SlideShare a Scribd company logo
1 of 51
МЕХАНИКА ФИЗИКА КАФЕДРАСИ 1-маъруза  К.П. Абдурахманов, О.Э.Тигай , В.С.Хамидов 2011
Маъруза режаси Физика предмети.  Техниканингривожланишивамутахассисларнингшаклланишида  физика предметининг аҳамияти.  Физика курсинингтузилишивамақсади.  Механикавийҳаракат. Физикавиймоделлар: моддийнуқта, абсолют қаттиқ жисм. Фазовавақт. Моддийнуқта кинематикаси.  Нуқтанинг айланабўйлаб ҳаракати.  Эгричизиқли ҳаракатда тезликватезланиш.  Нормалватангенциалтезланишлар.  Айланмаҳаракатнинг кинематикаси. Бурчаклитезликвабурчаклитезланиш.  Ҳаракатнинг чизиқли вабурчаклитавсифларибоғланиши.
ФИЗИКАфани – табиатҳодисаларинингоддийваумумийқонуниятларини, моддалартузилишивахусусиятларини, уларнингҳаракатиқонуниятлариниўргатувчифандир.
Физикафанинингамалийаҳамияти
ФИЗИКА КУРСИНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ Бўлажак муҳандисларнинг техникага тегишли маълумотлар оқимида йўналиш олишларига имкон берувчи ва физика принципларидан ўзларининг ихтисослик соҳаларида фойдаланиш имкониятларини таъминловчи назарий тайёрланиш асосларини яратиш  Келажакда муҳандислик масалаларини ечишга ёрдам берувчи, физиканинг барча соҳаларига тегишли аниқ масалаларни ечиш усуллари ва кўникмаларини ўзлаштириш Илмий фикрлашни, хусусан, турли физикавий тушунча ва қонунларнинг қўлланилиш чегараларини тўғри тушинишни шакллантириш
 Механика– механик ҳаракат важисмларнингўзаротаъсирқонуниятларини ўрганишбиланшуғулланувчи физиканингбўлимидир. ,[object Object]
Динамика – жисмларҳаракати қонуниятларини, ҳаракатнингкелибчиқиш сабабларинибилганҳолда,ўрганади.
Статика – жисмлартизими, тўпламинингмувозанатҳолати қонунларини ўрганади.,[object Object]
Тебранмаҳаракатлар
Айланабўйлабҳаракат
Классик механика, тезлигиёруғликнингвакуумдагитезлигидан (с~3·108 м/с) сезиларлиравишдакичиктезликкаэгабўлган (v << с) макроскопикжисмларнингҳаракатиқонунларини ўрганади.
Ёруғлик тезлигигаяқин ёкитенгтезликларгаэгабўлганмикроскопикжисмларҳаракатиқонунларини махсуснисбийликназариясигаасосланганрелятивистик механикаўрганади.Бу механика А.Эйнштейннинг 1905-1914 йилларда яратган нисбийлик назариясига асосланган.
Квант механикасимикроскопикжисмларнинг (молекулалар, алоҳида атомлар, элементарзаррачалар) ҳаракатларини, атом вамолекулалартузилишивахусусиятлариниифодалайди. 1900 йилда, М.Планк иссиқлик нурланишиэнергияситўғрисида илмиймаърузақилганидан сўнг, квант механикасигаасосланганквантфизикаситашкилтопгандебҳисобланади.
классик механиканингнисбийжойлашиши
ХБТ (SI, Système International d’Unités) — халқаро бирликлартизими ХБТнингасосийбирликлари; Узунлик бирлиги – метр ёруғликнинг вакуумда 1/299 792 458 с вақт интервалида босиб ўтган йўлидир   Масса бирлиги – килограмм килограммнинг халқаро прототипи массасига тенг бўлган масса бирлигидир
Вақт бирлиги –  секунд133 - цезий атомининг асосий ҳолатидаги иккита ўта нозик энергетик сатҳлари орасидаги ўтишга тегишли 9 192 631 770 нурланиш даврларига тенг бўлган вақтга айтилади. Электр токи кучи бирлиги – ампер 1 метрли ўтказгичнинг ҳар бир қисмида 2.10 -7 Ньютон таъсир кучи ҳосил қиладиган, вакуумда 1 метр оралиқда жойлашган, ҳисобга олмайдиган даражада кичик кўндаланг кесим юзасига эга бўлган, чексиз узунликдаги тўғри чизиқли параллел жойлашган ўтказгичлардан ўтаётган ўзгармас ток кучига айтилади.
