3. अपराधको पररचय (Introduction Crime)
नेपाली बृहत शब्दकोशः कसैको अपमान वा हानी-नोक्सानी हूने
काम ।
धाधमिक दृष्ष्टीकोणः माननसले गनन नहूने आचरण वा पाप लाग्ने
काम , कसूर, दोष ,भूलचूक ।
कानूनी दृधटकोणः प्रचनलत कानून बमोनिम गरेमा वा नगरेमा सिाय
हूने कायन वा प्रचनलत कानूनले दण्ड हूने कायन ।
सामाधिक दृधटकोण: सामानिक सुरक्षा र शानततमा खलल पुयानउने
कायन ।
"The act which is forbidden by law is crime”
4. धबधिन्न बैज्ञाधनकहरुको िनाई अनुसार
१,हाल्सवरीको िनाईमा – “अपराध यस्तो गैरकानुनी काम वा त्रुटी हो
िुन िनताको नवरुद्ध हुतछ साथै िुन काम गदान उ कानुनी दण्डको भागी
हुतछ ।”
२. मावररको िनाईमा – “कानुनको उंलघन गनुन नै अपराध हो ।”
३. इधलएट र मोररलको िनाईमा – “अपराध कानुन द्धारा ननषेनधत
कायन हो िुन कायन गनेलाई मृत्युदण्ड, िररवाना, िेल, श्रमालय र
सुधार गृहमा बतदी िीवन नवताउने सिाय नदन सनकतछ ।”
४. सदरलैण्डको िनाईमा – अपराधी व्यवहार त्यो व्यवहार हो िुन
व्यवहारले अपरानधक कानुनको उलंघन हुतछ ।”
५. िेधिका िनाईमा – समाि स्वीकायन स्तरको नवपरीत हुने सबै कायन
अपराध हो ।
5. वास्तवमा अपराध भनेको कानुनले ननषेध गरेका कायन गनुन र
आदेश गरेका कायनहरु नगनुन अपराध हो , आधुननक राज्य
ब्यबस्थामा अपराध गरेमा उसलाई राज्यले कानुन अनुसार
सिाय गछन ।
सामानिक दृनिकोणले हेदान सामानिक सुरक्षा र शानततमा
खलल पुर्याउने कायनलाई अपराध भननतछ, िसले व्यनिलाई
मात्र नभएर पुरै समािलाई नै असर पाछन । अपराध गनेलाई
समािले सिायको ब्यबस्था गछन । िस्तै; चोरी, डकैनत,
हत्या, लागु औषध सेवन तथा बेचनवखन ,वलात्कार,
िुवातास खेल्ने आदी ।
6. Criminology (अपराधशास्त्र)
Criminology is the study of the law
enforcement and criminal justice system. It
is a branch of sociology. It has been
recognized as a scientific discipline in its
own right.
7. Criminology focuses on;
A. Frequency of crime
B. Location of crime
C. Causes of crimes
D. Types of crime
E. Social/individual consequences
F. Social reactions of crime
G. Individual reactions to crime
H. Governmental reactions to crime
8. “Criminals are made by Society” not by
birth .
According to Psychologists ( Biological
theories)
9.
