Ευριπίδη Ελένη, Πρόλογος, 1η σκηνή, στ. 1-82, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Γ΄ Γυμνασίου

2. «Και αυτός θαρρεί πως με έχει, κούφια ιδέα, ενώ δεν με έχει καν».

3. (βασικά μοτίβα της τραγωδίας)
• η ουσία των πραγμάτων, η μόνη
αλήθεια, που κρύβεται όμως από το
οπτικό μας πεδίο.
• είναι τα φαινόμενα, που είναι ψευδή και
απατηλά. Είναι οι εντυπώσεις των
αισθήσεων.
Αφηγηματικός μονόλογος Ελένης
*

4. Άνοιξη του 412 π.Χ. Οι Αθηναίοι γιορτάζουν όπως κάθε χρόνο τα Μεγάλα
Διονύσια. Τις τρεις τελευταίες γίνονται οι δραματικοί αγώνες προς τιμήν του
θεού. Οι θεατές παίρνουν από νωρίς το πρωί τις θέσεις τους στο θέατρο του
Διονύσου, στα νότια της Ακρόπολης και περιμένουν να παρακολουθήσουν τις
τρεις τραγωδίες και το σατυρικό δράμα της ημέρας.
Σήμερα διαγωνίζεται
ο Ευριπίδης με τα
δικά του 4 δράματα.
Η παράσταση αρχίζει.

5. και όχι στις βροχές του Δία.

6. ▼ Ελένη του Ευριπίδη από το Εθνικό Θέατρο ,
1962. Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου. Γκίκας
Μπινιάρης (Θεοκλύμενος), Έλλη Βοζικιάδου (Α'
Κορυφαία), Στέλιος Βόκοβιτς (Αιγύπτιος Άγγελος)
▼ Ελένη του Ευριπίδη από το Εθνικό Θέατρο ,
1962. Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου. Κάκια
Παναγιώτου (Θεονόη).

7. Ο Ευριπίδης άσκησε κριτική στους μύθους που παρουσιάζουν τους Θεούς με
ανθρώπινες αδυναμίες (24, 25,37) γιατί είχε διαμορφώσει υψηλή ιδέα για το θείο.

8. Η ομορφιά είναι καταστροφική.
Αντίληψη: το υπερβολικό αποτελεί
ύβρη προς τους θεούς.
Τα φαινόμενα απατούν. Γι’ αυτό οι
άνθρωποι πρέπει να αναζητούν
επίμονα και προσεκτικά την αλήθεια
επειδή η απάτη πολλές φορές έχει
τραγικές συνέπειες.
Η πραγματική αιτία του πολέμου.
Τα ήθη ήταν πολύ αυστηρά για τις γυναίκες. Ο
άντρας ήταν κυρίαρχος στο σπίτι και η γυναίκα
έπρεπε να είναι πιστή.

10. Τον απομάκρυνε ο πατέρας του από το παλάτι λόγω του χρησμού
ότι ο Πάρης θα προκαλούσε την καταστροφή της Τροίας.
Η Ήρα πρόσφερε ως δώρο την ηγεμονία Ευρώπης και Ασίας. Η Αθηνά
την κατάκτηση της Ελλάδας και η Αφροδίτη την ομορφότερη γυναίκα.

12. Αττικός ερυθρόμορφος σκύφος.
Βρέθηκε στην αρχαία Σουέσσουλα
στην Κάτω Ιταλία. Στην πλευρά Α ο
Πάρης αρπάζει την Ελένη από τον
καρπό. Ο Αινείας, ο γιος της
Αφροδίτης, συνοδεύει τον Πάρη
κρατώντας μια ασπίδα λονταριού.
Η Αφροδίτη και ο Έρωτας
περιστοιχίζουν την Ελένη. Ο
Έρωτας ίπταται πάνω από το
ζευγάρι ενώ η Αφροδίτη στρέφει το
πρόσωπο της Ελένης προς τον
Πάρη. Η Πειθώ ακολουθεί πίσω
από την Αφροδίτη με ένα λουλούδι
στο χέρι.
Βοστόνη, Μουσείο Καλών Τεχνών.

13. Κάθε πόλεμος είναι μάταιος:
σκοτώνει ανθρώπους,
σκληραίνει τις ψυχές, χαλαρώνει
τις συνειδήσεις.
Ο Ευριπίδης προοικονομεί το
αίσιο τέλος της τραγωδίας.
Μοτίβο ικεσίας: ο ικέτης
εξασφαλίζει τη θεϊκή προστασία
και είναι απαραβίαστος από
κάθε ανθρώπινη επιβουλή.

