1. Aprender a Aprender
[Competencia e actitudes para seguir aprendendo de
forma autónoma ao longo da vida]

3. Definición de competencia básica
A forma na que calquera persoa utiliza os seus
recursos persoais (habilidades, actitudes,
coñecementos e experiencias) para actuar de
maneira activa e responsable na construción do seu
proxecto de vida tanto persoal como social.

4. Con que finalidade?
• Lograr a súa realización persoal
• Exercer a cidadanía activa
• Incorporarse á vida adulta
satisfactoriamente
• Ser capaz de desenvolver un
aprendizaxe permanente ao
longo da vida

5. O QUE A SOCIEDADE DA
INFORMACIÓN DEMANDA
Non acumular gran cantidade de información , máis ben
apostar pola calidade da mesma, entendida como:
capacidade para entender, procesar, seleccionar, organizar e
transformala en coñecemento
Capacidade para aplicala ás diferentes situacións e contextos
en virtude dos valores e intencións dos propios proxectos
persoais ou sociais.

6. Características que os empresarios
(empleadores) esixen nos que saen do ensino
superior
Pensamento crítico (Capacidade de identificar problemas
e de enlazalos con solucións viables).
Creatividade. (Capacidade de xenerar ideas para a
aplicación de solucións).
Profesionalidade (Utilización do saber experto para o
traballo cotián; minimizar as improvisacións).
Capacidade para presentar e defender as súas ideas.
Capacidade para a comunicación oral.
Capacidade para a comunicación escrita.

7. Capacidade para aprender continuamente
Capacidade para a búsqueda de información
Capacidad para a selección da información pertinente
Capacidade para resumir a información encontrada e
aplicala a o seu traballo
Capacidade para traballar en equipo
Capacidade para o traballo interdisciplinario

8.  Postura aberta a quen sexa da súa
competencia1 evitar que o grao de
competencia educativa2 acadado se dilúa na
competencia económico-social3
 Verbo cum petere:
 1 y 2 Competer
 3 Competir

9. • Discurso pedagóxico e globalización
A. Ambigüidade do concepto
competencia(s):
– Capacidade ou dominio, e
– Contenda ou loita

10. CANDO SOPRAN VENTOS DE CAMBIO, ALGÚNS LEVANTAN
MUROS…OUTROS CONSTRÚEN MUIÑOS

11. MACROCOMPETENCIAS
REALIZACIÓN PERSOAL INCLUSIÓN SOCIAL
CIDADANÍA ACTIVA

12. AS COMPETENCIAS NO
CURRÍCULO
A principal contribución das
competencias básicas consiste en
orientar o ensino, ao permitir
identificar os contidos e os criterios
de avaliación que teñen carácter
imprescindible
(MEC, 2005)

13. COMPETENCIAS BÁSICAS E
ÁREAS E MATERIAS DO CURRÍCULO
“... Non existe unha relación unívoca entre o
ensino de determinadas áreas e materias e o
desenvolvemento de certas competencias. Cada
unha das materias contribúe ao desenvolvemento
de diferentes competencias e, á vez, cada unha
das competencias básicas acadarase como
consecuencia do traballo en varias áreas e
materias.”

14. Competencias básicas
1. En comunicación lingüística
2. Matemática
3. No coñecemento e a interacción co mundo físico
4. Tratamento da información e competencia dixital
5. Social e cidadá
6. Cultural e artística
7. Para aprender a aprender
8. Autonomía e iniciativa persoal

15. CARACTERÍSITICAS PRINCIPAIS DAS
COMPETENCIAS FUNDAMENTAIS
• teñen tres dimensións: saber, saber facer e querer facer
• constitúen un “saber facer” complexo e adaptativo, que non se
aplica de forma mecánica senón reflexiva
• son susceptibles de aplicarse a unha diversidade de contextos
e ámbitos relevantes da vida real
• teñen un carácter integrador, abarcando coñecementos,
procedementos, emocións, valores e actitudes, que non poden
entenderse de maneira separada

16. • desenvólvense e evolucionan ao longo da vida,
perfeccionándose, ampliándose e deteriorándose.
• teñen unha dimensión ética, nútrense das actitudes,
valores e compromisos que os suxeitos adoptan ao longo
da vida
• contribúen a obter resultados de alto valor persoal ou
social, permitindo ás persoas que as adquiren superar
con éxito esixencias complexas.
• resultan valiosas para a totalidade da poboación,
independientemente do sexo, a condición social e cultural
e o entorno familiar