    Термодинамик температура - Кельвин сувнинг учлик нуқтаси термодинамик температурасининг 1/273,16 қисмига тенг бўлган  температура бирлигига айтилади. Модда миқдори – моль, 0.012 килограмм массали 12 – углерод атомидаги структурали элементлар сонига тенг бўлган тизимнинг модда миқдорига айтилади. Структурали элементлар атомлар, молекулалар, ионлар, электронлар ва бошқа заррачалардан иборат бўлиши мумкин.  Ёруғлик кучи – Кандела манбанинг берилган йўналишида, 540.10 12 Гц частотали, 1/683 Вт/стерадиан ёруғлик энергетик кучига эга бўлган монохроматик нурланиш чиқарадиган ёруғлик кучига айтилади.
Физикавийфазо: учўлчамли – жисмларнингҳолати учтакоординаталарбилантўлааниқланади. изотроп – фазонингбарчайўналишларбўйичахусусиятларибирхилдирваўзгармасдир. бирўлчамли - фазонингбарчануқталаридаги хусусиятларибирхилдир. Вақт: ,[object Object]
Биржинсли – вақтўқинингбарчануқталаридавақтхусусиятибирхилдир.
бир хил ўтишли,[object Object]
Декарт  координататизими Танлаболинганфазовийсаноқ тизимидагиҳар бирнуқтанинг ўрниниучтах,у, zкоординаталарорқали ифодалашмумкин. Координата бошидан М нуқтагача йўналтирилган кесма радиус - вектор деб аталади 2) радиус вектор 1) координаталар
Радиус - векторнингкоординаталарих, у, zўқлардаги проекцияларидан иборат яъни: i,  j,  k – бирликвекторлар, моддийнуқтанинг координаталари радиус-векторбилананиқланади
Моделлаштириш – физикавиймоделларнификрантузиш. Тажрибадаизланаётгантизиманиқ масаланингмуҳим аҳамиятга ваэнгзарурхусусиятларгаэгабўлганмоделларорқали алмаштирилибатайлабсоддалаштирилади. Масалан: абсолют қаттиқ жисм, моддийнуқта, идеал газ вабошқалар. Абсолютқаттиқ жисм  – ҳар қандай шароитдадеформацияланмайдиганжисмдир.
Моддийнуқта деб, маълуммассагаэгабўлган, ўлчами ўрганиладиганмасофаларганисбатанжудакичикбўлганжисмгаайтилади. ОйнинггеометрикўлчамлариЕргачабўлганмасофаганисбатанжудакичикбўлганиучунОйнимоддийнуқта дебҳисоблаш мумкин
ЁкиҚуёш атрофидаайланаётганЕрнимоддийнуқта дебҳисоблаш мумкин
Тезлик модули вақт ўтишибиланўзгармасқолса, буҳаракат текисҳаракат дебаталади. ТЕЗЛИК КЎЧИШ
Исталгантенгвақт ораликларидажисмҳар хил кўчса, буҳаракат нотекисҳаракат дебаталади.. Агардавақт ўтишибилантезлик модули ошиб борса, у ҳолда ҳаракат тезланувчандебаталади, тезлик модули камайганҳолда - секинланувчан деб аталади. Нотекис ҳаракатда нуқтанинг  t1 - t2вақт оралигида босиб ўтган йўли S қуйидаги интеграл билан ифодаланади
Текистезланувчанҳаракатда жисмнингтелигиисталгантенгвақт ораликларидабир хил ўзгаради. Халқаро бирликлар тизимидатезланиш    1м/с2биланўлчанади.
Ҳаракатнинг кинематиктенгламасимоддийнуқта ҳаракати қонунини вакоординаталарёкиr радиус векторнингt вақтга боғлиқ функционал боғланишини ифодалайди.
Ҳаракат траекторияси –  бутанлангансаноқ тизимига нисбатанҳаракатланаётган жисмнингчизганчизиғидир.
Кўчишвектори    - буэгричизиқли траекториядаҳаракатланаётган моддийнуқта ҳолатлари  радиус - векторинингвақтга  боғлиқ кўчишидир.
Моддийнуқтанинг тезлиги -    - бунуқта ҳаракати траекториясигауринмабўйлабйўналган, модули босибўтилганйўлданвақт бўйичаолинганхосилагатенгбўлган вектор катталикдир.   У ҳаракатнинг жадаллигиниваберилганвақт моментидагийўналишинибелгилайди.
Ҳаракатнинг ўртачатезлиги кўчишвекторинингкўчишсодирбўлганвақт оралигиганисбатибиланбелгиланадива радиус – векторнинг вақт бўйича ўзгариш жадаллигини тавсифлайди.
Онийтезлик -  - буўртача тезликнинг t вақтни нолга интилишида олган чегаравий қиймати ва радиус - вектор  дан вақт бўйича олинган ҳосилага тенг катталикдир:            Оний тезлик йўналиши ҳаракатланаётган моддий нуқта траекториясига уринма йўналишда бўлади. Оний тезлик белгиланган t вақтга тегишли М нуқтада эгри чизиққа уринма бўлади.  буердан