15. Μια γυναίκα εμφανίζεται στο λογείο και αφού μιλάει για τον τόπο που βρίσκεται (στ. 1-6)
και για τους άρχοντές του (στ. 6-18) στη συνέχεια αυτοσυστήνεται: Είναι η Ελένη!
Στους Προλόγους τους τα
πρόσωπα που
πρωτοεμφανίζονται
αυτοσυστήνονται (συνήθως
με ένα μονόλογο). Γιατί;

16. Μια γυναίκα εμφανίζεται στο λογείο και αφού μιλάει για τον τόπο που βρίσκεται (στ. 1-6)
και για τους άρχοντές του (στ. 6-18) στη συνέχεια αυτοσυστήνεται: Είναι η Ελένη!
Στους Προλόγους τους τα
πρόσωπα που
πρωτοεμφανίζονται
αυτοσυστήνονται (συνήθως
με ένα μονόλογο). Γιατί; (β) γιατί κανείς άλλος δεν γνωρίζει
την ταυτότητά τους.
(α) εμφανίζονται σε άδειο λογείο και δεν
υπάρχει κανείς άλλος για να τα συστήσει
στους θεατές (όπως τώρα) ή

18. Στο τέλος αποκαλύπτει και το όνομά της.
Μια φήμη λέει ότι πατέρας της είναι ο Δίας που
ξεγέλασε τη Λήδα μεταμορφωμένος σε κύκνο.
Πατέρας της είναι ο Τυνδάρεως και μητέρα της η Λήδα.
Γεννήθηκε στη Σπάρτη.

19. Στη συνέχεια η Ελένη μιλάει για ό,τι συνέβη μέχρι να φτάσει στην Αίγυπτο (προϊστορία του
δράματος: στ. 25-59) και τι πέρασε από τότε που έφτασε εκεί και ως τώρα (στ. 59-82).
Έτσι βλέπουμε ότι ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί κάποια βασικά στοιχεία της επικής παράδοσης
αλλά επινοεί και κάποια δικά του για να «πλέξει» το δικό του μύθο.
Ποια είναι η επινόηση – το εύρημά
του που διαφοροποιεί τον μύθο της
τραγωδίας του από το μύθο της
παράδοσης;

20. Στη συνέχεια η Ελένη μιλάει για ό,τι συνέβη μέχρι να φτάσει στην Αίγυπτο (προϊστορία του
δράματος: στ. 25-59) και τι πέρασε από τότε που έφτασε εκεί και ως τώρα (στ. 59-82).
Έτσι βλέπουμε ότι ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί κάποια βασικά στοιχεία της επικής παράδοσης
αλλά επινοεί και κάποια δικά του για να «πλέξει» το δικό του μύθο.
Ποια είναι η επινόηση – το εύρημά
του που διαφοροποιεί τον μύθο της
τραγωδίας του από το μύθο της
παράδοσης;
Ο Πάρης πήρε στην Τροία το είδωλο της
Ελένης. Την πραγματική τη μετέφερε ο
Ερμής στην Αίγυπτο.

21. Συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί

22. Συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί
που οργίστηκε επειδή τη νίκησαν
με δόλο Ερμής
Αίγυπτο
βασιλιά Πρωτέα
το είδωλό της
Μενέλαος
πάρει πίσω μαζί του στη Σπάρτη

23. Πάνω σε αυτή την αντίθεση ανάμεσα στην πραγματική Ελένη (το «είναι») και στο
είδωλό της (το «φαίνεσθαι») χτίζεται ολόκληρη η τραγωδία.
Σε ποιους στίχους της ενότητας
εντοπίζετε αυτή την αντίθεση;
Σιγά σιγά θα δούμε ότι και σε άλλα σημεία της τραγωδίας η εξέλιξη της πλοκής
βασίζεται πάνω στην αντίθεση ανάμεσα στην πραγματικότητα («είναι») και σε αυτό
που οι ήρωες νομίζουν κάθε φορά ότι είναι πραγματικό («φαίνεσθαι»).
στίχοι 39-43, 50-52, 60-68

