‬‫م‬
‫مزرعه‬‫داخل‬‫احشام‬‫و‬‫‌ها‬‫ن‬‫انسا‬‫مالک‬،‫مزرعه‬‫ارباب‬
‫به‬‫آن‬‫ســاکنان‬‫با‬‫مزرعه‬‫کلیت‬‫‌اوقــات‬‫گاهی‬‫و‬‫بود‬
.‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫واگذار‬‫یا‬‫فروخته‬‫دیگری‬‫شخص‬
‫‌هایی‬‫ت‬‫مالیا‬‫و‬‫عواید‬‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫نشان‬‫مکتوب‬‫اسناد‬
‫مزارع‬‫در‬‫زارعان‬‫از‬‫و‬‫‌‌داران‬‫تیول‬‫یا‬‫مالکان‬‫توســط‬‫که‬
‫نوع‬‫صد‬‫از‬‫بیش‬،‫‌شده‬‫ی‬‫م‬‫اخذ‬‫روستاها‬‫در‬‫تابعه‬‫و‬‫کبیره‬
.‫‌است‬‫بوده‬
‫اقتصادی‬‫و‬‫تولیدی‬‫مجموعه‬،‫رعيتي‬‫مسکون‬‫مزارع‬
‫و‬‫بوده‬‫مالک‬‫با‬‫آن‬‫مســئولیت‬‫که‬‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬‫متمرکزی‬
‫اداره‬‫مزرعه‬‫در‬‫مستقر‬‫‌سفید‬‫ش‬‫ری‬‫یا‬‫کدخدا‬‫نظر‬‫زیر‬
.‫‌شدند‬‫ی‬‫م‬
،‫ایران‬‫مرکزی‬‫مناطق‬‫در‬‫تاریخی‬‫مســکون‬‫مزارع‬
‫فرهنگی‬‫و‬‫اجتماعی‬،‫اقتصادی‬‫تاثیرگذار‬‫عوامل‬‫مولود‬
‫حاضر‬‫درحال‬‫که‬‫است‬‫بوده‬‫متمادی‬‫سالیان‬‫طول‬‫در‬
،‫مختلف‬‫‌های‬‫ه‬‫عرص‬‫در‬‫آنها‬‫فراموشی‬‫رشد‬‫به‬‫توجه‬‫با‬
‫فرهنگی‬‫هویت‬‫و‬‫اجتماعی‬،‫اقتصادی‬‫تاریخ‬‫از‬‫بخشی‬
.‫رفت‬‫خواهد‬‫بین‬‫از‬‫‌ارتباط‬‫این‬‫در‬‫کشور‬
‫ویژه‬‫دیوانی‬‫و‬‫مالی‬‫نظــام‬‫چون‬‫منابعی‬‫و‬‫اطالعات‬
‫تقسیم‬‫و‬‫تولید‬‫نظام‬،‫مســکون‬‫‌های‬‫ه‬‫مزرع‬‫بر‬‫نظارت‬
‫بر‬‫حاکم‬‫معماری‬‫نظام‬‫و‬‫‌وری‬‫ه‬‫بهــر‬‫نظام‬،‫زمین‬‫و‬‫آب‬
‫و‬‫نوین‬‫مسکون‬‫‌های‬‫ه‬‫مزرع‬‫آفرینش‬‫در‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫آنها‬
‫وسیعی‬‫دامنه‬.‫باشد‬‫مفید‬‫آن‬‫تاریخی‬‫انواع‬‫از‬‫حفاظت‬
‫مزارع‬‫درباره‬‫نانوشــته‬‫و‬‫نامکتوب‬،‫شفاهی‬‫میراث‬‫از‬
‫با‬‫آن‬‫از‬‫ناچیزی‬‫بخش‬‫که‬‫دارد‬‫وجود‬‫تاریخی‬‫مسکون‬
‫قرار‬‫پیمایش‬‫مورد‬‫سیاحان‬‫و‬‫محققان‬‫از‬‫برخی‬‫تالش‬
.‫است‬‫نشده‬‫بررسی‬‫کامل‬‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬‫اما‬‫گرفته‬
‫به‬‫و‬‫است‬‫اندک‬‫موضوع‬‫درباره‬‫علمی‬‫‌های‬‫ه‬‫داشــت‬
‫دیدگاه‬‫از‬‫آنها‬‫ثغور‬‫و‬‫حدود‬‫تشــریح‬‫و‬‫مزارع‬‫نام‬‫ذکر‬
‫‌های‬‫ه‬‫حوز‬‫پژوهشگران‬‫و‬‫سیاح‬‫اغلب‬‫که‬‌‫ن‬‫آ‬‫نگارندگان‬
،‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬‫کشاورزی‬‫و‬‫‌اجتماعی‬‫م‬‫علو‬،‫اقتصادی‬،‫سیاسی‬