Онийтезликвекторижисмҳаракати бўйичатраекториянингберилганнуқтасига ўтказилгануринмагайўналган, расмдаv1=v(t1)тезликвектори А нуқтада, v2= v(t2)тезликвектори В нуқтадакелтирилган. Ўртача тезлик вектори ҳам Δr кўчиш векторига ўхшаш йўналган  ( А ва В нуқталарнибирлаштирувчитўғричизиқбўйлаб) . А В
Босиб ўтилганS йўлнингtвақтга боғлиқ графиги t вақтмоментидаv(t) тезликвекториS(t) эгричизиқ уринмасигайўналганбўлади.  tўқ билануринманингхосилқилган бурчагиқуйидагига тенг
Босибўтилганйўлнинггеометрикмаъноси Нуқтанинг босибўтганйўлузунлигикузатилаётганtвақт оралигида нуқта траекториясининг барча қисмлари узунликларининг йиғиндисига тенгдир. Йўл узунлиги вақтнинг скаляр функциясидир. Босибўтилганйўлv=v(t) эгричизиқнингt1дан t2 вақт интервалибиланчегараланганюзасинибелгилайди.
Агардаҳаракат бирнечайўналишлардасодирбўлса, тезликвекторинидекарт координата тизимиўқлари бўйичаташкилэтувчиларгаажратишмумкин. Йўналишларбўйичатезликнингташкилэтувчиларитегишликоординаталарнингвақт бўйичабиринчихосилаларибилананиқланади. Умумийтезлик модули Пифагор теоремасиёрдамидааниқланади.
Тезланиш – тезликўзгаришижадаллигиникўрсатувчикатталикдир. Ўртача тезланиш –  Δtвақт оралагида vоний тезликнинг ортишини кўрсатувчи катталикдир. Онийтезланишёкиберилганвақт моментидагитезланиш – бу ўртача тезланишнинг нуқтадаги чегаравий қийматидир.
Тезланишвекторинидекарт координата тизимиўқлари бўйичаташкилэтувчиларгаажратишмумкин. Йўналишларбўйичатезланишташкилэтувчиларитегишликоординаталарданвақт бўйичаолинганиккинчихосилаларёкитегишлитезликларданолинганбиринчихосилаларбилананиқланади. Тўлатезланиш модули
Тезланишнииккитаташкилэтувчиларнинггеометрикйиғиндиси кўринишидатасаввурэтишмумкин: ,[object Object]
-нормалташкилэтувчиси –траектория эгрилигимарказигайўналганбўлибмарказгаинтилматезланишҳисобланади ватезликнингйўналишиўзгаришиҳисобига пайдобўлади.,[object Object]
Айланмаҳаракатнинг кинематикаси Айланмаҳаракатни ифодалашда R  и  қутб координаталариданфойдаланишқулайдир. Буерда R —радиус — қутбдан моддийнуқтагача бўлганмасофадир, — қутб бурчаги(бурилишбурчаги). d- элементар бурилишлар,  - псевдовекторлар
Бурилиш бурчаги        - айланаётганнуқтанинг босибўтган ёй  узунлигиS ни,  R радиусга нисбати билан ўлчанадиган физикавий катталикдир.   	Бурчакли кўчиш — модули бурилишбурчагигатенгбўлган, йўналишиўнгпарманингилгариланмаҳаракати йўналишигамостушадиган вектор катталикдир  .
Бурчакли тезлик - бурчакданвақт бўйичаолинганбиринчихосилагатенг вектор катталикдир Бурчакли тезланиш    - бурчаклитезликданвақт бўйичаолинганбиринчихосилагатенгвеекторкатталикдир
Бурчакли тезланиш  вектор айланишўқи бўйлаб бурчактезликвекториўсишитомонйўналган : тезланувчанайланишда вектор  векторйўналишигамостушади ; секинланувчанайланишдабурчаклитезланишвектори вектор йўналишигатескарийўналгандир.
Чизиқли тезлик Нуқтанинг чизиқли тезлигибурчақ тезликва траектория радиусибиланқуйидаги ўзаронисбаторқали боғланган Чизиқли тезликифодасини вектор кўринишдақуйидаги векторкўпайтмакўринишдаёзишмумкин: Чизиқли  тезлик модули
Текис айланма ҳаракат  Агарбурчактезликўзгармасбўлса, айланабўйлабҳаракат текисайланмаҳаракат дебаталади. Бир марта тўлиқ айланишгакетгандавр Т айланишдавридебҳисобланади демак текисайланмаҳаракатда тезланишвабурчаклитезликнинг боғланиши
Текис тезланувчан айланма ҳаракат