24. (α) ποια μπορεί να είναι τα συναισθήματα
της Ελένης με όσα έχει περάσει και περνάει
χωρίς να έχει επιλέξει τίποτα από όλα αυτά;
Όμως, μετά από τόσες περιπέτειες,
Ανάκτηση Ελένης.
Αττικός μελανόμορφος αμφορέας με λαιμό. Αποδίδεται
στην Ομάδα Ε, περίπου 540 π.Χ. Νέα Υόρκη,
Μητροπολιτικό Μουσείο, 56.171.18

25. (α) ποια μπορεί να είναι τα συναισθήματα
της Ελένης με όσα έχει περάσει και περνάει
χωρίς να έχει επιλέξει τίποτα από όλα αυτά;
Όμως, μετά από τόσες περιπέτειες,
Είναι βαθύτατα συντετριμμένη από το γεγονός ότι
ενώ έχει υποστεί, χωρίς να φταίει, όλες αυτές τις
κακουχίες, το όνομά της διασύρεται και οι πάντες
την κακολογούν. Υποφέρει, νιώθει πόνο για τον
πόλεμο και οδύνη για τα θύματα. Θλίψη για τον
άνδρα της και απόγνωση, αφού αδυνατεί να
αποδείξει την αλήθεια. Είναι έτοιμη να παραιτηθεί
από τη ζωή. Το μόνο που την κρατάει είναι ο λόγος
του Ερμή (στ. 69-73) που της δίνει ελπίδα. Ωστόσο,
η πίεση που της ασκεί ο Θεοκλύμενος δεν της
αφήνει και πολλά περιθώρια.
Ανάκτηση Ελένης.
Αττικός μελανόμορφος αμφορέας με λαιμό. Αποδίδεται
στην Ομάδα Ε, περίπου 540 π.Χ. Νέα Υόρκη,
Μητροπολιτικό Μουσείο, 56.171.18

26. Όμως, μετά από τόσες περιπέτειες, (β) ποια συμπεράσματα βγάζουμε
για το χαρακτήρα της; (
στοιχεία ΗΘΟΥΣ της Ελένης)-

27. Όμως, μετά από τόσες περιπέτειες, (β) ποια συμπεράσματα βγάζουμε
για το χαρακτήρα της; (
στοιχεία ΗΘΟΥΣ της Ελένης)-
- Σέβεται τον κώδικα τιμής της αριστοκρατικής τάξης στην οποία ανήκει:
είναι υπερήφανη, αφοσιωμένη σύζυγος, αγωνίζεται να προστατέψει την τιμή
της, είναι έτοιμη να πεθάνει, αν χρειαστεί, για να μην ατιμαστεί.
- Είναι υπερβολικά ωραία (εξαιτίας της ομορφιάς της γίνεται ένας πόλεμος)
- Έχει θεϊκή καταγωγή
- Η προσωπικότητά της καθορίζεται από τις απάτες των θεών: α. Γεννήθηκε
χάρη στην απάτη του Δία, β. Θεωρήθηκε άπιστη εξαιτίας της Αφροδίτης,
γ. Έμεινε πιστή εξαιτίας της Ήρας. Γενικά είναι μία ασυνήθιστη γυναίκα.

28. (α) Ποιοι λόγοι την οδήγησαν εκεί;
Τώρα βρίσκεται στον τάφο του Πρωτέα:
Γκίκας Μπινιάρης (Θεοκλύμενος). Θίασος.
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου της Ελένης του Ευριπίδη το 1962

29. (α) Ποιοι λόγοι την οδήγησαν εκεί;
Τώρα βρίσκεται στον τάφο του Πρωτέα:
1. Μετά το θάνατο του Πρωτέα τη ζητάει σε
γάμο ο γιος του, ο Θεοκλύμενος
2. Θέλει να προστατέψει την τιμή του άντρα της,
Μενέλαου.
3. Να μη μολύνει τουλάχιστον η ντροπή το
σώμα της, αφού δεν μπορεί να προστατέψει
το όνομά της.
Γκίκας Μπινιάρης (Θεοκλύμενος). Θίασος.
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου της Ελένης του Ευριπίδη το 1962

30. Τώρα βρίσκεται στον τάφο του Πρωτέα:
(β) Ποιες είναι οι ομοιότητες μεταξύ Ελένης και Πηνελόπης;

31. Τώρα βρίσκεται στον τάφο του Πρωτέα:
(β) Ποιες είναι οι ομοιότητες μεταξύ Ελένης και Πηνελόπης;
1. Είναι πιστές στον άντρα τους.
2. Αποκρούουν άλλες προτάσεις γάμου.
3. Χρησιμοποιούν κάποιο τέχνασμα.
4. Ελπίζουν και περιμένουν με αγωνία την
επιστροφή του συζύγου.
5. Περιτριγυρίζονται από μνηστήρες.
6. Έχουν και οι δύο αριστοκρατική καταγωγή
7. …