17. Obxectivos
RAZONABILIDADE
CREATIVIDADE
SENSIBILIDADE

18. ÁREAS DE COÑECEMENTO
AUTOCOÑECEMENTO COÑECEMENTO DO ENTORNO
E
AUTONOMÍA INTERACCIÓN CO MUNDO
LINGUAXES: COMUNICACIÓN
E
REPRESENTACIÓN

19. APRENDER A
PENSAR
EDUCACION
EMOCIONAL
EDUCACIÓN
EN
VALORES HABILIDADES
SOCIAIS

20. PERSENSAR

21. SENTIR
PERCIBIR
PENSAR
E FACER
EN COMUNIDADE
POR MEDIO DO DIÁLOGO

22. VALORATIVA
DIMENSIÓNS AVALIATIVAS
ENERXIZANTE
ATENCIÓN
(ALERTA)
MOTIVACIONAL
HEDÓNICA

23. O CONO DA APRENDIZAXE
De Edgar Dale
Despois de 2 semanas Natureza da actividade
Tendemos a lembrar involucrada
O 10% do que lemos Actividade verbal
O 20% do que oímos
O 30% do que vemos Debuxos
observados
O 50% do que oímos Mirar unha película
Ir a unha exhibición Actividade visual
e vemos
Ver unha demostración
Ver algo feito na realidade
Actividade
O 70% do que Participar nun debate Participativa
dicimos Manter unha conversa E receptiva
O 90% do Realizar unha representación teatral Actividade
que dicimos Simular experiencias reais pura
E facemos Facer aquilo que se intenta aprender

24. PROPOSTA GLOBAL DE SENTIDO PARA MANTER A
MOTIVACIÓN
IDEAS CLAVE empaquetadas en ENVOLTORIOS:
- SORPRENDENTES……….para despertar a ATENCIÓN.
- MISTERIOSOS, SUXESTIVOS, PROBLEMÁTICOS E RETADORES
…..para provocar ATRACCIÓN CURIOSIDADE E ASOMBRO.
- DIVERTIDOS E EMOCIONANTES…..para producir PRACER.
- CHEOS DE SENTIDO E ÚTILES PARA VIVIR…
…para ser xulgados como VALIOSOS.
- ACTIVADORES dos sistemas simpático e parasimpático…
…. Para encherse de ENERXÍA e recuperar a CALMA

25. OBXECTIVO PROCESUAL
Afinando sentidos
Recoñecendo e regulando
emocións
En comunidade de
investigación
Potenciando o
pensamento COMPLEXO
Por medio do diálogo
Na búsqueda permanente de sentido
Aproveitando os recursos motivacionais do
XOGO e as ARTES: LITERATURA, MÚSICA, PINTURA

26. OPCIÓN METODOLÓXICA
DINÁMICAS DE
AFINACIÓN GRUPO PARA
SENSORIAL FACILITAR
A COHESIÓN
XESTIÓN
ALFABETIZACIÓN
EMOCIONAL
DE
CONFLITOS
APRENDER
HABILIDADES
A
SOCIAIS
PENSAR

27. • A sociedade do coñecemento implica a
competencia de aprender ao longo da vida
• A primeira función da educación nun
mundo incerto, debería ser dotar á
xuventude da competencia e confianza en
sí mesma necesarias para afrontar ben a
incertidume: noutras palabras, ser bos
aprendices. (Claxton, 1990)

28. OS DOUS GRANDES
RETOS DA ESCOLA
 consolidar unha escola inclusiva para:
 desenvolver ao máximo as capacidades de cada persoa,
 respetar a diversidade e asegurar a equidade de acceso á
educación
 compensar as desigualdades
 favorecer a formación de suxeitos autónomos capaces de:
 tomar decisións informadas sobre a súa propia vida e de
participar de maneira relativamente autónoma na vida
profesional e social.

29. As competencias básicas e a
súa repercusión na metodoloxía
. A incorporación das Competencias Básicas no currículo obriga a
reformular a práctica educativa.
. Abandonar os tradicionais modelos de transmisión do coñecemento
por modelos que permitan a MOBILIZACIÓN DE DIFERENTES
RECURSOS COGNITIVOS.
. O paradigma : “ aprender a aprender” e “aprender facendo”
Precísase unha APRENDIZAXE SIGNIFICATIVA que se transfira a
situacións da vida real e que implique a resolución de problemas
na práctica.