More Related Content

Similar to 1-маъруза

Лекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организма
Лекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организмаЛекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организма
Лекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организмаdrtanton
 
Биофизика2011-10
Биофизика2011-10Биофизика2011-10
Биофизика2011-10nemelev
 
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособиеivanov15548
 
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособиеivanov1566353422
 
Коллоидная химия II часть (рус)
Коллоидная химия II часть (рус)Коллоидная химия II часть (рус)
Коллоидная химия II часть (рус)kassy2003
 
приложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нкт
приложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нктприложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нкт
приложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нктShchoukine Timour
 
10. физика фкгос7 9
10. физика фкгос7 910. физика фкгос7 9
10. физика фкгос7 9rassyhaev
 
Биологическое действие магнитного поля на организм человека
Биологическое действие магнитного поля на организм человека Биологическое действие магнитного поля на организм человека
Биологическое действие магнитного поля на организм человека amtc7
 

Similar to 1-маъруза (13)

Лекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организма
Лекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организмаЛекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организма
Лекция 11 Действие электрического тока на биологические ткани организма
 
Norwegian Journal of development of the International Science №31 part 2
Norwegian Journal of development of the International Science №31 part 2Norwegian Journal of development of the International Science №31 part 2
Norwegian Journal of development of the International Science №31 part 2
 