‫آن‬‫‌تبع‬‫به‬‫و‬‫مســتقل‬‫منابع‬‫نبود‬.‫است‬‫شــده‬‫بسنده‬
،‫‌گفته‬‫ش‬‫پی‬‫مزارع‬‫درباره‬‫معماری‬‫جامعه‬‫ناکافی‬‫دانش‬
‫از‬‫بسیاری‬‫شده‬‫موجب‬‫اصلی‬‫دالیل‬‫از‬‫یکی‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬
‫دوره‬‫از‬‫پس‬‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬‫و‬‫گــذار‬‫‌های‬‫ه‬‫دور‬‫در‬،‫‌ها‬‫ه‬‫گون‬‌‫ن‬‫ای‬
‫نادیده‬‫جدید‬‫معماری‬‫الگوهای‬‫تبیین‬‫فرآیند‬‫در‬‫پهلوی‬
.‫شوند‬‫حذف‬‫‌‌تدریج‬‫به‬‫و‬‫گرفته‬
‫از‬ ‫حفاظــت‬ ‫کنوانســیون‬ ‫در‬ ‫آن؛‬ ‫بــر‬ ‫عــاوه‬
‫منشــور‬‫و‬1972‫جهان‬‫طبیعی‬‫و‬‫‌فرهنگــی‬‫ث‬‫میرا‬
،‫فهم‬،‫شناخت‬‫ضرورت‬‫و‬‫اهمیت‬‫بر‬‫نیز‬1981‫فلورانس‬
‫تعاریف‬‫براساس‬‫که‬‫آثاری‬‫از‬‫حفاظت‬‫و‬‫ثبت‬،‫معرفی‬
،‫‌گیرند‬‫ی‬‫م‬‫قرار‬‫فرهنگی‬‫مناظر‬‫گروه‬‫در‬‫آنها‬‫در‬‫مندرج‬
.‫است‬‫شده‬‫تأکید‬
‫اجرایی‬‫راهنمای‬‫در‬‫‌‌شده‬‫ارایه‬‫‌بندی‬‫ه‬‫دست‬‫براساس‬
‫‌توانند‬‫ی‬‫م‬ ‫تاریخی‬ ‫مســکون‬ ‫مزارع‬ ،‫کنوانسیون‬ ‫این‬
‫اول‬‫دسته‬‫فرهنگی‬‫مناظر‬‫گروه‬‫در‬‫قرارگیری‬‫قابلیت‬
.‫‌باشند‬‫داشته‬‫را‬
‫در‬‫‌ها‬‫ه‬‫‌گون‬‫این‬‫به‬‫توجه‬‫‌دهنده‬‫ن‬‫نشــا‬‫موضوع‬‫این‬
‫است‬‫‌المللی‬‫ن‬‫بی‬‫آموزشــی‬‫و‬‫فرهنگی‬،‫علمی‬‫جوامع‬
‫مزارع‬‫درباره‬‫پژوهــش‬‫ضرورت‬‫و‬‫اهمیت‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫و‬
.‫کند‬‫تقویت‬‫را‬‫داخلی‬‫مجامع‬‫در‬‫تاریخی‬‫مسکون‬
‫منظرهای‬‫از‬‫حفاظت‬‫در‬‫‌المللی‬‫ن‬‫بی‬‫توجه‬‫بر‬‫عالوه‬
‫تاریخی‬‫مســکون‬‫مزارع‬‫از‬‫حفاظت‬‫و‬‫فهم‬،‫فرهنگی‬
‫‌در‬‫مزرعه‬‫گردشگری‬‫در‬‫نو‬‫‌ای‬‫ه‬‫دریچ‬‫معرف‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬
.‫باشد‬‫کشور‬
‫تأثیر‬‫بر‬‫عالوه‬‫گذشته‬‫در‬‫مسکون‬‫مزارع‬‫از‬‫بسیاری‬
‫تفرجگاهی‬‫نقش‬،‫شهرها‬‫و‬‫روستاها‬‫اقتصادی‬‫نظام‬‫در‬
‫‌های‬‫ت‬‫ظرفی‬‫از‬‫مردم‬‫و‬‫داشتند‬‫نیز‬‫‌راهی‬‫ن‬‫بی‬‫خدمات‬‫و‬
‫گذشــته‬‫در‬‫نیز‬‫آنها‬‫تفریحی‬‫و‬‫اقتصــادی‬،‫طبیعی‬
.‫‌کردند‬‫ی‬‫م‬‫استفاده‬
‫مسکون‬‫‌های‬‫ه‬‫مزرع‬‫از‬‫حفاظت‬‫با‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫نیز‬‫‌‌اکنون‬