30. Cales son os elementos novidosos?
• Importancia da funcionalidade. Trátase de amosar que
se é capaz de utilizar o coñecemento para actuar ante a
realidade
• Supón integrar:
• Os elementos cognitivos e afectivos
• Os distintos tipos de contidos (conceptos,
procedementos, actitudes)
• Implica poder utilizar o coñecemento en diferentes
contextos. Supón por tanto, ensinar a xeralizar tanto en
contextos formais como informais
• Pon o acento en aqueles aprendizaxes que se
consideran imprescindibles.

31. A TAREFA DA ESCOLA NO NOVO MARCO
 sustanciar o currículo (menos é máis):
elaborar un currículo de centro baseado
na práctica e na experiencia e
competencia dos docentes
 pasar dun currículo disciplinar a un
currículo centrado nos problemas da
vida real (integrado, global …)
 centrar o currículo no que aprende: un
currículo útil e operativo para a vida do
estudiante

32. Evolución do concepto.
 Diferenciar “aprender a aprender LOGSE”  reducíase ao
ámbito escolar, estratexias para o aprendizaxe, búsqueda de
información, uso do diccionario, …

33.  Logo dase un paso máis e engádese á preparación para a
vida cotiá.
- A lóxica matemática como instrumento para coñecer o medio e
interactuar co mundo. Favorecerase nos alumn@s as nocións de tempo,
espazo, causalidade, cuantificación e a resolución de problemas que se
presentan na súa vida cotiá. As distintas formas de expresión matemática
preséntanse como unha ferramenta para interpretar e intervir en
situacións e actividades da vida cotiá.

34. APRENDER A APRENDER
APRENDER A FACER
APRENDER A SER
APRENDER A CONVIVIR COÑECEMENTOS
PREVIOS
APRENDIZAXE
AUTÓNOMO
APRENDIZAXE
AUTODIRIXIDO
HABILIDADES
SOCIAIS
E
EMOCIONAIS
 Competencia e actitudes para seguir aprendendo de forma
autónoma ao longo da vida.

36. O pastor Miguel Brun contoume que
fai algúns anos estivo cos indios do
Chaco Paraguaio.
Formaba parte dunha misión
evanxelizadora.
Os misioneiros visitaron un cacique
que tiña prestixio de ser moi sabio.
O cacique, un gordo quieto e calado,
escoitou sen pestenexar a propaganda
relixiosa que lle leron na lingua dos
indios.
Cando a lectura rematou, os
misioneiros quedaron esperando.
O cacique tomouse o seu tempo.
Despois, opinou:
“-ISO RASCA, E…RASCA MOITO,
E…RASCA MOI BEN…
E SENTENCIOU:
PERO RASCA ONDE NON
PICA”
E. GALEANO

37. Que fas?
Poñendo Levantando Construindo
ladrillos… un muro… a escola…
Motivación e percepción

39. Ensinar non é atacar,
nin aprender é resistir.

41.  Ausencia de hábitos de traballo, escasez de motivación
polo estudo, etc.
 Retraso no proceso de maduración persoal.
 Pobre integración no grupo e no centro.
 Deficiencias no proceso de aprendizaxe nas áreas
instrumentais básicas.
 Imposibilidade de recibir o acompañamento ou apoio
suficientes no seo familiar…

42. PERCEPCIÓN DA DIFICULTADE DA TAREFA
REXIÓN DA
ANSIEDADE
REXIÓN DO
ABURRIMENTO
BAIXAS ALTAS
HABILIDADES PARA FACER A TAREFA

43. . Son eu capaz de facer esta tarefa?
. É fácil ou difícil?
.Como me afectará o medio ambiente?
. Que vou obter facendo esta tarefa?
. É importante? É urxente?
. Que significa para min ? É para os demáis?