Биофизика2011-10
Биофизика2011-10Биофизика2011-10
Биофизика2011-10
 
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособие
 
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие748.электродинамика и распространение радиоволн  учебное пособие
748.электродинамика и распространение радиоволн учебное пособие
 
Коллоидная химия II часть (рус)
Коллоидная химия II часть (рус)Коллоидная химия II часть (рус)
Коллоидная химия II часть (рус)
 
приложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нкт
приложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нктприложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нкт
приложение 4. российские лаборатории в области нейроэлектроники и нкт
 
коблатор
коблаторкоблатор
коблатор
 
10. физика фкгос7 9
10. физика фкгос7 910. физика фкгос7 9
10. физика фкгос7 9
 
Биологическое действие магнитного поля на организм человека
Биологическое действие магнитного поля на организм человека Биологическое действие магнитного поля на организм человека
Биологическое действие магнитного поля на организм человека
 
533
533533
533
 
533
533533
533
 
Ййййй.ppt
Ййййй.pptЙйййй.ppt
Ййййй.ppt
 

1-маъруза

  • 1. МЕХАНИКА ФИЗИКА КАФЕДРАСИ 1-маъруза К.П. Абдурахманов, О.Э.Тигай , В.С.Хамидов 2011
  • 2.
  • 3. Маъруза режаси Физика предмети. Техниканингривожланишивамутахассисларнингшаклланишида физика предметининг аҳамияти. Физика курсинингтузилишивамақсади. Механикавийҳаракат. Физикавиймоделлар: моддийнуқта, абсолют қаттиқ жисм. Фазовавақт. Моддийнуқта кинематикаси. Нуқтанинг айланабўйлаб ҳаракати. Эгричизиқли ҳаракатда тезликватезланиш. Нормалватангенциалтезланишлар. Айланмаҳаракатнинг кинематикаси. Бурчаклитезликвабурчаклитезланиш. Ҳаракатнинг чизиқли вабурчаклитавсифларибоғланиши.
  • 4. ФИЗИКАфани – табиатҳодисаларинингоддийваумумийқонуниятларини, моддалартузилишивахусусиятларини, уларнингҳаракатиқонуниятлариниўргатувчифандир.
  • 6. ФИЗИКА КУРСИНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ Бўлажак муҳандисларнинг техникага тегишли маълумотлар оқимида йўналиш олишларига имкон берувчи ва физика принципларидан ўзларининг ихтисослик соҳаларида фойдаланиш имкониятларини таъминловчи назарий тайёрланиш асосларини яратиш Келажакда муҳандислик масалаларини ечишга ёрдам берувчи, физиканинг барча соҳаларига тегишли аниқ масалаларни ечиш усуллари ва кўникмаларини ўзлаштириш Илмий фикрлашни, хусусан, турли физикавий тушунча ва қонунларнинг қўлланилиш чегараларини тўғри тушинишни шакллантириш
  • 7.
  • 8. Динамика – жисмларҳаракати қонуниятларини, ҳаракатнингкелибчиқиш сабабларинибилганҳолда,ўрганади.
  • 9.
  • 12. Классик механика, тезлигиёруғликнингвакуумдагитезлигидан (с~3·108 м/с) сезиларлиравишдакичиктезликкаэгабўлган (v << с) макроскопикжисмларнингҳаракатиқонунларини ўрганади.