‫و‬‫یافت‬‫دست‬‫گردشگری‬‫مراکز‬‫به‬‫آنها‬‫احیای‬‫و‬‫اربابی‬
‫و‬‫کشاورزی‬،‫طبیعت‬‫گردشگری‬‫به‬‫مربوط‬‫مباحث‬‫به‬
.‫شد‬‫نزدیک‬‫مزرعه‬
‫تاریخی‬‫سند‬‫یک‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫مسکون‬‫مزارع‬‫بنابراین‬
‫الگوی‬‫یک‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫و‬‫هستند‬‫‌‌بررسی‬‫قابل‬‫حقوقی‬‫و‬
‫و‬‫موردمطالعه‬‫‌توانند‬‫ی‬‫م‬‫زیســتی‬‫مجتمع‬‫و‬‫معماری‬
‫و‬‫معیشتی‬‫قابلیت‬،‫‌ها‬‫ه‬‫‌گون‬‫این‬.‫گیرند‬‫قرار‬‫بازتعریف‬
‫کشور‬‫نیازهای‬‫به‬‫توجه‬‫با‬‫که‬‫دارند‬‫فراوانی‬‫اقتصادی‬
‫توجه‬‫با‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫ما‬‫کشــور‬.‫هستند‬‫شدن‬‫احصا‬‫قابل‬
‫آنها‬‫ثبت‬‫به‬‫کنوانســیون‬‫در‬‫‌شــده‬‫ه‬‫ارای‬‫معیارهای‬‫به‬
‫نیاز‬‫به‬‫توجه‬‫با‬‫و‬‫کند‬‫اقدام‬‫جهانی‬‫میراث‬‫فهرست‬‫در‬
‫با‬‫مزارع‬‫احیای‬‫به‬‫فرهنگی‬‫گردشگری‬‫توسعه‬‫به‬‫کشور‬
.‫بپردازد‬‫اصول‬‫بر‬‫منطبق‬‫و‬‫سازگار‬‫‌های‬‫ی‬‫کاربر‬
‫موضوع‬‫فهم‬‫نیازمند‬‫‌‌شده‬‫اشاره‬‫موارد‬‫تمامی‬‫البته‬
‫سندپژوهی‬ ‫و‬ ‫تطبیقی‬ ،‫میدانی‬ ‫مطالعات‬ ‫براســاس‬
.‫است‬
‫ایران‬‫در‬»‫تاریخی‬‫‌مسکون‬‫«مزارع‬‫مغفول؛‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫گزار‬‫واکاوی‬
‫زیستی‬‫مجتمع‬‫و‬‫معماری‬‫الگوی‬
‫یزد‬‫در‬‫تاریخی‬‫مسکون‬‫مزارع‬‫بر‬‫موردی‬‫پژوهش‬
‫نابودی‬‫آستانه‬‫در‬‫رعیت‬‫و‬‫ارباب‬‫روزگار‬‫میراث‬
|‫فرهنگی‬‫میراث‬‫پژوهشگر‬|‫محمدزاده‬‫|فیروزه‬
|‫معماری‬‫مرمت‬‫پژوهشگر‬ |‫راعی‬‫|حسین‬
»‫فرهنگی‬‫«منظر‬‫مفهوم‬‫به‬‫توجه‬‫لزوم‬‫درباره‬
‫مردم‬‫روزمره‬‫زندگی‬‫بازتاب‬
|‫سمنان‬‫دانشگاه‬‫هنر‬‫دانشکده‬‫‌علمی‬‫ت‬‫هیأ‬‫عضو‬|‫رنگچیان‬‫|علی‬
‫مالک‬‫پایگاه‬‫و‬‫استقرار‬‫محل‬
‫شهر‬‫در‬‫وی‬‫خود‬‫اگر‬‫حتی‬
‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬،‫‌برد‬‫ی‬‫م‬‫سر‬‫به‬‫دیگری‬
‫محل‬‫‌ترین‬‫ک‬‫نزدی‬‫در‬‫معمول‬
‫با‬‫صورت‬‫هر‬‫در‬.‫داشت‬‫قرار‬
،‫رعیتی‬‫قلعه‬‫چندین‬‫ساخت‬
‫کشاورزی‬‫تولید‬‫واحدهای‬
.‫‌کردند‬‫ی‬‫م‬‫مدیریت‬‫را‬‫مختلفی‬
‫دلیل‬‫به‬‫نیز‬‫مواقع‬‫برخی‬‫در‬
‫داده‬‫اجاره‬‫را‬‫آنها‬،‫مزارع‬‫ازدیاد‬
‫حق‬‫و‬‫‌سپردند‬‫ی‬‫م‬‫مباشر‬‫به‬‫یا‬
‫‌ستاندند‬‫ی‬‫م‬‫رعیتی‬‫و‬‫اربابی‬