32. Ο Ευριπίδης πολλές φορές στα έργα του προβάλλει – δια στόματος των ηρώων του – μια
λιγότερο δημοφιλή ή, αντίστροφα, μια πιο επαναστατική – ανατρεπτική – ριζοσπαστική
άποψη από αυτή που υιοθετούσαν οι πιο πολλοί συμπολίτες του Αθηναίοι. (Ο λεγόμενος
«σκεπτικισμός του Ευριπίδη» που οφείλεται και στην επιρροή που δέχτηκε από το
πνευματικό κίνημα των Σοφιστών).
Εντοπίστε εδώ τη ριζοσπαστική άποψή του ( στοιχείο ΔΙΑΝΟΙΑΣ) σχετικά:
(α) Με τις πλημμύρες στον κάμπο της
Αιγύπτου (στ. 1-4). Πού πιστεύει
αυτός ότι οφείλονται;
Οφείλονται στην τήξη του χιονιού στα
βουνά νότια της Αιγύπτου το καλοκαίρι.

33. Ο Ευριπίδης πολλές φορές στα έργα του προβάλλει – δια στόματος των ηρώων του – μια
λιγότερο δημοφιλή ή, αντίστροφα, μια πιο επαναστατική – ανατρεπτική – ριζοσπαστική
άποψη από αυτή που υιοθετούσαν οι πιο πολλοί συμπολίτες του Αθηναίοι. (Ο λεγόμενος
«σκεπτικισμός του Ευριπίδη» που οφείλεται και στην επιρροή που δέχτηκε από το
πνευματικό κίνημα των Σοφιστών).
Εντοπίστε εδώ τη ριζοσπαστική άποψή του ( στοιχείο ΔΙΑΝΟΙΑΣ) σχετικά:
(β) Με την άποψη ότι ο Δίας είναι ο
πατέρας της Ελένης (στ. 24-25).
Συμφωνεί;
Αμφισβητεί τη μυθολογική
παράδοση σχετικά με την
καταγωγή της.

34. Ο Ευριπίδης πολλές φορές στα έργα του προβάλλει – δια στόματος των ηρώων του – μια
λιγότερο δημοφιλή ή, αντίστροφα, μια πιο επαναστατική – ανατρεπτική – ριζοσπαστική
άποψη από αυτή που υιοθετούσαν οι πιο πολλοί συμπολίτες του Αθηναίοι. (Ο λεγόμενος
«σκεπτικισμός του Ευριπίδη» που οφείλεται και στην επιρροή που δέχτηκε από το
πνευματικό κίνημα των Σοφιστών).
(γ) Με τα αληθινά αίτια του τρωικού
πολέμου (στ. 47-50). Ποια αναφέρει;
Ο Δίας θέλησε α) να ξαλαφρώσει τη γη
από το πλήθος των ανθρώπων και β) να
κάνει ξακουστό τον Αχιλλέα.
Εντοπίστε εδώ τη ριζοσπαστική άποψή του ( στοιχείο ΔΙΑΝΟΙΑΣ) σχετικά:

35. Ας πούμε τώρα πως εσείς είστε
οι σκηνοθέτες και ενδυματολόγοι
μιας σύγχρονης θεατρικής
παραγωγής της τραγωδίας
«Ελένη». Στην αρχαιότητα δεν
υπήρχαν κάμερες, ούτε
μηχανήματα εγγραφής και
αναπαραγωγής ήχου και εικόνας!
Έχετε, λοιπόν, μόνο τους
στίχους του Ευριπίδη για να
«ψαρέψετε» πληροφορίες για το
ντύσιμο, το στήσιμο των
υποκριτών στο χώρο, τα
σκηνικά και τα … αξεσουάρ της
παράστασης! ( στοιχεία
ΟΨΗΣ) Ψάξτε λοιπόν, στους
στίχους και:
περιγράψτε (α) το σκηνικό και (β) το
σημείο που βρίσκεται η Ελένη
Ο μόνος τρόπος να κινήσει το ενδιαφέρον είναι η
διακυμάνσεις στη φωνή του που αποκαλύπτουν το ήθος
της Ελένης και γενικά η υποκριτική ικανότητά του.