10. अपराधको प्रकार (Types of Crime)
१. धनरपेक्ष दाधयत्व अन्तर्ितका अपराध (Crime Under
Strict Liability)
कानूनद्धारा ननषेनधत कायनहरु गनुन वा हुनुलाई नै यस्ता अपराध
माननतछ । यसमा कतानको मनसाय तर्न नवचार नै गररदैन ।
यस्ता अपराधमा कम सिााँयको व्यवस्था गररएको हुतछ ।
िस्तैैः-नापतौल सम्बतधी, खाद्य पदाथनमा नमसावट, सुरक्षा
ननकाय नवरुद्धमा गररने नवद्रोह वा हातहनतयार प्रयोगका
कायनहरु आनद यस वगनमा पदनछन् ।
11. २. सापेक्ष दाधयत्व अन्तर्ितका अपराध (Crime Under
Relative Liability)
अपरानधक मनसाय र आपरानधक कायनको समायोिनमा हुने सबै
अपराधहरु यस कायनमा पछनन ।
यसमा दानयत्व सृिना हुन केवल मनसाय वा कायन कुनै एक भएर
मात्र पुग्दैन, दुवै तत्व एकसाथ नियानशल हुनु पछन ।
असल वा खराव आशय - मनसाय केवल सिााँय ननधानरण गदान
ननणानयक हुन सक्छ । यस अततगनतका अपराधहरुमा हत्या, चोरी,
बलात्कार आनद पदनछन् ।
12. (थप ) सापेक्ष र धनरपेक्ष अपराध
मनसाय सहीत गरेको अपराध िसमा अपराधीलाई दण्ड
साँिाय हुतछ भने त्यो सापेक्ष अपराध हो ।
। िस्तै - वातावरण सम्बनतध अपराध साथै अपराधीक कायन
मात्र हेररने तर मनसाय नथयो नथएन हेनन नपने अपराध पनन
ननरपेक्ष अपराध हो । िस्तैैः कालोबिारी, सवारी ननयम
उल्लंघन आदी ।
13. ३. धपधडतपक्ष धवधहन अपराध (Victimless crime)
अपराधकतान पनन आर्ै , नपनडत पक्ष पनन आर्ै हुने
अपराधहरु यस वगनमा पदनछन् ।
िस्तै : परस्परमा सहमती गरी एकले अकानलाई मानुन र पनछ
आर्ैले आत्महत्या गनुन, नवष सेवन गनुन, अप्राकृनतक
यौनाचार, गभनपतन गनुन वा बेश्याबृत्तीमा लाग्नु आनद ।
14.
15. ५. सफे दपोष अपराध वा स्वेतर्ृवी अपराध (White
Color Crime)
समािका उच्च पदस्थ पदानधकारी, धनी वा प्रनतनित व्यनिहरुले
आफ्नो पेशाको नसलनसलामा वा आफ्नो पद प्रनतिाका आडमा गने
अपराधहरु यस वगनमा पदनछन् ।
यसलाई सामानिक तथा आनथनक अपराध पनन भननतछ । िस्तैैः- कुनै
रानरिय वा सांगठननक महत्वका नवषयमा ननणनय गदान हुने भ्रिाचार,
अननयनमतता, कनमशन अततगनतका कायनहरु,
आफ्नो वा आफ्नो पक्षलाई नहत गरर कुनै कायन गनुन गराउनु वा गनन
बाध्य पाने िस्ता कायनहरु यस अततगनत पदनछन् । त्यसरी आदेश नदने
व्यनि वा पदानधकारीहरुलाई सनिलैसंग िो कोनहले देख्न वा नचतन
सक्दैनन् ।
16. • White-collar crime refers non-violent offenses
designed to produce financial gain using some
form of deception. People in the business
world who, as a result of their job position,
are able to gain access to large amounts of
other people’s money usually commit this
type of crime.
4/23/2020 DSP DipendraShah 16
17. ४. लुके को अपराध (Hidden Crime)
कानूनको भंग गदै हुने गरेका अपरानधक कायनहरु िो प्रहरीको
निरमा वा िानकारीमा नआई समािमै लुकीनछपी रहेका
हुतछन् त्यस्ता अपराधहरु यस वगनमा पदनछन् । नपनडत पक्ष
नवनहन अपराधहरु यस वगनमा पदनछन् यस्ता अपराधको
सूचना नददा आर्ु अनावश्यक नववादमा आईने र प्रमानणत
गनन समेत गाह्रो हुनेहुदा यस्ता अपराधहरु त्यसै हराएर लुके र
वसेका हुतछन् ।
18. अन्य वधर्िकरण
र्ौिदारी अपराध (िीउ ज्यान, करणी, राज्यनवरुद्धको
अपराध, केही सावनिननक) र देवानी अपराध (मान, पद
प्रनतिा र सम्पनत्त सम्बतधी कायन)
19. Organized Crime (संर्धित अपराध)
धेरै व्यनिहरु नमली अपराध गनन कै लानग संगठन खडा
गरी गररने अपराधलाई यस प्रकारको अपराधमा
रानखतछ । यसमा संगठनका नाममा अपराध गररतछ
िसमा अनभयुि मरे पनन संगठन नमने हुाँदा सो
प्रकृनतको अपराध ननरततर रुपमा चनलरहन सक्दछ र
अनुसतधान गनन समेत कनठन हुतछ ।
20.