44. IMPULSO
FORZA DO HÁBITO
MOTIVACIÓN =
INCENTIVOS
SOMOS FILLOS DO DESEXO, DA COSTUME E DOS INCENTIVOS

45. Premios en metálico ou en
especie
Sentirse aceptado,
recoñecido, valorado
respetado, querido…
Ampliar as propias
posibilidades
progresar, pasalo ben
disfrutar aprendendo

46. O termo competencia en educación vai unido ao de
“aprendizaxe significativo”.
Principios psicopedagóxicos que rexen o aprendizaxe
significativo:
- Esquemas de coñecemento e coñecementos previos.
- Vinculación entre os novos coñecementos e os
coñecementos previos.
- Nivel de desenvolvemento persoal.
- Zona de desenvolvemento próximo.
- Disposición para e aprendizaxe.
- Funcionalidade dos novos contidos.
- Actividade mental e conflito cognitivo.
- Actitude favorable, sentido común e motivación.
- Autoestima, autoconcepto e expectativas.
- Reflexión sobre o propio aprendizaxe.

47. Contexto institucional

48. PREVIOS
COÑECER
FACILITAR
AOS
NENOS E A COHESIÓN
NENAS DO GRUPO

49. Orden superior
AUTORREALIZACION
ESTIMA
AMOR-PERTENZA
SEGURIDADE
BIO-FISIOLÓXICAS
Orden inferior

51. FACILITAR A COHESIÓN DO
GRUPO
ESCOITA ACTIVA
REGRAS DO XOGO
MODAIS
XOGOS COOPERATIVOS

53. Cinco niveis de “escoita”
I. Ignoramos á
persoa
II. Finximos escoitar
III. Escoita selectiva
IV. Escoita atenta de
palabras
V. Escoita empática

54. ESCOITA ACTIVA
RESUMIR
PARAFRASEAR
CLARIFICAR
REFLECTIR
AMOSAR
INTERESE

56. CONDUTA:
PASIVA
AGRESIVA
ASERTIVA

57. 1- Detente, seréate e pensa antes de actuar.
2-Expresa o problema e di como te sentes.
3- Proponte un obxectivo positivo.
4- Pensa en varias alternativas de solución.
5- Pensa nas consecuencias de cada alternativa.
6- Selecciona a posibilidade que ten mellores
consecuencias para todos os implicados.
7- Pon en práctica a túa decisión, persevera
e analiza os resultados

59. Aprender a aprender supón
iniciarse na aprendizaxe e ser
capaz de continuala de maneira
autónoma. Consta de dúas
dimensións. Por un lado, a toma de
conciencia das propias
capacidades intelectuais, do
proceso e as estratexias
empregadas para desenvolvelas, e
por outro lado, ser consciente do
que pode facer por si mesmo e do
que pode facer coa axuda dos
demais
59

60. Elementos de AaA
• Cognitivos: Toma de conciencia sobre as características
como aprendiz, a tarefa, as estratexias e a regulación do
proceso
• Afectivos: considerarse capaz de afrontar con razoable
probabilidade de éxito o aprendizaxe, ainda que supoña
esforzo (metas, autoconcepto, autoestima, atribucións,
expectativas).
• Sociais:
- A miña representación como aprendiz tense
construido a partir das atribuciones e condutas dos outros.
- Os outros son fonte de aprendizaxe

61. COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER
• Incidir na potenciación
da comprensión e
da expresión lingüística,
da memoria, da motivación,
da observación,
dos rexistros das aprendizaxes,
do traballo cooperativo
e por proxectos,
da resolución de problemas,
posibilitando a planificación
e organización da tarefa a realizar,
a selección e o tratamento da información.

62. SER CONSCIENTE DO QUE SE SABE
DO QUE É NECESARIO A PRENDER
E DE CÓMO APRENDELO ADQUISICIÓN
DA CONCIENCIA
DAS PROPIAS
POTENCIALIDADES
APRENDER A APRENDER E CARENCIAS
DISPOÑER DUN
SENTIMENTO
DE COMPETENCIA
TER CONCIENCIA DAS PERSOAL
CAPACIDADES QUE
ENTRAN EN XOGO
NAS APRENDIZAXES CAPACIDADE DE
AUTOAVALIACIÓN
E AUTORREGULACIÓN
PLANTEXARSE CURIOSIDADE ¿?
METAS A CURTO, HAB. BÚSQUEDA
MEDIO E LARGO DE INFORMACIÓN
PRAZO E PERSEVERANCIA
CUMPLILAS

63. APRENDER A APRENDER
SER CAPAZ
DE
AUTOAVALIARSE
SUPÓN
AUTORREGULARSE
SABER
ADMINISTRAR
O ESFORZO
RESPONSABILIDADE
E COMPROMISO
PERSOAL
APRENDER APRENDER DOS
DOS ERROS DEMAIS
E COS DEMAIS

64. COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER
ESTRATEGIAS E TÉCNICAS DE:
DESENVOLVEMENTO DA: • ESTUDIO
• OBSERVACIÓN E REXISTRO
• ATENCIÓN • TRABALLO COOPERATIVO POR PROYECTOS
• CONCENTRACIÓN • RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS
• MEMORIA • PLANIFICACIÓN E ORGANIZACIÓN
• COMPRENSIÓN E • RECOLLIDA, SELECCIÓN E TRATAMENTO DA
EXPRESIÓN LINGÜÍSTICA INFORMACIÓN
• MOTIVACIÓN DE LOGRO
PLANTEXARSE PLANTEXAR METAS
PREGUNTAS ACEPTAR OS
ALCANZABLES
ERROS
IDENTIFICAR E MANEXAR AUTOAVALIARSE
RESPOSTAS DIVERSAS E AUTORREGULARSE APRENDER COS
DEMÁIS
UTILIZAR DIVERSAS
ESTRATEXIAS

65.  Habilidades cognitivas:
 Atención
 Comprensión
 Elaboración
 Memorización/recuperación
 Habilidades metacognitivas:
 Coñecemento do coñecemento: persoa, ta-
refa e estratexia
 Control do proceso de coñecemento:
 Planificación
 Autorregulación
 Avaliación
 Reorganización (feedback)
 Anticipación

66. Habilidades Cognitivas
• Habilidades descriptivas: supoñen, entre outros exemplos,
contar, resumir, enumerar, resaltar, describir, narrar,
esquematizar.
• Habilidades analíticas: supoñen clasificar, relacionar, cotexar,
agrupar, analizar, comparar, contrapoñer, xeneralizar, medir.
• Habilidades críticas: supoñen tarefas como avaliar, enxuizar,
xustificar, apreciar, criticar, elexir, matizar, discutir, discernir.
• Habilidades creativas: supoñen, entre outras posibles tarefas,
transformar, inventar, aplicar, imaxinar, deseñar, detectar
problemas, cambiar, redefinir, encontrar analoxías diferentes,
producir ideas orixinais.

67. Da técnica á estratexia: a
actividade metacognitiva
 Antes: Planificación das metas e dos medios
Durante: Supervisión da execución
Despois: Avaliación dos logros acadados

68. Dificultades na adquisición do
coñecemento estratéxico
• DIFICULTADE DECLARATIVA
Non sabe o que hai que facer
• DIFICULTADE TÉCNICA
Non sabe facelo
• DIFICULTADES ESTRATÉXICAS
Non comprende por que o fai nin cando debe facelo
Non planifica o que vai facer
Non se da conta dos erros que comete ao facelo
Non avalía o resultado do que fai
• DIFICULTADES DE TRANSFERENCIA
Non usa os procedementos adquiridos en novas tarefas

69. PREGUNTAS BÁSICAS NA AUTOAVALIACIÓN

70. Que docente se necesita?
• Reflexivo
• Valore o erro
• Tolere a incertidume e os fracasos
• Sexa modelo dun comportamento estratéxico
• Teña como metas as competencias e non só os
contidos
• Lle importe tanto o progreso intelectual como o
benestar emocional dos seus alumnos
• Traballe en equipo

71. tres grandes tipos de estratexias
utilizadas
1 Didáctica baseada na
exposición
2 O profesor presenta o contido, descríbeo ,
explícao e entrega tarefas
INTERACCIÓN MÍNIMA
Con preguntas O profesor plantexa interrogantes e
busca reacción en forma de datos , a súa
3
orientadas aos datos reacción é afirmar ou corrixir
INTERACCIÓN LIMITADA
Con preguntas dirixidas Oprofesor plantexa o debate e a súa
reacción é dirixida
a comentarios de afirmación ou ampliación
ao razoamento INTERACCIÓN INTENSA

73. H
A PERCEPTIVAS
B
I
L
I COGNITIVAS
D
A
D AFECTIVAS
E
S
SOCIAIS

75. HABILIDADES DE PENSAMENTO
PERCEPTIVAS DE TRADUCCIÓN
DE
INVESTIGACIÓN
DE
CONCEPTUALIZACIÓN DE RAZOAMENTO

76. HABILIDADES DE INVESTIGACIÓN
ADIVIÑAR AVERIGUAR
FORMULAR HIPÓTESES
OBSERVAR E DESCRIBIR
BUSCAR ALTERNATIVAS
ANTICIPAR CONSECUENCIAS
SELECCIONAR POSIBILIDADES
IMAXINAR