36. - Ένας ποταμός στο
βάθος της σκηνής (στ. 1)
- Ένα παλάτι (στ. 56)
- Ένας βασιλικός τάφος
(στ. 79)
Μια αιγυπτιακή πόλη
κοντά στη θάλασσα που
βλέπει προς το Νείλο.
Μία πλατεία με την
πρόσοψη Ανακτόρου στο
βάθος και τον επιβλητικό
τάφο του Πρωτέα, κοντά
στην είσοδο του
παλατιού.
περιγράψτε (α) το σκηνικό
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου το 1962

37. περιγράψτε (β) το σημείο που
βρίσκεται η Ελένη
Η Ελένη μόνη της (στην πραγματικότητα
είναι άντρας υποκριτής που φοράει
προσωπείο και κοθόρνους) απαγγέλλει το
μακροσκελή μονόλογό της ακίνητη δίπλα στο
μνήμα του Πρωτέα, στο οποίο έχει καταφύγει
ικέτισσα για να αποφύγει το γάμο με τον
Θεοκλύμενο.
Άννα Συνοδινού (Ελένη)
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου της Ελένης
του Ευριπίδη το 1962

38. Η μεγαλοπρέπεια του ανακτόρου δείχνει τη δύναμη του βασιλιά αλλά
και το μέγεθος της απειλής που αντιμετωπίζει η Ελένη. Η χρήση
γεωμετρικών σχημάτων μας φέρνει στο νου τις αιγυπτιακές πυραμίδες.
Η χρήση καθρεφτών κάνει το σκηνικό μοντέρνο και μας φέρνει στο νου την αντίθεση ανάμεσα στο είναι και
το φαίνεσθαι, νάμεσα στην πραγματική Ελένη και το είδωλό της.

39. Οι απώλειες ήταν πολλές
και στον Τρωικό και στον
Πελοποννησιακό πόλεμο.
Για τις απώλειες αυτές
κατηγορούνται άδικα η
Ελένη και ο Αλκιβιάδης
αντίστοιχα. Η Ελένη είναι
εγκλωβισμένη στην
Αίγυπτο και οι Αθηναίοι
μέσα στα Μακρά Τείχη. Ο
Θεοκλύμενος απειλεί την
τιμή της Ελένης και οι
Σπαρτιάτες απειλούν τους
περικυκλωμένους
Αθηναίους.
Ναι, γιατί: α) οι πόλεμοι προκαλούνται από ισχυρούς που έχουν μεγάλα
συμφέροντα και οι συνέπειές τους αγγίζουν συνήθως τους αδύναμους. β)
Αδίστακτοι και άδικοι άνθρωποι εκμεταλλεύονται τις καταστάσεις προς όφελος
και σε βάρος των έντιμων.

40. Ποια στοιχεία συνθέτουν την
τραγικότητα της Ελένης;
- Παγιδευμένη στα «παιχνίδια των θεών» – όργανο της ιδιοτροπίας τους.
- Το όνομά της συνώνυμο της προδοσίας και του θανάτου.
- Η ζωή της δεν της ανήκει, δεν ελέγχει τη μοίρα της.
- Παρά την προφητεία του Ερμή εμφανίζεται ο απρόσμενος κίνδυνος
του Θεοκλύμενου.
- Βρίσκεται σε αδιέξοδο – αβεβαιότητα για το μέλλον.
- Ζει σε ξένη χώρα – βιώνει την οδυνηρή εμπειρία του ξεριζωμού.
Άννα Συνοδινού (Ελένη)
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου το 1977
Στοιχεία που συνθέτουν την έννοια της
τραγικότητας είναι: τα συναισθήματα ενοχής, η
σύγκρουση με τους θεούς, η αναπόφευκτη μοίρα
(ανάγκη), η απότομη μεταστροφή της τύχης, το ότι
ο ήρωας πάσχει χωρίς να φταίει ή λόγω
υπερβολικής αυτοπεποίθησης (ύβρις).
Η τραγική της μοίρα προκαλεί στη ψυχή των θεατών τον «έλεο» και
το «φόβο». Ο θεατής την σπλαχνίζεται, συμπάσχει και αγωνιά για
την τύχη τόσο της Ελένης, όσο και τη δική του, που θα μπορούσε
να βρεθεί στη ίδια θέση.

41. https://www.youtube.com/watch?v=2W5MNOVh9fY
Χρήστης:http://elenimoutafi.blogspot.gr/
Μουσική επένδυση: Future World
Music - Eternal Love