21. अपराधको तत्वहरु
(Elements of Crime)
१. अपरानधकमनसाय (Mens Rea)
२. अपरानधककायन (Actus Reus)
३. कतान (Actor)
४. क्षनत (Harm)
५. दण्ड (Punishment)
23. आपराधधक मनसाय (Mens Rea)
यसको अथन दुरासय युि मन भतने बुनितछ ।
कानुन द्धारा ननषेध कायन गननको लानग रानखएको दुरासय नै
अपरानधक मनसाय हो । कुनै पनन कायन अपराध हुनको लानग
त्यस कायन हुनुमा मनसाय नथयो नक नथएन भनेर हेने गररतछ ।
िस्तैैः कुनै व्यनि संग घरायसी वा ननिी कारणले ररस
उठेकोमा यो नदन यस्तो अवस्थामा यो तररकाले यसरी माछन
भनी सोचाई राखी सोही अनुसार उनचत मौका खोज्नु वा
पखानइमा रहनु मनसाय हो ।
24. आपराधधक कायि (Actus Reus)
कुनै पनन अपरानधक मनसायलाई कायानतवयन गने
िममा गररने कायन । यस अततगनत कुनै कायनलाई पूणन
गररतछ । अथानत कुनै पनन अपराधितय कायन भएको
हुनुपछन । िस्तै, कसैलाई माने, िवरिस्ती करणी गने,
चोरी गने, वा कानूनले ननषेध गरेका अतय कुनै पनन
कायनहरु गरेको हुनुपछन ।
25. कताि (Actor)
अपराध कानूनी दानयत्व बहन गनन सक्ने माननसद्धारा नै
गररएको हुनु पदनछ ।
नकनभने व्यनिलाई मात्र सिायको भानग बनाउन
सक्दछ ।
26. क्षधत Harm
त्यो कायनले कसैलाई क्षनत पु–याएको हुनु पदनछ । यो
क्षनत शररर, ख्याती, सम्पनत्त कुनै पनन नकनसमको हुन
सक्दछ त्यसैले Harm पनन अपराधको लानग
आवश्यक तत्व हो ।
27. दण्ड (Punishment)
प्रचनलत कानूनले दण्डको व्यवस्था गरेको हुनुपछन ,
तसथन अपराधको लानग दण्ड पनन आवश्यक तत्व हो ।
30. मानधसक अवस्था
मनमा इच्छाएको तर बानहर ननस्कासन नभएको चरणलाई
माननसक अवस्थाको चरण भननतछ । यस्तो अवस्थामा मात्र
कुनैपनन व्यनिलाई साँिायको भागी बनाउन सनकदैन ।
तर कानुन नवपरीत कायन गनन एक भतदा बढी व्यनि नवचमा
सल्लाह भएको रहेछ भने अपरानधक षडयतत्रको रुपमा
नलइतछ र साँिायको व्यवस्था गररएको हुतछ ।
31. योिना तथा तयारीको चरणः
यो अपराधको दोस्रो चरण हो । यस चरणमा अपरानधक
मनसाय बमोनिम कायन गननका लानग आवश्यक सरसामान,
सहयोग र साधन समते िुटाउने कायन गररतछ ।
यस अवस्थामा के बल तयारी गरेकोमा मात्र दण्ड साँिाय गनन
नमल्दैन यनद उि तयारी गरैर कानुनी छ भने उि व्यनि
साँिायको भागी हुनेछ ।
32. उद्योर्
यो अवस्था तेस्रो चरण हो । यस अवस्थामा व्यनिले अपराध
कायनका लानग आफ्नो तर्नबाट गनुनपने सम्पुणन कायन गरर
सकेको तर इच्छाएको पररणाम कुने कारणबश प्राप्त हुन
नसकेको अवस्थालाई उद्योग भननतछ ।
यस अवस्थामा उि व्यनि उपर अपरानधक दानयत्व नसिनना
हुतछ तर यसमा मनसाय प्रमानणत गनुनपने हुतछ ।
33. पुणि अपराध
मानथ उल्लेनखत चरण पुरा भएपनछ पुणन अपराध हुतछ ।
िस्तैैः ज्यान नलने काम भईसक्नु । तर सवै अपराधमा यी
मानथका चरण िमशैः पालना हुनै पने िरुरी छैन ।