  • 13. Ёруғлик тезлигигаяқин ёкитенгтезликларгаэгабўлганмикроскопикжисмларҳаракатиқонунларини махсуснисбийликназариясигаасосланганрелятивистик механикаўрганади.Бу механика А.Эйнштейннинг 1905-1914 йилларда яратган нисбийлик назариясига асосланган.
  • 14. Квант механикасимикроскопикжисмларнинг (молекулалар, алоҳида атомлар, элементарзаррачалар) ҳаракатларини, атом вамолекулалартузилишивахусусиятлариниифодалайди. 1900 йилда, М.Планк иссиқлик нурланишиэнергияситўғрисида илмиймаърузақилганидан сўнг, квант механикасигаасосланганквантфизикаситашкилтопгандебҳисобланади.
  • 16.
  • 17. ХБТ (SI, Système International d’Unités) — халқаро бирликлартизими ХБТнингасосийбирликлари; Узунлик бирлиги – метр ёруғликнинг вакуумда 1/299 792 458 с вақт интервалида босиб ўтган йўлидир Масса бирлиги – килограмм килограммнинг халқаро прототипи массасига тенг бўлган масса бирлигидир
  • 18. Вақт бирлиги – секунд133 - цезий атомининг асосий ҳолатидаги иккита ўта нозик энергетик сатҳлари орасидаги ўтишга тегишли 9 192 631 770 нурланиш даврларига тенг бўлган вақтга айтилади. Электр токи кучи бирлиги – ампер 1 метрли ўтказгичнинг ҳар бир қисмида 2.10 -7 Ньютон таъсир кучи ҳосил қиладиган, вакуумда 1 метр оралиқда жойлашган, ҳисобга олмайдиган даражада кичик кўндаланг кесим юзасига эга бўлган, чексиз узунликдаги тўғри чизиқли параллел жойлашган ўтказгичлардан ўтаётган ўзгармас ток кучига айтилади.
  • 19. Термодинамик температура - Кельвин сувнинг учлик нуқтаси термодинамик температурасининг 1/273,16 қисмига тенг бўлган температура бирлигига айтилади. Модда миқдори – моль, 0.012 килограмм массали 12 – углерод атомидаги структурали элементлар сонига тенг бўлган тизимнинг модда миқдорига айтилади. Структурали элементлар атомлар, молекулалар, ионлар, электронлар ва бошқа заррачалардан иборат бўлиши мумкин. Ёруғлик кучи – Кандела манбанинг берилган йўналишида, 540.10 12 Гц частотали, 1/683 Вт/стерадиан ёруғлик энергетик кучига эга бўлган монохроматик нурланиш чиқарадиган ёруғлик кучига айтилади.
  • 20.
  • 22.
  • 23. Декарт координататизими Танлаболинганфазовийсаноқ тизимидагиҳар бирнуқтанинг ўрниниучтах,у, zкоординаталарорқали ифодалашмумкин. Координата бошидан М нуқтагача йўналтирилган кесма радиус - вектор деб аталади 2) радиус вектор 1) координаталар
  • 24. Радиус - векторнингкоординаталарих, у, zўқлардаги проекцияларидан иборат яъни: i,  j,  k – бирликвекторлар, моддийнуқтанинг координаталари радиус-векторбилананиқланади
  • 25. Моделлаштириш – физикавиймоделларнификрантузиш. Тажрибадаизланаётгантизиманиқ масаланингмуҳим аҳамиятга ваэнгзарурхусусиятларгаэгабўлганмоделларорқали алмаштирилибатайлабсоддалаштирилади. Масалан: абсолют қаттиқ жисм, моддийнуқта, идеал газ вабошқалар. Абсолютқаттиқ жисм – ҳар қандай шароитдадеформацияланмайдиганжисмдир.
  • 26. Моддийнуқта деб, маълуммассагаэгабўлган, ўлчами ўрганиладиганмасофаларганисбатанжудакичикбўлганжисмгаайтилади. ОйнинггеометрикўлчамлариЕргачабўлганмасофаганисбатанжудакичикбўлганиучунОйнимоддийнуқта дебҳисоблаш мумкин
