1108 1-1

2. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 1 of 34
‫رسالہ‬
‫سنان‬
ٰ
‫وا‬‫زمین‬ ِ‫بسکون‬‫فرقان‬ ِ‫یات‬
ٰ
‫ا‬‫نزول‬
‫ل‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫اک‬‫وتین‬‫یک)ا‬‫دیجم‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬(‫یل‬‫ا‬‫ؾ‬‫رکےن‬‫ض‬‫ر‬‫ف‬‫ایمن‬‫ز‬‫د‬‫ےک‬‫لط‬‫ا‬‫ك‬‫ؾ‬‫قح‬‫ںیم‬‫ے‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ےک‬‫وہےن‬‫نک‬‫صا‬‫ےک‬‫امسن‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫نیم‬‫ز‬
)‫ا‬‫وہك‬
‫ا‬‫بسم‬‫ﷲ‬‫الرحیم‬‫ن‬‫حم‬‫الر‬‫ط‬
‫حمدہ‬‫ن‬‫الکریم‬‫رسولہ‬‫ّل‬‫ع‬ ّ‫ّل‬‫نص‬‫و‬‫ط‬
‫ہلئسم‬۱۳:‫وئسم‬‫الوہز‬‫ز‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ومیت‬‫ز‬‫ا‬،‫ف‬‫خ‬‫اص‬‫یلع‬‫احمک‬‫ومولی‬‫ہل‬۳۱‫یل‬‫الؾ‬‫ا‬‫ی‬‫امجد‬۳۱۱۱‫ھ‬
‫عل‬
‫ا‬‫ی‬‫د‬ّ‫ی‬‫ط‬‫ا‬‫ك‬
‫ی‬
‫ا‬‫م‬
‫ک‬‫م‬‫صل‬
‫ـ‬‫ر‬‫حض‬‫ﷲ‬‫ا‬‫مۃ‬‫ح‬‫ز‬‫ؾ‬‫مکیلع‬‫الم‬‫س‬‫ل‬‫اعتیٰل۔ا‬‫ﷲ‬،‫اکہت‬‫ر‬‫ل‬‫ؾ‬
‫ا‬ ‫جاللنی(ان‬ ‫تفسری‬ ‫ن‬‫م‬ ‫ذا‬ٰ‫ھ‬ ‫امابعد‬‫ﷲ‬‫یمس‬‫ك‬
‫الزوال۔‬‫ن‬‫م‬‫یمنعھما‬‫تزوال)ای‬‫ان‬‫واالرض‬‫السموات‬
1
‫تکونوااقسمتم)حلفتم‬ ‫لم‬َ‫و‬َ‫ا‬(‫وایضا‬‫ل)یف‬‫قب‬ ‫ن‬‫م‬(
‫الدنیا(مالکم‬
‫كش‬‫ےہ۔(ےب‬‫ـ‬‫ابعز‬‫یک‬‫النیل‬‫ج‬‫ریسفت‬‫ہی‬‫ںی‬‫ز‬‫ا‬‫دعب‬‫ا‬‫ﷲ‬‫اعتیٰل‬
‫رکںی)ینعی‬‫ہن‬‫شبنج‬‫ہک‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫امسونن‬‫ا‬‫ےہ‬‫وہےئ‬‫ےک‬‫ؾ‬‫ز‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫س‬‫ا‬‫یھب‬‫ےہ۔ہی‬‫وہےئ‬‫ےک‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےس‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وک‬‫ن‬‫ا‬(‫ایک‬‫وت‬
‫ںیم‬‫این‬‫ےھت)د‬‫اھکےکچ‬‫ہن‬‫مسق‬‫ےلہپ‬‫مت‬()‫ںیہمت‬‫ےہ‬‫ںیہن‬
1
‫تفسری‬‫جاللنی‬‫آی‬‫تحت‬‫ۃ‬۱۳/۱۳‫عبطم‬‫م‬‫م‬‫ؾ‬‫د‬‫ہصح‬‫یلہ‬‫د‬‫یئ‬‫ا‬‫ی‬‫ت‬‫ج‬‫ص‬۱۶۳

3. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 2 of 34
‫االخرة۔‬ ‫ایل‬ ‫زائدة(زوال)عنھا‬ ‫ن‬‫م‬2
)‫وایضا(وان‬
)‫جبال‬‫ل‬‫ا‬ ‫منہ‬ ‫عظم(لتزول‬ ‫مکرھم)وان‬ ‫ما(کان‬
‫ین‬‫لمع‬‫ا‬‫وال‬‫بہ‬‫الیعبأ‬‫جبال‬‫ل‬‫با‬‫والمراد‬‫یضراالانفسھم‬
‫حقیقت‬‫ل‬‫قی‬‫ھنا‬‫ا‬‫بھا‬‫المشبھۃ‬‫االسالم‬‫ع‬‫ئ‬‫شرا‬‫ل‬‫قی‬‫و‬
‫ع‬‫ف‬‫ور‬‫لتزول‬‫الم‬‫ح‬‫بفت‬‫ة‬‫قراء‬‫ویف‬‫والثبات‬‫القراء‬‫یف‬
‫والمراد‬ ‫خففۃ‬‫م‬ ‫فان‬ ‫ل‬‫لفع‬‫ا‬
‫ع‬‫ــــــہ‬
‫مکرھم‬ ‫تعظیم‬
‫کاد‬‫ت‬‫الثانیۃ‬‫ّل‬‫ع‬‫ویناسبہ‬‫ھم‬‫بالمکرکفر‬‫المراد‬‫ل‬‫قی‬‫و‬
‫جبال‬‫ل‬‫وتخرا‬‫االرض‬‫ق‬‫تنش‬‫و‬‫منہ‬‫یتفطرن‬‫ت‬ٰ‫و‬ٰ‫السم‬
‫ما‬ ‫ل‬ّ‫االو‬ ‫ّل‬‫ع‬‫و‬ ‫ھدا‬‫ق‬‫کان‬ ‫وما‬ ‫رئ‬3
‫ا‬‫رسد‬‫ؾ‬‫ف‬‫م‬‫ا‬‫د‬ ‫نم‬ ِ‫ز‬
(‫ینیسح‬‫ریسفت‬‫ز‬‫ا‬‫ف‬‫ط‬‫ا‬‫نی‬‫ا‬‫ؾ‬‫م‬
‫ک‬‫ك‬‫اک‬‫ر‬‫ل‬‫ا‬‫ان‬‫ﷲ‬‫ےئ‬‫ا‬‫د‬‫ج‬‫کہ‬‫ی‬‫صت‬‫)دبز‬
‫اعتیل‬‫(یمس‬‫ك‬
‫یک‬ ‫رخـ‬‫ا‬ ‫ےس‬ ‫این‬‫)د‬‫ا‬‫اجك‬ ‫ںیہک‬ ‫ےک‬ ‫ف‬‫ہ‬(‫ےہ۔‬ ‫دئہ‬‫ا‬‫ز‬ ‫نم‬
‫رطف۔‬)‫رکم‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ(ا‬‫ںیم‬‫یس‬‫ا‬‫یھب‬‫ہی‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬
‫ےہ‬‫ہی‬‫ی‬‫عی‬‫م‬)‫اجںیئ‬‫ل‬‫ك‬‫اہپز‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ےہ۔(ہک‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫تہب‬‫رگہچ‬‫ا‬
‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںیہن‬‫ابتعز‬‫ا‬‫وکیئ‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫ہک‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ۔ا‬‫وک‬‫یہن‬‫ا‬‫وخد‬‫اصقنن‬‫اک‬‫ن‬ُ‫ا‬
‫ك‬‫ا‬‫د‬‫رما‬‫ےس‬‫ن‬‫ؾ‬‫اہپز‬‫اہین‬‫ك‬‫ی‬‫ؽ‬‫ی‬‫خؽ‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫وقل‬‫ا‬‫اہپز‬‫وخد‬
‫ك‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ںیہ،ا‬‫ك‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫وک‬‫نج‬‫ںیہ‬‫رشع‬‫اکحم‬‫ا‬‫اطمقب‬‫ےک‬‫وقل‬
‫ہ‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫سج‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ۔ا‬‫یئگ‬‫ی‬‫د‬‫ہیبشت‬‫ھت‬‫صا‬‫ےک‬‫ن‬‫ؾ‬‫اہپز‬‫ںیم‬‫ابثـ‬
‫ںیم‬‫ہ‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫س‬‫ا‬‫ےہ‬‫رموفع‬‫لعف‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫وتفمح‬‫الم‬‫اک‬‫ل‬‫زتلؾ‬‫ںیم‬
"‫ان‬"‫رکم‬‫ہک‬‫ایگ‬‫اہک‬‫ز‬‫ؾ‬‫یئ۔ا‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫رکمیک‬‫ےک‬‫ن‬‫ا‬‫د‬‫رما‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫وہاگ‬‫فہ‬‫ف‬‫ح‬‫م‬
‫وقل‬‫س‬‫ا‬‫ںیم‬‫ـ‬‫وصز‬‫یک‬‫ہین‬‫ا‬‫ك‬‫ہ‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ۔ا‬‫رفک‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫د‬‫رما‬‫ےس‬
‫ےہ۔‬‫رکیت‬‫رکہمی‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ہی‬‫یک‬‫دیجم‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫دیئ‬‫ا‬‫ك‬‫یک‬‫ےہ‬‫بی‬‫ر‬‫ع‬(
‫وہ‬‫قش‬‫نیم‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫رپںی‬‫ٹھپ‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫امسن‬‫ا‬‫ہک‬‫اہپز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫اجےئ‬
‫ںیم‬‫ـ‬‫وصز‬‫یک‬‫ل‬‫ؾ‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫رک)ا‬‫ھہ‬‫د‬‫اجںیئ‬‫رگ‬‫ام‬‫ؾ‬‫ےہ‬‫ایگ‬‫ڑپاھ‬‫وج‬
‫یک‬ ‫ـ‬‫ا‬ ‫ز‬‫ا‬‫رسد‬ ‫ریمے‬ ‫ز‬‫ؾ‬‫رکم)ا‬ ‫اک‬ ‫ن‬‫اھت۔(ا‬ ‫ںیہن‬ ‫ینعی‬ ‫اکن‬
‫ےہ‬‫ںیہ،ہی‬‫ز‬‫ہشیمہ‬‫ںیتک‬‫ر‬‫ل‬
‫ع‬‫ــــــہ‬‫بحیث‬ ‫الشدة‬ ‫ن‬‫م‬ ‫مکرھم‬ ‫کان‬ ‫والن‬ ‫ین‬‫لمع‬‫:وا‬
‫کنھا‬‫اما‬‫ن‬‫ع‬‫ع‬‫تنقط‬‫و‬‫الجبال‬‫عنھا‬‫تزول‬4
۳۱‫کمالنی۔‬
‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫اہپز‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫د‬‫ك‬‫دش‬‫دقز‬‫س‬‫ا‬‫اکرکم‬‫ن‬‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ینعم‬
‫ےس‬‫اجںیئ۔‬‫ف‬‫ہ‬۳۱)‫امکنیل(ـ‬
2
‫تفسری‬‫جاللنی‬‫آیۃ‬‫تحت‬۳۱/۱۱‫عبطم‬‫م‬‫ل‬‫ؾ‬‫ا‬‫ہصح‬‫یلہ‬‫د‬‫یئ‬‫ا‬‫ی‬‫ت‬‫ج‬‫ص‬۱۰۲
3
‫تفسری‬‫جاللنی‬‫آیۃ‬‫تحت‬۳۱/۱۶‫عبطم‬‫م‬‫ل‬‫ؾ‬‫ا‬‫ہصح‬‫یلہ‬‫د‬‫یئ‬‫ا‬‫ی‬‫ت‬‫ج‬‫ص‬۱۰۲
4
‫جاللنی‬‫ش‬‫م‬‫ہا‬‫ّل‬‫ع‬‫کمالنی‬‫آیۃ‬‫تحت‬۳۱/۱۶‫عبطم‬‫م‬‫ل‬‫ؾ‬‫ا‬‫فصن‬‫یلہ‬‫د‬‫یئ‬‫ا‬‫ی‬‫ت‬‫ج‬‫ص‬۱۰۲

4. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 3 of 34
‫واالرض‬‫ت‬ٰ‫و‬ٰ‫السم‬)‫ال‬‫زتؾ‬‫ن‬‫(ا‬‫ا‬‫ز‬‫نیم‬‫ز‬‫امساہنؾ‬‫ا‬‫د‬‫ز‬‫دیما‬‫)اگنہ‬
‫احل‬‫ز‬‫د‬‫ا‬‫ز‬ ‫نکمم‬ ‫ہچ‬ ‫وخد‬ ‫امنک‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬ ‫وشدن‬ ‫ہن‬ ‫لئ‬‫ا‬‫ز‬ ‫ہکن‬‫ا‬ ‫ےئ‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬
‫زعری‬‫ی‬‫اصنز‬‫ؾ‬‫وہید‬‫وچن‬‫دنہک‬‫ا‬‫ہ‬‫د‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫دنہ‬‫ز‬‫ا‬‫د‬‫اگنہ‬‫ز‬‫ا‬‫ف‬‫ط‬‫ا‬‫اچز‬‫ا‬‫اقبك‬
‫س‬‫عت‬‫ؾ‬‫ی‬‫ك‬‫د‬‫ر‬‫ل‬‫نیم‬‫ز‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬‫دن‬‫رکد‬‫تبسن‬‫ہ‬‫ی‬‫ح‬‫طی‬‫قح‬‫دنی‬‫رفبز‬‫ا‬‫ز‬‫ك‬
‫ن‬‫ا‬‫ك‬‫اگنہ‬‫ـ‬‫دقبز‬‫نم‬‫ہک‬‫ومد‬‫ر‬‫ف‬‫اعتیٰل‬‫قح‬‫د‬‫رگد‬‫اگشہتف‬‫ہک‬‫دیس‬‫ز‬
‫دن‬‫رنؾ‬‫وخد‬‫اجےئ‬‫ز‬‫ا‬‫ینعی‬‫دنب‬‫این‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ز‬‫اشین‬‫ا‬‫م‬‫ز‬‫ا‬‫د‬‫یم‬5
‫اضی‬‫ا‬
(‫تکونوا‬‫اولم‬‫امش‬‫د‬‫ك‬‫وبند‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ن‬‫گا‬‫ت‬‫ص‬‫ر‬‫ف‬‫وگدنی‬‫اشین‬‫ا‬‫ـ‬‫وجا‬‫ز‬‫)د‬
(‫ابمہغل‬‫ےئ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ز‬‫ا‬‫ہک‬‫ل‬‫قب‬‫ن‬‫م‬‫اقسمتم‬‫د‬‫ك‬‫د‬‫وخز‬‫)وسدنگےم‬
‫ك‬‫وبد‬ ‫دیبہ‬‫وخا‬‫ؾ‬ ‫دنیہ‬‫ا‬‫ك‬ ‫امش‬ ‫ہک‬ ‫این‬‫د‬‫ز‬‫د‬ ‫ںی‬‫ز‬‫ا‬ ‫شیپ‬(‫د‬‫ن‬‫م‬ ‫مالکم‬
‫زوال‬‫)ابن‬‫ز‬‫امد‬‫ہک‬‫ دنتف‬‫یم‬‫ہک‬‫ تس‬‫ا‬‫د‬‫رما‬‫ ے‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ چی‬‫ا‬‫امشز‬‫دش‬
‫ومند‬ ‫میہ‬‫وخنا‬ ‫لقن‬ ‫رگی‬‫د‬ ‫ےئ‬‫رسبا‬ ‫ؾ‬‫وبد‬ ‫میہ‬‫وخا‬ ‫این‬‫د‬6
‫ض‬‫م‬‫ا‬‫ؾ‬‫ا‬(‫وان‬
‫مکرھم‬‫کان‬‫ہتخ‬‫صا‬‫وہل‬‫ؾ‬‫یتخس‬‫ز‬‫د‬‫اشین‬‫ا‬‫رکم‬‫وبد‬‫کہ‬‫ی‬‫صت‬‫دبز‬‫)ؾ‬
‫ہتخ‬‫ا‬‫رپد‬(‫لتزول‬‫ر‬‫ل‬ ‫اجےئ‬‫ز‬‫ا‬‫ا‬‫)ك‬‫ؾ‬(‫د‬‫جبال‬‫ل‬‫ا‬ ‫منہ‬‫رکم‬ ‫ن‬‫ا‬‫)ز‬
‫اہ۔‬‫وکہ‬7
(‫ـ‬‫ابعز‬‫یک‬‫ینیسح‬‫ریسفت‬‫ا‬ ّ‫ان‬‫ﷲ‬‫كش‬‫)ےب‬‫ا‬‫ﷲ‬(‫اعتیٰل‬‫یمس‬‫ك‬
‫واالرض‬‫وت‬ٰ‫السم‬‫وک‬ ‫نیم‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫امسونن‬‫ےہ۔ا‬‫ا‬‫ی‬‫ھ‬‫ک‬‫ز‬‫)وفحمط‬
(‫تزوال‬‫ان‬‫وہاجںیئ‬‫ہن‬‫لئ‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬‫وہگجن‬‫ینپ‬‫ا‬‫ہک‬‫ےطس‬‫ا‬‫ؾ‬‫س‬‫)ا‬
‫ی‬‫ز‬‫رضؾ‬‫ا‬‫وہك‬‫اک‬‫احمظف‬‫یسک‬‫ںیم‬‫اقبء‬‫ق‬‫ل‬‫اح‬‫ےیل‬‫ےک‬‫نکمم‬‫ویکہکن‬
‫زعری‬‫رضحـ‬‫ےن‬‫ی‬‫اصنز‬‫ؾ‬‫وہید‬‫ف‬‫خ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ےہ،وقنمل‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬
‫س‬‫عت‬‫رضحـ‬‫ی‬‫ا‬‫وک‬‫الم‬‫س‬‫ل‬‫ا‬‫امہیلع‬‫ﷲ‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬‫وت‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫اٹیب‬‫اک‬‫اعتیٰل‬
‫وہےئگ۔ا‬‫بی‬‫ر‬‫ع‬‫ےک‬‫ےنٹھپ‬‫نیم‬‫ز‬‫ﷲ‬‫ینپ‬‫ا‬‫ںیم‬‫ہک‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫ےن‬‫اعتیٰل‬
‫ہن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ہی‬‫ہک‬‫ا‬‫ك‬‫وہن‬‫ا‬‫ی‬‫ھ‬‫ک‬‫ز‬‫وفحمط‬‫وک‬‫ن‬‫ا‬‫ھت‬‫صا‬‫ےک‬‫ـ‬‫دقز‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫یس‬ُ‫اجںیئ۔ا‬‫ہن‬‫ف‬‫ہ‬‫ےس‬‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫ینعی‬‫ںیئ‬‫ا‬‫ك‬‫اولم‬
‫تکونوا‬‫ل‬‫قب‬‫ن‬‫م‬‫اقسمتم‬‫ےتش‬‫ر‬‫ف‬‫ںیم‬‫ـ‬‫وجا‬‫ےک‬‫ن‬‫)ا‬‫روطز‬
‫ںیمسق‬‫ںیم‬‫این‬‫د‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ےن‬‫مت‬‫ایک‬‫ہک‬‫ےگ‬‫ںیہک‬‫ابمہغل‬
‫وہ‬‫ز‬‫وسےئ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےگ‬‫وہ‬‫ز‬‫ہشیمہ‬‫ںیم‬‫این‬‫د‬‫مت‬‫ہک‬‫ںیھت‬‫اھکیئ‬‫ںیہن‬
‫د‬‫وہاگ۔رما‬‫ںیہن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وکیئ‬‫ےیل‬‫ے‬‫اہمتز‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫نم‬‫اممکل‬‫ےگ‬
‫رسے‬‫ؾ‬‫د‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےگ‬‫ںیہ‬‫ز‬‫ہشیمہ‬‫ںیم‬‫این‬‫د‬‫مہ‬‫ہک‬‫ےھت‬‫ےتہک‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ہک‬‫ہی‬
‫ؾ‬‫وہےگن۔ا‬‫ںیہن‬‫لقتنم‬‫ںیم‬‫اہجن‬(‫ےہ۔‬‫ںیم‬‫یس‬‫ا‬‫ز‬‫کان‬‫وان‬
‫مکرھم‬‫ك‬‫دح‬‫س‬‫ا‬‫ںیم‬‫وہانلیک‬‫ؾ‬‫یتخس‬‫رکم‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫ا‬‫ی‬‫ػت‬‫م‬)‫ك‬‫وہا‬‫اھ‬‫ر‬‫ل‬
(‫ہک‬‫اھت‬‫الجبال‬‫منہ‬‫لتزول‬‫ےس‬‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫اہپز‬‫ےس‬‫ہج‬‫ؾ‬‫یک‬‫س‬‫)ا‬
)‫اجےت(ـ‬‫ف‬‫ہ‬
5
‫آیۃ‬‫تحت‬‫قادری‬‫ین‬‫حسی‬‫تفسری‬۱۳/۱۳‫ص‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫ك‬‫ا‬‫یئبمب‬‫عق‬‫ا‬‫ؾ‬‫دمحمی‬‫عبطم‬۵۰۳
6
‫آیۃ‬‫تحت‬‫قادری‬‫ین‬‫حسی‬‫تفسری‬۳۱/۱۱‫ص‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫ك‬‫ا‬‫یئبمب‬‫عق‬‫ا‬‫ؾ‬‫دمحمی‬‫عبطم‬۱۳۱
7
‫آیۃ‬‫تحت‬‫قادری‬‫ین‬‫حسی‬‫تفسری‬۳۱/۱۶‫ص‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫ك‬‫ا‬‫یئبمب‬‫عق‬‫ا‬‫ؾ‬‫دمحمی‬‫عبطم‬۱۳۱

5. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 4 of 34
‫ریقف‬ ِ‫ف‬‫ح‬‫م‬‫ؾ‬‫وبحمـ‬‫ے‬‫ا‬‫ا‬‫دکم‬ّ‫ی‬‫ا‬‫ﷲ‬‫حال‬‫ل‬‫ک‬‫یف‬ ٰ‫تعایل‬‫(ا‬‫ﷲ‬‫ی‬‫عی‬‫م‬‫ےک‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےک‬‫ن‬‫ؾ‬‫ر‬‫ف‬‫اک‬‫ف‬‫خ‬)‫امےئ۔ـ‬‫ر‬‫ف‬‫دمد‬‫یک‬‫ـ‬‫ا‬‫ںیم‬‫احل‬‫ر‬‫ہ‬‫اعتیٰل‬
‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫م‬‫ا‬‫ك‬‫اک‬‫ےنلچ‬‫رھپےن‬‫س‬‫ںیہ،ا‬‫ےتلچ‬‫رھپےت‬‫رپ‬‫نیم‬‫ز‬‫ر‬‫ف‬‫اک‬‫ویکہکن‬‫وہایگ‬‫اصف‬‫ملہ‬‫اعم‬‫وت‬‫وہا‬‫ملسم‬‫ا‬‫اجك‬‫ںیم‬‫الرخہ‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫د‬‫ےس‬‫این‬‫د‬‫س‬‫ا‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫ہی‬‫ہک‬‫وہا‬‫ہن‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫امنک‬‫ا‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ا‬‫رھپك‬‫انلچ‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫اہج‬‫ك‬‫ن‬‫ك‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ك‬‫اہن‬‫ؾ‬‫ےہ‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫اکمن‬‫ا‬‫اک‬‫رکےن‬‫رحتک‬‫وک‬‫ن‬ُ‫ا‬‫ےن‬‫اعتیٰل‬‫ك‬‫ہن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫اک‬‫ن‬ُ‫ا‬‫ا‬‫رکك‬‫رحتک‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬
‫وہ‬‫لئ‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬‫امنک‬‫ا‬‫ےنپ‬‫یھب،ا‬‫اک‬‫نیم‬‫ز‬‫وت‬‫ےہ‬‫احل‬‫ہی‬‫ف‬‫خ‬‫۔‬‫وہا‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫ا‬‫وہاجك‬‫لئ‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬‫امنک‬‫ا‬‫ےنپ‬‫ا‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫ہک‬‫وہا‬‫اک‬‫ن‬‫ؾ‬‫اہپز‬‫احل‬‫۔یہی‬‫وہا‬‫ا‬‫اجك‬
‫رحتک‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫ںیم‬‫امنک‬‫ا‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫وہاگ‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫اک‬‫اگز‬‫د‬‫ز‬‫رپؾ‬‫س‬‫ا‬‫ےہ‬‫وہ۔اتک۔ رک‬‫ںیہن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫رکك‬‫ہک‬‫یض‬‫ز‬‫احصیب‬‫یسک‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یھب‬‫ےس‬‫ہ‬‫ی‬‫ع‬‫اعتیٰل‬
‫وہیئگ‬‫لح‬‫الـ‬‫ک‬‫ش‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫لح‬‫اگہ‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ز‬‫ا‬‫یھب‬‫لکشم‬‫ریمی‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫وہا‬‫ہن‬‫ر‬‫ل‬‫رگ‬‫ےھجم‬‫ربب‬‫رکم‬‫الم‬‫ا‬‫تک‬
"  
"8
‫وج‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ے‬‫ز‬‫د‬‫ےس‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫ے‬‫د‬‫اکنل‬‫ہ‬‫ا‬‫ز‬‫یک‬‫اجنـ‬
‫وہ۔‬‫ہن‬‫امگن‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫اہجن‬‫اگ‬‫ے‬‫د‬‫ی‬‫ز‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےس‬‫اہن‬‫ؾ‬‫ےس‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫اگ۔ا‬
)‫(ـ‬
‫دبع‬‫رضحـ‬‫ہک‬‫وہا‬‫رطح‬‫س‬‫ا‬‫ہی‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یض‬‫ز‬‫وعسمد‬‫نب‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ے‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ےک‬‫نیم‬‫ز‬‫رگم‬‫ی‬‫امد‬‫ر‬‫ف‬‫رصتحی‬‫یک‬‫اکمن‬‫یف‬‫وکسن‬‫ےک‬‫امسن‬‫ا‬‫ےن‬‫ہ‬‫ی‬‫ع‬‫اعتیٰل‬
‫ام‬‫ر‬‫ف‬‫ہن‬‫رصتحی‬‫رطح‬‫یک‬‫رصتحی‬‫یک‬‫امسن‬‫ا‬‫،ینعی‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫ہن‬‫اسی‬‫ا‬‫ںیم‬‫ابتز‬‫اخلنیقل‬‫ا‬‫نسح‬‫ا‬‫ن‬‫اجؾ‬‫ن‬‫ا‬‫ك‬‫ر‬‫ع‬‫امیئ‬‫ر‬‫ف‬‫اخومیش‬‫ینعی‬‫یئ‬‫ك‬ِ‫ف‬‫ع‬‫ا‬‫ك‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےک‬‫اعتیٰل‬‫ؾ‬
‫یلص‬‫اعمل‬‫قلخ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫رضح‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےک‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬‫یض‬‫ز‬‫تایحتـ‬‫ا‬‫ ملع‬‫ـ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ےک‬‫ہ‬‫ی‬‫ع‬‫اعتیٰل‬‫ہک‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےک‬‫نیم‬‫ز‬‫ےیل‬‫ےک‬‫رسوکیب‬‫یک‬‫سنئ‬‫صا‬
‫ک‬ ‫ےس‬‫امنک‬‫ا‬‫ینعم‬‫ے‬‫ام‬‫ر‬‫ف‬‫ںاین‬‫رپ‬‫ہاجکد ریب‬‫ز‬‫دعبا‬‫ا‬‫ك‬‫س‬‫ا‬‫ےک‬‫ـ‬‫ا‬‫ا‬‫ںیم‬‫امنک‬‫ا‬‫نج‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ینعم‬‫ہی‬‫ےک‬‫رکےن‬‫ہن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےک‬‫نیم‬‫ز‬‫ہک‬‫ےئ‬‫ﷲ‬‫اعتیٰل‬
‫اسم‬‫ا‬‫وک‬‫س‬‫ا‬‫ےن‬‫ك‬‫رس‬‫ںیہن‬‫ر‬‫ہ‬‫ا‬‫ك‬‫ہی‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ك‬‫رپ‬‫س‬‫ا‬‫ہک‬‫ےسیج‬‫ےہ‬‫وہیئ‬‫امیئ‬‫ر‬‫ف‬‫اطع‬‫دشہ‬‫ہ‬‫رکد‬‫رم‬‫ا‬ِ‫تک‬‫رح‬‫وک‬‫س‬‫ا‬‫ںیم‬‫امنک‬‫ا‬‫ن‬‫ا‬‫رگم‬‫یتکس‬
‫رھپےت‬‫ےتلچ‬‫ر‬‫ف‬‫اک‬‫دم‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ےس‬‫رطح‬‫یس‬‫ےہ،ا‬‫ںیہن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫اک‬‫ن‬ُ‫ا‬‫ہی‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںیہ‬‫اسم‬‫ا‬‫ںیم‬‫ ی‬‫ارما‬‫یک‬‫ح‬‫وسز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںیم‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ہب‬‫اجد‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫دشہ‬‫ہ‬‫رکد‬
‫رصف‬‫ےہ‬‫ایک‬‫اتفز‬‫ز‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ا‬‫ك‬‫ك‬‫اسم‬‫ا‬‫ےک‬‫ك‬‫ك‬‫ا‬‫اک‬‫ك‬‫س‬‫ا‬‫وک‬‫زیچ‬‫ر‬‫ہ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںی‬‫رکد‬‫م‬‫دعمؾ‬‫وک‬‫ونن‬‫ؾ‬‫د‬‫اتفز‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ہب‬‫اجد‬‫وت‬‫اچںیہ‬‫ـ‬‫ںیہن،ا‬‫ھچک‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫وہظز‬
‫ح‬‫وسز‬‫ہک‬‫ےسیج‬‫وہیتکس‬‫ںیہن‬‫لئ‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ںی‬‫امد‬‫ر‬‫ف‬‫نک‬‫صا‬‫ںیم‬‫زیح‬‫ےک‬""9
‫ك‬‫ا‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ےہ‬‫اتلچ‬‫ح‬‫وسز‬‫ز‬‫ؾ‬‫(ا‬‫ك‬
‫اسم‬‫ا‬‫ںیم‬‫رجمے‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ےس‬‫ؾ‬ ُ‫ز‬‫)یک‬‫ےیل۔ـ‬‫ےک‬‫ؾ‬‫رہھٹا‬‫ك‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫وہا‬‫ایگ‬‫ایک‬
8
‫الکریم‬‫القرآن‬۶۳/۱‫ؾ‬۱
9
‫الکریم‬‫القرآن‬۱۶/۱۲

6. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 5 of 34
‫ںیہن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫م‬‫ا‬‫ك‬‫اک‬‫ےنلچ‬‫س‬‫ا‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫رگم‬‫ےہ‬‫اہ‬‫ز‬‫لچ‬‫ںیم‬‫رجمے‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ہکلب‬‫دما‬‫ےنپ‬‫ا‬‫یھب‬‫اک‬‫نیم‬‫ز‬‫وت‬‫ےہ‬‫ن‬‫ا‬‫رجك‬‫ز‬‫انلچ‬‫ںیم‬‫ ی‬‫ارما‬‫یک‬‫ح‬‫وسز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںیم‬
‫ل۔‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ہک‬‫ہن‬‫ےہ‬‫ن‬‫ا‬‫رجك‬‫اک‬‫س‬‫ا‬
" "
10
‫حمد‬‫ل‬‫فا‬‫ﷲ‬‫والشکروالمنۃ‬‫لمنی‬ٰ‫الع‬ ّ‫رب‬‫۔‬
‫ا‬‫ﷲ‬‫ے۔‬‫د‬‫اچےہ‬‫ےسج‬‫ےہ‬‫لضف‬‫اک‬‫اعتیٰل‬
‫رعتںیفی‬‫ف‬‫ط‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫اہجونن‬‫امتم‬‫ےہ‬‫اگز‬‫د‬‫ز‬‫رپؾ‬‫وج‬‫ںیہ‬‫ےیل‬‫ےک‬
)‫ےہ۔(ـ‬‫اسحن‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ رک‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫اک‬
‫رھپ‬ ‫وت‬ ‫وہاجؾ‬ ‫قفتم‬ ‫ھت‬‫صا‬ ‫ریمے‬ ‫رک‬ ‫ام‬‫ر‬‫ف‬ ‫رکم‬ ! ‫ز‬‫ونا‬ ‫رغبی‬‫ا‬ ‫شاء‬ ‫ن‬ِ‫ا‬‫ﷲ‬ٰ‫تعایل‬‫اہن‬ ‫وہا‬ ‫ایک‬ ‫املسمن‬ ‫وک‬ ‫ونن‬‫دسنئا‬‫صا‬ ‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬ ‫وک‬ ‫سنئ‬‫صا‬
""‫۔‬11
‫اجبےئ‬‫)ےک‬‫ایک۔ـ‬‫ہن‬‫ا‬‫وھچبك‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ےن‬‫مہ‬‫(ایک‬""12
‫خل‬‫ا‬(‫سج‬‫ہ‬‫ؾ‬
‫ابیہچ‬‫د‬‫ںی‬‫امد‬‫ر‬‫ف‬‫ح‬‫ز‬‫)د‬‫ایک۔ـ‬‫ا‬‫وھچبك‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ےیل‬‫ے‬‫اہمتز‬‫ےن‬‫وہ۔‬‫وبقل‬‫ونسمن‬‫الم‬‫ص‬‫وک‬‫ف‬‫ط‬،‫ںیم‬
‫ـ‬‫وجلا‬‫ا‬:
‫ا‬‫بسم‬‫ﷲ‬‫الرحیم‬‫ن‬‫حم‬‫الر‬
‫حمد‬‫ل‬‫ا‬‫ﷲ‬‫والصلوة‬‫واالرض‬‫السماء‬‫قامت‬‫بامرہ‬‫الذی‬
‫و‬‫وابنہ‬‫حبہ‬‫ص‬‫و‬‫ٰلہ‬‫ا‬‫و‬‫العرض‬‫یوم‬‫ع‬‫شفی‬ ٰ‫ّل‬‫ع‬‫والسالم‬
!‫اجمعنی،امنی‬‫حزبہ‬
‫ا‬‫رعتںیفی‬‫امتم‬‫ﷲ‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬‫ےس‬‫مکح‬‫ےک‬‫سج‬‫ںیہ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫اعتیٰل‬
‫الم‬‫ص‬‫ؾ‬‫د‬‫ؾ‬‫ز‬‫د‬‫ز‬‫ؾ‬‫ںیہ۔ا‬‫اقمئ‬‫نیم‬‫ز‬‫رکےن‬‫ف‬‫ع‬‫افش‬‫ف‬‫م‬‫ایق‬ِ‫ز‬‫ؾ‬‫ز‬‫وہ‬
‫نیم۔‬‫رپ۔ا‬‫ف‬‫م‬‫ا‬‫امتم‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫الد‬‫ؾ‬‫،ا‬‫احصـ‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫یک‬‫ن‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫رپ‬‫ ے‬‫ا‬‫ؾ‬
)‫(ـ‬
‫ہملس‬‫ری‬‫د‬‫ك‬‫قح‬‫بلط‬‫ریقف،قح‬‫ہاجکد ریب،صلخم‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ا‬‫مۃ‬‫ح‬‫ز‬‫ؾ‬‫الم‬‫س‬‫ل‬‫ا‬‫مکیلع‬‫دقلری،ؾ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ریمی‬‫یئ‬‫ا‬‫رٹسجی‬‫ز‬‫یک‬‫ـ‬‫ا‬‫ےہ‬‫ن‬‫د‬‫ن‬‫وسا‬‫اکہت،د‬‫ر‬‫ل‬‫ؾ‬
‫ہحفص‬‫ےک‬‫لص‬‫ا‬‫یک‬‫س‬‫ا‬‫ےہ‬‫ ی‬‫وہز‬‫عبط‬‫ہک‬‫اتکـ‬‫ی‬‫ز‬‫رضؾ‬۳۰۲۲‫ك‬‫ك‬‫ہحفص‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےکچ‬‫ھکل‬‫ق‬‫ل‬‫اک‬۳۰۱۰‫ی‬‫ل‬‫رقت‬‫ےھجم‬‫ےس‬‫دعب‬‫ےک‬‫ا‬‫ےک‬‫احفصـ‬‫اچسیل‬
‫اضمنیم‬‫دقز‬‫ل‬‫ی‬‫اجز‬‫عبط‬‫ہک‬‫اجین‬‫دقمم‬‫لیمکت‬‫یک‬‫ن‬‫ا‬‫ےن‬‫یھت۔ںیم‬‫لمتشم‬‫رپ‬‫ہقیق‬‫د‬‫ہلیلج‬‫ف‬‫خ‬‫ابم‬‫وہیئ،ہی‬‫وسحمس‬‫ـ‬‫ز‬‫رضؾ‬‫یک‬‫اھےن‬‫ر‬
‫ك‬‫ـ‬‫ا‬‫تیفیک‬‫ ی‬‫ؾ‬‫ںیہ‬‫امےئگ‬‫ر‬‫ف‬‫الہظح‬‫م‬‫وخد‬‫ـ‬‫ا‬‫ق‬‫ل‬‫اح‬‫یک‬‫تعیبط‬‫رھ‬‫د‬‫ےہ۔ا‬‫ز‬‫ك‬‫یس‬‫ا‬‫یھب‬‫ـ‬‫ا‬‫ےہ‬‫ ے‬‫وک‬‫دجسم‬‫رک‬‫اھٹب‬‫رپ‬‫رکیس‬‫یم‬‫د‬‫ا‬‫اچز‬‫رطح‬
‫الےت‬‫اجےت‬‫ہ‬‫ض‬‫م‬‫اغ‬‫ہلیلج‬‫ف‬‫خ‬‫ابم‬‫ن‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫رحتری‬‫یک‬‫ض‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ن‬‫ںیہ،ا‬
10
‫الکریم‬‫القرآن‬۳۵/۱۳
11
‫الکریم‬‫القرآن‬۵۲/۶
12
‫القرآن‬‫الکریم‬۱۱/۳۰

7. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 6 of 34
‫اھت‬‫انیمطن‬‫ا‬‫رپ‬‫تبحم‬‫یک‬‫ـ‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫وہا‬‫ع‬‫افز‬‫ـ‬‫ا‬‫ز‬‫اعتیٰل‬‫دمحبہ‬‫ےس‬‫رقتری‬‫ؾ‬‫حیقنت‬‫یک‬‫ےگ۔‬‫ںیھک‬‫ز‬‫ہن‬‫ز‬‫وگا‬‫ا‬‫ك‬‫وک‬‫دقتم‬‫یک‬‫اکم‬‫ینی‬‫د‬‫ی‬‫ز‬‫رضؾ‬‫س‬‫ا‬‫ہک‬
‫ ریب‬‫ہاجکد‬‫بقل‬‫انپ‬‫ا‬‫ےن‬‫ـ‬‫ا‬‫دمحم‬‫ومولی‬‫الدش‬‫ا‬‫الدس‬‫ا‬‫الدس‬‫ا‬‫ا‬‫ومالك‬‫وہن۔رضحـ‬‫۔اتک‬‫ہہک‬‫ربک‬‫ا‬‫ہاجکد‬‫وک‬‫ـ‬‫ا‬‫ےس‬‫رجتےب‬‫ےنپ‬‫ا‬‫وت‬‫ںیم‬‫رگم‬‫ےہ‬‫اھک‬‫ز‬
‫مۃ‬‫ح‬‫ز‬‫یت‬‫وسز‬‫دحمـ‬‫ف‬‫خ‬‫اص‬‫دمح‬‫ا‬‫یص‬‫ؾ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وہےئ‬‫ےمج‬‫ےنپ‬‫ا‬‫اھکی‬‫د‬‫ہن‬‫ر‬‫ل‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫ےک‬‫ـ‬‫ا‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫رکےنیل‬‫وبقل‬‫قح‬‫دلج‬‫ےس‬‫دلج‬‫ہجہل‬‫اک‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬
‫وفز‬‫ےس‬‫ایخل‬‫ا‬‫وج‬‫ز‬‫رطف‬‫یک‬‫قح‬‫ـ‬‫ا‬‫وت‬‫ےہ‬‫ربک‬‫ا‬‫اہجد‬‫اہجد‬‫ےس‬‫ سف‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ۔ا‬‫اہجد‬‫ےس‬‫ سف‬‫رک اک‬‫رجتہب‬‫ےس‬‫ـ‬‫ا‬‫اہ‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ںیم‬‫اک‬‫سج‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ ے‬‫ع‬
‫ز‬‫ا‬‫ںیہ۔ك‬‫ربک‬‫ا‬‫ہاجکد‬‫ںیم‬‫س‬‫ا‬‫ا‬‫ك‬‫ﷲ‬‫امںیئ‬‫ر‬‫ف‬‫قح‬‫وبقل‬‫دلج‬‫ز‬‫دلجا‬‫ ی‬‫اسی‬‫ا‬‫ـ‬‫ا‬‫یھب‬‫ںیم‬‫ہلئسم‬‫س‬‫ا‬‫اعتیٰل‬‫ہن‬‫وعب‬‫ہک‬‫ےہ‬‫دیم‬‫نیم،ا‬‫ا‬‫ل‬‫ی‬‫ؽ‬‫م‬‫ؾ‬‫اعتیٰل‬
‫ك‬‫ا‬‫رپ‬‫لط‬‫ا‬‫ك‬‫ےگ۔ہک‬‫ك‬‫رص‬‫ا‬‫یھب‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ن‬‫ا‬‫اھکی‬‫د‬‫ہن‬‫ےس‬‫ـ‬‫ا‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ز‬‫ا‬‫و‬‫ﷲ‬‫حمد‬‫ل‬‫ا‬‫۔‬
‫ںیہ۔‬‫ےہ‬‫ز‬‫لچ‬‫بک‬‫وکا‬‫ںیہ‬‫نک‬‫صا‬‫ونن‬‫ؾ‬‫د‬‫امسن‬‫ا‬‫ؾ‬‫نیم‬‫ز‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ہلئسم‬‫الیم‬‫ص‬‫ا‬""13
‫ك‬‫ا‬‫ر‬‫ہ‬‫ك‬‫ك‬‫ا‬‫ك‬‫كلف‬‫ا‬‫ریتك‬‫ںیم‬
،‫یلھچم‬‫ںیم‬‫ین‬‫ا‬‫ك‬‫ےہ،ےسیج‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ےہ۔‬‫رظن‬‫شیپ‬‫ےک‬‫ـ‬‫ا‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫اک‬‫لج‬‫زعؾ‬‫اعتیٰل‬
"
   "14
‫كش‬‫ےب‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ہن‬‫رسےنک‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہےئ‬‫ےک‬‫ؾ‬‫ز‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬
‫وت‬‫رسںیک‬‫ہ‬‫ؾ‬‫رگ‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںیئ‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ےک،ےب‬‫ؾ‬‫ز‬‫وکیئ‬‫ںیہن‬‫ا‬‫وسا‬‫ےک‬
‫كش‬)‫ےہ۔(ـ‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫ےنشخب‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫ملح‬‫ہ‬‫ؾ‬
‫ل‬ّ‫ؾ‬‫ا‬‫اہین‬‫ںیم‬‫ا‬‫امجل‬‫ا‬‫ا‬‫ہک‬‫ن‬‫رکؾ‬‫س‬‫ز‬‫زگا‬‫رحف‬‫دنچ‬‫شاء‬‫ان‬‫ا‬‫ﷲ‬ٰ‫تعایل‬‫لیصفت۔‬‫ے‬‫دقز‬‫رھپ‬‫وہ‬‫اکیف‬‫ ی‬‫ؾ‬‫وک‬‫دنسپی‬‫قح‬‫یک‬‫ـ‬‫ا‬
‫امجل‬‫ا‬‫دبع‬‫ا‬‫دیسك‬‫ہعب‬‫الز‬‫ا‬‫ء‬‫فا‬‫ل‬‫ج‬‫ل‬‫ا‬‫دعب‬‫احصلہب‬‫ا‬‫ہقف‬‫ا‬‫ہک‬‫ہی‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وسل‬‫ز‬‫رس‬‫ف‬‫خ‬‫اص‬‫ؾ‬‫وعسمد‬‫نب‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یلص‬‫ا‬‫ﷲ‬‫امیلن‬‫ا‬‫نب‬‫ہفی‬‫د‬‫ج‬‫رضحـ‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬
‫یض‬‫ز‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ك‬‫امین،اہین‬‫یفن‬‫یک‬‫رحتک‬‫قلطم‬‫ےس‬‫رکہمی‬‫ہی‬‫ا‬‫س‬‫ا‬‫ےن‬‫مہنع‬‫اعتیٰل‬‫ك‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫یھب‬‫وک‬‫وھگےنم‬‫رپ‬‫وحمز‬‫رک‬‫ہ‬‫ز‬‫اقمئ‬‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫ہک‬
‫ےئھکی‬‫۔(د‬‫ا‬‫اتبك‬‫ربمن‬۱)
‫امكل‬‫وب‬‫ا‬‫امم‬‫ا‬‫ـ‬‫رضح‬‫دبع‬‫رضحـ‬‫ذیملت‬‫لیلج‬‫ہقث‬‫یعب‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ایک۔‬‫ریسفت‬‫ےس‬‫رحتک‬‫قلطم‬‫وک‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےن‬‫ابعس‬‫نب‬(‫ےئھکی‬‫د‬‫رخ‬‫ا‬‫ربمن‬۱)
!‫وکن‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫ےنھجمس‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬ِ‫ین‬‫اعم‬‫ؾ‬‫ن‬‫ا‬‫ك‬‫ز‬‫رعیب‬‫دئ‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬‫ـ‬‫رضحا‬‫ن‬‫ا‬
13
‫الکریم‬‫القرآن‬۱۳/۱۱
14
‫الکریم‬‫القرآن‬۱۳/۱۳

8. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 7 of 34
‫رکہمی‬‫ہی‬‫ا‬‫س‬‫ا‬‫ںیم‬‫رفلاقن‬‫ا‬‫ق‬‫ل‬‫اغ‬‫ز‬‫ریسفت‬‫ےن‬‫ی‬‫وپز‬‫ا‬‫س‬‫ت‬‫ك‬‫نسح‬‫دلنی‬‫ا‬‫اظنم‬‫الہم‬‫ع‬:‫امیئ‬‫ر‬‫ف‬‫ریسفت‬‫ہی‬‫یک‬‫مقر‬‫ن‬‫ع‬‫زوالھما‬‫تزوال)کراھۃ‬‫(ان‬
‫ھما‬‫ومرکز‬‫ھما‬15
‫ا‬‫ینعی‬‫ﷲ‬‫اجےئ‬‫ہک‬‫اھت‬‫اکیف‬‫ ی‬‫اجںیئ۔رقم‬‫ہن‬‫ف‬‫ہ‬‫ےس‬‫ر‬‫ک‬‫رم‬‫رقمؾ‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ںیہک‬‫ےہ۔ہک‬‫وہےئ‬‫ےک‬‫ؾ‬‫ز‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬‫اعتیٰل‬
‫ےہ۔‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ںیم‬‫اقومس‬‫رحتک‬‫انمیف‬‫ےہ‬‫وکسن‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬،‫ےہ‬‫م‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫قر‬‫ن‬‫سک‬16
‫افتک‬‫ا‬‫رپ‬‫س‬‫ا‬‫ےن‬‫ن‬‫ؿ‬‫ہ‬‫ن‬‫ا‬‫رگم‬‫ایک‬‫ہن‬‫ہکلب‬‫ریسفتی‬‫فطع‬‫اک‬‫س‬‫ا‬
‫ق‬‫ل‬‫رغا‬‫رسںیک۔زین‬‫ہن‬‫ےس‬‫اہن‬‫ؾ‬‫ںیہ‬‫وہےئ‬‫ے‬‫ر‬‫گ‬‫وہےئ‬‫ےمج‬‫اہجن‬‫نیم‬‫ز‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬‫،ینعی‬‫ا‬‫،امجك‬‫ا‬‫ك‬‫اگز‬‫ر‬‫ک‬‫،ز‬‫ر‬‫ک‬‫ز‬‫اجےئ‬‫ر‬‫ک‬‫رم‬‫ایک‬‫دئ‬‫ا‬‫ز‬‫ما‬‫ھ‬‫ر‬‫ک‬‫رم‬
‫ری‬‫ز‬‫ںیم‬‫ن‬‫رقلا‬‫ا‬‫قولہ‬‫فراشا‬‫االرض‬‫لکم‬‫ل‬‫جع‬‫الذی‬‫تعایل‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬)‫۔ـ‬‫ا‬‫انبك‬‫ا‬‫وھچبك‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ےیل‬‫ے‬‫اہمتز‬‫ےن‬‫سج‬‫ز‬‫ؾ‬‫(ا‬:
‫یف‬‫یف‬‫یک‬‫و‬‫ساکنۃ‬‫ن‬‫تک‬‫مالم‬‫علیہا‬‫االفرتاش‬‫الیتم‬
‫ذل‬‫ك‬‫یع‬‫لطبی‬‫ا‬‫ل‬‫لمی‬‫ا‬‫ن‬‫م‬‫ورکزفیھا‬‫خالقھا‬‫ھا‬‫اعطا‬‫ما‬
‫ا‬‫ان‬‫بقدرتہ،واختیارہ‬‫یق‬‫حقی‬‫ل‬‫ا‬‫الوسط‬‫ایل‬‫ﷲ‬‫یمس‬‫ك‬
‫تزوال۔‬‫ان‬‫واالرض‬‫السموات‬17
‫ك‬‫ق‬‫ع‬‫ؾ‬‫س‬‫ا‬‫ا‬‫انبك‬‫ا‬‫وھچبك‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ك‬‫ك‬‫ف‬‫خ‬‫ا‬‫وہك‬‫ںیہن‬‫م‬‫ا‬‫ك‬‫ك‬‫ہ‬‫ؾ‬
‫وج‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ےہ‬‫اکیف‬‫ںیم‬‫س‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫وہ،ا‬‫ہن‬‫نک‬‫صا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫اعت‬‫ینپ‬‫ا‬‫ےن‬‫یٰل‬
‫لیم‬‫رطف‬‫یک‬‫یقیقح‬‫طس‬‫ؾ‬‫ںیم‬‫س‬‫ا‬‫ھت‬‫صا‬‫ےک‬‫ایتخز‬‫ا‬‫ؾ‬‫ـ‬‫دقز‬
‫ےہ‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫رمزکت‬‫یعبط‬‫ا‬‫ﷲ‬‫كش‬‫ےہ،ےب‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫اک‬‫اعتیٰل‬‫ا‬‫ﷲ‬
‫اعتیٰل‬‫ںیئ۔‬‫ا‬‫ك‬‫ہن‬‫رسےنک‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہےئ‬‫ےک‬‫ؾ‬‫ز‬‫وک‬‫نیم‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫امسونن‬‫ا‬
)‫(ـ‬
‫یس‬‫ا‬‫ےچین‬‫ےک‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ریسفت‬‫دلنی‬‫ا‬‫رخف‬‫امم‬‫ا‬‫ ریب‬‫ز‬‫ی‬‫ز‬‫ا‬‫ںیم‬‫ےہ۔‬
‫االرض‬‫کون‬‫ان‬‫اعلم‬‫فرا‬‫ش‬‫بکونھا‬‫مشروط‬‫ا‬،‫ساکنۃ‬
‫غری‬‫فاالرض‬‫باالستدارة‬‫ال‬‫متحرکۃ‬‫باالستقامۃ،و‬‫وال‬
‫ا‬ ‫ن‬‫م‬ ‫اال‬ ‫س‬‫لی‬ ‫االرض‬ ‫سکون‬‫ﷲ‬‫و‬ ‫بقدرتہ‬ ‫تعایل‬
‫قال‬‫ولہذا‬‫اختیارہ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ا‬‫ان‬ ٰ‫تعایل‬‫ﷲ‬‫یمس‬‫ك‬‫و‬‫ت‬ٰ‫السمو‬
‫تزوال۔‬‫ان‬‫االرض‬18
‫ملتقطا‬‫ھ‬‫ا‬
‫ھت‬‫صا‬‫ےک‬‫وہےن‬‫نک‬‫صا‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫ا‬‫وہك‬‫ا‬‫وھچبك‬‫اک‬‫نیم‬‫ز‬‫ہک‬‫ ے‬‫اجن‬
‫ط‬‫رشمؾ‬‫رحتم‬‫ھت‬‫صا‬‫ےک‬‫دتسمریہ‬‫رحتک‬‫وت‬‫ہن‬‫نیم‬‫ز‬‫ےہ،ذہلا‬‫ك‬
‫ا‬‫وہك‬‫نک‬‫صا‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ھت۔ا‬‫صا‬‫ےک‬‫مہ‬‫ؽی‬‫ست‬‫م‬‫رحتک‬‫ ی‬‫ہن‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬
‫ا‬‫ضحم‬‫ﷲ‬‫ہک‬‫اسیج‬‫ےہ‬‫ےس‬‫ایتخز‬‫ا‬‫ؾ‬‫ـ‬‫دقز‬‫یک‬‫اعتیٰل‬‫ا‬‫ﷲ‬‫اعتیٰل‬
‫كش‬ ‫،ےب‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬ ‫ےن‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ےک‬‫ؾ‬‫ز‬ ‫وک‬ ‫نیم‬‫ز‬ ‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬ ‫امسونن‬‫ا‬ ‫اعتیٰل‬
)‫ط(ـ‬‫ػا‬‫ی‬‫ل‬‫ا‬‫خل‬‫ںیئ۔ا‬‫ا‬‫ك‬‫ہن‬‫ےنک‬‫رس‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہےئ‬
15
‫آیۃ‬‫نیشاپوری)تحت‬‫القرآن(تفسری‬‫غرائب‬۱۳/۱۳‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫رصم‬۱۱/۲۱
16
‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫القاف‬‫ل‬‫فص‬‫الراء‬‫باب‬‫المحیط‬‫القاموس‬‫رصم‬۱/۳۳۱
17
‫آیۃ‬‫تحت‬‫نیشاپوری‬‫القرآن(تفسری‬‫غرائب‬۱/۱۱‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫رصم‬۳/۳۱۱‫ؾ‬۳۱۱
18‫ت‬‫مفا‬‫ی‬‫آیۃ‬‫الکبری)تحت‬‫الغیب(التفسری‬‫ح‬۱/۱۱‫بمیدان‬‫المصریۃ‬‫المطبعۃ‬‫ر‬‫ہ‬‫الز‬‫ا‬۱/۱‫ؾ‬۳۰۱

9. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 8 of 34
‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ںیم‬‫سنئ‬‫صا‬‫ین‬‫رصنا‬‫اتپ‬‫اک‬‫نج‬‫انیل‬‫ینعم‬‫ہ‬‫ؾ‬‫الف‬‫ج‬‫ےک‬‫ف‬‫ط‬‫ن‬‫ا‬‫ےیل‬‫ےن‬‫دمتعمنی‬‫رسفمنی‬‫ؾ‬‫نیعب‬‫ا‬‫ك‬‫ؾ‬‫احصہب‬‫وج‬‫ںیہ‬‫ےنیل‬‫ینعم‬‫ ی‬‫ؾ‬‫ےک‬‫میظع‬
‫ےہ۔‬‫مکح‬‫رپ‬‫سج‬‫ےہ‬‫ ریبہ‬‫دش‬‫ا‬‫ےئ‬‫رلا‬‫ا‬‫ك‬‫ریسفت‬‫یک‬‫رکم‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬،‫ےہ‬‫وہ۔اتک‬‫الل‬‫ج‬‫ےسیک‬‫وک‬‫املسمن‬‫ےلم‬
‫فلیتب‬‫وأ‬‫النار۔‬‫ن‬‫م‬‫مقعدہ‬19
‫ںیم‬‫منہج‬‫ا‬‫ك‬‫اکھٹ‬‫انپ‬‫ا‬‫ہ‬‫ؾ‬‫انب ے۔‬
‫ںیہن‬‫یھب‬‫ےس‬‫ےئ‬‫ا‬‫ز‬‫ینپ‬‫ا‬‫ریسفت‬‫یک‬‫دیجم‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ہک‬‫وہاگ‬‫رک‬‫ھ‬‫ر‬‫ل‬‫یھب‬‫ےس‬‫س‬ُ‫ا‬‫وت‬‫ہی‬‫ہکلب‬‫امیلن‬‫ا‬‫نب‬‫ہفی‬‫د‬‫ج‬‫ہلل،ہی‬‫ا‬‫ك‬‫ایعلد‬‫ا‬‫قف،ؾ‬‫وما‬‫ےک‬‫ی‬‫اصنز‬‫ےئ‬‫ا‬‫ز‬
‫یض‬‫ز‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وسل‬‫ز‬‫وک‬‫نج‬‫ںیہ‬‫دقلز‬‫ا‬‫لیلج‬‫احصیب‬‫ہ‬‫ؾ‬‫امہنع‬‫اعتیٰل‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یلص‬‫ا‬‫ﷲ‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫اھکسےئ‬‫ز‬‫رسا‬‫ا‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ےن‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬ِ‫ف‬‫خ‬‫اص‬‫ ی‬‫بقل‬
‫وسل‬‫ز‬‫رس‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یلص‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یض‬‫ز‬‫مظع‬‫ا‬‫ض‬‫ؾ‬‫افز‬‫وملنینم‬‫ا‬‫ریم‬‫ا‬‫ےہ‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یک‬‫وضحز‬ِ‫ز‬‫رسا‬‫ا‬‫ےس‬‫ن‬‫ا‬‫ہ‬‫ی‬‫ع‬‫اعتیٰل‬‫دبع‬‫ز‬‫ؾ‬‫وپےتھچ،ا‬‫ںیت‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ﷲ‬
‫دبع‬‫وت‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وسل‬‫ز‬‫ںیہ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یلص‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وبضمط‬‫ےس‬‫ا‬‫امںیئ‬‫ر‬‫ف‬‫وج‬‫ہی‬‫ہک‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫مکح‬‫ےن‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬‫اھتوم‬‫۔‬‫مسعود‬‫ن‬‫ب‬‫ا‬‫بعھد‬‫تمسکوا‬‫۔‬20
‫ا‬
‫ك‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬)‫اھتوم۔ـ‬‫ےس‬‫وبضمیط‬‫وک‬‫امن‬‫ر‬‫ف‬‫ےک‬‫وعسمد‬‫نب‬‫ك‬‫ےہ‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫ںیم‬‫ق‬‫ل‬‫دح‬:
‫یت‬‫م‬‫ال‬‫عبدوکرھت‬‫ام‬‫ن‬‫ب‬‫ا‬‫لھا‬‫ماریض‬‫یت‬‫م‬‫ال‬‫رضیت‬
‫عبد۔‬‫ام‬‫ن‬‫ب‬‫ا‬‫لہا‬‫کرہ‬‫ما‬21
‫ںیم‬‫دبع‬‫ےیل‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫وج‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫دنسپ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ف‬‫م‬‫ا‬‫ینپ‬‫ا‬‫ےن‬‫ا‬‫ﷲ‬
‫دنسپ‬‫ا‬‫ك‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ف‬‫م‬‫ا‬‫ینپ‬‫ا‬‫ےن‬‫ںیم‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫رکںی‬‫دنسپ‬‫وعسمد‬‫نب‬‫ا‬
‫س‬‫ا‬‫وج‬‫اھک‬‫ز‬‫ںیھک۔‬‫ز‬‫دنسپ‬‫ا‬‫ك‬‫وعسمد‬‫نب‬‫ا‬‫ےیل‬‫ےک‬
‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫ہک‬‫یشخب‬‫رتحیج‬‫ہج‬‫ز‬‫د‬‫س‬‫ا‬‫وک‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬ِ‫ملع‬‫ےکن‬‫ا‬‫وخد‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬:
‫استقرأ‬‫و‬‫ا‬‫ن‬‫م‬‫القرآن‬‫عبد‬‫ن‬‫م‬‫اربعۃ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫مسعود۔‬‫ن‬‫ب‬‫ا‬
22
‫حدیث۔‬‫ل‬‫ا‬
‫دبع‬ ‫ےلہپ‬ ‫ںیم‬ ‫ف‬‫ط‬‫ڑپوھ۔‬ ‫ےس‬ ‫وصخشن‬ ‫اچز‬ ‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ا‬‫ﷲ‬‫نب‬‫ا‬
‫ایل۔‬‫م‬‫ا‬‫ك‬‫اک‬‫وعسمد‬
‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ر‬‫ل‬‫ںیم‬‫ملسم‬‫حیحص‬‫ؾ‬‫ی‬‫اخبز‬‫حیحص‬‫ق‬‫ل‬‫دح‬‫ہی‬‫دبع‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یض‬‫ز‬‫رمع‬‫نب‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫امہنع‬‫اعتیٰل‬‫یلص‬‫دقس‬‫ا‬‫رضحـ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫اعتیٰل‬
19
‫الذی‬‫یف‬‫ماجاء‬‫باب‬‫التفسری‬‫ابواب‬‫الرتمذی‬‫ع‬‫م‬‫جا‬‫ی‬‫برایہ‬‫القرآن‬‫فسر‬‫یلہ‬‫د‬‫ینپمک‬‫نیم‬‫ا‬۱/۳۳۱
20
‫مسعود‬‫ن‬‫ب‬‫عبداللہ‬‫مناقب‬‫المناقب‬‫باب‬‫الرتمذی‬‫ع‬‫م‬‫جا‬‫یلہ‬‫د‬‫ینپمک‬‫نیم‬‫ا‬۱/۱۱۳،‫حلی‬‫ۃ‬‫بریوت‬‫العریب‬‫دارالکتاب‬‫مسعود‬‫ن‬‫ب‬‫عبداللہ‬‫ذکر‬‫االولیاء‬۳/
۳۱۲
21
‫بریوت‬‫العریب‬‫دارالکتاب‬‫مسعود‬‫ن‬‫ب‬‫عبداللہ‬‫مناقب‬‫المناقب‬‫کتاب‬‫الزوائد‬‫ع‬‫مجم‬۱/۱۱۰
22
‫مسعود‬‫ن‬‫ب‬‫عبداللہ‬‫مناقب‬‫المناقب‬‫کتاب‬‫البخاری‬‫ح‬‫صحی‬‫یچ‬‫رکا‬‫اخہن‬‫بتک‬‫دقیمی‬۳/۳۱۳،‫ص‬‫مسعود‬‫ن‬‫ب‬‫عبداللہ‬‫ل‬‫ئ‬‫فضا‬‫ل‬‫ئ‬‫الفضا‬‫کتاب‬‫مسلم‬‫ح‬‫حی‬
‫یچ‬‫رکا‬‫اخہن‬‫بتک‬‫دقیمی‬۱/۱۱۱

10. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 9 of 34
‫ےہ۔‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہیلع‬
‫دمل‬‫ا‬‫یلع‬‫رحتک‬‫اجےئ‬‫ہچ‬‫ےہ‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ف‬‫خ‬‫وم‬‫یھب‬‫رحتک‬‫رپ‬‫وحمز‬‫ہک‬‫ہی‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ریسفت‬‫ہی‬‫یک‬‫ال‬‫زتؾ‬‫ن‬‫ا‬‫رکہمی‬‫ہی‬‫ا‬‫ہک‬‫ہی‬‫ےس‬‫ہ‬‫ی‬‫ہ‬‫ل‬‫ا‬‫امعنےئ‬‫ق‬‫ل‬‫اجع‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫،مہ‬‫ز‬‫ا‬
‫یض‬‫ز‬‫دقلز‬‫ا‬‫لیلج‬‫احصیب‬‫ؾ‬‫د‬‫ےن‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےس‬‫امہنع‬‫اعتیٰل‬‫یلص‬‫ونز‬‫ا‬‫وضحز‬‫تبسن‬‫یک‬‫ونن‬‫ؾ‬‫یک،د‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وج‬‫ہی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫اک‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬
‫ںیہ۔‬‫یک‬‫رشفی‬‫رتذمی‬‫اجعم‬‫دحںیثی‬‫ونن‬‫ؾ‬‫۔د‬‫رکؾ‬‫دصتقی‬‫یک‬‫س‬‫ا‬‫رکںی‬‫ایبن‬‫ےس‬‫مت‬‫ـ‬‫ا‬‫ك‬‫ل‬‫ؾ‬‫ا‬:
‫قوہ۔‬‫فصد‬‫مسعود‬‫ن‬‫ب‬‫ا‬‫ماحدثکم‬23
‫۔‬‫رکؾ‬‫دصتقی‬‫یک‬‫س‬‫ا‬‫رکے‬‫ایبن‬‫وعسمد‬‫نب‬‫ا‬‫ےس‬‫مت‬‫ـ‬‫ا‬‫ك‬‫وج‬)‫(ـ‬
:‫م‬‫ؾ‬‫د‬
‫ماحدثکم‬‫فصدقوہ۔‬‫حذیفۃ‬24
)‫۔(ـ‬‫رکؾ‬‫دصتقی‬‫یک‬‫س‬‫ا‬‫رکے‬‫ایبن‬‫ہفی‬‫د‬‫ج‬‫ےس‬‫مت‬‫ـ‬‫ا‬‫ك‬‫وج‬
‫ںیہن‬‫یک‬‫ـ‬‫رصحا‬‫ونن‬‫ؾ‬‫د‬‫ن‬‫ا‬‫ریسفت‬‫ہی‬‫ـ‬‫ا‬‫ہکلب‬‫وسل‬‫ز‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یلص‬‫ا‬‫ﷲ‬‫دمحل‬‫ا‬‫ؾ‬‫رکؾ‬‫دصتقی‬‫یک‬‫س‬‫ا‬‫امون‬‫ےس‬‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫اک‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ہل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ہیلع‬‫ﷲ‬‫اعتیٰل‬
‫ےس‬‫رسفمنی‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ن‬‫ا‬‫ص‬ِ‫تمظع‬‫ہی‬‫وت‬‫یک‬‫ینعم‬‫ے‬‫اعلنیمل،امہز‬‫ا‬‫ـ‬‫ز‬‫وضحز‬‫،وخد‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ك‬‫ےس‬‫م‬‫رکا‬‫احصہب‬‫ہلج‬‫،ا‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ك‬‫ےس‬‫نیعب‬‫ا‬‫،ك‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ك‬
‫مکح۔‬‫اک‬‫دصتقی‬‫یک‬‫س‬ُ‫ا‬‫ےس‬‫الم‬‫س‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ہ‬‫ؿ‬‫ضل‬‫ل‬‫ا‬‫لضف‬‫ا‬‫ہیلع‬‫م‬‫ا‬‫الك‬‫دیسا‬
‫ا‬‫لضفب‬‫مہ‬‫رقنعبی‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫تہب‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫اعتیٰل‬‫ـ‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫دصاہ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ق‬‫ل‬‫احد‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ف‬‫م‬ُ‫ا‬ ِ‫امجع‬‫ا‬‫اک‬‫نیم‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫تقیقح‬‫یک‬‫ینعم‬‫س‬‫ا‬‫ےس‬‫ ریب‬‫ہاجکد‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ا‬‫وخد‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬
‫ل‬‫ا‬‫ك‬‫قلطم‬ ِ‫وکسن‬‫ےگ‬‫رکںی‬‫ق‬‫وبا‬‫ﷲ‬‫ق‬‫فی‬‫التو‬،‫ریسفت‬‫امم،یسک‬‫ا‬‫یعب،یسک‬‫ا‬‫ك‬‫احصیب،یسک‬‫یسک‬‫ایک‬‫ےیل‬‫ینعم‬‫وج‬‫ےن‬‫ـ‬‫۔ا‬‫وھچیٹ‬‫ےئجی‬‫د‬‫اجےن‬‫ا‬‫ك‬
‫الیم‬‫ص‬‫ا‬‫یسک‬‫وھچیٹ‬‫ےس‬،‫ےہ‬‫رکیت‬‫ہ‬‫ز‬‫ؾ‬‫د‬‫اتفـ‬‫ا‬ِ‫رگد‬‫نیم‬‫ز‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ہی‬‫ینعم‬‫ےک‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ے‬‫ی‬‫ک‬‫ص‬‫اھک‬‫د‬‫ںیم‬‫اتکـ‬‫اعم‬‫ا‬‫ﷲ‬‫انت‬‫ا‬‫رصف‬‫ےس‬‫ا‬‫اعتیٰل‬
‫ےس‬ ‫ز‬‫دما‬ ‫س‬‫ا‬ ‫ہک‬ ‫ےہ‬ ‫وہےئ‬ ‫ےک‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےہ۔‬ ‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬ ‫رم‬‫ا‬ ‫اک‬ ‫رکےن‬ ‫رحتک‬ ‫ےس‬‫ا‬ ‫رپ‬ ‫س‬‫ا‬ ‫نکیل‬ ‫اجےئ‬ ‫ہن‬ ‫ر‬‫ہ‬‫ا‬‫ك‬‫احس‬! ‫ﷲ‬‫الیم‬‫ص‬‫ا‬ ‫یسک‬ ‫زگ‬‫ر‬‫ہ‬
‫ا‬‫ك‬‫اجںیئ‬‫ےیل‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ینعم‬‫ہک‬‫ےگ‬‫رکںیل‬‫اصنف‬‫ا‬‫ـ‬‫ا‬‫ےگ‬‫ےک۔ا‬‫ی‬‫اصنز‬‫سنئ‬‫صا‬‫وسا‬‫ے‬‫ی‬‫ک‬‫ص‬ ‫ے‬‫د‬‫ںیہن‬‫اتپ‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫ےس‬‫ہعق‬‫ہل،رپےچ،ز‬‫صا‬‫ز‬
‫ہ‬‫ؾ‬!‫ہی،ابحماصلخم‬
23
‫یاسر‬‫ن‬‫ب‬‫عمار‬‫مناقب‬‫المناقب‬‫ابواب‬‫الرتمذی‬‫ع‬‫م‬‫جا‬‫یلہ‬‫د‬‫ینپمک‬‫نیم‬‫ا‬۱/۱۱۳،‫االسالیم‬‫المکتب‬‫الیمان‬‫ن‬‫ب‬‫حذیفۃ‬‫حدیث‬‫ل‬‫حنب‬‫ن‬‫ب‬‫احمد‬‫مسند‬
‫بریوت‬۳/۱۲۳‫ؾ‬۱۰۱
24
‫الیمان‬‫ن‬‫ب‬‫ا‬‫حذیفہ‬‫مناقب‬‫وسلم‬‫وآلہ‬‫علیہ‬ ٰ‫تعایل‬‫اللہ‬‫ّل‬‫ص‬‫یب‬‫لن‬‫ا‬‫المناقب‬‫ابواب‬‫الرتمذی‬‫ع‬‫م‬‫جا‬‫یلہ‬‫د‬‫ینپمک‬‫نیم‬‫ا‬۱/۱۱۱

11. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 10 of 34
‫ے‬‫ی‬‫ک‬‫ص‬‫ڑھگ‬‫ںیہن‬‫لی‬‫ؾ‬‫ا‬‫ك‬‫وکیئ‬‫ںیم‬‫سج‬‫ےہ‬‫صن‬‫صا‬‫وکن‬‫ك‬‫اہین‬‫ك‬‫ےن‬‫ر‬‫ف‬‫اک‬‫ین‬‫ا‬‫ك‬‫اقد‬‫ہک‬"  "25
‫ڑھگ‬‫لی‬‫ؾ‬‫ا‬‫ك‬‫ںیم‬‫د‬‫یک‬‫ق‬‫ل‬‫صا‬‫ز‬‫ہک‬‫ی‬
‫ںیہن۔‬‫وسل‬‫ز‬‫وکیئ‬‫اسیج‬‫ن‬ُ‫ا‬‫وہیئگ‬‫متخ‬‫رپ‬‫ن‬ُ‫ا‬‫تیلضف‬‫ا‬26
‫ڑھگ‬‫ےن‬‫ونوتی‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫اک‬‫رعلص‬‫ا‬‫ك‬‫وموصف‬‫ز‬‫ؾ‬‫،ا‬‫رعلص‬‫ا‬‫ك‬‫یبن‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںیہ‬‫ـ‬‫ذلا‬‫ا‬‫ك‬‫یبن‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ہک‬‫ی‬
‫وت‬‫وہ‬‫یبن‬‫وکیئ‬‫رگ‬‫ا‬‫یھب‬‫دعب‬‫ےک‬‫ن‬‫ا‬‫ےہ‬‫ا‬‫وہاجك‬‫متخ‬‫رپ‬‫ـ‬‫ذلا‬‫ا‬‫ك‬‫وموصف‬‫ہصق‬‫ںیہن۔‬‫الف‬‫ج‬‫ےک‬‫وبنـ‬‫متخ‬27
‫رشم‬‫وکیئ‬‫ ی‬‫وین‬‫ہک‬‫ك‬‫اال‬‫ہ‬ٰ‫ال‬‫ال‬
‫ا‬‫ﷲ‬‫ا‬‫ینعی‬‫ےہ‬‫رصح‬‫ںیم‬‫یٰلع‬‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫رک۔اتک‬‫لی‬‫ؾ‬‫ا‬‫ك‬‫ںیم‬‫ﷲ‬‫رشفی‬‫ق‬‫ل‬‫دح‬‫ےسیج‬‫وہن‬‫ےس‬‫تہب‬‫وھچےٹ‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫رگہچ‬‫ا‬‫ںیہن‬‫ا‬‫د‬‫ج‬‫وکیئ‬‫ر‬‫ل‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیم‬:
‫ذوالفقار۔‬‫اال‬‫السیف‬‫ّل‬‫ع‬ ّ‫اال‬ ٰ‫یت‬‫ف‬‫ال‬28
‫ا‬‫یلع(رکم‬‫رگم‬‫ن‬‫ا‬‫وج‬‫وکیئ‬‫ےہ‬‫ںیہن‬‫ﷲ‬‫ںیہن‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫رکلم‬‫ا‬‫ہہج‬‫ؾ‬
)‫۔ـ‬‫اقفلز‬‫ا‬‫ؾ‬‫د‬‫رگم‬‫ز‬‫ولتا‬‫وکیئ‬‫ےہ‬
:‫ق‬‫ل‬‫دح‬‫رسی‬‫ؾ‬‫د‬
‫ن۔‬‫ی‬ّ‫الد‬‫ھم‬‫اال‬‫ھم‬‫وال‬‫العنی‬‫ع‬‫ج‬‫االو‬‫ع‬‫ج‬‫الو‬29
‫رپاشیین۔‬‫یک‬‫ص‬‫ر‬‫ع‬‫رگم‬‫ںیہن‬‫رپاشیین‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫د‬‫ز‬‫د‬‫اک‬‫ھکن‬‫ا‬‫رگم‬‫ںیہن‬‫د‬‫ز‬‫د‬
‫اچےئہ‬‫ا‬‫وہك‬‫ہن‬‫وخس‬‫رپ‬‫ولین‬‫ؾ‬‫ا‬‫ك‬‫یسی‬‫ا‬‫ہکلب‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫اجےئ‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫ھک‬‫ز‬‫رس‬‫وضحز‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫ےہ‬‫اموثز‬‫ریسفت‬‫وج‬‫ےہ‬‫وبقمل‬‫ؾ‬‫وہشمز‬‫ںیم‬‫املسمونن‬‫امتم‬‫ہلئسم‬‫وج‬
‫الےئ۔‬‫اقتعد‬‫ا‬‫رپ‬‫یس‬‫ا‬‫املسمن‬
‫ا‬!‫یصلخم‬‫یبحم‬‫ﷲ‬‫وہےئ،ایک‬‫یضف‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬‫اکےہ‬‫ےھت‬‫ہن‬‫رمدت‬‫وج‬‫یضف‬‫ا‬‫ز‬‫ےلہپ‬‫ےس‬‫ـ‬‫ا‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫اجےتن‬‫ـ‬‫ا‬‫ےہ‬‫ایک‬‫ی‬ّ‫ی‬ُ‫ط‬‫لقتسم‬‫اکپ‬‫وک‬‫ـ‬‫ا‬‫ےن‬‫لج‬‫زعؾ‬
‫ا‬‫ﷲ‬‫ےک‬‫یسک‬‫ےس‬‫نی‬‫د‬ ِ‫ـ‬‫ا‬‫ك‬‫ز‬‫رضؾ‬‫ریغاہ‬‫ؾ‬‫ف‬‫م‬‫ایق‬‫ا‬‫ك‬‫وسل‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ا‬‫ك‬‫ر‬‫ک‬‫ی‬‫م‬‫یض‬‫ز‬‫م‬‫رکا‬‫احصہب‬‫ہک‬‫ایک‬‫یضف‬‫ا‬‫ز‬‫ےن‬‫یس‬‫ا‬‫ںیہن‬‫ںیہن،ا‬‫زگ‬‫ر‬‫ہ‬‫ےھت؟‬‫ا‬‫ﷲ‬
‫یک۔ابحم‬‫ہن‬‫تمظع‬‫یک‬‫مہنع‬‫اعتیٰل‬‫یلص‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬ ِ‫ف‬‫خ‬‫اص‬‫رکم‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےن‬‫ن‬‫ؿ‬‫ہ‬‫ن‬‫ا‬‫ےہ‬‫ص‬‫ر‬‫ف‬‫ولممرکانیل‬‫ےس‬‫تمظع‬‫یک‬‫احصہب‬‫وک‬‫ل‬‫د‬!‫ا‬‫ﷲ‬‫ہیلع‬‫اعتیٰل‬
‫صق‬‫ا‬‫ك‬‫مہف‬‫ینپ‬‫ا‬‫ےگ‬‫ا‬‫ےک‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫ےک‬‫ن‬ُ‫ا‬‫ےھکیس‬‫اعمین‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫ےس‬‫وضحز‬‫ڑپاھ‬‫ےس‬‫ملس‬‫ؾ‬‫ك‬‫ا‬‫وج‬‫ےہ‬‫ملظ‬‫یھب‬‫ینھجمس‬‫تبسن‬‫ہ‬‫ؾ‬‫یک‬‫ك‬‫رحبتم‬‫الہم‬‫ع‬‫ےک‬
‫وصخص‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫احصہب‬!‫وک۔ابحم‬‫زیمت‬‫ےب‬‫ز‬‫ونگا‬‫اجلہ‬‫یسک‬‫وضحز‬‫ا‬‫دبعا‬‫ؾ‬‫ہفی‬‫د‬‫ج‬‫ﷲ‬‫ےسیج‬‫وعسمد‬‫نب‬‫ا‬
25
‫الکریم‬‫القرآن‬۳۱/۶۱
26
‫تحذیرالناس‬‫ص‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫ك‬‫ا‬‫وپز‬‫ن‬‫اہسز‬‫ہ‬‫ی‬‫م‬‫خی‬‫ز‬‫اخہن‬‫بتک‬۱
27
‫الناس‬‫تحذیر‬‫ص‬‫ا‬‫ك‬‫د‬‫ك‬‫ا‬‫وپز‬‫ن‬‫اہسز‬‫ہ‬‫ی‬‫م‬‫خی‬‫ز‬‫اخہن‬‫بتک‬۱۳
28
‫االسرارالمرفوعۃ‬‫ق‬‫ل‬‫دح‬۳۰۶۰‫بریوت‬‫العلمیہ‬‫دارالکتب‬‫ص‬۱۶۳
29
‫الدررالم‬‫ن‬‫ال‬‫حرف‬‫المشتہرہ‬‫االحادیث‬‫یف‬‫تشرة‬‫ق‬‫ل‬‫دح‬۱۱۱‫بریوت‬‫االسالیم‬‫المکتب‬‫ص‬۳۲۵

12. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 11 of 34
‫وک‬‫ـ‬‫ا‬‫ںیہ۔ںیم‬‫حیحص‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ےھجمس‬‫وج‬‫مہ‬‫ںیہ‬‫طلغ‬‫ےھجمس‬‫ےن‬‫ن‬‫ؿ‬‫ہ‬‫ن‬‫ا‬‫میظع‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ینعم‬‫وج‬‫ہک‬‫رکںی‬‫ایخل‬‫مہ‬‫رگ‬‫ا‬‫وہیئ‬‫تمظع‬‫ایک‬‫ہی‬‫یک‬‫احصہب‬‫ا‬‫ﷲ‬
‫ے۔‬‫زگز‬‫یھب‬‫ہ‬‫ر‬‫ط‬‫خ‬‫اسی‬‫ا‬‫ںیم‬‫ل‬‫د‬‫ےک‬‫ـ‬‫ا‬‫ہک‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫وہن‬‫اتی‬‫د‬‫ںیم‬‫انپہ‬‫یک‬‫لج‬‫زعؾ‬" "‫۔‬30
(‫ا‬‫وت‬‫ﷲ‬‫اعتیٰل‬
‫ر‬‫ہ‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ابہگنن‬‫رتہب‬‫ےس‬‫ف‬‫ط‬)‫ےہ۔ـ‬‫ن‬‫ا‬‫رہمك‬‫رک‬‫ھ‬‫ر‬‫ل‬‫ےس‬‫ن‬‫ا‬‫رہمك‬
‫ے‬‫دقز‬‫ـ‬‫سب۔ا‬‫وک‬‫زجلی‬ ِ‫اصنف‬‫ا‬‫ےک‬‫ـ‬‫ا‬‫لیمج‬ِ‫امجل‬‫ا‬‫دقز‬‫یس‬‫ا‬‫ہک‬‫وہن‬‫ا‬‫ی‬‫ھ‬‫ک‬‫ز‬‫قث‬‫ا‬‫دیمؾ‬‫ا‬‫ںیم‬‫لیصفت‬‫ن۔‬‫رکؾ‬‫رعص‬‫یھب‬
(۳)‫ںیہ۔اقومس‬‫،دبانل‬‫ا‬‫رکك‬‫،رحتک‬‫ا‬‫،اجك‬‫ا‬‫ی‬‫ت‬‫ہ‬،‫رسانک‬‫ی‬‫عی‬‫م‬‫یلص‬‫ا‬‫ےک‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ںیم‬‫ےہ‬:
‫حالۃ۔‬‫ست‬‫واال‬‫الذھاب‬‫الزوال‬31
‫ك‬‫ا‬ ‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬ ‫ا‬‫اجك‬ ‫ےہ‬ ‫ی‬‫عی‬‫م‬ ‫اک‬ ‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ك‬‫یک‬ ‫احل‬ ‫رسے‬‫ؾ‬‫د‬ ‫ےس‬ ‫احل‬
)‫۔ـ‬‫ا‬‫وہك‬‫لقتنم‬‫رطف‬
‫ےہ۔‬‫ںیم‬‫یس‬ُ‫ا‬
‫حال۔‬‫ست‬‫وا‬‫حال‬‫فقد‬‫حول‬‫ت‬‫ما‬‫ل‬‫ک‬32
‫كش‬‫ےب‬‫وت‬‫دبیل‬‫ہگج‬‫ےن‬‫سج‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ر‬‫ہ‬‫ك‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫دبال‬‫احل‬‫ےن‬‫س‬‫ا‬‫ك‬
)‫۔(ـ‬‫وہا‬‫لقتنم‬‫ف‬‫ر‬‫ط‬‫ی‬‫ک‬‫احل‬‫رسے‬‫ؾ‬‫د‬‫ےس‬‫احل‬
‫ك‬‫ا‬‫ك‬‫ےہ۔‬ ‫ںیم‬ ‫ہخسن‬‫ماتحر‬ ‫ل‬‫ک‬‫ك‬‫اوتغری‬‫۔‬33
:‫ےہ‬ ‫ںیم‬ ‫ـ‬‫ا‬‫ی‬ُ‫ع‬ ‫ ی‬ ‫)وین‬‫۔ـ‬‫وہا‬ ‫دبتلی‬ ‫ا‬‫ك‬ ‫یک‬ ‫رحتک‬ ‫ےن‬ ‫سج‬ ‫ہ‬‫ؾ‬ ‫ر‬‫ہ‬(‫او‬ ‫حول‬‫ت‬
‫تحرک‬‫۔‬34
‫ےہ‬‫ںیم‬‫س‬‫رعلؾ‬‫ا‬‫ح‬‫ا‬‫)ك‬‫یک۔ـ‬‫رحتک‬‫ا‬‫(دبالك‬:
‫ا‬‫ازال‬‫ﷲ‬‫ا‬‫اذھب‬‫ای‬‫زوالہ‬ ٰ‫تعایل‬‫ﷲ‬‫زوالہ‬‫وزال‬‫حرکتہ‬
‫ذھبت‬‫ای‬
(‫ا‬‫ازال‬‫ﷲ‬‫)ا‬‫ﷲ‬‫س‬‫ا‬‫ینعی‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫ہل‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫اک‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫ےن‬‫اعتیٰل‬
‫ز‬‫ؾ‬‫۔ا‬‫ا‬‫ك‬‫امد‬‫ر‬‫ف‬‫متخ‬‫وک‬‫رحتک‬‫یک‬
30
‫الکریم‬‫القرآن‬۳۱/۶۱
31
‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫الزوال‬‫لفظ‬‫تحت‬‫الالم‬‫باب‬‫الزاء‬‫ل‬‫فص‬‫المحیط‬‫القاموس‬‫رصم‬۱/۱۰۱
32
‫ا‬‫لفظ‬‫تحت‬‫الالم‬‫باب‬‫ن‬‫م‬‫الحاء‬‫ل‬‫فص‬‫المحیط‬‫القاموس‬‫لحو‬‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫ل‬‫رصم‬۱/۱۵۱
33
‫بریوت‬‫العریب‬‫الثرات‬‫داراحیاء‬‫الحول‬‫لفظ‬‫تحت‬‫الالم‬‫باب‬‫ن‬‫م‬‫الحاء‬‫ل‬‫فص‬‫العروس‬‫تاج‬۵/۱۱۱
34
‫بریوت‬‫العریب‬‫الثرات‬‫داراحیاء‬‫الحول‬‫لفظ‬‫تحت‬‫الالم‬‫باب‬‫ن‬‫م‬‫الحاء‬‫ل‬‫فص‬‫العباب‬‫بحوالہ‬‫العروس‬‫تاج‬۵/۱۱۱

13. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 12 of 34
‫حرکتہ۔‬35
)‫وہیئگ۔(ـ‬‫متخ‬‫رحتک‬‫یک‬‫س‬‫ا‬‫،ینعی‬‫وہا‬‫لئ‬‫ا‬‫ز‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫اک‬‫س‬‫ا‬
:‫ےہ‬‫ںیم‬‫ریث‬‫ا‬‫نب‬‫ا‬‫اہنہی‬
‫ین‬‫جھ‬‫ال‬‫جندب‬‫حدیث‬‫یف‬"‫وا‬‫ﷲ‬‫ولو‬‫یم‬‫سھ‬‫خالطہ‬‫لقد‬
‫لتحرک‬ ‫زائلۃ‬ ‫کان‬"‫ش‬ ‫ل‬‫ک‬ ‫الزائلۃ‬‫ی‬‫حیوان‬‫ل‬‫ا‬ ‫ن‬‫م‬ ‫ئ‬
‫قد‬ ‫المریم‬ ‫ھذا‬ ‫یستقر،وکان‬ ‫وال‬ ‫کانہ‬‫م‬ ‫ن‬‫ع‬ ‫یزول‬
‫الیتحر‬‫نفسہ‬‫ن‬‫سک‬‫ك‬‫علیہ۔‬‫فیجھز‬‫بہ‬‫س‬‫ح‬‫ی‬‫لئال‬36
‫ںیم‬ ‫س‬‫ا‬ ‫ا‬ ‫ریت‬ ‫ریما‬ ‫دخبا‬ ‫ےہ‬ ‫ںیم‬ ‫ق‬‫ل‬‫دح‬ ‫یک‬ ‫ی‬‫ہی‬ُ‫ح‬ ‫ـ‬‫د‬‫ی‬ُ‫خ‬
‫رحتک‬‫ہ‬‫ؾ‬‫وت‬‫وہیت‬‫ق‬‫ع‬‫طا‬‫یک‬‫رحتک‬‫ںیم‬‫س‬‫ا‬‫رگ‬‫وہایگ،ا‬‫ف‬‫ط‬‫ویپ‬
‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫اجےئ‬‫ف‬‫ہ‬‫ےس‬‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫وج‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫وک‬‫ن‬‫ویحا‬‫س‬‫ا‬‫ہلئ‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫رکك‬
‫رحتک‬‫وک‬‫ـ‬‫ا‬‫ےنپ‬‫ا‬‫ےن‬‫س‬‫ا‬‫اھت‬‫ریتاگل‬‫وک‬‫ڑکپے۔سج‬‫ہن‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬
‫ؾ‬‫ز‬‫ےس‬‫ك‬‫ےکس‬‫لچ‬‫ہن‬‫اتپ‬‫ںیم‬‫ے‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ےک‬‫س‬‫ا‬‫ہک‬‫ا‬‫ك‬‫ایل‬‫س‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬
‫ال‬‫ہ‬‫وک‬‫ك‬)‫اجےئ۔ـ‬‫ا‬‫ك‬‫رکد‬‫ہن‬
(‫ا‬)‫وہںیئ۔‬‫لط‬‫ا‬‫ك‬‫ونن‬‫ؾ‬‫د‬‫امسن‬‫ا‬ِ‫تک‬‫رح‬‫ؾ‬‫نیم‬‫ز‬ِ‫تک‬‫رح‬‫وت‬‫امیئ‬‫ر‬‫ف‬‫یفن‬‫یک‬‫س‬‫ا‬‫ےس‬‫نیم‬‫ز‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬‫ےن‬‫میظع‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫رحتک‬‫ینعمب‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وھکی‬‫د‬
)‫(ـ‬"‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬"‫ونن‬‫ؾ‬‫د‬‫یھب،وت‬‫ا‬‫اجك‬‫ںیم‬‫رحتک‬‫رپ‬‫ز‬‫دما‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ۔ا‬‫دبانل‬‫ںیم‬‫ی‬‫وحمز‬‫ےہ،رحتک‬‫دبانل‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫اجك‬‫یفن‬‫یک‬‫وہیئ۔‬
)‫(ح‬‫ںیم‬‫ویسیط‬‫دلنی‬‫ا‬‫الل‬‫ج‬‫امم‬‫ا‬‫ر‬‫ی‬‫ی‬‫ل‬‫ز‬‫د‬‫ؾ‬‫اہنہی‬‫زین‬‫ےہ‬:
‫وھو‬ ‫کان‬‫لم‬‫ا‬ ‫ّل‬‫ع‬‫الیستقر‬ ‫حیث‬‫ب‬ ‫االنزعاج‬ ‫ل‬‫ی‬‫الزو‬
‫و‬‫ین‬‫بمع‬‫الزوال‬37
‫۔‬
‫ك‬‫ا‬‫یسک‬‫ہک‬‫رپ‬‫وطز‬‫س‬‫ا‬‫ےہ‬‫ی‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےب‬‫ینعم‬‫اک‬‫لی‬‫ؾ‬‫ز‬‫ك‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ہگج‬
‫ك‬‫ا‬‫ی‬‫عی‬‫م‬‫اک‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫لی‬‫ؾ‬‫ڑکپے۔ز‬‫ہن‬‫ك‬)‫ےہ۔ـ‬‫ ی‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫اقومس‬:
‫ن‬‫م‬‫وقلعہ‬‫واقلقہ‬‫جہ‬‫ع‬‫ز‬‫ج۔‬‫ع‬‫فانز‬‫جہ‬‫ع‬‫کاز‬‫کانہ‬‫م‬38
‫،ےسیج‬‫ا‬‫اٹہك‬‫ےس‬‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫وک‬‫س‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ایک‬‫رطضمـ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےب‬‫وک‬‫س‬‫ا‬
)‫وہایگ۔(ـ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےب‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ایک،وت‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےب‬‫وک‬‫س‬‫ا‬
35
‫الزا‬‫ل‬‫فص‬‫العروس‬‫تاج‬‫ء‬‫بریوت‬‫العریب‬‫الرتاث‬‫داراحیاء‬‫الالم‬‫باب‬‫ن‬‫م‬۵/۱۶۱
36
‫واالثر‬‫الحدیث‬‫غریب‬‫یف‬‫النہایہ‬‫مکتب‬‫زوال‬‫لفظ‬‫تحت‬‫الواو‬‫ع‬‫م‬‫الزاء‬‫باب‬‫ۃ‬‫بریوت‬‫االسالمیہ‬۱/۱۳۱
37
‫بریوت‬‫االسالمیہ‬‫مکتبہ‬‫زوال‬‫لفظ‬‫تحت‬‫الواو‬‫ع‬‫م‬‫الزاء‬‫باب‬‫واالثر‬‫الحدیث‬‫غریب‬‫یف‬‫النہایہ‬۱/۱۱۰
38
‫والزا‬‫الراء‬‫ل‬‫فص‬‫المحیط‬‫القاموس‬‫ء‬‫الجیم‬‫باب‬‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫زعجہ‬‫لفظ‬‫تحت‬‫رصم‬۳/۳۱۲

14. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 13 of 34
‫ےہ‬‫ںیم‬‫اسلن‬:
‫االقرار۔‬‫ض‬‫نقی‬‫االزعاج‬39
‫ك‬‫(ا‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫)ا‬‫ا‬‫رکك‬ ‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬ ‫(ےب‬‫اعح‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫دض‬ ‫یک‬ ‫ےن‬‫رہھٹا‬ ‫ہگج‬
)‫ےہ۔(ـ‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫ح‬‫ا‬‫ك‬:
‫لش‬‫ا‬‫ق‬‫قل‬‫ی‬‫قلقاوھوان‬‫ئ‬‫واحد۔‬‫کان‬‫م‬‫یف‬‫الیستقر‬40‫ی‬‫ش‬‫ل‬
‫ا‬‫قلق‬‫ی‬‫ػ‬‫ظل‬‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ےش‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ینعم‬‫اک‬‫ك‬‫ہن‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ںیم‬‫ہگج‬
)‫ڑکپے۔ـ‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫بغ‬‫ا‬‫ز‬‫امم‬‫ا‬‫ـ‬‫ا‬‫رفمد‬:
‫یقرقرار‬ ‫کانہ‬‫م‬ ‫قرین‬‫ا‬‫ن‬‫م‬ ‫واصلہ‬ ‫جامدا‬ ‫ثبوتا‬ ‫ثبت‬
‫یض‬‫یقت‬‫والحر‬ ‫السکون‬ ‫یض‬‫یقت‬ ‫وھو‬ ‫الربد‬ ‫القروھو‬
‫الحرکۃ‬41
‫۔‬
‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ینعم‬‫اک‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ر‬‫ؼ‬‫م‬‫اکمہن‬‫ین‬‫ر‬‫ع‬‫ی‬‫ط‬‫ی‬‫رک‬‫وہ‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ك‬‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬
‫ےس‬‫ر‬‫ع‬‫ےہ‬‫قتشم‬‫ںیم‬‫لص‬‫ا‬‫یئگ۔ہی‬‫رہھٹ‬‫ی‬‫رسد‬‫ینعم‬‫اک‬‫سج‬
‫یضتقم‬‫یک‬‫رحتک‬‫رگیم‬‫ہک‬‫ف‬‫خ‬‫ےہ‬‫رکیت‬‫اقتاض‬‫اک‬‫وکسن‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬
)‫ےہ۔(ـ‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫اقومس‬:
‫ستقر۔‬‫کا‬‫ن‬‫سک‬‫و‬‫ثبت‬‫کان‬‫لم‬‫قربا‬42
‫ی‬‫عی‬‫م‬‫رقتساک‬‫ا‬‫ہک‬‫اسیج‬‫ا‬‫وہك‬‫نک‬‫صا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫رہھٹك‬‫ی‬‫عی‬‫م‬‫اک‬‫اکملن‬‫ا‬‫ك‬‫ر‬‫ع‬
‫ےہ۔ـ‬‫یہی‬‫یھب‬
‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫رحتک‬‫ر‬‫ہ‬‫رحتک،وت‬‫رگم‬‫ںیہن‬‫وکسن‬‫ل‬‫ك‬‫اقم‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫وکسن‬‫ل‬‫ك‬‫اقم‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وت‬‫وہ‬‫وکسن‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ل‬‫ك‬‫اقم‬‫قلق‬‫اعح‬‫ر‬‫ل‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ،ا‬‫اعح‬‫ر‬‫ل‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وھکی‬‫د‬
‫ ی،الرج‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫اکنز‬‫ا‬‫ےس‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےک‬‫نیم‬‫ز‬‫ؾ‬‫امسن‬‫ا‬‫میظع‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےہ۔‬‫ےہ۔‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫یفن‬‫یک‬‫رحتک‬‫وگہن‬‫ر‬‫ہ‬‫یک‬‫ن‬ُ‫ا‬‫م‬
)‫(د‬:‫ےہ‬‫ںیم‬‫ح‬‫رصا‬
‫ؾ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ہ‬‫د‬‫ی‬‫ت‬‫ی‬‫خ‬‫ہلئ‬‫ا‬‫ز‬‫دنئہ۔‬‫ا‬‫ؾ‬‫دنہ‬43
)‫ےہ۔(ـ‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫ےن‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫ال،اجےن‬‫ا‬‫ؾ‬‫رکےن‬‫شبنج‬‫ینعم‬‫اک‬‫ہلئ‬‫ا‬‫ز‬
39
‫بریوت‬‫دارصادر‬‫ج‬‫ع‬‫ز‬‫لفظ‬‫تحت‬‫العرب‬‫لسان‬۱/۱۲۲
40
‫بریوت‬‫العریب‬‫الرتاث‬‫داراحیاء‬‫ق‬‫لقل‬‫ا‬‫لفظ‬‫تحت‬‫القاف‬‫ل‬‫فص‬‫العروس‬‫تاج‬۵/۳۲
41
‫الراء‬‫ع‬‫م‬‫القاف‬‫القرآن‬‫غرائب‬‫یف‬‫المفردات‬‫ص‬‫یچ‬‫رکا‬‫بتک‬‫ـ‬‫اجتز‬‫اخہن‬‫اکز‬‫دمحم‬‫ونز‬۱۰۶
42
‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫الراء‬‫باب‬‫القاف‬‫ل‬‫فص‬‫المحیط‬‫القاموس‬‫رصم‬۱/۳۳۱
43
‫الالم‬‫باب‬‫الزاء‬‫ل‬‫فص‬‫صراح‬‫ص‬‫ؤنھکل‬‫ز‬‫ؿ‬‫ش‬‫ک‬‫ل‬‫ون‬۱۱۱

15. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 14 of 34
‫ر‬‫ف‬‫لط‬‫ا‬‫ك‬‫وک‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےک‬‫س‬ُ‫ا‬‫میظع‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫وہیت‬‫ہلئ‬‫ا‬‫ز‬‫رہباحل‬‫یھب‬‫دنہ‬‫ؾ‬‫ز‬‫د‬‫دنئہ‬‫ا‬‫وت‬‫رپ‬‫ز‬‫دما‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫وہیت‬‫ہ‬‫د‬‫ی‬‫ت‬‫ی‬‫خ‬‫رکیت‬‫رحتک‬‫رپ‬‫وحمز‬‫رگ‬‫ا‬‫نیم‬‫ز‬‫ا‬‫امك‬
‫لئ۔‬‫ا‬‫ز‬‫رحتک‬ ِ‫ونع‬‫ر‬‫ہ‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ےہ،الرجم‬
(۱)‫رکہمی‬"" 44
‫سج‬‫ںیہن‬‫انت‬‫ا‬‫رکم‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫ےس‬‫ہک‬‫وہ‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫اسی‬‫ا‬‫رکم‬‫اک‬‫ن‬ُ‫ا‬‫رگہچ‬‫ا‬‫ا‬‫اجںیئ،ك‬‫ل‬‫ك‬‫ےس‬‫ہگج‬‫اہپز‬
‫ع‬‫ط‬‫غ‬‫اجںیئ۔ہی‬‫ل‬‫ك‬‫اہپز‬‫ےس‬‫سج‬‫ا‬‫ےہ۔‬‫یفن‬‫یک‬‫ابجل‬ِ‫تک‬‫رح‬‫ہن‬‫وگ‬‫ر‬‫ہ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫د‬‫ك‬‫ؤم‬‫ ی‬‫ی‬‫امہز‬
(‫ا‬)‫اعلق‬‫ر‬‫ہ‬‫ہکلب‬‫ك‬‫یبغ‬‫ك‬‫ك‬‫ا‬‫رقتسم‬‫ؾ‬‫نک‬‫صا‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ك‬‫اہپز‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجاتن‬‫ك‬‫نج‬‫ںیہ‬‫وہےئ‬‫ےمج‬‫ہگج‬‫صل‬‫ا‬‫وک‬‫ا‬‫ےہ‬‫ںیم‬‫اقلیض‬‫ا‬‫ۃ‬‫انعك‬‫ںیہن۔ریسفت‬‫شبنج‬:
‫والذیک۔‬‫یب‬‫لغ‬‫ا‬‫یعرفہ‬‫ل‬‫جب‬‫ل‬‫ا‬‫ثبوت‬45
‫اجےتن‬‫ونن‬‫ؾ‬‫د‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫نہ‬‫د‬‫زیت‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫نہ‬‫دنکد‬‫وک‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ؾ‬‫وبثـ‬‫ےک‬‫اہپز‬
)‫ںیہ۔(ـ‬
‫ك‬‫ا‬‫یس‬‫ا‬‫،ز‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫یس‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وک‬‫ن‬‫ا‬‫ںیم‬‫میظع‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ك‬‫ك‬‫ا‬‫رگ‬‫،ا‬‫اہپز‬‫وہا‬‫امج‬‫ہگج‬‫ك‬‫رس‬‫یھب‬‫لگن‬‫ا‬‫ك‬‫ع‬‫ط‬‫غ‬‫اگ‬‫اجےئ‬‫ا‬‫امتم‬‫ہک‬‫ہی‬‫ہن‬‫اگ‬‫ےئ‬‫ا‬‫ض‬‫اصد‬‫ل‬‫ی‬‫ح‬‫ل‬
‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ز‬
‫وہایگ۔‬‫ےسیک‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ںیہن‬‫ ی‬‫ایگ‬‫رطف‬‫یک‬‫رخـ‬‫ا‬‫ےس‬‫این‬‫د‬‫یھب‬‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ز‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ك‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ؾ‬‫ابثـ‬‫اجےئ‬‫اہک‬‫ہن‬‫ل‬‫ی‬‫ح‬‫ل‬
‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ز‬‫ز‬‫ؾ‬‫رھپے۔ا‬‫زلاتکھ‬‫ںیم‬‫این‬ُ‫د‬‫ینپ‬‫ا‬
‫ےہ‬‫ی‬‫د‬‫ہیبشت‬‫ےس‬‫س‬ُ‫ا‬‫وک‬‫الم‬‫ص‬‫ا‬‫عئ‬‫رشا‬‫رپ‬‫ز‬‫رقتسا‬‫ا‬‫ؾ‬‫ابثـ‬‫یس‬‫ا‬‫ےک‬‫اہپز‬‫ےئھکی‬‫د‬‫النیل‬‫ج‬ ِ‫ـ‬‫ابعز‬‫وقنمہل‬‫ںیہن۔‬‫نکمم‬‫ا‬‫الك‬‫ہ‬‫ رھ‬‫ہ‬‫ز‬‫د‬‫اک‬‫نج‬
(‫ب‬)‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ہی‬‫رپ‬‫م‬‫ؾ‬‫د‬‫ریسفت‬‫ہک‬‫ےئھکی‬‫د‬‫رخ‬‫ا‬‫اک‬‫النیل‬‫ج‬ ِ‫ـ‬‫ابعز‬‫یس‬‫ا‬""‫تخس‬‫یسی‬‫ا‬‫ـ‬‫ا‬‫ك‬‫وعلمن‬‫یک‬‫ن‬‫ا‬‫ینعی‬‫ےہ‬‫ف‬‫ط‬‫انم‬‫ےک‬
‫ےہ‬‫ںیم‬‫لی‬‫ر‬‫ی‬‫ی‬‫ل‬‫ا‬‫اعممل‬‫ ی‬‫ڑپےت۔وین‬‫رگ‬‫رک‬‫ھہ‬‫د‬‫اہپز‬‫ہک‬‫اھت‬‫بی‬‫ر‬‫ع‬‫ےس‬‫سج‬‫ےہ‬:
ٰ‫تعایل‬‫قولہ‬‫ین‬‫مع‬‫وھو‬""‫۔‬46
‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫ےہ‬‫ینعم‬‫یہی‬‫ﷲ‬‫رگ‬‫رک‬‫ھہ‬‫د‬‫اہپز‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫اک‬‫وقل‬‫س‬‫ا‬‫ےک‬‫اعتیل‬
)‫ڑپےت(ـ‬
‫دبع‬‫ےن‬‫احمت‬‫یب‬‫ا‬‫نب‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫د‬‫ی‬‫م‬‫ل‬‫ا‬‫نب‬‫ا‬‫ؾ‬‫رجری‬‫نب‬‫ا‬‫ؾ‬‫وبدیبع‬‫ا‬‫ومضمن‬‫ہی‬‫ا‬‫ﷲ‬‫یض‬‫ز‬‫ابعس‬‫نب‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫احض‬‫ربی‬‫وج‬‫زین‬‫ایک‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےس‬‫ہ‬‫ی‬‫ع‬‫اعتیٰل‬‫ك‬‫ی‬‫ؾ‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬
‫وہےئ‬ٰ‫تعایل‬‫کقولہ‬""‫۔‬47
(‫اسیج‬‫ہک‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وقل‬‫اک‬‫اعتیٰل‬
44
‫الکریم‬‫القرآن‬۳۱/۱۶
45
‫آیۃ‬‫تحت‬‫الشہاب‬‫حاشیۃ‬‫الرایض‬‫وکفایۃ‬‫القایض‬‫عنایۃ‬۳۱/۱۶‫دار‬‫صادر‬‫بریوت‬۳/۱۵۵
46
‫م‬‫عالم‬‫ل(تفسری‬‫ی‬‫التزن‬‫بغو‬‫ی‬‫)تحت‬‫آیۃ‬۳۱/۱۰‫الع‬‫دارالکتب‬‫لم‬‫ی‬‫ہ‬‫بریوت‬۱/۱۱
47
‫ک‬‫الضحا‬‫ن‬‫ع‬‫البیان‬‫ع‬‫م‬‫جا‬‫(تفسری‬‫آیۃ‬‫جریر)تحت‬‫ن‬‫ب‬‫ا‬۳۱/۳۶‫دار‬‫الرتاث‬‫احیاء‬‫بریوت‬‫العریب‬۳۱/۱۱۰

16. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 15 of 34
‫ہ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫رک‬‫ھہ‬‫د‬‫ےگ‬‫اجںیئ‬‫رگ‬‫اہپز‬‫۔‬‫یض‬‫ز‬‫سن‬‫ا‬‫رگد‬‫ا‬‫ص‬‫ہ‬‫اتقد‬‫رطح‬‫یس‬‫)ا‬‫ـ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ےس‬‫لگنج‬‫س‬ُ‫ا‬‫ا‬‫رگك‬‫رک‬‫ھہ‬‫د‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ر‬‫ہ‬‫ا‬‫ایک،ط‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ےس‬‫ہ‬‫ی‬‫ع‬‫اعتیٰل‬
‫یفن‬‫یک‬‫یس‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫ریبعت‬‫ےس‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وک‬‫یس‬ُ‫ا‬‫وت‬‫اگ‬‫ےہ‬‫ز‬‫ہن‬‫رقتسم‬‫نک‬‫صا‬‫وہا‬‫امج‬‫ےس۔اہن‬‫این‬‫د‬‫ہک‬‫ہن‬‫اھت‬‫ںیم‬‫سج‬‫اگ‬‫ے‬‫د‬‫اکنل‬‫ہن‬‫ےس‬ُ‫ا‬‫یھب‬‫ےس‬‫نیم‬‫ز‬
‫ام‬‫ر‬‫ف‬‫ےہ۔‬‫رقتسم‬‫نک‬‫صا‬‫وہیئ‬‫یمج‬‫ز‬‫رضؾ‬‫ہ‬‫ؾ‬‫وت‬‫یئ‬
(‫ج‬)‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫ےس‬‫م‬
‫لی‬‫س‬‫لت‬
‫ا‬‫ؾ‬‫ہ‬‫ؿ‬‫ضل‬‫ل‬‫ا‬‫ہیلع‬‫ؾ‬‫رکلم‬‫ا‬‫ا‬‫ی‬‫ت‬‫ی‬‫ل‬‫یلع‬‫ی‬‫ض‬‫وم‬‫ا‬‫دیسك‬‫ےن‬‫لج‬‫زعؾ‬‫ـ‬‫ز‬:
" 
"48
‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫ہ‬‫ؾ‬‫رگ‬‫ا‬‫وھکی‬‫د‬‫رطف‬‫یک‬‫اہپز‬‫اہن‬‫ےگ‬‫وھکی‬‫د‬‫ہن‬‫ےھجم‬‫زگ‬‫ر‬‫ہ‬‫مت‬
‫ےگ۔‬‫ول‬‫ھکی‬‫د‬‫ےھجم‬‫مت‬‫رقنعبی‬‫وت‬‫ےہ‬‫ز‬‫رہھٹا‬
‫رھپ‬:‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬
" "49‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫ك‬‫رکد‬‫ڑکٹے‬‫ےس‬‫ا‬‫امیئ‬‫ر‬‫ف‬‫یلجت‬‫رپ‬‫اہپز‬‫ےن‬‫ـ‬‫ز‬‫ےک‬‫ن‬‫ا‬‫ف‬‫خ‬
‫رگے۔‬‫رک‬‫اھک‬‫شغ‬‫ی‬‫ض‬‫وم‬
‫كلم‬‫س‬ُ‫ا‬‫ا‬‫ك‬‫ایشی‬‫ا‬‫ا‬‫ك‬‫ایگ‬‫لکن‬‫ےس‬‫این‬ُ‫د‬‫رک‬‫وہ‬‫ڑکٹے‬‫ایک‬‫امج‬‫ہن‬‫اہن‬‫ؾ‬‫اھت‬‫وہا‬‫امج‬‫ںیم‬‫سج‬‫لحم‬‫اخص‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ال،اہن‬‫ك‬‫ہن‬‫ےس‬‫ہگج‬‫زگ‬‫ر‬‫ہ‬‫وت‬‫رپ‬‫ینعم‬‫س‬‫ےس۔ا‬
‫وہا‬‫ولعمم‬‫اہ،وت‬‫ز‬‫رس‬‫ےس‬‫اہن‬‫ؾ‬‫ےہ‬‫وہیئ‬‫یمج‬‫اہجن‬‫یھب‬‫نیم‬‫ز‬‫ےہ‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫نیع‬‫ز‬‫رقتسا‬‫ا‬ ِ‫دعم‬‫ہک‬‫ا‬‫زگز‬‫رپ‬‫ؾ‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ےہ۔ا‬‫اکیف‬‫وک‬‫ز‬‫رقتسا‬‫ا‬ ِ‫دعم‬‫دقز‬‫یس‬‫ا‬
‫كش‬‫ےب‬‫ےک،وت‬‫اجےئ‬‫ہن‬‫ر‬‫ہ‬‫ا‬‫ك‬‫ےس‬‫ز‬‫دما‬‫ا‬‫ك‬‫این‬‫د‬‫رگہچ‬‫ا‬‫وہیگ‬‫ہلئ‬‫ا‬‫ز‬‫۔‬
(‫د‬)‫ےہ‬‫ںیم‬‫م‬
‫لی‬‫س‬‫ل‬
‫ا‬‫لقعل‬‫ا‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫ریسفت‬‫ےچین‬‫ےک‬‫رکہمی‬‫ہی‬‫ا‬‫س‬‫ا‬:
‫المتانۃ‬‫غایۃ‬‫یف‬‫مکرھم‬‫کان‬‫وان‬‫االزالۃ‬‫معد‬‫الشدة‬‫و‬
‫ھا۔‬‫مقار‬‫ن‬‫ع‬‫جبال‬‫ل‬‫ا‬50
‫ےس‬ ‫ف‬‫صت‬ ‫ےک‬ ‫یت‬‫د‬‫ا‬‫ك‬‫ز‬ ‫یک‬ ‫یتخس‬ ‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬ ‫وبضمیط‬ ‫رکم‬ ‫اک‬ ‫ن‬‫ا‬ ‫رگہچ‬‫ا‬
)‫اھت۔(ـ‬‫ا‬‫ی‬‫ھ‬‫ک‬‫ز‬‫ف‬‫ی‬‫خ‬‫ال‬‫ص‬‫یک‬‫اٹہےن‬‫ےس‬‫وہگجن‬‫ینپ‬‫ا‬‫وک‬‫ن‬‫ؾ‬‫اہپز‬
:‫ےہ‬‫ںیم‬‫ی‬‫وپز‬‫ا‬‫س‬‫ت‬‫ك‬‫کنھا‬‫اما‬‫ن‬‫ع‬‫جبال‬‫ل‬‫ا‬‫ازالۃ‬‫۔‬51
()‫۔ـ‬‫ا‬‫اٹہك‬‫ےس‬‫وہگجن‬‫یک‬‫ن‬‫ا‬‫وک‬‫ن‬‫ؾ‬‫اہپز‬
48
‫الکریم‬‫القرآن‬۵/۳۱۱
49
‫الکریم‬‫القرآن‬۵/۳۱۱
50
‫آیت‬‫السعود)تحت‬‫السلیم(تفسریایب‬‫ل‬‫لعق‬‫ا‬‫ارشاد‬۳۱/۱۶‫بریوت‬‫العریب‬‫الرتاث‬‫داراحیاء‬۳/۳۲
51
‫ال‬‫ورغائب‬‫القرآن‬‫غرائب‬‫ف‬‫ر‬‫قا‬‫آیۃ‬‫تحت‬‫ن‬۳۱/۱۶‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫رصم‬۳۱/۳۱۱

17. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 16 of 34
:‫ےہ‬‫ںیم‬‫ن‬‫اخز‬‫ن‬‫ع‬‫تزول‬‫کنھا۔‬‫اما‬52
‫ےہ۔‬‫ںیم‬‫)اشکف‬‫اجںیئ۔ـ‬‫ف‬‫ہ‬‫ےس‬‫وہگجن‬‫ینپ‬‫ا‬‫(اہپز‬‫کنھا۔‬‫اما‬‫ن‬‫ع‬‫ع‬‫تنقل‬53
‫ینپ‬‫ا‬‫(اہپز‬
‫ز‬‫)دما‬‫اجںیئ۔ـ‬‫ڑھک‬‫ا‬‫ےس‬‫وہگجن‬‫ك‬:‫ےہ‬‫ںیم‬‫کنھا۔‬‫اما‬‫ن‬‫ع‬‫ع‬‫تنقط‬54
)‫وہاجںیئ۔ـ‬‫ا‬‫د‬ُ‫ج‬‫ےس‬‫وہگجن‬‫ینپ‬‫ا‬‫(اہپز‬‫ـ‬‫ا‬‫لثم‬‫ےک‬‫یس‬‫ا‬
‫ع‬‫ط‬‫غ‬‫ےس‬‫رقم‬‫ؾ‬‫اکمن‬‫یھب‬‫ایک،اہین‬‫لقن‬‫ےس‬‫امکنیل‬‫ےن‬‫ا‬‫رکہمی‬‫وج‬‫ےہ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ ی‬‫ؾ‬""55
‫اھت‬‫۔ںیم‬‫ز‬‫اجاہ‬‫اھ‬‫اقمز‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬‫اک‬‫د‬‫ا‬‫ص‬‫ز‬‫ا‬
‫۔‬‫ا‬‫اتبك‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫وک‬‫ ی‬‫اجےن‬‫ڑھک‬ُ‫ا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫احلط‬ ِ‫ل‬‫ك‬‫اق‬‫اخص‬‫ع‬‫ػل‬‫ی‬‫ل‬‫ظفل‬‫اک‬‫اشکف‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےئ‬
(‫ہ‬)‫وبامكل‬‫ا‬‫رضحـ‬‫ںیم‬‫ریسفت‬‫احمت‬‫یب‬‫ا‬‫نب‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ن‬‫ت‬ُ‫ص‬‫ےنپ‬‫ا‬‫وصنمز‬‫دیعسنب‬‫ ریب‬‫ی‬ ّ‫د‬ُ‫ص‬‫امم‬‫ا‬‫اتسد‬ُ‫ا‬‫وکیف‬‫ی‬‫افغز‬‫ن‬‫ا‬‫زغؾ‬‫دبع‬‫رضحـ‬‫ذیملت‬‫ؾ‬‫ا‬‫ﷲ‬
‫یض‬‫ز‬‫ابعس‬‫نب‬‫ا‬‫ا‬‫ﷲ‬‫ی‬‫ؾ‬‫ا‬‫ز‬‫ےس‬‫امہنع‬‫اعتیٰل‬:
‫تحرکت۔‬‫قال‬‫جبال‬‫ل‬‫ا‬‫منہ‬‫لتزول‬‫مکرھم‬‫کان‬‫وان‬56‫ك‬‫دح‬‫س‬‫ا‬‫رکم‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫رگہچ‬‫ا‬‫ك‬‫نب‬‫اجںیئ۔ا‬‫ل‬‫ك‬‫اہپز‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ہک‬‫اھت‬
‫یض‬‫ز‬‫ابعس‬‫ا‬‫ﷲ‬‫امہنع‬‫اعتیٰل‬‫رحتک‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫ینعم‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫ےن‬
)‫رکںی۔(ـ‬
‫ہک‬‫ی‬‫رکد‬‫رصتحی‬‫اصف‬‫ےن‬‫ن‬‫ؿ‬‫ہ‬‫ن‬ُ‫ا‬‫ےہ۔‬‫یفن‬‫ےس‬‫نیم‬‫ز‬‫یک‬‫یس‬‫ےہ۔ا‬‫ا‬‫اھکك‬‫شبنج‬‫ا‬‫رکك‬‫رحتک‬‫اک‬‫ن‬ُ‫ا‬‫ابجل‬ِ‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫و‬‫ﷲ‬‫حمد‬‫ل‬‫ا‬‫۔‬
(۱)‫د‬‫ےہ‬‫قلطم‬‫وکسن‬‫یقیقح‬‫ابثـ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫ابثـ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ل‬‫ك‬‫اقم‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ہک‬‫ا‬‫زگز‬‫رپ‬‫ؾ‬ُ‫ا‬‫ز‬‫اقومس‬‫ز‬‫ؾ‬‫ی،ا‬‫زگز‬‫بغ‬‫ا‬‫ز‬‫امم‬‫،ا‬‫ـ‬‫ابعز‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ہ‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬
‫ےہ‬‫ںیم‬:
‫الحرا‬‫ن‬‫م‬‫کمکرم‬‫المثبت‬‫ك‬‫وبکسر‬‫المرض‬‫ن‬‫م‬‫بہ‬
‫الذی‬ ‫الباء‬‫ثبات‬ ‫وداء‬ ‫الفراش‬ ‫یربح‬ ‫فلم‬ ‫ل‬‫ثق‬
‫الحرکۃ۔‬‫ن‬‫ع‬‫معجز‬‫بالضم‬57
‫ےس‬‫ہج‬‫ؾ‬‫یک‬‫ی‬‫امیبز‬‫ںیم‬‫سج‬‫ےہ‬‫صخش‬‫ہ‬‫ؾ‬‫رکمم‬‫ن‬‫ز‬‫ؾ‬‫ر‬‫ل‬‫تبثم‬
‫ا‬‫ك‬‫ینعی‬‫تبثم‬‫رگ‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫وہ،ا‬‫ہن‬‫رحتک‬‫ء‬‫س‬‫ا‬‫وت‬‫وہ‬‫ھت‬‫صا‬‫ےک‬‫رسکہ‬‫ےک‬
‫س‬‫ا‬‫ر‬‫ف‬ ِ‫ف‬‫خ‬‫اص‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫یئگ‬‫ھ‬‫ر‬‫ل‬‫ی‬‫امیبز‬‫یک‬‫سج‬‫صخش‬‫ہ‬‫ؾ‬‫وہاگ‬‫ینعم‬‫اک‬
‫رپ‬ ‫ء‬‫ا‬‫،ك‬‫وہا‬ ‫ـ‬‫ا‬‫ی‬ُ‫ل‬ ‫اکینعم‬ ‫ء‬‫ا‬‫د‬ ‫ز‬‫ؾ‬‫وہایگ۔ا‬‫ھت،ینعی‬‫صا‬ ‫ےک‬ ‫ہمض‬
)‫(ـ‬‫رمص‬‫ال‬‫ا‬‫ؾ‬‫ےنی‬‫رکد‬‫اعزج‬‫ےس‬‫رحتک‬
52
‫آیۃ‬‫خازن)تحت‬‫ل(تفسری‬‫ی‬‫التزن‬‫معاین‬‫یف‬‫ل‬‫ی‬‫التاو‬‫لباب‬۳۱/۱۶‫البایب‬ ٰ‫یف‬‫مصط‬‫رصم‬۱/۳۱
53
‫آیۃ‬‫تحت‬‫الکشاف‬۳۱/۱۶‫االسالیم‬‫االعالم‬‫مکتب‬‫ن‬‫ریا‬‫ا‬‫مق‬۱/۳۶۶
54
‫یف‬‫نس‬‫ل(تفسری‬‫ی‬‫التزن‬‫مدارک‬)‫آیۃ‬‫تحت‬۳۱/۱۶‫بریوت‬‫العریب‬‫دارالکتاب‬۱/۱۶۶
55
‫الکریم‬‫القرآن‬۵/۳۱۱
56
‫آیۃ‬‫حاتم)تحت‬‫ایب‬‫ن‬‫ب‬‫العظیم(ا‬‫القرآن‬‫تفسری‬۳۱/۱۶‫ابلز‬‫ا‬‫ی‬‫طف‬‫ص‬‫م‬
‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫ہبتکم‬۵/۱۱۳۱
57
‫التا‬‫باب‬‫والثاء‬‫التاء‬‫ل‬‫فص‬‫المحیط‬‫القاموس‬‫ء‬ٰ‫یف‬‫مصط‬‫البایب‬‫رصم‬۳/۳۳۰

18. ‫ہ‬ّ‫ضوی‬ِ‫ر‬‫ی‬
ٰ
‫فتاو‬ ِ‫رسائل‬‫سلسلہ‬‫جلد‬:‫ستائسویں‬،‫ننبر‬‫رسالہ‬3
Page 17 of 34
‫ك‬‫ا‬‫ابثـ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ا‬‫ع‬ُّ‫ط‬‫وت‬‫رگم‬‫ك‬‫وہاگ۔وییہن‬‫ل‬‫ضا‬‫ف‬‫م‬‫ا‬‫ےس‬‫ق‬‫ل‬‫اح‬‫یس‬ُ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ل‬‫ك‬‫اقم‬‫اک‬‫س‬‫ا‬‫وت‬‫وہ‬‫ہن‬‫قلطم‬‫وکسن‬‫ںیم‬‫س‬‫ا‬‫رگہچ‬‫ا‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫وک‬‫اقبء‬‫رپ‬‫ق‬‫ل‬‫اح‬
‫ےہ‬‫وموہم‬‫ا‬‫ك‬‫رجمد‬‫دعب‬‫ا‬‫ك‬‫حطس‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ػہ‬‫ی‬‫خؽ‬‫ےیل‬‫ےک‬‫مسج‬‫ر‬‫ہ‬‫اکمن‬‫رقتسمؾ‬‫رقمؾ‬‫ےہ۔ینعی‬‫ط‬‫ص‬‫ال‬‫م‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ی‬‫احؾ‬‫وک‬‫مسج‬‫س‬‫ا‬‫ےس‬‫ق‬‫ل‬‫وجا‬‫عیمج‬‫وج‬
‫ك‬‫د‬‫ر‬‫ل‬‫ےک‬‫الم‬‫ص‬‫ا‬‫املعےئ‬‫ك‬‫ےنب‬‫د‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ر‬‫ہ‬‫ا‬‫ط‬‫ےہ‬‫وہےئ‬‫ رھے‬‫مسج‬‫ہی‬‫ےسج‬‫لصتم‬‫اضفےئ‬‫ہ‬‫ؾ‬‫رحتک‬‫وک‬‫رحتک‬‫س‬‫ا‬‫یئگ،ذہلا‬‫دبل‬‫ےس‬‫رسےنک‬
‫ا‬‫ك‬‫ےہ‬‫دباتل‬‫ےہ‬‫م‬‫ا‬‫ك‬‫اک‬‫اجےئ‬‫ؾ‬‫اکمن‬‫ہک‬‫نی‬‫ا‬‫دبمم‬‫د‬‫ےس‬‫سج‬‫ینعی‬‫ںیہ‬‫ےتہک‬‫ہ‬‫ی‬‫ت‬‫اکم‬‫اک‬‫مسج‬‫یہی‬‫س‬‫ا‬‫ےہ‬‫یقیقح‬‫ابثـ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ںیم‬‫یس‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫اخص‬‫ن‬
‫وھگےم‬‫رپ‬‫وحمز‬‫ےنپ‬‫ا‬‫رک‬‫ہ‬‫ز‬‫اقمئ‬‫ہگج‬‫ینپ‬‫ا‬‫ہک‬‫دب ے،رکہ‬‫ہن‬‫یھب‬‫عض‬‫ؾ‬‫ہک‬‫ز‬‫رضؾ‬‫یھب‬‫ہی‬‫ےیل‬‫ےک‬‫ےس‬ُ‫ا‬‫رگم‬‫دباتل‬‫ںیہن‬‫اکمن‬‫ہن‬‫نک‬‫صا‬‫ؾ‬‫ق‬‫ل‬‫ا‬‫ك‬‫ؾ‬‫اقز‬
‫ےگ‬‫ںیہک‬‫ہکلب‬‫تیب‬‫رپ‬‫وطز‬‫ےک‬‫ع‬ُّ‫ط‬‫وت‬‫یس‬‫ا‬‫رحتمك،رھپ‬‫ؾ‬‫احلئ‬‫ؾ‬‫لئ‬‫ا‬‫ز‬‫ہکلب‬‫ز‬‫ا‬‫د‬‫ہکلب‬‫ےلحم‬‫ہکلب‬‫رہش‬‫ہکلب‬‫ایشی‬‫ا‬‫لثم‬‫نیم‬‫ز‬‫ہصح‬‫ی‬‫احؾ‬‫ےک‬‫وکلمن‬‫ریثک‬‫ہکلب‬
‫نیم‬‫ز‬‫ی‬‫ز‬‫صا‬‫ہکلب‬‫ںیہ۔‬‫ےتہک‬‫اکمن‬‫رقتسمؾ‬‫رقمؾ‬‫وک‬‫این‬‫د‬‫امتم‬ٰ‫تعایل‬‫قال‬:
""58‫ك‬‫ا‬‫ںیہمت‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ك‬‫ك‬‫ق‬‫ع‬‫ؾ‬‫ك‬)‫ےہ۔ـ‬‫انت‬‫ر‬‫ل‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ا‬‫رہھٹك‬‫ںیم‬‫نیم‬‫ز‬
‫ك‬‫ف‬‫خ‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ك‬‫ایقم‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ع‬‫ےس‬ُ‫ا‬‫وہ‬‫ہن‬‫یئ‬‫ا‬‫د‬ُ‫ج‬‫ہکلب‬‫رکےت‬‫ریبعت‬‫ےس‬‫وکسن‬‫رگ‬‫ا‬‫ںیہ‬‫ہچ‬‫ومیت‬‫ہک‬‫ےگ‬‫ںیہک‬‫ذہلا‬‫ؾ‬‫وہ‬‫لمتشم‬‫رپ‬‫رحاکـ‬‫ن‬‫ؾ‬‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ہ‬
‫ز‬‫ا‬‫ز‬‫ا‬‫ك‬‫ہکلب‬‫الوہز‬‫ہکلب‬‫اجنپـ‬‫ہکلب‬‫اتسن‬‫دنہؾ‬‫ہکلب‬‫ایشی‬‫ا‬‫ہکلب‬‫ںیہ‬‫نک‬‫صا‬‫ےک‬‫ن‬‫ا‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ںیہ‬‫ےتھک‬‫ز‬‫ق‬‫ل‬‫وکس‬‫ںیم‬‫ن‬‫ا‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ےہ‬‫نکسم‬‫اک‬‫ ریب‬‫ہاجکد‬‫ے‬‫امہز‬‫نیم‬‫ز‬
‫ںیہن۔‬‫ص‬‫رتعا‬‫ا‬‫اجےئ‬‫ںیہ،ذہلا‬‫ی‬‫ہاجز‬‫ی‬‫عی‬‫م‬‫ہی‬‫رگم‬‫ابتمنئ‬‫رحتک‬‫ؾ‬‫وکسن‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اجاتن‬‫اعلق‬‫ر‬‫ہ‬‫احالہکن‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫ل‬‫ك‬‫اقم‬‫اک‬‫ن‬‫ا‬‫ںیم‬‫یفن‬ِ‫لحم‬‫الرجم‬
‫وہاگ‬‫ہن‬‫ہ‬‫ؾ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ےہ‬‫ع‬ُّ‫ط‬‫وت‬‫ؾ‬‫ی‬‫ہاجز‬‫رطح‬‫یک‬‫ںیہن‬‫ا‬‫یھب‬‫ك‬‫ف‬‫خ‬‫ك‬‫ہن‬‫مسق‬‫ہی‬‫یھت‬‫رپ‬‫ی‬‫عی‬‫م‬‫یس‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ؾ‬‫ز‬‫نم‬‫امانل‬‫ہک‬‫مسق‬‫ہ‬‫ؾ‬‫یک‬‫وہ،افکز‬‫ہن‬‫اقتنل‬‫ا‬‫ےس‬‫ن‬ُ‫ا‬
‫ےتلچ‬‫ںیہ‬‫قلطم‬‫نک‬‫صا‬‫مہ‬‫ہک‬‫ےھت‬‫اھکےت‬‫ك‬‫ا‬‫مہ‬‫ہک‬‫ہی‬‫ںیہن،ہن‬‫رھپےت‬‫ك‬‫كلم‬‫ا‬‫ك‬‫رہش‬‫ی‬‫ک‬‫ص‬‫وہ‬‫ںیہن‬‫لقتنم‬‫ےس‬‫س‬‫ا‬‫ںیہ‬‫دنب‬‫ا‬‫ك‬‫ےک‬‫ے‬‫ہکلب‬‫تبسن‬‫یک‬‫این‬‫د‬
‫ےھت‬‫اھکےت‬‫مسق‬‫ك‬‫اج‬‫ںیم‬‫رخـ‬‫ا‬‫ےس‬‫اہین‬‫ںیمہ‬‫ہک‬‫ںیہن‬‫ا‬" "59
‫رگم‬‫ںیہن‬‫وت‬‫ہ‬‫۔(ؾ‬
‫ےہ‬‫ا‬‫امك‬‫ر‬‫ف‬‫اعتیٰل‬‫)ومیٰل‬‫ںیہن۔ـ‬‫انھٹ‬‫ا‬‫ںیمہ‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ںیہ‬‫ےتیج‬‫رمےت‬‫مہ‬‫ہک‬‫دنیگ‬‫ز‬‫یک‬‫این‬‫د‬‫ی‬‫امہز‬:
"   "60‫ا‬‫ےن‬‫ن‬‫ؿ‬‫ہ‬‫ن‬‫ا‬‫ز‬‫ؾ‬‫ا‬‫ﷲ‬‫وکشش‬‫یک‬‫دح‬‫ںیم‬‫ف‬‫جل‬‫ےنپ‬‫ا‬‫اھکیئ‬‫مسق‬‫یک‬
‫ا‬‫ہک‬‫یک‬‫ﷲ‬)‫اگ۔(ـ‬‫اھٹےئ‬‫ا‬‫ہن‬‫ے‬‫رمد‬‫اعتیٰل‬
58
‫الکریم‬‫القرآن‬۱/۱۶
59
‫الکریم‬‫القرآن‬۱۱/۱۵
60
‫الکریم‬‫القرآن‬۳۶/۱۲