77. HABILIDADES DE
CONCEPTUALIZACIÓN
DEFINIR
FORMULAR CONCEPTOS PRECISOS
BUSCAR EXEMPLOS E CONTRAEXEMPLOS
COMPARAR E CONTRASTAR
AGRUPAR E CLASIFICAR
SERIAR

78. INFERIR
BUSCAR E DAR RAZÓNS
ESTABLECER CRITERIOS
RELACIONAR CAUSAS E EFECTOS
RELACIONAR PARTES E TODO
RELACIONAR MEDIOS E FINS
RAZOAR ANALOXICAMENTE
RAZOAR HIPOTETICAMENTE

79. HABILIDADES DE TRADUCCIÓN
EXPLICAR, NARRAR,
DESCRIBIR
IMPROVISAR
INTERPRETAR
REFORMULAR
RESUMIR
PASAR :
DA ORALIDADE Á MÍMICA
DO RITMO AO BAILE
DA MÚSICA Á PLÁSTICA
DA PLÁSTICA Á PALABRA

88. GUIÓN TAREFA INTEGRADA:
 COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN
 HABILIDADES QUE SE NECESITAN
 REFERENCIAS A TÓDALAS ÁREAS POSIBLES
(obxectivos e criterios de avaliación)
 CONTEXTO (REALISTA) DA ACTIVIDADE
 DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE
 TIPOS DE AGRUPAMENTOS
 FUNCIÓNS/ROLES DE CADA MEMBRO
 PRODUCTO FINAL
 MATERIAIS QUE SE NECESITAN
 TEMPORALIZACIÓN INDICADORES DE ÉXITO
(AVALIACIÓN FINAL)

89. 1. Buscarás a información de maneira crítica
2. Lerás sempre tratando de comprender
3. Escribirás de maneira argumentada para convencer
4. Automatizarás o rutinario e dedicarás os teus esforzos en pensar no
relevante.
5. Analizarás os problemas de forma rigorosa
6. Escoitarás con atención, tratando de comprender
7. Falarás con claridade, convencemento e rigor
8. Crearás empatía cos demais
9. Cooperarás no desenvolvemento de tarefas comúns
10.Fixarás metas razoables que te permitan superarte día a día.

90. PRINCIPIOS PEDAGÓXICOS QUE SUBXACEN AO
ENFOQUE BASEADO NAS COMPETENCIAS
• A tarefa da escola non é transmitir informacións e
coñecementos, senón provocar o desenvolvemento de
competencias básicas para a vida.
• O obxectivo non é que os alumnos aprendan as
disciplinas, senón que reconstrúan os seus modelos
mentais vulgares, os seus esquemas de pensamento.
• O aprendizaxe relevante das competencias básicas
require implicar activamente ao estudante en procesos de
búsqueda, estudo, experimentación, reflexión, aplicación
e comunicación do coñecemento.

91. • Hai que traballar sobre situacións reais e propoñer
actividades auténticas, para vincular o coñecemento aos
problemas importantes da vida cotia.
• A organización espacial e temporal dos contextos
escolares ten que ser flexible, creativa e vinculada ao
entorno social.
• Aprender en situacións de incertidume e en procesos
permanentes de cambio é unha condición para o
desenvolvemento de competencias básicas e para
aprender a aprender.

92. • O aprendizaxe relevante require estimular a capacidade
do alumno para comprender e gobernar o seu proceso
de aprender e de aprender a aprender.
• Son estratexias didácticas de primer orden a
cooperación, o diálogo, o debate, o respecto ás
diferencias, saber escoitar, enriquecerse coas
aportacións alleas…

93. • A avaliación educativa do rendemento dos alumnos
ten que entenderse básicamente como avaliación
formativa, para facilitar o desenvolvemento en cada
individuo das súas competencias de comprensión e
actuación.
• A función do docente pode concebirse como a
tutorización da aprendizaxe dos estudiantes, o que
implica diseñar, planificar, organizar, estimular,
acompañar, avaliar e reconducir os seus procesos de
aprendizaxe.

98. “O PESIMISTA QUEIXASE DO VENTO,
O OPTIMISTA ESPERA QUE CAMBIE,
O REALISTA AXUSTA AS VELAS”
WILLIAN GEORGE WARD