  • 28. Тезлик модули вақт ўтишибиланўзгармасқолса, буҳаракат текисҳаракат дебаталади. ТЕЗЛИК КЎЧИШ
  • 29. Исталгантенгвақт ораликларидажисмҳар хил кўчса, буҳаракат нотекисҳаракат дебаталади.. Агардавақт ўтишибилантезлик модули ошиб борса, у ҳолда ҳаракат тезланувчандебаталади, тезлик модули камайганҳолда - секинланувчан деб аталади. Нотекис ҳаракатда нуқтанинг t1 - t2вақт оралигида босиб ўтган йўли S қуйидаги интеграл билан ифодаланади
  • 30. Текистезланувчанҳаракатда жисмнингтелигиисталгантенгвақт ораликларидабир хил ўзгаради. Халқаро бирликлар тизимидатезланиш 1м/с2биланўлчанади.
  • 31. Ҳаракатнинг кинематиктенгламасимоддийнуқта ҳаракати қонунини вакоординаталарёкиr радиус векторнингt вақтга боғлиқ функционал боғланишини ифодалайди.
  • 32. Ҳаракат траекторияси – бутанлангансаноқ тизимига нисбатанҳаракатланаётган жисмнингчизганчизиғидир.
  • 33. Кўчишвектори - буэгричизиқли траекториядаҳаракатланаётган моддийнуқта ҳолатлари радиус - векторинингвақтга боғлиқ кўчишидир.
  • 34. Моддийнуқтанинг тезлиги - - бунуқта ҳаракати траекториясигауринмабўйлабйўналган, модули босибўтилганйўлданвақт бўйичаолинганхосилагатенгбўлган вектор катталикдир. У ҳаракатнинг жадаллигиниваберилганвақт моментидагийўналишинибелгилайди.
  • 35. Ҳаракатнинг ўртачатезлиги кўчишвекторинингкўчишсодирбўлганвақт оралигиганисбатибиланбелгиланадива радиус – векторнинг вақт бўйича ўзгариш жадаллигини тавсифлайди.
  • 36. Онийтезлик - - буўртача тезликнинг t вақтни нолга интилишида олган чегаравий қиймати ва радиус - вектор дан вақт бўйича олинган ҳосилага тенг катталикдир: Оний тезлик йўналиши ҳаракатланаётган моддий нуқта траекториясига уринма йўналишда бўлади. Оний тезлик белгиланган t вақтга тегишли М нуқтада эгри чизиққа уринма бўлади. буердан
  • 37. Онийтезликвекторижисмҳаракати бўйичатраекториянингберилганнуқтасига ўтказилгануринмагайўналган, расмдаv1=v(t1)тезликвектори А нуқтада, v2= v(t2)тезликвектори В нуқтадакелтирилган. Ўртача тезлик вектори ҳам Δr кўчиш векторига ўхшаш йўналган ( А ва В нуқталарнибирлаштирувчитўғричизиқбўйлаб) . А В
  • 38. Босиб ўтилганS йўлнингtвақтга боғлиқ графиги t вақтмоментидаv(t) тезликвекториS(t) эгричизиқ уринмасигайўналганбўлади. tўқ билануринманингхосилқилган бурчагиқуйидагига тенг
  • 39. Босибўтилганйўлнинггеометрикмаъноси Нуқтанинг босибўтганйўлузунлигикузатилаётганtвақт оралигида нуқта траекториясининг барча қисмлари узунликларининг йиғиндисига тенгдир. Йўл узунлиги вақтнинг скаляр функциясидир. Босибўтилганйўлv=v(t) эгричизиқнингt1дан t2 вақт интервалибиланчегараланганюзасинибелгилайди.
  • 40. Агардаҳаракат бирнечайўналишлардасодирбўлса, тезликвекторинидекарт координата тизимиўқлари бўйичаташкилэтувчиларгаажратишмумкин. Йўналишларбўйичатезликнингташкилэтувчиларитегишликоординаталарнингвақт бўйичабиринчихосилаларибилананиқланади. Умумийтезлик модули Пифагор теоремасиёрдамидааниқланади.
  • 41. Тезланиш – тезликўзгаришижадаллигиникўрсатувчикатталикдир. Ўртача тезланиш – Δtвақт оралагида vоний тезликнинг ортишини кўрсатувчи катталикдир. Онийтезланишёкиберилганвақт моментидагитезланиш – бу ўртача тезланишнинг нуқтадаги чегаравий қийматидир.
  • 42. Тезланишвекторинидекарт координата тизимиўқлари бўйичаташкилэтувчиларгаажратишмумкин. Йўналишларбўйичатезланишташкилэтувчиларитегишликоординаталарданвақт бўйичаолинганиккинчихосилаларёкитегишлитезликларданолинганбиринчихосилаларбилананиқланади. Тўлатезланиш модули
  • 43.
  • 44.
  • 45. Айланмаҳаракатнинг кинематикаси Айланмаҳаракатни ифодалашда R и  қутб координаталариданфойдаланишқулайдир. Буерда R —радиус — қутбдан моддийнуқтагача бўлганмасофадир, — қутб бурчаги(бурилишбурчаги). d- элементар бурилишлар,  - псевдовекторлар
  • 46. Бурилиш бурчаги - айланаётганнуқтанинг босибўтган ёй узунлигиS ни, R радиусга нисбати билан ўлчанадиган физикавий катталикдир. Бурчакли кўчиш — модули бурилишбурчагигатенгбўлган, йўналишиўнгпарманингилгариланмаҳаракати йўналишигамостушадиган вектор катталикдир .
  • 47. Бурчакли тезлик - бурчакданвақт бўйичаолинганбиринчихосилагатенг вектор катталикдир Бурчакли тезланиш - бурчаклитезликданвақт бўйичаолинганбиринчихосилагатенгвеекторкатталикдир
  • 48. Бурчакли тезланиш  вектор айланишўқи бўйлаб бурчактезликвекториўсишитомонйўналган : тезланувчанайланишда вектор  векторйўналишигамостушади ; секинланувчанайланишдабурчаклитезланишвектори вектор йўналишигатескарийўналгандир.
  • 49. Чизиқли тезлик Нуқтанинг чизиқли тезлигибурчақ тезликва траектория радиусибиланқуйидаги ўзаронисбаторқали боғланган Чизиқли тезликифодасини вектор кўринишдақуйидаги векторкўпайтмакўринишдаёзишмумкин: Чизиқли тезлик модули
  • 50. Текис айланма ҳаракат Агарбурчактезликўзгармасбўлса, айланабўйлабҳаракат текисайланмаҳаракат дебаталади. Бир марта тўлиқ айланишгакетгандавр Т айланишдавридебҳисобланади демак текисайланмаҳаракатда тезланишвабурчаклитезликнинг боғланиши
  • 52. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 Трофимова Т. И. Курс физики. М.: Высшая школа, 1985 г. Абдурахманов К.П., Эгамов У. Физика курси , 2011 й. Детлаф А.А., Яворский Б.М. Курс физики. М.: Высшаяшкола, 1989 г. Епифанов Г.И. Физика твердого тела. М. Высшаяшкола, 1977. Огурцов Н.А. Курс лекций по физике, Харьков,2007. Колмаков Ю.Н. Курс лекций по физике, Тула, 2002. ОплачкоТ.М.,Турсунметов К,А. Физика, Ташкент, 2007.
  • 53. Таълимсайтларива Интернет ресурслари fizika.uz – талабалар ва физика ўқитувчилари учун сайт . neutrino.ucoz.ru- ТАТУ Физика кафедрасидоцентиО.Э.Тигайнингшахсийсайти. fizik.ru - ТАТУ Физика кафедрасикаттаўқитувчиси В.С.Хамидовнингшахсийсайти. estudy.uz- ТАТУ талабалариучунфизикаданмасофавийтаълимтизими Yenka.com http://phet.colorado.edu/ http://www.falstad.com/mathphysics.html http://www.quantumatomica.co.uk/download.htm http://school-collection.edu.ru